Masterproef: “Mamaatje die zal kijven, Papaatje die zal ... · Faculteit Rechtsgeleerdheid...
145
Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2009-10 Masterproef: “Mamaatje die zal kijven, Papaatje die zal slaan” : Kindermishandeling na 1912. Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door Anouk De Vleeshouwer (studentennr. 00607095) (major: Burgerlijk en strafrecht) Promotor: Professor Dirk Heirbaut Commissaris: Professor Georges Martyn
Transcript of Masterproef: “Mamaatje die zal kijven, Papaatje die zal ... · Faculteit Rechtsgeleerdheid...
Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent
Academiejaar 2009-10
Masterproef: “Mamaatje die zal kijven, Papaatje die zal slaan” :
Kindermishandeling na 1912.
Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’
Ingediend door
Anouk De Vleeshouwer (studentennr. 00607095)
(major: Burgerlijk en strafrecht) Promotor: Professor Dirk Heirbaut Commissaris: Professor Georges Martyn
2
“Experience is a brutal teacher,
but you learn. My god do you learn.”
C.S. Lewis
3
4
INHOUDSTAFEL
I. Inleiding en probleemstelling ............................................................................10
II. Historische evolutie van de kinderbescherming sinds de Oudheid....................12
A) Oude Grieken..........................................................................................12
B) Romeinen................................................................................................12
C) Middeleeuwen en Renaissance...............................................................13
D) 17de eeuw.................................................................................................14
E) 18de eeuw.................................................................................................14
F) Industriële revolutie/ 19de eeuw..............................................................15
III. Wet betreffende de jeugdbescherming van 1912................................................18
A) Wetsontwerp Lejeune.............................................................................18
B) Wetsontwerp Denis.................................................................................20
C) Inhoud van de wet van 15 mei 1912.......................................................21
a) Burgerrechtelijk gebied....................................................................21
b) Strafrechtelijk gebied.......................................................................23
D) Kritiek op de wet van 1912.....................................................................25
IV. Wet betreffende de jeugdbescherming van 8 april 1965....................................28
A) Veranderingen in het wetgevend kader..................................................28
a) Internationaal niveau........................................................................28
b) Nationaal niveau..............................................................................29
B) Verschillende hervormingscommissies..................................................32
a) Commissie Wets..............................................................................32
b) Commissie Struye- Carton de Wiart................................................33
c) Commissie Nossent..........................................................................35
d) Commissie Cornil............................................................................36
C) Verschillende wetsontwerpen.................................................................39
a) Wetsontwerp Lilar...........................................................................39
b) Wetsvoorstel Terwagne...................................................................43
c) Wetsontwerp Vermeylen.................................................................44
1) Preventieve sociale actie...............................................44
5
2) Jeugdbeschermingscomités...........................................45
3) Bevoegdheid jeugdrechtbank in sommige
burgerlijke zaken.........................................................45
4) Verzachting van de maatregels ten
aanzien van de ouders..................................................47
5) Verzachting van de maatregels ten
aanzien van de minderjarigen...................................... 47
6) Oprichting van gespecialiseerde en
gekwalificeerde instellingen.........................................48
7) Amendementen.............................................................49
8) Buitenlandse initiatieven..............................................51
D) Bespreking van de wet betreffende jeugdbescherming van 8 april 1965..52
a) De sociale bescherming...................................................................53
1) De preventieve sociale actie..........................................54
2) De algemene preventie.................................................55
3) Medewerking met de gerechtelijke bescherming.........56
4) Jeugdbeschermingscomités..........................................57
5) De Nationale Raad voor Jeugdbescherming................57
b) De gerechtelijke bescherming..........................................................58
1) Burgerrechtelijke bepalingen.......................................58
2) Maatregelen ter bescherming van de minderjarige......59
i. Maatregelen ten aanzien van de ouders............59
ii. Maatregelen ten aanzien van de minderjarige..61
3) Het institutioneel kader van de
gerechtelijke bescherming............................................65
E) Kritiek op de wet betreffende de jeugdbescherming van 8 april 1965......65
a) De filosofisch theoretische gevolgen...............................................65
b) De praktische gevolgen....................................................................67
c) Conclusie.......................................................................................68
V. Veranderingen in het jeugdbeschermingsrecht na 1965...................................69
A) De bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot
hervorming der instellingen...............................................................................69
B) De bijzondere wet van 8 augustus 1988 tot wijziging
6
van de bijzondere wet tot hervorming der instellingen..........................71
a) De bijzondere jeugdbijstand: de
buitengerechtelijke Jeugdbescherming.......................................72
b) De bijzondere jeugdbijstand : de
gerechtelijke Jeugdbescherming..................................................73
C) Het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990 en de
Wet van 2 februari 1994 tot wijziging van
de wet betreffende de jeugdbescherming................................................75
a) Het subsidiariteitsbeginsel ..............................................................76
b) De proportionaliteit.........................................................................77
D) Wetgevende initiatieven van de federale overheid
en de Vlaamse gemeenschap...................................................................78
a) Federale overheid..........................................................................78
b) Vlaamse Gemeenschap..................................................................79
VI. Wetten van 15 mei en 13 juni 2006..................................................................80
A) Totstandkoming van de nieuwe Jeugdwet...............................................80
B) Krachtlijnen van de hervormingswetten..................................................82
a) De uithandengeving......................................................................83
b) De ouderstage..............................................................................83
C) Kritiek op de hervormingen.....................................................................84
VII. Internationale Verdragen................................................................................86
A) Europees Verdrag ter bescherming van de Rechten
van de Mens en de Fundamentele Vrijheden...........................................86
a) Verbod van onmenselijke of vernederende behandelingen...........87
b) Recht op persoonlijke vrijheid.......................................................89
c) Recht op een eerlijk proces............................................................90
d) Recht op de eerbiediging van het gezinsleven..............................91
e) Vrijheid van godsdienst.................................................................92
f) Verbod van discriminatie..............................................................93
B) BUPO........................................................................................................93
C) IVRK.........................................................................................................94
a) Totstandkoming IVRK..................................................................94
7
b) Inhoud IVRK.................................................................................96
c) De VN-Resoluties inzake jeugdbescherming................................96
1) UN Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice............97 2) UN Guidelines for the Prevention of Juvenile Delinquency..........................................97 3) UN Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty.......................................98
d) Het IVRK en de Jeugdbeschermingswet..........................................98
e) Het IVRK en de Grondwet.............................................................101
f) Conclusie........................................................................................102
VIII. Dossier : de pedagogische tik........................................................................103
A) Definities...............................................................................................103
a) Algemene definitie van kindermishandeling.................................103
1) Lichamelijke mishandeling.................................104
2) Lichamelijke verwaarlozing.................................104
3) Emotionele mishandeling....................................104
4) Affectieve verwaarlozing....................................104
5) Seksueel misbruik...............................................104
b) Definitie van de pedagogische tik.................................................105
B) Argumentatie pro en contra de pedagogische tik..................................106
a) Argumenten Contra........................................................................106
1) Respect van ouders voor hun kind......................106
2) Onduidelijke rechtvaardigingsgrond...................107
3) Internationale richtlijnen.....................................107
4) Integrale Jeugdhulp.............................................108
b) Argumenten Pro.............................................................................108
1) Plicht van gehoorzaamheid van kinderen...........108
2) Afdwingbaarheid van het ouderlijk gezag en leeftijd van het kind...........................109
3) Recht op eerbiediging van het gezinsleven........109
4) Eerbied voor de eigen inzichten en vaardigheden van ouders.....................................110 5) Vergelijking met andere vormen van intrafamiliaal geweld tegen kinderen.................111
c) Besluit............................................................................................112
8
C) Positie van België.................................................................................112
a) Bepalingen in de Belgische wetgeving..........................................112
b) Klachten en aanbevelingen tegen België.......................................114
1) Klacht nr. 21/2003 van het OMCT......................114
2) Aanbevelingen van de comités van de VN..........116
3) Druk vanwege de Commissaris
voor de Mensenrechten......................................117
c) Reactie van België.........................................................................117
d) Recente wetsvoorstellen in België.................................................118
1) Wetsvoorstel van Sabine de Bethune...................118
2) Wetsvoorstel van Karin Jiroflée..........................120
3) Wetsvoorstel van Christian Bontronce................121
e) Rechtsvergelijkend........................................................................122
D) Internationaal instrumentarium............................................................122
a) De Verenigde Naties......................................................................122
1) General Comment nr. 8........................................123
b) De Raad van Europa......................................................................125
1) Het Europees Comité inzake Sociale Rechten.....125
2) De Parlementaire Vergadering en het
Comité van Ministers........................................126
3) Het EHRM...........................................................127
i. Tyrer t. Verenigd Koninkrijk .........................128
ii. Campbell & Constans t.
Verenigd Koninkrijk....................................128
iii. Costello-Roberts t. Verenigd Koninkrijk........128
iv. A . t. Verenigd Koninkrijk..............................129
c) Conclusie.....................................................................................129
E) Toekomst...............................................................................................130
IX. Algemeen Besluit ..........................................................................................132
X. Bibliografie.....................................................................................................134
9
Voorwoord
Bij de keuze van het onderwerp heb ik me laten leiden door een bijzondere
interesse voor de positie van het kind in de maatschappij. Kinderen zijn de meest
kwetsbare personen in de maatschappij en verdienen daarom ook een speciale
behandeling. Het leek me zeer interessant om uit te zoeken hoe de positie van het
kind in het recht geëvolueerd is doorheen de tijd.
Deze masterproef zou er niet gekomen zijn zonder de hulp van Professor
Heirbaut. Hierbij wil ik hem dan ook oprecht bedanken voor alle tijd en moeite.
Ook mijn ouders en familie verdienen een speciale vermelding. Zonder hun
jarenlange aanmoedigingen en steun, had ik het een pak moeilijker gehad om mijn
opleiding tot een goed einde te brengen.
Tot slot wil ik mijn vriendinnen bedanken voor hun steun en de broodnodige
momenten van ontspanningen, die ik bij momenten absoluut nodig had.
10
I. Inleiding en probleemstelling Zoals de titel vermeldt is het de bedoeling om het begrip ‘kindermishandeling’
onder de loep te nemen. Hoe is dit begrip geëvolueerd doorheen de tijd, hoe werd
het vroeger geïnterpreteerd en hoe staan we er nu tegenover in de huidige
maatschappij. Kindermishandeling komt voor in verschillende vormen, maar in dit
werkstuk zal ik de nadruk leggen op mishandeling van kinderen door hun eigen
ouders, hetgeen wat ook het ouderlijk tuchtigingsrecht wordt genoemd, maar
waarnaar tegenwoordig vaak wordt verwezen als zijnde de ‘pedagogische tik’.
Vanaf het moment dat er gepraat wordt over kindermishandeling is het een
logische stap naar de kinderbescherming. De bescherming van de rechten van het
kind is lange tijd niet zo vanzelfsprekend geweest als nu. Het eerste wetgevend
initiatief in België dateert van in het jaar 1912, toen de eerste wet op de
kinderbescherming werd goedgekeurd. Nadien was er een lange wetgevende stilte
totdat in 1965 de eerste wet op de jeugdbescherming verscheen. De laatste grote
verandering zijn de wetten van 15 mei en 13 juni geweest die de wet op de
jeugdbescherming hebben hervormd.
Kinderrechten gaan niet alleen over het beschermen van kinderen tegen
lichamelijk, psychisch of seksueel geweld, maar gaan evengoed over het besef dat
de positie van kinderen en jongeren anders is dan die van volwassenen. Doorheen
dit werkstuk zal ik uitgebreid beschrijven hoe de rechten van het kind doorheen de
jaren heen zijn gewijzigd in positieve zin en welke rechten kinderen en jongeren
hebben verworven.
Uiteindelijk zal blijken dat de positie van kinderen er enorm op is vooruitgegaan,
maar toch is er in België nog een belangrijke zwarte vlek, nl. de ‘pedagogische
tik’. Art. 3 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens ( hierna: EVRM )
luidt: “Niemand mag worden onderworpen aan foltering, noch aan onmenselijke
of vernederende behandelingen of straffen1.” Dit betekent dat het ook aan ouders
niet is toegelaten om hun eigen kinderen onmenselijk te behandelen of
1 Art. 3 EVRM.
11
vernederend te straffen. Het Europees Hof van de Rechten van de Mens (hierna
EHRM) heeft zich al meermaals uitgesproken over het gebruik van lijfstraffen
tegen kinderen. Op het einde van dit werkstuk zal ik dan ook toelichten waarom er
nog steeds geen wetgeving is omtrent de ‘pedagogische tik’ in België.
In het tweede hoofdstuk beschrijf ik de situatie vanaf de Oude Grieken tot en met
de Industriële revolutie. Het derde hoofdstuk gaat over de Wet betreffende de
jeugdbescherming van 1912, dit omvat de parlementaire voorbereidingen, de
verschillende hervormingscommissies van de wet en de kritiek erop. Het vierde
hoofdstuk handelt over de wet betreffende de jeugdbescherming van 1965,
inclusief alle parlementaire voorbereidingen, een bespreking van de eigenlijke wet
en de kritiek erop. In het vijfde hoofdstuk heb ik het over alle veranderingen in het
wetgevend kader sinds 1965. Het zesde hoofdstuk handelt over de Wetten van
2006 en in het zevende hoofdstukken bespreek ik de internationale instrumenten
van het Jeugdbeschermingsrecht. Het achtste en laatste hoofdstuk tenslotte is een
uitgebreid dossier over de pedagogische tik.
12
II. Historische evolutie van de kinderbescherming sinds de Oudheid
De positie van kinderen in het rechtssysteem is niet altijd geweest zoals nu. Zelfs
in de oudste geschriften is er sprake van wreedheid ten opzichte van kinderen. Van
een bijzondere positie voor kinderen in het rechtssysteem is er een heel lange tijd
geen sprake geweest. Hierna volgt een overzicht van de positie van kinderen
doorheen de tijd.
A) Oude Grieken
De Oude Grieken gingen ervan uit dat kinderen enkel tot de wereld van de
volwassenen konden toetreden door opvoeding2. Onder opvoeding werd begrepen
dat ouders hun kinderen konden slaan om hen te laten luisteren. Het is ook bekend
dat de filosofen hun leerlingen, over wie ze macht uitoefenden, sloegen om hen
volgzaam en gehoorzaam te maken.
B) Romeinen
Bij de Romeinen was er het concept van de ‘Pater Familias’. De pater familias
had de ‘patria potestas’ over al zijn afstammelingen uit de mannelijke lijn, als ze
zelf ook Romeinen zijn3. Het begrip afstammelingen betekende dan niet alleen
kinderen, maar letterlijk afstammelingen. Zelfs indien de kinderen al getrouwd
waren bleef de pater familias de patria potestas uitoefenen over zijn
afstammelingen4. Als de kinderen van de pater familias zelf al kinderen hadden,
dan vielen de kinderen van de mannelijke afstammelingen onder de patria
potestas, de kinderen van vrouwelijke afstammelingen vielen onder de patria
potestas van hun schoonvader5.
Er zijn dus een aantal duidelijke verschillen met het begrip ‘ouderlijk gezag’ van
2 www.kindermishandeling.org. 3 D. HEIRBAUT, Privaatsrechtsgeschiedenis van de Romeinen tot heden, Gent, Academia Press, 2005, 205 (hierna verkort: D. HEIRBAUT, Privaatrechtsgeschiedenis). 4D. HEIRBAUT, Privaatrechtsgeschiedenis, supra noot 3, 205. 5 D. HEIRBAUT, Privaatrechtsgeschiedenis, supra noot 3, 205.
13
nu. Het begrip ouderlijk gezag wordt nu gebruikt om aan te tonen dat de ouders
niet langer de macht hebben over hun kinderen, maar een gezag met het oog op
de bescherming van het kind6. Het begrip ouderlijk gezag reikt ook niet langer tot
de volgende generatie, het heeft enkel betrekking op de eigen kinderen en eindigt
bij de volwassenheid7. Het duidelijkste verschil is echter dat de ouderlijke macht
niet langer alleen wordt uitgeoefend door de vader, maar door beide ouders8.
De pater familias had onbeperkte macht over de huisgemeenschap. Zo kon hij
beslissen het kind te verkopen aan een ander, weigeren een kind in de familie op
te nemen en had hij de macht over leven en dood9. Lijfstraffen waren trouwens
wettelijk erkend10. Het wetboek van keizer Justinianus (6de eeuw) citeert : “zo is
het ook voor zweepslagen, die straffeloos worden toegediend door een ouder of
opvoeder, omdat ze dienen om te corrigeren en niet om te vernederen.” Hierbij
kwam het er wel op aan om geen blijvend letsel te veroorzaken11.
Hieruit afleidend kan ik besluiten dat de pater familias de macht had het kind te
bestraffen en te slaan.
Er was duidelijk geen sprake van kinderrechten bij de Romeinen.
C) Middeleeuwen en Renaissance
Tijdens de Middeleeuwen en de Renaissance was het begrip ‘kinderrechten’
onbekend. Kinderen kregen alleen liefde en affectie zolang ze afhankelijk waren
van de moeder12, nadien werden ze meteen beschouwd als volwaardige
volwassenen. Het besef dat kinderen een ander bewustzijn hadden dan volwassen
was afwezig13. Kinderen werden vanaf hun 7de levensjaar in een andere familie
6 D. HEIRBAUT, Privaatrechtsgeschiedenis, supra noot 3, 206. 7 D. HEIRBAUT, Privaatrechtsgeschiedenis, supra noot 3, 206. 8 D. HEIRBAUT, Privaatrechtsgeschiedenis, supra noot 3, 206. 9 D. HEIRBAUT, Privaatrechtsgeschiedenis, supra noot 3, 206. 10 C. LAES EN J. STRUBBE, Kleine Romeinen, jonge kinderen in het antieke Rome, Amsterdam, University Press, 2006, 64 (hierna verkort als : C. LAES EN J. STRUBBE, Kleine Romeinen) . 11 C. LAES EN J. STRUBBE, Kleine Romeinen, supra noot 10, 65. 12 P. ARIES, L’enfant et la vie familiale sous L’Ancien Régime, Parijs, 1960. 13 www.kinderrechtenhuis.be.
14
geplaatst om er te dienen en ingeschakeld te worden in een beroepsactiviteit14. Een
aparte opvoeding voor het kind bestond er niet.
D) 17de eeuw
Rond de 16de /17de eeuw veranderde er veel. Met de opkomst van scholen en
colleges voor de jeugd15 kregen kinderen een eigen identiteit. De focus schift van
beroepsopvoeding naar een opvoeding binnenin het gezin. Toch moet worden
opgemerkt dat het naar school gaan nog lang geen recht was voor de meeste
kinderen. Enkel de kinderen uit de hogere sociale klassen hadden de mogelijkheid
om naar school te gaan. De kinderen uit de lagere sociale klassen werden nog
steeds onderworpen aan kinderarbeid.
E) 18de eeuw
In de 18de eeuw verschijnen de eerste concepten over het begrip ‘kindertijd’16.
Jean-Jacques Rousseau lanceert met het boek ‘Emile17’ enkele revolutionaire
ideeën over de kindertijd. Rousseau heeft het over de opeenvolgende
ontwikkelingsstadia, de noodzaak de mentale functies van het kind te oefenen, het
scheppen van een leeftijdsgebonden omgeving in het belang van de individualiteit
van het kind18. Toch werden Rousseau ideeën niet onmiddellijk wijd verspreide
kennis. ‘Emile’ werd bij het verschijnen meteen verboden en verbrand en
Rousseau moet vluchten om niet in de gevangenis te belanden.
Het kind wordt in de 18de eeuw eindelijk als een aparte categorie mens
beschouwd19, maar lange tijd is deze verschuiving alleen zichtbaar in de hogere
sociale klassen.
14 E. EGGERMONT, P. ADRIAENSSENS, Kindermishandeling: perspectief in interacties, Leuven/Appeldoorn, Garant, 1991, 242. 15 E. Eggermont, P. Adriaenssens, Kindermishandeling: perspectief in interacties, Leuven/Appeldoorn, Garant, 1991, 243. 16 www.kindermishandeling.org. 17 J-J. ROUSSEAU, J-M. NOËL EN A. BRASSINGA, Emile of Over de opvoeding, Boom, 1983, 420 (hierna verkort: J-J. ROUSSEAU, J-M. NOËL EN A. BRASSINGA, Emile). 18 J-J. ROUSSEAU, J-M. NOËL EN A. BRASSINGA, Emile, supra noot 15, 420. 19 www.kinderrechtenhuis.be.
15
F) Industriële revolutie/ 19de eeuw
De Industriële revolutie was een bijzonder moeilijke tijd voor de kinderrechten. De
lagere sociale klassen werden uitgebuit en de kinderen moesten meewerken zodat
er genoeg inkomen was om het gezin te onderhouden20. Zuigelingen werden naar
kraamverzorgsters gestuurd zodat de moeders hun werk konden behouden en zo
konden overleven. Ook kinderverlating kwam regelmatig voor, zodat
vondelingentehuizen werden opgericht. Het lot van deze weeskinderen was echter
niet veel beter, het aantal sterfgevallen was enorm. Eens kinderen oud genoeg
waren werden ze ingezet in fabrieken of mijnen als goedkope arbeidskrachten,
waar ze leden onder de zware uitbuiting van de bazen. Deze wantoestanden
leidden uiteindelijk tot de eerste wettelijke bepalingen omtrent kinderarbeid. In
België werd kinderarbeid verboden in 1889 voor kinderen onder de 12jaar21. Later
werd deze wet nog gewijzigd en werd kinderarbeid verboden voor alle
leerplichtige kinderen22.
In de 19de eeuw werd het ouderlijk gezag als onaantastbaar beschouwd23. Zolang
de minderjarige geen misdrijven pleegde, kon de overheid zich niet mengen in de
opvoeding van kinderen24. Straffen voor ouders/ beschermingsmaatregelen voor
kinderen als de ‘ontzetting uit de ouderlijke macht’25 waren zeer uitzonderlijk.
Enkel in geval van landloperij en bedelarij kon de Staat de opvoeding van
‘probleemjongeren’ overnemen26. Minderjarigen die al bedelend of zwervend
werden aangetroffen konden na een rechterlijke beslissing worden opgenomen in
een ‘weldadigheidsschool’, zonder het toezicht van hun ouders27. We kunnen dit in
20 www.kindermishandeling.org. 21 www.kinderrechtswinkel.be. 22 www.senate.be. 23 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht in kort bestek, Leuven, Intersentia, 2005, 4 (hierna verkort: B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht). 24 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21, 4. 25 sanctie uitgesproken door de jeugdrechter ten aanzien van beide of een van de ouders van een minderjarig kind. Het wordt opgelegd in het kader van de gerechtelijke jeugdbescherming en is een bestendige maatregel. Het brengt tevens het verlies mee van één of meerdere ouderlijke rechten. E. DIRIX, B. TILLEMAN, P. VAN ORSHOVEN, Valks jurisdisch woordenboek, Leuven, Intersentia, 2004, 248. 26 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21, 4. 27 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21, 4.
16
geen enkel geval jeugdrecht noemen, daar er geen gespecialiseerde magistraat was
die zich enkel bezighield met dergelijke problemen. Toch waren er enkele
wetteksten uit die periode die kenschetsend zijn voor de toenmalige zorg van de
overheid voor delinquente en verwaarloosde jongeren :
- de wet van 16 augustus 1887 die straffen voorziet voor
uitbaters van drankslijterijen die alcoholische dranken
schenken aan minderjarigen onder de 16 jaar en voor diegenen
die minderjarigen van diezelfde leeftijd aanzetten tot
manifeste dronkenschap, 28
- art 4. Wet van 28 mei 1888 betreffende de bescherming van
kinderen gebruikt bij rondreizende beroepen29, dat bepaalt dat
de ouders die werden veroordeeld omdat ze hun kinderen
gevaarlijke of onmenselijke oefeningen of bewegingen lieten
uitvoeren of omdat zij hen ter beschikking hadden gesteld van
acrobaten, hun ouderlijke rechten kunnen worden ontnomen30,
- De wetten van 27 november 189131 en 15 februari 189732 op
de landloperij en bedelarij schaffen de politiestraffen af voor
kinderen beneden de leeftijd van 16 jaar, ze handhaven alleen
de berisping en terbeschikkingstelling van de Regering33.
Ook werden er in die periode een aantal instellingen opgericht die zich toelegden
op de kinderbescherming. In 1888 was er de oprichting van de
‘Beschermingscomités of Comités de Patronage’. Dit waren instellingen die
bestonden per arrondissement. Ze droegen de zorg voor moreel verlaten kinderen
door voor hen een aangepaste opvoedingsinstelling te zoeken34. Ook hadden ze de
28 P. TANT, De wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming: haar voorgeschiedenis en betekenis , onuitg., verhandeling voorgelegd tot het behalen van de graad van licentiaat in de staatswetenschappen, Rijksuniversiteit Gent,1973-1974, 14 (hierna verkort : P. TANT, De wet van 8 april 1965). 29 Art 4. Wet van 28 mei 1888 betreffende de bescherming van kinderen gebruikt bij rondreizende beroepen. 30 P. TANT, De wet van 8 april 1965, supra noot 26,14. 31 Wet van 27 november 1891 op de landloperij. 32 Wet van 15 februari 1897 op de bedelarij. 33 P. TANT, De wet van 8 april 1965, supra noot 26, 15. 34 P. TANT, De wet van 8 april 1965, supra noot 26, 15.
17
voogdij over in vrijheid gestelde gevangenen. In 1894 bij K.B. van 15 maart35
werd de Koninklijke Patronaatscommissie in het leven geroepen, één van de
hoogtepunten in de carrière van Jules Le Jeune36. Deze commissie had
hoofdzakelijk een adviserende taak op administratief en rechterlijk gebied, ter
voorkoming van jeugdcriminaliteit en met als doel de minderjarigen te
beschermen. Het beoogde ook een zeker coördinatie tussen de verschillende
‘beschermingscomités’ tot stand te brengen. De Koninklijke Patronaatscommissie
bestond uit hogere ambtenaren, waaronder Le Jeune zelf, magistraten en
vertegenwoordigers uit de ‘beschermingscomités37.
35 K.B., 15 maart 1894 betreffende de oprichting van de Koninklijke Patronaatscommissie. 36 S. CHRISTIAENSEN, Tussen klassieke en moderne criminele politiek : leven en beleid van Jules Le Jeune, Leuven, University Press, 2004, 511 (hierna verkort: S. CHRISTIAENSEN, Jules Le Jeune). 37S. CHRISTIAENSEN, Jules Le Jeune, supra noot 34, 512.
18
III. Wet van 15 mei 1912 op de Kinderbescherming
De noodzakelijkheid van een aparte benadering van kinderen en jeugd, werd steeds
meer voelbaar in de 19de eeuw en werd in de wet van 15 mei 1912 eindelijk op
papier neergezet38. Deze wet werd voorafgegaan door talloze wetsontwerpen en -
voorstellen, gedurende een periode van meer dan 20 jaar. Het chronologische
overzicht dat hieronder wordt weergegeven, toont de wil om de werelden van
volwassenen en kinderen te scheiden39.
A) Wetsontwerp Lejeune
Kamerlid Le Jeune, is de eerste die met een wetsontwerp naar voren komt. Jules Ange Ladislas Le Jeune (5 mei 1828- 18 februari 1911) was een Belgisch politicus voor de Katholieke partij. Le Jeune was doctor in de rechten en de politieke en administratieve wetenschappen en was advocaat en hoogleraar aan de ULB. Le Jeune was van 1887 tot 1894 minister van Justitie. Hij lag ook mede aan de basis van de wet op de voorwaardelijke invrijheidsstelling40. Le Jeune werd opgeleid door vooraanstaand professor aan de ULB, Adolphe Prins, die mee aan de basis van het wetsontwerp Lejeune stond. Op 10 augustus 1889 dient hij een voorstel in met een inhoud die het grootste deel
van de latere wet zal bepalen41. Het wetsontwerp Lejeune bevat 3 hoofdstukken:
a) Hoofdstuk I handelt over de ontzetting uit de ouderlijke
macht. Waar dit voordien slecht mogelijk was bij bepaalde
inbreuken, wordt de ontzetting uit de ouderlijke macht in dit
wetsontwerp enorm verruimd42. Ook voogden kunnen ontzet
38 E. VERHELLEN, Jeugdbescherming en jeugdbeschermingsrecht, Mechelen, Kluwer, 1988, 36 (hierna verkort: E. VERHELLEN, Jeugdbescherming). 39 E. VERHELLEN, Jeugdbescherming, supra noot 36, 37. 40 http://www.canonsociaalwerk.eu/uit/details.php?id=2. 41 E. VERHELLEN, Jeugdbescherming, supra noot 36, 36. 42 E. VERHELLEN, Jeugdbescherming, supra noot 36, 36.
19
worden uit de ouderlijke macht indien ze onwaardig worden
geacht deze autoriteit uit te oefenen43.
b) Hoofdstuk II handelt over de strafrechterlijke vervolgingen
van kinderen. Het behoudt grotendeels het systeem van het
strafwetboek uit 1867, maar voegt er enkele beschikkingen
aan toe teneinde het kind te beschermen tegen de negatieve
invloed die een verschijning op een openbare zitting kan
hebben op zijn verdere toekomst44. Het kind dat niet of
slechts weinig toerekeningsvatbaar is moet beschermd
worden tegen deze negatieve invloeden.
c) Hoofdstuk III, tenslotte, gaat over de strengere beteugeling
van zedenmisdrijven tegenover kinderen45. Als reden
hiervoor wordt het feit aangevoerd dat de bestraffing de
laatste jaren eerder lichter werd in plaats van strenger, wat
een nadelige invloed had op het afschrikwekkend karakter
ervan.
Het wetsontwerp Lejeune werd uitvoerig besproken in de Kamer, de
middenafdeling van de kamer, die het ontwerp bestudeert, concludeert dat het pas
zinnig kan worden besproken na een onderzoek van het rapport van de
“Commissie voor Herziening van het Burgerlijk Wetboek” betreffende titel IX:
“Over de autoriteit van vader en moeder”46. Op grond hiervan werd het
wetsontwerp Lejeune zeer uitvoerig besproken door de middenafdeling van de
kamer. De heer Colaert legt op 27 april 1892 zijn verslag zijn, in naam van de
midddenafdeling, maar de kamerontbinding van 23 mei 1892 maakt een einde aan
het ontwerp. Op 1 februari 1893 werd het ontwerp opnieuw ingediend en vormde
het het onderwerp van een tweede kamerverslag, ingediend op 22 februari 189347.
In dit kamerverslag worden verschillen wijzigingen voorzien, waarmee de
43 I. MAUS, Commentaire législatif de la loi du 15 mai 1912 sur la protection de l’enfance, Bruxelles, Librairie générale de droit et de jurisprudence, Veuve Larcier, 1912, 23 (hierna verkort: I. MAUS, Commentaire legislatif). 44 P. TANT, De wet van 8 april 1965, supra noot 26, 17. 45 E. VERHELLEN, Jeugdbescherming, supra noot 36, 38. 46 I. MAUS, Commentaire legislatif, supra noot 41, 24. 47 E. VERHELLEN, Jeugdbescherming, supra noot 36, 36.
20
Regering rekening wenst te houden. Lejeune legt dan ook een hele reeks
amendementen neer. Wederom legt een kamerontbinding de werkzaamheden stil
op 19 september 1894. Justitieminster Begerem dient op 24 mei 1985 het ontwerp
Lejeune met enkele veranderingen, opnieuw in, waarna het opnieuw onderwerp
wordt van een kamerverslag. Het ontwerp wordt samen met het kamerverslag
neergelegd door de heer Colaert op 26 mei 1897, maar de kamerontbinding van 7
me 1900 treft het ontwerp nogmaals en nu wordt het niet meer hernomen door de
regering, ondanks herhaaldelijke verzoeken van enkele kamerleden48.
B) Wetsontwerp Denis
Volksvertegenwoordiger Denis dient in 1904 het wetsontwerp opnieuw in. Het is
een quasi letterlijke overname van het onderwerp dat in 1897 geamendeerd werd49.
Het ontwerp wordt voorwerp van een vijfde kamerverslag, dat ingediend wordt
door de heer Colaert, maar de bespreking ervan wordt steeds uitgesteld, omdat de
aandacht van de Kamer wordt opgeëist door een massa andere problemen50.
Gravin Carton de Wiart, echtgenote van graaf en justitieminister Carton de Wiart
(31 januari 1869 - 6 mei 1951), schrijft ondertussen een verslag dat het bijzondere
gerecht voor minderjarigen in de Angelsaksische landen beschrijft51. Dit
meesterlijke verslag baart opzien en geeft de toenmalige justitieminister Carton de
Wiart een impuls om het voorstel Denis, met aanpassingen en amendementen,
opnieuw in te dienen52. Hierin worden hoofdstuk I en III grotendeels behouden,
maar hoofdstuk II wordt door Carton de Wiart vervangen door een hoofdstuk dat
hij de titel : “ Van de maatregelen ten aanzien van de in rechte vervolgde kinderen”
geeft53. Het wetsontwerp wordt sceptisch onthaald in de Kamer, daar het bijna
legendarisch is geworden. Toch moet dit scepticisme de duimen leggen, want na
een laatste kamerrapport van de heer Colaert, in naam van de middenafdeling van 48 P. TANT, De wet van 8 april 1965, supra noot 26, 18. 49 E. VERHELLEN, Jeugdbescherming, supra noot 36, 37. 50 P. TANT, De wet van 8 april 1965, supra noot 26, 18. 51 MINISTERIE VAN JUSTITIE – SIENST VOOR KINDERBESCHERMING, 50 jaar Kinderbescherming, publicatie naar aanleiding van de viering van het vijftigjarig bestaan van de wet van 15 mei 1912 op de kinderbescherming, Brussel, 1962, 5. 52 E. VERHELLEN, Jeugdbescherming, supra noot 36, 37. 53 P. TANT, De wet van 8 april 1965, supra noot 26, 19.
21
de Kamer, wordt het wetsontwerp na een eerste stemming op 3 april 1912 en een
tweede op 19 april 1912 aangenomen. Op 13 mei 1912 wordt het ontwerp
aangenomen door de Senaat en het krijgt eindelijk kracht van wet op 15 mei 1912
na bekrachtiging door de Koning54. De wet op de kinderbescherming is geboren.
C) Inhoud wet van 15 mei 1912
België is het eerste Europese land op het continent dat een volledige wettelijke
hervorming realiseerde op het gebied van jeugdrecht. In navolging van de
Angelsaksische landen, die al eerder een eigen wetgeving en jurisdictie voor
minderjarigen hadden, was België het eerste land met een aparte regelgeving55. De
Griekse wet van 1931 en de wet van het Groot-Hertogdom Luxemburg van 1940
vonden inspiratie in de Belgische wet van 1912.
In geschriften van toen werd de Belgische wet revolutionair pionierswerk
genoemd.
Er waren nieuwe opvattingen, zowel op burgerrechtelijk gebied, als op
strafrechtelijk gebied.
a) Burgerrechtelijk gebied
Op het burgerrechtelijk vlak werd duidelijk afbreuk gedaan aan het tot dan toe
onaantastbare en absoluut geachte ouderlijke gezag. De nieuwe wet voorziet
immers de ontzetting van de ouderlijke macht als een burgerrechtelijke sanctie.
Volgens Prof. De Bock56 moet onder de ouderlijke macht worden begrepen: “ Het
geheel van rechten door de wet aan de vader en moeder toegekend op de persoon
en de goederen van hun minderjarige, niet geëmancipeerde kinderen, teneinde zich
te kwijten van hun plichten van kost, onderhoud en opvoeding.” De ontzetting uit
de ouderlijke macht werd uitgesproken door de rechtbank van eerste aanleg, op een
54 P. TANT, De wet van 8 april 1965, supra noot 26, 20. 55 A. RACINE, Les enfant traduits en justice, Brussel, Georges Thone editeur, 1935, 68 (hierna verkort als : A. RACINE, Les enfant traduits en justice). 56 G. DE BOCK, Jeugdbescherming, onuitgeg. Cursus, Rijksuniversiteit Gent, 1972-73, 4.
22
vervolging die ambtshalve werd ingesteld door het openbaar ministerie57. Er werd
een onderscheid gemaakt tussen de verplichte en de facultatieve ontzetting.
Artikel 1 van de Wet van 15 mei 192 betreffende de kinderbescherming bepaalde
dat de ontzetting verplicht was in gevallen van ‘aanranding der eerbaarheid,
verkrachting of aanhitsing tot ontucht’ en in gevallen van vruchtafdrijving,
kindermoord, gepleegd op de persoon van het kind58. Opmerkelijk is dat de
ontzetting uit de ouderlijke macht hier telkens vooraf diende gegaan te worden
door een veroordeling van één of beide ouders, de rechter in eerste aanleg had niet
de mogelijk om preventief op te treden59. Hier had noch het openbaar ministerie,
noch de rechtbank van eerste aanleg enige beoordelingsbevoegdheid.
De ontzetting uit de ouderlijke macht was facultatief in de gevallen opgesomd door
artikel 3 waaronder bijvoorbeeld het houden van een huis van ontucht60. Hier
hadden de bevoegde magistraten wel de mogelijkheid om, op grond van een
beoordeling van de feitelijke toestand en rekening houdend met het belang van de
betrokken kinderen, de opportuniteit van de ontzetting te overwegen61. De
ontzetting is dan facultatief en kan geheel of gedeeltelijk worden uitgesproken ten
aanzien van één of alle kinderen van de betrokkene(n).
De ontzetting brengt de overdracht van het ouderlijke gezag over het kind aan een
andere persoon met zich mee. Het is de familieraad, bijeengeroepen bij
bevelschrift van de rechtbank van eerste aanleg, die een vervanging van de ouders
moet aanstellen. Deze keuze kan echter wel steeds door de rechtbank gewijzigd
worden volgens artikel 562. Naast deze algemene regels moet er nog bijzondere
aandacht worden gegeven aan een aantal bijzondere gevallen:
57 G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, onuitgeg., scriptie neergelegd tot het behalen van de Graad van Licentiaat in de Criminologische Wetenschappen, Universiteit Gent, 2004-2005, 17 (hierna verkort als: G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming). 58 Art. 1 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 59 R. CRANZ, ‘La presse et le projet de loi relatif aux tribunaux pour enfants’, Rev. dr. pén., 1912, 264-274. 60 Art. 3 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 61 P. TANT, De wet van 8 april 1965, supra noot 26, 25. 62 Art. 5 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming.
23
i. Artikel 5, tweede lid zegt dat ingeval alleen de
moeder wordt ontzet, de ouderlijke macht met
alle attributen aan de vader blijft toebehoren,
samen met alle rechten die hij samen met de
moeder moest uitoefenen63.
ii. Artikel 5, derde lid zegt dat ingeval alleen de
vader wordt ontzet, de ouderlijke macht in
principe, ingevolge de regel van de
indeplaatstreding, zou moeten overgaan op de
moeder. De familieraad kan echter een andere
persoon aanduiden, met het belang van het
kind voor ogen64.
Ouders die ontzet waren uit hun ouderlijke macht beschikten volgens artikel 7 wel
over de mogelijkheid om opheffing te vragen van de maatregel bij de rechtbank die
ze uitsprak, maar dit kon pas na 10 jaar in geval van verplichte ontzetting en na 5
jaar in geval van facultatieve ontzetting65.
b) Strafrechtelijk gebied
De wet van 15 mei 1912 gaf een aanzet voor een systeem van jeugdbescherming,
als is het nog lang niet zo uitgebreid als nu. Toch waren er een aantal belangrijke
vernieuwingen.
- Jongeren, jonger dan 16, konden zich niet verantwoorden voor de gewone
strafrechter, zelfs al hadden ze voldoende ‘oordeel des onderscheids’. Voor
deze jongeren werd een onweerlegbaar vermoeden van schuldonbekwaamheid
aanvaard66,
63 Art. 5, tweede lid Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 64 Art. 5, derde lid Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 65 Art. 7 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 66 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21, 6.
24
- in elk arrondissement werd een kinderrechter aangeduid, waarvoor de jongeren
zich moesten verantwoorden67. Deze kinderrechter was dus bevoegd voor alle
jongeren, jonger dan 16 jaar op het ogenblik van de feiten die68 :
• een misdrijf hadden gepleegd69
• overgegaan waren tot prostitutie of ontucht of hun heil zochten in spel
of handelingen die konden leiden tot bedelarij, landloperij of
criminaliteit70.
- De kinderrechter was tevens bevoegd voor jongeren, jonger dan 18 jaar, die :
• bedelend of zwervend werden aangetroffen71
• door wangedrag of ongehoorzaamheid ernstige reden tot ongenoegen
gaven aan hun ouders of voogd72.
- De kinderrechter gaf geen straffen, maar legde maatregelen, van onbepaalde
duur, tot bewaking, opvoeding en behoeding op aan minderjarigen die
misdrijven pleegden of zich in een problematische opvoedingssituatie
bevonden73. Artikel 13 somt de drie mogelijke opties voor de kinderrechter
op74 :
• de berisping;
• de terbeschikkingstelling van de regering (TBR);
• de plaatsing bij een particulier, vereniging of instelling;
De kinderrechter is vrij in zijn keuze, zolang zijn beslissing gemotiveerd werd
met het oog op het belang van het kind.
- Artikel 25 en 26 regelden de invrijheidsstelling onder toezicht. Wanneer een
kind, vooraleer hij meerderjarig was, een plaatsing in een instelling achter de
rug had, werd hij/zij tot aan hun meerderjarigheid bijgestaan door een
afgevaardigde van de kinderbescherming. Hun taak bestond eruit om minimum
67 Art. 11 en 12 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 68 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, Gent, Mys en Breesch, 1996, 52 (hierna verkort als : E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht ). 69 Art. 16 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 70 Art. 15 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 71 Art. 13 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 72 Art. 15 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 73 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21, 5. 74 Art. 13 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming.
25
eenmaal per maand verslag uit te brengen bij de kinderrechter over de zedelijke
en stoffelijke toestand van het kind75.
- De artikelen 48 tot 61 handelen over de vervanging van de strafrechtelijke
artikelen 370 tot en met 377. Ze zullen deze vervangen of aanvullen wat betreft de
misdrijven tegen de moraliteit of zedelijkheid van het kind76.
D) Kritiek op de wet van 1912
Net na de stemming van de wet kreeg ze een grote persaandacht, die bijna volledig
positief was. Maar in de jaren die volgden op de inwerkingtreding ervan kon men
een aantal effecten waarnemen. Deels slaagde de wet erin haar doelstellingen te
bereiken, maar deels genereerde ze ook een aantal ongewenste neveneffecten77. In
het volgende deel zal ik ingaan op de effecten die relevant zijn voor de latere
aanpassing van de wet.
Zoals reeds eerder vermeld bleef de bevoegdheid van de kinderrechter in zekere
mate beperkt. De rechter kon pas optreden als de minderjarige reeds een strafbaar
feit had gepleegd of als de ouders iets strafbaars hadden gedaan. Preventief
optreden was dus onmogelijk78. Dit is moeilijk te begrijpen als je ervan uitgaat dat
de kinderrechter moet optreden met als doel de leefsituatie van het kind te
verbeteren of schendingen van de integriteit van het kind te voorkomen. Het doel
was niet de bestraffing van de feiten die het kind eventueel gepleegd had. Als de
hulpverlening pas op gang komt na een botsing met het gerecht dan noemen we dit
het ‘premie voor delict mechanisme’79. Hieruit kunnen we besluiten dat men ervan
uitging dat de bestijding van jeugdcriminaliteit het beste kon gebeuren vanuit een
gerechtelijk kader en niet louter door de uitbouw van
75 Art. 25 en 26 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 76 Art. 48 tot 61 Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming. 77 G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, supra noot 54, 20. 78 R. CRANZ, ‘La presse et le projet de loi relatif aux tribunaux pour enfants’, Rev. dr. pén., 1912, 264-274. 79 G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, supra noot 54, 20.
26
hulpverleningsmogelijkheden80. Als dit samengenomen wordt met het feit dat de
kinderrechter zijn beslissing mede liet afhangen van de persoonlijke situatie van de
minderjarige, dan zorgde dit ervoor dat er in slechts weinig verschillende situaties
compleet verschillende maatregelen genomen werden81.
De belangrijkste kritieken van de wet van 1912 zijn samen te vatten in 3 punten82 :
• De strafrechtelijke meerderjarigheid vanaf 16 werd als te jong
beschouwd, hierdoor ging men de wet op pretoriaanse wijze toepassen.
Na een ouderlijke klacht kon men 16- tot 18 jarigen vanonder de
bevoegdheid van de klassieke strafrechter halen en ze onder de
bevoegdheid van de kinderrechter plaatsen. Deze kritiek zou later
aanleiding geven tot het verhogen van de strafrechterlijke
meerderjarigheid;
• Er was een gebrek aan sociale preventie in de wet, waardoor het
onmogelijk werd voor de rechter om preventief in te grijpen. Enkel de
jongeren die in het juridische circuit terecht kwamen kregen
maatregelen in hun belang opgelegd;
• Er was een gebrek aan verscheidenheid in de maatregelen die de rechter
kon opleggen. Het verschil tussen plaatsing en berisping was te groot
waardoor er een pretoriaanse praktijk ontstond, nl. het officieus onder
toezicht van de sociale diensten plaatsen. Op deze manier konden de
ouders worden bijgestaan in de opvoeding van hun kinderen op een
juiste manier.
Het valt op dat bij de uitvoeringsinitatieven van deze wet alle aandacht naar het
gerechtelijke vlak ging, als men daadwerkelijk de bescherming van de kinderen
beoogde zou men meer aandacht gehad hebben voor de hulpverleningsaspecten83.
80 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 52. 81 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 52. 82 G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, supra noot 54, 20. 83 G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, supra noot 54, 21.
27
Al in 1935 formuleerde Aimée Racine vijf punten die ze omschreef als “réformes
souhaitables”, deze geven de richting, in welke men zou moeten gaan met de
hervormingen van de wet, goed weer84:
• Vergroting van de bevoegdheid ratione materiae van de
jeugdrechtbanken;
• Uniformisering in de leeftijd die de bevoegdheidsgrens aanduidt voor
de jeugdrechtbanken;
• Het oprichten van een aparte politie dienst voor jongeren;
• Specifieke en afdoende opleiding oprichten voor de jeugdrechter, maar
voornamelijk voor de afgevaardigden van de jeugdbescherming;
• Betere communicatie en coördinatie tussen de verschillende
hulpverleningsdiensten onderling en ten overstaan van de
jeugdrechtbank.
Toch zou het nog zo’n dertig jaar duren vooraleer men deze voorgestelde
aanpassingen zou doorvoeren in de wet op de jeugdbescherming.
Tenslotte mogen we niet voorbijgaan aan het feit dat de wetgever tekort kwam aan
enkele elementaire strafrechtsbeginselen, waardoor kinderen in een uiterst zwakke
rechtspositie terecht kwamen85.
• De grote rekbaarheid van de notie pre-delinquentie deed grote afbreuk
aan het legaliteitsbeginsel. Juist door een duidelijke omschrijving van
misdrijf en straf probeerde de wetgever de rechterlijke willekeur aan
banden te leggen.
• Het beginsel van tegenspraak werd ook niet gehandhaafd. Nergens in
de wet wordt voorzien in effectieve rechtsbijstand voor de minderjarige,
waardoor hij zijn belangen zou kunnen verdedigen of zijn visie kenbaar
zou kunnen maken.
Deze tekortkomingen bleven zelfs na de hervorming van de wet, in de nieuwe wet
van 8 april 1965, bestaan.
84 A. RACINE, Les enfant traduits en justice, supra noot 53, 364. 85 E. VERHELLEN, Jeugdbescherming, supra noot 36, 41.
28
IV. Wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming
Na de wet van 15 mei 1912 kwamen er nog een heel deel verdragen en wetten die
tot doel hadden kinderen te beschermen en de wet van 1912 aan te vullen.
Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste wetgevende initiatieven op
internationaal en nationaal niveau.
A) Veranderingen in het wetgevend kader
a) Internationaal niveau
Het verdrag tot regeling van de voogdij van minderjarigen van 12 juni 1902
door de Haagse conferentie voor internationaal privaatrecht86
Dit verdrag stelt dat als er problemen zijn bij een voogdijregeling omdat de
minderjarige in het buitenland verblijft, niet de wet van het land waar de
minderjarige verblijft van toepassing is, maar zijn de wet van het land van wie hij
de nationaliteit draagt87.
Het verdrag inzake de minimumleeftijd industrie van 1919 door de
Internationale Arbeiders Organisatie (IAO)88
Dit verdrag bepaalt dat er een verbod komt op kinderarbeid en het verdrag plaatst
de minimumleeftijd voor kinderen om in de industrie te werken op 14jaar. Later
werkt de IAO dit ook voor andere sectoren uit en worden ook daar
minimumleeftijden bepaald89.
Verklaring van Genève van 1924 door de volkerenbond90
86 Verdrag tot regeling van de voogdij van minderjarigen van 12 juni 1902 door de Haagse conferentie voor internationaal privaatrecht. 87 Art. 1 van het verdrag tot regeling van de voogdij van minderjarigen van 12 juni 1902 door de Haagse conferentie voor internationaal privaatrecht. 88 Verdrag inzake de minimumleeftijd industrie van 1919 door de Internationale Arbeiders Organisatie (IAO). 89 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 38. 90 Verklaring van Genève van 1924 door de volkerenbond.
29
Deze verklaring wees ouders op een nogal vage manier op de taken en
verantwoordelijkheden die zij dragen ten opzichte van hun kinderen. Dit werd
samengevat in 5 punten :
• Recht op normale ontwikkeling;
• Recht op voedsel, gezondheidszorg en zorg;
• Recht als eerste op hulp;
• Bescherming tegen uitbuiting;
• Opvoeding tot wederdienst aan anderen.
De verklaring van de rechten van het kind van 20 november 1959 door de
algemene vergadering van de Verenigde Naties91
In dit verdrag, dat unaniem werd aangenomen, vraagt de algemene vergadering
van de Verenigde Naties (hierna: VN) dat men voor kinderen zorgt en ze
beschermt. Men beschermt hier naast de materiële noden ook de immateriële
noden van het kind. Men zet hier ook de eerste stappen naar de erkenning van het
kind als rechtssubject. Het taalgebruik is meer juridisch dan de Verklaring van
Genève. De verklaring droeg zelfs eerst de naam VN-Charter voor de rechten van
jet kind, maar de Verenigde Staten waren hiertegen omdat het dan bindend zou
worden. Het onaflatend ijveren van sommige staten heeft ervoor gezorgd dat deze
verklaring uiteindelijk een bindend verdrag zou worden, dat zou leiden tot het
Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind92 van 1989.
Het is wel opmerkelijk dat de internationale veranderingen slechts in zeer geringe
mate in beschouwing werden genomen bij de hervorming van de
jeugdbescherming93.
b) Nationaal niveau
De wet van 5 september 1919, instellende het nationaal werk voor
kinderwelzijn94
91 Verklaring van de rechten van het kind van 20 november 1959 door de algemene vergadering van de Verenigde Naties. 92 Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind van 20 november 1989. 93 G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, supra noot 54, 27. 94 Wet van 5 september 1919, instellende het nationaal werk voor kinderwelzijn.
30
Het nationaal werk voor kinderwelzijn is een studie-, steun- en inspectiedienst voor
verschillende andere organisaties. Het had een dubbele taak: enerzijds een louter
wetenschappelijke taak, anderzijds een louter inspecterende taak95.
Artikel 5 van de wet geeft aan het nationaal werk voor kinderwelzijn de taak om:
de kinderbescherming aan te moedigen en te ontwikkelen, inzonderheid de
verspreiding en de toepassing van de voorschriften en wetenschappelijke methoden
voor kinderhygiëne, hetzij in de huisgezinnen, hetzij in openbare of private
instellingen voor opvoeding, bijstand en bescherming. De werken welke zich met
kinderhygiëne bezighouden aan te moedigen en met toelagen of op een andere
wijze te ondersteunen, bestuurlijk en geneeskundig toezicht te houden op de
beschermde werken96.... Deze wet is een gevolg van de tendens tot uitbreiding van
de kinderhygiëne, wat vooral opgang maakte tijdens de eerste wereldoorlog. Door
deze wet ontstaat er duidelijkheid over de statuten van dergelijke organisaties en
een zekerheid van financiële middelen.
De wet van 19 mei 1914 op de leerplicht97
Deze wet legt ieder gezinshoofd op om kinderen vanaf 6 jaar naar school te sturen
of zelf onderwijs te verstrekken. Gezinshoofden die deze verplichting niet
nakomen verschijnen voor de vrederechter. Indien de door de vrederechter
uitgesproken strafbepalingen niet doelmatig zijn, wordt het kind verwezen naar de
kinderrechter die dan de bij de wet van 15 mei 1912 voorziene maatregelen kan
nemen98. De leerplicht duurt acht jaar, dus tot de kinderen 14 jaar zijn99. Artikel 45
van deze wet regelt de organisatie van de medische inspectie in scholen100. De arts-
inspecteur was ertoe gehouden verslag uit te brengen aan de burgemeester en de
95 G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, supra noot 54, 23. 96 Art. 5 van de wet van 5 september 1919, instellende het nationaal werk voor kinderwelzijn. 97 Loi du 19 mai 1914 décrétant l’instruction obligatoire et apportant des modifications à la loi organique de l’enseignement primaire, Pasin., 1914, 151-256. 98 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 36. 99 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 35. 100 Art. 45 Loi du 19 mai 1914 décrétant l’instruction obligatoire et apportant des modifications à la loi organique de l’enseignement primaire, Pasin., 1914, 151-256.
31
hygiënische inspectiedienst. De wet houdt tevens een verplichting in voor elke
gemeente om klasjes in te richten voor kinderen met een zekere achterstand101.
Het K.B. van 25 oktober 1921 omtrent de leerplicht dat t.a.v. de
gezinshoofden dezelfde verplichtingen oplegt als de wet op de leerplicht van
1914102
Artikel 5 zegt dat wanneer kinderen niet regelmatig de lessen volgen en het
schoolhoofd de daartoe aangehaalde redenen twijfelachtig acht, de zaak ter kennis
wordt gesteld van de bij de school aangestelde afgevaardigde der
kinderbescherming welke “... inlichtingen laat inwinnen in de woning der kinderen
en er verslag over uitbrengt aan voornoemd schoolhoofd. Zo het niet-naleven der
wet te wijten is aan armoede, onderzoekt hij wat er moet gedaan worden en lokt, in
voorkomend geval, de tussenkomst van de ondersteuningsfondsen uit”103.
De wet van 10 maart 1925 tot regeling van de openbare onderstand104
Deze wet richtte de commissies van openbare onderstand op, die zich zouden
ontfermen over de opvoeding van verlaten kinderen en behoeftige wezen tot ze
meerderjarig waren.
De wet van 15 juli 1960 tot zedelijke bescherming van de jeugd105
Deze wet verbood jongeren toegang tot speelhuizen, honden- en paardenrenbanen
en alle plaatsen waar men weddenschappen liet plaatsvinden. Ook rendez-
voushuizen werden verboden voor alle jongeren onder de 18 jaar. Ook wordt het
aan niet-getrouwde minderjarigen verboden om danszalen of drankgelegenheden te
betreden als ze niet in het gezelschap zijn van een ouder of een voogd. Als de
minderjarige zich niet aan deze regels houdt, moet hij voor de kinderrechter
verschijnen die dan maatregelen zal opleggen, zoals deze zijn vastgelegd in de wet
101 G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, supra noot 54, 24. 102 K.B. van 25 oktober 1921 omtrent de leerplicht dat t.a.v. de gezinshoofden dezelfde verplichtingen oplegt als de wet op de leerplicht van 1914. 103 Art. 5 K.B. van 25 oktober 1921 omtrent de leerplicht dat t.a.v. de gezinshoofden dezelfde verplichtingen oplegt als de wet op de leerplicht van 1914. 104 De wet van 10 maart 1925 tot regeling van de openbare onderstand. 105 Loi de 15 juillet sur la préservation morale de la jeunesse, Pasin., 1960, 905-967.
32
van 15 mei 1912106. Voor de uitbater werd een geldboete of gevangenisstraf
voorzien bepaald op het aantal minderjarigen dat werd aangetroffen op een
verboden plaats107.
Het verbod gold voor alle jongeren, hierdoor kunnen we ervan uitgaan dat men het
gevaarlijk vond voor alle jongeren en men hen hiervoor probeerde te behoeden. Dit
is de eerste duidelijke aanwijzing dat er sprake is van een ‘beschermingsgedachte’
op het wetgevende vlak. Deze wet was trouwens een belangrijk precedent voor de
uiteindelijke wet op de jeugdbescherming.
B) Verschillende hervormingscommissies
Al vanaf 1935 werden er een aantal commissies opgericht die de zouden proberen
de wet van 15 mei 1912 te wijzigen. Algemeen gezien zouden de commissies
proberen om de negatieve effecten van de wet van 1912 weg te werken. Toch valt
het op dat er verschillende tendensen zijn binnen de verschillende commissies.
a) Commissie Wets
Minister van justitie E. Soudan richtte op 27 november 1935 via een ministerieel
besluit de commissie Wets op. Kinderechter P. Wets was de voorzitter van de
commissie die aan het einde van haar werkzaamheden de volgende concrete
voorstellen deed108:
• een verhoging van de grens van strafrechtelijke meerderjarigheid;
• de institutionalisering van een reeks nieuwe maatregelen van
opvoedkundige bijstand;
• een verbreding van de bevoegdheid voor de jeugdrechter wat betreft
kinderen in moreel gevaar.
106 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 37. 107 J. MOENS EN P. VERLYNDE, Maatregelen ten aanzien van minderjarigen, Brussel, Bruylant, 1988, 26. 108 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, Larcier, 2000, 188 (hierna verkort als : F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse ).
33
Kinderrechter Wets beklemtoonde het beschermende karakter van de en stond een
extensieve interpretatie van de bevoegdheden van de kinderrechtbank voor109. Hij
bepleitte ook de uitbreiding van de bevoegdheden van de kinderrechtbank naar de
‘minderjarigen in gevaar’110.
Voor de commissie Wets was het zeer duidelijk dat de jeugdrechtbank het beste
geplaatst was om zich te ontfermen over de verlaten en ongelukkige kinderen111.
De commissie Wets was trouwens de eerste commissie waar het idee van de
opvoedkundige bijstand als nieuw intermediair interventie niveau concreet
uitgewerkt werd.
b) Commissie Struye – Commissie Carton de Wiart
De officiële naam van deze commissie was de commissie Struye, maar vaak wordt
het de commissie Carton de Wiart genoemd, naar haar voorzitter en tevens
voormalig justitieminister. Ze werd opgericht op 13 oktober 1947 door een besluit
van minister Struye en bestond uit magistraten, parlementairen, medewerkers en
vertegenwoordigers van de sociale gemeenschapsdiensten112. De commissie
bestond uit drie deelcommissies:
• Deelcommissie bevoegdheden van de kinderrechtbanken en de statuten
van de kinderrechters;
• Deelcommissie huldiensten van de kinderrechtbanken;
• Deelcommissie maatregelen van bewaking, opvoedkundige en de
beschermende aard.
Het belangrijkste doel van deze commissie was de hervorming van het eerste
hoofdstuk van de wet van 1912 dat handelde over de ontzetting uit de ouderlijke
macht en eventueel ook de uitbreiding van de bevoegdheden van de kinderrechter.
Toch hield de commissie zich voornamelijk bezig met de problematiek van het
109 J.SMETS, Jeugdbeschermingsrecht, Mechelen, Kluwer, 1996, 14 (hierna verkort als: J.SMETS, Jeugdbeschermingsrecht ). 110 J.SMETS, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 103, 14. 111 M. DUBOIS, ‘La loi de 15 mai 1912 son application, ses résultats et ses lacunes’, Rev. dr. pén., 1957, 225. 112 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, Brussel, CEDJ, 1976, 29 (hierna verkort als : C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse).
34
verhogen van de strafrechtelijke meerderjarigheid. Op deze manier ‘vergat’ ze om
één van de belangrijkste problemen, namelijk de ontzetting uit de ouderlijke
macht, te behandelen113. De enige stelling die de commissie innam, was dat de
ontzetting uit de ouderlijke macht een bevoegdheid zou moeten worden van de
jeugdrechter114, maar dit voorstel was reeds vroeger geopperd door Belgische en
internationale specialisten en was eigenlijk niets meer dan een gelijkschakeling
met Nederland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten115.
Binnen de commissie was er algemene overeenstemming over het feit dat men de
strafrechtelijke meerderjarigheid voor jongeren diende te veranderen van 16 naar
18 jaar. Al in 1950, nog voor het definitieve eindrapport van de commissie Struye,
diende Carton de Wiart een dergelijk wetsvoorstel in116. Dit voorstel haalde het
niet en verkreeg nooit kracht van wet, maar nadat het geamendeerd werd speelde
het wel een belangrijke rol in de uiteindelijke vorming van de wet van 8 april 1965.
Het amendement bestond erin dat sommige jongeren tussen de 16 en 18 jaar die
een misdrijf gepleegd hebben door de jeugdrechtbank doorverwezen kunnen
worden naar de rechtbank van eerste aanleg, als de opvoedingsmaatregelen, die de
jeugdrechtbank ter beschikking heeft, niet adequaat genoeg zijn117. De discussie
over een verhoging van de strafrechtelijke meerderjarigheid was zelfs al aan bod
gekomen tijdens de bespreking van de wet van 1912, maar had nooit gevolg
gekregen118.
Een van de meest opmerkelijke voorstellen van de commissie is dat tot oprichting
van een provinciale jeugdrechtbank119. De commissie motiveerde dit door te
zeggen dat het een garantie zou zijn voor de specialisatie van de magistraat.
Tevens benadrukte het volgens de commissie het onafhankelijke en meer sociale
karakter van de jeugdrechtbank. Als laatste zei de commissie dat het voldoende
113 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 55. 114 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, supra noot 102, 188. 115 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 32. 116 Voorstel van wet tot verhoging van de strafrechtelijke meerderjarigeid van 16 naar 18 jaar, Parl.St. Kamer 1950-1951, nr. 161. 117 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 55. 118 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 31. 119 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 33.
35
hulpdiensten zou garanderen die de jeugdrechtbank nodig had bij het uitvoeren van
haar taken.
In juni 1951 legde de commissie Struye haar besluiten neer en hiervan kan alleen
maar gezegd worden dat de voorstellen van de commissie alleen een
verduidelijking inhouden van de bestaande situatie en dat ze sommige aspecten
meer op punt proberen te stellen. Het negeren van de hervormingen met betrekking
tot de ouderlijke macht wordt fel betreurd120.
c) Commissie Nossent
De commissie Nossent was werkzaam van februari 1953 tot maart 1954 en bestond
uit een zeer beperkt aantal leden. De bedoeling was dat de commissie zich zou
ontfermen over de algemene hervorming van het eerste hoofdstuk van de wet van
1912, dat handelt over de ontzetting uit de ouderlijke macht. Uit het eindrapport
bleek echter dat de commissie zich voornamelijk heeft beziggehouden met de
hervorming van de maatregelen van opvoedende sociale bijstand teneinde
ontzettingen uit de ouderlijke macht te vermijden.
De commissie Nossent zag de educatieve hulp aan ouders als een tussenoplossing
tussen wel en niet juridisch ingrijpen121. Het voorstel van de commissie hield in dat
de afgevaardigde van de educatieve hulp de ouders zou ondersteunen bij het
uitvoeren van hun educatieve taken en verplichtingen tegenover hun kind, zodat
deze educatieve hulp zou evolueren naar een niet stigmatiserende maatregel van
hulp aan de ouders122. Het idee van de commissie was dat men de verplichte
ontzetting uit de ouderlijke macht zou afschaffen en vervangen door een altijd
facultatieve ontzetting uit de ouderlijke macht. Op deze manier zou de educatieve
bijstand aan ouders een soort probatie-achtige maatregel kunnen worden voor
ouders die in het verleden hun kind verwaarloosden123. De effectieve beslissing tot
ontzetting uit de ouderlijke macht zou gaan toebehoren aan de jeugdrechter, die
hiervoor bevoegdheid zou krijgen. 120 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 40. 121 G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, supra noot 54, 33. 122 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, supra noot 102, 193. 123 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 34.
36
De algemene voorstellen die de commissie deed kunnen samengevat worden als
volgt124:
• verwerping van de ontzetting uit de ouderlijke macht als strafmaatregel;
• de verhoogde en verbrede toepassing van de opvoedingsbijstand;
• de idee dat zelfs voor veroordeelde ouders die in het verleden hun kind
verwaarloosd hebben er een vorm van opvoedingsbijstand of hulp
diende te zijn.
De sterke aandacht die de commissie Nossent besteedde aan de opvoedingsbijstand
is te verklaren vanuit het perspectief dat men haastig op zoek was naar maatregelen
die de stijging in het aantal ontzettingen uit de ouderlijke macht konden
indijken125. Voor het eerst kwamen ook de problemen aan het licht die de
minderjarige zelf kon veroorzaken. Als de minderjarige het zijn ouders onmogelijk
maakte om hun opvoedkundige taken uit voeren door zijn slecht gedrag, moest het
mogelijk zijn om de ouders hulp aan te bieden die in hun voordeel is. Op deze
manier konden de ouders geholpen worden zonder de ernstige gevolgen van een
juridische tussenkomst te moeten dragen126.
Uiteindelijk is het eindrapport van de commissie Nossent nooit tot bespreking
gekomen in de Kamer omdat toen al bleek dat er nood was aan een volledige en
geen gedeeltelijke hervorming van de wet van 15 mei 1912.
d) Commissie Cornil
De commissie Cornil wordt opgericht bij ministerieel besluit van 28 juli 1954, dus
kort na de neerlegging van de rapporten van de commissie Nossent. Als voorzitter
van de commissie wordt secretaris-generaal van het ministerie van justitie, Paul
Cornil aangeduid.
124 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 35. 125 J. SMETS, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 103, 18. 126 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 36.
37
De taak van de commissie Cornil was het voorbereiden van een algemene
hervorming van de wet van 1912127, maar toch was het voornamelijk de bedoeling
van dieper in te gaan op het juridische statuut van de opvoeder128.
In tegenstelling tot de vorige 2 commissies was het hier de bedoeling een algemene
vernieuwing en herwerking van de wet van 1912 te bekomen. Men wou een
samenvoeging van de materie uit hoofdstuk 1, de ontzetting uit de ouderlijke
macht, en hoofdstuk 2, dat handelt over de strafrechtelijke vervolging van
kinderen. De jeugdrechter zou dan bevoegd zijn over beide materies, waar
daarvoor de rechterbank van eerste aanleg bevoegd was voor de ontzetting uit de
ouderlijke macht. De commissie Cornil volgt de visie van de commissie Nossent
wat betreft de verplichte ontzetting uit de ouderlijke macht. Ook bij de commissie
Cornil gaat de voorkeur uit naar het nemen van maatregelen van opvoedkundige
aard als tussenoplossing, in plaats van een juridisch optreden129.
De commissie Cornil ijvert net zoals de commissie Struye voor een provinciale
jeugdrechtbank met volgende voordelen130:
• de garantie dat de magistraten en het parket gespecialiseerd zullen zijn
in de materie van het jeugdrecht;
• een duidelijke en betere werkverdeling voor de magistraten en het
parket;
• een unificatie van de jurisprudentie;
• een centralisatie van de werkingsmiddelen;
• een volledige en duidelijke splitsing tussen de jeugdrechtbank en de
andere rechtbanken.
In het begin van haar werkzaamheden werkte de commissie voornamelijk aan de
contradictie binnen de jeugdbescherming. Aan de ene kant was er de wil om
preventief te kunnen ingrijpen, maar aan de andere kant de wil om een juridisch
127 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 56. 128 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 56. 129 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 37. 130 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 37.
38
ingrijpen zo min mogelijk te laten voorkomen131. Het voorstel van de commissie
was om een exclusief sociale matregelen pakket uit te bouwen, dat ze dan wilden
kaderen in een pre-juridische preventieve fase132. Hiervoor diende men bestaande
instellingen te vernieuwen of gewoon nieuwe instellingen op te richten. De enige
moeilijkheid hier was dat de sociale maatregelen zouden vallen onder de
bevoegdheid van de jeugdrechtbank, maar dat ze radicaal moesten verschillen van
de maatregelen die de jeugdrechtbank kon opleggen133. Om deze sociale rol goed
uit te kunnen voeren moesten de jeugdrechtbanken kunnen rekenen op de steun en
medewerking van de verschillende sociale diensten. De commissie Cornil vond het
dan ook noodzakelijk om “conseils de protection de l’enfance” op te richten.
Deze Raad voor de Kinderbescherming zou functioneren onder de voorzitters van
de jeugdrechtbanken en de leden zouden mensen zijn uit alle velden, ondermeer
mensen van het parket, de sociale diensten, de patronage comités, het nationaal
werk voor het kinderwelzijn, de schoolinspectie... Deze leden zouden aangeduid
worden door de minister van justitie en gekozen worden uit twee verschillende
lijsten, de ene opgesteld door de jeugdrechter, de andere door de vrederechter134.
De taak van de Raad voor Kinderbescherming was om een onderzoek uit te voeren
naar de situatie van het kind dat hen werd toegewezen. Nadien zouden ze
oplossingen voorstellen in akkoord met alle betrokkenen135. Als dit niet lukte werd
de zaak terugverwezen naar de jeugdrechtbank. In tegenstelling tot de vorige
commissie die de provincie als territoriale basis wilden, koos men ervoor om de
raad van de kinderbescherming te laten opereren op het niveau van het gerechtelijk
arrondissement.
Het belang dat de commissie Cornil gehad heeft op de latere wet van 1965 is af te
leiden uit de volgende punten:
131 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 38. 132 G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, supra noot 54, 35. 133 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 38. 134 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 39. 135 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 39.
39
• de oprichting van de Raad voor Kinderbescherming;
• de mogelijkheid tot autonome sociale maatregelen los van een juridisch
ingrijpen;
• het oprichten van een comité dat belast is met de uitvoering van deze
sociale maatregelen;
• meer aandacht voor de instemming van alle betrokkenen.
Deze commissie zou voor een definitieve ommekeer zorgen in het parlementaire
denken over de jeugdbescherming. Het klassieke systeem waarbij de bescherming
louter en alleen steunde op een juridische bescherming moet nu plaatsmaken voor
een gemengd systeem dat zowel een juridisch interliniërend luik als een preventief
extrajuridisch luik bevat136. Het uiteindelijke rapport, ingediend in februari 1956,
zou leiden tot het wetsontwerp Lilar ter vervanging van de wet van 1912.
C) Verschillende wetsontwerpen
a) Wetsontwerp Lilar
Het wetsontwerp Lilar, ingediend op 19 maart 1958137, stond sterk onder invloed
van het enkele jaren voordien opgerichte centre d’étude de la délinquance juvénile
of het CEDJ, dat liet blijken dat er dringend nood was aan een nieuwe wetgeving
omtrent het jeugdbeschermingsrecht. In het memorie van toelichting van het
wetsontwerp wordt expliciet verwezen naar de werkzaamheden van voorgaande
commissies en er wordt ook duidelijk vermeld dat het wetsvoorstel voortvloeit uit
de verschillende conclusies van de verschillende commissies138.
Artikel 1 van het wetsontwerp Lilar gaat over de oprichting van de kantonale
comités voor de bescherming van de minderjarigen139. Het doel hiervan was de
136 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, supra noot 102, 193. 137 Ontwerp van wet van 19 maart 1958 op de bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1957-1958, nr. 885-1. 138 Ontwerp van wet van 19 maart 1958 op de bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1957-1958, nr. 885-1. 139 Ontwerp van wet van 19 maart 1958 op de bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1957-1958, nr. 885-1, 5.
40
vroegere pretoriaanse acties in verband met de opvoedingsbijstand door het Parket
en de officieuze berispingen en raadgevingen door de kinderrechter wettelijk toe te
passen door het voeren van een preventieve sociale actie140. De comités konden
ingrijpen als de gezondheid, veiligheid of zedelijkheid van minderjarigen in het
gedrag kwamen door zijn omgeving of door zijn eigen handelingen. Een kantonaal
comité bestond uit maximaal 10 leden en werd voorgezeten door de jeugdrechter.
De andere leden werden gekozen uit vertegenwoordigers van diensten en
organisaties die zich bezighielden met de bescherming van minderjarigen. Het is
de taak van de comités om de minderjarigen en hun ouders bij te staan in de
opvoeding zolang zij hiervoor zelf de toelating geven141. Hoewel het de bedoeling
was om de kantonale comités los van de gerechtelijke jeugdbescherming te plaatse,
werden er binnen artikel 1 toch nog bepaalde vormen van samenwerking
opgericht142.
Een uitbreiding van de preventieve extrajuridische fase was niet voor iedereen
evident, sommigen hadden liever gezien dat het arsenaal aan juridische
maatregelen was uitgebreid143. Toch is er wel voorzien in een beperking wat
betreft de mogelijkheden waarbinnen de opvoedkundige bijstand mogelijk is144:
• de toestemming van de ouders en indien het kind ouder is dan 16 jaar,
de toestemming van het kind;
• opvoedkundige bijstand kan enkel mogelijk zijn als een zaak minder
ernstig is dan deze die men voor de jeugdrechter dient te brengen.
Naast de oprichting van kantonale comités zijn er nog enkele vernieuwingen in het
wetsontwerp Lilar, waarvan de meest opvallende de oprichting is van en
provinciale Kinderrechtbank en een sociale dienst voor minderjarigen145. De
inspiratie achter deze Kinderrechtbank is duidelijk Frans. In Frankrijk had men in
140 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 40. 141 Ontwerp van wet van 19 maart 1958 op de bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1957-1958, nr. 885-1, 6. 142 J. SMETS, Jeugdbeschermingsrecht, Antwerpen, Kluwer, 1996, 18 (hierna verkort als : J. SMETS, Jeugdbeschermingsrecht ). 143 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, supra noot 102, 197. 144 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 46. 145 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 41.
41
1951 de “Tribunal départemental pour les mineurs” opgericht146. De
Kinderrechtbank is binnen de provinciale grenzen bevoegd voor minderjarigen in
de volgende 4 situaties147:
• als de gezondheid, zedelijkheid of de veiligheid van de minderjarige in
het gedrang komen;
• in situaties van bedelarij, dakloosheid, prostitutie of ontucht;
• bij het plegen van wangedrag of onbuigzaamheid;
• wanneer ze een als een misdrijf omschreven feit hebben gepleegd.
De maatregelen die de Kinderrechtbank neemt ten overstaan van de minderjarigen
zijn altijd maatregelen van bewaking, behoeding of opvoeding. Het doel van deze
beschermingsmaatregelen is om bij een situatie van “kind in gevaar”
opvoedingsbijstand te kunnen verlenen aan de ouders. Het is wel belangrijk dat als de
minderjarige de volle leeftijd van 16 jaar bereikt had en voor de rechtbank moest
verschijnen omwille van een als een misdrijf omschreven feit, de rechtbank dan de
mogelijkheid had om de zaak uit handen te geven via een met reden omklede
beslissing.
Er zijn 11 mogelijke beschermingsmaatregelen148:
• de berisping;
• de plaatsing onder het toezicht van een afgevaardigde voor de
bescherming van minderjarigen;
• het toevertrouwen aan een persoon die ze aan het gezinsleven zal laten
deelnemen;
• de verplichting in de leer te gaan bij of te gaan werken voor een private
persoon;
• de verplichting in de leer te gaan of te werken voor een openbare of
private instelling;
• de minderjarige onderbrengen in een inrichting voor onderwijs of
vakonderricht met een internaat;
• het plaatsen in een tehuis voor studenten of arbeiders; 146 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, supra noot 102, 197. 147 Ontwerp van wet van 19 maart 1958 op de bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1957-1958, nr. 885-1. 148 Ontwerp van wet van 19 maart 1958 op de bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1957-1958, nr. 885-1, 11-13.
42
• de plaatsing in een tehuis met beperkte vrijheid;
• de plaatsing in een verzorgingsinrichting of een inrichting voor
bijzonder onderwijs;
• de plaatsing in een openbare of private opvoedingsinstelling;
• het toevertrouwen van de minderjarige aan een rijksinstelling.
De wet van 1912 kende slechts 3 beschermingsmaatregelen: de berisping, de
plaatsing buiten het gezinsmilieu en de terbeschikkingstelling van de Regering. De
rechter werd hier ook verplicht te kiezen tussen de laatste twee maatregelen, indien
de ouders van de minderjarige een verzoek tot afstraffing hadden ingediend of
wanneer de minderjarige zich gewoonlijk overleverde aan bedelarij en/of
landloperij149.
Artikel 36 van het wetsontwerp Lilar bepaalt de regeling omtrent de ontzetting uit
de ouderlijke macht. Nieuw is dat de ontzetting steeds facultatief is op vraag van
het parket en dat er een onderscheid is tussen gehele en gedeeltelijke ontzetting150.
De uitspraak van deze maatregel blijft echter wel bevoegdheid van de gewone
rechtbank van eerste aanleg151.
De Raad van State gaf op 10 juli 1957 advies over dit wetsontwerp en somde
hierin de belangrijkste verschilpunten met de wet van 1912 op:
• de oprichting van een nieuw gerecht en nieuwe diensten;
• de preventieve en maatschappelijke acties ten overstaan van gezinnen;
• de verhoging van de strafrechtelijke meerderjarigheid tot 18 jaar;
• het afschaffen van de verplichting tot ontzetting uit de ouderlijke
macht;
• het volgen van de strafrechter in de vordering tot ontzetting uit de
ouderlijke macht;
• het van toepassing zijn van de wet op zowel ongelukkige als op
schuldige kinderen;
• het uitbreiden van de bevoegdheid van de jeugdrechtbank. 149 Ontwerp van wet van 19 maart 1958 op de bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1957-1958, nr. 885-1, 13. 150 J. SMETS, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 136, 19. 151 Ontwerp van wet van 19 maart 1958 op de bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1957-1958, nr. 885-1, 32.
43
Toch kreeg het wetsontwerp Lilar niet het verhoopte gehoor en dit resulteerde in
een nieuw wetsontwerp, nl. het wetsontwerp Terwagne.
b) Wetsvoorstel Terwagne
Het wetsontwerp Terwagne, ingediend op 22 juni 1960152, kende een groot aantal
gelijkenissen met het wetsontwerp Lilar. Toch zijn er wel enkele verschillen op te
merken zoals bijvoorbeeld : de oprichting van de provinciale dienst voor sociale
bescherming van de jeugd. Deze dienst zou functioneren onder het toezicht en het
gezag van de minister van justitie153 en zou haar taken optimaal kunnen uitvoeren
door samen te werken met andere betrokken diensten. Ook zou deze dienst in staat
zijn om rechterlijke maatregelen uit te voeren en de oprichting van kantonale
diensten te bevorderen154.
Een groot aantal hervormingen in het wetsvoorstel Terwagne werd overgenomen
uit het wetsontwerp Lilar. Onder andere de bevoegdheid van de jeugdrechtbank om
uitspraak te doen over de vordering van het openbaar ministerie tot ontzetting uit
de ouderlijke macht155. Een andere overeenkomst met het wetsontwerp Lilar is
artikel 41 uit het wetsvoorstel Terwagne dat zegt dat wanneer de gezondheid,
veiligheid, zedelijkheid of opvoeding van de minderjarige in het gedrang zijn, de
jeugdrechtbank maatregelen van opvoedkundige aard kan opleggen als deze
gevorderd zijn door het parket156.
Toch waren er ook enkele zaken die verschillend waren. Het wetsvoorstel
Terwagne koos ervoor om de jeugdrechtbank niet te situeren op het provinciale
niveau. Men wou een soort van nabijheid creëren en tussen de jeugdrechter en de
betrokken gezinnen. De beste manier om dit te doen was om de jeugdrechtbank te
behouden als een gespecialiseerde afdeling van de rechtbank van eerste aanleg. 152 Voorstel tot wet van 22 juni 1960 op de jeugdbescherming, Parl.St. Kamer 1959-1960, nr. 567-1. 153 Voorstel tot wet van 22 juni 1960 op de jeugdbescherming, Parl.St. Kamer 1959-1960, nr. 567-1. 154 J. SMETS, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 136, 20. 155 J. SMETS, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 136, 20. 156 Voorstel tot wet van 22 juni 1960 op de jeugdbescherming, Parl.St. Kamer 1959-1960, nr. 567-1.
44
Opmerkelijk is dat jongeren tussen de 16 en de 18 jaar, die een als een misdrijf
omschreven feit hadden gepleegd, de mogelijkheid hadden om voor een aparte
kamer te verschijnen, de zogenaamde “tribunal des adolescents”157. In dit
wetsvoorstel wordt er wel een duidelijke onderverdeling gemaakt tussen de
verschillende rechtssprekende organen158:
• de rechter voor de minderjarigen, zetelend in kabinet, voor sociale
instructie van de zaken en de voorlopige maatregelen;
• een burgerrechtelijke kamer samengesteld uit de rechter voor
minderjarigen en 2 assessoren met een raadgevende stem;
• een adolescentenrechtbank eveneens samengesteld uit de rechter voor
minderjarigen en 2 assessoren.
Er gaat heel wat belangstelling uit naar het wetsvoorstel Terwagne, maar het wordt
nooit besproken, daar Justitieminister P. Vermeylen onmiddellijk liet weten dat hij
een nieuw wetsontwerp zou indienen.
c) Wetsontwerp Vermeylen
Het wetsontwerp Vermeylen, ingediend op 13 september 1963159, steunt enorm op
de voorgaande wetsontwerpen en –voorstellen. Het tracht nu tot een synthese te
komen zodat eindelijk een nieuwe wet op de jeugdbescherming kan gestemd
worden. Hierna volgt een korte samenvatting van wat het ontwerp Vermeylen
omvat.
1) Preventieve sociale actie
Als eerste punt zegt het wetsontwerp Vermeylen dat er een preventieve sociale
actie moet zijn, net zoals in de voorgaande wetsontwerpen, waarbij er bijstand
wordt verleend aan gezinnen die hierom vragen of dit aanvaarden. In het ontwerp
Vermeylen wordt nadrukkelijk vermeld dat het ook mogelijk moet zijn om deze 157 Voorstel tot wet van 22 juni 1960 op de jeugdbescherming, Parl.St. Kamer 1959-1960, nr. 567-1. 158 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 41. 159 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1.
45
bijstand op te leggen als dit onontbeerlijk blijkt om de minderjarige te
beschermen160. Als dwangmaatregelen nodig zijn, moet de rechtelijke macht
ingrijpen door maatregelen te nemen die de handelingsvrijheid van het gezin
beperken. De gezinnen die wel om hulp vragen omdat ze niet in staat zijn om
zonder hulp van buitenaf hun problemen op te lossen, krijgen een ruime reeks van
diensten met bevoegd en gespecialiseerd personeel ter beschikking. De diensten
werken samen en hun tussenkomsten zijn op elkaar afgestemd aan de hand van een
behandelingsplan161.
2) Jeugdbeschermingscomités
Het wetsontwerp Vermeylen haalt ook de jeugdbeschermingcomités uit het
wetsontwerp Lilar weer boven. Ze zijn niet langer gesitueerd op het niveau van het
kanton, maar op het niveau van het arrondissement zodat ze doelmatig kunnen
optreden en niet te ver van de gezinnen af zouden staan162. De
jeugdbeschermingcomités moeten kunnen steunen op een onderbouw van
instellingen, daarom zegt het ontwerp dat de minister van justitie gespecialiseerde
instellingen moet oprichten waar dit nodig blijkt te zijn. De voornaamste taak van
de jeugdbeschermingcomités is de coördinatie van alle taken, zodat het niet
voorkomt dat een tussenkomst uitblijft of dat er uiteenlopende initiatieven worden
genomen163.
3) Bevoegdheid jeugdrechtbank in sommige burgerlijke
zaken
Het wetsontwerp Vermeylen tracht de gerechtelijke bescherming van de
minderjarige te centraliseren bij een gespecialiseerd orgaan : de jeugdrechtbank.
Het ontwerp Vermeylen breekt met het onderscheid dat in de wet van 1912 160 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 3. 161 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 4. 162 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 4. 163 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 5.
46
gemaakt werd tussen Hoofdstuk I en II en verleent aan eenzelfde gerecht de
bevoegdheid om uitspraak te doen in een reeks burgerlijke zaken die de wezenlijke
rechten van het kind raken en zijn status kunnen wijzigen zoals164:
• de vorderingen waarin er tegenstrijdigheid is tussen het belang van de
lichamelijke of zedelijke gezondheid van het kind en de uitoefening van
de ouderlijke macht:
– de voogdij over de kinderbijslag
– de opvoedende bijstand
– de ontzetting van de ouderlijke macht;
• de vorderingen waarin de ouders tegenover elkaar staan terwijl zulks
grote gevolgen kan hebben voor het kind:
– het bewaringsrecht over de kinderen in geval van
echtscheiding of scheiding van tafel en bed
– geschillen betreffende de uitoefening van de ouderlijke macht;
• het toezicht op bepaalde beslissingen betreffende de status van
minderjarigen
– aanneming
– de ontvoogding
De jeugdrechtbank is dus niet langer meer beperkt tot zaken met een
strafrechtelijke inslag. Door deze bevoegdheidsuitbreiding was het noodzakelijk
dat de gerechten zo dicht mogelijk bij de rechtsonderhorigen bleven zodat ze
voeling met hen hadden. Om die reden werd er niet afgeweken van het beginsel uit
de wet van 1912 die een jeugdrechtbank plaatste in elk arrondissement165. De taak
die het parket had ten opzichte van de kinderen van ontzette ouders, wordt door de
jeugdrechtbank overgenomen.
164 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 6. 165 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 6.
47
4) Verzachting van de maatregels ten aanzien van de
ouders
Het wetsontwerp Vermeylen stelt ook dat de opvoedende bijstand in vele gevallen
een loos dreigement zou zijn, moest het niet gepaard gaan met waarborgen met
betrekking tot het goed gebruik van de sociale uitkeringen ten behoeve van het
gezin166. Door het invoeren van een voogdij over de kinderbijslag gaat het ontwerp
verder op de weg die werd ingeslagen door de wet van 20 juli 1961 houdende
wijziging van artikel 70 van de gecoördineerde wetten betreffende de kinderbijslag
voor loontrekkenden167.
Het is wenselijk dat door dergelijke maatregelen de ontzetting uit de ouderlijke
macht zo vaak mogelijk zal vermeden kunnen worden. Toch moet deze sanctie
behouden blijven als maatregel tegen bijzonder onwaardige ouders. Zelfs na de
ontzetting uit de ouderlijke macht moet alles in het werk gesteld worden om het
contact tussen ouders en kinderen te behouden of herstellen als dit wenselijk is. In
dit wetsontwerp is de ontzetting uit de ouderlijke macht een facultatieve regel die
kan opgelegd worden door de jeugdrechtbank, de verplichte ontzetting is voorgoed
verleden tijd.
De jeugdrechtbank staat ook in voor de taak om het kind toe te vertrouwen aan een
private persoon of jeugdbeschermingscomité als de familie van de minderjarige de
verplichting om voor de minderjarige te zorgen niet op zich wil nemen.
5) Verzachting van de maatregels ten aanzien van de
minderjarigen
De maatregelen die de jeugdrechtbank mag nemen zijn in het ontwerp Vermeylen
zeer ruim opgevat.
De jeugdrechtbank kan ten allen tijde haar vroegere beslissingen herzien en
wijzigen, de driejaarlijkse herziening uit de wet van 1912 wordt wel afgeschaft,
166 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 7. 167 Wet van 20 juli 1961 houdende wijziging van artikel 70 van de gecoördineerde wetten betreffende de kinderbijslag voor loontrekkende.
48
daar deze veel moeilijkheden heeft veroorzaakt. In de plaats daarvan wordt een
gelijkwaardige waarborg voorzien door de herziening mogelijk te maken wanneer
het openbaar ministerie erom verzoekt, of een herziening op te leggen wanneer de
betrokkene er na 2 jaar om verzoekt168. Het lijkt erop dat het gemakkelijk zou zijn
om de bevoegdheid van de jeugdrechtbank af te bakenen door simpelweg een
leeftijdsgrens van 18 jaar in te stellen, maar dit is te arbitrair. Daarom voorziet men
de mogelijkheid dat de jeugdrechtbank jongeren tussen 16 en 18 jaar, die een als
een misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, uit handen kan geven en naar de
gewone rechtbank kan verwijzen.
In sommige gevallen moest naast de persoonlijkheid van de minderjarige, ook de
zwaarte van de feiten in aanmerking genomen worden. Als de minderjarige een als
een misdaad omschreven feit heeft begaan kan bezwaarlijk worden gesteld dat hij
opnieuw zal aangepast zijn aan de maatschappij op de leeftijd van 21 jaar. Daarom
wordt een maatregel gemaakt waarbij het gerecht de zaak dan opnieuw kan
onderzoeken en de genomen maatregel eventueel verlengen tot de leeftijd van 25
jaar bereikt is. Deze gevallen zijn weliswaar zeer zeldzaam, maar er moet toch op
geanticipeerd worden.
Op deze manier behoudt de jeugdrechtbank het strikt opvoedende karakter dat het
moet vertonen en waarop nog meer nadruk gelegd is door de uitbreiding van haar
bevoegdheid tot burgerlijke zaken169.
6) Oprichting van gespecialiseerde en gekwalificeerde
instellingen
De doelmatigheid van de sociale en gerechtelijke actie die door dit ontwerp
worden ingevoerd hangen hoofdzakelijk af van de waarde van de instellingen die
ter beschikking zullen worden gesteld van de jeugdbeschermingcomités en de
jeugdrechtbanken. De instellingen moeten zeer verscheiden zijn en opsporings- en
diagnosecentra of behandelingscentra met open kuur, beperkt internaat of internaat
168 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 8. 169 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 9.
49
omvatten en zowel sociale diensten als heropvoedingsgestichten zijn170. Deze
instellingen moeten voldoende uitgerust zijn en geschoold personeel hebben.
Het is duidelijk dat de sociale uitrusting enorme leemten vertoonde en het
wetsontwerp Vermeylen probeerde deze leemte op te vullen. De autoriteiten
hebben de plicht aan dit programma mee te werken door initiatieven aan te
moedigen of er zelf te nemen171.
Om aan de behoeften van de praktijk te voldoen was het wenselijk dat de sociale
dienst, naast de maatschappelijke assistenten die er het gebinte van uitmaken,
andere beoefenaars van de sociale actie zouden omvatten , zoals opvoeders en
gezinshelpsters172.
7) Amendementen
Nadat Justitieminister P. Vermeylen zijn wetsontwerp had ingediend op 13
september 1963, kregen de leden van het parlement en de regering de kans om het
wetsontwerp te amenderen173. Op 29 januari 1964 diende Hermans een aantal
amendementen in, waaruit de volgende 2 dingen als belangrijkste eisen naar boven
kwamen174:
• een duidelijkere omschrijving van welk soort gezinnen onderhevig is
aan de sociale bescherming. Hier wou Hermans garanderen dat het
effectief om probleemgezinnen ging;
• de oprichting van 2 afdelingen binnen de sociale dienst om zo te
vermijden dat tijdens de prejuridische fase de sociale dienst in een
vertrouwensband probeert samen te werken met gezinnen, terwijl
diezelfde dienst later en verlengstuk zal zijn van het juridische systeem.
Op 11 februari 1964 diende Moyersoen een amendement in met daarin het voorstel
om het aantal jeugdbeschermingcomités te verhogen en afhankelijk te maken van 170 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 9. 171 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 10. 172 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 11. 173 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, supra noot 102, 217. 174 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, supra noot 102, 218.
50
bevolkingsaantal op bepaalde plaatsen. OP 16 juni 1964 dient de regering zelf een
amendement in bij haar eigen tekst, die alle waardevolle voorstellen uit de
amendementen van de parlementairen bundelt175.
De behandeling van het wetsontwerp gaat van start op 24 oktober 1964 in de
Kamer met de behandeling van het rapport opgesteld door Mevr. DeRiemaecker en
Meneer Terwagne in naam van de commissie justitie. Het rapport begint met
enkele bedenkingen over de wet van 1912 en de geest van die wet en bevat tevens
enkele verduidelijkingen gemaakt door minister van justitie Vermeylen. Hij zegt
dat het wetsontwerp ontstaan is uit een parlementair en een regeringsinitiatief, daar
het wetsontwerp in grote lijnen overeenkomt met het wetsvoorstel Terwagne. Hij
bemerkt dat het essentiële van de wet is dat men een systeem met sociale en
juridische bescherming zal installeren en dat de wet niet louter een aangepaste of
verbeterde versie is van de wet van 1912, maar dat deze nieuwe wet een volledig
antwoord biedt op de problemen in verband met de verwaarloosde jeugd, het
ongelukkige kind en de jeugddelinquentie.
De heer Terwagne vermeldt in zijn rapport dat er weinig middelen zullen zijn voor
de effectieve uitvoering van de wet, omdat de wet veronderstelt dat er een nieuw
kader van instellingen zal worden opgericht. De wet veronderstelt dus een groot
aantal nieuwe uitgaven terwijl er geen toename in budget is voorzien.
De belangrijkste vragen van de volksvertegenwoordigers hadden allemaal
betrekking op het probleem dat alle medische, sociale en psychologische
instellingen die ons land tot dan toe kende, een sterk verzuild karakter hadden. De
vraag van de volksvertegenwoordigers was dan ook of we de jeugdbescherming
moesten plaatsen binnen deze verzuilde structuren of dat men een nieuw en
onafhankelijk kader diende op te richten. De uiteindelijke stemming in de Kamer
eindigde op 19 november 1964 met 151 ja stemmen en 5 onthoudingen176.
De bespreking van het wetsontwerp in de Senaat begint op 25 februari 1965 met de
behandeling van een rapport, opgesteld door senator Hambye, in naam van de 175 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, supra noot 102, 219. 176 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, supra noot 102, 223.
51
commissie justitie. Het rapport begint met de opsomming van de verschillende
redenen tot hervorming van de wet van 1912 voornamelijk in het kader van de
jeugddelinquentie. De nadruk in het rapport wordt gelegd op de preventie.
Het echte debat begon op 10 maart 1965 en het is weer senator Hambye die drie
belangrijke punten naar voren schuift177, nl.:
• de nood aan een forse toename van instellingen en organisaties om de
uitvoering van de wet goed te laten verlopen;
• de wens dat in relatie tot de rechtbank van eerste aanleg de hoge
discreperende bevoegdheid van de jeugdrechter enkel zal aangewend
worden wanneer deze essentieel is in het belang van het kind;
• de nood aan de behandeling van de verhoogde macht en bevoegdheid
van het ministerie van justitie.
Op 25 maart 1965 keert het wetsontwerp terug naar de Kamer, waar blijkt dat de
meeste commentaren van de Senaat slecht betrekking hebben op de juridisch
technische aspecten van de wet. De wet werd bijna met unanimiteit gestemd en zou
in werking treden vanaf 1 september 1966178. Het zou de eerste maal zijn dat een
jeugdrechtbank op het Europese vasteland de mogelijkheid had om maatregelen te
nemen die niet het karakter van straf hadden179.
8) Buitenlandse initiatieven
Overal in Europa ging men na de 2de wereldoorlog de verklaring van de rechtaan
van het kind uit 1923 omzetten in wetgevende initiatieven. Voorbeelden hiervan
zijn:
• de Engelse “Children Act” van 1948
• de Franse ordonnantie van december 1958 in verband met de
jeugdbescherming
177 F. TULKENS EN T. MOREAU, Droit de la jeunesse, supra noot 102, 221-223. 178 C. SOMERHAUSEN, Les comités de protection de la jeunesse, supra noot 106, 56. 179 CONSTANT, J., ‘La protection sociale et judiciaire de la loi de la protection de la jeunesse’, J.T., 1965, 535.
52
• de Nederlandse kinderwetten van 1947
De ontwikkeling van wetgeving omtrent kinderen is dus zeker geen evolutie die
zich louter tot België beperkt. Deze evolutie stond sterk onder invloed van de
verklaring van de rechten van het kind180 die op 20 november 1959 werd
aangenomen door de algemene vergadering van de VN. Uit deze verklaring kwam
de idee van het kind als rechtssubject met een specifiek juridisch statuut dat ook
terug te vinden is in de nieuwe wet op de jeugdbescherming van 8 april 1965181182.
D) Bespreking van de wet betreffende de jeugdbescherming van 8 april 1965
De wet van 1912 was gebaseerd op het bestrijden van de potentiële
jeugddelinquentie en op die manier vormde ze voor de Staat een instrument van
criminele politiek. Ze bewaakte de matschappelijke orde.
De wet van 8 april 1965183 wou zich in tegenstelling tot de wet van 1912 meer
opwerpen als de verdediger van de rechten van het kind. Ze wou de belangen van
de minderjarige als individu en als lid van het gezin en de natie behartigen. Ze nam
al deze beschermingsmaatregelen om de normale ontwikkeling van de
minderjarige te garanderen, enerzijds door en met medewerking van de ouders,
anderzijds door aan die ouders een bijstand of controle op te leggen indien nodig of
door hen te vervangen en zelf directe maatregelen te nemen als het kind in gevaar
verkeerde of door ze te ontzetten uit hun ouderlijke macht en het toezicht toe te
vertrouwen aan anderen184. Het probleem van de jeugddelinquentie vormde maar
één aspect van de wet op de jeugdbescherming.
Zowel qua inhoud als vorm bevat deze wet 2 essentiële delen, met name de sociale
en de gerechtelijke jeugdbescherming, die respectievelijk vastliggen in Titel I en II
180 Verklaring van de rechten van het kind van 20 november 1959 door de algemene vergadering van de Verenigde Naties. 181 Wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 182 VAN HEULE, F., ‘De nieuwe wet op de jeugdbescherming’, Rechtskundig weekblad, 1967, 1635. 183 Wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 184 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 42.
53
van de wet. De algemene bepalingen, strafbepalingen , opheffings-, wijziging- en
overgangsbepalingen maken het voorwerp uit van Titel III, IV en V.
a) De sociale bescherming
De sociale bescherming wordt geregeld door de artikelen 1 tot en met 6 van de
wet. Het is de belangrijkste nieuwigheid van de wet van 1965. Ze voorziet in een
buitengerechtelijke bescherming, en omvat alle maatregelen die door de
gemeenschap kunnen worden genomen, teneinde de jongeren die in gevaar
verkeren te beschermen185. Terugblikkend zien we dat de opeenvolgende
commissie Struye, Nossent en Cornil, geen melding maken van een sociale
bescherming, we vinden ze echter wel terug in het wetsontwerp Lilar en het
voorstel Terwagne. Deze hebben geprobeerd de pretoriaanse praktijken die waren
ontstaan te officialiseren.
De bedoeling en inhoud van de sociale bescherming vinden we terug in artikel 2
van de wet van 1965186. De bescherming situeert zich op 3 vlakken187:
• een individuele preventieve sociale actie ten aanzien van de in gevaar
verkerende minderjarigen (tot 21 jaar);
• een algemene preventieve actie door op plaatselijk of gewestelijk vlak
alle initiatieven ter bescherming van de jeugd te bevorderen, te
oriënteren en te coördineren;
• een medewerking met de bevoegde rechterlijke overheden wanneer
daarom gevraagd wordt in die gevallen zoals voorzien in de wet, of een
signaleren waneer de gevaarstoestand van die aard is dat enkel de
rechterlijke overheden bevoegd zijn.
Artikel 2 leert verder dat de sociale bescherming enkel geldt :
• voor minderjarigen wiens gezondheid, veiligheid of zedelijkheid gevaar
loopt;
• en als hulp gevraagd of aanvaard wordt door de ouders.
185 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 44. 186 Art. 2 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 187 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 44.
54
De begrippen gezondheid, veiligheid en zedelijkheid verdienen een verder uitleg
daar ze zeer belangrijk zijn in de gehele wet van 1965. Men treft ze niet alleen aan
in de sociale bescherming, maar ook in de gerechtelijke onder de noemer
‘gevaarsnotie’188.
• onder bedreiging van de “gezondheid” wordt meestal verstaan een
gebrek aan voeding, kleding, hygiëne, het slachtoffer zijn van
mishandeling enz.. Tevens begrijpt men hieronder zowel de
lichamelijke als de geestelijke gezondheid;
• De “veiligheid” loopt gevaar wanneer er een gebrek aan toezicht is, en
de minderjarige aldus het slachtoffer van een ongeval kan worden.
Tevens wordt gebrekkige verstandhouding in het gezin meermaals
aanzien als een gevaarssituatie;
• Onder bedreiging van de “zedelijkheid” begrijpt men doorgaans de
gedragingen van de ouders, die de minderjarige tot wangedrag kunnen
brengen. Het betreft meestal zware gebreken in de opvoeding en de
opleiding.
Waar de gevaarsnotitie de sleutel vormt tot de ganse wet van 1965, door de
verbinding die ze maakt tussen sociale en gerechtelijke bescherming en hierbinnen
tussen maatregelen ten aanzien van de ouders en maatregelen ten aanzien van de
minderjarigen, is de houding van de ouders het criterium dat de sociale en
gerechtelijke bescherming zal onderscheiden189. Er kan worden opgetreden als de
ouders:
• niet zelf de gepaste middelen ter hand namen om redenen van
onbekwaamheid, onwetendheid of nalatigheid;
• geen voldoende of onaangepaste hulp hebben gevonden bij de
instellingen die zich met algemene preventie bezighouden
1) De preventieve sociale actie
Deze actie geldt ten aanzien van minderjarigen die in gevaar verkeren en mag
slechts ingezet worden nadat aan de hierbovenvermelde criteria van 188 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 45. 189 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 48.
55
gevaarstoestand en gedrag van de ouders wordt voldaan. Een gevaarssituatie kan
aanhangig gemaakt worden door om het even welke persoon en in het bijzonder
door de minderjarige zelf, zijn ouders, de personen die hem onder hun bewaring
hebben, de schooldirectie en de gerechtelijke autoriteiten, deze laatste wanneer ze
van mening zijn dat er geen behoefte is aan gerechtelijke bescherming190.
Na het inwinnen van de noodzakelijke gegevens door de sociale dienst, eventueel
aangevuld met bijkomende onderzoekingen en technisch advies en rekening
houdend met het al dan niet beantwoorden aan de basiscriteria, onderzoekt het
Jeugdbeschermingscomité of het bevoegd is en stelt het een actieplan op191.
Voor het instellen van de preventieve sociale actie vereist dat de ouders zelf de
hulp vragen of aanvaarden, hun instemming is dus nodig en deze moet
gehandhaafd blijven gedurende de ganse duur van de actie. De maatregelen die
kunne genomen worden staan dus begrijpelijkerwijze niet in de wet aangezien de
instemming van de ouders vereist is. Het jeugdbeschermingscomité kan dus enkel
maatregelen voorstellen en deze mogelijk maken door coördinerende en financiële
tussenkomst192.
Als uiterst belangrijk principe geldt wel dat de maatregel zijn uitwerking moet
krijgen binnen het gezin en dat de plaatsing buiten het gezinsmilieu vermeden
moet worden193.
2) De algemene preventie
De sociale bescherming heeft niet alleen als taak om voor een bepaalde
minderjarige of bepaald gezin te zorgen, maar ze heeft tevens een algemene
opdracht in verband met de jeugdbescherming194. De algemene opdracht is
tweeledig. Enerzijds dienen de bevoegde overheden ingelicht te worden omtrent al
190 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 48. 191 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 48-49. 192 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 49. 193 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 49. 194 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 49.
56
de feiten die op de lichamelijke gezondheid of de zedelijkheid van de jeugd
nadelig kunnen inwerken. Anderzijds dient het jeugdbeschermingscomité in
plaatselijk of gewestelijk verband alle initiatieven voor een betere bescherming van
de jeugd te bevorderen, oriënteren en coördineren.
3) Medewerking van de gerechtelijke bescherming
Naast de individuele en algemene preventie vermeldt de wet eveneens dat het
jeugdbeschermingscomité zijn medewerking dient te verlenen aan de bevoegde
overheden zoals dat verder in de wet wordt bepaald. Het jeugdbeschermingscomité
kan gevat worden voor195:
• tijdens de rechtspleging kan de procureur des konings of de
jeugdrechtbank de inlichtingen vragen die het
jeugdbeschermingscomité over de minderjarige en zijn milieu
verzameld heeft;
• bij het nemen van een voorlopige bewaringsmaatregel kan de
minderjarige onder toezicht van het jeugdbeschermingscomité geplaatst
worden;
• de jeugdrechtbank kan het jeugdbeschermingscomité belasten met de
voogdij op de sociale uitkeringen, de opvoedingsbijstand, het toezicht
op de minderjarige en het aanwijzen van een provoogd in het geval van
de ontzetting uit de ouderlijke macht;
• in het raam van maatregelen genomen ten aanzien van de minderjarige
kan het jeugdbeschermingscomité gevraagd worden voor het uitoefenen
van toezicht in open milieu, op geplaatste minderjarigen, op
minderjarigen die geplaatst geweest zijn en dit tot aan hun
meerderjarigheid;
• het jeugdbeschermingscomité kan ook belast worden met het toezicht
op minderjarigen die ter beschikking van de regering zijn gesteld.
Uit het overzicht blijkt dat de wetgever een zeer uitgebreide medewerking aan de
gerechtelijke bescherming heeft voorzien.
195 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 50.
57
4) Jeugdbeschermingscomités
Krachtens artikel 1 van de wet van 8 april 1965196 wordt in elk gerechtelijk
arrondissement een jeugdbeschermingscomité opgericht en , indien bepaalde
voorwaarden vervuld zijn, kan de Koning er meerdere per arrondissement
oprichten. Volgens artikel 3 van de wet van 1965197 bestaat elk comité uit 12 tot
24 leden, benoemd door de minister van justitie voor een termijn van 5 jaar, die
hernieuwbaar is. Zij vertegenwoordigen diensten, instellingen, of organisaties die
zich actief let de jeugd, jeugdbescherming en het gezin bezighouden en er wordt
van hen verwacht dat ze een zekere deskundigheid bezitten omtrent de gegeven
problematiek. De leden van een comité werken niet individueel, maar als een
college en de minister van justitie heeft een duidelijke, rechtstreekse en grote
administratieve controle op de comités198. Al de actiemiddelen van de comités
moeten hen door de minister van justitie ter beschikking worden gesteld, daar ze
geen eigen rechtspersoonlijkheid en dus geen eigen patrimonium hebben.
Artikel 64 van de wet van 1965199 richt per gerechtelijk arrondissement één sociale
dienst voor jeugdbescherming op. Deze sociale dienst bestaat uit twee afdelingen:
één waarvan de afgevaardigden ter beschikking staan van het
jeugdbeschermingscomité en één afdeling waarvan de afgevaardigden ter
beschikking staan van de gerechtelijke overheden. De afdeling van de sociale
dienst is zowat het voornaamste orgaan of werkmiddel van het
jeugdbeschermingscomité.
5) De Nationale Raad voor de Jeugdbescherming
In het oorspronkelijk wetsontwerp werd dit niet voorzien, het werd per
amendement ingevoerd200. Krachtens artikel 4 van de wet van 1965201 wordt de
196 Art. 1 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 197 Art. 3 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 198 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 52. 199 Art. 64 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 200 Amendement ingediend door de heer Hermans, nr. 2 artikel 3bis, 29januari 1964, 637.
58
Nationale Raad voor de Jeugdbescherming opgericht. Hij bestaat uit 21 à 24 leden
die door de minister van justitie voor een hernieuwbare termijn worden benoemd.
De Raad heeft tot taak adviezen, voorstellen en suggesties te doen.
b) De gerechtelijke bescherming
De gerechtelijke bescherming in de wet van 1965 baseert zich op 2 fundamentele
opties:
- Enerzijds waken over de essentiële rechten van het kind als persoon en als
volwaardig lid van het gezin en zijn natie. Het kind dient dan beschouwd te
worden als rechtssubject, waarvan de hoedanigheid hem een justitiële
bescherming toekent en hem de voldoening van zijn essentiële behoeften
waarborgt202. Hiertoe verleent de wetgever aan de Jeugdrechtbank en de andere
autoriteiten belangrijke bevoegdheden. Dit is terug te vinden in de wet onder
Titel II, Hoofdstuk II : de burgerrechtelijke bepalingen;
- Anderzijds is het recht en de plicht om tot dwangmaatregelen over te gaan
wanneer de sociale bescherming, omwille van de gevaarstoestand en/of het
gedrag van de ouders, ontoereikend is, of wanneer bepaalde inbreuken
gepleegd zijn. Dit is terug te vinden in de wet onder Titel II, Hoofdstuk III,
Afdelingen 1 en 2: de beschermingsmaatregelen.
1) De burgerrechtelijke bepalingen
Dit deel in de jeugdbescherming was nieuw in het juridisch systeem in België.
Door het verder toevoegen van privaatrechtelijke materie aan deze, in origine
publiek of strafrechtelijke wettekst, wordt de jeugdbeschermingswet een rare
“coctail” die achteraf voor de nodige verwarring zal zorgen. Maar in 1965 werd dit
gezien als een ware vooruitgang en zodanig gemotiveerd203. De toekenning van
bevoegdheden aan de jeugdrechtbanken die eigenlijk aan de rechtbanken van
201 Art. 4 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 202 MATTHIJS, J., ‘De civielrechtelijke bepalingenbetreffende de minderjarige in de nieuwe wet op de jeugdbescherming’, T.P.R., 2de jrg., 1965, nr. 3, 315-316. 203 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 54.
59
eerste aanleg toebehoren werd zelfs beschouwd als een ware omwenteling in het
personen- en familierecht204.
Vooreerst heeft men de bevoegdheid van de jeugdrechtbanken willen uitbreiden tot
op alle vlakken van de jeugdbescherming. Men wou niet enkel het quasi
strafrechtelijk beeld wegnemen van de vroegere Kinderrechtbank, maar
oriënteerde de jeugdrechtbanken naar een magistratuur van een familiaal type205.
Het depenalisatieproces werd versneld door het benadrukken van het
beschermingskarakter en door zich op te werpen als de verdediger van de rechten
van het kind, beïnvloed door de Verklaring van de Rechten van het Kind,
aangenomen door de VN. Een tweede reden is dat op deze manier, de bescherming
en verdediging worden toevertrouwd aan een specialist, de jeugdmagistraat. Deze
is bovendien vrij in de keuze van de maatregelen die nodig zijn. Tenslotte beschikt
de jeugdrechter over nieuwe gerechtelijke controlemiddelen ten aanzien van de
uitoefening van het ouderlijk gezag. Hij kan nu, waar nodig, het statuut van de
minderjarige in zijn belang wijzigen, door huwelijkstoestemming, ontvoogding,
adoptie...
2) Maatregelen ter bescherming van minderjarigen
Hoofdstuk II van de wet van 1965 handelt over de maatregelen die genomen
kunnen worden ter bescherming van de minderjarige.
i. Maatregelen ten aanzien van de ouders
Afdeling I overloopt de maatregelen die genomen kunnen worden ten overstaan
van de ouders:
- Toezicht op de gezinsbijslag of andere sociale uitkeringen: wanneer de situatie
wat betreft huisvesting, hygiëne en voeding niet voldoende zijn binnen het
gezin en het blijkt dat de toelagen niet gebruikt worden in het belang van het
204 MATTHIJS, J., ‘De civielrechtelijke bepalingenbetreffende de minderjarige in de nieuwe wet op de jeugdbescherming’, T.P.R., 2de jrg., 1965, nr. 3, 313. 205 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 17.
60
kind voor wie ze indirect bedoeld zijn, dan kan men een persoon aanstellen die
deze toelagen zal innen en deze uitsluitend zal aanwenden om er de behoeften
van het kind mee te vervullen;
- Opvoedingsbijstand: deze maatregel werd uitgesproken door de jeugdrechter
op verzoek van het parket wanneer de gezondheid, veiligheid of zedelijkheid
van de minderjarige in het gedrag kwam206. In tegenstelling tot artikel 2, de
preventieve sociale actie, is dit geen vrijwillige maatregel waarmee de ouders
kunnen instemmen, maar een gerechtelijke dwangmaatregel die aan de ouders
werd opgelegd207. De maatregel werd dus enkel gevorderd ten aanzien van
ouders die de sociale bescherming niet aanvaarden of waarvan kan verwacht
worden dat ze niet tot medewerking bereid zijn208. Deze maatregel heeft wel
nog steeds het karakter van hulp en niet van straf, er hoeft dus geen fout
gemaakt zijn in hoofde van de ouders opdat deze maatregel zou kunnen
gevorderd worden209. Artikel 31 van de wet210 gaat wat dieper in op de
strekking van de opvoedingsbijstand en verzeker aan de ouders de hulp van het
jeugdbeschermingscomité of van een afgevaardigde van de jeugdbescherming.
Het is dus zeker de bedoeling om via de opvoedingsbijstand de opvoedingsrol
van de ouders te activeren en niet om deze uit te schakelen211.
- De ontzetting uit de ouderlijke macht: de artikelen 32 tot 35 van de wet van
1965212 bespreken de ontzetting uit de ouderlijke macht in de volgende
gevallen.
• Als een van de ouders een criminele of correctionele straf opgelegd
heeft geregen voor feiten die ze pleegden op de persoon van hun
kinderen of met behulp van de kinderen;
206 Art. 30 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 207 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 56. 208 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 21. 209 Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963, Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1, 34. 210 Art. 31 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 211 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 59. 212 Art. 32 t.e.m. 35 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming.
61
• Als een van de ouders door slechte behandeling, misbruik van gezag of
nalatigheid de gezondheid, veiligheid of zedelijkheid van het kind in
gevaar brengt;
• Als een ouder trouwt met iemand die ontzet is uit de ouderlijke macht.
Bij de gedeeltelijke ontzetting is de ontzetting enkel relevant voor de rechten die
de jeugdrechtbank bepaalt. Bij de volledige ontzetting is zij van toepassing op:
• het recht van bewaring en opvoeding;
• het recht om hen te vertegenwoordigen, toestemming te geven tot hun
handelen en hun goederen te beheren;
• het recht op genot van de goederen van de kinderen tot aan hun
meerderjarigheid213;
• het recht om levensonderhoud te vorderen van de kinderen
• het recht om de gehele of gedeeltelijke nalatenschap te verkrijgen.
Als de jeugdrechtbank de ontzetting uitspreekt dan zorgt ze ervoor dat er iemand
aangeduid wordt om de rechten van bewaring en opvoeding en het recht om hen te
vertegenwoordigen uitoefent. Ook zal deze persoon hen toestemming geven tot
handelen en hun goederen beheren.
ii. Maatregelen ten aanzien van de minderjarigen
Afdeling II regelt de maatregelen die ten aanzien van minderjarigen kunnen
genomen worden, vooral artikel 36 en 37 van de wet van 1965214 zijn hier
belangrijk. De wet op de jeugdbescherming kent een zestal
interventiegronden:
- De ouderlijke klacht of klachten ingediend door personen die het ouderlijk
gezag uitoefenen en voor wie het wangedrag of de onbuigzaamheid van de
minderjarige ernstige redenen tot ontevredenheid geeft215;
- Bij een gevaarstoestand (deze is identiek aan de situatie waar er
opvoedingsbijstand als preventieve maatregel mogelijk is)216;
213 Art. 384 B.W. 214 Art. 36 en 37 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 215 Art. 36 §1 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 216 Art. 36 §2 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming.
62
- Wanneer de minderjarige zwervend wordt aangetroffen (landloperij) of zich
bezighoudt met bedelarij217;
- Wanneer het openbaar ministerie een vordering instelt tegen de minderjarige
ten laste van een als misdrijf omschreven feit218;
- Wanneer de minderjarige zich schuldig maakt aan spijbelen en
schoolverzuim219.
- Wanneer de zedelijke bescherming van de minderjarige in het gedrang komt
door verboden lokalen te bezoeken220.
Hoewel de wet het niet uitdrukkelijk bepaalt kunnen de maatregelen
onderverdeeld worden in officieuze, gewone en bijzondere maatregelen. Deze
worden opgesomd in artikel 37 van de wet van 1965221.
De officieuze maatregelen: de jeugdrechter kan nu een maatregel nemen, maar
hoeft dit niet. Een officieuze berisping wordt doorgaans geseponeerd.
De gewone maatregelen: één van de grote vernieuwingen aan de wet is dat de
jeugdrechter direct maatregelen kan nemen, zonder daarvoor afhankelijk te zijn
van de ontzetting uit de ouderlijke macht of de opvoedingsbijstand222.
• de berisping: deze maatregel kan zowel officieus in een gesprek als
officieel bij een vonnis223;
• de ondertoezichtstelling224: de minderjarige komt dan onder het toezicht
te staan van het jeugdbeschermingscomité of bij een afgevaardigde van
de jeugdbescherming, deze dienen er dan op toe te zien of de
voorwaarden opgelegd door de jeugdrechtbank uitgevoerd worden.
Men kan het al dan niet weghalen van een kind koppelen aan een aantal
voorwaarden, nl.:
217 Art. 36 §3 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 218 Art. 36 §4 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 219 Art. 36 §5 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 220 Art. 91 §11 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 221 Art. 37 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 222 HUYNEN, S., ‘De nouveau horizons pour la protection de la jeunesse’ Rev. dr. pén., 1967, 186. 223 Art. 37 §1 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 224 Art. 37 §2 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming.
63
- geregeld schoolbezoek;
- het leveren van een prestatie van opvoedkundige of
filantropische aard in relatie tot de leeftijd en de beschikbare
middelen;
het naleven van de pedagogische en medische richtlijnen
afkomstig van een centrum voor opvoedkundige voorlichting en
geestelijke hygiëne;
• de plaatsing: de plaatsing gebeurt met het oog op de behoefte aan
huisvesting, behandeling, opvoeding, onderrichting en beroepsopleiding
en kan gebeuren bij een betrouwbaar persoon, een geschikte
instelling225 of een rijksgesticht226.
Minderjarigen tegen wie één van de laatste twee maatregelen van artikel 37 werd
genomen blijven tot aan hun meerderjarigheid onder toezicht van de
jeugdrechtbank, ook al wordt de maatregel bij een nieuwe beslissing opgeheven227.
De buitengewone maatregelen: dit zijn de maatregelen die genomen worden
wanneer de jeugdrechtbank vaststelt dat er uitzonderlijke omstandigheden zijn die
het haar onmogelijk maken haar gewone opdracht te vervullen of wanneer ze van
mening is dat de gewone maatregelen onvoldoende zijn. Als dit het geval is kan ze
beslissen buitengewone maatregelen te treffen of de zaak uit handen te geven228:
• de terbeschikkingstelling van de regering (hierna: TBR): dit bestond
reeds voor de wet van 1912 als vervanging voor de opsluiting van
minderjarigen in gevangenissen. De bepaling werd overgenomen in de
wet van 1912, maar slechts zelden toegepast. In de wet van 1965 blijft
de TBR behouden, maar het karakter ervan werd sterk gewijzigd. De
TBR kan slecht s worden opgelegd aan minderjarigen tegen wie reeds
één van de maatregelen van artikel 37 van de wet van 1965 is genomen
en dit in twee gevallen
225 Art. 37 §3 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 226 Art. 37 §4 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 227 Art. 42 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 228 Art. 38 t.e.m. 42 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming.
64
indien deze maatregelen hun uitwerking missen door het
voortdurend wangedrag of gevaarlijke gedragingen van de
minderjarigen. Dan duurt de TBR tot aan zijn
meerderjarigheid229;
indien de minderjarige een als een misdaad omschreven feit
heeft gepleegd en indien de jeugdrechter een bepaalde maatregel
krachtens artikel 37 van de wet van 1965 heeft genomen, dan
kan deze beschikken dat de zaak hem, voor de meerderjarigheid
van de betrokkene opnieuw zal worden voorgelegd en eventueel
een TBR uitspreken, dit tot maximum de dag waarop de
betrokkene 25 jaar wordt230.
Als de TBR wordt uitgesproken komt de minderjarige onder het gezag
van de minister van justitie te staan231, hetzij tot zijn meerderjarigheid,
hetzij tot de leeftijd van 25 jaar als de rechter zo heeft beslist.
• de inbewaringstelling232: wanneer de jeugdrechter dit nodig acht kan hij
na een psychiatrische expertise en een met reden omklede beslissing
een minderjarige onderbrengen in een psychiatrische inrichting. Op
deze manier verliest de jeugdrechtbank de bevoegdheid over de zaak en
valt deze voortaan onder de wetten van 18 juni 11850 en 28 december
1873 op de behandeling van krankzinnigen233;
• verwijzing naar een gewone rechtbank234: wanneer de minderjarige een
als een misdrijf omschreven feit heeft gepleegd en op het moment van
de feiten 16 jaar is kan de jeugdrechter, als daartoe gronden bestaan, de
zaak doorverwijzen naar het openbaar ministerie met het oog op
vervolging ij de daartoe bevoegde rechtbank, de correctionele
rechtbank of het hof van assisen.
229 Art. 39 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 230 Art. 40 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 231 Art. 41 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 232 Art 43 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 233 Wetten van 18 juni 1850 en 28 december 1873 op de behandeling van krankzinnigen. 234 Art. 38 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming.
65
• de plaatsing in een huis van arrest235: de jeugdrechter had de
mogelijkheid om de minderjarige voor een periode van 15 dagen in een
huis van arrest te plaatsen.
3) Het institutioneel kader van de gerechtelijke
bescherming
De artikelen 7 tot en met 11 van de wet van 1965236 zeggen dat er een
jeugdrechtbank wordt opgericht in elke rechtbank van eerste aanleg, waarvan elke
kamer bestaat uit een rechter. De jeugdrechters worden aangeduid door de koning
uit de rechters van de rechtbank van eerste aanleg met ten minste 2 jaar
anciënniteit. De rechters worden benoemd voor een termijn van 3 jaar die telkens
verlengbaar is met 5 jaar en na 8 jaar kunnen ze vast benoemd worden.
Op het niveau van het hof van beroep komt er in elk hof van beroep een
jeugdkamer, het openbaar ministerie op dit niveau bestaat uit één of meerder
magistraten van het parket generaal die door de procureur generaal aangewezen
zijn.
E) Kritiek op de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming van 8
april 1965
De kritieken op de wet van 8 april 1965 zijn onder te verdelen in 2 grote delen.
Enerzijds de filosofische theoretische gevolgen, anderzijds de meer praktische
gevolgen.
a) De filosofisch theoretische gevolgen
Bij het ontstaan van de wet kreeg ze internationaal aanzien als zijnde een van de
modernste en beste wetten van die tijd237. Toch kwam er al snel kritiek, de meeste
juristen in die tijd zagen de wet vanuit het oogpunt van de jonge misdadiger en niet
235 Art. 53 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 236 Art. 7 t.e.m. 11 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 237 HIRSCH, J., ‘La grande misère de la protection de la jeunesse’, J.T., 1970, 181.
66
vanuit het oogpunt van het kind in gevaar en het was logisch dat de reacties die
hieruit voortvloeiden niet altijd even positief waren238.
Eén van de belangrijkste problemen is dat de jeugdrechtbanken zich situeerden in
een grijze zone tussen bestraffing en hulp bieden. Ze positioneerden zich op de
grens tussen hulpverlening- en het strafrechtelijke spanningsveld. Ook kent het
systeem een rolverwarring: jongeren die geen criminele feiten hebben begaan
kunnen wel dezelfde maatregelen opgelegd worden als jongeren die wel een als
een misdrijf omschreven feit hebben begaan239. Deze situatie resulteerde in een
laag vertrouwen bij het publiek in de werking van jeugdbeschermingcomités en het
kwam zeker de werking van de comités niet ten goede240.
Hoewel de geest van de wet benadrukte dat het gezin de hoeksteen van de
opvoeding is en dat men dit koste wat het kost diende te ondersteunen, blijkt dat de
wet in de praktijk vaak overgaat tot het weghalen van minderjarigen uit het
gezinsmilieu. De opvoedingsbijstand die bedoeld was om plaatsingen te vermijden
en kinderen zo binnen hun gezin te houden blijkt een moeilijk opvolgbare of
evalueerbare maatregel, daar waar men bij plaatsing in een gesubsidieerde
instelling perfect weet wat de maatregel inhoudt. Bij opvoedingsbijstand blijft de
zaak onder de verantwoordelijkheid van de jeugdbeschermer die een plan moet
uitwerken in samenspraak met het gezin dat niet altijd even bereidwillig is.
De wet van 8 april 1965 ging ervan uit dat het beter was om probleemsituaties te
vermijden dan ze op te lossen en heeft dus duidelijk een preventief karakter. Toch
is in de uitwerking van de wet de preventie duidelijk ondervertegenwoordigd. Wat
betreft de individuele preventie gaan de jeugdrechtbanken in 10% van de gevallen
over tot plaatsing, in 15% van de gevallen wordt de zaak geseponeerd. De
algemene preventie is zeer vaag omschreven in de wet en toevertrouwd aan de
238 HUYNEN, S., ‘Premiers aperçus de la loi de 8 avril 1965 relative à la protection de la jeunesse’, J.T., 1965, 325. 239 B. DE RUYVER, De maatschappelijke reactie op jeuddelinquentie: een evenwichtsoefening op het kruispunt van strafrechtsideologie en politieke realiteit in Jongeren en criminaliteit, Mechelen, Kluwer, 2003, 156. 240 WALGRAEVE, L., ‘La protection de la jeunesse la recherche d’une relation de confiance’, Rev.dr.pen., 1972, 921.
67
jeugdbeschermingcomités. Als we rekening houden met hoe vaag de taken van de
jeugdbeschermingcomités zijn omschreven, dan is het niet vreemd dat slechts
enkele comités daadwerkelijk actie ondernemen. Volgens sommigen is net deze
vaagheid de voornaamste reden voor het niet slagen van dit aspect van de wet241.
b) De praktische gevolgen
Reeds voor het wetsontwerp van deze wet werd ingediend vroeg mevr. Huynen,
een van de medeschrijvers aan minister van justitie Vermeylen om het ontwerp niet
in te dienen omdat er volgens haar niet genoeg middelen vrij waren om de wet op
een degelijke manier uit te voeren. Hoewel het budget voor de post
jeugdbescherming binnen de totale begroting altijd was blijven stijgen en
aanzienlik is toegenomen, blijkt dat er toch nog steeds een onderfinanciering is.
Een van de oorzaken waarom het project zo kostelijk bleek is dat men heel weinig
plaatsingen deed bij betrouwbare personen en veel te veel plaatsingen in
overheidsinstellingen, die duurder waren en relatief weinig opbrachten.
Daarbovenop komt nog dat het merendeel van de plaatsingen overbodig was en
louter het gevolg was van het feit dat de plaatsing eigenlijk een
geïnstitutionaliseerde strafmaatregel was geworden.
Ook een maatregel als de opvoedingsbijstand die in het extra-juridische kader
gezien diende te worden kan men niet als geslaagd evalueren, omdat er bij zo’n
maatregelen de nodige uitvoeringsvoorzieningen horen. De opvoedingsbijstand is
een zeer arbeidsintensieve maatregel waardoor de afgevaardigde van
jeugdbescherming te veel werk kreeg en niet langer efficiënt kon werken242.
Hetzelfde gebeurde bij de jeugdrechtbank waar de rechter aanzienlijk meer werk
kreeg door al de burgerlijke taken die hij nu moest vervullen. Door het tekort aan
middelen en de ondercapaciteit van de jeugdrechtbanken slaagden zij er niet meer
241 C. SOMERHAUSEN, ‘Les comités de protection de la jeunesse, dix ans d’expérience’, Rev.dr.pén., 1978, 5. 242 M. DECHESNE, Jeugdmisdadigheid in België van 1971 tot 1975, Brussel, CEDJ, 1978, 128.
68
in al hun door de wet opgelegde taken naar behoren uit te voeren243. Als reactie
hierop werden enkel de ernstigere zaken naar de jeugdrechtbanken gestuurd. En
net daar missen de preventieve maatregelen tot opvoeding en bescherming hun
doel en zijn ze te laat244.
c) Conclusie
De wet op zich is een vooruitstrevende en positieve tekst met slechts enkele
lacunes, maar de afwezigheid van middelen verhindert de optimale uitvoering van
de wet. De wetgever heeft een uitgebreider gamma van maatregelen opgesteld in
1965, maar deze hebben eigenlijk een omgekeerd effect en de
jeugdbeschermingcomités zijn onbekend of men heeft er geen vertrouwen in.
Vanaf de jaren 70 constateerde men dan ook een toenemend ongenoegen bij
iedereen die bij deze wet en haar toepassing van nabij betrokken was. Sindsdien
werd het terrein van de jeugdbescherming gekenmerkt door intense, en bij
momenten fundamentele discussies. Het inhoudelijke debat werd doorkruist door
bevoegdheidsconflicten tussen de Gemeenschappen en de Federale regering bij de
staatshervormingen, welke aan bod komen in het volgende hoofdstuk.
243 M. DECHESNE, Jeugdmisdadigheid in België van 1971 tot 1975, Brussel, CEDJ, 1978, 129. 244 M. DECHESNE, Jeugdmisdadigheid in België van 1971 tot 1975, Brussel, CEDJ, 1978, 129.
69
V. Veranderingen in het jeugdbeschermingsrecht na 1965
A) De bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen
Sinds de Bijzondere wet van 8 augustus 1980245 is de materie van het
jeugdbeschermingsrecht opgesplitst in verschillende pakketten en toebedeeld aan
verschillende staatsorganen, die los van elkaar optreden246. Aanleiding van deze
verbrokkeling is de interpretatie van jeugdbijstand als een persoonsgebonden
materie, die toekomt aan de Gemeenschappen247 en de keuze om de dwingende
maatregelen van opvoeding in het kader van een strafprocedure als een federale
materie te beschouwen.
Alles wat verband houdt met jeugdbescherming behoort tot de bevoegdheid van de
Gemeenschappen, zij het dat er een restcategorie overblijft et materies waarin
enkel de federale wetgever kan optreden. Tot het luik van de nationale
bevoegdheden behoren dus248:
• de burgerlijke regels over het statuut van de minderjarige en de familie;
• de regels over de bestraffing van gedragingen die een inbreuk vormen
op de Wet betreffende de Jeugdbescherming van 8 april 1965
• organisatie van de jeugdrechtbanken, hun territoriale bevoegdheid en de
rechtspleging voor deze colleges;
• opgave van maatregelen die kunnen worden opgelegd aan
minderjarigen die een als een misdrijf omschreven feit hebben
gepleegd;
• ontzetting uit het ouderlijk gezag.
245 Bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, B.S. 15 augustus 1980. 246 J. SMETS, De bevoegdheidsverdeling in het federale België. Deel Jeugdbescherming, Brugge, Die Keure, 2001, 104 (hierna verkort als : J. SMETS, De bevoegdheidsverdeling in het federale België.). 247 Art. 5bis§1 Bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, B.S. 15 augustus 1980. 248 Art. 5bis§1, 6° en 6§3bis, 4° Bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, B.S. 15 augustus 1980.
70
Toenmalig minister Vanderpoorten vatte 3 materies samen in een verklarende nota
aan de leden van de Kamer om duidelijk te maken welke materies exclusief aan de
Gemeenschappen toebehoren.
Hieruit volgt dat de volgende materies gemeenschapsmateries zijn249:
• de sociale bescherming, zijnde de werking, organisatie en samenstelling
van de jeugdbeschermingcomités. Eveneens de Nationale Raad voor de
Kinderbescherming kan hierin worden begrepen;
• De sociale diensten met hun twee afdelingen per gerechtelijk
arrondissement: één waarvan de afgevaardigden ter beschikking staan
van de jeugdbeschermingcomités en één waarvan de afgevaardigden ter
beschikking staan van de gerechtelijke overheden;
• De erkenning van personen en verenigingen die minderjarigen wensen
op te nemen.
Ook waren er heel wat moeilijkheden met betrekking tot de bevoegdheden “ratione
materiae” tussen het federale en gemeenschapsniveau. Het hek was helemaal van
de dam met betrekking tot de uitvoering van de bevoegdheden omtrent de
maatregelen die genomen kunnen worden in het kader van de
jeugdbeschermingswet van 1965. Noch in de Bijzondere wet van 8 augustus 1980,
noch in de verklarende nota van minister Vanderpoorten, werd enige aanwijzing in
die zin gegeven. Het zijn de federale instanties die de gerechtelijke bescherming
bevelen en ook instaan voor de tenuitvoerlegging, maar de materiële uitvoering
werd toegewezen aan de gemeenschapsinstanties. De gerechtelijke bescherming
kan dus afhankelijk gemaakt worden van het al dan niet ter beschikking stellen van
de nodige materiële middelen door de Gemeenschapsexecutieve250.
Samengevat komt het er echter op neer dat de Gemeenschappen bevoegd zijn voor
de bijstand aan minderjarigen die zich in een problematische opvoedingssituatie
bevinden (hierna: POS-jongeren) , terwijl de Federale Staat bevoegd blijft voor de
aanpak van minderjarigen die een ‘als een misdrijf omschreven feit’ hebben
gepleegd (hierna: MOF-jongeren)251. Deze opsplitsing komt erg vreemd over, daar
249 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 410. 250 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 411. 251 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21,10.
71
in de wet van 1985 dezelfde maatregelen konden worden genomen tegen zowel
POS- als MOF-jongeren. De kern van het probleem is dat de jeugdrechter in MOF-
zaken federale maatregelen moet opleggen, maar geheel afhankelijk is van de
middelen die de Gemeenschappen hem ter beschikking stellen252. De jeugdrechter
kan de directeurs van de Vlaamse onstellingen niet dwingen een federale
maatregelen uit te voeren en is dus genoodzaakt een plaats te reserveren alvorens
een beslissing te nemen. Op deze manier wordt het jeugdbeschermingsrecht een
erg complexe materie, die zelfs voor specialisten erg moeilijk is om wegwijs in te
raken.
B) De Bijzondere wet van 8 augustus 1988 tot wijziging van de bijzondere
wet tot hervorming der instellingen
Op 27 juni 1985 werd door de Vlaamse Raad op voorstel van
gemeenschapsminister Steyaert het Decreet inzake bijzondere jeugdbijstand253254
aangenomen dat voorzag in de quasi-totale vervanging van de vroegere “Sociale
Bescherming”, vastgelegd in de artikelen 1 tot en met 6 van de Wet op de
Jeugdbescherming van 8 april 1965.
De eerder gemaakte twee-éénheid tussen het gerechtelijk en buitengerechtelijk luik
blijft hier behouden.
252 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21,10. 253 Besluit van de Vlaamse Executieve van 4 april 1990 tot coördinatie van de Decreten inzake Bijzondere Jeugdbijstand (B.S. 8 mei 1990). 254 Gecoördineerd decreet van 4 april 1990, B.S. 8 mei 1990.
72
a) De bijzondere jeugdbijstand: de buitengerechtelijke
Jeugdbescherming
Vlaamse Gemeenschap Erkenningscommissie Hoge Raad voor
Bijzondere
Jeugdbijstand
Bestuurlijk
arrondissement
Comité voor Bijzondere
Jeugdzorg
Bureau voor
Bijzondere
Jeugdzorg
Preventie-
cel
Administratief
secretariaat
Sociale dienst voor
Bijzondere
Jeugdbijstand
Gerechtelijk
arrondissement
Bemiddelingscommissie
Jeugdrechtbank
Administratief
secretariaat
Net als de Jeugdbeschermingswet van 1965 vooropstelde heeft het Comité voor
Bijzondere Jeugdzorg een dubbele missie255:
• enerzijds het garanderen van individuele zorg en bijstand aan jongeren
en gezinnen. Dit is een bevoegdheid van het Bureau voor Bijzondere
Jeugdzorg. De concrete aanleiding voor een tussenkomst van het
Comité in individuele gevallen, moet omschreven worden als een
problematische opvoedingssituatie of POS. Het is in eerste instantie de
Sociale Dienst voor Bijzondere Jeugdbijstand die zich met het dossier
belast. 255 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 161-162.
73
• anderzijds de algemene preventie. Dit is een bevoegdheid van de
Preventiecel. Onder algemene preventie wordt begrepen256:
de omstandigheden en toestanden die negatief inwerken op de
fysieke integriteit, het psycho-sociaal welzijn en de
ontplooiingskansen, ter kennis brengen van private organisaties
en van de overheid, met het oog op initiatieven om deze
toestanden en omstandigheden te voorkomen en te bestrijden;
in plaatselijk of regionaal verband met dergelijke initiatieven
samenwerken, ze ondersteunen, bevorderen en desgevallend
coördineren.
Voor de rest is er zeer weinig concreet vastgelegd over de concrete
uitvoering van de algemene preventietaak.
De volledige, buitengerechtelijke bijzondere jeugdbijstand is rondom deze twee
opdrachten georganiseerd.
b) De bijzondere jeugdbijstand : de gerechtelijke
Jeugdbescherming257
Gerechtelijke Jeugdbescherming
Politie ↕
Parket
Jeugdrechter
Griffie Sociale dienst van de
Vlaamse Gemeenschap
bij de Jeugdrechtbank
256 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 173. 257 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 174.
74
De organisatie en werking van de gerechtelijke jeugdbescherming ligt sinds 1990
niet meer vast in één wet. De Staatshervormingen brachten ook hier met zich mee
dat in Vlaanderen de Vlaamse Minister van Welzijn en Gezin een nieuwe
regelgeving ging uitwerken voor dit gedeelte waarover zijn bevoegdheid zich
uitstrekte. Het Decreet van 28 maart 1990 tot wijziging van het Decreet van 27 juni
1985 inzake Bijzondere Jeugdbijstand258. Ook internationale regelgeving zoals de
Verklaring inzake de Rechten van het Kind had zijn invloed. De federale minister
van justitie stelde een partiële wetswijziging voor, voor datgene wat nationale
materie bleef: De wet van 2 februari 1994 tot wijziging van de Wet van 8 april
1965 betreffende de Jeugdbescherming259.
De jeugdrechtbank wordt als een speciale afdeling in elke Rechtbank van Eerste
Aanleg in elk gerechtelijk arrondissement ingericht. Het is dus geen autonome
rechtbank. Ze bestaan uit één of meerdere kamers en elke kamer bestaat uit één
rechter. De Koning wijst de jeugdrechters aan uit de magistraten van de Rechtbank
van Eerste Aanleg voor een termijn van één jaar als een soort van stage. De
benoeming is hernieuwbaar, de eerste maal voor twee jaar, vervolgens telkens voor
vijf jaar. Opmerkelijk is wel dat de wet geen enkele specialisatie in jeugdrecht
vereist voor de benoemde jeugdrechters. Het ambt van jeugdrechter is tevens een
full-time opdracht260.
Het Openbaar Ministerie is de verdediger van de belangen van het kind en de
vertegenwoordiger van de samenleving. Ook hier wordt geen specialisatie vereist.
Elk Hof van Beroep heeft een Jeugdkamer die kennis neemt van het hoger beroep
tegen beslissingen van de Jeugdrechtbank.
258 Gecoördineerd decreet van 4 april 1990, B.S. 8 mei 1990. 259 Wet van 2 februari 1994 tot wijziging van de Wet van 8 april 1965 betreffende de Jeugdbescherming. 260 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 175.
75
C) Het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990 en de Wet van 2 februari
1994 tot wijziging van de wet betreffende de
jeugdbescherming261
Sinds de Staatshervorming heft het Vlaamse Parlement verschillende Decreten
uitgevaardigd om hulp te bieden aan minderjarigen in probleemsituaties. Dit waren
de decreten van262:
• 27 juni 1985 inzake Bijzondere Jeugdbijstand263;
• 4 juni 1986 houdende aanvulling van het decreet van 27 juni 1985
inzake bijzondere jeugdbijstand en uitvoeringsbesluiten264;
• 28 maart 1990 tot wijziging van het decreet van 27 juni 1985 inzake
bijzondere jeugdbijstand en uitvoeringsbesluiten265.
Bij besluit van de Vlaamse regering van 4 april werden deze Decreten
samengesmolten tot één geheel, nl. het Gecoördineerde decreet van 4 april 1990266.
Hierin komen de volgende thema’s aan bod267:
• Taak en samenstelling van de Comités voor Bijzondere Jeugdzorg (art
3-11)268;
• Taak en samenstelling van de Bemiddelingscommissie voor bijzondere
jeugdbijstand (art. 12-21)269;
• Bevoegdheid van de jeugdrechtbank (art. 22)270;
• Dwingende maatregelen van jeugdbescherming (art. 23-29)271;
• Vrijwillige hulpverlening na 18 jaar (art. 30)272;
261 Wet van 2 februari 1994 tot wijziging van de wet betreffende de jeugdbescherming. 262 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21,12. 263 Decreet inzake Bijzondere Jeugdbijstand van 27 juni 1985 en uitvoeringsbesluiten het zogenaamde decreet Steylaert. 264 Decreet van 4 juni 1986 houdende aanvulling van het decreet van 27 juni 1985 inzake bijzondere jeugdbijstand. 265 Decreet van 28 maart 1990 tot wijziging van het decreet van 27 juni 1985 inzake bijzondere jeugdbijstand. 266 Gecoördineerd decreet van 4 april 1990, B.S. 8 mei 1990. 267 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21,12. 268 Art. 3-11 van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990. 269 Art. 12-21 van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990. 270 Art. 22 van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990. 271 Art. 23-29 van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990. 272 Art. 30 van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990.
76
• Erkenning van instellingen voor jeugdbijstand (art. 31-40)273;
• Taak en samenstelling van de sociale dienst van de Vlaamse
Gemeenschap bij de jeugdrechtbank (art 40-42)274;
• Beroepsgeheim van de hulpverleners (art. 43-45)275;
De procedure uitgewerkt in het Decreet van 4 april 1990 geldt voor minderjarigen
die in het Vlaamse Gewest wonen, zich bevinden in een problematische
opvoedingssituatie of POS en geen strafbare feiten hebben gepleegd276.De POS
kan het gevolg zijn van misdrijven door de ouders, tekorten in de opvoeding of het
wangedrag van de minderjarige, zoals onbuigzaamheid of weglopen. In de POS-
procedure staan volgende principes centraal.
a) Subsidiariteitsbeginsel
Wanneer het gaat om de opvoeding van minderjarigen moet de overheid zich
terughoudend opstellen.Uit het recht op eerbiediging van het gezinsleven dat
vaststaat in art 8 Europese Verklaring van de Rechten van de Mens (Hierna :
EVRM) volgt dat ouders zelf normen en waarden kiezen als richtlijn voor de
minderjarige. De overheid moet de religieuze of filosofische overtuiging van
ouders eerbiedigen en mag pas in het belang van de minderjarige ingrijpen als de
ouders niet in staat zijn een veilige en stabiele omgeving te creëren voor hun
kind277.
Er moet een duidelijke gevaarssituatie bestaan, sporadische conflicten tussen
ouders en hun kinderen zijn niet voldoende om de minderjarige onder het toezicht
van de jeugdrechter te plaatsen. Indien de opvoeding van de minderjarige
structurele tekorten vertoont, moet eerst een oplossing worden gezocht via
273 Art. 31-40 van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990. 274 Art. 40-42 van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990. 275 Art. 43-45 van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990. 276 DECOCK, G., ‘ De buitengerechtelijke jeugdbijstand in Vlaanderen. Naar een rechtspositie voor de gebruiker’, Jongeren & Recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 177-206 (hierna : DECOCK, G., ‘ De buitengerechtelijke jeugdbijstand in Vlaanderen’). 277 K. RIMANQUE, De levensbeschouwelijke opvoeding van de minderjarge, Brussel, Bruylant, 1980, 82-83.
77
vrijwillige hulpverlening. Pas als bemiddeling met de ouders geen resultaat
oplevert, mag worden overgeschakeld naar dwingende maatregelen van
jeugdbescherming278279. De hulp van de jeugdrechtbank is dus ondergeschikt aan
de vrijwillige hulpverlening. In het Vlaamse Gewest mag de jeugdrechter slechts
optreden als het Comité voor Bijzondere Juegdzorg of de Bemiddelingscommissie
er niet in geslaagd zijn hulp te bieden op vrijwillige basis280. De
Bemiddelingscommissie heeft als taak een ultiem akkoord uit te werken tussen
partijen en de dossiers van problematische opvoedingssituaties te filteren. Het
dossier kan dan afgesloten worden zonder melding aan het parket als de
problematiek niet te ernstig is281. Toch is het mogelijk om in dringende gevallen
onmiddellijk de jeugdrechter in te schakelen zonder tussenkomst van het Comité of
de Bemiddelingscommissie. Een hoogdringende maatregel is mogelijk als de
veiligheid van de minderjarige ernstig in gevaar is en vrijwillige hulpverlening niet
meteen mogelijk is. De jeugdrechter moet er wel op toezien dat dit niet onnodig
gebeurd. Als dit het geval is en er wordt geprobeerd de vrijwillige hulpverlening te
omzeilen moet de jeugdrechter zich onbevoegd verklaren282.
b) Proportionaliteit
Wanneer begeleiding van de minderjarige noodzakelijk is, moet worden gekozen
voor ‘de minst ingrijpende maatregel’, gericht op het behoud van de jongere in zijn
natuurlijk milieu. De jeugdrechter moet de voorkeur geven aan begeleiding van de
minderjarige in het gezin boven de plaatsing in een instelling of pleeggezin283. Is
plaatsing in een instelling onvermijdelijk dan moet de minderjarige bij voorkeur
worden behandeld in een open instelling284.
278 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 166-172. 279 DECOCK, G., ‘ De buitengerechtelijke jeugdbijstand in Vlaanderen’, Jongeren & Recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 178-179. 280 Art. 22§1, 2° van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990. 281 Art. 17§2 van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990. 282 Ministeriële omzendbrief van 14 oktober 1994 betreffende de gerechtelijke jeugdbijstand voor minderjarigen in een problematische opvoedingssituatie, B.S. 4 februari 1995, toelichting bij art. 22 (hierna verkort als : ministeriële omzendbrief van 14 oktober 1994). 283 J. SMETS, De bevoegdheidsverdeling in het federale België , supra noot 243, 45-46. 284 J. SMETS, De bevoegdheidsverdeling in het federale België, supra noot 243, 45.
78
De vereiste van proportionaliteit houdt ook in dat de maatregelen niet langer
mogen duren dan noodzakelijk285. Artikel 23 van het Decreet zegt dat maatregelen
van plaatsing aan bepaalde termijnen gebonden zijn286, ze moeten ook jaarlijks
geëvalueerd worden als ze bij vonnis bevolen zijn. Aan de hand van verslagen van
de sociale dienst moet de jeugdrechter nagaan of de maatregelen van opvoeding
het juiste effect bereiken en of verdere begeleiding noodzakelijk is. Het is niet de
bedoeling dat jongeren tot hun 18de onder toezicht van de jeugdrechter blijven. Hij
kan de maatregelen van plaatsing vervangen door minder ingrijpende maatregelen
of zelfs het dossier afsluiten, zonder voorafgaand debat op de terechtzitting. Bij
nieuwe problemen kan de jeugdrechter dan enkel tussenkomen na vrijwillige
hulpverlening.
D) Wetgevende initiatieven van de federale overheid en de Vlaamse
gemeenschap
a) Federale overheid
- De wet van 29 juni 1983 betreffende de leerplicht en uitvoeringsbesluiten287;
- De wet van 31 maart 1987 tot wijziging van een aantal bepalingen betreffende
de afstamming en uitvoeringsbesluiten288;
- De wet van 27 april 1987 tot wijziging van een aantal bepalingen betreffende
de adoptie en uitvoeringsbesluiten289;
- De wet van 20 mei 1987 betreffende de verlating van minderjarigen en
uitvoeringsbesluiten290;
- De wet van 19 januari 1990 tot verlaging van de leeftijd van burgerlijke
meerderjarigheid tot 18 jaar en uitvoeringsbesluiten291;
285 J. SMETS, De bevoegdheidsverdeling in het federale België, supra noot 243, 45. 286 Art. 23 van het Gecoördineerd decreet van 4 april 1990. 287 De wet van 29 juni 1983 betreffende de leerplicht. 288 De wet van 31 maart 1987 tot wijziging van een aantal bepalingen betreffende de afstamming. 289 De wet van 27 april 1987 tot wijziging van een aantal bepalingen betreffende de adoptie. 290 De wet van 20 mei 1987 betreffende de verlating van minderjarigen.
79
- De wet van 24 december 1992 tot wijziging van de artikelen 36,4° en 37 en tot
de opheffing van artikel 37bis van de wet van 8 april 1965 betreffende de
jeugdbescherming en tot invoeging van een artikel 43bis in dezelfde wet292;
- De wet van 30 juni 1994 houdende wijziging van artikel 931 van het
Gerechtelijk Wetboek en van de bepalingen betreffende de procedures van
echtscheiding293;
- De wet van 13 april 1995 betreffende de gezamenlijke uitoefening van het
ouderlijk gezag294.
b) Vlaamse Gemeenschap
- Decreet van 27 juni 1985 inzake Bijzondere Jeugdbijstand
- Decreet van 4 juni 1986 houdende aanvulling van het decreet van 27 juni 1985
inzake bijzondere jeugdbijstand en uitvoeringsbesluiten
- Decreet van 28 maart 1990 tot wijziging van het decreet van 27 juni 1985
inzake bijzondere jeugdbijstand en uitvoeringsbesluiten
Deze drie decreten van het Vlaamse Gemeenschapsministerie van Welzijn en
Gezin werden in één globale tekst gecoördineerd: Het Besluit van de Vlaamse
Executieve van 4 april 1990 tot coördinatie van de decreten inzake bijzondere
jeugdbijstand.
291 De wet van 19 januari 1990 tot verlaging van de leeftijd van burgerlijke meerderjarigheid tot 18 jaar. 292 De wet van 24 december 1992 tot wijziging van de artikelen 36,4° en 37 en tot de opheffing van artikel 37bis van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming en tot invoeging van een artikel 43bis in dezelfde wet. 293 De wet van 30 juni 1994 houdende wijziging van artikel 931 van het Gerechtelijk Wetboek en van de bepalingen betreffende de procedures van echtscheiding. 294 De wet van 13 april 1995 betreffende de gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag.
80
VI. De wetten van 15 mei en 13 juni 2006
A) Totstandkoming van de nieuwe Jeugdwet
De nood aan een nieuwe Jeugdwet werd ingeschreven in het regeerakkoord van 9
juli 2003. Er moest worden gestreefd naar een evenwicht tussen bescherming en
sanctionering, met als centraal aandachtspunt de responsabilisering van de jongere.
Toenmalig Minister van Justitie, Laurette Onkelinx, is op 13 februari 2004, na
goedkeuring van de ministerraad, naar het werkveld gestapt met een kadernota
waarin de aangekondigde hervorming in grote lijnen uiteengezet werd. Het besef
dat het Vlaamse en het Franstalige landsgedeelte andere opvattingen hebben over
bepaalde hervormingen was belangrijk en daarom werd een consultatieronde
opgestart. Al snel bleek dat over bepaalde belangrijke punten van de
hervormingen, zoals het behoud van de uithandengeving en de mogelijkheid om
maatregelen te verlengen tot de leeftijd van 23 jaar, een verschil in opvatting
bestond tussen het Vlaamse en Franstalige landsgedeelte295. De federale wet zou
dus een evenwicht moeten vinden tussen de verzuchtingen van beide regeringen.
Na de uitwerking van een eerste voorontwerp heeft de ministerraad op 30 maart
200’ het licht op groen gezet voor een officieel overleg met de gemeenschappen.
Na meer dan 20 vergaderuren en een uitgebreide rapportering met alle betrokken
kabinetten en administraties, is het overleg afgerond op 28 mei 2004. Op 4 juni
2004 werd een nieuw voorontwerp goedgekeurd dar rekening hield met
verscheidene opmerkingen die tijdens de overlegvergaderingen waren
geformuleerd. Het voorontwerp werd dan voor advies aan de Raad van State
voorgelegd en de aan dat advies aangepaste tekst werd door de federale
ministerraad voorgelegd aan de Kamer op 29 november 2004296.
295 J. PUT EN M. ROM, Het nieuwe jeugdrecht, Brussel, Larcier, 2007, 10. 296 J. PUT EN M. ROM, Het nieuwe jeugdrecht, Brussel, Larcier, 2007, 10.
81
Het eerste wetsontwerp van 29 november 2004297 streeft twee grote doelstellingen
na. Vooreerst298 beoogt het een wettelijke basis te bieden aan een aantal praktijken
die doorheen de jaren met succes op het terrein zijn ontwikkeld op het vlak van
op herstelgerichte maatregelen zoals de bemiddeling en het herstelgericht
groepsoverleg. De herstelgedachte heeft een prominente plaats in het wetsontwerp.
Dit wordt eveneens weerspiegeld door een aanpassing van de titel van de wet van 8
april 1965. Eveneens voortvloeiend uit het herstelgericht denken, voorziet het
wetsontwerp in een actievere rol voor de jongere door de mogelijkheid te voorzien
dat de minderjarige een project voorlegt aan de jeugdrechter. De rechten van het
slachtoffer worden eveneens aanzienlijk uitgebreid.
Op de tweede plaats299 voert het wetsontwerp een aantal hervormingen door in
verband met het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf
omschreven feit hebben gepleegd. Zo wordt de mogelijkheid om de uitgesproken
maatregelen te verlengen na de leeftijd van 18 jaar uitgebreid en wordt ook de
procedure van uithandengeving gewijzigd ter uitbreiding van de procedurele
waarborgen voor de betrokken jongeren. De jeugdrechtbank wordt ook bevoegd
ten aanzien van geesteszieke minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit
hebben gepleegd. De wet van 26 juni 1990 betreffende de bescherming van de
persoon van de geesteszieke300 wordt in die zin aangepast.
Het wetsontwerp besteedt tevens bijzondere aandacht aan de rechtswaarborgen van
de minderjarige. Zo bepaalt het wetsontwerp criteria op grond waarvan de
jeugdrechtbank een bepaalde maatregel moet opleggen. Het onderwerpt de
mogelijkheid om een jongere in een open of gesloten gemeenschapsinstelling te
plaatsen aan welomschreven voorwaarden en aan een verstrengde 297 Wetsontwerp van 29 november 2004 tot het wijzigen van de wet betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 1467/001. 298 Wetsontwerp van 29 november 2004 tot het wijzigen van de wet betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 1467/001, 3. 299 Wetsontwerp van 29 november 2004 tot het wijzigen van de wet betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 1467/001, 3. 300 De wet van 26 juni 1990 betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke, B.S. 27 juli 1990.
82
motiveringsplicht. Bijzondere aandacht wordt in het wetsontwerp ook besteed aan
de responsabilisering van de ouders, inzonderheid door de verplichting in te stellen
om ze systematisch samen met de jongere op te roepen, om hen een kopie van de
beschikkingen en vonnissen te overhandigen en door het invoeren van een
ouderstage301. Tevens voorziet het wetsontwerp in de creatie van de functie van
verbindingsmagistraat jeugd teneinde de uitvoering van de rechterlijke beslissingen
te coördineren.
De parlementaire werkzaamheden werden gestart en op 2 februari 2005 heeft het
overlegcomité beslist dat het na de stemming in de Kamercommissie Justitie, een
interministeriële conferentie zou opstarten waarbij de ministers nadere afspraken
zouden maken, aangaande de uitvoeringsmodaliteiten van de nieuwe wet. Vanaf
juli 2005 gebeurde dit inderdaad en kwamen voornamelijk de budgettaire aspecten
en de verschillende ogenblikken van inwerkingtreding aan bod302.
Midden 2006 is het jeugdbeschermingsrecht dan grondig hervormd, na diepgaand
interministerieel en sectoraal overleg en parlementair debat van begin 2005 tot mei
2006, in Kamer, Senaat en opnieuw Kamer.
B) Krachtlijnen van de hervormingswetten
De hervormingswetten bieden de jeugdrechters een ruime waaier aan
mogelijkheden, om de sociaal-educatieve, herstelgerichte en in voorkomend geval
bestraffende maatregelen gerichter toe te passen. De bemiddeling, het
herstelgerichte groepsoverleg, de responsabilisering van de jongere en diens
ouders, zijn sleutelelementen van de wet. De handelswijzen die in de praktijk reeds
werden toegepast worden met deze wetten veralgemeend en er worden nieuwe
antwoorden op de jeugddelinquentie ingevoerd.
Ook de rechten van de jongere worden beter beschermd. De advocaat van de
301 Wetsontwerp van 29 november 2004 tot het wijzigen van de wet betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 1467/001,3. 302 J. PUT EN M. ROM, Het nieuwe jeugdrecht, Brussel, Larcier, 2007, 10.
83
jongere krijgt een centralere rol dan voorheen en de jongere krijgt sneller
duidelijkheid over de duur van de maatregelen die getroffen zullen worden. De
jeugdrechter en jeugdrechtbank worden onderworpen aan een versterkte
motiveringsplicht, aan beslissingcriteria, aan frequentere herzieningen. De
plaatsing wordt zoveel mogelijk beperkt om de problemen aan te pakken bij de
wortel: het dagelijkse leefmilieu van de jongere303.
a. De uithandengeving
Deze maatregel, waarbij minderjarigen vanaf 16 jaar kunnen doorverwezen
worden naar de gewone rechtbanken, werd ook hervormd. Een uithandengeving
kan voortaan niet langer plaatsvinden zonder voorgeschiedenis in de
jeugdbescherming, tenzij extra ernstige feiten zijn gepleegd. Bovendien wordt de
uit handen gegeven jongere vanaf 1 oktober 2007 doorverwezen naar een speciale
kamer van de jeugdrechtbank. Deze heeft de mogelijkheid het strafrecht toe te
passen op een wijze die aangepast is aan de leeftijd van de jongere. Ook zetelen
hierin rechters die een speciale opleiding hebben genoten of bijzondere ervaring
met jeugdrecht hebben. Bij extra zware omstandigheden kon de jongere verwezen
worden naar een Hof van Assisen, maar het Grondwettelijk Hof heeft op 13 maart
2008304 deze bepaling uit het jeugdsanctierecht vernietigd omdat er in het Hof van
Assisen geen rechters zetelen die een speciale opleiding of ervaring hebben in het
jeugdsanctierecht. Het verschil tussen een gewone rechter en het Hof van Assisen
was dus disproportioneel en was grond voor de schrapping van de bepaling. De
regering Leterme had tot 30 juni 2009 om het jeugdsanctierecht aan te passen,
maar heeft deze deadline niet gehaald.
b. De ouderstage
De jeugdrechtbank kan onverschillige of nalatige ouders, die het delinquent gedrag
van hun minderjarige kind ontkennen of minimaliseren voorstellen om een
ouderstage te volgen305. Men gaat ervan uit dat zulke ouders door hun ongepaste
303 J. PUT EN M. ROM, Het nieuwe jeugdrecht, Brussel, Larcier, 2007, 11. 304 GwH 13 maart 2008, nr. 49/2008. 305 www.belgium.be/nl/justitie/veiligheid/criminaliteit/jeugdcriminaliteit/ouderstage.
84
houding bijgedragen hebben tot het delinquent gedrag van hun kind. Het gaat dus
om een hoogst uitzonderlijke maatregel.
Het doel van de ouderstage is dubbel:
• ze zet de ouders ertoe aan om nieuwe interesse te krijgen voor het lot van
hun kind en het helpt hen bij hun opvoedingstaken. Het is wel
belangrijk dat dit gebeurt zonder de ouders te stigmatiseren of hun
ouderlijk gezag in vraag te stellen;
• de ouderstage komt ook ten goede aan de minderjarige.
Bij een ouderstage werkt het parket samen met de ouders aan hun juridische en
maatschappelijke verantwoordelijkheid en aan hun opvoedingsvaardigheden306.
Als de ouderstage is opgelegd door de jeugdrechtbank is het een sanctie. Toch zijn
het de drie gemeenschappen die de ouderstages organiseren. Het moet een
aanvulling vormen op de maatregelen die tegelijkertijd tegen de delinquente
jongeren genomen zijn. De sanctie van de ouders mag niet het enige verweer zijn
tegen jeugddelinquentie, met andere woorden : ook de jongere die in de fout ging
moet gestraft worden. Ouders die niet willen meeweren aan de ouderstage kunnen
worden veroordeeld door de jeugdrechtbank, maar enkel als de ouderstage hen
werd opgelegd als sanctie307.
C) Kritiek op de hervormingen
In het nieuwe jeugdrecht zijn verschillende modellen met elkaar vermengd
(jeugdbescherming, jeugdsanctierecht en herstelrecht). Een duidelijk recept om
deze cocktail op smaak te brengen bestaat echter niet. De jeugdrechter dient wel de
voorkeur te geven aan herstelgerichte maatregelen308, maar nergens is bepaald in
welke gevallen hij kan overstappen naar het beschermingsmodel of sanctiemodel.
Zo is het niet duidelijk of de jeugdrechter een aanbod van herstelbemiddeling mag
306 J. PUT EN M. ROM, Het nieuwe jeugdrecht, Brussel, Larcier, 2007, 11. 307 www.belgium.be/nl/justitie/veiligheid/criminaliteit/jeugdcriminaliteit/ouderstage. 308 Art. 37§1 van de wetten van 15 mei en 13 juni 2006 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade.
85
verwerpen wegens de ernst van het misdrijf of de noodzaak van verdere
begeleiding van de minderjarige. De keuze tussen maatregelen van onbepaalde
duur of sancties wordt volledig aan de jeugdrechter overgelaten. Uit de lijst van
criteria (art. 37 § 1 JBW) volgt niet dat de jeugdrechter meer waarde moet
toekennen aan de ‘persoonlijkheid van de minderjarige’ dan aan de ‘ernst van het
misdrijf’. De jeugdrechter kan dus zelf aangeven welk model hij geschikt acht om
de minderjarige te confronteren met ontoelaatbaar gedrag.
Het gevaar bestaat dus dat elke samenhang in het systeem verdwijnt, en alles
afhangt van de opvatting van de jeugdrechter over jeugdcriminaliteit. Het is niet
uitgesloten dat in identieke zaken jeugdrechter A vasthoudt aan het
beschermingsmodel, terwijl jeugdrechter B systematisch gebruikt maakt van het
sanctiemodel. Dergelijke verschillen zijn nefast voor het vertrouwen in het gerecht
en leiden onvermijdelijk tot een nieuw debat, met als inzet de afschaffing van één
van beide modellen. Ook vanuit de praktijk zal dus een druk ontstaan om de
regeling bij te schaven. De kans dat de hervorming van 2006 een einde maakt aan
de controverse over het ‘beschermingsmodel’ van 1965 is dan ook vrij gering.
Het Kinderrechtencommissariaat vindt de nieuwe wet van 2006 helemaal geen
nieuwe wet. Een volledig herdacht systeem op basis van het Internationaal Verdrag
inzake de rechten van het kind blijft uit, slecht enkele cosmetische ingrepen zijn
uitgevoerd en er is geen coherente visie op de gewenste en vereist aanpak van de
jeugddelinquentie309.
309 VANDEKERCKHOVE, A., “(G)een ‘nieuw’ jeugdrecht?”, TJK, 2004/2, 131.
86
VII. Internationale Verdragen
We zien een steeds verder toenemende ontwikkeling naar supranationale en/of
intergouvernementele structuren en beleid. We moeten vaststellen dat de
problemen waar kinderen mee te maken krijgen niet exclusief zijn voor het één of
het ander land en dat er dus nood is aan een grensoverschrijdende aanpak en
reflectie.
Een analyse van de internationale regelgeving leert dat het jeugdrecht, in al zijn
facetten, reeds voorwerp is geweest van internationale legislatieve ijver. Zowel
burgerrechtelijke, strafrechtelijke en jeugdbeschermingsmaatregelen kwamen aan
bod, maar recent komen ook de meer concrete problemen als kinderbescherming
aan bod. Hierna volgt een overzicht van de verschillende wetgevende initiatieven.
A) Europees Verdrag ter bescherming van de Rechten van de Mens en de
Fundamentele Vrijheden van 4 november 1950310
Het Europees Verdrag ter bescherming van de Rechten van de Mens en de
Fundamentele Vrijheden van 4 november 1950 (hierna verkort als : EVRM) is een
systeem van rechtsbescherming uitgebouwd door de lidstaten van de Raad van
Europa. De Verenigde Naties slaagden er in de jaren 40 niet in om een akkoord te
vormen over de mensenrechten. Het EVRM bevat naast een lijst van fundamentele
rechten en vrijheden ook een supranationaal controlemechanisme, genaamd het
Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna verkort als : EHRM) gevestigd
te Straatsburg. Het EVRM werd in België goedgekeurd bij de Wet van 13 mei
1955311 en heeft directe werking in de Belgische rechtsorde312313. Partijen kunnen
de verdragsbepalingen dus inroepen voor de nationale rechter, die bij de
interpretatie moet letten op de visie van het Europees Hof. 310 Europees Verdrag ter bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden van 4 november 1950 (hierna EVRM). 311 Wet van 13 mei 1955, B.S. 19 augustus 1955. 312 J. VANDE LANOTTE EN Y. HAECK, “Artikel 1 EVRM. Verplichting tot het verzekeren verdragsrechten”, in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 24. 313 K. RIMANQUE , De toepassing van het EVRM in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, 1988, 20.
87
De bepalingen van het EVRM en de aanvullende protocollen hebben een grote
waarde voor de jeugdrechtbank, hoewel zij niet specifiek op minderjarigen zijn
toegesneden. Vroeger ging er weinig aandacht uit naar de procedure voor de
jeugdrechtbank. Wat telde, was dat de jeugdrechter een beslissing neemt in het
belang van het kind, niet dat de procedure met waarborgen is omringd. Sinds het
EVRM is ook de manier waarop de jeugdrechter het belang van de minderjarige
afweegt cruciaal314. De minderjarige moet in diverse procesfasen aan bod komen
en moet ook bij ingrijpende maatregelen zijn grondrechten behouden (vb. Vrijheid
van godsdienst).
Inzake jeugdbescherming zijn de volgende bepalingen van het EVRM belangrijk:
a) Verbod van onmenselijke of vernederende behandelingen315
Ouders of opvoeders mogen geen straffen opleggen die ernstige schade toebrengen
aan de fysieke en psychische integriteit van het kind. Het recht op gezinsleven van
de ouders (artikel 8) mag voor de overheid geen alibi zijn om zich afzijdig te
houden. De overheid heeft de plicht om op te treden tegen mishandeling of
verwaarlozing van kinderen, en moet de daders straffen.
Hier werd voor het eerst een uitspraak over gedaan in de zaak A. v. UK316. In deze
zaak werd de Britse overheid veroordeeld omdat het geen adequate bescherming
geboden had aan een 9-jarige jongen en zijn broertje, die door hun stiefvader met
een rieten stok werden geslagen met een “considerable force” op meer dan één
gelegenheid317. Op deze manier werd de minimumdrempel van artikel 3 zeker
overschreden. De grote vraag was of een staat ook aansprakelijk kon gesteld
worden voor slagen toegediend door een privé-persoon. Het EHRM antwoordde
314 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21, 15. 315 Art. 3 EVRM. 316 Hof Mensenrechten, A. v. UK, arrest van 23 september 1998, Recueil/Reports, 1988 §21-22. 317 Y. HAECK EN V. STAELENS, “Artikel 3 EVRM. Verbod van foltering en onmenselijke of vernederende behandelingen of straffen”, in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 214.
88
positief en verwees hiervoor naar de positieve verplichting van de overheid318.
De verplichting tot bescherming in de vorm van “effective deterrence” of
effectieve afschrikking tegen een serieuze afbreuk van iemands persoonlijke
integriteit geldt in het bijzonder ten aanzien van kinderen en andere kwetsbare
personen319. Opvallend is dat het EHRM hier verwijst naar artikel 19 en 37320 van
het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (hierna verkort als: IVRK) van de
VN, waar ik nadien nog op zal terugkomen.
Nu vaststond dat het Verenigd Koninkrijk ter zake principieel aansprakelijk kon
worden gesteld, diende het EHRM enkel nog na te gaan of de Engelse wet ook
voldoende bescherming bood, wat niet het geval was. Het Hof baseerde zich
daarvoor niet enkel op het feit dat de toepassing van de wet tot de vrijspraak van de
stiefvader had geleid, maar voornamelijk op het feit dat de Britse Regering had
toegegeven dat de desbetreffende wet onvoldoende bescherming bood en
gewijzigd diende te worden.
Het feit dat deze uitspraak met unanimiteit is genomen versterkt alleen maar de
gedachte dat ‘opvoedkundige maatregelen’ in de vorm van het herhaaldelijk
toedienen van klappen of ‘pedagogische tikken’, door ouders of opvoeders niet
door de beugel kunnen in de ogen van het Hof.
Wel moet vermeld worden dat eerdere uitspraken van het EHRM, zoals Costello-
Roberts v. United Kingdom en Y. V. United Kingdom , erop wijzen dat occasionele
ouderlijke klappen met een mindere gradatie dan die in A. v. United Kingdom wel
toegelaten worden, als ze tenminste de toetsing van artikel 3 EVRM weerstaan.
318 Hof Mensenrechten, H.L.R. v. France, arrest van 29 april 1997, Recueil/Reports,1997, §40. 319 319 Hof Mensenrechten, A. v. UK, arrest van 23 september 1998, Recueil/Reports, 1988 §22. 320 Art. 19 IVRK en art. 37 IVRK.
89
b) Recht op persoonlijke vrijheid321
Minderjarigen die worden gearresteerd wegens strafbare feiten of een
problematische opvoedingssituatie moeten zo snel mogelijk voor een rechter
worden geleid322. Artikel 5 § 1, d zegt dat de vrijheidsberoving van een
minderjarige is toegelaten in geval van rechtmatige gevangenhouding van de
minderjarige met het doel in te grijpen in zijn opvoeding of in geval van
rechtmatige gevangenhouding, teneinde hem voor het bevoegde gezag te leiden323.
In het arrest Bouamar v. Belgium324 komt voor het eerst het belang van een
opvoedkundig doel van de detentie van minderjarigen aan bod. De klager in
kwestie, een 16-jarige jongen was tijdens en periode van één jaar maar liefst 9
maal opgesloten voor een korte periode van 7 tot maximaal 14 dagen in een huis
van arrest overeenkomstig het toenmalige artikel 53 van de
Jeugdbeschermingswet325. De Belgische Regering vond dat dit absoluut een
opvoedkundig doel had, maar het EHRM was het er niet mee eens. Het Hof vond
dat de opeenvolgende opsluitingen moesten gezien worden als een gewone
opsluiting en dus niet kon voldoen aan de vereisten van artikel 5 §1, d van het
EVRM en dus bijgevolg onrechtmatig was326.
Het gevolg van de veroordeling van België was dat de Wet van 8 april 1965
betreffende de Jeugdbescherming en artikel 53 in het bijzonder grondig herzien
werden en nadien gewijzigd werden door de Wet van 2 februari 1994 en de Wet
van 4 mei 1999.
321 Art. 5 EVRM. 322 Art. 5§1, d EVRM. 323 F. D’HONDT, “Artikel 5 EVRM. Recht op persoonlijke vrijheid en veiligheid” in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 317. 324 Hof Mensenrechten, Bouamar v. Belgium, arrest van 29 februari 1988, Publ. Hof, Serie A, Vol. 129, §§ 50 , 52 en 53. 325 Art. 35 van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. 326 F. D’HONDT, “Artikel 5 EVRM. Recht op persoonlijke vrijheid en veiligheid” in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 318.
90
c) Recht op een eerlijk proces327
Een proces is eerlijk in de zin van artikel 6 als de partijen voldoende kansen
krijgen om de rechterlijke beslissing te beïnvloeden met het recht op tegenspraak
en op dezelfde manier worden behandeld. Daarbij geldt het gehele proces als
maatstaf. Een gebrek aan tegensprak in de voorbereidende fase kan worden
gecompenseerd op de openbare terechtzitting. Omgekeerd levert een snelle
behandeling van de zaak op basis van processtukken geen schending op van artikel
6 §1 als de verdediging in de voorfase genoeg ruimte voor discussie kreeg.
Verder omvat het recht op een eerlijk proces de volgende waarborgen328:
• recht op een openbaar proces;
• recht op onafhankelijke en onpartijdige rechter;
• recht op een uitspraak ten gronde binnen een redelijke termijn;
• recht op een eerlijke bewijsvoering;
• recht op deelname aan het onderzoek ter terechtzitting: de minderjarige
moet weten wat de inzet van het proces is en mag zich niet geremd
voelen om het woord te nemen329;
• zwijgrecht.
Het recht op een eerlijk proces geldt voor personen tegen wie en strafvervolging is
ingesteld.Voor minderjarigen die verdacht worden van een als misdrijf omschreven
feit (MOF) levert de toepassing van artikel 6 weinig problemen op. Ook is het
evident dat artikel 6 geldt in civiele zaken over het ouderlijk gezag en de
verblijfsregeling van kinderen330. De toepassing van artikel 6 in zaken van een
problematische opvoedingssituatie (POS) is wel stof voor discussie331. Zaken over
minderjarigen die nood hebben aan bescherming worden behandeld op de ‘penale
327 Art. 6§1 EVRM. 328 B. DE SMET, J. LATHOUWERS EN K. RIMANQUE, “Artikel 6 EVRM. Recht op een eerlijk proces” in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 377-518. 329 Hof mensenrechten, T.&V. t./Verenigd Koninkrijk, arrest van 16 december 1999, Recueil/Reports, 1999. 330 Hof mensenrechten, McMichael v. Verenigd Koninkrijk, arrest van 24 februari, Recueil/Reports 1995, A-307-B. 331 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21, 17.
91
zitting’ van de jeugdrechter, omdat het initiatief uitgaat van het openbaar
ministerie. Ouders of kinderen kunnen zelf geen POS-zaken aanhangig maken.
Hoewel de voorschriften van de strafprocedure op een gelijkaardige manier
worden toegepast in POS-dossiers, is er geen sprake van een strafvervolging,
omdat de ouders noch hun kinderen zich voor enig strafbaar feit moeten
verantwoorden. In zaken van kindermishandeling worden de ouders vervolgd voor
de correctionele rechtbank. De ‘penale kant’ van artikel 6 komt dus niet aan bod in
POS-zaken.
In het licht van het recht op een eerlijk proces moet ook het recht op een
vermoeden van onschuld332 en de rechten van de verdediging333 vermeld worden.
d) Recht op de eerbiediging van het gezinsleven334
Minderjarigen in een problematische opvoedingssituatie moeten zo veel mogelijk
in hun thuismilieu worden begeleid335. Zij mogen pas van hun ouders worden
gescheiden als dit niet anders kan om hun fysieke of psychische integriteit te
beschermen336337. De noodzaak van een plaatsing in een instelling of een
pleeggezin moet regelmatig worden geëvalueerd, met inspraak van de ouders.
Verlenging van de plaatsing is enkel verantwoord als er sterke aanwijzingen zijn
dat het kind bij de ouder in gevaar is338. Bij de keuze van een geschikte instelling
dient de rechter rekening te houden met de levensvisie van het gezin. Er mag dus
gen breuk ontstaan in de opvoeding. Dit principe van continuïteit sluit ook aan op
de vrijheid van godsdienst339.
332 Art. 6 § 2 EVRM. 333 Art. 6 § 3 EVRM. 334 Art. 8 EVRM. 335 P. DE HERT, “Artikel 8 EVRM. Recht op privacy” in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 753-754. 336 Hof mensenrechten, Johansen v. Norway, arrest van 7 augustus 1996, Recueil/Reports, 1996. 337 Hof mensenrechten, Haase v. Germany, arrest van 8 april 2004, Recueil/Reports, 2004. 338 Hof mensenrechten K.A. v. Finland, arrest van 14 januari 2003, Recueil/Reports, 2003. 339 Art. 9 EVRM.
92
In geval van een ontzetting uit de ouderlijke macht hanteert het Hof twee
richtsnoeren. Ten eerste betekent het samenzijn voor een ouder en een kind een
essentieel en fundamenteel element van het gezinsleven, wat meebrengt dat alleen
pertinente en voldoende motieven een ontzetting uit de ouderlijke macht
verantwoorden340. Ten tweede maakt de ontzetting uit de ouderlijke macht of de
uithuisplaatsing nog geen einde aan de relatie tussen de ouders en het kind.
Integendeel, op de staten rust een positieve verplichting het bestaande familieleven
in de mate van het mogelijke in stand te laten en naar de toekomst toe niet
onmogelijk te maken. Als de ontzetting of de uithuisplaatsing kan worden
stopgezet dan moet dit gebeuren zodra de omstandigheden dit toelaten341. Dit
verklaart waarom de uithuisplaatsing, de ontzegging van de ouderlijke rechten en
de toegang tot het kind in beginsel verdragsonverenigbaar zijn. De genomen
maatregelen moeten, volgens het verdrag, blijvend gericht zijn op de hereniging
van ouder en kind.
e) Vrijheid van godsdienst342
De vrijheid van godsdienst geldt niet alleen voor personen die volgens de nationale
wet als volwassenen worden beschouwd. Ook minderjarigen moeten een schending
van dit grondrecht kunnen aanklagen bij een nationale rechter343. Ouders mogen
leiding geven aan de religieuze opvoeding van kinderen, maar moeten hun
kinderen ook de nodige ruimte bieden om een eigen religieuze of filosofische
overtuiging te kiezen344. Hierbij moet rekening gehouden worden met de
intellectuele vermogens van het kind.
340 P. DE HERT, “Artikel 8 EVRM. Recht op privacy” in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 752. 341 Hof mensenrechten, Stig and Gun Olsson v. Sweden, arrest van 24 maart 1988, Publ. Hof. Serie A, Vol. 130, §68. 342 Art. 9 EVRM. 343 Hof mensenrechten, Valsalmis v. Greece, arrest van 18 december 1996, Recueil/Reports 1996. 344 K. HANSON, “Artikel 9 EVRM. Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst” in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 807-808.
93
f) Verbod van discriminatie345
Bij het toekennen van waarborgen mag de overheid geen onderscheid maken
volgens ras, geloof, nationaliteit en sociale status. Ook jongeren die niet de
Belgische nationaliteit hebben, moeten aanspraak kunnen maken op maatregelen
van jeugdbescherming, tenminste als zij in België verblijven of in België worden
aangetroffen.
B) BUPO346
Onder impuls van de Verenigde Naties kwam op 19 december 1966 het
Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten tot stand. Dit
verdrag werd goedgekeurd bij de wet van 15 mei 1981347 en heeft voor een groot
deel directe werking in de Belgische rechtsorde. Bepalingen die voldoende
duidelijk zijn en rechten bevatten die geen inspanningsverbintenis van de overheid
inhouden, kunnen rechtstreeks worden ingeroepen voor de jeugdrechter348.
In het kader van de jeugdbescherming kunnen minderjarigen en hun ouders zich op
de volgende waarborgen beroepen:
- Recht op aparte berechting349. Jeugdige personen verdacht van strafbare
feiten moeten worden gescheiden van meerderjarige (mede)daders en zo snel
mogelijk worden voorgeleid voor een rechter.
- Recht op begeleiding tijdens de detentie350. Minderjarigen moeten in
gevangenissen worden gescheiden van volwassenen, en moeten aangepaste
begeleiding krijgen, gericht op heropvoeding.
- Recht op eerbiediging van het gezinsleven351. Als de overheid ingrijpt in de
345 Art. 14 EVRM. 346 Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten van 19 december 1966 (hierna verkort als: BUPO). 347 Wet van 15 mei 1981, B.S. 6 juli 1983. 348 A. VANDAELE, “De directe werking van en capita selecta uit het Internationaal Verdrag inzake de rechten van het kind”, Jongeren& Recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 248. 349 Art. 10.2 BUPO. 350 Art. 10.3 BUPO. 351 Art. 23 BUPO.
94
opvoeding, moet ernaar gestreefd worden de minderjarige in het gezin te
begeleiden.
Volgens artikel 23 vormt het gezin de ‘natuurlijke en fundamentele kern van de
maatschappij’. Tevens moet de overheid rekening houden met de religieuze of
morele opvatting van de ouders en van de minderjarige352. Plaatsing in een
instelling moet dus zoveel mogelijk worden afgestemd op de levensvisie van
het gezin.
- Verbod van discriminatie353. Kinderen moeten zonder onderscheid naar ras, taal
of godsdienst aanspraak kunnen maken op beschermende maatregelen (art. 24).
C) IVRK
a) Totstandkoming IVRK
Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind354 (hierna verkort als:
IVRK), ondertekend te New York op 20 november 1989, bracht een ongekende
dynamiek teweeg rond kinderrechten. Al op 2 september 1990, dertig dagen na de
vereiste neerlegging van de twintigste ratificatie, trad het IVRK internationaal in
werking. Met 191 ratificaties was het eerste verdrag met zo veel ratificaties. Alleen
de Verenigde Staten en Somalië ratificeerden niet. De Verenigde Staten omdat het
verdrag de doodstraf voor minderjarigen verbiedt en Somalië omdat het geen
officiële staatsstructuur meer heeft. Wel moet vermeld worden dat veel landen
ratificeerden met een voorbehoud of een interpreterende verklaring355. Zo heeft
België bijvoorbeeld een interpreterende verklaring bij de artikelen 2, 13, 14 , 15 en
40 van het IVRK356.
Het Verdrag werd in België goedgekeurd bij Wet van 25 november 1991357 en
352 Art. 18 BUPO. 353 Art. 24 BUPO. 354 Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind van 20 november 1989. 355http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-11&chapter=4&lang=en. 356 Art. 2, 13, 14, 15 en 40 IVRK 357 Wet van 25 november 1991, B.S. 17 januari 1992.
95
door het Decreet van de Vlaamse Raad van 15 mei 1991358 , en vormt een
belangrijke inspiratiebron van nationale regels van jeugdbescherming.
Alle mensenrechteninstrumenten als het EVRM, BUPO en Het Internationaal
Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten359 (hierna verkort als :
ECOSOC) gelden voor alle mensen, dus principieel ook voor kinderen. Het blijft
daarom een vraag of aparte instrumenten voor kinderen wel noodzakelijk zijn. De
discussie is lang gaande geweest, maar in 1989 heeft de internationale
gemeenschap dan toch beslist om een apart Kinderrechtenverdrag aan te nemen.
Anders dan het EVRM bevat het IVRK een ware catalogus van waarborgen die
specifiek zijn toegesneden op minderjarigen, en niet enkel relevant zijn voor de
strafprocedure. In het IVRK worden ook een aantal waarborgen toegekend aan
minderjarigen die wegens een problematische opvoedingssituatie worden geplaatst
of het voorwerp uitmaken van civiele procedure over het ouderlijk gezag360.
Het IVRK had enkele voorlopers, die elk een uitdrukkelijke opvatting over
kinderen weerspiegelden. De reeds hiervoor vermelde Verklaring van Genève361
van 1924 was een redelijk naïeve verklaring, die wees op de plichten van
volwassenen tegenover kinderen. In 1959 was er dan de verklaring van de rechten
van het kind van de VN362. In die tien beginselen werd voornamelijk de
bescherming van het kind benadrukt. Tevens zette ze de eerste stappen om het kind
te erkennen als rechtssubject. De verklaring droeg eerst de naam VN-Charter, wat
de verklaring bindend zou maken, maar de Verenigde Staten waren tegen363. Toch
heeft het onaflatend ijveren van sommige staten ervoor gezorgd dat de verklaring
uiteindelijk is omgevormd tot het bindende IVRK, aangevuld met fundamentele
mensenrechten en vrijheden.
358 Decreet Vlaamse Raad van 15 mei 1991, B.S. 13 juli 1991. 359 Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten van 19 december 1966. 360 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21, 19. 361 Verklaring van Genève van 1924 door de volkerenbond. 362 De verklaring van de rechten van het kind van 20 november 1959 door de algemene vergadering van de Verenigde Naties. 363 E. VERHELLEN, Verdrag inzake de rechten van het kind: achtergronden, motieven, strategieën, hoofdlijnen, Garant, 2000, 86.
96
b) Inhoud IVRK
Naast een uitgebreide pre-ambule, die de belangrijke beginselen bevat waarop het
Verdrag is gebaseerd, zijn de 54 artikelen zelf in 3 grote delen ondergebracht. Het
eerste deel (artikel 1- 41) bevat de artikelen die de substantiële rechten van het
kind vastleggen. Een tweede deel (artikelen 42-45) bepaalt de toezichtregeling en
het derde en laatste deel (artikelen 46-54) bevat de formele bepalingen voor de
inwerkingtreding van het verdrag.
Inhoudelijk is het een zeer veelzijdig instrument. Er werden zowel economische,
politieke, sociale, culturele als burgerrechten opgenomen. Naar doelstelling
kunnen de rechten opgesplitst worden in zelfbeschikkingsrechten,
beschermingsrechten en specifieke rechten die in het bijzonder op kinderen van
toepassing zijn (zoals adoptie, recht op spel,...) of die bijzondere groepen kinderen
viseren364.
Ook kan het Verdrag gelezen worden volgend het zogenaamde 3P’s model365:
• Provision: rechten die toegang geven tot diensten (onderwijs,
gezondheidszorg,...);
• Protection: het recht om tegen bepaalde activiteiten beschermd te worden
( mishandeling, uitbuiting,...);
• Participation: het recht om zelf bepaalde handelingen te stellen en het
recht op inspraak (ook privacy en geloofskeuze vallen hieronder).
Er is voorzien in een Comité voor de Rechten van het Kind (artikelen 43-44) dat
moet zorgen voor de naleving van de verdragsbepalingen. Toch is er niet
voorzien in een individueel klachtrecht of een klachtrecht van staat tot staat.
c) De VN-Resoluties inzake jeugdbescherming
Het Verdrag is zowel in zijn uitgangspunten als in de concrete invulling van de
verschillende bepalingen zeer belangrijk voor de gehele sector van de
jeugdbescherming. Het Verdrag moet samen kunnen gelezen worden met drie 364 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 458. 365 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 458.
97
VN-resoluties die zeer gedetailleerd minima-bepalingen en richtlijnen bepalen
voor het omgaan met ‘probleem’-jongeren. Deze VN-Resoluties met betrekking
tot jeugdbescherming en jeugddelinquentie zijn de volgende: de in 1985
gestemde ‘United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of
Juvenile Justice366’ en de in 1990 aangenomen ‘ United Nations Guidelines for
the Prevention of Juvenile Delinquency367’ en de ‘United Nations Rules for the
Protection of Juveniles Deprived of their Liberty368’.
1) UN Standard Minimum Rules for the Administration of
Juvenile Justice
De United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile
Justice of de Beijing-rules zoals ze meestal worden genoemd moeten gesitueerd
worden binnen het breder concept van bescherming en bevordering van
mensenrechten. Ze zijn gericht op de gerechtelijke afhandeling van
jeugddelinquentie. De principes van het ‘jeugdbeschermingssysteem’ worden niet
in vraag gesteld, maar de Beijing-rules bevatten wel een aantal correcties op de
als negatief ervaren gevolgen van het systeem, zoals de gebrekkige
rechtsbescherming en het hoge aantal plaatsingen369.
2) UN Guidelines for the Prevention of Juvenile
Delinquency
De United Nations Guidelines for the Prevention of Juvenile Delinquency of de
Riyadh Guidelines, zijn een poging tot voorkoming van jeugddelinquentie. Dit
wordt gekoppeld aan inspanningen voor alle kinderen op alle maatschappelijke
terreinen. De Riyadh guidelines stellen voor om bepaalde gedragingen van
minderjarigen te decriminaliseren, zodat ze geen aanleiding meer kunnen geven
366 United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice van 29 november 1985. 367 United Nations Guidelines for the Prevention of Juvenile Delinquency van 14 december 1990. 368 United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty van 14 december 1990. 369 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 460.
98
tot een gerechtelijke interventie370. Op deze manier kan stigmatisering vermeden
worden en kan misschien voorkomen worden dat het kind een criminele carrière
tegemoet gaat. Een ander belangrijk punt in de guidelines, is dat kinderen meer
en meer als volwaardige participanten van de samenleving gaan gezien worden.
3) UN Rules for the Protection of Juveniles Deprived of
their Liberty
De United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty
is een resolutie die zowel naar letter als naar geest in het verlengde ligt van de
Beijing-rules. Vrijheidsberoving moet steeds subsidiair zijn tegenover
oplossingen die kunnen genomen worden in het eigen milieu en dat wordt
opnieuw beklemtoond in deze resolutie. De resolutie is erg gedetailleerd en er
zijn minima-regels uitgewerkt voor alle aspecten van het leven tijdens een
vrijheidsberoving. Het enige criterium hierbij is dat alles in het belang moet zijn
van de mensenrechten van minderjarigen371.
d) Het IVRK en de Jeugdbeschermingswet
Voor de sector van het jeugdbeschermingsrecht zijn volgende verdragsbepalingen
van belang372:
• Artikel 3373 : in procedures over de persoon van kinderen moet de rechter
zich vooral richten op het belang van het kind;
• Artikel 9374 : kinderen hebben recht op een gezinsleven (art. 9). Een kind
mag niet tegen zijn wil worden gescheiden van zijn ouders, behalve als
deze scheiding in zijn belang wordt bevolen door de ‘bevoegde
autoriteiten’. In elk geval moet de scheiding voor een rechter kunnen
worden aangevochten. Tevens moeten de ouders de kans krijgen om de
370 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 463. 371 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 464. 372 G. DECOCK, “De buitengerechtelijke jeugdbijstand in Vlaanderen”, in Jongeren & Recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 185-197. 373 Art. 3 IVRK. 374 Art. 9 IVRK.
99
procedure over de plaatsing van het kind te beïnvloeden en hun kind
regelmatig te ontmoeten;
• Artikel 12375 : kinderen die in staat zijn een eigen mening te vormen
moeten hun visie naar voor kunnen brengen in procedures die hun
aanbelangen. De rechter dient een ‘passend belang’ te hechten aan de
mening van het kind, rekening houdend met de ‘leeftijd en rijpheid’ van
het kind;
• Artikel 14376 : staten moeten bij maatregelen van plaatsing rekening
houden met de religieuze of morele opvatting van de ouders en van het
kind;
• Artikel 18377 : ouders dragen in beginsel de gezamenlijke
verantwoordelijkheid over de opvoeding van hun kind;
• Artikel 19378 : staten moeten maatregelen nemen om kinderen te
beschermen tegen alle vormen van lichamelijk of geestelijk geweld of
verwaarlozing .Kinderen in nood hebben dus recht op bescherming via
een procedure van ‘problematische opvoedingssituatie’, waarbij het
initiatief uitgaat van de overheid;
• Artikel 22379 : staten moeten passende bescherming en bijstand bieden aan
kinderen die zonder visum het land binnenkomen en het statuut van
vluchteling aanvragen380;
• Artikel 25381: kinderen die geplaatst zijn in een instelling of pleeggezin
hebben recht op een periodieke evaluatie van de plaatsing;
• Artikel 37b382 : minderjarige verdachten mogen slechts uitzonderlijk
worden aangehouden in afwachting van hun proces. Bovendien mag de
opsluiting slechts ‘voor de kortst mogelijke duur’ worden opgelegd;
375 Art. 12 IVRK. 376 Art. 14 IVRK. 377 Art. 18 IVRK. 378 Art. 19 IVRK. 379 Art. 22 IVRK. 380 E. BERGHMANS, “De waarborgen van het kinderrechtenverdrag voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen in België”, in Jongeren& Recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 269-302. 381 Art. 25 IVRK. 382 Art. 37b IVRK.
100
• Artikel 37d383 : minderjarige verdachten die van hun vrijheid worden
beroofd hebben recht op juridische bijstand en recht op beoordeling van
de aanhouding door een rechter ;
• Artikel 40384 : de strafprocedure gericht tegen minderjarigen die strafbare
feiten plegen moet aan een aantal kwaliteitseisen voldoen (art. 40).
Vooreerst moeten minderjarige verdachten worden behandeld op een
manier die geen afbreuk doet aan het ‘gevoel van waardigheid en
eigenwaarde van het kind’ (art. 40.1). Staten moeten daarom een
‘verscheidenheid van regelingen’ uitwerken om de minderjarige te
begeleiden, zoals pleegzorg of beroepsopleiding (art. 40.4). Voorts
moet de minderjarige beschikken over een aantal proceswaarborgen,
die veel gelijkenis vertonen met deze van art. 6 EVRM: vermoeden van
onschuld, kennis van de tenlastelegging, recht op bijstand van een
raadsman, recht op een proces voor een onafhankelijke en onpartijdige
rechter, zwijgrecht, recht op het ondervragen van belastende getuigen,
recht op het oproepen van getuigen en recht op bijstand van een tolk
(art. 40.2). Aangezien het Verdrag geldt voor alle jongeren beneden de
leeftijd van 18 jaar (art. 1) kunnen ook jongeren die na uithandengeving
voor de gewone strafrechter verschijnen zich op artikel 40 IVRK
beroepen385.
Vooral de artikelen 37 en 40386 zijn enorm van belang voor het jeugdrecht in
België, maar ondanks het feit dat ze beiden directe werking hebben387 zijn ze niet
volledig geïmplementeerd in de Belgische wetgeving. Het Kinderrechten-
commissariaat is er van overtuigd dat beide artikelen, die trouwens zeer
gedetailleerd zijn uitgewerkt en weinig ruimte voor interpretatie laten, de
uitgangspunten zijn voor een nieuw en deugdelijk jeugdrecht388.
383 Art. 37d IVRK. 384 Art. 40 IVRK. 385 Cass. 22 maart 2005, nr. P050340N, R.W. 2005-2006, 1505. 386 Art. 37 en 40 IVRK. 387 Niet alle elementen van deze artikelen hebben directe werking. In ieder geval zijn het wel stand still bepalingen: later genomen beleidsbeslissingen mogen derhalve niet minder rechtsbescherming inhouden of veroorzaken dan voorheen. 388 VANDEKERCKHOVE, A., “(G)een ‘nieuw’ jeugdrecht?”, TJK, 2004/2, Larcier, 131.
101
e) Het IVRK en de Grondwet
Ingevolge het Kinderrechtenverdrag werd in de Grondwet de bepaling 22bis389
ingevoerd die elk kind het recht geeft op ‘eerbiediging van zijn morele,
lichamelijke, geestelijke en seksuele integriteit’. Het openbaar ministerie moet
dus voldoende ijver aan de dag leggen om klachten van problematische
opvoedingssituaties te onderzoeken en de jeugdrechter te vorderen als kinderen
dringend nood hebben aan bescherming390. Het nieuwe artikel 22bis heeft
voornamelijk een symbolische en politieke betekenis, daar het recht op integriteit
reeds vervat zat in andere internationaal-rechtelijke normen391 zoals artikel 8
EVRM392 en artikel 17 BUPO393. Sinds de goedkeuring van het IVRK tekende
zich een gewijzigde perceptie af tegenover de plaats van kinderen in de
maatschappij, waarbij kinderen nu eerder als rechtssubject dan als rechtsobject
worden bekeken394. De Grondwet weerspiegelt nu de huidige maatschappelijke
waarde die aan de positie van het kind in het recht wordt gegeven en heeft het een
pedagogische waarde voor de burgers in eigen land. Ook heeft artikel 22bis G.W.
een politieke betekenis, daar het invoegen ervan het debat rond geweld tegenover
kinderen als prioritair op de agenda kan zetten zodat de broodnodige wetgevende
maatregelen kunnen genomen worden.
De Grondwet bevat nog een aantal andere bepalingen waarop minderjarigen zich
kunnen beroepen: beperking van de duur van de arrestatie tot 12uur395, recht op
berechting door de bij wet bevoegde rechter396, recht op eerbiediging van het
privé-leven397, recht op vrijheid van meningsuiting398 en recht op behoorlijke
389 Art. 22bis G.W. 390 B. DE SMET, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 21, 19. 391 VANDAELE, A. EN VERHEYDE, M., ‘Artikel 22bis van de Grondwet : een grondwettelijke bescherming in de kinderschoenen’, TJK, 2000/1, Larcier 7. 392 Art. 8 EVRM. 393 Art. 17 BUPO. 394 VANDAELE, A. EN VERHEYDE, M., ‘Artikel 22bis van de Grondwet : een grondwettelijke bescherming in de kinderschoenen’, TJK, 2000/1, Larcier, 10. 395 Art. 12 G.W. 396 Art. 13 G.W. 397 Art. 22 G.W. 398 Art. 19 G.W.
102
huisvesting399. Deze bepalingen zijn belangrijk omdat minderjarigen zich daarop
kunnen beroepen om wetten of decreten inzake jeugdbescherming te betwisten
bij Het Grondwettelijk Hof, hetzij na een procedure tot vernietiging, hetzij na een
prejudiciële vraag in een concreet geschil.
f) Conclusie
Het is duidelijk dat de internationaal-rechtelijke normen een grote invloed hebben
op de jeugdbescherming in het algemeen. Toch is nog niet alle Belgische
wetgeving volledig aangepast aan de internationale regelgeving. De beste
voorbeelden hiervan zijn de uithandengeving, die in strijd is met het IVRK en het
feit dat de pedagogische tik nog steeds niet verboden is in België, hoewel het
IVRK duidelijk anders zegt en het EHRM al verschillende landen veroordeeld
heeft waarvan de wetgeving niet in overeenstemming is met het IVRK400. In het
volgende hoofdstuk zal ik uitleggen waarom België de pedagogische tik nog
steeds niet verboden heeft en wat de recente wetsvoorstellen zijn op dit gebied.
399 Art. 23 G.W. 400 Hof Mensenrechten, A. v. UK, arrest van 23 september 1998, Recueil/Reports, 1988 §21-22.
103
VIII. Dossier: de pedagogische tik
A) Definities
a) Algemene definitie kindermishandeling
Wanneer men gezamenlijk wil reflecteren over een onderwerp, zeker wanneer het
gaat om een delicaat onderwerp als kindermishandeling, dan moet men het vooraf
eens zijn over een aantal definities en gebruikte termen. En net dat blijkt niet zo
gemakkelijk. Een accurate definitie geven van kindermishandeling is zeer
moeilijk. De beste definitie, in mijn opinie, werd gegeven door R. Clara van de
Universiteit Antwerpen. Hij definieert kindermishandeling als “alle gedragingen
waarbij een kind lichamelijk of psychisch geschaad wordt door actief optreden of
passieve nalatigheid van zijn ouders of de volwassenen die instaan voor zijn
verzorging. Zelfs in strafsituaties, waarvan men weet dat ze cultureel en
individueel sterk kunnen verschillen, mag bestraffing niet tot mishandeling
ontaarden.401”
Bij de beoordeling van kindermishandeling moeten we niet alleen rekening
houden met de opgelopen letsels, maar ook met het inzicht en de intentie van de
verwekker. Wanneer het gaat om gebrek aan inzicht dan spreekt men meestal
over pedagogische onmacht en dit staat tegenover de verkeerde intentie. Bij
allebei moet men voor ogen houden dat een kind een intrinsieke waarde heeft, die
door alle volwassenen dient gerespecteerd te worden402.
Bij de beschrijving van de verschillende vormen van kindermishandeling maakt
men gewoonlijk gebruik van de definitie van de Nederlandse arts, dr. Koers403.
Hij omschrijft kindermishandeling als elke vorm van lichamelijke of emotionele 401 R. CLARA, MMV P.ADRIAENSSENS, E. EGGERMONT, A. LAMPO, M. LENAERTS, C. MANEFFE EN M. MICHIELS, Kindermishandeling en verwaarlozing in Vlaanderen. De ervaringen van de vertrouwenscentra van Antwerpen, Brussel en Leuven. Leuven, Acco, 1990, 25. (Hierna verkort als : R. CLARA, Kindermishandeling en verwaarlozing in Vlaanderen.) 402 R. CLARA, Kindermishandeling en verwaarlozing in Vlaanderen, supra noot 401, 26. 403 A.J. KOERS, Kindermishandeling.. en wat dan nog?, Rotterdam, Ad Donker, 1981.
104
geweldpleging die kinderen overkomt, niet door ongeval, maar door toedoen of
nalaten van de ouders of verzorgers, waarbij afwijkingen bij het kind zullen
ontstaan of redelijkerwijs verwacht mag worden dat deze zullen ontstaan.
1) Lichamelijke mishandeling
Hierbij worden lichamelijke letsels aangebracht door allerlei vormen van
geweldpleging zoals slaan, schoppen, schudden, verbranden, enz…
2) Lichamelijke verwaarlozing
Hierbij moet het kind een aantal van zijn essentiële basisbehoeften ontberen zoals
voeding, hygiëne, kledij, medische zorgen,… terwijl de ouders wel over de
mogelijkheden beschikken.
3) Emotionele mishandeling
Hier wordt het kind onder de vorm van pesten, beledigen en vernederen
wezenlijk en bij herhaling in zijn integriteit aangetast.
4) Affectieve verwaarlozing
Dit treedt op wanneer een kind in een sfeer van affectieve onverschilligheid
wordt opgevoed. Het gebrek aan bemoedering kan zelfs leiden tot lichamelijke
afwijkingen.
5) Seksueel misbruik
Dit is een bijzondere vorm van lichamelijke en emotionele mishandeling, waarin
op hetzelfde ogenblik ook elementen van liefde en tederheid verweven kunnen
zijn. Bij elk geval moet vastgesteld worden of de seksuele mishandeling bestaat
uit lichamelijk contact en indien dit het geval is, de aard ervan. Het is ook
mogelijk dat de seksuele mishandeling bestaat uit blootstelling aan pornografie,
exhibitionisme, voyeurisme enz…
105
De term incest is een bijzondere vorm van seksuele mishandeling waarbij
seksuele gemeenschap optreedt tussen onmiddellijke familieleden tussen wie het
huwelijk verboden is, zoals vader-dochter, moeder-zoon, grootvader-
kleindochter/zoon, broer/zus.
b) Definitie van de pedagogische tik
Ouders genieten het ouderlijk gezag. Dit omvat een hele reeks bevoegdheden en
rechten die de ouders de mogelijkheid geven in te grijpen in het leven van het
kind. Ze kunnen stimuleren, begeleidend, controlerend en zelfs bestraffend
optreden404. Een juiste afbakening van dit ouderlijk gezag wordt nergens
gegeven. Nergens worden er in de wet duidelijke grenzen getrokken.
Zoals gezegd geeft het ouderlijk gezag de ouders de bevoegdheid om bestraffend
op te treden indien nodig405. Welke sanctie voor welk gedrag wordt toegepast,
varieert in tijd en plaats en traditioneel is het gebruik van een (gematigde) vorm
van fysiek geweld hier een onderdeel van. Dit wordt het ouderlijk
tuchtigingsrecht of de pedagogische tik genoemd . Traditioneel wordt
aangenomen dat lichte slagen (vb. oorvegen, een kleine tik op de vingers,...) door
ouders op hun kinderen gepleegd, op grond van artikel 70 Sw.406 kunnen worden
gerechtvaardigd. Strikt genomen gaat het hier om een schending van artikel 398
Sw.407, opzettelijke slagen en verwondingen. De tegennorm wordt hier gevormd
door de bepalingen uit het Burgerlijk Wetboek (hierna verkort als: B.W.)
waardoor ouders tot opvoeding en bewaking worden verplicht. Deze, enigszins
vage, tegennorm kan uiteraard niet alle feitelijkheden van ouders ten aanzien van
hun kinderen rechtvaardigen. De tegennorm zal worden beoordeeld in het licht
van wat in de omstandigheden van de zaak sociaal en pedagogisch aanvaardbaar
404 A. VANDEKERCKHOVE, ‘Is driemaal scheepsrecht, of toch weer niet? De Belgsche wetgever en lijfstraffen tegen kinderen.’ TJK, 2001/5, Larcier, 230. 405 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 185-186. 406 Art. 70 Sw. 407 Art. 398 Sw.
106
is408.
Het gebruik van (fysiek) geweld tegen kinderen als een ‘opvoedend’ motief, moet
achterwege worden gelaten. Het ‘opvoedend’ karakter ervan neutraliseert immers
elke rechtvaardiging voor de toevlucht tot het gebruik van geweld tegen kinderen.
B) Argumentatie pro en contra de pedagogische tik
a) Argumenten Contra
Vanuit het Kinderrechtenperspectief kan het ouderlijk tuchtigingsrecht of de
pedagogische tik niet langer door de beugel. Geweld betekent onderwerping en
dit strookt niet langer met de het beeld van het kind als rechtssubject. Kinderen
hebben net als volwassenen recht op vrije meningsuiting en eerbiediging van hun
fysieke integriteit.
1) Respect van ouders voor hun kind
Ouders mogen hun kinderen niet langer als tirannen opvoeden. Naar Belgisch
recht moeten ouders respect tonen voor hun kinderen (art. 371 B.W.409). Het
toebrengen van slagen kan moeilijk als respectvol worden omschreven, zeker nu
in het huidige opvoedingsklimaat steeds meer de nadruk ligt op een warme band
tussen ouders en kinderen. Zelfs licht geweld past niet langer in dit plaatje, want
zodra er een klap valt, zelfs al is dit met goede bedoelingen van de ouders, is er
van gelijkheid tussen rechtssubjecten geen sprake meer. Het is aangetoond dat
slagen van ouders die weinig respect tonen voor kind of slagen van ouders met
goede bedoelingen even hard aankomen voor het kind410.
408 C. VAN DEN WIJNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2006, 220. 409 Art. 371 B.W. 410 B. DE SMET EN K. DEKONINCK, “Reflectie; De aanslepende controverse over het ouderlijke kastijdingsrecht”, Larcier, TJK, 2009/1, 26.
107
2) Onduidelijke rechtvaardigingsgrond
De wetsbepaling van “opzettelijke slagen en verwondingen” (art 398 Sw411.)
bevat zelf geen rechtvaardigingsgrond voor lichte slagen toegediend door ouders
die hun gezag uitoefenen. Naar Belgisch recht is het wettelijk voorschrift een
rechtvaardigingsgrond, een omstandigheid die het strafbaar karakter van een feit
wegneemt412. De vraag rijst echter of de plicht tot gehoorzaamheid van de
kinderen, vervat in artikel 371 B.W413., en tradities in de opvoeding van kinderen
voldoende duidelijk zijn als tegennorm van het misdrijf “opzettelijke slagen en
verwondingen”. Men kan argumenteren dat, bij gebrek aan een wettelijke
omschrijving, kinderen dezelfde bescherming moeten genieten als volwassenen
tegen lichte slagen, en dat het ouderlijk tuchtigingsrecht dus wettelijk moet
aangepakt worden.
3) Internationale richtlijnen
De internationale richtlijnen zijn in dit werkstuk reeds aan bod gekomen, en
worden nadien ook nog verder uitgewerkt. Hier geef ik een korte schets voor de
volledigheid.
Volgens artikel 19 IVRK414 zijn staten verplicht om alle nodige maatregelen te
nemen om kinderen te beschermen, zolang het kind onder de hoede staat van de
ouders of voogd. In artikel 19 is er geen onderscheid gemaakt tussen zware en
lichte slagen en ook het onderscheid tussen slagen met een pedagogisch doel en
andere vormen van (licht) geweld is er niet in opgenomen. Het Comité voor de
Rechten van het Kind zegt daarom dat kinderen in familiale sfeer niet mogen
blootgesteld worden aan enige vorm van geweld.
Het EVRM gaat iets minder ver en biedt kinderen alleen bescherming tegen
zware mishandeling of verwaarlozing. 411 Art. 398 Sw. 412 C. VAN DEN WIJNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2006, 220. 413 Art. 371 B.W. 414 Art 19 IVRK.
108
4) Integrale Jeugdhulp
Jongeren met een gezinsverblijfplaats in het Vlaamse Gewest die verkeren in een
problematische opvoedingssituatie maken aanspraak op waarborgen opgenomen
in het decreet van 7 mei 2004 betreffende de rechtspositie van de minderjarige en
de integrale jeugdhulp415416. In instellingen erkend door de Vlaamse
Gemeenschap zijn lichamelijke straffen, geestelijk geweld en het onthouden van
maaltijden verboden volgens artikel 28 van het decreet417.
Men kan dus aanvoeren dat als opvoeders in instellingen gen enkel vorm van
lijfstraffen mogen toepassen, het ook aan de ouders niet toekomt om licht geweld
te gebruiken. Er mag immers geen discriminatie ontstaan tussen kinderen die in
een gezin worden opgevoed en kinderen die wegens problemen rond de
opvoeding tijdelijk in een instelling verblijven418.
b) Argumenten Pro
1) Plicht van gehoorzaamheid van kinderen
Ouders hebben de verplichting hun kinderen op te voeden en vertrouwd te maken
met normen en waarden. Ze hebben volgens artikel 372 B.W419. gezag over hun
kinderen en zijn burgerlijk aansprakelijk voor schade toegebracht door hun
kinderen (artikel 1384 B.W420.). Ouderlijk gezag heeft alleen maar zin als
kinderen de plicht hebben te gehoorzamen aan hun ouders en minderjarigen moet
zich volgens artikel 372 B.W. onderwerpen aan het gezag van hun ouders.
415 Decreet 7 mei 2004 betreffende de rechtspositie van de minderjarige en de integrale jeugdhulp. B.S. 4 oktober 2004. 416 C. DE WILDE EN J. BOSMANS, “Decreet betreffende de rechtspositie van de minderjarige en de integrale jeugdhulp”, TJK, 2004, 213-219 en J.PUT EN I. VAN DER STRAETE, “Integrale jeugdhulp en rechtspositie minderjarige”, TJK, 2004, 230-257. 417 Art. 28 van het Decreet 7 mei 2004 betreffende de rechtspositie van de minderjarige en de integrale jeugdhulp. B.S. 4 oktober 2004. 418 B. DE SMET EN K. DEKONINCK, “Reflectie; De aanslepende controverse over het ouderlijke kastijdingsrecht”, Larcier, TJK, 2009/1, 28. 419 Art. 372 B.W. 420 Art. 1384 B.W.
109
Volgens sommige auteurs421 maakt de plicht tot gehoorzaamheid van kinderen
een rechtvaardigingsgrond uit voor ouders die licht geweld aanwenden in de
uitoefening van hun ouderlijk gezag en zich aldus moeten verantwoorden voor
opzettelijke slagen en verwondingen aan hun kind zonder letsels.
Waar alternatieve opvoedingstechnieken falen om bij jonge kinderen de juiste
normen en waarden bij te brengen, kan een licht fysiek ingrijpen verantwoord
zijn, zonder dat dit “fysiek corrigeren” een gewoonte mag worden.
2) Afdwingbaarheid van het ouderlijk gezag en
leeftijd van het kind
Uit de plicht van opvoeding van ouders kan men afleiden dat ouders en kinderen
niet op gelijke hoogte staan. Ouders mogen eisen dat het kind zich onderwerpt
aan redelijke richtlijnen. Ze hoeven niet te onderhandelen met het kind422. Als de
kinderen niet willen plooien door technieken als inpraten, afnemen van voordelen
of straffen zoals thuisblijven, dan kan men de ouders niet zomaar het laatste
redmiddel van licht geweld ontnemen. De leeftijd van het kind is een relevante
factor. Een kind met voldoende maturiteit kan op een andere manier aangepakt
worden, want dat is vatbaar voor rede. Wanneer bij een driejarige kleiter, de
meest voor de hand liggende opvoedingstechnieken echter gefaald hebben, kan
het aangewezen zijn om fysieke bijsturing toe te passen.
3) Recht op eerbiediging van het gezinsleven
Het ouderlijk gezag heeft alleen maar waarde aks de overheid zich niet te pas en
te onpas mengt in de opvoeding van kinderen. De overheid kan niet aan de ene
kant stellen dat kinderen het best in een gezin worden opgevoed en tegelijk
verregaande regels opleggen over de manier waarop ouders hun gezag moeten
laten gelden. 421 E. VERHELLEN, Jeugdbeschermingsrecht, supra noot 66, 193 en C. VAN DEN WIJNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2006, 220. 422 B. DE SMET EN K. DEKONINCK, “Reflectie; De aanslepende controverse over het ouderlijke kastijdingsrecht”, Larcier, TJK, 2009/1, 28.
110
Zowel uit artikel 8 EVRM423 als uit artikel 23 BUPO424 blijkt dat het gezin de
natuurlijke en fundamentele kern van de maatschappij vormt. Een totalitaire
samenleving, waarbij kinderen worden opgevoed door de overheid, is dus uit den
boze. Als ouders het opvoedkundig project zelf mogen invullen, dan past het dat
de overheid hen ruimte geeft om hun gezag af te dwingen op de manier die zij
wensen425.
4) Eerbied voor de eigen inzichten en vaardigheden van
ouders
In het debat rond de pedagogische tik mag men niet vergeten dat vele ouders
voldoen aan het profiel van de zachte, zorgzame ouder, die meestal louter door
overredingskracht lastig gedrag van kinderen kan corrigeren en slechts gematigd
zal omspringen met gebruik van licht geweld of fysiek ingrijpen. De meeste
ouders gebruiken de pedagogische tik als een stok achter de deur426.
Een totaalverbod op de pedagogische tik in de wet opnemen dreigt een lawine
van klachten en aangiften in verband met kindermishandeling te veroorzaken.
Wellicht zullen voorstanders van een totaal verbod op fysiek geweld tegenover
kinderen aanvoeren dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen. De pedagogische
tik zal immers ook meestal niet leiden tot bestraffing van de ouders of dwingende
maatregelen van jeugdbescherming, maar bij vele ouders aal de controle van
politie en parket toch een wrange nasmaak achterlaten.
Het is ook niet zeker dat in een multiculturele samenleving een geweldloze
opvoeding door alle groepen van ouders als positief zal worden ervaren. De
manier waarop ouders hun gezag uitoefenen is immers voor een deel cultureel
ingekleurd. Waarschuwen, dreigen of straffen levert in sommige culturen meer
op dan overtuigen en afspraken maken. Het is niet uitgesloten dat bepaalde
423 Art. 8 EVRM. 424 Art. 23 BUPO. 425 B. DE SMET EN K. DEKONINCK, “Reflectie; De aanslepende controverse over het ouderlijke kastijdingsrecht”, Larcier, TJK, 2009/1, 29. 426 B. DE SMET EN K. DEKONINCK, “Reflectie; De aanslepende controverse over het ouderlijke kastijdingsrecht”, Larcier, TJK, 2009/1, 30.
111
groepen zich geviseerd zullen voelen bij het vervolgen van alle lichte vormen van
geweld, die zo cultureel ingebed zijn bij hen427.
5) Vergelijking met andere vormen van intrafamiliaal
geweld tegen kinderen
Als de overheid streng is voor alle vormen van geweld op kinderen, past het even
had op te treden tegen ouders die hun kind verwaarlozen of psychisch
mishandelen. Door alleen in te zoomen op “slagen” worden ouders die psychisch
geweld gebruiken buiten de strafrechtelijke sfeer gehouden. Nochtans kan
psychisch geweld meer schade toebrengen dan fysiek geweld zonder letsels428.
Ouders die hun kinderen psychisch treffen, riskeren alleen een vervolging voor
“onmenselijke behandeling zoals vervat in artikel 417quater B.W.429 of de
lichtere versie van “onterende behandeling zoals vervat in artikel 417quinquies
B.W.430 Deze strafbaarstellingen zijn gebaseerd op artikel 3 EVRM431.
Als ouders die enige vormen van psychisch geweld niet schuwen, buiten schot
blijven, dat moeten ook ouders die een lichte klap uitdelen buiten schot blijven432.
Ouders die uit onmacht of frustratie een tik geven, hebben de “pech” dat deze
vormen van geweld gemakkelijk vast te stellen zijn. Psychisch geweld laat niet
meteen sporen na en geeft inhoudelijk veel meer aanleiding tot discussie, zodat
ouders die op dergelijke wijze hun ouderlijk gezag uitoefenen, buiten schot
blijven, ondanks dat men een nultolerantie wil hanteren.
427 T. PELS, “De pedagogische omgeving van nieuwe Nederlanders”, in Jeugdcriminologie, Den Haag, Boom Uitg., 2008, 320. 428 www.kindermishandeling.org/VK/volwassenen/soorten. 429 Art. 417quater. 430 Art. 417quinquies. 431 Art. 3EVRM. 432 B. DE SMET EN K. DEKONINCK, “Reflectie; De aanslepende controverse over het ouderlijke kastijdingsrecht”, Larcier, TJK, 2009/1, 31.
112
c) Besluit
Na het bekijken van de argumenten pro en contra kunnen we tot de volgende
standpunten komen.
Ofwel aanvaardt men openlijk dat ouder hun gezag met licht geweld kunnen
afdwingen, en dan gaat de voorkeur naar een rechtvaardigingsgrond gehecht aan
artikel 398 Sw., doch in het licht van de toenemende internationale druk en de
evoluerende opvoedkundige principes zou België hiermee een afwijkende koers
varen.
Als tegengesteld standpunt kan resoluut worden gekozen voor een geweldloze
opvoeding. Voor deze laatste optie kan meen aan de bepaling over ouderlijk
gezag in het B.W. toevoegen dat kinderen niet mogen blootstaan aan enige vorm
van geweld, zodat het ouderlik tuchtigingsrecht verdwijnt. Dergelijke
wetsvoorstellen zijn er reeds geweest in België, maar daar wordt later in dit
werkstuk uitvoerig op teruggekomen.
C) Positie van België
a) Bepalingen in de Belgische wetgeving
Tot aan de wet van 15 mei 1912 bevatte het B.W. een aantal bepalingen (art. 375-
383 B.W.) in verband met het recht van de vader om zijn kinderen te bestraffen
met lijfstraffen. De voornoemde wet heeft echter enkel het alleenrecht van de
vader afgeschaft, en niet zozeer het recht van de ouders om, op grond van hun
ouderlijk gezag, hun kinderen te disciplineren met lijfstraffen433.
Nergens in de Belgische wet staat het geschreven dat ouders geen licht geweld
mogen gebruiken bij de opvoeding van hun kinderen. Zelfs artikel 398 Sw.434
verandert hier niets aan. Op grond van deze bepaling wordt “het toebrengen van
433 DE RYCK K., ‘Het ouderlijk tuchtigingsrecht’, TJK, 2009/1, Larcier, 19. 434 Art. 398 Sw.
113
opzettelijke verwondingen of slagen” verboden. Maar artikel 70 Sw.435 of de
bepaling die het wettelijk voorschrift inhoudt, vormt en rechtvaardigheidsgrond
waardoor lichte slagen door ouders op hun kinderen gepleegd, geen schending
van art. 398 Sw. zouden uitmaken.
België heeft dus geen expressis verbis wettelijk verbod op lijfstraffen, maar
impliciet vloeit dit verbod wel voort uit een scala aan (grond)wettelijke
bepalingen436:
• Art. 22GW.437 Bepaalt dat elk kind recht heeft op eerbiediging van zijn
morele, lichamelijke, geestelijke en seksuele integriteit. Op 22
december 2008438 werd dit artikel uitgebreid om enkele bepalingen van
het IVRK eraan toe te voegen, waaronder het recht van kinderen op
maatregelen en diensten die hun ontwikkeling bevorderen;
• Artikel 371 B.W.439 bepaalt dat een kind en zijn ouders op elke leeftijd
respect aan elkaar verschuldigd zijn;
• Volgens de artikelen 398 en volgende Sw.440 leveren opzettelijke slagen
en verwondingen jegens minderjarigen een verzwarende omstandigheid
op (art. 405 Sw.441 e.v. in het bijzonder);
• De artikelen 417bis tot quinquies Sw.442 voorzien in verzwarende
omstandigheden voor foltering, onmenselijke of onterende behandeling
in het bijzonder ten aanzien van minderjarigen;
• Artikel 425 Sw.443 ingevoerd bij wet van 28 november 2000444, bestraft de
daad die erin bestaat een minderjarige opzettelijk voedsel of verzorging
te onthouden, in dusdanige mate dat zijn gezondheid in het gevaar 435 Art. 70 Sw. 436 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 15. 437 Art. 22 G.W. 438 Wet van 22 december 2008 tot wijziging van de Grondwet, B.S. 29 december 2008. 439 Art. 371 B.W. (onder Titel IX – Ouderlijk gezag) 440 Art. 398 e.v. Sw. 441 Art. 405 Sw. 442 Art. 417bis tot quinquies Sw. 443 Art. 425 Sw. 444 Wet van 28 november 2000 tot strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, B.S. 17 maart 2001.
114
komt.
Het is dus duidelijk dat België geen voldoende instrumentarium heeft om het
geweld tegen kinderen in familiale of opvoedende situaties te beperken.
b) Klachten en aanbevelingen tegen België
1) Klacht nr. 21/2003 van het OMCT
In 2003 heeft België het protocol inzake de collectieve klachtenprocedure
bekrachtigd. Dit heeft de World Organisation Against Torture (Hierna verkort
als: OMCT) dan ook toegelaten onmiddellijk een klacht in te dienen tegen België
wegens een schending van artikel 17 van het Europees Sociaal Handvest445
(Hierna verkort als: ESH). De OMCT werpt op in de collectieve klacht nr.
21/2003446 dat de Belgische wetgeving ontoereikend is om een effectieve
bescherming tegen lijfstraffen te kunnen bieden aan kinderen. Noch hebben de
hierboven vermelde grondwettelijke, burgerrechtelijke en strafrechtelijke
bepalingen betrekking op lijfstraffen, noch worden ze geïnterpreteerd als een
verbod inhoudend voor ouders en andere personen betreffende de praktijk van
lijfstraffen. De OMCT meent dat alle wetgevende initiatieven mislukt zijn en dat
ook de bewustwordingscampagnes ondoeltreffend gebleken zijn447.
Het Europees Comité wijst er in zijn conclusie in de eerste plaats op dat er zich
geen probleem stelt ten aanzien van een verbod op lijfstraffen in gevangenissen
en onderwijsinstellingen. De klacht betreft enkel een verbod ten aanzien van
ouders en andere personen, met inbegrip van het toedienen van lijfstraffen met
pedagogische doeleinden. Ten aanzien van deze doelgroep bestaat er volgens het
445 Art. 17 Europees Sociaal Handvest. 446 Besl. Europees Comité inzake Sociale Rechten betreffende collectieve klacht nr. 21/2003, OMCT t. België. 447 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 16.
115
Europees Comité inderdaad geen uitdrukkelijk verbod448.
De argumenten van het Europees Comité met betrekking tot bovenvermelde
relevante Belgische wetgeving kunnen als volgt worden samengevat:
• art. 22bis G.W.449 biedt onvoldoende bescherming omwille van de
beperkte bewoordingen van het artikel, dat niet het gehele artikel 17
van het ESH450 omvat. Ook het type van controle dat uitgevoerd kan
worden is onvoldoende, aldus het Europees Comité;
• de relevante bepalingen van het Sw. zijn eveneens onvoldoende. Zelfs het
feit dat geweld tegen kinderen een verzwarende omstandigheid
uitmaakt, volstaat niet om een voldoende wettelijke bescherming te
bieden;
• ook de relevante bepalingen uit het B.W. zijn onvoldoende. Het in 1995
ingevoerde concept van wederzijds respect tussen ouders en kinderen
mag dan wel conform artikel 17 ESH zijn, het is onvoldoende precies
geformuleerd om te kunnen spreken van een verbod op lijfstraffen voor
pedagogische doeleinden;
• Bovendien is er geen rechtspraak voorhanden die aantoont dat deze
bepalingen geïnterpreteerd zouden worden als een verbod op
lijfstraffen.
Het Europees Comité heeft daarom in december 2004 geconcludeerd tot een
schending van artikel 17 ESH. Het Comité van Ministers heeft deze beslissing
verankerd in een resolutie van 8 juni 2005451, zonder evenwel aanbevelingen te
doen tot België. Het Comité heeft zich tevredengesteld met de positie die de
Belgische delegatie tijdens de voorbereidende vergadering van 20 april 2005
mondeling heeft toegelicht.
Ook al heeft de beslissing van het Europees Comité geen dwingende waarde en
448 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 16. 449 Art. 22bis G.W. 450 Art. 17 Europees Sociaal Handvest. 451 Resol. Comité van Ministers van de Raad van Europa van 8 juni 2005.
116
achtte het Comité van ministers het niet nodig om specifiek aanbevelingen te
doen tegenover België, dan nog kan worden gesteld dat deze beslissing als
ankerpunt heeft gediend voor verschillende initiatieven vanuit verscheidene
hoeken ten aanzien van België.
2) Aanbevelingen van de comités van de VN
Verschillende comités van de VN hebben zich reeds uitgesproken over deze
materie, hetzij meer algemeen ter verduidelijking van de bepalingen van hun
respectievelijke basisverdragen, hetzij specifiek in het kader van de
landenrapporten ten aanzien van België.
Het Comité voor de Rechten van het Kind (hierna verkort als : CRK), dat toeziet
op de naleving van het IVRK, heeft reeds in 1993 gewezen op de noodzaak van
een algemeen verbod op lijfstraffen. Het CRK moedigde België in een rapport
van 1995 aan om een wetshervorming terzake door te voeren. In 2002 heeft het
CRK België nogmaals uitdrukkelijk aanbevolen om maatregelen te nemen tot het
invoeren van een verbod op lijfstraffen binnen het gezin en in onderwijs- en
andere instellingen452.
Ook het Mensenrechtencomité, het Comité inzake Economische, Sociale en
Culturele Rechten453, het Comité tegen Foltering454 en het Comité voor de
Uitbanning van Discriminatie van Vrouwen455 hebben gelijkaardige opmerkingen
gemaakt en hebben België op de vingers getikt. Allen zonder resultaat.
452 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 16. 453 Concluding Observations of the Committee on Economic, Social and Cultural Rights, Third periodic report of Belgium of 4 january 2008, VN Doc. E/C 12/BEL/CO/3. 454 Observations finales du Comité de la torture, Deuxième rapport périodique de la Belgique of 21 november 2008, VN Doc. CAT/C/BEL/CO/2. 455 Concluding Observations of the Committee on the Elimiation of Discrimination against Women, fifth and sixth periodic reports of Belgium, VN Doc. CEDAW/C/BEL/CO/6.
117
3) Druk vanwege de Commissaris voor de Mensrechten
Thomas Hammarberg, de Commissaris voor de Mensenrechten, is een bijzonder
bezield man als het gaat om kinderrechten. Van de afschaffing van de lijfstraffen
heeft hij zelfs zijn stokpaardje gemaakt.
In 2007 heeft hij een brief gericht aan alle lidstaten waarvan de wetgeving nog
steeds niet in orde was. Ook toenmalig eerste minister, Guy Verhofstadt, werd
aangeschreven. Hij benadrukt nogmaals de nood aan een verbod expressis verbis
in de Belgische wetgeving en zegt dat België alsnog tekortschiet in de
onmiddellijke plicht voor alle lidstaten om een uitdrukkelijk verbod op
lijfstraffen in te voeren.
In 2008 heeft Hammarberg een bezoek gebracht aan België, het eerste bezoek
van de Commissaris voor Mensenrechten, sinds de functie in 1999 werd
gecreëerd. Het verbod op lijfstraffen is uitvoerig aan bod gekomen en zal
figureren in de aanbevelingen die de Commissaris zal overmaken aan ons land.
c) Reactie van België
Noch de veroordeling van België door het Europees Comité inzake Sociale
Rechten, noch de constante internationale druk vanuit verschillende hoeken
hebben de Belgische beleidsmakers ertoe gebracht om wetgeving aan te nemen
die een verbod expressis verbis op lijfstraffen invoert.
Het thema krijgt nochtans al jaren genoeg aandacht, maar het ontbreekt de
wetgever in België aan een eensgezinde en duidelijke visie456. België beschouwt
zijn wetgeving als toereikend en vindt een verdere verduidelijking in het
Strafwetboek overbodig. Ook een specifieke bepaling in het B.W. wordt door de
wetgever als inefficiënt beschouwd.
456 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 17.
118
Uiteindelijk heeft voormalig minister van Justitie Jo Vandeurzen eind 2008
alsnog een initiatief genomen teneinde de internationale kritiek tegemoet te
komen. Hij richtte een omzendbrief tot het college van procureurs-generaal.
Daarin wordt de definitie van lijfstraffen, zoals geïnterpreteerd door het CRK
opgenomen en de minister wijst erop dat lijfstraffen kunnen worden vervolgd en
bestraft op grond van de artikelen 398 e.v. Sw. en artikel 417 quinquies Sw. Ook
heeft hij een brief gericht aan de drie minister-presidenten van de
gemeenschappen en heeft hij hen hierbij gewezen op de problematiek van de
lijfstraffen. Op burgerrechtelijk vlak verduidelijkt de minister van Justitie dat het
naar zijn mening en op grond van de Bijzondere Wet van 8 augustus 1980 tot
hervorming der instellingen457, de taak is van de gemeenschappen om op te
treden ten aanzien van deze problematiek. De verantwoordelijkheid werd dus
nogmaals doorgeschoven.
d) Recente wetsvoorstellen in België
Doorheen de jaren werden verschillende wetsvoorstellen gelanceerd. Deze
voorstellen viseren allen voornamelijk een toevoeging in artikel 371 B.W.458
teneinde aan kinderen een geweldloze opvoeding, vrij van lijfstraffen te
waarborgen.
1) Wetsvoorstel van Sabine de Bethune459
Dit wetsvoorstel beoogt een invoeging van een nieuw artikel 371bis in het B.W.
Dit nieuwe artikel zou moeten luiden : “Elk kind heeft recht op verzorging,
veiligheid en een goede opvoeding. Het moet worden behandeld met respect voor
zijn persoon en zijn eigenheid en het mag niet worden onderworpen aan
vernederende behandelingen, of andere vormen van fysisch of psychisch
geweld.”
457 Bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, B.S. 15 augustus 1980. 458 Art 371 B.W. 459 Wetsvoorstel tot invoeging van een artikel 371bis in het Burgerlijk Wetboek van 6 oktober 1999, nr. 2-98/1.
119
In de toelichting van dit wetsvoorstel wordt heel duidelijk verwezen naar de
correlatie tussen het geweld in de samenleving en het geweld gebruikt bij de
opvoeding460. Het is nodig om dit geweld bij de wortel aan te pakken en ervoor te
zorgen dat alle geweld uit de opvoeding gebannen wordt.
Uit onderzoek blijkt dat het fysiek bestraffen zo wijdverspreid is dat het als het
ware deel uitmaakt van het opgroeien van kinderen in de meeste landen ter
wereld.
Een onderzoek uitgevoerd in 1988 in opdracht van de toenmalige staatssecretaris
voor Leefmilieu en Maatschappelijke Emancipatie, toont aan dat 65% van de
ondervraagden ooit te maken heeft gehad met fysiek geweld door de ouders. 41%
kreeg hier reeds mee te maken als kleuter, 21% tussen de leeftijd van 6 en 12
jaar. Ook onderzoeken in Nederland, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde
Staten en Roemenië tonen aan dat de meeste mensen te maken hebben gehad met
fysiek geweld door hun ouders in hun kindertijd461. De onderzoeken tonen
eveneens aan dat familiaal fysiek geweld voorkomt in alle lagen van de
bevolking.
Hieruit blijkt zeer duidelijk dat er nood is aan een wetgevend optreden om de
onmiskenbare schadelijke effecten te vermijden. Strikt juridisch valt het gebruik
van geweld/ de pedagogische tik ten aanzien van kinderen onder het strafrecht,
maar gezien de verschillende gradaties van geweld, is het beter om een artikel in
te voegen in het B.W. Op het moment dat de pedagogische tik verandert in
kindermishandeling is er het strafrecht om de ouders te bestraffen. Ter
voorkoming van de pedagogische tik is het nuttiger om een preventie-artikel in te
voegen om ouders bewust te maken van de schadelijke effecten van de
pedagogische tik op hun kinderen.
460 Wetsvoorstel tot invoeging van een artikel 371bis in het Burgerlijk Wetboek van 6 oktober 1999, nr. 2-98/1, 1. 461 Wetsvoorstel tot invoeging van een artikel 371bis in het Burgerlijk Wetboek van 6 oktober 1999, nr. 2-98/1, 2.
120
Op 20 augustus 2003 werd het wetsvoorstel462 opnieuw ingediend om opnieuw te
proberen een nieuw artikel in het B.W. in te voegen, nog steeds zonder resultaat.
2) Wetsvoorstel van Karin Jiroflée463
Dit wetsvoorstel beoogt een bijvoeging van een tweede lid aan artikel 371 B.W.
Dit artikel zou dan luiden :
“Een kind en zijn ouders zijn op elke leeftijd aan elkaar respect verschuldigd.”
“Zij passen geen geestelijk of lichamelijk geweld toe of enige andere
vernederende behandeling.”
Het wetsvoorstel zegt dat ouders hun kinderen bepaalde waarden proberen mee te
geven, zoals geweldloosheid. Als ouders zelf geweld gebruiken tegenover de
kinderen in hun opvoeding, dan leert dit de kinderen alleen maar dat geweld in
bepaalde omstandigheden toch gerechtvaardigd is.
Het wetsvoorstel beoogt voornamelijk een mentaliteitswijziging door een
toevoeging aan artikel 371 B.W. Het is niet de bedoeling om een heksenjacht te
openen op ouders, maar vooral een poging om een basis te leggen, zodat met
ouders kan gepraat worden over hun gedrag, om initiatieven inzake
opvoedingsondersteuning mee in te kleuren en om sensibiliteitscampagnes mee
uit te werken464.
Op 16 januari 2007 werd dit voorstel465 overgenomen door Mevr. Magda
Raemaekers, opnieuw zonder resultaat. 462 Wetsvoorstel tot invoeging van een artikel 371bis in het Burgerlijk Wetboek van 20 augustus 2003, nr. 3-149/1. 463 Wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek tot invoering van een verbod op geweld tussen kinderen en ouders van 4 september 2006, DOC51 2673/001. 464 Wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek tot invoering van een verbod op geweld tussen kinderen en ouders van 4 september 2006, DOC51 2673/001, 5. 465 Wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek tot invoering van een verbod op geweld tussen kinderen en ouders van 16 januari 2007, DOC51 2673/002.
121
3) Wetsvoorstel van Christian Bontronce466
Dit wetsvoorstel beoogt net zoals het vorige een toevoeging aan artikel 371 B.W.
zodat het tweede lid zal luiden : “Het kind heeft recht op een geweldloze
opvoeding. Het mag niet worden onderworpen aan lijfstraffen of aan andere
vormen van lichamelijk of psychisch geweld.”
De wetswijziging is niet bedoeld om tegen meer ouders of opvoeders
strafvervolging te kunnen instellen. Het gaat er veeleer om categorisch duidelijk
te maken dat het onaanvaardbaar en onwettig is een kind te slaan. Het is dus
vooral de bedoeling de gedragingen en de praktijk te wijzigen, om aldus het
geweld terug te dringen467.
Ofschoon die bepaling zou worden opgenomen onder de titel betreffende het
ouderlijk gezag, zou die tekst bij uitbreiding ook gelden voor de andere personen
die belast zijn met de opvoeding van het kind, zoals de opvoeders of de
leerkrachten.
Artikel 22bis van de Grondwet en het nieuwe lid van artikel 371 van het
Burgerlijk Wetboek, vormen samen met die strafbepalingen een werkzame
grondslag om de lijfstraffen uitdrukkelijk te verbieden, zowel binnen het gezin
als op school468.
Ook op dit voorstel kwam geen reactie, al is het logisch dat dit binnen de huidige
466 Wetsvoorstel tot wijziging van artikel 371 van het Burgerlijk Wetboek, teneinde daarin het recht op een geweldloze opvoeding op te nemen alsmede het verbod op het plegen van psychisch of lichamelijk geweld tegen kinderen van 14 juli 2008, DOC52 1376/001. 467 Wetsvoorstel tot wijziging van artikel 371 van het Burgerlijk Wetboek, teneinde daarin het recht op een geweldloze opvoeding op te nemen alsmede het verbod op het plegen van psychisch of lichamelijk geweld tegen kinderen van 14 juli 2008, DOC52 1376/001, 3. 468 Wetsvoorstel tot wijziging van artikel 371 van het Burgerlijk Wetboek, teneinde daarin het recht op een geweldloze opvoeding op te nemen alsmede het verbod op het plegen van psychisch of lichamelijk geweld tegen kinderen van 14 juli 2008, DOC52 1376/001, 7-8.
122
politieke situatie in België geen voorrang krijgt.
e) Rechtsvergelijkend
Het volstaat hier om kort de stand van zaken te vermelden bij onze Europese
buren. In de volgende staten worden kinderen wettelijk beschermd tegen alle
vormen van lijfstraffen469: Spanje (2007), Portugal (2007), Nederland (2007),
Griekenland (2006), Hongarije (2005), Roemenië (2004), Oekraïne (2004),
Ijsland (2003), Duitsland (2000), Bulgarije (2000), Kroatië (1999), Letland
(1998), Denemarken (1997), Italië (1996), Cyprus (1994), Oostenrijk (1989),
Noorwegen (1987), Finland (1983) en Zweden (1979).
Ook daarbuiten zijn er landen die hun wetgeving reeds in overeenstemming
hebben gebracht met het IVRK470: Nieuw-Zeeland, als eerste Engelstalige land,
en drie Zuid-Amerikaanse landen, Venezuela, Uruguay en Chili.
Sommige landen, waaronder België, zijn echter hardhorig en zetten hun tradities
voort tegen de internationale stroming in.
D) Internationaal instrumentarium
a) De Verenigde Naties
De VN hebben de problematiek van de lijfstraffen ter harte genomen en waar
mogelijk gestroomlijnd. Toch was dat niet van in het begin zo. Bij het opstellen
van het IVRK werd er niet eens aan gedacht om een expressis verbis verbod op te
nemen. In 1992 heeft het Mensenrechtencomité de VN in zijn General Comment
nr. 20471 wel een duidelijke voorzet gegeven door te zeggen dat lijfstraffen onder
het verbod op foltering vallen.
469HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 10- 18. 470 HAMMARBERG, T., “Europas evolueert naar een volledig verbod op huiselijk geweld tegen kinderen.” TJK, 2009/1, 41-42 471 General Comment nr. 20, 1992.
123
Het CRK, daarentegen, heeft wel van in het begin gepleit voor een verbod op
lijfstraffen. Door de toenemende”quasi-interdependentie” van de verschillende
VN-comités komen bovendien de aanbevelingen over lijfstraffen in
landenrapporten en General Comments terug in meerdere contexten472. De
comités houden steeds meer rekening met elkaars werk en bouwen daarop verder,
in de mate van het mogelijke. Dit kan enkel toegejuicht worden daar het de
behandeling van deze kwestie op internationaal niveau ten goede komt en
duidelijkheid creëert over dat wat van de nationale overheden verwacht wordt.
Het houdt ook de druk op deze nationale overheden, wat zeer belangrijk is om
uiteindelijk een wereldwijd en volledig verbod op lijfstraffen te bekomen.
1) General Comment nr. 8
Het CRK heeft in 2006 een General Comment: The right of the child to
protection from corporal punishment and other cruel or degrading forms of
punishment473 opgesteld die als leidraad moet dienen. Het is nuttig dieper in te
gaan op het bredere conceptuele kader dat het CRK hanteert, evenals op de visie
van het CRK betreffende de noodzakelijke maatregelen ter uitbanning van
lijfstraffen.
In de eerste plaats moeten “geweldpleging” en “discriminatie” van elkaar
onderscheiden worden. Het CRK verwerpt geenszins het concept van discipline
als onderdeel van de opvoeding, waartoe eveneens fysieke handelingen jegens het
kind kunnen behoren, maar “the minimum necessary use of force for the shortest
period of time must always apply”474Anders spreken we van lijfstraffen. Deze
term komt niet als dusdanig voor in het IVRK , maar aangezien we het IVRK
472 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 11. 473 VN Doc. CRC/C/GC/8 General Comment n° 8(2006) “The right of the child to protection from corporal punishment and other cruel or degrading forms of punishment (articles 19, 28(2) and 37, inter alia)”. 474 VN Doc. CRC/C/GC/8 General Comment n° 8(2006) “The right of the child to protection from corporal punishment and other cruel or degrading forms of punishment (articles 19, 28(2) and 37, inter alia)” § 15.
124
moeten beschouwen als een levend instrument kunnen we in de artikelen 19,
28§2 en 37475 specifieke aanknopingspunten vinden om de evolutieve
interpretatie van het Verdrag te onderbouwen. De uitbanning van lijfstraffen kan
ook beschouwd worden als een onderliggend principe van het Verdrag zelf.
Ook heel belangrijk is dat het CRK religieuze rechtvaardigingen verwerpt voor
de toevlucht tot lijfstraffen. Het respect voor de waardigheid van kinderen
primeert hier duidelijk op de vrijheid van religie en geloofsovertuiging.
De rode draad doorheen de benadering van de internationale gemeenschap ten
aanzien van deze problematiek is de legalistische visie over de methodologie tot
uitbanning van lijfstraffen. De klemtoon ligt op de eerste plaats op het voorzien
van wettelijke bepalingen die uitdrukkelijk lijfstraffen verbiedt. Volgens het CRK
volstaat het niet om eventuele machtigingen tot het toedienen van lijfstraffen te
schrappen of te herroepen. Zelfs indien de wetgever zich hier nooit over
uitgesproken heeft, gaat het CRK er van uit dat de traditie van de lidstaten bijna
altijd een oogje toeknijpt of het gebruik van lijfstraffen zelfs impliciet
goedkeurt476. Wat het CRK uiteindelijk beoogt is een algemeen wettelijk
expressis verbis verbod op lijfstraffen en een mentaliteitswijziging en dit in alle
relevante rechtstakken.
Het CRK benadrukt ook nog dat het niet de bedoeling is om een heksenjacht te
openen op ouders. Het inleiden van strafvervolgingen tegen de ouders of het
onttrekken van het ouderlijk gezag moet steeds ten dienste staan van het belang
van het kind, de geviseerde daad moet dan ook een zekere graad van ernst
bereiken en het kind moet indien mogelijk gehoord worden. Wel is het CRK
minder terughoudend in de vervolging van verzorgers buiten het kader van het
ouderlijk gezag.
475 Art. 19, 29§2 en 37 IVRK. 476 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 11.
125
b) De Raad van Europa
De Verenigde Naties mogen dan al hun mondiale gewicht achter de uitbanning
van lijfstraffen gegooid hebben, de Raad van Europas slaagt er veel meer in een
directe impact te hebben op het nationale niveau en dit omwille van een
collectiviteit aan organen die zich achter deze doelstelling heeft geschaard477.
1. Het Europees Comité inzake Sociale Rechten
Het Europees Comité inzake Sociale Rechten (hierna verkort als: Het Europees
Comité) ziet toe op de naleving van de bepalingen van het ESH door de lidstaten
van de Raad van Europa. Een protocol van 1998 bepaalt dat collectieve klachten
voor het Europees Comité kunnen worden ingeleid door daartoe geaccrediteerde
niet-gouvernementele organisaties (hierna verkort als : NGO’s). Het Europees
Comité neemt na onderzoek van de klacht een beslissing, die beslissing wordt
vervolgens in een resolutie ( bij niet-schending) of een aanbeveling (bij
schending) van het Comité van Ministers gegoten. Zoals eerder vermeld is er bij
de klacht tegen België, die als schending gekwalificeerd werd, toch geen
aanbeveling gedaan door het Comité van Ministers.
Verschillende collectieve klachten werden reeds ingeleid voor het Europees
Comité betreffende de problematiek van lijfstraffen. In 203 bracht de OMCT een
klacht aan tegen Italië, België, Ierland, Portugal en Griekenland. Enkel ten
aanzien van Italië en Portugal was het Europees Comité van mening dat er geen
schending was. De OMCT liet het daar echter niet bij en introduceerde in 2006
opnieuw een klacht tegen Portugal. Het Hooggerechtshof van Portugal had
immers in een arrest het gebruik van lijfstraffen toegestaan en op deze manier
eerdere beslissingen teruggedraaid. Portugal heeft sindsdien de nodige wettelijke
aanpassingen doorgevoerd, een bewijs dat de internationale politieke druk werkt.
477 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 12.
126
De quasi-rechtspraak van het Europees Comité is duidelijk. Artikel 17 van het
ESH478 veronderstelt een afschaffing van alle vormen van vernederende
behandelingen en bestraffingen van kinderen, waaronder lijfstraffen. De
wettelijke bepalingen die dit verbod voorschrijven dienen bindend en voldoende
duidelijk geformuleerd te zijn om aan alle nationale rechters niet de kans te laten
om ze niet te kunnen toepassen. Ten slotte dienen de nodige bevoegde
instellingen en diensten belast te worden met de bescherming tegen en het
voorkomen van het gebruik van lijfstraffen tegen kinderen479.
2. De Parlementaire Vergadering en het Comité van
Ministers
Ook de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa heeft zich in deze
materie uitgesproken. Ze stelt vast dat alle lidstaten van de Raad formeel het
gebruik van lijfstraffen in onderwijsinstellingen hebben afgeschaft, maar dat dit
niet het geval is voor zorginstellingen. Een dergelijk verbod, als het al bestaat,
wordt niet systematisch en overal gerespecteerd. Meer specifiek verzoekt de
Parlementaire Vergadering het Comité van Ministers om volgende aanbevelingen
te richten tot de lidstaten480:
• het aannemen van wetgeving ter afschaffing van lijfstraffen, voornamelijk
inzake geweld binnen het gezin;
• toezien op de efficiëntie van de toepassing van het verbod;
• ervoor te zorgen dat de relevante rechtspraak van het EHRM en de
conclusies van het Europees Comité volkomen worden toegepast.
Het Comité van Ministers heeft op 20 april 2005 een antwoord gegeven op deze
aanbeveling. Daarin hebben ze een driejarig actieprogramma aangekondigd met
478 Art. 17 ESH. 479 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 12. 480 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 14.
127
volgende drie objectieven481:
• het bieden van assistentie aan lidstaten om internationale standaarden op
nationaal en lokaal niveau te helpen toepassen;
• tegen 2007 een allesomvattend en coherent geheel van instrumenten en
methodologische richtlijnen opstellen;
• het bevorderen van de zichtbaarheid en de impact van het werk van de
Raad van Europa in dit domein.
3. Het EHRM
Het EHRM heeft zich in verschillende arresten uitgesproken over de kwestie
lijfstraffen. Het merendeel van deze rechtspraak is gericht tegen het Verenigd
Koninkrijk en voornamelijk ten aanzien van het geweld binnen het onderwijs482.
Het Verenigd Koninkrijk heeft altijd een streng gedoogbeleid gevoerd en is tot op
dit moment één van de landen waar de wetgeving nog niet helemaal in
overeenstemming is met de internationale aanbevelingen.
Artikel 3 EVRM483, dat directe werking heeft luidt: “Niemand mag worden
onderworpen aan foltering, noch aan onmenselijke of vernederende
behandelingen of straffen.” Om binnen het toepassingsgebied van artikel 3
EVRM te vallen, moet de behandeling of straf een minimale graad van ernst
bezitten484. Deze minimumdrempel is variabel en hangt af van de concrete
omstandigheden van de zaak, nl. de aard en omstandigheden van de straf, de duur
en de wijze van uitvoering van de straf of behandeling, de fysieke en geestelijke
gevolgen, de leeftijd, het geslacht en de gezondheidstoestand van het slachtoffer.
Men moet dus rekening houden met alle omstandigheden, ook diegenen die eigen
zijn aan de persoon485.
481 Europe-wide ban on corporal punishment of children. Reply adopted by the Committe of Ministers to Parliamentary Assembly Recommendation 1666(2004), 20 april 2005, CM/AS(2005)Rec 1666 final. 482 Gelet op de lange traditie van de “whipping boy”. 483 Art. 3 EVRM. 484 Hof Mensenrechten, A. v. UK, arrest van 23 september 1998, Recueil/Reports, 1988 §21-22. 485 O. DE SCHUTTER, “L’intervention des autorités publiques dans les relations familiales et l’obligation de prévenir les mauvais traitements: vie familale et droit à la
128
Volgende zaken kunnen als toonaangevend worden beschouwd.
i. Tyrer t. Verenigd Koninkrijk 486
De verzoeker in deze zaak, een 15jarige jongen, was door de lokale
jeugdrechtbank veroordeeld tot drie stokslagen op het blote achterwerk. Het
EHRm besliste dat in casu de gerechtelijk opgelegde lijfstraf een vernederende
behandeling uitmaakte in de zin van artikel 3 EVRM, rekening houdend met de
termijn van drie weken tussen de veroordeling en de uitvoering van de straf en et
het vernederend karakter van de straf. Hier werd de minimumdrempel dus
duidelijk gehaald.
ii. Campbell & Cosans t. Verenigd Koninkrijk487
Het feit dat er een risico bestaat op lijfstraffen te moeten ondergaan op school,
betekent nog niet dat er een schending is van artikel 3 EVRM. In casu had een
moeder haar zoon ingeschreven op een school die gereputeerd was voor haar
strenge discipline. De moeder was er zich niet van bewust dat dit ook het
toedienen van lijfstraffen omvatte. Het is volgens het EHRM niet bewezen dat
leerlingen, louter door het bestaan van de traditie van lijfstraffen op een school,
een vernederende behandeling zouden ondergaan. Hier werd de
minimumdrempel van artikel 3 EVRM dus niet gehaald. Het Hof oordeelde wel
tot een schending van artikel 2 protocol 1 EVRM488 in de zin dat de filosofische
overtuiging van de ouders niet gerespecteerd werd.
iii. Costello-Roberts t. Verenigd Koninkrijk489
De verzoeker in deze zaak werd als zevenjarige enkele keren let een schoen protection de l’enfant dans la jurisprudence de la Cour Européenne des droits de l’homme”, Rev. Trim. Dr. fam. 1999, 432. 486 Hof Mensenrechten, Tyrer v. United Kingdom, arrest van 25 april 1978. 487 Hof Mensenrechten, Campbell & Cosans v. United Kingdom, arrest van 25 februari 1982. 488 Art. 2 Protocol 1 EVRM. 489 Hof Mensenrechten, Costello-Roberts v. United Kingdom, arrest van 25 maart 1993.
129
geslagen door de directeur van zijn privé-school. Het EHRM noteert in de eerste
plaats dat er geen verschil bestaat tussen privé- en publieke scholen wanneer het
aankomt op het toepassen van discipline. In casu werd echter de
minimumdrempel niet bereikt, ondanks het automatische karakter van de straf en
het feit dat ze pas na drie dagen werd toegepast. Interessant aan deze zaak is dat
het Hof vindt dat artikel 8 EVRM490 een bredere bescherming kan bieden dan
artikel 3 EVRM voor wat disciplinaire maatregelen betreft. In casu werd de
drempel niet bereikt om te kunnen spreken van een inmenging in het privé-leven
en is er dus een aantasting van de fysieke of morele integriteit.
iv. A. t. Verenigd Koninkrijk491
Deze zaak werd reeds eerder in dit werkstuk uitvoerig vermelden maar voor de
volledigheid zal ik hem hier kort opnieuw schetsen.
Deze zaak betreft het toepassen van lijfstraffen binnen het gezin. Verzoeker werd
als negenjarige meerdere malen zeer hard geslagen door zijn stiefvader. Het
EHRM is van oordeel dat de minimumdrempel van artikel 3 hier duidelijk werd
bereikt. Het Verenigd Koninkrijk biedt volgens het EHRM onvoldoende
wettelijke bescherming voor kinderen tegen vernederende behandelingen of
straffen.
c) Conclusie
Hoewel de druk wordt opgevoerd, kunnen we niet stellen dat de Verenigde Naties
of het EVRM de pedagogische tik zonder meer verbieden492. De staten hebben
niet de verplichting om kinderen te beschermen tegen elke vorm van fysiek
geweld door hun ouders. Artikel 8 EVRM493 waarborgt immers het recht op
490 Art. 8 EVRM. 491 Hof Mensenrechten, A. v. UK, arrest van 23 september 1998, Recueil/Reports, 1988 §21-22. 492 R. SMITH, “To Smack or Not to Smack? A review of A. v. United Kingdom in an international and European context and its potential impact on physical parental chastisement” (http:// webjcli.ncl.ac.uk/1999/issue1/smith1.html). 493 Art. 8 EVRM.
130
eerbiediging van het privé-en gezinsleven. Dit recht ziet mede toe op de
keuzevrijheid die ouders hebben ten aanzien van de opvoedingsmethode van hun
kinderen494. De uitoefening van dit ouderlijk gezag gaat door als één van de
fundamentele bestanddelen van het gezinsleven495. Bijgevolg behoort de
pedagogische tik tot dit domein. Wanneer het EHRM zou beslissen dat artikel 3
EVRM496 voor de staten de verplichting zou inhouden om kinderen, ten allen
tijde, tegen klein geweld te beschermen, zou dit betekenen dat de staten afbreuk
mogen doen aan het fundamentele recht op eerbied voor het gezinsleven. Beide
verplichtingen kunnen dus conflicteren497. Toch is het, mijns inziens, goed om te
proberen het verbod op alle fysiek geweld tegen kinderen wereldwijd door te
voeren. Het is immers een win-win situatie voor zowel ouders als kinderen.
Instrumenten als het EVRM en IVRK kunnen hierbij een voorbeeldrol spelen,
ook al is het niet gemakkelijk, maar dat is het nooit als het om eeuwenoude,
culturele tradities gaat, die men probeert te wijzigen.
E) Toekomst
Wat is nu de ideale manier om een verbod op lijfstraffen wettelijk door te voeren.
Er zijn drie manieren498:
• de ideale aanpak is een verbod zowel in het burgerlijk als in het strafrecht,
zoals het geval is in Ijsland;
• een uitdrukkelijk verbod, enkel in het burgerlijk recht kan ook volstaan,
494 S. DAMMINGA EN B. DEGELINK, “De pedagogische tik afgestraft?”, Ars Aequi, 2000, 953. 495 S. MOSSELMANS, “Een evolutie op het terein van het ouderlijk gezag, het omgangsrecht, het hoorrecht van minderjarigen en het recht op informatie van ouders en hun minderjarige kinderen: het EVRM, “The Recommendation on Parental Responsabilities” en het IVRK als leidraad?”, T.P.R., 1997, 546-547. 496 Art. 3 EVRM. 497 O. DE SCHUTTER, “L’intervention des autorités publiques dans les relations familiales et l’obligation de prévenir les mauvais traitements: vie familale et droit à la protection de l’enfant dans la jurisprudence de la Cour Européenne des droits de l’homme”, Rev. Trim. Dr. fam. 1999, 427. 498 HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 15.
131
voor zover er een boemerangeffect is op het strafrechtelijk niveau, zoals
het geval is in Denemarken, Oostenrijk, Noorwegen, Finland en
Zweden;
• Een uitdrukkelijk verbod enkel in het strafrecht is ook voldoende, zoals
het geval is in Letland.
In België ligt het eigenlijk vrij simpel, een kleine aanpassing aan artikel 371
B.W499. kan de gehele situatie oplossen. En een dergelijk wetsvoorstel is al 5 keer
ingediend en nooit aangenomen. Dit zegt meer over de politieke situatie in België
dan over de wetsvoorstellen en hun inhoud. Aangevuld met de bestaande
maatregelen uit het jeugdbeschermingsrecht krijgen we, mijns inziens, een
perfecte oplossing.
De invoering in het B.W. zorgt ervoor dat ouders niet aan een “heksenjacht”
onderworpen worden en zullen ook de rechtbanken niet (nog meer) overbelast
geraken. Wel kan de Belgische wetgever hiermee een duidelijk signaal geven.
Een dergelijk artikel zou ook perfect kunnen dienen als basis voor grote
publiekscampagnes en opvoedingsondersteunende initiatieven500. Een wettelijk
verbod is namelijk enkel een eerste stap, een noodzakelijke maar op zich
voldoende voorwaarde om een einde te stellen aan lijfstraffen voor kinderen.
Ondersteuning in het effectief veranderen van de mentaliteit en het gedrag van de
Belgische bevolking, zal meer vergen dan een loutere wetswijziging, laat dat
duidelijk zijn.
499 Art. 371 B.W. 500 A. VANDEKERCKHOVE, “En nogmaals... Over de weinig pedagogische tik”, TJK, 2009/1, 8-9.
132
IX. Algemeen Besluit
De aandacht voor kinder-en jeugdbescherming heeft zich amper een eeuw
geleden voornamelijk in de Westerse wereld geïnstitutionaliseerd. Met België als
voorloper, verschenen overal in Europa wetten inzake de jeugdbescherming. In
het begin was de wetgeving enorm gericht op de bescherming van kinderen, pas
later ging met ook het belang inzien van een sanctierecht en een herstelgericht
model. De controverse is er nog steeds en het is wachten op een duidelijke, grote
hernieuwing van het volledige jeugdbeschermingsrecht om te zien welke van de
modellen het pleit zal winnen.
Ook op internationaal vlak is er enorme vooruitgang geboekt. Vanaf 1902 zijn er
verschillende internationale regelgevingen verschenen, allen waarin het
toetsingscriterium ‘het belang van het kind’ terugkeert. Toch heeft het tot het
einde van de vorige eeuw geduurd alvorens men volop de jeugdbescherming op
internationaal vlak is gaan uitwerken. De erkenning van kinderen als
rechtssubjecten die de rechten uit het EVRM kunnen gebruiken was een eerste
stap, maar het Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind was
ongetwijfeld de belangrijkste gebeurtenis op internationaal gebied. Nog steeds
neemt de internationale druk toe en het is een kwestie van tijd vooraleer ook de
Belgische Jeugdbeschermingswet volledig in overeenstemming zal zijn met de
internationale normen.
Ik kan alleen maar concluderen dat de rechtspositie van het kind, zowel op het
gebied van bescherming tegen problematische opvoedingssituaties als op het
gebied van delinquente minderjarigen er steeds is op vooruitgegaan. Door de
jaren heen zijn de beschermingssystemen alleen maar beter geworden en is men
meer en meer rekening gaan houden met de speciale positie van de minderjarige
in het recht.
Dit wil niet zeggen dat het Jeugdbeschermingsrecht in België volledig op punt
staat. Er is duidelijk nood aan een volledige hernieuwing van het
Jeugdbeschermingsrecht zodat men niet langer in een positie tussen
133
beschermingsrecht en herstelrecht blijft hangen. In de nabije toekomst zullen
daarover dus beslissingen moeten genomen worden.
België blijft echter achter met één belangrijke zwarte vlek, namelijk de
pedagogische tik. Het is duidelijk dat België zijn wetgeving uiteindelijk zal
moeten aanpassen om te voldoen aan de internationale normen. Eender welke
redelijke persoon met voldoende gezond verstand ziet in dat het hoog tijd is om
eindelijk een wetsverandering door te voeren die kinderen niet langer blootstelt
aan fysiek geweld. Kinderen zouden nooit te maken mogen krijgen met geweld,
het zijn de meest kwetsbare personen in de maatschappij, juist zij zouden moeten
kunnen opgroeien in een geweldloos milieu.
134
X. Bibliografie
Wetgeving A. Internationale verdragen en wetgeving
- Het verdrag tot regeling van de voogdij van minderjarigen van 12 juni 1902
door de Haagse conferentie voor internationaal privaatrecht.
- Het verdrag inzake de minimumleeftijd industrie van 1919 door de Internationale Arbeiders Organisatie (IAO).
- Verklaring van Genève van 1924 door de volkerenbond.
- Europees Verdrag ter bescherming van de Rechten van de Mens en de
Fundamentele Vrijheden van 4 november 1950. - De verklaring van de rechten van het kind van 20 november 1959 door de
algemene vergadering van de Verenigde Naties.
- Europees Sociaal Handvest van 18 oktober 1961. - Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten van 19
december 1966.
- Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten van 19 december 1966.
- United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile
Justice van 29 november 1985.
- Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind van 20 november 1989.
- United Nations Guidelines for the Prevention of Juvenile Delinquency van 14 december 1990.
- United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty
van 14 december 1990. B. Belgische wetgeving
- Grondwet.
- Strafwetboek.
- Gerechtelijk Wetboek. - Wetten van 18 juni 1850 en 28 december 1873 op de behandeling van
krankzinnigen.
135
- Wet van 27 november 1891 op de landloperij. - Wet van 15 februari 1897 op de bedelarij. - Wet 15 mei 1912 betreffende de kinderbescherming.
- Loi du 19 mai 1914 décrétant l’instruction obligatoire et apportant des
modifications à la loi organique de l’enseignement primaire, Pasin., 1914, 151-256.
- Wet van 5 september 1919, instellende het nationaal werk voor kinderwelzijn.
- Het K.B. van 25 oktober 1921 omtrent de leerplicht dat t.a.v. de gezinshoofden
dezelfde verplichtingen oplegt als de wet op de leerplicht van 1914. - Wet van 10 maart 1925 tot regeling van de openbare onderstand. - Wet van 15 juli 1960 tot zedelijke bescherming van de jeugd. - Wet van 20 juli 1961 houdende wijziging van artikel 70 van de gecoördineerde
wetten betreffende de kinderbijslag voor loontrekkende.
- Wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming. - Bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, B.S. 15
augustus 1980. - Wet van 15 mei 1981, B.S. 6 juli 1983. - Wet van 29 juni 1983 betreffende de leerplicht, B.S. 6 juli 1983. - Decreet inzake Bijzondere Jeugdbijstand van 27 juni 1985, B.S. 5 juli 1986. - Decreet van 4 juni 1986 houdende aanvulling van het decreet van 27 juni 1985
inzake bijzondere jeugdbijstand, B.S. 5 juli 1986. - Wet van 31 maart 1987 tot wijziging van een aantal bepalingen betreffende de
afstamming, B.S. 27 mei 1987. - Wet van 27 april 1987 tot wijziging van een aantal bepalingen betreffende de
adoptie, B.S. 27 mei 1987. - Wet van 20 mei 1987 betreffende de verlating van minderjarigen, B.S. 27 mei
1987. - Bijzondere wet van 8 augustus 1988 tot wijziging van de bijzondere wet tot
hervorming der instellingen, B.S. 15 augustus 1988.
136
- Wet van 19 januari 1990 tot verlaging van de leeftijd van burgerlijke meerderjarigheid tot 18 jaar, B.S. 30 januari 1990.
- Gecoördineerd decreet van 4 april 1990, B.S. 8 mei 1990. - Wet van 26 juni 1990 betreffende de bescherming van de persoon van de
geesteszieke, B.S. 27 juli 1990. - Decreet Vlaamse Raad van 15 mei 1991, B.S. 13 juli 1991. - Wet van 25 november 1991, B.S. 17 januari 1992. - Wet van 24 december 1992 tot wijziging van de artikelen 36,4° en 37 en tot de
opheffing van artikel 37bis van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming en tot invoeging van een artikel 43bis in dezelfde wet, B.S. 31 december 1992.
- Wet van 2 februari 1994 tot wijziging van de Wet van 8 april 1965 betreffende
de Jeugdbescherming, B.S. 17 september 1994. - Wet van 30 juni 1994 houdende wijziging van artikel 931 van het Gerechtelijk
Wetboek en van de bepalingen betreffende de procedures van echtscheiding, B.S. 21 juli 1994.
- Wet van 13 april 1995 betreffende de gezamenlijke uitoefening van het
ouderlijk gezag, B.S. 24 mei 1995.
- Wet van 28 november 2000 tot strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, B.S. 17 maart 2001.
- Decreet van 7 mei 2004 betreffende de rechtspositie van de minderjarige en de
integrale jeugdhulp. B.S. 4 oktober 2004. - Wetten van 15 mei en 13 juni 2006 betreffende de jeugdbescherming, het ten
laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, B.S. 2 juni 2006.
- Wet van 22 december 2008 tot wijziging van de Grondwet, B.S. 29 december
2008. C. Parlementaire Handelingen
- Voorstel van wet tot verhoging van de strafrechtelijke meerderjarigheid van 16 naar 18 jaar, Parl.St. Kamer 1950-1951, nr. 161.
- Ontwerp van wet op de bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1957-
1958, nr. 885-1.
137
- Voorstel van wet van 22 juni 1960 op de jeugdbescherming, Parl.St. Kamer 1959-1960, nr. 567-1.
- Wetsontwerp betreffende de jeugdbescherming van 13 september 1963,
Parl.St. Kamer 1962-1963, nr. 637-1. - Amendement ingediend door de heer Hermans, nr. 2 artikel 3bis, 29januari
1964, 637.
- Wetsvoorstel tot invoeging van een artikel 371bis in het Burgerlijk Wetboek van 6 oktober 1999, nr. 2-98/1.
- Wetsvoorstel tot invoeging van een artikel 371bis in het Burgerlijk Wetboek
van 20 augustus 2003, nr. 3-149/1. - Wetsontwerp van 29 november 2004 tot het wijzigen van de wet betreffende de
jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 1467/001.
- Wetsontwerp tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek tot invoering van een
verbod op geweld tussen kinderen en ouders van 4 september 2006, DOC51 2673/001.
- Wetsontwerp tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek tot invoering van een
verbod op geweld tussen kinderen en ouders van 16 januari 2007, DOC51 2673/002.
- Wetsvoorstel tot wijziging van artikel 371 van het Burgerlijk Wetboek,
teneinde daarin het recht op een geweldloze opvoeding op te nemen alsmede het verbod op het plegen van psychisch of lichamelijk geweld tegen kinderen van 14 juli 2008, DOC521376/001.
D. Ministeriële Omzendbrieven
- Ministeriële omzendbrief van 14 oktober 1994 betreffende de gerechtelijke jeugdbijstand voor minderjarigen in een problematische opvoedingssituatie, B.S. 4 februari 1995, toelichting bij art. 22.
138
Rechtspraak A.Internationale rechtspraak
- Hof Mensenrechten, Tyrer v. United Kingdom, arrest van 25 april 1978. - Hof Mensenrechten, Campbell & Cosans v. United Kingdom, arrest van 25
februari 1982.
- Hof Mensenrechten, Bouamar v. Belgium, arrest van 29 februari 1988, Publ. Hof, Serie A, Vol. 129, §§ 50 , 52 en 53.
- Hof mensenrechten, Stig and Gun Olsson v. Sweden, arrest van 24 maart 1988,
Publ. Hof. Serie A, Vol. 130, §68.
- Hof Mensenrechten, Costello-Roberts v. United Kingdom, arrest van 25 maart 1993.
- Hof mensenrechten, McMichael v. Verenigd Koninkrijk, arrest van 24 februari,
Recueil/Reports 1995, A-307-B. - Hof Mensenrechten, H.L.R. v. France, arrest van 29 april 1997,
Recueil/Reports,1997, §40. - Hof Mensenrechten, A. v. UK, arrest van 23 september 1998, Recueil/Reports,
1988 §21-22. - Hof mensenrechten, Johansen v. Norway, arrest van 7 augustus 1996,
Recueil/Reports, 1996. - Hof mensenrechten, Valsalmis v. Greece, arrest van 18 december 1996,
Recueil/Reports 1996. - Hof mensenrechten, T.&V. t./Verenigd Koninkrijk, arrest van 16 december
1999, Recueil/Reports, 1999. - Hof mensenrechten K.A. v. Finland, arrest van 14 januari 2003,
Recueil/Reports, 2003. - Hof mensenrechten, Haase v. Germany, arrest van8 april 2004,
Recueil/Reports, 2004. B. Resoluties en Besluiten
- General Comment nr. 20, 1992. - Besl. Europees Comité inzake Sociale Rechten betreffende collectieve klacht
nr. 21/2003, OMCT t. België.
139
- Europe-wide ban on corporal punishment of children. Reply adopted by the Committe of Ministers to Parliamentary Assembly Recommendation 1666(2004), 20 april 2005, CM/AS(2005)Rec 1666 final.
- Resol. Comité van Ministers van de Raad van Europa van 8 juni 2005.
- VN Doc. CRC/C/GC/8 General Comment n° 8(2006) “The right of the child to
protection from corporal punishment and other cruel or degrading forms of punishment”.
- Concluding Observations of the Committee on Economic, Social and Cultural
Rights, Third periodic report of Belgium of 4 january 2008, VN Doc. E/C 12/BEL/CO/3.
- Observations finales du Comité de la torture, Deuxième rapport périodique de
la Belgique of 21 november 2008, VN Doc. CAT/C/BEL/CO/2.
- Concluding Observations of the Committee on the Elimiation of Discrimination against Women, fifth and sixth periodic reports of Belgium, VN Doc. CEDAW/C/BEL/CO/6.
C.Nationale rechtspraak
- GwH 13 maart 2008, nr. 49/2008. - Cass. 22 maart 2005, nr. P050340N, R.W. 2005-2006, 1505.
140
Rechtsleer A.Boeken
- ADRIAENSSENS, P. EN EGGERMONT, E., Kindermishandleing : perspectief in
interacties, Leuven/Appeldoorn, Garant, 1991, 275. - ARIES, P., L’enfant et la vie familiale sous L’Ancien Régime, Parijs, 1960, X. (In
het Nederlands vertaald als: De ontdekking van het kind: Sociale geschiedenis van school en gezin.)
- CHRISTIAENSENS, S., Tussen klassieke en moderne criminele politiek : leven en
beleid van Jules Le Jeune, Leuven, University Press, 2004, 745.
- CLARA, R., MMV ADRIAENSSENS, P., EGGERMONT, E., LAMPO, A., LENAERTS, M., MANEFFE, C.EN MICHIELS, M., Kindermishandeling en verwaarlozing in Vlaanderen. De ervaringen van de vertrouwenscentra van Antwerpen, Brussel en Leuven. Leuven, Acco, 1990, 188.
- DE BOCK, G., PROF. DR., Jeugdbescherming, onuitgeg. Cursus,
Rijksuniversiteit Gent, 1972-73, 4. - DECHESNE, M., Jeugdmisdadigheid in België van 1971 tot 1975, Brussel,
CEDJ, 1978, 150. - DE HERT, P., “Artikel 8 EVRM. Recht op privacy” in Handboek EVRM.
Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 1066. - DEMAUSE, L., The history of childhood: the untold history of child abuse,
Harper&Row, 450. - DE RUYVER, B., De maatschappelijke reactie op jeuddelinquentie: een
evenwichtsoefening op het kruispunt van strafrechtsideologie en politieke realiteit in Jongeren en criminaliteit, Mechelen, Kluwer, 2003, 260.
- DE SMET, B., LATHOUWERS, J.EN RIMANQUE, K., “Artikel 6 EVRM. Recht op
een eerlijk proces” in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 1066.
- DE SMET, B., Jeugdbeschermingsrecht in kort bestek, Leuven, Intersentia,
2005, 435. - D’HONDT, F., “Artikel 5 EVRM. Recht op persoonlijke vrijheid en veiligheid”
in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 1066.
- DIRIX, E., TILLEMAN, B., VAN ORSHOVEN, P., Valks Juridisch woordenboek,
Leuven, Intersentia, 2004, 469.
141
- HAECK, Y. EN STAELENS, V., “Artikel 3 EVRM. Verbod van foltering en onmenselijke of vernederende behandelingen of straffen”, in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 1066.
- HANSON, K., “Artikel 9 EVRM. Vrijheid van gedachte, geweten en
godsdienst” in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 1066.
- HEIRBAUT, D., Privaatrechtsgeschiedenis van de Romeinen tot heden, Gent,
Academia Press, 2005, 416.
- KOERS A.J., Kindermishandeling.. en wat dan nog?, Rotterdam, Ad Donker, 1981, x.
- LAES, C. EN STRUBBE, J., Kleine Romeinen, jonge kinderen in het antieke
Rome, Amsterdam, University Press, 2006, 141. - MAUS, I., Commentaire legislatif de la loi du 15 mai 1912 sur la protection de
l’enfance, Bruxelles, Librairie générale de droit et de jurisprudence, Veuve Larcier, 1912, 589.
- MINISTERIE VAN JUSTITIE – DIENST VOOR KINDERBESCHERMING, 50 jaar
Kinderbescherming, publicatie naar aanleiding van de viering van het vijftigjarig bestaan van de wet van 15 mei 1912 op de kinderbescherming, Brussel, 1962, x.
- MOENS, J. EN VERLYNDE, P., Maatregelen ten aanzien van minderjarigen,
Brussel, Bruylant, 1988, 374. - PUT, J., EN ROM, M., Het nieuwe jeugdrecht, Brussel, Larcier, 2007, 325. - RACINE, A., Les enfant traduits en justice, Brussel, Georges Thone editeur,
1935, 364. - RIMANQUE, K., De levensbeschouwelijke opvoeding van de minderjarge,
Brussel, Bruylant, 1980, 1065. - RIMANQUE K., De toepassing van het EVRM in de praktijk, Antwerpen,
Kluwer, 1988, 138. - ROUSSEAU, J-J., NOEL, J-M. EN BRASSINGA, A., Emile of Over de opvoeding,
1983, 420. - SMETS, J., Jeugdbeschermingsrecht, Antwerpen, Kluwer, 1996, 821. - SMETS, J., De bevoegdheidsverdeling in het federale België. Deel
Jeugdbescherming, Brugge, Die Keure, 2001, x. - SOMERHAUSEN, C., Les comités de protection de la jeunesse, Brussel, Centre
d’etude de la delinquance juvénile of CEDJ, 1976, 688.
142
- TULKENS, F. EN MOREAU, T., Droit de la jeunesse, Larcier, 2000, 1144. - VANDE LANOTTE, J. EN HAECK, Y., “Artikel 1 EVRM. Verplichting tot het
verzekeren verdragsrechten”, in Handboek EVRM. Artikelsgewijze commentaar, Antwerpen, Intersentia, 2004, 1066.
- VAN DEN WIJNGAERT, C., Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal
strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2006, 1314.
- VERHELLEN, E., Jeugdbescherming en jeugdbeschermingsrecht, Antwerpen, Kluwer, 1988, 550.
- VERHELLEN, E., Jeugdbescherming, Gent, Mys en Breesch, 1996, 616.
- VERHELLEN, E., Jeugdbescherming, Gent, Mys en Breesch, 1998, 616.
- VERHELLEN, E., Verdrag inzake de rechten van het kind: achtergronden,
motieven, strategieën, hoofdlijnen, Garant, 2000, 252. B.Tijdschriften
- BERGHMANS, E., “De waarborgen van het kinderrechtenverdrag voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen in België”, in Jongeren& Recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 269-302.
- CONSTANT, J., ‘La protection sociale et judiciaire de la loi de la protection de la
jeunesse’, J.T., 1965, 535. - CRANZ, R., ‘La presse et le projet de loi relatif aux tribunaux pour enfants’,
Rev. dr. pén, 1912, 264-274.
- DAMMINGA, S.EN DEGELINK, B., “De pedagogische tik afgestraft?”, Ars Aequi, 2000, 953.
- DECOCK, G., ‘ De buitengerechtelijke jeugdbijstand in Vlaanderen. Naar een
rechtspositie voor de gebruiker’, Jongeren & Recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 175-208.
- DECOCK, G., ‘ De buitengerechtelijke jeugdbijstand in Vlaanderen’, Jongeren
& Recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 177-206.
- DE RYCK K., ‘Het ouderlijk tuchtigingsrecht’, TJK, 2009/1, Larcier, 19-23.
- DE SCHUTTER, O., “L’intervention des autorités publiques dans les relations familiales et l’obligation de prévenir les mauvais traitements: vie familale et droit à la protection de l’enfant dans la jurisprudence de la Cour Européenne des droits de l’homme”, Rev. Trim. Dr. fam. 1999, 432.
143
- DE SMET, B. EN DEKONINCK, K., “Reflectie; De aanslepende controverse over het ouderlijke kastijdingsrecht”, Larcier, TJK, 2009/1, 24- 34.
- DE WILDE, C.EN BOSMANS, J., “Decreet betreffende de rechtspositie van de
minderjarige en de integrale jeugdhulp”, TJK, 2004, 213-219.
- DUBOIS, M., ‘La loi de 15 mai 1912 son application, ses résultats et ses lacunes’, Rev. dr. pén., 1957, 225.
- HAMMARBERG, T., “Europas evolueert naar een volledig verbod op huiselijk
geweld tegen kinderen.” TJK, 2009/1, 41-42. - HIRSCH, J., ‘La grande misère de la protection de la jeunesse’, J.T., 1970, 181.
- HOEFMANS, A., NIEDLISPACHER, I., ‘Het nationaal en internationaal
instrumentarium ter bevordering van het verbod op lijfstraffen.’, TJK, 2009/1, Larcier, 10- 18.
- HUYNEN, S., ‘Premiers aperçus de la loi de 8 avril 1965 relative à la protection
de la jeunesse’, J.T., 1965, 325. - HUYNEN, S., ‘De nouveau horizons pour la protection de la jeunesse’ Rev. dr.
pén., 1967, 186. - MATTHIJS, J., ‘De civielrechtelijke bepalingenbetreffende de minderjarige in de
nieuwe wet op de jeugdbescherming’, T.P.R., 2de jrg., 1965, nr. 3, 315-316.
- MOSSELMANS, S., “Een evolutie op het terein van het ouderlijk gezag, het omgangsrecht, het hoorrecht van minderjarigen en het recht op informatie van ouders en hun minderjarige kinderen: het EVRM, “The Recommendation on Parental Responsabilities” en het IVRK als leidraad?”, T.P.R., 1997, 546-547.
- PELS, T., “De pedagogische omgeving van nieuwe Nederlanders”, in
Jeugdcriminologie, Den Haag, Boom Uitg., 2008, 320.
- PUT, J.EN VAN DER STRAETE, I., “Integrale jeugdhulp en rechtspositie minderjarige”, TJK, 2004, 230-257.
- SMITH, R., “To Smack or Not to Smack? A review of A. v. United Kingdom in
an international and European context and its potential impact on physical parental chastisement”.
- SOMERHAUSEN, C., ‘Les comités de protection de la jeunesse, dix ans
d’expérience’, Rev.dr.pén., 1978, 3-27.
- VANDAELE, A. EN VERHEYDE, M., ‘Artikel 22bis van de Grondwet : een grondwettelijke bescherming in de kinderschoenen’, TJK, 2000/1, Larcier, 4-15.
- VANDAELE, A., “De directe werking van en capita selecta uit het Internationaal
144
Verdrag inzake de rechten van het kind”, Jongeren& Recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 248.
- VANDEKERCKHOVE, A., “(G)een ‘nieuw’ jeugdrecht?”, TJK, 2004/2, Larcier,
131-135.
- VANDEKERCKHOVE A., ‘Is driemaal scheepsrecht, of toch weer niet? De Belgsche wetgever en lijfstraffen tegen kinderen.’ TJK, 2001/5, Larcier, 230-234.
- VANDEKERCKHOVE, A., “En nogmaals... Over de weinig pedagogische tik”,
TJK, 2009/1, 8-9. - VAN HEULE, F., ‘De nieuwe wet op de jeugdbescherming’, Rechtskundig
weekblad, 1967, 1635. - WALGRAEVE, L., ‘La protection de la jeunesse la recherche d’une relation de
confiance’, Rev.dr.pen., 1972, 911-933. C.Websites
- www.belgium.be/nl/justitie/veiligheid/criminaliteit/jeugdcriminaliteit/ouderstage
- www.canonsociaalwerk.eu - www.kindermishandeling.org - www.kinderrechtencommissariaat.be - www.kinderrechtenhuis.be - www.kinderrechtswinkel.be - www.senate.be
- http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-
11&chapter=4&lang=en
- http://webjcli.ncl.ac.uk/1999/issue1/smith1.html D.Thesissen
- P. TANT, De wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming: haar voorgeschiedenis en betekenis , onuitg., verhandeling voorgelegd tot het behalen van de graad van licentiaat in de staatswetenschappen, Rijksuniversiteit Gent, 1973-1974.
145
- G. PROVOOST, De ontstaansgeschiedenis van de wet op de jeugdbescherming, onuitg., scriptie neergelegd tot het behalen van de Graad van Licentiaat in de Criminologische Wetenschappen, Universiteit Gent, 2004-2005
