Master thesis PART1

K AF T: “De Toren van Brugse Poor t ”Eigen figuur. Geïnspireerd op en deels overgenomen van “La Tour de Bruxelles” van Eric de VilleBronnen: http://www.ericdeville.be/La-Tour-de-Bruxelles (26 december 2011)

De kaft toont (van links naar rechts) een oud fabrieksgebouw van de wijk, de Rooigemlaan, De Leie en de Brugse Vaart. Met ertussen een Babelse toren, opgebouwd uit gevels uit de Brugse Poort.

Sien Jans

arbeiderswoonwijk. De Brugse Poort in Gent.Ruimtelijk toetsingskader voor de reconversie van een

Academiejaar 2011-2012Faculteit Ingenieurswetenschappen en ArchitectuurVoorzitter: prof. dr. Pieter UyttenhoveVakgroep Architectuur en Stedenbouw

Master in de ingenieurswetenschappen: architectuurMasterproef ingediend tot het behalen van de academische graad van

Begeleiders: David Peleman, Birgit CleppePromotor: prof. dr. Pieter Uyttenhove

“De auteur geeft de toelating deze masterproef voor consultatie beschikbaar te stellen en delen van de masterproef te kopiëren voor persoonlijk gebruik.Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van resultaten uit deze masterproef.”

“The author gives permission to make this master dissertation available for consultation and to copy parts of this master dissertation for personal use.In the case of any other use, the limitations of the copyrigt have to be respected, in particular with regard to the obligation to state expressly the source when quoting results from this master dissertation.”

Maandag 4 juni 2012. Sien Jans

Het tot s t and komen van deze mas terpro ef i s mede mogel i jk gemaak t door de s teun van ver schi l lende mensen.

Mi jn promotor, Prof. Dr. P ieter Uy t tenhove: bedank t voor de kans om di t onder zoek te voeren en dank u voor uw goede r aad en t ips .

Mi jn begele ider s , B i r g i t C leppe en Dav id Pe leman: bedank t voor uw oprechte hulp.

Mi jn peter, Jan Jans: bedank t om mi j waar nodig b i j te s turen, de p os i t ieve reac t ies , het duw tje in de rug en de gr ammatic a - en spel l ingscontro le.

Dhr. Arch. Ivo Verhaeghe: bedank t voor uw feedback .Mi jn ouder s , Mar ianne Pi l len en Wim Jans: bedank t voor

de f inanc ië le en morele s teun doorheen a l le jaren.Mi jn zus sen, Greet , Ine, L een en Kaat Jans: bedank t

voor ju l l ie onvoor waardel i jk ge loof in mi jn kunnen en ju l l ie aanwezigheid op e lk nodig moment, van de s t ar t van mi jn s tudie tot het e inde.

Mi jn vr iendinnen, Ann -S of ie Paternos ter, E lke Durnez, Ju l ia Pentcheva en L inde Vanthournout: bedank t voor ju l l ie v r iendschap, geze lschap, go ede r aad en s teun.

Ik wens mi jn mas terproef op te dr agen aan mi jn vr iend, Tarkan Özdemir. Een groot woord van dank voor z i jn , nooi t s l inkende, oprechte ge loof in mi j . Om in go ede t i jden mi jn vreugde te de len en in minder goede t i jden te zor gen dat ik het nooi t op gaf. Om mi j b i j te s t aan van het begin tot het e inde, en nog veel langer. A şkım, tüm kalb imle teşekkür eder im!

Last but not least

Sien Jans

arbeiderswoonwijk. De Brugse Poort in Gent.Ruimtelijk toetsingskader voor de reconversie van een

Academiejaar 2011-2012Faculteit Ingenieurswetenschappen en ArchitectuurVoorzitter: prof. dr. Pieter UyttenhoveVakgroep Architectuur en Stedenbouw

Master in de ingenieurswetenschappen: architectuurMasterproef ingediend tot het behalen van de academische graad van

Begeleiders: David Peleman, Birgit CleppePromotor: prof. dr. Pieter Uyttenhove

Ruimtelijk toetsingskader voor de reconversie van een arbeiderswoonwijk. De Brugse Poort in Gent.

Sien Jans

Promotor: Prof. Dr. Pieter Uyttenhove Begeleiders: David Peleman, Birgit Cleppe

Masterproef ingediend tot het behalen van de academische graad van Master in de ingenieurswetenschappen: architectuur

Vakgroep Architectuur en Stedenbouw Voorzitter: Prof. Dr. Pieter Uyttenhove Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur Academiejaar 2011-2012

OVERZICHT

De Brugse Poort in Gent is een complexe, multiculturele wijk met veel kansarmen, vluchtelingen, asielzoekers en sociaal zwakkere groepen. Al twaalf jaar is de wijk een prioritair op te waarderen gordelwijk. Het stadsvernieuwingsproject – als praktische uitvoering van het Ruimtelijk Structuurplan Gent – loopt nu tien jaar; er zijn al veel ingrepen gebeurd. Veel wijkbewoners stellen zich echter vragen bij het project: Zuurstof voor de Brugse Poort lijkt soms naar adem te moeten happen. Deze masterproef stelt enerzijds het huidige stedenbouwkundige beleid in vraag en gaat na wat het ruimere kader is van de gedane ingrepen. Anderzijds gaat het zelf op zoek naar een identiteit voor de wijk, het tracht het waardevolle te vatten. Dit gebeurt aan de hand van drie waardebegrippen, gedefinieerd door Labo S. Het uitgangspunt om het beleid in vraag te stellen is eveneens tweeledig: enerzijds vanwege de zogenoemde ‘kaalslag’ in de wijk, anderzijds vanuit de schrijnende leefomstandigheden van vele bewoners. Ondanks het feit dat deze ondermaatse huisvesting zich voordoet in voormalige arbeiderswoningen onderzoekt de masterproef de mogelijkheid van deze huisvesting als basis van de wijkreconversie.

Een ruimtelijk toetsingskader wordt opgesteld voor het onderzoeksgebied (zone tussen de Brugse Vaart, Leie en Rooigemlaan). Hiervoor wordt de Brugse Poort onderverdeeld in primaire, secundaire en tertiaire structuuronderdelen die elk substructuren bevatten. Door middel van de waardebegrippen – locuswaarde, gebruikswaarde en culturele waarde – wordt per substructuur een visie geformuleerd die een consequentie heeft qua bouwhoogte, functie, typologische menging en publieksgraad. Het belangrijkste is echter de uitspraak of de voormalige arbeiderswoningen dienen te behouden worden of niet. Via de reconversievisie op de wijk wordt ingezoomd op drie bouwblokken. Er wordt nagegaan hoe het toetsingskader kan gebruikt worden om een concreet vernieuwingsproject te beargumenteren: waarom moeten bepaalde woningen behouden blijven, welke dienen omgevormd te worden en welke mogen wijken voor openbare ruimte en nieuwbouw? Wegens het beperkte tijdsbestek beperkt dit hoofdstuk zich tot het opstellen van enkele aanbevelingen, zonder concreet een vernieuwingsproject uit te werken. Tenslotte wordt ingezoomd op schaal van de woning zelf. Wat is de weerslag van een wijkreconversie op perceelsniveau. Het laatste hoofdstuk beargumenteert dat een rijwoning die vaak al als afgeschreven beschouwd wordt misschien meer potentieel biedt dan op het eerste zicht lijkt.

TREFWOORDEN

[ Brugse Poort – Arbeidershuisvesting – Waardebegrippen – Afbraak – Behoud – Reconversie ]

Ruimtelijk toetsingskader voor de reconversie van een arbeiderswoonwijk. De Brugse Poort in Gent.

Sien Jans

Promotor: Prof. Dr. Pieter Uyttenhove Begeleiders: David Peleman, Birgit Cleppe

Masterproef ingediend tot het behalen van de academische graad van Master in de ingenieurswetenschappen: architectuur

Vakgroep Architectuur en Stedenbouw Voorzitter: Prof. Dr. Pieter Uyttenhove Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur Academiejaar 2011-2012

OVERZICHT

De Brugse Poort in Gent is een complexe, multiculturele wijk met veel kansarmen, vluchtelingen, asielzoekers en sociaal zwakkere groepen. Al twaalf jaar is de wijk een prioritair op te waarderen gordelwijk. Het stadsvernieuwingsproject – als praktische uitvoering van het Ruimtelijk Structuurplan Gent – loopt nu tien jaar; er zijn al veel ingrepen gebeurd. Veel wijkbewoners stellen zich echter vragen bij het project: Zuurstof voor de Brugse Poort lijkt soms naar adem te moeten happen. Deze masterproef stelt enerzijds het huidige stedenbouwkundige beleid in vraag en gaat na wat het ruimere kader is van de gedane ingrepen. Anderzijds gaat het zelf op zoek naar een identiteit voor de wijk, het tracht het waardevolle te vatten. Dit gebeurt aan de hand van drie waardebegrippen, gedefinieerd door Labo S. Het uitgangspunt om het beleid in vraag te stellen is eveneens tweeledig: enerzijds vanwege de zogenoemde ‘kaalslag’ in de wijk, anderzijds vanuit de schrijnende leefomstandigheden van vele bewoners. Ondanks het feit dat deze ondermaatse huisvesting zich voordoet in voormalige arbeiderswoningen onderzoekt de masterproef de mogelijkheid van deze huisvesting als basis van de wijkreconversie.

Een ruimtelijk toetsingskader wordt opgesteld voor het onderzoeksgebied (zone tussen de Brugse Vaart, Leie en Rooigemlaan). Hiervoor wordt de Brugse Poort onderverdeeld in primaire, secundaire en tertiaire structuuronderdelen die elk substructuren bevatten. Door middel van de waardebegrippen – locuswaarde, gebruikswaarde en culturele waarde – wordt per substructuur een visie geformuleerd die een consequentie heeft qua bouwhoogte, functie, typologische menging en publieksgraad. Het belangrijkste is echter de uitspraak of de voormalige arbeiderswoningen dienen te behouden worden of niet. Via de reconversievisie op de wijk wordt ingezoomd op drie bouwblokken. Er wordt nagegaan hoe het toetsingskader kan gebruikt worden om een concreet vernieuwingsproject te beargumenteren: waarom moeten bepaalde woningen behouden blijven, welke dienen omgevormd te worden en welke mogen wijken voor openbare ruimte en nieuwbouw? Wegens het beperkte tijdsbestek beperkt dit hoofdstuk zich tot het opstellen van enkele aanbevelingen, zonder concreet een vernieuwingsproject uit te werken. Tenslotte wordt ingezoomd op schaal van de woning zelf. Wat is de weerslag van een wijkreconversie op perceelsniveau. Het laatste hoofdstuk beargumenteert dat een rijwoning die vaak al als afgeschreven beschouwd wordt misschien meer potentieel biedt dan op het eerste zicht lijkt.

TREFWOORDEN

[ Brugse Poort – Arbeidershuisvesting – Waardebegrippen – Afbraak – Behoud – Reconversie ]

Spatial framework of evaluation for the reconversion of a former workers district.

The Brugse Poort in Ghent. Sien Jans

Supervisors: Prof. Dr. Pieter Uyttenhove, David Peleman, Birgit Cleppe

Abstract. This master thesis researches the importance of former workers housing for the identity of an industrial grown district. It captures the values of the rows of almost identical houses and takes them as a starting-point for the reconversion of the area between the Brugse Vaart, Leie and Rooigemlaan. The master thesis focuses on three scales: the district, the building block and the house. The golden thread is formed by three value notions from Labo S: the locus value, the use value and the cultural value.

Keywords. [ Brugse Poort – Workers housing – Demolition – Conservation – Reconversion – Value notions ]

I. INTRODUCTION The neighborhood Brugse Poort has been already since twelve

years a priority in the urbanistic policy of the city of Ghent. For ten years a redevelopment project is running and many changes were made. However, the inhabitants don’t seem happy and questions about the current policy are raised. Many former workers houses are teared down for the sake of green, open space and new apartments. A well considered identity of the whole district seems to be lacking. This master thesis uses the value notions of Labo S to substantiate whether certain housings are worth of keeping or not.

II. APPROACH

A. The district “Chapter A – The district” is constructed in three parts:

yesterday, today and tomorrow. The parts represent the history, the current situation and the sought-after future. Every time period concludes with a schematic value chart: the first displays the values that can be noticed by studying the origins of the district. Yesterday is situated between the thirteenth century and the year 2000. In 2000 the study of the spatial structural plan of Ghent started which gave rise to the redevelopment project: Oxygen for the Brugse Poort (Zuurstof voor de Brugse Poort). The history is untangled through books, internet information and old charts.

Today starts with a partition of the district in primary, secondary and tertiary structural areas. Each structural area contains certain subparts. This results in a chart of the Brugse Poort with his structures and primary, secondary and tertiary buildings (a building which is located around a secondary structural part is defined as a secondary building etc.) The value notions lead to analyzing themes. Through these themes an

image of the current situation, for every substructure, is formed. These observations return to the level of presence of each value in each spatial structure of the neighborhood.

Tomorrow starts with a brief overview of the different policy documents from the city of Ghent, concerning the Brugse Poort. The main idea and spatial operations of Zuurstof voor de Brugse Poort are shown. Eventually the vision of reconversion is drafted. The characteristics of the Brugse Poort are given by a keyword for each substructure: symbol, hart, front, rhythmic, memory point, pattern, oasis, couple, sight and breath. This contains consequences and conditions about – especially – the need of conservation from the former worker houses, the building height, the function, the diversity of the façade and the public degree of the space. When an urbanistic development is afoot, before considering demolition, it is necessary to check whether the housing is needed to be preserved or reconversed to support the structure and identity of the Brugse Poort.

B. The building block “Chapter B – The building block” has to be read as an

illustration of the district vision. First the usefulness of the block is briefly explained and three types of blocks are defined. Two cases, containing three blocks, deal with each type of block. They are chosen by their position in the structural areas of the Brugse Poort.

Analogous to the district, the value notions lead to themes of reconsideration. Finally some reminders are given: the requirement of green, public space and the need to a higher mixture of function and living typologies in this neighborhood.

The two cases start with situating their context, continue by the value analysis and result in some recommendations for a possible renewal. Here it is briefly explained which houses are kept, reconversed or which ones can be replaced by new buildings.

C. The house “Chapter C – The house” is mainly a typological investigation.

The aim is showing the possibilities of the former worker houses, for a variety of inhabitants. The preservation of the worker houses doesn’t always have to mean a conservation of the typology and the resulting target group. There are mainly two kinds of parcels: the small and deep houses, in a row along the street and the often more wide but shallow homes. Before dealing with two cases (one of each kind of parcel) some common city problems and attention points are considered.








II. APPROACH



















II. APPROACH













The Brugse Poort in Ghent.

Sien Jans

Supervisors: prof. dr. Pieter Uyttenhove, David Peleman, Birgit Cleppe

Abstract. This master thesis researches the importance of former workers housing for the identity of an industrial grown district. It captures the values of the rows of almost identical houses and takes them as a starting-point for the reconversion of the area between the Brugse Vaart, Leie en Rooigemlaan. The master thesis focuses on three scales: the district, the building block and the house. De golden thread is formed by three value notions from Labo S: the locus value, the use value and the cultural value.




II. APPROACH



Today starts with a partition of the district in primary, secondary en tertiary structural areas. Each structural area contains certain subparts. This results in a chart of the Brugse Poort with his structures and primary, secondary en tertiary buildings (a building which is located around a secondary structural part is defined as a secondary building etc.) The value notions lead to analyzing themes. Through these themes an image of the current situation, for every substructure, is formed.

These observations return to the level of presence of each value in each spatial structure of the neighborhood.








I. INTRODUCTION

II. APPROACH

III. RESULTS History teaches that the district did grow without an urbanistic

policy. The development began during the Industrial Revolution, the district was almost entirely built between 1860 en 1890. The lack of rules led to a dense neighborhood with little order. Today the city council has a lot of criticism, Zuurstof voor de Brugse Poort tries to give the district more order and structure by adding a new red carpet for cyclists and pedestrians through the area.

The current plan lacks an idea of the district identity, embedded in the history but with a strong view of the future. Also, former worker housing is not admitted as valuable as such. The worth of the personal vision lies in presenting a document that gives a clear idea of which houses are important to the Brugse Poort.








II. APPROACH



















II. APPROACH












I n d e x

HOOFDSTUK ADE WIJK

2 – VANDA AG

3 – MORGEN

1 – GISTEREN1.1 – Ont s t aan van de wi jk 13de eeuw tot c a . 18 6 01. 2 – Verk lar ing van de huid ige s i tuat ie c a . 1820 tot 19521. 3 – “ Tr ans format ie ” van de wi jk 1952 tot 20 0 01.4 – Geheugen her inner in g s waarde

25

2.1 – Analyse ten opzichte van de s t ad “Gent ” dens en in ges loten2. 2 – De wi jk a l s s t ruc tuuronderdelen pr imai r, s e cundai r en ter t ia i r2 . 3 – Waardenanalyse van de Brugse Poor t o bs er v at ies

31

37

40

43

49

53

63

3.1 – To ekoms t v is ie “ St ad Gent ” 20 0 0 tot 20103. 2 – “ Zuur s tof voor de Brugse Poor t ” 20 02 tot na 20123. 3 – “Brugse Poor t- e igenheid ” re c o nver s iev i s ie

77

80

83

p. 23p. 1 Proloog

1 – INLEIDENDE BESCHOUWINGEN 61.1 – Onder zo ek s gebied “dé B r u g s e Po o r t ”1. 2 – Het prob leem van het huis abr u t i s s ement1. 3 – Dr ie schaaln iveaus v an gro ot naar k le in1.4 – L eeswi jzer s t r u c tuur mas ter pro ef

7

11

13

14

2 – WA ARDEBEGRIPPEN2.1 – L o cuswaarde ident i te i t2 . 2 – Gebruik swaarde pr ak t i jk2. 3 – Cul ture le waarde h i s to r i c i te i t2.4 – Waardenkader inter pret at ie

18

20

21

22

3

Epiloog

16

30

48

76

Bijlagenp. 209 p. 213

2.1 – Keuze c asus sen s o o r ten p erce len2. 2 – Waardenanalyse gebr u ik v an het hu is2. 3 – Het be lu ik a l s kamer s A br iko os s tr aat2.4 – Het r i jhu is a l s “gedeelde ” woning S par res tr aat2. 5 – Kwal i te i t van dé arbeider swoning “cec i n ’es t pas une maison”

HOOFDSTUK BHET BOUWBLOK

HOOFDSTUK CDE WONING

p. 111 p. 185

1 – ME THODIEK

2 – CASUS SPARRESTR A AT2.1 – Enc lave in het secundaire weef se l c o nte x t2. 2 – Waardenanalyse huid i ge s i tuat ie2. 3 – S cenar io re c o nver s ie - aanb eve l in gen

1.1 – Een b ouwblok b ouws teen v an de wi jk1 . 2 – Type b ouwblokken b ouwblo kp otent ie1. 3 – Keuze c asus sen v ia s t r u c tuuro nderde len1.4 – Waardenanalyse te b es c houwen e lementen1. 5 – Randvoor waarden no den v an de wi jk

3 – CASUS HULSTBOOMSTR A AT3.1 – R i tmiek tus sen pr imair en secundair c o nte x t3. 2 – Waardenanalyse huid i ge s i tuat ie3. 3 – S cenar io re c o nver s ie - aanb eve l in gen

113

117

119

123

127

130

135

141

151

116

134

Bibl iograf iep. 223 Lijst van mozaïeken, f iguren en kaarten

p. 231

2 – BEHOUD EN RECONVERSIE

1 – INDICAT IEVE KRIJTL IJNEN1.1 – Het prob leem van de s t ad s t ads v lu c ht v s . verdr in g in g1. 2 – Woonnoden r u imte in meer voud1. 3 – Opper v lak teto et s ing wo o nno r men1.4 – Wonen op k le ine opper v lak te aandac ht spunten

187

191

193

194

195

199

201

203

205

207

190

198

157

163

175

156

4 – STAPPENPL AN 180

P r o l o o g

3

De idee voor deze masterproef komt voor t u i t t wee persoonl i jke er var ingen. Omwi l le van mi jn s tudies verhuisde ik in 20 0 6 naar Gent; de Brugse Poor t werd mi jn n ieuwe thuis . Gehuis ves t in een van zeven degel i jke s leute l - op - de - deur woningen in de Abr ikoos s tr aat kon mi jn “Gent se droom” beginnen. Iet wat naïef keek ik , dag in dag u i t , door mi jn r aam naar het idy l l i sche be lu ik je aan de overkant (z ie F IGUUR 1).

Groot was de ontnuchter ing to en ik een t yp isch voormal ige arbeider swoning van b innen zag: geen ver warming , ongeïso leerd, r amen d ie b i j te er ge regen n iet waterd icht b l i jken, geen bui tenru imte (tu in , koer of ba lkon), het enige to i let op de – amateur is t i sch – overdek te koer, geen degel i jke badkamer, v i j f k inderen in dr ie (k le ine) s laapkamer s , vee l te wein ig opber gru imte. L ater zou b l i jken dat deze smal le, d iepe perce len door gaans nog veel beter z i jn dan de be lu ikhuis jes . L eefden dan echt zoveel mensen in ondermaat se oms t andigheden in een groot s t ad a l s Gent?

T i jdens één van mi jn eer s te bezo eken aan de Brugse Poor t in 20 0 6 – ter kennismak ing van de buur t waar ik zou gaan wonen – zag ik een groot b ord b i j een br aak l ig gend terre in . 1 Het b ord be loofde n ieuwe woningen. Nu, in 2012, i s de aankondig ing weg gehaald; n ieuwe woningen z i jn er echter nog s teeds n iet .B ewoner s worden onte igend en gedwongen hun huis te ver laten. Ver vo lgens worden de woningen afgebroken en b l i j f t het ter re in – voor a l in de Brugse Poor t – jarenlang oningevuld . In tegens te l l ing tot in de Rab ot wi jk , waar br aak l ig gende terre inen een t i jde l i jke invul l ing kr i jgen, l i g t d i t grote s tuk grond er a l jaren ongebruik t b i j .

1 Het terrein situeert zich tussen de Beukelaar-, Batterijstraat en de Bevrijdingslaan. Het wordt het Luizengevecht genoemd, verwijzend naar het grootschalige beluik dat er vroeger was.

No cht ans i s de Brugse Poor t een wi jk met heel wat so c ia le weerbaarheid; het anarchis t i sche gedachtegoed heef t vee l aanhang in de wi jk . B et aa lbaar wonen, groot schal ige af br aak en e igent i jdse woonvormen z i jn thema’s d ie s terk leven onder de bewoner s . Het i s ook een mul t i cu l ture le wi jk , met zowel vee l v luchte l ingen en a l lo chtonen a ls auto chtonen.

In deze masterproef werd een s trategie beoogd, d ie voor zag in het behoud van arbeiderswoningen met hun bewoners, maar tegel i jk de woning zou omvormen tot een hedendaags, goed onderhouden huis . Voor a l vanui t het s lechte leefcomfor t van ve le Gentenaar s , maar ook wegens de onte igening-af br aak-prob lemat iek en de h iermee gepaard gaande so c ia le verdr ing ing was het oor spronkel i jke do el van de mas terpro ef h ier voor een op los s ing aan te re iken. Z i jn er andere mogel i jkheden om de wi jk op te waarderen dan deze ges t imuleerd door St ad Gent?

Gaandeweg groeide echter mi jn interesse voor de Brugse Poor t a ls wi jk ze l f. Voor a leer een op los s ing tot behoud van de voormal ige arbeider swoningen 2 aan te re iken leek het noodzakel i jk het nut , de noodzaak h ier van aan te tonen. Kan mi jn ‘bu ik gevo el ’ van onnodige af br aak aangetoond worden? O f i s de idy l l i sche gevelu i t s tr a l ing van be lu ikcomplexen en ident ieke r i jen van arbeider shuis jes i ronisch ten opzichte van de b innenkant? I s het s lecht s een hard contr as t met de armo edige inter ieur s? I s het wel noodzakel i jk om te p le i ten voor een behoud? Welke ro l spe len de arbeider swoningen voor de ident i te i t van de buur t? Om de ident i te i t en waardevol le e lementen te bepalen wordt er gewerk t met dr ie waardebegr ippen. 3 2 Wanneer in deze masterproef wordt gesproken over arbeiderswoningen verwijst dit altijd naar de oude/voormalige arbeidershuisvesting. Om herhaling te vermijden wordt het woord voormalig of oud echter niet altijd vermeld.3 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. pp. 13-28

P r o l o o g

4

De negat ieve publ ic i te i t over de Brugse Poor t spreek t voor z i ch en ook het s t adsbes tuur i s het erover eens: het i s noodzakel i jk om de wi jk aan te pakken. Het do el van deze mas terpro ef i s een v is ie aan te b ieden, d ie het behoud en de af br aak van voormal ige arbeider shuis ves t ing kader t b innen de Brugse Poor t; een ru imtel i jk toet s ingskader dus . 4

4 Een toetsingskader is het geheel van ruimtegebonden beleidsuitspraken die een gewenste ontwikkeling beschrijven, en waaraan nieuwe ontwikkelingen worden getoetst.http://www.encyclo.nl/begrip/Toetsingskader (14 maart 2012)

MOZ AÏEK 1

idyllisch zicht anarchistische sloganafbraak

bewogenheid protestbraakliggend terrein

P r o l o o g

I N L E I D E N D EB E S C H O U W I N G E N

1

7

Dé Brugse Poor t a ls geograf isch gebied is n iet eenduidig bepaald. Het groot s tedel i jk geb ied Gent i s op gedeeld in v i j fent wint ig wi jken: centr aa l de h is tor i sche en d ichtbeb ouwde b innens t ad, rondom negent iende - en t wint igs te - eeuwse arbeider swi jken, ongeveer ge l i jk aan respec t ieve l i jk kerns t ad en r ands t ad (z ie F IGUUR1).

Het onder zo ekdomein van deze mas terpro ef s i tueer t z i ch in de wi jk Brugse Poor t- Rooigem. Iedere wi jk i s door de St ad onder verdeeld in s t at i s t i sche sec toren; 5 Brugse Poor t i s één van de zeven sec toren in b ovenvermelde wi jk . 6 Zowel de wi jk a l s de sec tor omschr i j f t echter n iet het onder zoek s gebied dat deze mas terpro ef a l s “De Brugse Poor t ” aanduidt (z ie K A ART 1).

5 Steden met een grote omvang dienen in de eerste plaats ingedeeld te worden in buurten en in de tweede plaats in statistische sectoren; dit om gebieden af te bakenen met specifieke eigenschappen en een eigen problematiek. Gegevens per statistische sector dienen bijvoorbeeld om een stedelijk beleid uit te stippelen. http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/gegevensinzameling/volkstelling/2001/ (31 oktober 2011)6 http://www.gent.be/docs/Departement%20Stafdiensten/Dienst%20Stedenbeleid%20en%20Internationale% 20 Betrekkingen/Dataplanning%20en%20Monitoring/04_BrugsePoortRooigem.pdf (15 juli 2011)

1.1 – Onderzoeksgebied “dé Brugse Poor t ”

P r o l o o g

FIGUUR 1: Gent a l s b innens t ad (vo l le l i jn) , kerns t ad (s t ippel l i jn) en r ands t ad; met aanduid ing van het onder zo ek s gebied (donker s te zone)Eigen bewerking. Bron: http://maps.google.be (22 april 2012)« kaart 75: begrenzing van binnenstad en kernstad », in STAD GENT, RSG: Kaarten Richtinggevend deel, s.e., Gent, 2003.

8

K A ART 1 A: S i tuer ing van het onder zo ek s gebied

grootstedelijkgebied Gent

wijken

wijk Brugse Poort-Rooigem

waterwegen

9

Teneinde een zo homogeen mogel i jk en prak t isch werkbaar woonzonegebied te bekomen, wordt een gebied b innenin de wi jk Brugse Poor t- Rooigem afgebakend. Deze zone d ient , zowel op v lak van de woningen a ls het s tr atenpatroon, represent at ie f te z i jn voor de t yp ische negent iende - eeuwse s t ads gordel .

Het gekozen onder zoek s gebied bes laat de woonzone ten t i jde van het begin van de t wint igs te eeuw, verminderd met de s t at i s t i sche sec tor Gro ene Val le i wegens onre levant voor d i t onder zoek (hoogb ouw in park zone). Het omvat de s t at i s t i sche sec toren Groendreef, Rooigem en het groot s te deel van Drongenses teenweg. De sec tor Brugse Poor t wordt n iet op genomen omdat het n iet u i t s lu i tend een d icht s tr atenpatroon bes laat; Malem s lu i t qua b ouw t yp olog ie n iet aan b i j de negent iende - eeuwse gordel; de Drongense meer sen i s – zoa ls eerder aangehaald – geen woonzone.Een ander p luspunt van deze af bakening i s de ru imtel i jk du ide l i jke begrenzing. Oos te l i jk en zu ide l i jk omzoomd door water wegen, respec t ieve l i jk de Brugse Vaar t en de L e ie. De Rooigemlaan vormt de wes te l i jke en noordel i jke grens (z ie K A ART 1B).

B ovendien wordt d i t geb ied in het Ruimtel i jk Struc tuurp lan Gent aangeduid a l s een duide l i jk afgebakende woonbuur t met een e igen s feer en woont yp olog ie. 11 In het ver vo lg van deze mas terpro ef wordt – ter vereenvoudig ing – het onder zo ek s gebied de Brugse Poor t genoemd.

11 « kaart 92: gewenste landschappelijke structuur », in STAD GENT, RSG: Kaarten Richtinggevend deel, s.e., Gent, 2003.

P r o l o o g

Brugse Poor t- Rooigem bestaat his tor isch gezien ui t dr ie bewoningskernen (z ie K A ART 1B).B i j het beg in van de t wint igs te eeuw bes tond de wi jk u i t het gebied begrensd door de Brugse Vaar t , de huid ige Nieuwewandel ing en door de Rooigemlaan. D oor de overbevo lk ing op het e inde van de negent iende en aan het begin van de t wint igs te eeuw werd de wi jk noordwes te l i jk u i t gebre id naar Mar iakerke to e; d i t u i tbre id ings gebied i s nu de huid ige s t at i s t i sche sec tor Brugse Poor t . Na de Tweede Wereldoor log werd het E i land Malem 7 toegevo egd aan de Brugse Poor t in de hoop een ant woord te b ieden op het tekor t aan gezonde en aangepas te woningen. 8 D i t i s een tu inwi jk en wordt door het Gent se s t adsbes tuur a l s “ te beschermen” bes tempeld vanwege de u i t zonder l i jke s tedenb ouwkundige en archi tec tonische k wal i te i t . 9 De vo lk s tu int jes d ie h ier voor moes ten wi jken resul teerden in de aanleg van “ tu inhuis jes ” (huid ige weekendverb l i j ven) in de wes te l i jke hoek van de Drongense Meer sen, 10 deze s t at i s t i sche sec tor i s echter geen woonzone.

7 Dit komt overeen met de huidige statistische sector Malem.8 BOCKSTEAL Philippe, Gentse wijken van vroeger. Deel 1: De Brugsepoort, Uitgeverij De Klaroen n.v., Nazareth, 1995. p. 39 STAD GENT, RSG: Richtinggevend gedeelte, s.e., Gent, 2003. p. 28210 http://www.gent.be/docs/Departement%20Ruimtelijke%20Planning,%20Mobiliteit%20en%20Openbaar%20D omein/Dienst%20Stedenbouw%20en%20Ruimtelijke%20Planning/RUP%20en%20BPA/in%20procedure/G-VP-01-163-05_toelichtingsnota_voorschriften_Q.pdf (12 april 2012) p.11

10

K A ART 1B: S i tuer ing van het onder zo ek s gebied

onderzoeks-gebied


wijken

statistische sectoren


sector Brugse Poort

waterwegen

eerste woonkern

tweede woonkern

derde woonkern

11

Het gedachtegoed van Magr i t te vormt paral le len met de kunstenaar Jeroen van Bergen en de tek st ‘Bad Dream Houses ’ van Bar t Verschaf fe l . B e iden beple i t ten a l s do el voor de archi tec tuur het maken van kamer s en ver schi l lende manieren om kamer s aan e lkaar te schakelen. Jero en van B er gen maak t cons te l lat ies (geb ouwen, torens , s teden. . .) v ia een opeens t apel ing van de k le ins t mogel i jk leef bare ru imte: het to i let . De kernb oodschap i s dat archi tec tuur d ient te gaan over het c reëren van een mogel i jkheid, het scheppen van ru imte. Zowel de archi tec tuur theoret icus a l s de p las t i sch kuns tenaar herkennen/erkennen een mis lukk ing van het wonen, maar z ien d i t n iet a l s een prob leem.

“Unl ike archi tec ture, the only func t ion of my insta l lat ions i s to c reate space. Ul t imately these spaces are not inhabi tab le. The main i s sue in rea l i s ing my work i s the ac tual making. [. . .] I f ind a maximum freedom in the appl i cat ion of i t s unl imited poss ib i l i t ies .”14

“O m te lukken moet het wonen b l i jkbaar mis lukken. Het gebouw moet of wel te groot of te k le in z i jn , of over iet s anders gaan. D e omstandigheid dat een gebouw niet geschik t i s om te wonen, het besef en de (ru imtel i jke) er var ing dat een leven n iet ‘past ’ in een hu is , opent een speel ru imte d ie het hu is ‘redt ’ en het verb l i j f draagl i jk maak t . [. . .] Het impl i ceer t dat de archi tec ten geen hu izen moeten ont werpen maar kamers en verschi l lende manieren waarop kamers aan e lkaar geschakeld kunnen worden. D e archi tec t moet z ien hoe de kracht van de archi tec tuur om een ‘b innen’ te maken, een s tatement kan z i jn in de wereld . Zonder te bes l i s sen wat er in d ie kamers en d ie gebouwen moet gebeuren.”1 5

14 http://www.nadjavilenne.com/expo_vanbergen.html (16 februari 2011)15 VERSCHAFFEL Bart, « Bad Dream Houses: de impasse in de woningarchitectuur » in : VERSCHAFFEL Bart, Van Hermes en Hestia: teksten over architectuur, A&S/books, Gent, 2006.

1.2 – Het probleem van het huis

abrutissement

P r o l o o g

“Abrut issement: la maison est un p lat dur à d igérer (se pendre d ’abord, vomir ensu i te, par chacune des fenêtres; se co i f fer du tout en pot de chambre); se prépare auss i en caveau de fami l le, comme entremerde.”1 2

Magri t te

“Af stomping: het hu is i s een zwaar gerecht om te ver teren (eers t innemen, daarna u i tbraken door e lk van de vensters , het geheel a ls p ispot op het hoofd zet ten); kan ook k laargemaak t worden in de fami l iegraf kelder, a ls ‘entremerde ’ [s tront toetje].” 13

‘Het prob leem van het huis ’ i s een reek s van t waal f tekeningen van Magr i t te, voor afgegaan door de tek s t ‘abrut i s sement ’ (z ie h ierb oven) met een af beeld ing van een huis op een b ord, op een voor één per soon gedek te t afe l . De schet sen tonen a l ledaagse huizen in ongewone s i tuat ies .

12 VERSCHAFFEL Bart, « Bad Dream Houses: de impasse in de woningarchitectuur » in : VERSCHAFFEL Bart, Van Hermes en Hestia: teksten over architectuur, A&S/books, Gent, 2006.13 De vertaling is deels gebaseerd op de vertaling van Nadja Vilenne in een tekst over Jeroen van Bergen. De belangrijkste wijziging is de vertaling van het woord ‘pot de chambre’. Nadja Vilenne vertaalde dit als nachtspiegel, de andere mogelijke vertaling past beter in deze tekst: pispot of po.http://www.nadjavilenne.com/vanbergen_documents_NL.html (16 februari 2011)

12

Analoog aan de tek s t van B ar t Ver schaf fe l zou d i t echter geen prob leem mogen z i jn . Zou het kunnen dat - door op een andere manier naar de woning te k i jken - het leven en wonen in de voormal ige arbeider shuis ves t ing k wal i te i t s vo l kan z i jn?

Het prob leem van het wonen in de voormal ige arbeider shuis ves t ing vormde het beginpunt van deze mas terpro ef. Op het e inde za l de c i rke l rond z i jn: er wordt terug gekeerd naar de concrete prob lemen waarmee men vandaag geconfronteerd wordt en er za l kor t getr acht worden een go ed a l ternat ie f aan te b ieden.

Met zekerheid kan gezegd worden dat het wonen in de oude arbeiderswoningen vandaag mis luk t . De huizen z i jn te k le in , er i s geen mogel i jkheid tot f lex ibe l gebru ik , er i s geen ha l of geen tu in . . . Het bed van de moeder op enkele cent imeter s van dat van de t iener zoon. Twee jonge t wint iger s d ie – vaak u i t f inanc ië le noodzaak – samenwonen, waarb i j het ene meis je door de andere s laapkamer de hare bere ik t . Het z i jn verre van ideale oms t andigheden, soms rondui t schr i jnend. Ook gerenoveerde woningen los sen vaak de prob lemen n iet op: een h ip u i t z i cht pr imeer t mees t a l op ef f i c iënt ru imtegebruik . Een voorbeeld i s een toog met barkrukken b i j de keuken, d ie ten kos te gaat van echte kookru imte.

MOZ AÏEK 2

13

1.3 – Dr ie schaalniveaus van groot naar k lein

Deze masterproef i s opgebouwd rond dr ie schaalniveaus die dr ie grote hoofdstukken vormen: de wi jk , het bouwblok en de woning. Zo onplooi t het onder zo ek z ich verder tot de zo ek to cht naar het waardevol le van de voormal ige arbeider shuis ves t ing in de Brugse Poor t .

De hedendaagse ingrepen in de wi jk fo cus sen z ich – naar mi jn mening – te vee l op de schaal van het b ouwblok , zonder s i tuer ing b innen een groter denkkader over de buur t . De Brugse Poor t i s een afgebakend gebied dat de bewoner s ook a l s een apar te zone beschouwen. Ook het Gent se bes tuur z iet het onder zo ek s gebied a l s een f r agment van de s t ad met een e igen ident i te i t ;16 ner gens wordt echter vermeld wat d ie ident i te i t inhoudt of kan inhouden.

Het b ouwblok i s een log ische vo lgende s t ap; d i t intermedia i r n iveau i s de schaal b i j u i t s tek waarop s tedenb ouwkundige ingrepen p laat s v inden. Het i s du ide l i jk begrensd (door de s tr aten) en makkel i jk hanteerbaar.

De woning koppel t u i te indel i jk terug naar het bas is idee van het onder zo ek . Niet enkel de perceels inr icht ing , maar ook de behandel ing van ver schi l lende huizen naas t e lkaar wordt h ierb i j in v r aag ges te ld .

16 « kaart 92: gewenste landschappelijke structuur », in STAD GENT, RSG: Kaarten Richtinggevend deel, s.e., Gent, 2003.

“Hoofds tuk A – De wi jk ” ont wikke l t een per soonl i jke v i s ie op de wi jk aan de hand van de waardebegr ippen van Labo S . 17 Een ingreep op schaal van het b ouwblok , in de Brugse Poor t , d ient b innen deze v i s ie te kaderen; tege l i jk i s er een u i t spr aak over de ro l van de arbeider swoningen b innen de wi jk .

“Hoofds tuk B – Het b ouwblok ” i l lus treer t hoe het toet s ingskader voor de Brugse Poor t kan gebruik t worden b i j a f br aak- en n ieuwb ouwprojec ten. Het t as t de grens af tus sen tabula rasa en een vo l led ig behoud van het b ouwblok .

De k le ins te schaal , “Hoofds tuk C – De woning ” heef t a l s do el te tonen dat de negent iende - eeuwse arbeider swoningen degel i jke huis ves t ing kan z i jn , met een goed leefcomfor t . D i t n iveau omvat ook het inter ieur van de woning , d i t a l s tegenhanger van het b ouwblok d ie fo cus t op het ex ter ieure.

17 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. pp. 13-28

P r o l o o g

14

1.4 – Leeswijzer s truc tuur masterproef

De dr ie schaalniveaus worden weergegeven v ia dr ie ‘ fotobanden’ (z ie h ierb oven). De wi jkband bevat b ouwblokken en s tr aten, de band van het b ouwblok bes t aat log ischer wi jze enkel u i t b ouwblokken, de woningband i s op geb ouwd u i t perce len. De a lgemene delen1 8 worden b ovenaan gemarkeerd door de dr ie banden samen; onder aan i s de t i te l weer gegeven. B i j e lk hoofds tuk worden de t i te lb laden gemarkeerd door de betref fende band van het schaaln iveau. E lke b ladz i jde bevat b ovenaan een hoofds tukaanduid ing.

Naast de tek st z i jn er dr ie soor ten af beeldingen: mozaïeken, f iguren en kaar ten. Kaar ten worden s teeds weer gegeven op een bepaalde schaal en met aanduid ing van het noorden en met een legende. E lk thema wordt s teeds v ia k leur gr adat ies van eenzel fde k leur voor ges te ld, de gr adat ies geven de ver schi l lende mogel i jke c ategor ieën weer. Iedere kaar t heef t b ovenaan een nummer en t i te l . A l le kaar ten z i jn ze l fgemaak t , om herhal ing te vermi jden i s deze vermeld ing – samen met de bron – enkel weer gegeven in de kaar tenl i j s t achter aan.

F iguren kunnen zowel t abel len, foto ’s of i l lus tr at ies bevat ten. Ze d ienen ter du id ing van de tek s t en hebben een nummer, t i te l en bronweer gave. Er wordt aangegeven of de i l lus tr at ie ze l fgemaak t , bewerk t of over genomen i s .

De mozaïeken hebben een meer i l lus tr at ie f kar ak ter, er worden s teeds een aant a l foto ’s per onder werp samen weer gegeven. De mozaïeken worden per geheel genummerd, de t i te l en bronvermeld ing i s achter aan in de l i j s t terug te v inden. De bronnen worden per foto weer gegeven, de foto ’s worden a l f abet isch geordend: van l ink sb oven naar recht sonder.18 De algemene delen zijn de index, proloog, epiloog, bijlagen, bibliografie en de lijst van mozaïeken, figuren en kaarten.

MOZ AÏEK X

FIGUUR X: T i te lEigen bewerking. Bron: xxx

K A ART X: T i te l

Deze masterproef bevat achteraan een envelop met ui tneembare b i j lages die men – b i j het lezen – naast de masterproef kan houden. Deze b i j lages geven een over z icht en d ienen ter verduide l i jk ing. De los se b i j lages worden a l f abet isch genummerd. De t i te l en bronvermeld ing van a l le b i j lages s t aat in de b i j lagenl i j s t . Eer s t worden de u i tneembare b i j lages weer gegeven. De b i j lages d ie b i j de tek s t ze l f horen z i jn numer iek geordend en recht s treek s weer gegeven in de b i j lagenl i j s t . In de d ig i t a le ver s ie worden de u i tneembare b i j lages n iet weer gegeven.

Per hoofds tuk i s een b ladwi jzer b i jgevoegd (B I JL AGE A , B en C). In de enveloppe in de achter z i jde i s er ook een s tr atenplan beschikbaar (B I JL AGE D).

De dig i ta le vers ie verschi l t l i chtjes van de gepr inte vers ie. B i j de v i s iebeelden1 9 van “Hoofds tuk A – De wi jk ” i s er namel i jk gewerk t met t r anspar anten d ie op de huid ige s i tuat ie ge legd worden. D ig i t aa l i s d i t n iet mogel i jk ; vandaar wordt de dubbele pag ina – waar tus sen in b o ek vorm de tr anspar ant z i t – d ig i t aa l herhaald,waarb i j het oor spronkel i jke beeld ver vangen i s door het v i s iebeeld . Deze herhaalde pag ina te l t b i jgevo lg n iet mee in de pag inanummer ing.

19 zie 3.3 – “Brugse Poort-eigenheid” pp. 91-110

[A] [B] [C][D] [E] [F ][G] [H] [ I ]

P r o l o o g

W A A R D EB E G R I P P E N

2

17

Het waardenkader is een tool d ie – over de schaalniveau ’s heen – gebruik t wordt om de kansen en knelpunten van een gebouw of s tedenbouwkundige s i tuat ie te vat ten. D i t waardenkader werd ont wikke ld door Labo S 20 in het kader van een s tudie over omgaan met wederopbouwarchi tec tuur. Er z i jn dr ie waardebegr ippen: lo cuswaarde, gebru ik swaarde, en cu l ture le waarde. E lke waarde heef t ver schi l lende deelaspec ten (Z IE F IGUUR 3A). 21

Het waardenkader i s bedo eld a l s een p o ly va lent af wegingskader om de waarde van er fgo ed te bepalen; Labo S s te l t echter dat het kader toepasbaar i s op e lke s t ad, geb ouwengeheel of geb ouw. 2 2

Het kan dus zowel gebru ik t worden om de s i tuat ie van een wi jk , een woonent i te i t a l s dat van een perceel te beoordelen. 2 3

20 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. pp. 13-2821 ibid p.2622 ibid p.2823 De termen waardenkader en waardebegrippen worden taalkundig rechtstreeks overgenomen uit de bron.

F IGUUR 2 A: Waardenkader van Labo SEigen bewerking. Bron: LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. pp. 26

Locuswaarde Gebruik swaarde Culturele waarde

streekeigenheid func t ionele draagkracht (cul tuur)his tor ische waarde

gener ic i te i t in een homogeen of heterogeen geheel

bouw f ys ische toestand str ik te monument waarde

ar t iculat ie s tedenbouwkundige s truc turen

express ievermogen kunsthis tor ische waardeac tuele kunst waarde

P r o l o o g

18

2.1 – Locuswaarde identi teit

Gebouwen of p laat sen met locuswaarde maken de wi jk spec i f iek en zorgen voor samenhang. De lo cuswaarde i s de be langr i jk s te s tedenb ouwkundige waarde in de zoek to cht naar de ident i te i t van een s t ad of s t adsdeel . Ze wordt gedef in ieerd a l s de manier waarop een geb ouw of ru imtel i jk e lement de s truc tuur van de s t ad of wi jk c reëer t of onder s teunt . Wat de s t ad meer s tedel i jk maak t heef t lo cuswaarde. 24 Een n ieuw te rea l i seren geb ouw mo et – om te vo ldoen aan lo cuswaarde – b i jdr agen aan de bes t aande s t ads s truc tuur (of in d i t geva l wi jk s truc tuur) en aans lu i t ing zoeken b i j de spec i f ieke of gener ieke condi t ie van z i jn lo c at ie. Om het waardevo l le van de Brugse Poor t te bepalen z i jn deze geb ouwen en p laat sen dus zeer be langr i jk om nader te onder zo eken.

24 Omgekeerd geldt ook: wat het land landelijker maakt bezit ook locuswaarde.

De def in i t ie van locuswaarde breng t het begr ip s treekeigenheid met z ich mee. In d i t onder zoek wordt deze term her le id tot “Brugse Poor t- e igenheid ” om aan te geven wat het gener ieke i s van het onder zo ek s gebied, wat het spec i f iek maak t en onder scheidt van andere wi jken. Gener iek betekent dat gene wat in een omgev ing of s i tuat ie gewoon i s en s teeds terugkomt. D i t kunnen b i jvoorbeeld bepaalde b ouws t i j len, mater ia len of t yp o log ieën z i jn .

Streekeigenheid kan door getrokken worden naar s tr aat-e igenheid . H iermee wordt een geheel van vormkenmerken van een s tr aat bedo eld, d ie daar ‘gewoon’ z i jn , maar het ander s maken dan andere s tr aten. Zo z ie je in ve le s teden dat “arbeider s s tr aten” vaak ver schi l len van “bur ger s tr aten” op v lak van het s tr aatprof ie l , kave ls truc tuur en bebouwings t yp olog ie. Een “arbeider s s tr aat ” met een e igen s tr aatprof ie l , kave ls truc tuur en t yp o log ie van arbeider sr i jwoning vormt en ver s terk t de ru imtel i jke s truc tuur van zowel de s tr aat a l s de wi jk ; het maak t de s tr aat ook spec i f iek ten opzichte van andere ru imtel i jke s truc turen.

Gebouwen met locuswaarde dragen b i j aan de waarneming van een groter geheel . Een andere vorm van lo cuswaarde i s gener ic i te i t in een homogeen of heterogeen geheel van analoge geb ouwen. Een homogeen geheel s laat op een s tr aat wand van ge l i jke geb ouwen in een herhal ing , sp iege l ing of var iat ie. Gener ic i te i t kan ook gevormd worden door ge l i jkaard ige gevels of door eenze l fde gr aad van det a i l ler ing , opb ouw of s t i j l . Een reek s van arbeider swoningen wordt door Labo S a l s hét voorbeeld aangehaald van deze vorm van lo cuswaarde. B i j gener ic i te i t in een heterogeen geheel kan de onregelmat igheid van de s tr aat a l s een cons t ant kenmerk gez ien worden. In be ide vormen (homogeen en heterogeen) ver wi j s t één geb ouw op z ich naar z i jn omgev ing.

19

Naast gener ic i te i t bevat ten ook spec i f ieke gebouwen of p laat sen locuswaarde. Een andere soor t lo cuswaarde wordt gevormd door herkenningspunten, landmark s o f beeldbepalende geb ouwen. D i t wordt gedef in ieerd a l s lo cuswaarde door spec i f i c i te i t en heef t een grote kr acht voor een s t ad of wi jk . Vaak z i jn d i t pub l ieke geb ouwen. 2 5

“[…] “ they seemed to have a spec ia l k ind of normal i t y about them, and he added: “super normal ”. […] The super normal objec t i s the resu l t of a long trad i t ion of evo lut ionar y advancement in the shape of ever yday th ings , not at tempting to break with the h is tor y of form but rather tr y ing to summarise i t , knowing is the ar t i f i c ia l rep lacement for normal , which with t ime and understanding may become

graf ted to ever yday l i fe.”26

Locuswaarde kan verbonden worden met Jasper Morr ison’s begr ip super normal. In z i jn es say Super Normal (20 0 6 27) beschr i j f t Jasper Morr i son hoe h i j z i jn mening over a luminium des ign s to e len tr acht te te vat ten. Z i jn v r iend noemde de term super normal en het was a l sof a l les op z i jn p laat s v ie l . De d iscus s ie gaat over des ign, en hoe des ign d ingen spec iaa l wi l maken waardoor n iemand het normale wi l . No cht ans was het oor spronkel i jke doel van des ign “conceiv ing th ings eas ier to make and bet ter to l i ve wi th”. 2 8

25 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. pp.22-2526 http://www.jaspermorrison.com/html/8851725.html (29 oktober 2011)27 ibid28 ibid

De par a l le l naar de s tedenb ouw wordt getrokken door te s te l len dat een wi jk of s tr aat d ie doorheen de t i jd natuur l i jk en onbewus t gegroeid i s n iet gemakkel i jk ver vangbaar i s . Het es say zet aan om na te denken over de z in van mo ei te do en om dingen spec iaa l te laten l i jken. De kr acht van geb ouwen en p laat sen met lo cuswaarde z i t – par a l le l h ier aan – dan ook n iet in hun spec ia le u i t z i cht , maar ju is t in wat normaal (en dus tege l i jk spec i f iek) voor de wi jk i s .

P r o l o o g

20

2.2 – Gebruikswaarde prak ti jk

Gebruik swaarde behandelt de vraag: behouden, aanpassen of s lopen? Een t weede noodzakel i jk te analyseren waarde i s de gebruik swaarde. Deze waarde bepaal t minder de ident i te i t van de wi jk , het i s een meer pr ak t i sche waarde. Het gaat h ier over de mate waar in een geb ouw aan ac tuele gebruik s vr agen kan beant woorden; b i jgevo lg ver schi l t d i t van gebruiker tot gebru iker. Deze waarde wordt gevormd door dr ie termen: func t ionele dr aagkr acht , b ouw f ys ische toes t and en expres s ievermogen.

Func t ionele dr aagkr acht bepaal t ho e geschik t een geb ouw is voor ac tuele of toekoms t ige func t ies . Het gaat h ier onder andere over mogel i jkheden van de l i g g ing , de kavels truc tuur en de p lat tegrond. Typ ische prob lemen b i j arbeider swoningen z i jn een te k le ine opper v lak te en beperk te parkeermogel i jkheid . Op wi jkn iveau kan het h ier gaan over prob lemen zoals b i j voorbeeld een onvo ldo ende aanb od aan appar tementen.

De b ouw f ys ische toes t and gaat over de s t aat van de dr aags truc tuur en geb ouwschi l . Een voorbeeld van een s lechte gebruik swaarde i s een woning d ie n iet vo ldoet aan de hedendaagse i so lat ienormen.

Een geb ouw of p laat s met een goed expres s ievermogen druk t de gewens te ident i te i t van de gebruiker s of van de geb ouw func t ie u i t en maak t duide l i jk of een ru imte publ iek of pr ivaat i s . D i t aspec t i s t i jdgevoel ig en hang t voor a l a f van de archi tec tuur en t yp o log ie van het geb ouw. 2 9

29 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. p.16

21

2.3 – Culturele waarde h is tor ic i tei t

Ten derde kunnen s tedenbouwkundige s truc turen ook een cul turele waarde bevat ten. D i t s laat op het u i tdrukken van een ac tuele of h is tor i sche e igent i jdsheid, gebeur tenis sen u i t het ver leden of het ver leden ze l f herdenken of het goed weer geven van het ac tuele cu l ture le k l imaat . Er worden v ier deelaspec ten onder scheiden: (cu l tuur)h is tor i sche waarde, s tr ik te monument waarde, kuns th is tor i sche waarde en ac tuele kuns t waarde.

In de s i tuat ie van de Brugse Poor t a ls negent iende - eeuwse gordelwi jk i s de h is tor i sche waarde het mees t re levant; de andere cu l ture le waarden z i jn in het onder zoek s gebied b i jna onbes t aande. Het gaat h ier over cons truc t ies d ie een h is tor i sche bron van kennis z i jn; ze leveren informat ie over de vro egere samenlev ing of b ouw wijze. Labo S haa l t ze l f ook arbeider swoningen ( in Ieper) aan a ls h is tor i sche getu igen van een huis ves t ingsp o l i t iek .

Een s tr ik te monument waarde s laat op een gewi ld monument . Een geb ouw dat een s leute lp laat s in het o euvre van een be langr i jke archi tec t of kuns tenaar i s , bevat kuns th is tor i sche waarde. B i j de kuns th is tor i sche waarde s t aan – in tegens te l l ing tot de h is tor i sche waarde – de s t i j lkenmerken centr aa l . In de s tudie over Ieper wordt aangehaald dat arbeider swoningen kuns th is tor i sch vaak minder of n iet waardevo l z i jn . De ac tuele kuns t waarde i s de mate waar in een geb ouw vandaag es thet isch geapprec ieerd kan worden of de p os i t ie d ie het inneemt b innen het hedendaagse archi tec tuur- en s tedenb ouwdebat . 3 0

30 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. pp.18-20

“ Het beschermen is een doel op z i ch geworden; en waar vroeger enkel de grote monumenten, de ‘dec is ion makers ’, werden beschermd of grote restaurat iebudget ten kregen toebedeeld, kan nu zowat a l les gek lasseerd worden a ls ‘er fgoed ’.”31

Het V laams Inst i tuut voor Onroerend Er fgoed (VIOE 32) i s de ins tant ie d ie bepaal t welke gebouwen voldoende cul turele waarde bevat ten om behouden te worden. Deze l i j s t i s , naar mi jn mening , echter n iet a l s abso luut te beschouwen. Ten eer s te i s het n iet a l t i jd du ide l i jk waarom bepaalde geb ouwen wel of n iet in de invent ar i s van V IOE worden op genomen. Ten t weede l i jken er soms b i jna ident ieke geb ouwen a ls de gec at a logeerde te ontbreken. De d iscus s ie over monumenten - en er fgoedzor g va l t echter bui ten het onder zo ek skader van deze mas terpro ef. Daarom wordt er vanui t gegaan dat de geb ouwen op de er fgoedl i j s t wel degel i jk cu l ture le waarde bevat ten, maar dat d i t n iet noodzakel i jk de enige cu l tureel waardevo l le geb ouwen van de wi jk z i jn .

31 DE PESSSEMIER Tim, Herbestemming van de Gentse kerken. De architectuur en inplanting van het religieus erfgoed, Universiteit Gent, 2010.32 zie http://www.vioe.be (6 februari 2012) en http://inventaris.vioe.be (6 februari 2012)

P r o l o o g

22

2.4 – Waardenkader interpretatie

Om de waardebegr ippen van Labo S 3 3 toe te passen op de Brugse Poor t wordt het waardenkader l i chtjes omgevormd (z ie F IGUUR 3B). L o cuswaarde wordt onder verdeeld in t wee duide l i jke c ategor ieën: e igenheid en spec i f i c i te i t . De deelaspec ten van gebruik swaarde b l j ven behouden. De s tr ik te monument waarde ver va l t wegens onre levant voor de Brugse Poor t . Kuns th is tor i sche waarde wordt omgevormd tot cu l ture le kuns t waarde; het begr ip wordt iet s breder. Het hoef t n iet per se te s laan op een geb ouw dat es sent iee l i s voor een bepaalde kuns tenaar of archi tec t , e lk geb ouw dat a l s er fgo ed ge labeld i s – of zou kunnen z i jn – bevat cu l ture le kuns t waarde. Ook wenig gear t icu leerde archi tec tuur (zoa ls arbeider swoningen) kunnen a ls ‘ kuns t ’ gez ien worden. Op e lk schaaln iveau zu l len de vo lgende subwaardebegr ippen u i t het bekomen waaardenkader gehanteerd worden.

33 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. pp. 13-28

Locuswaarde Gebruik swaarde Culturele waarde

EIGENHEID FUNC TIONELE DR A AGKR ACHT HIS TORISCHE WA ARDE

SPECIFIC ITEIT BOUWF YSISCHE TOES TAND CULTURELE KUNS T WA ARDEE XPRES SIE VERMOGEN AC TUELE KUNS T WA ARDE

FIGUUR 2B: WaardenkaderEigen bewerking. Bron: LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. p. 26

H O O F D S T U K A

DE W I J K

25

H O O F D S T U K ADe wi jk wordt bekeken v ia dr ie lu iken: “Gis teren”,

“ Vandaag ” en “Morgen”. Deze dr ie de len omvat ten respec t ieve l i jk de geschiedenis , de hedendaagse s i tuat ie en het to ekoms tbeeld . E lk deel vormt een bes lu i t op bas is van de waardebegr ippen van Labo S . 3 4 H ierb i j wordt te lkens schemat isch op kaar t weer gegeven welke e lementen van de wi jk in welke mate waardevo l z i jn . D i t gebeur t door e lke waarde een k leur te geven, de gr adat ies van e lk k leur geven de s terk te weer.

“Gis teren” begint b i j het ont s taan van de wi jk , in de der t iende eeuw. Punt 1 .1 wordt ges i tueerd tot c a . 186 0 omdat pas tus sen 186 0 en 189 0 de wi jk echt vo lgeb ouwd werd. 3 5

De verk lar ing van de huid ige s i tuat ie s t ar t c a . 1820 omdat rond d ie per iode de eer s te be langr i jke f abr ieken z ich in de Brugse Poor t ves t igden; 3 6 de arbeider swoonwi jk begon z ich te vormen. De huid ige s i tuat ie wordt afgerond met de b ouw van het ei land Malem (1952). 37 D i t t i jds t ip i s kor t na het e inde van de t weede were ldoor log. Er wordt ges te ld dat de na - oor logse per iode nog s teeds voor een groot deel het beeld van de Brugse Poor t vandaag bepaal t ; 3 8 vandaar dat d i t een go ede af bakening in de t i jd i s .

Tot aan 20 0 0 wordt bekeken hoe de wi jk ver anderd i s . In het jaar 20 0 0 werd Gent G is teren 39 u i t gegeven, de voorbere id ing voor het Ruimtel i jk Struc tuurp lan Gent (R S G, 20 03). 4 0 Ook het s t ads vernieuwingsprojec t Zuurstof voor

34 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. pp. 13-2835 http://nl.wikipedia.org/wiki/Brugse_Poort_(Gent) (14 april 2012)36 Le Phoenix aan de huidige Phoenixstraat en Société Linière La Lys op de Groene Vallei.37 Malem behoort niet tot het onderzoeksgebied, het is echter wel de laatste echte uitbreiding/verandering van de wijk Brugse Poort-Rooigem.38 http://www.gent.be/eCache/WBP/41/815.html (3 april 2012)39 LACOERE Peter e.a., Gent Gisteren, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2000. 40 http://www.gent.be/eCache/THE/1/706.cmVjPTQzNzI4.html (20 september 2010)

de Brugse Poor t begon to en. Er kan dus ges te ld worden dat het ‘n ieuwe mi l len ium’41 een n ieuwe wind doorheen de wi jk b l ies; d i t deel hoor t b i j “Mor gen”.

Tens lot te wordt kor t ingegaan op het begr ip geheugen van de s t ad. V ia de waardebegr ippen 42 wordt bepaald welke ru imtel i jke s truc turen en e lementen in de wi jk h is tor i sch gez ien van be lang z i jn .

De informat ie in “Gis teren” i s gebaseerd op b o eken, internet informat ie en h is tor i sche kaar ten. De geschiedenis wordt voornamel i jk aan de hand van de vo lgende t wee b oeken geschet s t : Gentse wi jken van vroeger4 3 en B ouwen voor de industr ie . 4 4

V ia de beschikbare h is tor i sche kaar ten z i jn er v ier vereenvoudigde kaar ten getekend d ie de evo lut ie van 17 75 tot 1878 weer geven. De latere kaar ten z i jn top ogr af i sch en geven geen af zonder l i jke geb ouwen weer (er wordt gewerk t v ia gearceerde b ouwblokken). H ier van konden dus geen analoge kaar ten op ges te ld worden. Een andere mo ei l i jkheid b i j de h is tor i sche kaar ten i s het fe i t dat de Brugse Poor t z i ch a l t i jd aan de r and van de kaar t bev indt . B i jgevo lg i s n iet a l t i jd vo l led ig deze l fde zone z ichtbaar (en b i jna nooi t het vo l led ige onder zo ek s gebied). De kaar ten omvat ten dus n iet het ze l fde domein, ze hebben – voor de duide l i jkheid – wel te lkens recht s onder deze l fde begrenzing. Het water wordt a l s referent ie gebruik t ; doorheen de t i jd ver anderden de water wegen echter mee v ia demping en aanleg. Enkel de wegen en beb ouwing d ie z i ch b innen de L e ie en de Brugse Vaar t bev inden worden weer gegeven, omdat d i t de begrenzing van het onder zo ek s gebied vormt . Er i s wel geopteerd voor de oude L e iearm (huid ige Nieuwewandel ing) omdat er op de Groene Val le i een be langr i jke f abr iek s tond.

41 Het nieuwe millenium begon strikt gesproken pas in 2001.42 zie “1 - Waardebegrippen” pp.13-1943 BOCKSTEAL Philippe, Gentse wijken van vroeger. Deel 1: De Brugsepoort, Uitgeverij De Klaroen n.v., Nazareth, 1995.44 DESEYN Guido, Bouwen voor de industrie: een verkenning in het Manchester van het vasteland, MIAT, Gent, 1989.

26

DE W I J K “ Vandaag ” beschr i j f t de huidige ruimtel i jke

s i tuat ie en de waarde er van voor de Brugse Poor t . Eer s t wordt een wi jder beeld ten opzichte van Gent geschet s t . V ia beschikbare c i j fer gegevens wordt de beb ouwde opper v lak te, bevo lk ingsdichtheid en het migr at iesa ldo beschouwd. Voor a l het bewoner sprof ie l za l voor het verdere onder zo ek van be lang z i jn . De Brugse Poor t wordt ook – v ia kaar ten – gep os i t ioneerd b innen de l i jn inf r as truc tuur van Gent; d i t du idt de s tedel i jke condi t ie van de wi jk .

Ver vo lgens wordt de wi jk – analoog aan het onder zoek van Labo S 4 5 – op gedeeld in s truc tuuronderdelen; d i t i s een too l om de wi jk in a l z ’n s tedenb ouwkundige s i tuat ies te vat ten. To egepas t op de Brugse Poor t resu l teer t d i t in enkele subs truc tuuronderdelen. S amen met de op del ing van pr imaire, secundaire en ter t ia i re geb ouwen 4 6 vormt d i t het bas iskader vanwaarui t de wi jk verder geanalyseerd wordt . De waardenanalyse ver trek t van de dr ie waardebegr ippen van Labo S . 47 H ierb i j wordt v ia ve ldwerk de gehele wi jk geanalyseerd, enkele thema’s z i jn onder andere func t ies , t yp o log ieën, er fgoed, enzoverder. Deze thema’s worden te lkens v ia k leur gr adat ies aangeduid op de geb ouwl i jnen vo lgens de d ig i t a le kaar t van de s tedenb ouwkundige d iens t van Gent .

45 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. pp. 83-12746 De term tertiaire gebouwen slaat op de gebouwen aan de tertiaire structuuronderdelen. Dit valt dus niet te verwarren met de economische tertiaire sector..47 ibid

Het laat s te deel , “Morgen” wi l a l lereerst nagaan wat de ambit ies van Stad Gent z i jn . Welke noden, kansen en ingrepen komen naar voren u i t d iver se be le idsdo cumenten? Zoals h ierb oven vermeld begint de toekoms t v is ie in 20 0 0, met a l s ‘hoog tepunt ’ het Ruimtel i jk Struc tuurp lan Gent , 4 8 gepubl iceerd en go edgekeurd in 20 03. Het R S G werd in 2010 her z ien v ia een bro chure; 49 vandaar dat het be le ids s t andpunt tot 2010 loopt . Het incorp oreer t de ver ander ingen van de voorb i je zeven jaar (20 03 -2010).

De bro chures Gent G is teren , 5 0 Gent Vandaag 51 en Gent Morgen 52 geven een kor te in le id ing op en samenvat t ing van het R S G. De bundels ver schaf fen op een makkel i jk toegankel i jk en over z ichte l i jke manier een beeld van de s t ad d ie Gent i s en moet worden. Het R S G bes t aat u i t dr ie de len: een informat ief , een r i cht ing gevend en een b indend gedeel te. Het informat ief gedeel te behandel t de huid ige s t ads s i tuat ie met haar knelpunten, k wal i te i ten en kansen. Het r i cht ing gevend deel beschr i j f t de gewens te evo lut ie van de s t ad en het b indend gedeel te geef t de engagementen, ac t ies en s treefdo elen van St ad Gent weer. Met andere woorden: het informat ief gedeel te wordt weer gegeven in de bro chures Gent G is teren en Gent Vandaag . In Gent Morgen wordt het r i cht ing gevend en b indend gedeel te samengevat .

De B ele idsnota Stedenbouw 20 02-20 07 en de B ele idsnota Stadsont wikkel ing 20 07-2012 ver schaf fen aanvul lende informat ie over het openbaar domein.

48 http://www.gent.be/eCache/THE/1/706.cmVjPTQzNzI4.html (20 september 2010)49 STAD GENT, Het Ruimtelijk Structuurplan Gent. Naar een kwaliteitsvolle en open stedelijke ruimte, s.e., Gent, 2010.50 LACOERE Peter e.a., Gent Gisteren, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2000.51 LACOERE Peter e.a., Gent Vandaag, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2000.52 LACOERE Peter e.a., Gent Morgen, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2002.

27

Het projec t Zuurstof voor de Brugse Poor t i s een ver wezenl i jk ing van het R S G. V ia een kor te ref lec t ie wordt nagegaan of d i t wel degel i jk dé op los s ing voor de wi jk i s . Het i s d i t projec t dat aan de gronds lag l i g t van de ‘kaa ls lag ’: de onte igeningen in het Lu izengevecht , B iezens tuk en het verdwi jnen van de Brunel - en S ikke ls tr aat . Zoa ls a l eerder aangehaald v ind ik , ook h ier, dat een concrete v i s ie voor de Brugse Poor t echter ontbreek t . Het projec t g ing echt van s t ar t in 20 02 (de voorbere id ing begon in 20 0 0) en i s nog s teeds vo lop bezig . Er werd voor z ien dat de werken in 20 0 8, ten laat s te 2010 vo l tooid zouden z i jn . In 20 0 9 hapte Zuurstof voor de Brugse Poor t echter a l naar adem. 5 3

Tenslot te wordt een eigen v is ie over de Brugse Poor t a ls buur t geformuleerd; h ierbi j wordt terug gegrepen naar de verschi l lende substruc tuuronderdelen. Naar analog ie met het begr ip s treekeigenheid heet d i t deel “Brugse Poor t- e igenheid ”. De schemat ische waardenkaar ten u i t “Gis teren” en “ Vandaag ” worden samengevo egd tot de gewens te waarden voor de wi jk . E lk subs truc tuuronderdeel wordt gekoppeld aan een kernwoord dat een bepaalde consequent ie heef t voor de voormal ige arbeider swoningen (behoud of geen behoud). D i t wordt ge ï l lus treerd aan de hand van t ien v i s iebeelden (één per subs truc tuuronderdeel en een ex tr a beeld voor het secundaire weef se l) d ie de huid ige s i tuat ie omvormen tot een ideaalbeeld vo lgens de ont wikke lde v i s ie. A ldus wordt een kaar t van de wi jk bekomen d ie aanduidt welke arbeider swoningen d ienen behouden te worden ter onder s teuning van het wi jk weef se l en de ident i te i t en het kar ak ter van de Brugse Poor t .

53 VAN KEYMEULEN Karel, Brugse Poort wacht op zuurstof, De Standaard, s.l., 9 februari 2009.

H O O F D S T U K A

28

DE W I J K

H O O F D S T U K A

1G I S T E R E N

DE W I J K

31

H O O F D S T U K A

1.1 – Ontstaan van de wijk 13de eeuw tot ca. 1860

De Brugse Poor t vond z i jn oorsprong in de groeiende Gent se bevolk ing. In de middeleeuwen was de s t ad omgeven door een verdedig ings gordel; in de der t iende eeuw woonde de bevo lk ing er echter a l bu i ten. Daarom begon men een n ieuwe omwal l ing te b ouwen, d ie in de loop van de veer t iende en v i j f t iende eeuw afgewerk t was . Op de weg naar Brug ge b ouwde men een p oor t in de omwal l ing: de Brugse Poor t . 5 4 Deze s tond op het huid ige kru ispunt van de B egi jnhof laan, Brugsep oor t s tr aat , C ontr ibut ies tr aat en Noords tr aat . De vroegere s teenweg naar Brug ge vormt nog a l t i jd de rug gengr aat van de wi jk (Noords tr aat – Pho enix s tr aat – B evr i jd ings laan – Brugses teenweg). Wes t waar t s h ier van lag het gehucht Rooigem (Roygem) rond de huid ige Ooievaar- en Peer s tr aat .

In het begin van de zevent iende eeuw werd de Brugse Vaar t gegr aven (1613 -1625). In 1752 werd deze vaar t door de C oupure verb onden met de b innens tedel i jke L e ie. Tus sen de Brugse Vaar t en de L e ie kreeg het gebied ge legen achter de Brugse Poor t een e igen ves t ing met b o lwerken (z ie F IGUUR 4). 55

Op de Ferr ar i skaar t 5 6 van 17 75 z i jn de s teenweg naar Brug ge, de water wegen en de s t ads ves t ing duide l i jk z i chtbaar (z ie K A ART 2 A). Het gehucht Rooigem bes t aat u i t enkele akker s met molens . Op de kaar t van Go ethals 57 (179 6) z i jn de s t ads ves ten ges loopt , het park de Nieuwewandel ing

54 BOCKSTEAL Philippe, Gentse wijken van vroeger. Deel 1: De Brugsepoort, Uitgeverij De Klaroen n.v., Nazareth, 1995. pp.355 http://www.gent.be/eCache/WBP/41/815.html (3 april 2012)56 DE FERRARIS Joseph, Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden opgenomen op initiatief van Graaf de Ferraris. Ghendt, Pro Civitate, Brussel, 1965.57 GOETHALS G., Plan van Gend en gemeéten en gegraveérd in ’t jaar 1796, P.F. de Goesin, Gent, 1796.

– aangelegd in 1785 – i s z i chtbaar 5 8. D i t eer s te echte p lan van “Gent-s t ad ” 59 toont waar het gehucht een s tuk je s t ad aan het worden was , namel i jk b i j de Brugse Poor t ze l f, langs be ide z i jden van de s teenweg (z ie K A ART 2B).

58 Dit park is niet aangeduid op KAART 3B (die gebaseerd is op de kaart van Goethals (1796) ) aangezien dit buiten het onderzoeksgebied valt.59 http://www.waterwijk.be/geschiedenis/kaart/goethals/waterwijk/index.htm (3 april 2012)

F IGUUR 3: De Brugse Poor t , rond het midden van de negent iende eeuwBron: BOCKSTEAL Philippe, Gentse wijken van vroeger. Deel 1: De Brugsepoort, Uitgeverij De Klaroen n.v., Nazareth, 1995. p. 3

32

K A ART 2: De Brugse Poor t in het laat s te k war t van de acht t iende eeuwEigen kaart. Bron 2A: DE FERRARIS Joseph,Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden opgenomen op initiatief van Graaf de Ferraris. Ghendt,Pro Civitate, Brussel, 1965. Bron 2B: GOETHALS G., Plan van Gend engemeéten en gegraveérd in ’t jaar 1796, P.F. de Goesin, Gent, 1796.

DE W I J K

bebouwing

kerk

vesten

akkers

steenweg

straten

weggetjes

molens

fabriekssites

waterwegen

A

B

33

FIGUUR 4: De ves t ing van de Brugse Poor tBron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Brugse_Poort_(Gent) (14 april 2012)

In de eers te hel f t van de negentiende eeuw bleef het gebied sporadisch bebouwd akker land. Gent was , aan het e ind van de acht t iende eeuw, de eer s te s t ad op het Europese vas te land d ie indus tr ia l i seerde. Tex t ie lbedr i j ven en de met aaln i j verheid f loreerden. D i t leverde de s t ad de b i jnaam “Manches ter van het vas te land ” op. 6 0

Wegens de noodzaak aan een groot bevo lk ingscentrum ves t igden de eer s te indus tr ië le bedr i j ven z ich echter nog in de b innens t ad: langs de Gent se water lopen zoals de C oupure of in bes t aande gebouwen zoals voormal ige k loos ter s , kerken en in het Gr avens teen. De arbeider s mo es ten d icht b i j de f abr ieken gehuis ves t worden; h ier voor deelde men woningen en k loos ter s op in ver schi l lende wooneenheden en grote b innentuinen werden vo lgeb ouwd met be lu iken.

De inp lant ing in de s t ad gaf echter prob lemen o.a . op het v lak van verkeer s inf r as truc tuur. Het wegennet dateerde immer s nog u i t de middeleeuwen. Het Gent se s t adsbes tuur los te d i t prob leem op door een eer s te op del ing tus sen publ iek en pr ivaat domein in te voeren. V ia enkele eenvoudige verordeningen beperk te men het wi l lekeur ig gebru ik van de publ ieke ru imte. S o c ia le en economische ac t iv i te i ten d ie z i ch t r adi t ioneel op s tr aten en p le inen vo l trokken 61, werden verb oden. D i t maak te z ware inf r as truc tuur werken onnodig: tus sen 179 9 en 1830 werd in Gent s lecht s één n ieuwe s tr aat aangelegd en dr ie s tr aten verbreed. 62 Op de kaar t van Van der Maelen 6 3 (1832) i s er b i jgevo lg nauwel i jk s ver schi l te merken met de kaar t van Goethals 6 4 (179 6).

60 Manchester geldt in de hele wereld als het archetype van een textielstad.http://nl.wikipedia.org/wiki/Manchester (22 april 2012)61 Enkele voorbeelden zijn straatspelen, het stapelen van goederen en het drogen van wasgoed.62 DESEYN Guido, Bouwen voor de industrie: een verkenning in het Manchester van het vasteland, MIAT, Gent, 1989. pp.41-4363 VAN DER MAELEN Philippe, Plan de Gand, Etablissement géographique fondé par Ph. Vandermaelen, Brussel, 1832.64 GOETHALS G., Plan van Gend en gemeéten en gegraveérd in ’t jaar 1796, P.F. de Goesin, Gent, 1796.

H O O F D S T U K A

34

DE W I J K De Industr ië le Revolut ie le idde ui te indel i jk tot

een echte vers tedel i jk ing van de Brugse Poor t . In de t weede hel f t van de negent iende eeuw evo lueerde Gent van een pre - indus tr ië le naar een indus tr ië le pro let ar i sche s t ad. Het grote ver wor ven kapi t aa l van de tex t ie lbedr i j ven resu l teerde in een meer over wogen lo c at ies tr ateg ie. Een inp lant ing bui ten de s t ads grenzen, gecombineerd met de mas sa le ins troom van p lat te landsbewoner s maak te namel i jk een snel le u i tbre id ing mogel i jk . De negent iende -eeuwse gordel ont s tond.

Door de aanwezigheid van kanalen en haveninf ras truc tuur concentreerden de grote bedr i j ven z ich in de noordel i jke en wes te l i jke sec toren van Gent . 6 5 De Brugse Poor t was , door z i jn ont s lu i t ing v ia water wegen (Brugse Vaar t en L e ie) een zeer geschik t geb ied voor f abr ieken. 6 6 In 1821 werd een ate l ier voor met aalbewerk ing en – cons truc t ie op ger icht aan de Ket t ings tr aat . L ater werd d i t omgevormd tot de met aal f abr iek Le Phoenix . In het voormal ige bedr i j f voor het bedrukken van katoen komt Soc iété L in ière La Lys , een tex t ie lbedr i j f dat u i te indel i jk bes lag za l leg gen op de he le s i te de Gro ene Val le i . 6 7 Deze t wee f abr ieken vormen de sp i l waarrond de Brugse Poor t gegro eid i s en trokken ve le arbeider s aan (z ie K A ART 3A).

65 DESEYN Guido, Bouwen voor de industrie: een verkenning in het Manchester van het vasteland, MIAT, Gent, 1989. p.4666 BOCKSTEAL Philippe, Gentse wijken van vroeger. Deel 1: De Brugsepoort, Uitgeverij De Klaroen n.v., Nazareth, 1995. p.567 http://www.gent.be/eCache/WBP/41/815.html (3 april 2012)

F IGUUR 5: L e Phoenix en S o c iété L in ière L a LysBron: [A] BOCKSTEAL Philippe, Gentse wijken van vroeger. Deel 1: De Brugsepoort, Uitgeverij De Klaroen n.v., Nazareth, 1995. p. 5[B] DESEYN Guido, Bouwen voor de industrie: een verkenning in het Manchester van het vasteland, MIAT, Gent, 1989. p. 121

35

H O O F D S T U K ADe wi jk werd tus sen 186 0 en 189 0 vo l led ig vo lgeb ouwd. 6 8

Dr ie be langr i jke ont wikke l ings - kat a lysatoren in 186 0 waren het s lopen van de ves ten, het af schaf fen van de o c trooirechten 6 9 en het invoeren van de gemeentewet .70 De prec ieze ef fec ten h ier van va l len echter bui ten d i t onder zo ek .

Op de kaar t van S aure l 71 (18 41) en van Gér ard 7 2 (1855 -1857) z i jn duide l i jk de t wee f abr ieken waar te nemen, maar s lecht s een minieme woonui tbre id ing (z ie K A ART 3A). B i j S aure l s t aat het gebied a l grotendeels aangeduid a l s b ouwland met enkel weiden en tu inen; op de kaar t van Gér ard wordt er geen onder scheid aangeduid, de s tukken grond l i jken wel a l k le iner verkaveld 7 3. De 7.0 0 0 inwoner s van de Brugse Poor t (1850 74) waren a l len in de onmiddel l i jke omgev ing van de bedr i j ven gehuis ves t .

Tus sen 1863 en 186 6 werd de S int-Jan - B apt is tkerk geb ouwd; 75 op de t weede kaar t van S aure l 76 (1872) (z ie K A ART 3B) z ien we de kerk en i s de wi jk a l l i cht jes , in (noord -)wes te l i jke r i cht ing gegro eid . Ve le n ieuwe s tr aten z i jn in

68 http://nl.wikipedia.org/wiki/Brugse_Poort_(Gent) (14 april 2012)69 BOCKSTEAL Philippe, Gentse wijken van vroeger. Deel 1: De Brugsepoort, Uitgeverij De Klaroen n.v., Nazareth, 1995. pp.470 DESEYN Guido, Bouwen voor de industrie: een verkenning in het Manchester van het vasteland, MIAT, Gent, 1989. pp.4671 SAUREL B.J., Plan der stad Gent opgemaekt ter schaal van 1 tot 5.000, Jacqmain, Gent, 1841.72 GERARD P., Plan parcellaire de la ville de Gand et une partie de sa banlieue, d’après les plans cadastraux révisés par le géomètre de 1re. Classe L. Gérard, P. Gérard, Gent, 1855-1857.73 De perceelslijnen e.d. zijn echter niet aangeduid op KAART 3. KAART 3 is gebaseerd op de kaart van Saurel (1841) en die van Gérad (1855-1857), de kaart van Gérard is echter doorslaggevend aangezien die recenter is. Daarom zijn akkerlijnen niet meer aangeduid aangezien uit de kaart van Gérard het verschil niet blijkt.74 BOCKSTEAL Philippe, Gentse wijken van vroeger. Deel 1: De Brugsepoort, Uitgeverij De Klaroen n.v., Nazareth, 1995. pp.1075 http://nl.m.wikipedia.org/wiki/Sint-Jan_Baptistkerk_(Gent) (14 april 2012)76 SAUREL B.J., Plan de Gand, avec indication des projets, Jacqmain, Gent, 1872.

aanleg. Het Verb indingskanaal werd in 1863 gegr aven 7 7 met guns t ige gevo lgen voor de f abr ieken: Le Phoenix en Soc iété L in ière La Lys z i jn u i t gebre id (wordt vaak kor t weg Grote Lys geno emd) en op de noordel i jke L e ie - oever s i tueer t z i ch de f abr iek Kle ine Lys (ges t icht in 186 47 8) .

77 http://www.gent.be/eCache/WRA/42/850.html (3 april 2012)78 http://www.gent.be/eCache/WBP/41/815.html (14 april 2012)

36

DE W I J K K A ART 3: De Brugse Poor t in de t weede hel f t

van de negent iende eeuw

bebouwing

kerk

vesten

akkers

steenweg

straten

weggetjes

molens

fabriekssites

waterwegen

A B

37

De Brugse Poor t groeide zonder s tedenbouwkundige voor waarden. De negent iende -eeuwse t i jds gees t was “ la i s ser- f a i re ”; de overheid l ie t het economische gebeuren op z i jn be loop en a l les zou wel goed komen. Men ge loofde dat een vr i je compet i t ie tus sen indus tr ie en wonen het bes te resu l t aat zou op leveren. Vr aag en aanb od gaf de ru imte vorm. E lke par t icu l ier had ook de to e lat ing een s tr aat te openen, 7 9 h ier in schui l t de verk lar ing voor het chaot ische s tr atenpatroon dat de Brugse Poor t kenmerk t . De s tr aat werd louter a l s een verkavel ings ins trument gebruik t ; men ont wierp geen h iër archie tus sen verkeer- en woons tr aten.

D oor de enorm dominante p os i t ie van de tex t ie l sec tor in de s t ad Gent 8 0 en door de beperk te so c ia le mobi l i te i t en ger inge inkomens ver schi l len in deze sec tor le idde de onthoudingsp ol i t iek van de overheid echter tot één grote, so c iaa l homogene k las se met eenze l fde wooncul tuur. Er ont s tond a ls het ware een indus tr iee l get to van bedr i j ven met oml ig gende arbeider swoningen.

De woningmark t was eers t in handen van gelegenheidsspeculanten. De enorme vr aag naar arbeider swoningen werd n iet ingevuld door de tex t ie l indus tr ië len. Z i j inves teerden namel i jk a l hun ver wor ven kapi t aa l in bedr i j f s inf r as truc tuur en expans ie. De arbeider swoningen werden geb ouwd door een groep ge legenheids speculanten (winkel ier s en ze l f s t andigen).

Al lereerst benut ten zi j het bestaande woningpatr imonium. Ver vo lgens begon men de bes t aande tu inen en open 79 De particulier diende wel in te staan voor de aanlegkosten, inbegrepen bestrating, riolering en voetpaden.80 In 1846 werkte 70% van de Gentse arbeiders in de textiel, in 1896 55%.

ru imte in de b ouwblokken op te vu l len met woningen. Om zoveel mogel i jk wins t te maken werd een max imum aant a l wooneenheden beoogd. Omdat de b ouwgrond grenzend aan de s tr aat het duur s t was , werden smal le, d iepe perce len ont wikke ld . Deze perce len werden aan beide kanten met huis jes bezet (gangbelu ik) . Een andere veel voorkomende vorm was het vo lb ouwen van een tu in langs dr ie z i jden (p le inbelu ik) . 81 Het be lu ik was een t yp ische woonvorm voor arbeider s gez innen. Voorbeelden z i jn o.a . het p le inbelu ik in de Goudens ter s tr aat (1865) en een combinat ie van gangen p le inbelu ik in de Abr ikoos s tr aat (1876). 8 2

De s teeds s t i j gende vr aag naar goedkope woningen resu l teerde tot een enorme s t i j g ing van de huurpr i jzen. D oor het lage inkomen van de indus tr iearbeider s konden z i j z i ch n iet u i t de greep van de huis jesmelker s bevr i jden. De woningen hadden s lechte sani t a i re voor z ieningen en een ondermaat se hyg iëne. In combinat ie met de zeer hoge bevo lk ingsdichtheid le idde d i t tot enorme epidemieën. 8 3

81 DESEYN Guido, Bouwen voor de industrie: een verkenning in het Manchester van het vasteland, MIAT, Gent, 1989. pp.46-4982ibid p.19883 ibid p. 49

1.2 – Verklar ing van de huidige s i tuatie

ca. 1820 tot 1952

H O O F D S T U K A

38

L ater ont wikkelden ook de fabr ikanten arbeiderswoningen en gaven mee vorm aan de wi jk .T i jdens de Amer ikaanse Bur geroor log (1861-1865) verkeerde de katoenni jverheid in een c r i s i s door de lage aanvoer van kato enwol vanui t Amer ika . 8 4 De overheid c reëerde werk voor de werk loze wever s en sp inner s door s t ads gr achten te dempen en enkele segmenten van de r ingb oulevard aan te leg gen (huid ige R4 0). 8 5 Pas in 1869 ver l iep de tex t ie lproduc t ie weer a l s voorheen. 8 6

De indus tr ië len hadden nood aan een a l ternat ieve bron van inkoms ten, d i t vonden ze in het b ouwen van arbeider shuis ves t ing. Het Ruimtel i jk Struc tuurp lan Gent (R S G) s te l t daarom dat de negent iende - eeuwse gordel voor a l door groot grondbezi t ter s vormgegeven werd. Het Rab ot i s h ier een t yp isch voorbeeld van, deze wi jk werd door de tex t ie lbaronnen vo l led ig vo lgebouwd met ident ieke arbeider swoningen. 87 Het ver schi l tus sen het b ouwen door de grote indus tr ië len en door de k le inere winkel ier s en ze l f s t andigen i s du ide l i jk z i chtbaar b i j ver ge l i jk ing tus sen de Brugse Poor t en het Rab ot . B i j opr icht ing van de S int-Jozef kerk werd er een vo l led ig n ieuw woonweef se l – bes t aande u i t be lu iken – aangelegd vo lgens een or thogonaal s tr atenpatroon; 8 8 tegenover ges te ld aan het weef se l in de Brugse Poor t dus .

In 1897 werd de huid ige Rooigemlaan, op vr aag van de indus tr ië len, aangelegd; 8 9 en ont s tond ook de sp inner i j en t wi jnder i j “F i lature de Roygem”. 9 0 De Rooigemlaan i s a l

84 http://www.ethesis.net/katoennijverheid/katoennijverheid.htm (29 juli 2011)85 DESEYN Guido, Bouwen voor de industrie: een verkenning in het Manchester van het vasteland, MIAT, Gent, 1989. p.5086 http://www.ethesis.net/katoennijverheid/katoennijverheid.htm (29 juli 2011)87 STAD GENT, RSG: Informatief gedeelte, s.e., Gent, 2003. p.5288 PLETINCKX Evelien, Een innovatieve social-ruimtelijke visie voor de wijk Rabot-Blaisantvest te Gent – Stadsontwerp voor de Gasmetersite, Universiteit Gent, 2010.89 http://nl.wikipedia.org/wiki/Rooigem (3 april 2012)90 http://www.gent.be/eCache/WBP/41/815.html (3 april 2012)

aangeduid op de t weede kaar t van S aure l 91 (1872). D i t kan eventueel impl iceren dat de f abr ikanten a l een t i jd v r agende par t i j waren voor een ver lenging van de r ingb oulevard. Het do el was een betere bere ikbaarheid van de bedr i j ven rond de Brugse Vaar t . Het gevo lg was een scheid ing tus sen een deel van het v ro egere gehucht Rooigem en de Brugse Poor t wi jk .

De top ogr af i sche kaar t van 193792 en van 19 4 8 93 toont de wi jk a l s vo lgeb ouwde b ouwblokken met dr ie f abr ieken op de noordel i jke L e ie - oever en de “Grote Lys ” aan de overkant . “L e Phoenix ” i s n iet spec i f iek aangeduid, maar het b ouwblok waar het z i ch bevond i s wel a l s vo lgeb ouwd gearceerd. De S int-Jan - B apt is t- kerk en het schoolgeb ouw in de huid ige Ac ac ias tr aat z i jn a l s enigs te andere be langr i jke geb ouwen aangeduid. Het s tr atenpatroon komt met het huid ige weef se l overeen.

91 SAUREL B.J., Plan de Gand, avec indication des projets, Jacqmain, Gent, 1872.92 XXX, Topografische kaart van België. Gent (22/1), Militair Geografisch Instituut, Brussel, 1937.93 XXX, Topografische kaart van België. Gent (22/1), Militair Geografisch Instituut, Brussel, 1948.

DE W I J K

39

De maatregelen van de overheid mis ten een posi t ief ef fec t op de Brugse Poor t . Na de cho ler a -ep idemie van 186 6 begon de saner ing van verpauperde s t adsdelen door de overheid . D i t gebeurde echter voor a l in de b innens t ad: het dempen of over welven van ver vui lde water lopen, s lopen van be lu iken en het verbreden van s tr aten. D i t verdreef de arbeider s van de h is tor i sche b innens t ad naar de noordel i jke en wes te l i jke sec toren van Gent . De vr aag naar arbeider swoningen in de Brugse Poor t b leef hoog en de t weedel ing tus sen het noorden – met f abr ieken en be lu iken – en het zu iden – met aangename woonwi jken – werd voor t gezet .

De zone - onte igeningswet ten van 1858 en 1867 – ont s t aan onder inv lo ed van de Haus smaniser ing 9 4 van Europa – b oden een kans om perce len eenvoudiger te onte igenen. De wet ten ef fenden de weg voor heuse tabula rasa - oper at ies . In tegens te l l ing tot andere B e lg ische s teden zoals Brus se l , Ant werpen en Lu ik , had d i t echter geen inv lo ed in Gent .

D i t va l t te verk laren vanui t dr ie f ac toren. Ten eer s te was er in Gent geen middenk las se d ie grote b innens t adverkavel ingen kon opkopen. 9 5 Ten t weede bepaalde de Gemeenter aad dat b i j e lk saner ingsprojec t mins tens een deel van het n ieuwe woningbes t and u i t arbeider shuis ves t ing zou bes t aan. Ten derde nam men in Gent zeer se lec t ie f perce len op in de onte igeningszone, onder meer om f inanc ië le redenen.

Zo ont s tonden onregelmat ige contouren van ver f r aa ide en gesaneerde zones , waar tus sen t a l r i jke ongezonde belu iken en f r agmenten van pre - indus tr ië le s t adswi jken b leven bes t aan.

94 Hiermee wordt bedoeld dat de visie van Hausmann – in heel Europa – gezien werd als het principe van de stadsontwikkeling. Hausmann was een Franse architect die in de negentiende eeuw Parijs grondig veranderde door het aanleggen van brede boulevards. Hiervoor moesten complete huizenblokken wijken.95 Gent was een stad met een groot aandeel arme arbeiders en een kleine elite rijken.

De maatregelen om het b ouwen van degel i jke arbeider swoningen te s t imuleren b leken n iet succes vo l , de resu l t aten van de ac t ies genomen door het s t adsbes tuur b leven beperk t . 9 6

Door een b l i jvende hoge woningnood b leef de wi jk s teeds zeer d ichtbebouwd. Tus sen de Eer s te en de Tweede Wereldoor log b leef er een hoge woningnood in Gent . 97 Na de Tweede Wereldoor log (1939 -19 45) s loten de tex t ie l f abr ieken onder meer door de noodzakel i jke modernisat ie en automat iser ing. 9 8 Op de top ogr af i sche kaar t van 19 6 6 9 9 i s de Gro ene Val le i een grote leeg te. Op de p laat s van de oude f abr iek “L e Pho enix ” en de “K le ine Lys ” z i jn de b ouwblokken wel nog vo l led ig gearceerd, in het geva l van de “K le ine Lys ” was d i t echter waar schi jn l i jk een fout je aangezien op de top ogr af i sche kaar t van 19 6 8 10 0 d i t geb ied wel open i s .

In deze per iode was er, door de hoge woningnood, aandacht voor groot schal ige so c ia le woningb ouwprojec ten. Het e i land Malem (1952) i s h ier een voorbeeld van. De decennia erna daalde het aant a l so c ia le woningen echter ; de s t adsr and kende een s terke groei .

In de jaren t acht ig begon men na te denken over de nodige her waarder ing van de woonk wal i te i t in de b innens t ad. Deze ‘monumentenzor g ’- beweging bre idde z ich u i t naar de negent iende - eeuwse gordel en i s tot op vandaag bezig . 101

96 DESEYN Guido, Bouwen voor de industrie: een verkenning in het Manchester van het vasteland, MIAT, Gent, 1989. pp.51-54Welke ruimtelijke invloed dit precies had op de Brugse Poort staat niet duidelijk vermeld in deze bron.97 BOCKSTEAL Philippe, Gentse wijken van vroeger. Deel 1: De Brugsepoort, Uitgeverij De Klaroen n.v., Nazareth, 1995. p.1098 ibid p.799 XXX, Topografische kaart van België. Gent (22/1), Militair Geografisch Instituut, Brussel, 1966.100 XXX, Topografische kaart van België. Gent (22/1), Nationaal Geografisch Instituut, Brussel, 1968.101 STAD GENT, RSG: Informatief gedeelte, s.e., Gent, 2003. p.37

H O O F D S T U K A

40

De naoorlogse per iode bepaalt nog al t i jd voor een groot deel het beeld van de Brugse Poor t . De wi jk i s een d icht weef se l , waar iedere v ierkante meter een func t ie heef t . 102 De wegenkaar t van 1975 10 3 toont , t .o.v. de kaar ten van 19 6 6 en 19 6 8, enkel een ver lenging van de V las gaards tr aat langs de voormal ige f abr iek s s i te.

Zowel in b oeken a ls v ia kaar tmater iaa l i s er zeer wein ig informat ie te v inden over de t weede hel f t van de t wint igs te eeuw. B i jgevo lg i s het n iet mogel i jk om vo l led ige informat ie te ver schaf fen over deze per iode, de informat ie d ie verder vo lg t d ient dan ook s lecht s a l s ind ic at ie en ter i l lus tr at ie.

De top ogr af i sche kaar t van 19 95 10 4 i s mo ei l i jk te ver ge l i jken met d ie van 19 6 8 10 5 aangezien op de oude top ogr af i sche kaar ten enkel de be langr i jk s te geb ouwen werden weer gegeven en de res terende beb ouwing a l s gearceerde b ouwblokken.

102 http://www.gent.be/eCache/WBP/41/815.html (3 april 2012)103 XXX, Grondplan van de stad Gent en voorsteden met aangrenzende gemeenten, Merchiers, Gentbrugge, 1975.104 XXX, Topografische kaart van België. Gent (22/1), Nationaal Geografisch Instituut, Brussel, 1995.105 XXX, Topografische kaart van België. Gent (22/1), Nationaal Geografisch Instituut, Brussel, 1968.

De ver ge l i jk ing tus sen de axonometr ische kaar t van Eb inger 10 6 (1975) en de top ogr af i sche kaar t van 19 95 lever t wel ie t s op. Een opval lende ver ander ing i s de invul l ing van de voormal ige s i te van de “K le ine Lys ” aan de noordkant van de L e iekaai: in de jaren ’9 0 werden er v ier woontorens met so c ia le appar tementen geb ouwd. De V las gaards tr aat l iep vanaf dan vo l led ig rond het oude f abr iek s terre in , waar aan de waterkant vroeger ook arbeider swoningen s tonden.

Ook de woningen aan de L e iekaai , tus sen de Rooigemlaan en de Kaarder i j s t r aat – analoog naar het water ger icht – z i jn afgebroken en ver vangen door een r i j hu izen in de Kaarder i j s t r aat en een t ank s t at ion langs de Rooigemlaan.

De mees te t r ans format ies speelden z ich echter in het b innengebied af : zoa ls de omvorming van het gebied tus sen de Korhoens tr aat , L ieremans tr aat , L e iekaai en Kaarder i j s t r aat . Het b innengebied bes tond u i t een oud f abr iek je met arbeider swoningen erb i j ; de huizen werden ver vangen door een u i tbre id ing van de loods en t a l r i jke parkeerb oxen. Op deze l fde manier werden – a l s gevo lg van het s truc tuurp lan van 197 7 onder schepen Monsaer t – ver schi l lende buur tpark ings gecreëerd, zoa ls in de Reinaer t s tr aat en de Ket t ings tr aat . In de Ket t ings tr aat i s in d ie per iode vermoedel i jk s lecht s een deel van de arbeider shuizen verdwenen. Pas later i s het he le b ouwblok ver vangen door n ieuwb ouwappar tementen met b innenin gar ageb oxen.

106 EBINGER Geo, Kaart van Gent, De Gentenaar i.s.m. de Zwarte Kat, Gent, 1975.

DE W I J K

1.3 – “ Transformatie” van de wijk

1952 tot 20 0 0

41

Als conc lus ie kan er ges te ld worden dat de wi jk tus sen 1975 en nu wel ver anderde, er i s echter geen spr ake van een grote t r ans format ie. Het s tr aten - en b ouwblokkenpatroon i s het ze l fde geb leven.

De wi jk kende doorheen de t i jd echter een groot ver loop van de bevo lk ing. 107 De arbeider s t rokken weg , hun p laat s werd ingenomen door de eer s te go l f van migr anten. Ui t e igen er var ing merk ik op dat het nu voor a l een woonplaat s i s voor – nog s teeds – de a l lo chtonen van de eer s te immigr at iego l f en hun ver vo lg gener at ie, auto chtone so c iaa l z wakkere groepen en v luchte l ingen. Ook het aant a l s tudenten neemt s teeds to e in de wi jk . B ovendien i s de wi jk de laat s te jaren een to ev lucht soord geworden voor n ieuw aankomende Oos t- Europeanen.

B l i jkbaar bes t aat er een d iscont inuï te i t tus sen de ru imtel i jke en de so c ia le ont wikke l ing van de wi jk . Daarom v ind ik het noodzakel i jk te t r achten het waardevol le van de wi jk te vat ten; tege l i jk d ienen ook de huid ige knelpunten beno emd te worden. V ia het begr ip “geheugen” en de eerder besproken waardebegr ippen wordt in 1 .4 aangetoond welke h is tor i sche e lementen d ienen bewaard te worden, en welke ter d iscus s ie kunnen worden ges te ld .

107 http://www.gent.be/eCache/WBP/41/815.html (3 april 2012)

H O O F D S T U K A

42

DE W I J K K A ART 4: Huid ige s i tuat ie van de

Brugse Poor t

bebouwing

kerk

vesten

akkers

steenweg

straten

weggetjes

molens

fabriekssites

waterwegen

43

H O O F D S T U K A

1.4 – Geheugen her inner ingswaarde

De huidige wegen - en gebouwenkaar t van het onder zoek sgebied wordt gebruik t a ls onder leg ger om de belangr i jke waardevol le e lementen aan te duiden. D oor de gekende geschiedenis van de wi jk – en in func t ie van her inner ingswaarde – worden deze e lementen bepaald . E lke waarde kr i jg t een e igen k leur : lo cuswaarde i s b lauw, gebruik swaarde wordt voor ges te ld door groen en paar s s t aat voor de cu l ture le waarde. De gr adat ie van het k leur geef t weer hoe s terk de waarde aanwezig i s (hoe donkerder ho e waardevo l ler) (z ie K A ART 5).

De Brugse Vaar t en de L e ie hebben een middelmat ige spec i f i c i te i t s lo cuswaarde; ze gaven (en geven) de wi jk een spec i f ieke omr anding d ie b i jdr aag t tot de ident i te i t ten opzichte van andere wi jken. D oor hun l i g g ing i s de Brugse Poor t in dat gebied a l s arbeider swi jk ont wikke ld . De water wegen worden echter n iet a l s h is tor i sch waardevo l gez ien want hun ont s t aan dateer t van voor de indus tr ië le ont wikke l ing ; ze waren een opp or teenheidei t voor de wi jk , maar de Brugse Vaar t i s n iet gegr aven in func t ie van de indus tr ie. De Rooigemlaan daarentegen bevat wel meer h is tor i sche waarde: ze werd namel i jk aangelegd op vr aag van de indus tr ië len. De oude s teenweg naar Brug ge (huid ige as Phoenix s tr aat – B evr i jd ings laan) heef t een zeer s terke h is tor i sche waarde; rond d ie as i s de he le ont wikke l ing begonnen. Voor a l het beg inpunt ( ju i s t achter de voormal ige Brugse Poor t) i s be langr i jk .

De res t van het s tr atenpatroon i s ook een kennisbron van de ont wikke l ing van de wi jk : het chaot ische s tr atenpatroon i s het z i chtbare gevo lg van het v r i je verkavelen door speculanten. De s tr aat jes d ie toegang ver schaf fen tot woningen in het b innengebied geven nog een beter beeld van de oude ‘dynamiek ’ in de wi jk : zoveel mogel i jk arbeider swoningen c reëren, ten kos te van e lke open ru imte. Deze over geb leven s tr aten worden dan ook (analoog aan de voormal ige s teenweg) op het p lan in de donker s te cu l ture le waarde gek leurd. Het s tr atenweef se l en de arbeider sr i jwoningen er langs kunnen ook gez ien

“ Het f ys ieke, in de openbare ru imte opgeslagen er fgoed ver tegenwoord igt het co l lec t ieve geheugen van de samenlev ing. Het behoor t tot de belangr i jk s te bronnen van h is tor ische kennis en de belangr i jk s te dragers van de cu l tuur.”10 8

Het ruimtel i jk weergeven van het geheugen van een p laat s i s s teeds een af weging. De h is tor ie van een p lek , p laat s , s t reek of wi jk wordt vaak gebruik t a l s aanknopingspunt voor de ru imtel i jke ont wikke l ing. H ierb i j mo et echter in acht genomen worden dat d i t nooi t het he le verhaal bevat , de geschiedenis i s te lang. 10 9

Om v ia de eerder besproken waardebegr ippen te bepalen welke ru imtel i jke s truc turen of geb ouwen doorheen de geschiedenis – voor het onder zoek s gebied van deze mas terproef – van be lang z i jn , d ient er dus eer s t bepaald te worden welke per iode van de wi jk geschiedenis a l s ‘her inner ings verhaal ’ naar voren gebr acht za l worden. Mi jn per soonl i jke keuze va l t dan op de per iode van de Indus tr ië le Revo lut ie.

Vanui t d i t opz icht wordt het fe i t dat de Brugse Poor t landb ouwgrond was ( in tegens te l l ing tot de omr ingende omgev ing d ie moer as s ig wei land was) 110 n iet a l s een s treekeigen lo cuswaarde gez ien omdat het geen re levante her inner ingswaarde heef t voor het ‘geheugen van de Brugse Poor t ’ dat ik wi l oproepen. Ook de S int-Jan - B apt is tkerk i s in deze opt iek n iet van be lang aangezien de wi jk – in tegens te l l ing tot ve le dorpen – n iet rond de kerk gegroeid i s .

108 http://www.belvedere.nu/ (30 maart 2012) p. 101109 http://nl.wikipedia.org/wiki/Nota_Belvedere (30 maart 2012) p. 143110 DE FERRARIS Joseph, Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden opgenomen op initiatief van Graaf de Ferraris. Ghendt, Pro Civitate, Brussel, 1965.

44

DE W I J K K A ART 5: Waardenbepal ing vanui t

h is tor i sche inva lshoek

locuswaarde:sterk

locuswaarde:middelmatig

locuswaarde:zwak

gebruikswaarde:sterk

gebruikswaarde:middelmatig

gebruikswaarde:zwak

culturele waarde:sterk

culturele waarde:middelmatig

culturele waarde:zwak

45

H O O F D S T U K Aworden a ls “Brugse Poor t- e igenheid ” en bevat ten dus ook lo cuswaarde. Er wordt echter pas op b ouwblokniveau bepaald of de s tr aat gevels lo cuswaarde bevat ten.

De – nog herkenbaar aanwezige – be lu iken worden ook gez ien a l s van grote h is tor i sche waarde; om deze l fde reden a ls h ierb oven vermeld en omdat ze – mi jn inz iens – door hun archi tec tur a le eenheid ( ident ieke gevels) nog meer dan de getr ans formeerde r i jwoningen refereren naar de arbeider swooncul tuur van de indus tr ië le per iode. D oor hun homogene geheel bevat ten de voormal ige be lu iken ook e igenheids lo cuswaarde; d i t wordt schemat isch weer gegeven v ia een c i rke l met s terke lo cuswaarde (donkerb lauw).

Ui t de geschiedenis van de Brugse Poor t kan er afge le id worden dat de voormal ige s i tes van de f abr ieken een spec i f ieke betekenis aan d ie wi jk ver schaf ten. Er wordt echter nooi t gesproken over beeldbepalende geb ouwen of landmark s . De f abr iek s terre inen worden aangeduid door een ovaal met een l i chte lo cuswaarde ( l i chtb lauw).

Ac tuele kuns t waarde in de geschiedenis i s een contrad ic t io in terminis . Monumenten of geb ouwen met een kuns th is tor i sche waarde worden n iet genoemd in de ont s t aans geschiedenis .

De gebruik swaarde kan moei l i jk to egepas t worden op de huid ige toes t and en wordt b i jgevo lg h ier n iet besproken.

De schematische waardenkaar t toont met welke e lementen er – vanui t h is tor isch opzicht – rekening moet gehouden worden ter opstel l ing van het toet s ingskader. Er z i jn dr ie soor ten waarden d ie we u i t “Gis teren” meenemen: e igenheid, spec i f i c i te i t en h is tor i sche waarde. In “ Vandaag ” wordt de hedendaagse s i tuat ie beschouwd, er za l een analoge kaar t op ges te ld worden d ie de bes t aande ru imtel i jke e lementen en s truc turen naar waarde schat .

46

DE W I J K

MOZ AÏEK 3

H O O F D S T U K A

2V A N D A A G

DE W I J K

49

Er wordt een ruimere schet s van de wi jk b innen het geheel van Gent gemaak t . D i t lever t een eer s te idee op van de ru imtel i jke condi t ies van de Brugse Poor t . H ierna kan de huid ige s i tuat ie van het onder zoek s gebied gedet a i l leerder onder zo cht worden. De ru imtel i jke schet s gebeur t ener z i jds v ia de l i jn inf r as truc tuur 111 en groenas sen van Gent , 11 2 ander z i jds v ia de wi jkmoni tor 11 3 van St ad Gent . De wi jk f i che bundel t c i j fer gegevens per wi jk . H ier in s t aan gegevens over demogr af ie, ru imtel i jke ordening , mobi l i te i t en verkeer, voor z ieningen en d iens ten en de gezondheid en economische s i tuat ie van de bewoner s . De wi jk f i che Brugse Poor t- Rooigem vormt dus een goed ver trekpunt om een objec t ie f idee te kr i jgen van de s i tuat ie in het onder zo ek s gebied.

Brugse Poor t- Rooigem is een dichtbebouwde en dichtbevolk te wi jk met een s lecht imago. De wi jk heef t een opper v lak te van 2, 5 4 v ierkante k i lometer en bes laat daarmee 1,6 pro cent van Gent . De beb ouwde opper v lak te bedr aag t 28 ,1 pro cent van de gehele wi jk . H ierb i j d ient op gemerk t te worden dat de sec tor D rongense meersen amper beb ouwd i s; de beb ouwings gr aad van het onder zo ek s gebied za l dus nog hoger l i g gen. De s t ad Gent g lobaal bekeken heef t een beb ouwings gr aad van 12, 3 pro cent .

111 LACOERE Peter e.a., Gent Vandaag, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2000. p. 10112 LACOERE Peter e.a., Gent Morgen, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2002. p. 10113 http://www.gent.be/docs/Departement%20Stafdiensten/Dienst%20Stedenbeleid%20en%20Internationale% 20Betrekkingen/Dataplanning%20en%20Monitoring/04_BrugsePoortRooigem.pdf (15 juli 2011)

H O O F D S T U K A

2.1 – Analyse ten opzichte van de stad “Gent ”

dens en ingesloten

F IGUUR 6: St at i s t i sche sec toren van Brugse Poor t-Rooigem en onder zoek s gebiedBron: http://www.gent.be/docs/Departement%20Stafdiensten/Dienst%20Stedenbeleid%20en%20Internationale% 20Betrekkingen/Dataplanning%20en%20Monitoring/04_BrugsePoortRooigem.pdf (15 juli 2011)

50

Op het e inde van 20 0 8 114 te lde de wi jk Brugse Poor t–Rooigem 16.721 inwoner s tegenover 239.9 05 Gent se bewoner s . De bevo lk ingsdichtheid i s 6 . 583 inwoner s per v ierkante k i lometer ; d i t l i g t ver b oven het Gent se gemiddelde van 1. 519 inwoner s per v ierkante k i lometer. Het onder zoek s gebied (aangeduid met “de Brugse Poor t ”) te l t 10. 250 inwoner s . 11 5 Onlangs werden meer recentere gegevens onl ine gep laat s , deze buur tmoni tor vermeld 17. 8 4 0 inwoner s in de gehele wi jk Brugse Poor t- Rooigem in 2011. Het aant a l inwoner s b l i j f t dus s t i j gen.116

Zoals eerder aangehaald 117 bevat het onder zo ek s gebied van deze mas terproef de s t at i s t i sche sec tor Groendreef, Rooigem en b i jna de vo l led ig sec tor D rongensesteenweg . Om c i j fer gegevens van het gese lec teerde gebied weer te geven, veronder s te l len we – a l s vereenvoudig ing – dat de s t at i s t i sche sec tor D rongensesteenweg vo l led ig b innen de grenzen van d i t onder zoek va l t . De mees te dat a gaan echter over de wi jk Brugse Poor t- Rooigem in z i jn geheel .

114 De volgende cijfers dateren allen van 31 december 2008.115 http://www.gent.be/docs/Departement%20Stafdiensten/Dienst%20Stedenbeleid%20en%20Internationale% 20Betrekkingen/Dataplanning%20en%20Monitoring/04_BrugsePoortRooigem.pdf (15 juli 2011) pp. 65-66116 http://gent.buurtmonitor.be/ (17 mei 2012)De cijfers zijn afkomstig van het Bevolkingsregister Stad Gent en geven de toestand weer op 31 december 2011.117 zie 1.1 – Onderzoeksgebied pp.8-10

In de per iode 19 9 9 -20 0 6 kende de wi jk Brugse Poor t-Rooigem een negat ie f tot aa l migr at iesa ldo. D i t betekent dat er meer mensen het gebied ver laten dan dat er n ieuwe mensen z ich ves t igen. Er i s dus een groter aant a l mensen d ie vanui t Brugse Poor t verhuizen naar een andere Gent se wi jk , dan dat er vanui t Gent toekomen in het gebied. B ekeken van bui ten Gent ge ldt het omgekeerde: meer n iet- Gentenaar s komen in de wi jk wonen dan dat er buur tbewoner s weg trekken u i t de s t ad. 11 8

Hieru i t kan men conc luderen dat de Brugse Poor t voor de Gentenaar s geen grote aantrekk ingskr acht kent . B ewoner s d ie de wi jk ver laten doen d i t mees t a l n iet omdat ze in een andere s t ad dan Gent wi l len wonen, wel om in een ‘betere ’ wi jk te leven. D i t s lu i t aan b i j het negat ieve imago dat vaak naar voor komt in de ac tual i te i t .

118 http://www.gent.be/docs/Departement%20Stafdiensten/Dienst%20Stedenbeleid%20en%20Internationale%20Betrekki ngen/Dataplanning%20en%20Monitoring/bronnen_begrippen.pdf (31 oktober 2011) p. 69

DE W I J K

51

H O O F D S T U K ADoor de spec i f ieke posi t ioner ing van de

b innenstedel i jke r ing (R4 0) en de Brugse Vaar t i s de Brugse Poor t a ls een enc lave in de s tad. Zoals eerder vermeld begrenzen verkeer s - en water wegen het onder zo ek s gebied; ze s lu i ten de zone af ten opzichte van de res t van de wi jk Brugse Poor t- Rooigem, het centrum en de aangrenzende wi jken. De grote R4 0 (v ia Rooigemlaan) i s de noordwes te l i jke r and, de k le ine R4 0 (v ia Nieuwewandel ing) i s de zu ide l i jke r and van de wi jk . 11 9 Het onder zoek s gebied wordt ten zu iden afgebakend door de L e ie, een ex tr a grens doorheen de wi jk Brugse Poor t- Rooigem. De oos te l i jke grens i s de Brugse Vaar t , met tus sen de r anden van het onder zo ek s gebied s lecht s één vo et ganger sbrug je. L angs de Brugse Vaar t loopt één van de acht u i t te b ouwen gro enas sen van Gent (groenas 7). 1 20 Zo za l de Brugse Vaar t een door gang vormen naar de gro enp ool V inderhout sebos sen. D i t schept de mogel i jkheid om de oos te l i jke grens om te vormen tot een k wal i te i t voor de wi jk (z ie K A ART 6).

Ondank s de ingeslotenheid is de wi jk a l lesbehalve opgesloten. De verkeer s inf r as truc tuur rond de Brugse Poor t zor g t wel voor een v lot te ont s lu i t ing. Er komen t wee belangr i jke hoofd inva lswegen toe in de Brugse Poor t : langs de Brugse Vaar t en de Drongenses teenweg. V ia be iden kan v lot de R4 bere ik t worden, de Drongenses teenweg le idt ook naar de E4 0.1 21

D oorheen en rond de wi jk lopen ver schi l lende bus l i jnen (z ie K A ART 7). Bus 3 ver trek t vanui t Mar iakerke en r i jd t v ia de Brugses teenweg tot aan de Rooigemlaan. Daar gaat de bus verder recht door de Brugse Poor t (B evr i jd ings laan en Phoenix s tr aat) , over de Korenmark t tot aan het s t at ion Damp oor t . Om het S int- P ieter s s t at ion te bere iken kan bus 9 op de Rooigemlaan genomen worden of t r am 4 ju is t bu i ten het gebied (ha l te Brugsep oor t) . De be langr i jk s te t r aml i jn (t r am 1) kan d icht b i j de vo et ganger sbrug over de Brugse 119 LACOERE Peter e.a., Gent Vandaag, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2000. p. 10120 LACOERE Peter e.a., Gent Morgen, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2002. p. 10121 LACOERE Peter e.a., Gent Vandaag, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2000. p. 10

Vaar t genomen worden (ha l te Gebroeder s de Smet s tr aat) of aan het Rab ot .

Bus 17/18 ver trekken aan de Ant werpses teenweg , gaan v ia S int- Amandsber g , Damp oor t en het Zu id . Ze doorkru isen de wi jk v ia de Pho enix s tr aat en de Drongenses teenweg en houden ha l t v lak b i j het s t at ion van Drongen. Tens lot te lopen er nog t wee bus l i jnen langs de Nieuwewandel ing: 38/39 en 65/67. L i jn 38/39 ver trek t – net a l s 17/18 – in het noordoos te l i jk geb ied van Gent . De l i jn 65/67 s t ar t v lakb i j het kru isen van de E17 en de E4 0, en gaat v ia het S int-P ieter s s t at ion, langs de Nieuwewandel ing v ia het Rab ot naar S int-Jacobs . 1 2 2

122 http://www.delijn.be/images/GENT%20stad_tcm7-15674.pdf (22 april 2012)

52

DE W I J K K A ART 6: De Brugse Poor t a l s

inf r as truc tuurnet werk van de s t ad Gent

onderzoeks-gebied


groenassen


waterwegen

tramlijnen

buslijnen

snelwegen

R4

in/uitvalswegen

R40

53

Het onder zoek sgebied wordt opgedeeld in een pr imaire, secundaire en ter t ia i re s truc tuur. Ruimtel i jke n iveaus maken het mogel i jk om vat te kr i j gen op de wi jk , in a l z i jn s tedenb ouwkundige s i tuat ies . De indel ing – analoog aan het onder zo ek van Labo S1 2 3 – c ategor iseer t de publ ieke ru imte. De geb ouwen h ier rond worden ook aangeduid v ia de termen pr imair, secundair en ter t ia i r ; op kaar t worden ze in roodgr adat ies aangeduid.

De pr imaire, secundaire en ter t ia i re lagen worden verder onder verdeeld (z ie F IGUUR 7) en op kaar t in gr i j s t inten gemarkeerd.

123 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. p. 87

Het to epas sen van het waardenkader 1 24 ( in 2 . 3) op de huid ige s i tuat ie gebeur t per gedef in ieerd subs truc tuuronderdeel . Zo ont s t aat de mogel i jkheid om per ru imtel i jk onderdeel een v is ie te formuleren d ie – gezamenl i jk – resu l teer t in een ident i te i t voor de gehele Brugse Poor t .

124 zie 2 – Waardebegrippen pp. 13-19

H O O F D S T U K A

2.2 – De wijk als s truc tuuronderdelen pr imair, secundair en ter t iair

Pr imair Secundair Ter t ia ir

A SWEEFSEL

S TR A AT

R AND COLLEC TIEF

PLEIN/PARK PLEIN/PARKSEMIPRIVA AT

PRIVA AT

FIGUUR 7: Subs truc tuuronderdelenEigen tabel. Bron: LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. pp. 83-127

54

De pr imaire s truc tuur (of hoofdstruc tuur) wordt gevormd door s traten die a ls assen de wi jk doorkruisen, invalss traten, p le inen en parken. 1 2 5 De Brugse Poor t kent één as doorheen het he le gebied: de Pho enix s tr aat – B evr i jd ings laan; we duiden deze as aan a ls hoofdas . D i t i s de oude s teenweg naar Brug ge, waar de eer s te beb ouwing in de wi jk ont s tond.1 26 Een t weede as en be langr i jke inva lsweg i s de Drongenses teenweg – Wever s s tr aat . Het ver lengde er van (Goudens ter s tr aat) ver vo l led ig t de as tot op de grens van het gebied; deze s tr aat i s echter meer pr ivaat – smal ler en met de auto s lecht s in één r i cht ing toegankel i jk – en wordt b i jgevo lg n iet meegerekend a ls pr imaire s truc tuur. De t weede as s topt dus aan de S int-Jan - B apt is tkerk , d ie ge legen i s op de hoofdas . V ia de inva lswegen en het openbaar ver voer (2 .1) zagen we ook a l deze as sen.

De kerk bev indt z i ch b i j het enige p le in op de hoofdas: het Emi l ius S egher sp le in . Achter l ig gend s i tueer t z i ch het zogenaamde Lu izengevecht; waar hoofdas en r and van het gebied (Groendreef ) v ia t wee door gangen verb onden worden. Deze verb inding gebeur t d .m.v. een park en v ia een u i t ges trek te – nut te loze – gr as v lak te. Deze grond wacht a l t a l loze jaren op de aanleg van n ieuwe woningen. Omwi l le van z i jn opper v lak te en verb indende en publ ieke func t ie behoor t deze s i te ook tot de pr imaire s truc tuur van de Brugse Poor t .

De grenzen van het onder zo ek s gebied, Brugse Vaar t , L e ie en Rooigemlaan, worden ook a l s hoofds truc tuur gez ien, maar apar t gec at a logeerd a l s r and.

De t abel op de vo lgende pagina geef t een over z icht van de pr imaire s truc tuur van de Brugse Poor t (z ie F IGUUR 9A).

125 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. p.92126 zie 1 – Gisteren p. 29

In de week van 17 ok tober 2011 toonde het te lev is ieprogr amma Man B i j t Hond in haar rubr iek Het D orp v ier dagen p os i t ieve verhalen u i t de buur t . De rep or ter s te l t dat de Brugse Poor t een soor t min idorp in een s t ad i s . 1 27 De dagel i jk se rubr iek Het D orp s t ar t a l t i jd met een schet s van de ru imtel i jke s truc tuur van het desbetref fende dorp. H ier z ien we de h ierb oven beschreven pr imaire s truc tuur – met u i t zonder ing van de c ategor ie p le in/park – in terug: de water wegen, Rooigemlaan en de kerk met z i jn t wee as sen (z ie F IGUUR 8).1 2 8

127 http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=873H78MA (dinsdag 18 oktober 2011)128 Op de originele afbeelding in het programma stond ook een moskee afgebeeld. Deze is echter niet opvallend aanwezig in de wijk en is bijgevolg niet relevant voor de primaire structuuronderdelen.

DE W I J K

FIGUUR 8: C ar togr af i sche weer gave van de Brugse Poor tEigen bewerking. Bron: http://www.een.be/programmas/man-bijt-hond/gent (19 oktober 2011)

55

H O O F D S T U K A

Pr imaire s truc tuur

A S R AND PLEIN/PARK

Phoenix s tr aat – B evr i jd ings laan

Drongenses teenweg –Wever s s tr aat

Brugse Vaar t

L e ie

Rooigemlaan

Emi l ius S egher sp le in

Luizengevecht

FIGUUR 9A: Pr imaire s truc tuur van de Brugse Poor tEigen tabel.

56

MOZ AÏEK 4

DE W I J K

AS - Phoenixstraat

RAND - Brugse Vaart

PLEIN/PARK - Emilius Seghersplein

RAND - Rooigemlaan

PLEIN/PARK - LuizengevechtSint-Jan-Baptistkerk

RAND - Leie

AS - BevrijdingslaanAS - Drongensesteenweg

57

Secundaire s truc tuur

WEEFSEL PLEIN/PARK

A ambeelds tr aatAbr ikoos s tr aat

Ac ac ias tr aatAppels tr aat

B alsamierens tr aatB at ter i j s t r aat

B eukelaar s tr aatB iezens tuk

B lazoens tr aatB o erder i j s t r aat

C eder s tr aat

Gei t s tr aatGoudens ter s tr aat

Hamer s tr aatHaspels tr aat

Hazelaar s tr aat

Hekelaar s s tr aatHerder s s tr aat

Huls tb ooms tr aat

Kaarder i j s t r aatKas t anjes tr aatKet t ings tr aatK iekens tr aat

K lapek s ter s tr aatKoker s tr aat

Korhoens tr aatKroons tr aat

L e ies tr aatL ieremans tr aat

L obel ias tr aat

Madel ie f jes s tr aatMeib lo ems tr aat

Note laar s tr aat

Ol i j f s t r aatOoievaar s tr aat

Reinaer t s tr aatResedas tr aat

S chr i jnwerker s s tr aatS int-Jan - B apt is t s tr aat

S l inke Molens tr aatSparres tr aat

Tulps tr aat

V io l ier s tr aatV las gaards tr aat

Wever s s tr aat

Z innias tr aatZonneblo ems tr aat

Zwaluws tr aat

Ac ac iapark

b i j B iezens tuk

B o erder i jpark

Kokerpark

b i j V las gaards tr aat –L e ies tr aat

Char les de l ’Epéeple in

Fonte inep le in

Pierkespark

b i j Rooigemlaan

FIGUUR 9B: S ecundaire s truc tuur van de Brugse Poor tEigen tabel.

H O O F D S T U K A

58

WEEFSEL - Boerderijstraat

PLEIN/PARK - Acaciapark

WEEFSEL - Hazelaarstraat

PLEIN/PARK - Boerderijpark

WEEFSEL - Goudensterstraat

WEEFSEL - Abrikoosstraat

PLEIN/PARK - Charles de L’Epéeplein

WEEFSEL - Beukelaarstraat

MOZ AÏEK 5

WEEFSEL - Cederstraat

DE W I J K

59

H O O F D S T U K A

Ter t ia ire s truc tuur

S TR A AT COLLEC TIEF SEMIPRIVA AT PRIVA AT

Abr ikoos s tr aat

Fonte inep le in

Goudens ter s tr aatGroendreef

Hamer s tr aatHeer shages tr aat

K lapek s ter s tr aatKoker s tr aat

Korhoens tr aat

L e iekaai

Note laar s tr aat

Phoenix s tr aat nr. 8 0 -16 0

S chr i jnwerker s s tr aatStrodekker s s tr aat

Z innias tr aatZwaluws tr aat

b i j B iezens tuk (B leau)b i j B oerder i j s t r aat –

Meib lo ems tr aat

b i j Drongenses teenweg – Rooigemlaan

bi j Drongenses teenweg –S chr i jnwerker s s tr aat

b i j Gro endreef – Abr ikoos s tr aat

b i j Hamer s tr aat

b i j L e iekaai – Kaarder i j s t r aatb i j L e iekaai – V las gaards tr aat

b i j O l i j f s t r aatb i j Phoenix s tr aat –

Wever s s tr aatb i j Re inaer t s tr aat –

Phoenix s tr aatb i j S l inke Molens tr aat

b i j Z innias tr aat (park ing)b i j Zonneblo ems tr aat –

V io l ier s tr aat

b i j B lazoens tr aatb i j B oerder i j s t r aat –

Meib lo ems tr aatb i j B oerder i j s t r aat –

B iezens tukbi j B iezens tuk

bi j Drongenses teenweg

bi j K iekens tr aatb i j K lapek s ter s tr aat

b i j Meib lo emtr aat

b i j Ooievaar s tr aat

b i j Re inaer t s tr aat

b i j Sparres tr aatb i j Tu lps tr aat

res terend b innengebied

FIGUUR 9C: Ter t ia i re s truc tuur van de Brugse Poor tEigen tabel.

60

DE W I J K

STRAAT - Phoenixstraat

COLLECTIEF - Boerderijstraat PRIVAAT - BevrijdingslaanSEMIPRIVAAT - Drongensesteenweg

STRAAT - Strodekkersstraat

MOZ AÏEK 6

STRAAT - Abrikoosstraat

COLLECTIEF - Zinniastraat SEMIPRIVAAT - Drongensesteenweg PRIVAAT - Meibloemstraat

61

H O O F D S T U K Aeen s tuk je gro en of een park ing. Het voorbeeld b i j u i t s tek van semipr ivate ru imte z i jn parkeerb oxen, waarb i j het toegangshek overdag vaak opens t aat . Het res terende b innengebied i s de pr ivate ter t ia i re s truc tuur en bes laat achterb ouwen, koer t jes , tu inen en pr ivate geb ouwen. Ook parkeer ge legenheid met een n iet du ide l i jk z i chtbare toegang – of gar agep oor t – va l t onder de c ategor ie pr ivaat (z ie F IGUUR 9C).

Er worden t wee soor ten ter t ia i re geb ouwen onder scheiden: d iegene langs de ter t ia i re s tr aat en geb ouwen in b innengebieden.

De s truc tuuronderdelen met hun gebouwen vormen de basis om de wi jk “vandaag ” te analyseren (z ie K A ART 7). De mas terproef fo cus t – op wi jkn iveau – op het secundaire weef se l en de ter t ia i re s tr aten omdat d i t de p laat s b i j u i t s tek i s voor de voormal ige arbeider swoningen. Vanze l f sprekend i s de pr ivate ter t ia i re s truc tuur – op schaal van het b ouwblok en de woning – ook van be lang b i j de reconver s ie van de r i jwoningen.

Het toepas sen van het waardenkader 1 31 ( in 2 . 3) op de huid ige s i tuat ie gebeur t per gedef in ieerd subs truc tuuronderdeel . Zo ont s t aat de mogel i jkheid om per ru imtel i jk onderdeel een v is ie te formuleren d ie – gezamenl i jk – resu l teer t in een ident i te i t voor de gehele Brugse Poor t ( in “Mor gen”).

131 zie 2 – Waardebegrippen pp. 13-19

L abo S def in ieer t de secundaire ruimtel i jke s truc tuur a ls h iërarchisch afgebakend t .o.v. de hoofdstruc tuur en mor fo logisch a ls weefsel u i tgevoerd.1 2 9 D i t bes laat dus e igenl i jk het he le s tr atennet werk van de Brugse Poor t – met u i t zonder ing van de t wee pr imaire s truc tuur as sen. Deze s tr aten worden voornamel i jk omzoomd door voormal ige arbeider swoningen; d i t i s dus hét ru imtel i jke n iveau waarop d i t onder zo ek z ich af speel t .

Naas t het s tr aat weef se l behoren ook publ ieke p le inen en parken, d ie duide l i jk aanwezig z i jn in het s tr aatbeeld, tot de secundaire s truc tuur (z ie F IGUUR 9B). Meer verb or gen openbare ru imte behoor t tot de ter t ia i re s truc tuur.

De ter t ia i re s truc tuur omvat s tegen, voetgangerszones en s traten waar enkel autoverkeer i s om te parkeren. Ook publ ieke of co l lec t ieve gebieden en sp ont ane bebouwing , aan de b innenzi jde van een b ouwblok , va l t b innen deze c ategor ie. Labo S s te l t dat ter t ia i re s tr aten s lecht s beperk t a l s een deel van het s tr atennet werk gear t icu leerd z i jn: men kan een ver ander ing waarnemen qua s tr aat verhard ing , gevelmater iaa l of geb ouwent yp olog ie.1 3 0 D i t i s echter n iet a l t i jd zo; ook k le ine, doodlopende s tr aten - d ie qua u i t z i cht wel ge l i jkaard ig z i jn aan de secundaire s tr aten – worden h ier beschouwd a ls ter t ia i re s truc tuur.

Zowel de toegang tot het ter t ia i re, aanwezig in het s tr aatbeeld van de secundaire ru imte, a l s het b innengebied ze l f verd ienen aandacht . Het b innengebied wordt onder verdeeld in co l lec t ieve , semipr ivate en pr ivate ru imte. Het co l lec t ie f b innengebied i s v r i j to egankel i jk ; wanneer de ru imte afges loten wordt met een hekken – a l dan n iet a l t i jd ges loten – i s de ru imte semipr ivaat . C o l lec t ie f betekent dat de ru imte publ iek to egankel i jk i s , maar vaak s lecht s gebru ik t wordt door p laat se l i jke bewoner s; b i j voorbeeld 129 LABO S, Studie omgaan met de wederopbouwarchitectuur in de frontstreek van ’14-’18. Ieper en Heuvelland, Universiteit Gent, 2008. p.95130 ibid p.98

62

DE W I J K K A ART 7: Struc tuuronderdelen en geb ouwen

primair:as & rand

primair:plein/park

secundair:weefsel

secundair:plein/park

tertiair:straat

tertiair:collectief

tertiair:semiprivaat

tertiair:privaat

primairegebouwen

secundairegebouwen

tertiairegebouwenlangs straattertiairegebouwenin binnengebied

waterwegen

63

EIGENHEID SPECIFIC ITEIT FUNC TIONELE DR A AGKR ACHT CULTURELE KUNS T WA ARDEs tr aatbreedte bakens &

publ iek s trekkende p laat sen

func t ionele d iver s i te i t er fgoed

b ouwhoog te woont yp olog ieën

De waardebegr ippen resulteren in analysethema’s d ie v ia veldwerk op kaar t worden voorgesteld. Om de huid ige s i tuat ie te analyseren worden v ier van de acht gedef in ieerde waardes 1 32 gebru ik t : e igenheid, spec i f i c i te i t , func t ionele dr aagkr acht en cu l ture le kuns t waarde (z ie F IGUUR 10). De bas is voor de themakaar ten z i jn de eerder gedef in ieerde s truc tuuronderdelen.

Om het s tr aatprof ie l te bepalen maken we gebruik van de breedte en de a lgemene b ouwhoog te per s tr aat . De s tr aatbreedte wordt gemeten tus sen de beb ouwing , voetpad en parkeerp laat sen z i jn dus inbegrepen. Enkel langs t wee van de dr ie r anden i s er een gemarkeerde f iet s s trook (Rooigemlaan en Brugse Vaar t) . De s tr aatbreedte wordt afgerond tot op één meter nauwkeur ig , en dan gec at a logeerd. De s tr aten in de Brugse Poor t var iëren van 3 meter tot 28 meter, er worden zes c ategor ieën gemaak t: van 3 tot 5 meter, van 6 tot 8 , tus sen 9 en 11, van 12 tot 13, tus sen 14 en 20 meter en tens lot te breder dan 20 meter.

132 zie 2.4 – Waardenkader p. 19

De r anden van het onder zo ek s gebied z i jn duide l i jk breder dan het secundaire weef se l . Enkel langs de L e ie ter hoog te van de hoogb ouw is er s lecht s een weg get je van 4 meter breed. De mees te secundaire s tr aten z i jn 10 meter breed. B e ide as sen van de wi jk z i jn ie t s breder (tus sen 12 en 15 meter) , d i t ver schi l i s echter n iet s ign i f i c ant . In het weef se l bev inden z ich ook enkel s tr aten met een breedte van c i rc a 8 en 12 meter. De ter t ia i re s tr aten z i jn mees t a l of wel 5 meter of wel 8 meter breed, u i t zonder l i jk eens 3 of 4 meter. De kaar t toont duide l i jk dat er wein ig h iër archie i s tus sen de s tr aten b innen de grenzen van het onder zo ek s gebied (z ie K A ART 8).

De b ouwhoog te wordt u i t gedruk t in aant a l b ouwlagen (dak inbegrepen). Per ‘a fgebakend s tuk s tr aat ’1 3 3 wordt de mees t voorkomende b ouwhoog te genomen. Enkel opval lende af wi jk ingen worden aangeduid. In een s tr aat waar a l le woningen, behalve enkele, dr ie b ouwlagen hoog z i jn worden dus a l le woningen in het k leur van dr ie b ouwlagen gek leurd.

133 Hiermee wordt een straat of een deel van de straat, begrensd door twee andere straten bedoeld. Ook als een groot gebouw of enkele woningen naast elkaar een ander aantal bouwlagen heeft dan de rest van de straat wordt dit deel van de straat anders gemarkeerd.

H O O F D S T U K A

2.3 – Waardenanalyse van de Brugse Poor t

obser vaties

F IGUUR 10: Analysethema’s “de wi jk ”Eigen tabel.

64

DE W I J K K A ART 8: Str aatbreedte

primair:plein/park


tertiair:collectief


tertiair:privaat

primairegebouwen

secundairegebouwen


waterwegen

3 - 5 meter

6 - 8 meter

9 - 11 meter

14 - 20 meter

12 - 13 meter

> 20 meter

65

H O O F D S T U K AVeldonder zoek toont aan dat de b ouwblokr anden in de

wi jk b i jna a l lemaal een uni forme b ouwhoog te hebben. De mees te woningen omvat ten dr ie verd iep ingen; de b ovens te verd iep ing heef t mees t a l een k le in r aam in de gevel . L angs de pr imaire s truc tuuronderdelen bev inden z ich het groot s t aant a l geb ouwen van v ier n iveaus , voor a l langs de Rooigemlaan. L angs p le inen en parken i s geen ver schi l in b ouwhoog te – ten opzichte van het secundaire weef se l – waarneembaar. Ook ter t ia i re s tr aten worden mees t a l omzoomd door dr ie b ouwlagen, s lecht s u i t zonder l i jk door t wee. De ter t ia i re b innengebieden bes t aan hoofdzakel i jk u i t éénlag ige geb ouwen. Er bev inden z ich t wee ‘hoge ’ geb ouwen in de wi jk : de kerk en de so c ia le woningb lokken aan de L e iekaai (meer dan v i j f b ouwlagen). Op het Char les de L’Epéeple in bev indt z i ch een appar tement s geb ouw van v i j f verd iep ingen (z ie K A ART 9).

S amenvat tend kan ges te ld worden dat ‘de ’ s t r aat van c i rc a 10 meter breed met dr ie b ouwlagen langs be ide z i jden supernormal i s . Het i s een t yp ische secundaire s tr aat in de Brugse Poor t en bevat daarom lo cuswaarde (e igenheid). D oordat d i t s t r aatprof ie l s teeds terugkeer t wordt het a l s een soor t herkenbaar s ys teem doorheen de wi jk er varen. Ook de ter t ia i re s tr aten bevat ten een deel van de e igenheid van de wi jk , do ch deze s tr aten z i jn meer ver scheiden qua breedte en u i t z i cht waardoor deze s lecht s in mindere mate a l s lo cuswaarde aangeduid worden.

66

DE W I J K K A ART 9: B ouwhoog te

primair:as & rand

primair:plein/park

secundair:weefsel


tertiair:straat

tertiair:collectief


tertiair:privaat

waterwegen

1 bouwlaag

2 bouwlagen

3 bouwlagen

5 bouwlagen

4 bouwlagen

> 5 bouwlagen

67

H O O F D S T U K AWelke geb ouwen of p laat sen bevat de Brugse Poor t

d ie het gebied uniek of ander s maken dan andere wi jken? Twee voor de hand l i g gende or iënt at iepunten z i jn de kerk en de so c ia le b lokken aan de L e iekaai . Het voormal ige schoolgeb ouw aan het n ieuwe Pierkespark 1 3 4 en het n ieuwe wi jk gezondheidscentrum kunnen echter ook a l s bakens voor de wi jk gez ien worden. A an het begin van de hoofdas bev inden z ich t wee opval lende geb ouwen: de huid ige Tony ’s en een dagb ladhandel . Dr ie secundaire parken in de Brugse Poor t kunnen a ls een publ iek s trekkende p laat s gez ien worden: het Fonte inep le in , het Ac ac iapark in aanleg en het P ierkespark . A l len bev inden z ich op de ‘rode loper ’ van het projec t Zuurstof voor de Brugse Poor t . 1 3 5 Het Emi l ius S egher sp le in met het achter l ig gende speelp le in wordt ook a l s een wi jkbepalende p laat s gemarkeerd. S amen met de moskee i s d i t de enige publ ieke f ac tor ten oos ten van de hoofdas . Andere publ iek s trekkende f ac i l i te i ten in de wi jk z i jn de k l imzaal B leau (waar er ook een t afe l tennisc lub en fees t zaa l i s) , de C i rcusp laneet en de B iop lanet , het ter re in met de A ld i , Krëfe l , Dreamland en het f i tnes scentrum Fy z ix ; d ie z i ch a l len (d icht) b i j de Rooigemlaan bev inden.1 3 6 L angs de water wegen z i jn er geen publ ieke func t ies . De ter t ia i re b innengebieden bevat ten ook over wegend pr ivate f ac i l i te i ten zoa ls loodsen en parkeer ge legenheid . Echt nadrukkel i jk aanwezige publ ieke geb ouwen – zoa ls het n ieuw gerecht s geb ouw in het Rab ot – z i jn n iet aanwezig in de wi jk .

134 zie 3.2 – “Zuurstof voor de Brugse Poort” p. 77135 ibid136 Het zwembad aan de Rooigemlaan is ook een publiekstrekker; dit bevindt zich echter buiten het onderzoeksgebied en wordt bijgevolg niet aangeduid op de kaart.

Qua func t ies wordt er een onder scheid gemaak t tus sen: wonen, wonen b oven winkel e.d . , handel/ bedr i j f/kantoor, d iens ten, park ing , loods/ops lag /ate l ier en andere/onbekend. Van de res id ient ië le geb ouwen (dus ook woningen b oven winkels) wordt de t yp o log ie bepaald: be lu ik- of r i jwoning , r i jwoning b oven winkel , ha l fopen bebouwing of ho ek woning , open beb ouwing , appar tement of appar tement boven winkel en andere. B e lu iken vormen een ident iek ensemble, r i jwoningen z i jn meer ver scheiden.

68

DE W I J K K A ART 10: B akens en

publ iek s trekkende p laat sen

primair:as & rand

primair:plein/park

secundair:weefsel


tertiair:straat

tertiair:collectief


tertiair:privaat

waterwegen

baken

publieks-trekkende plaats

primairegebouwen

secundairegebouwen


69

H O O F D S T U K AK A ART 11: Func t ies

primair:as & rand

primair:plein/park

secundair:weefsel


tertiair:straat

tertiair:collectief


tertiair:privaat

waterwegen

wonen

wonen boven winkel e.d.

handel/horeca/ bedrijf/kantoor

parking

diensten

loods/opslag/ atelier

andere/onbekend

70

DE W I J K K A ART 12: Woont yp olog ieën

primair:as & rand

primair:plein/park

secundair:weefsel


tertiair:straat

tertiair:collectief


tertiair:privaat

waterwegen

beluikwoning

rijwoning

rijwoning boven winkel e.d.

open bebouwing

halfopen bebouwing/ hoekwoning

appartement

appartement boven winkel

andere

71

H O O F D S T U K AHet secundaire weef se l wordt s terk gedomineerd

door wonen, met h ier en daar wat d iens ten. R i jwoningen z i jn de regel , s lecht s u i t zonder l i jk z i jn er enkele (mees t a l k le inschal ige) appar tementen. Open beb ouwing i s onbes t aande in de wi jk . Enkele voorbeelden van d iens t f ac i l i te i ten z i jn de moskee in de B eukelaar s tr aat , een tehuis voor k inderen in de K iekens tr aat , een school in de Ac ac ias tr aat en een jeugdhuis in de Kaarder i j s t r aat . S lecht s sp or adisch i s er handel en wonen b oven handel aanwezig . De s terk s te concentr at ie van wonen b oven winkels bev indt z i ch rond het Fonte ineple in , waar er ook een Delhaize v lakb i j i s . De secundaire p le inen en parken worden mees t a l ook afgebakend door r i jwoningen (voor- of achterkant).

De hoofdas i s een zeer s terke winkelas , waarb i j s teeds b oven de handelsru imte gewoond wordt . Op de as Drongens tes teenweg - Wever s s tr aat z i jn er nog meer ‘gewone ’ hu izen. De as sen z i jn vaker met appar tementen omzoomd, maar de r i jwoning b l i j f t het mees t ver tegenwoordig t . De handel langs de as sen i s voor a l k le inschal ig : kapper s , snack zaken, markets1 37, bakker s en enkele banken en ap otheker s . Groot schal igere winkels z i jn b i j voorbeeld de GB E xpress en een e lek tronic azaak (Chr is Feys) , be iden op de hoofdas . Op de as sen bev inden z ich s lecht s zes d iens ten: de Circusp laneet , de kerk , een c rèche, het wi jk gezondheidscentrum, de B ond Moyson en een CM -kantoor.1 3 8

De r anden van het gebied hebben hoofdzakel i jk een woonfunc t ie, met ook wat handel . De Rooigemlaan heef t het groot s te aandeel appar tementen. A an ter t ia i re s tr aten bev inden z ich enkel woongeb ouwen, of wel be lu ik woningen of wel r i jwoningen analoog aan het secundaire weef se l . Het ter t ia i re b innengebied wordt gekenmerk t door parkeer f ac i l i te i ten en loodsen of ate l ier s . Af en toe bev inden handel of d iens ten z ich in het b innengebied.

137 Market is het Turkse woord voor supermarkt, het wordt veel gebruikt op reclameborden in de Brugse Poort. Het zijn winkels met een ruim aanbod aan groenten, fruit en drink- en voedingswaren.138 De Bond Moyson en de CM zijn allebei mutualiteiten, respectievelijk de sociale en de christelijke.

Het laat s te analysethema i s er fgoed, waarmee de cu l ture le kuns t waarde in de wi jk bepaald wordt . Zoals eerder aangehaald wordt h ier voor de l i j s t van onro erend er fgoed in Gent gebruik t , op ges te ld door het VIOE . 1 39 Er fgoed d ie inmiddels afgebroken i s , wordt in een l i chtere k leur gr adat ie aangeduid op de kaar t . Naas t er fgo ed van het VIOE i s er soms ze l f een aanvul l ing gemaak t: geb ouwen d ie z i ch naas t de gec at a logeerde bev inden en ident iek z i jn . 14 0

D oor b innen de er fgo edl i j s t na te gaan welke z ich in de Brugse Poor t bev inden, worden vo lgende zaken waar genomen. Vaak worden a l le hu izen langs een ter t ia i re s tr aat samen a ls er fgo ed beschouwd (Korhoens tr aat , Zwaluws tr aat , Pho enix s tr aat , Goudens ter s tr aat , Stro -dekker- en Heer shages tr aat , Abr ikoos s tr aat , Groendreef en de voormal ige S ikke l - en Brunnels tr aat) . Ze worden a l len gec at a logeerd a l s be lu iken. Het er fgoed van het t ype arbeider swoningen bev indt z i ch in het secundaire weef se l . Het i s echter v r i j beperk t (Sparres tr aat , Ooievaar s tr aat 141) . Het er fgoed langs de Rooigemlaan bes t aat voor a l u i t bur gerhuizen, soms in Ar t Decos t i j l . In de Phoenix s tr aat worden de mees te woningen a ls s t adswoning /winkel gec at a logeerd. Het enige er fgo ed in het ter t ia i re b innengebied was het oude met aalbedr i j f Le Phoenix , waar van echter n iet vee l bewaard was (er was een Vo lk swagen gar age geves t igd). Nu i s het afgebroken en ver vangen door appar tementen.

139 http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_onroerend_erfgoed_in_Gent (6 februari 2012)140 Een voorbeeld is de huizenrij in de Sparrestraat (tussen de Ooievaarstraat en Meibloemstraat). Deze gevelrij loopt nog door tot vier huizen in de Meibloemstraat.141 De woningen in de Ooievaarstraat worden vaak aangeduid met de typering ‘stadswoning’, ‘burgerhuis’ of ‘woonhuis’. Enkel bij nummer 73 tot 101 en nummer 105 en nummer 122-128 wordt de term ‘arbeiderswoning’ gebruikt.

72

DE W I J K K A ART 13: Er fgo ed

primair:as & rand

primair:plein/park

secundair:weefsel


tertiair:straat

tertiair:collectief


tertiair:privaat

primairegebouwen

secundairegebouwen


waterwegen

onroerend erfgoed (VIOE)

onroerend erfgoed (zelf aangevuld)voormalig onroerend erfgoed (VIOE)

73

H O O F D S T U K ADe themakaar ten resul teren in een schematische

waardenkaar t voor “vandaag ” (z ie K A ART 14). Zoals eerder aangehaald worden de secundaire s tr aten a ls s terke lo cuswaarde bevat tend aangeduid. De ter t ia i re s tr aten kr i jgen een l i chtere gr adat ie van lo cuswaarde omdat er meer var iat ie in s tr aatbreedte i s .

De S int-Jan - B apt is tkerk en de b lokken aan de L e iekaai hebben een s terke spec i f i c i te i t s lo cuswaarde, de andere bakens een iet s lagere. De publ iek s trekkende p laat sen worden in een l i chte b lauwgr adat ie aangeduid ( lo cuswaarde).

De hoofdas heef t een re lat ie f hoge gebruik swaarde wegens een grotere func t iemenging dan de res t van de wi jk . Ook de t weede as en de r anden bevat ten func t ionele dr aagkr acht omdat er een aanzet en mogel i jkheid i s tot andere t yp o log ieën. Er i s nog geen grote t yp o log ische d iver s i te i t , maar het s tr aatprof ie l laat b i j voorbeeld wel hoger b ouwen to e. Het groot schal igere kar ak ter van de pr imaire s truc tuur leent z i ch ook beter tot b i j voorbeeld woonprojec ten waarb i j meer aandacht zou kunnen komen voor do elgro epen d ie z i ch minder lenen tot hu is ves t ing in de bes t aande r i jwoningen (zoa ls onder andere a l leens t aanden, s tudenten, minder va l iden of bejaarden). De ter t ia i re b innengebieden bevat ten een hoge func t ionele dr aagkr acht omdat er daar minder r andvoor waarden z i jn dan aan de s tr aatkant; er kunnen andere func t ies of geb ouwen ont s t aan, d i t wordt schemat isch aangegeven v ia c i rke ls .

De er fgo edhuizen d ie, in de l i j s t van het VIOE , a l s be lu ik of arbeider swoning get ypeerd z i jn , hebben een hoge cu l ture le waarde. Het over ige er fgo ed wordt l i chter aangeduid, wegens n iet echt re levant voor het gewens te her inner ings verhaal van de Brugse Poor t .

Na een ref lec t ie op het be le id in de wi jk za l tens lot te , aan de hand van deze kaar t en de waardenkaar t van “g is teren” een v is ie op ges te ld worden. D i t za l de bas is van het toet s ingskader ter reconver s ie van de arbeider swoningen vormen.

74

DE W I J K K A ART 14: Waardenbepal ing van de

huid ige s i tuat ieEigen kaart. Bron: Stedenbouwkundige Dienst Stad Gent

locuswaarde:sterk


locuswaarde:zwak



gebruikswaarde:zwak




H O O F D S T U K A

3M O R G E N

DE W I J K

77

H O O F D S T U K A

3.1 – Toekomst vis ie “Stad Gent ” 20 0 0 tot 2010

Stad Gent zet in op de woonfunc t ie a ls bundelend pr inc ipe. Gent i s een s t ad d ie vee l ver schi l lende func t ies herber g t: wonen, s tuderen, indus tr ie, cu l tuur enzovoor t . Desondank s benadruk t het be le id dat wonen a l t i jd de bas is mo et vormen. D i t ver t aa l t z i ch in een s tedenbouwkundig be le id dat het aant a l woningen, de k wal i te i t van de woningen en de woonomgev ing opwaardeer t . Het do el i s – naas t een verbeter ing voor de aanwezige s t adsbevolk ing – s t ads ver s terk ing. De s t ads v lucht van voor a l jonge gez innen met k inderen d ient omgeb ogen te worden en men wens t jongeren en aankomende senioren aan te t rekken. 142 Ondank s de s t ads v lucht s t i j g t het aant a l inwoner s in Gent wel , vaak n iet- gedomic i l ieerde. H ierdoor i s het noodzakel i jk meer wooneenheden te c reëren worden. De laat s te jaren worden deze n ieuwe wooneenheden vaak ingevuld door appar tementen en s tudio ’s . In de Brugse Poor t en andere negent iende - eeuwse gordelwi jken z i jn a l ve le woningen van s lechte k wal i te i t ges loopt; ze worden ver vangen door gro ene ru imtes en n ieuwb ouw. 14 3

142 LACOERE Peter e.a., Gent Morgen, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2002. pp. 7-8143 STAD GENT, RSG: Informatief gedeelte, s.e., Gent, 2003. p. 106

“ D e s tedel i jkheid van een gebied i s pas vo lwaard ig a ls er in gewoond wordt .”14 4

Menging i s een be langr i jk woonthema: zowel menging van func t ies – echter nooi t in het nadeel van het wonen – a l s woningmenging. Het gaat h ier over een aandeel so c ia le woningen tegenover par t icu l iere huizen en een mix van woont ypes . D oor deze mix kan een l i fe - t ime wonen mogel i jk gemaak t worden;een ver ander ing van gez ins - of so c ia le s i tuat ie hoef t dan n iet per se een verhuiz ing u i t de wi jk te betekenen. 14 5 Het R S G s te l t dat om van s tedel i jkheid te kunnen spreken er een vo ldo ende hoge d ichtheid mo et z i jn van func t ies en woningen. Voor de Brugse Poor t wordt – conform het R S V – een s treefc i j fer van v i j fent wint ig woningen per hec t are gehanteerd voor n ieuwb ouw; het bes t aande weef se l l i g t h ier a l ver b oven. 14 6

De Brugse Poor t i s a ls een lapje in het lappendeken s tad Gent . De ident i te i t van Gent wordt omschreven door middel van v ier kar ak ter i s t ieken. Ten eer s te: Gent a l s een groot s t ad met prov inc ia le adem. Gent i s op ve le v lakken een groot s t ad. In het R S V wordt Gent – naas t Ant werpen en Brus se l – a l s één van de dr ie groot s tedel i jke gebieden beschouwd. To ch heer s t er in ve le wi jken – zoa ls L aurens De Key zer ver woordde – een t yp isch prov inc ia le adem.

De t weede kar ak ter i s t iek i s een s t ad met ve le gez ichten. Gent i s een complexe s t ad d ie ve le aspec ten verenig t . Het i s zowel een h is tor i sche s t ad, een museums t ad a ls een be langr i jke s tudentens t ad, en ook een woons t ad.

Ten derde wordt Gent gedef in ieerd a l s over gaan van het ene e i land naar het andere. E lke h is tor i sche per iode zor gde voor ver schi l lende f r agmenten, een tot aa ls truc tuur in het s t adsweef se l i s onbes t aande.

Tens lot te wordt Gent ook gez ien a l s een k luwen van l i jnen en kru ispunten. Gent heef t n iet zoa ls ve le s teden wel du ide l i jke as sen of s inge ls . Op bepaalde p laat sen – zoa ls in 144 STAD GENT, RSG: Richtinggevend gedeelte, s.e., Gent, 2003. p. 214145 ibid p. 217146 ibid p. 215

78

DE W I J K de Brugse Poor t – wi l de St ad een duide l i jkere h iër archie in s tr aten toepas sen. De ‘wir war ’ van het middeleeuws s tr atenpatroon in de b innens t ad wordt echter a l s een deel van de Gent se charme gez ien, het geef t de s t ad een verr as send en f asc inerend kar ak ter. 147 Het k luwen van inf r as truc turen zor g t vaak voor het ont s t aan van de Gent se f r agmenten, zoa ls a l eerder aangehaald, wordt ook de Brugse Poor t door s truc ture le barr ières inges loten.

Voor a l de derde kar ak ter i s t iek i s van be lang voor deze mas terpro ef ; het beeld van Gent a l s lappendeken van ver schi l lende wi jken of sec toren met een s terke e igenheid wordt vaak naar voren gebr acht in ver schi l lende v is ies en be le idsdo cumenten. Wi jken kennen onder l inge ver schi l len op v lak van ru imtel i jke opb ouw, spec i f ieke s tedel i jke voor z ieningen, samens te l l ing van het woningbes t and, var iat ies in bevo lk ings samens te l l ing en – evo lut ie.

Desondank s acht het be le id het wel noodzakel i jk om de over gangen op bepaalde p laat sen minder abrupt te laten ver lopen. Er mo et ook over gewaak t worden dat buur ten n iet té homogeen worden. St ad Gent s te l t de hyp othese voorop dat een zeker vermenging van wonen met andere func t ies en van ver schi l lende t ypes van woningen en bevo lk ings gro epen de leef baarheid van een buur t bevorder t . D i t mo et door ger ichte ru imtel i jke ingrepen bevorderd worden, maar wel a l t i jd b innen het kader van de e igenheid van de wi jk . Gent wi l dus een lappendeken van k leuren en gr i j swaarden z i jn , met s lecht s u i t zonder l i jk een wi t te of z war te p lek (geen ex treme s i tuat ies dus). De e igenheid van e lk s t ads f r agment wordt gez ien a l s een r i jkdom voor de s t ad a l s geheel; e lk deel d ient z i jn k wal i te i t te behouden en verder u i t te bui ten. 14 8 Het onder zoek s gebied van deze mas terproef wordt in het R S G erkend a ls een af zonder l i jk lapje, 149 de vo lgende vr aag r i j s t h ierb i j : Wat i s de kernident i te i t , de

e igenheid van de Brugse Poor t?

147 LACOERE Peter e.a., Gent Gisteren, Drukkerij Vansevenant, Gent, 2000. pp. 4-7148 STAD GENT, RSG: Informatief gedeelte, s.e., Gent, 2003. pp. 167-168149 « kaart 92: gewenste landschappelijke structuur » in STAD GENT, Kaartmateriaal richtinggevend gedeelte , s.e., Gent, 2003.

De Brugse Poor t i s verbonden met de andere wi jken van de negentiende - eeuwse gordel . Ondank s het v i s iebeeld van Gent a l s lappendeken z i jn er ver schi l lende par a l le l len tus sen de Brugse Poor t en de andere wi jken van de negent iende - eeuwse gordel . De s tedel i jke gro ei f asen van de s t ad z i jn a l s het ware af leesbaar a l s jaarr ingen vo lgens de f ac tor ‘woningdichtheid ’ per s t at i s t i sche sec tor. Gebieden met een hoge woningdichtheid – zoa ls de Brugse Poor t – s i tueren z ich in de s t adsdelen ont wikke ld voor de jaren ’6 0. Daarna werd er vee l minder dens geb ouwd. 1 5 0

In de gordel ontbreek t momenteel een goed u i t gerus t , aangenaam openbaar domein; d i t i s een van de pr ior i te i ten. Kwal i te i t s vo l le publ ieke ru imte wordt – door middel van s t adsont wikke l ing – ingezet om de a lgemene woon - en leef k wal i te i t te verhogen en de s t ad een p os i t iever imago te geven. 1 51

S amengevat i s de negent iende - eeuwse s t ads gordel een gebied met zeer lage woonk wal i te i ten, 1 52 zeer d icht bebouwd met wein ig pr ivaat en recreat ie f groen. 1 5 3 Het ges loten b ouwblok i s het bas ispatroon. Ver groening , ver lucht ing en een verbeter ing van de woningen z i jn noodzakel i jk .

Vereenvoudigd kan de s t ads vernieuwing van de negent iende - eeuwse gordel voor ges te ld worden a ls een t weesp orenbele id: ener z i jds het her s truc tureren van de woonomgev ing , ander z i jds het duur zaam verbeteren van de woonk wal i te i t . St ad Gent begint met leegs t aande s lechte woningen te ver wer ven en ver vo lgens op te knappen of te ver vangen. S lechte b ouwblokken worden s lecht s aangepak t a l s ze deel u i tmaken van een grotere s t ads vernieuwingsoper at ie, m.a .w. de meer waarde van het geheel pr imeer t op de verbeter ing van één los l ig gend b ouwblok . Er wordt geopteerd om deze bouwblokken

150 STAD GENT, RSG: Informatief gedeelte, s.e., Gent, 2003. p. 56151 TEMMERMAN Karin, Beleidsnota 2007-2012 Stadsontwikkeling. “Gent gaat voluit voor kwaliteitsruimte”, s.e., Gent, 2008. pp. 2-3152 STAD GENT, RSG: Informatief gedeelte, s.e., Gent, 2003. p. 98153 ibid p. 106

79

H O O F D S T U K Ate saneren na het af ronden van de projec ten in de v ier pr ior i t a i re wi jken. St ad Gent acht het waar schi jn l i jk dat enkel de ver vanging van deze b ouwblokken door een appar tement sb lok de enig economisch rendabele op los s ing i s . Enkel b i j deze op los s ing zou de par t icu l iere sec tor waar schi jn l i jk in een PP S - cons truc t ie 1 5 4 s t appen. 1 55

De Brugse Poor t i s een pr ior i ta ir te her waarderen gordelwi jk . Het s t adsbes tuur sp l i t s t de gordel op in de noordel i jke wi jken (waaronder Brugse Poor t) , de oos te l i jke en zu idoos te l i jke f r agmenten en de oude haven. Het noordel i jke deel van de s t ads gordel wordt gekenmerk t door eengezinswoningen in ges loten beb ouwing en ondank s het lage aandeel appar tementen i s er een zeer hoge woningdichtheid . In de Brugse Poor t i s er een groot aandeel k le ine b ouwblokken. De wi jk Rab ot en Brugse Poor t z i jn de gebieden met de k le ins te b ouwblokken en de laags te gro endens i te i ten; ze ge lden dus a l s mees t prob lemat isch. 1 5 6

In 20 01 schat te men dat er 15.0 0 0 woningen n iet vo ldeden op v lak van comfor tn iveau en 16.0 0 0 in s lechte b ouw f ys ische s t aat waren. In de s t at i s t i sche sec tor Brugse Poor t heef t 4 0 % van de woningen geen k le in comfor t . 1 57 Deze sec tor maak t geen deel u i t van het onder zoek s gebied, maar het c i j fer i l lus treer t wel de toes t and in de wi jk .

154 Publiek-Private-Samenwerkingsconstructie155 STAD GENT, RSG: Richtinggevend gedeelte, s.e., Gent, 2003. p. 297156 STAD GENT, RSG: Informatief gedeelte, s.e., Gent, 2003. p. 57157 Hiermee wordt een toilet met spoeling, een douche of een ligbad in de woning bedoeld.ibid p. 131.

Kenmerkend voor de Brugse Poor t i s dat het bes tuur de leesbaarheid 1 5 8 en interne opb ouw van het gebied wi l verbeteren. Een be langr i jk punt i s ook de u i t s tr a l ing , ident i te i t en het gevo el van e igenwaarde van de wi jk verbeteren. Een sug ges t ie in het R S G i s om di t te bere iken v ia een k wal i t at ieve inr icht ing van het publ iek domein en de inbreng van hoog waardig s tr aatmeubi la i r. De e igenheid van de woonbuur t d ient ver s terk t te worden en vormt ook het kader voor de vernieuwingen en ingrepen. 1 59 Deze sug ges t ie komt terug in het recent ont wikke lde Integr aa l P lan Openbaar D omein (IPOD). 16 0 B e langr i jk i s dus dat ook h ier St ad Gent duide l i jk zeg t dat er recht mo et gedaan worden aan de e igen ident i te i t van e lk s t ads f r agment, zoa ls dus ook het onder zo ek s gebied van deze mas terproef. B ovendien moet het IPOD ook de func t ie – wonen in de Brugse Poor t – van het gebied ver s terken. 161

158 Met het begrip “leesbaarheid” wordt de mate waarin bewoners en burgers zich in de wijk kunnen oriënteren bedoeld. Een duidelijke “leesbaarheid” houdt dus in dat men aanvoelt welke de hoofdstraten e.d. zijn.159 STAD GENT, RSG: Richtinggevend gedeelte, s.e., Gent, 2003. pp. 225-226160 Het plan is nog niet online beschikbaar.161 http://www.gent.be/eCache/THE/41/563.html (28 april 2012)

80

DE W I J K

3.2 – “Zuurstof voor de Brugse Poor t ” 20 02 tot na 2012

Het s tadsvernieuwingsprojec t Zuurstof voor de Brugse Poor t v loeide voor t u i t het R SG. Er werden v ier lo c at ies in de Gent se gordel bepaald voor ont werpend onder zo ek . Het p lan voor de Brugse Poor t i s op gemaak t door Nero/Str amien, d ie eerder een meer a lgemene s tudie van de negent iende - eeuwse gordel had u i t gevoerd.162

Ten eer s te wens t het ont werp de Kas t anjes tr aat (een s tr aat par a l le l aan de B evr i jd ings laan) in te r i chten a ls een centr a le rug gengr aat . Het vormt een verb inding voor zacht verkeer (vo et ganger s en f iet ser s) vanaf de Gro ene Val le i tot aan het natuurdomein B our goyen - Os semeer sen. De s tr aat , d ie de ‘rode loper ’ geno emd wordt , breng t h iër archie aan in het s lecht leesbare weef se l van de Brugse Poor t . De bedo el ing i s dat de n ieuwe as ver schi l lende wi jk func t ies en open ru imtes bevat . Er i s een n ieuw p le in voor z ien op de kru is ing met de Drongense Steenweg , het Mathi ldep le in .16 3 L angs de ‘rode loper ’ komt het n ieuwe Ac ac iapark en het Fonte inep le in wordt her inger icht . De Kas t anjes tr aat s t ar t v lak na het P ierker spark , d i t park i s ook onderdeel van het projec t . Verder te onder scheiden ingrepen z i jn het deelprojec t B iezens tuk , de s i te van het Lu izengevecht , het Kokerpark en de f iet s - en voet ganger sbrug over de L e ie om de Brugse Vaar t (v ia het P ierkespark) te verb inden met de Kas t anjes tr aat . De oor spronkel i jke bedo el ing was dat deze verb inding ver s terk t werd door het Mathi ldep le in . Op de kaar t h iernaas t s t aan ook – op de pr imaire r anden – nog t wee n ieuwe appar tement s geb ouwen aangeduid.162 Deze studie is: Nero i.s.m. Stramien, Re-visie-werkboek voor de 19de-eeuwse gordel van Gent, 1999. De studie is echter niet online beschikbaar en heb ik ook niet in bibliotheken gevonden.Bron: BORRET Kristiaan, NOTTEBOOM Bruno, Onderzoek. Project. Ping. Pong/Lokaas voor stads-verlaters.Vier stadsontwerpen voor de 19de-eeuwse gordel in Gent, 2000.163 http://www.nero.be/nl/projects/typological/masterplan/brugse-poort (26 mei 2012)

FIGUUR 11: Oor spronkel i jk p lan van Nero/Str amien van Zuurstof voor de Brugse Poor tBron: http://www.vlaamsbouwmeester.be/files/ec559a93fac94a11b8b642541bd97379.pdf (20 september 2010)

81

De mozaïek hiernaast toont ver wezenl i jk ingen van Zuurstof voor de Brugse Poor t . Het p lan voor het Mathi ldep le in gaat n iet door, de oor spronkel i jk 70 0 woningen d ie afgebroken zouden worden z i jn gereduceerd naar 10 0.16 4 In het ar t ike l ‘ L okaas voor s t ads ver later s ’ wordt de s tr ateg ie van het p lan van Nero/Str amien een her verdel ing van de ru imte genoemd.

Er kunnen dr ie hoofddo elen onder scheiden worden. Het beter leesbaar maken van de ru imtel i jke wi jk s truc tuur, meer recreat ieve ru imte c reëren en n ieuwe woningen voor z ien. V ia af br aak tr acht men de beb ouwing , openbare ru imte, tu inen en parkeren op een betere manier te ordenen zodat het weef se l meer s truc tuur en openheid kr i jg t . De mees te n ieuwe woningen z i jn appar tementen, d ie de d iver s i te i t van het woningaanb od in de wi jk aanvul len. De n ieuwb ouw wordt voor a l aangelegd langs een p le in , park of co l lec t ie f b innengebied. D i t resu l teer t in een andere t yp o log ie en ver schi jn ings vorm dan de huid ige huizen. De bedoel ing i s voor a l om bewoner s met meer f inanc ië le middelen of hogere e isen aan te t rekken,16 5 er worden echter ook veel so c ia le woningen geb ouwd. Het ont werp wi l de monotonie en smal le so c ia le samens te l l ing in de Brugse Poor t doorbreken.16 6

In het b o ek Inzet /Opzet / Voor zet wordt kor t de onte igenings - en s loopproblemat iek aangehaald . In d i t verband worden dr ie ‘prob lemen’ aangehaald: k r aker s d ie z i ch gewelddadig tegen u i tdr i j v ing ver zet ten, ver sp i l l ing om woningen te s lopen en er andere in de p laat s te zet ten en so c ia le verdr ing ing. Er wordt echter aangehaald dat het publ ieke be lang b oven het ind iv iduele be lang d ient gep laat s t te worden.

164 BOUDRY Linda (red.), Inzet/Opzet/Voorzet. Stadsprojecten in Vlaanderen, Garant-Uitgevers, Antwerpen, 2006.165 BORRET Kristiaan, NOTTEBOOM Bruno, Onderzoek. Project. Ping. Pong/Lokaas voor stads-verlaters.Vier stadsontwerpen voor de 19de-eeuwse gordel in Gent, 2000. p. 5 166 BOUDRY Linda (red.), Inzet/Opzet/Voorzet. Stadsprojecten in Vlaanderen, Garant-Uitgevers, Antwerpen, 2006.

Zuurstof voor de Brugse Poor t l i jk t vooral te focussen op nieuwe ingrepen, op schaal van bouwblokken. Hier in l i g t nogmaals een gemis te kans om te t r achten een s tedel i jke ident i te i t , in de Brugse Poor t , te def in iëren en te ver s terken. Het projec t l i jk t – in mi jn ogen – meer bekommerd om nieuwe ingrepen (s tr aat s truc tuur, n ieuw gro en, n ieuwe woningen). Er l i jk t n iet s t i l ges t aan te z i jn b i j de (mogel i jke) waarde van de voormal ig arbeider swoningen. Voor het Ac ac iapark z i jn er t wee belu ik s tr aat jes afgebroken, op de s i te van het Lu izengevecht s tond ook een groot be lu ik . De n ieuwe so c ia le appar tementen langs de Gro endreef (ter hoog te van de Abr ikoos s tr aat) werden ook ten kos te van voormal ige arbeider swoningen geb ouwd. Het l i jk t a l sof het indus tr ië le ver leden zo vaak mogel i jk u i t gewis t d ient te worden, zodat de wi jk leef baar en aantrekkel i jk kan worden.

H O O F D S T U K A

82

MOZ AÏEK 7

Rode loper

Acaciapark

Wijkgezondheidscentrum Emilius Seghersplein

Pierkespark

Kokerpark

Nieuwe appartementenBiezenstuk

Fiets- en voetgangersbrug over Leie

Fonteineplein

DE W I J K

83

Het is noodzakel i jk om de Brugse Poor t een eigen ident i te i t te geven, b innen de s tad Gent en ook ten opzichte van gel i jkaardige negentiende -eeuwse gordelwi jken. V ia het waardenper spec t ie f op “g is teren” en “vandaag ” i s het duide l i jk dat de wi jk – b innen z i jn kenmerkende r anden – te wein ig spec i f i c i te i t heef t . De Brugse Poor t bevat echter wel a l lo cuswaarde (secundair weef se l , ter t ia i re s tr aten en be lu iken), deze e igenheid d ient meer op de voor grond gebr acht te worden.

De persoonl i jkheid van de Brugse Poor t wordt gedis t i l leerd u i t haar indus tr ië le ver leden; door het super normal b innen de wi jk v ia éénze l fde s ys teem te behandelen verkr i jgen deze ru imtel i jke s truc turen een s terke spec i f i c i te i t swaarde en wordt de s tedel i jke ident i te i t du ide l i jk . Er worden dr ie s ys temen b innen de wi jk ont wikke ld: de ter t ia i re s tr aat a l s oase, geheugenpunten doorheen het secundaire weef se l en het secundaire p le in/park a l s een n ieuw patroon.

3.3 – “Brugse Poor t- eigenheid ” reconversievis ie

H O O F D S T U K ADe eigenheidswaarde van de ter t ia i re s traat met

woningen errond wordt tegel i jk een spec i f ic i te i t s - locuswaarde. De cu l ture le kuns t waarde van be lu iken rond ter t ia i re s tr aten wordt u i t gebre id: a l le woningen ont s loten v ia een ter t ia i re s tr aat bevat ten – vo lgens mi jn v i s ie – cu l ture le waarde (zowel a l s infobron van het ver leden a ls vanwege hun archi tec tur a le k wal i te i t) . De ter t ia i re s tr aat wordt een rus t ige, groene, woon -, speel - en re lax s tr aat . Auto ’s worden gebannen en de s tr aat kr i j g t een gro ene bedekk ing (gr asbeton).16 7 De arbeider swoningen spelen h ier een c ruc ia le ro l : de ter t ia i re s tr aat wordt een oase en samen met de woningen ont s t aat een herkenbaar ensemble, ver spre id over de wi jk .

Hoe kunnen de bestaande r i jwoningen de wi jk ondersteunen zonder te ver val len in een vol ledig behoud er van? Het secundair weef se l bes t aat hoofdzakel i jk u i t voormal ige arbeider shuizen, waar b i jna ner gens een cu l ture le kuns t waarde wordt toegekend. Het chaot ische s tr atenpatroon van de Brugse Poor t wordt vaak bekr i t i seerd, maar v ind ik per soonl i jk een s terk te (h is tor i sche waarde en lo cuswaarde)

Ener z i jds worden gro epjes van r i jwoningen doorheen het weef se l gese lec teerd a l s geheugenpunten. De se lec t ie gebeur t door een wandel ing doorheen de wi jk , op zoek naar gro epjes van t wee, dr ie of v ier ident ieke woningen naas t e lkaar, d ie es thet ische waarde (kunnen) bevat ten. Ook wordt ge let op een vo ldo ende ver spre id ing doorheen de wi jk . Het voor s te l i s om deze geheugenpunten op een analoge manier te adapteren zodat ook d i t een herkenbaar s ys teem doorheen de Brugse Poor t wordt; wat ook de or iënt at ie ten goede komt. De geheugenpunten ver schi l len in u i t z i cht van e lkaar, maar er wordt te lkens een ze l fde b ouwlaag aan toegevo egd. Er wordt geopteerd voor een houten verd iep ing , a l s contr as t met de bak s tenen of 167 Een straat uitgevoerd in grasbetontegels heeft een natuurlijk utizicht, maar is wel berijdbaar. Zo is laden en lossen nog mogelijk en kan ook de brandweer in de straat rijden. oase

84

DE W I J K K A ART 15: Gewens te waarden in de

“Brugse Poor t van mor gen”

locuswaarde:sterk


locuswaarde:zwak



gebruikswaarde:zwak




85

D i t resu l teer t tege l i jk in een s terke t yp o log iemenging , waardoor de gebruik swaarde van de Brugse Poor t s t i j g t . De ve le winkels met hun bi l lboards representeren het mul t i cu l ture le kar ak ter. De bedo el ing i s een s terk cont as t met het r i tme van de secundaire woons tr aat: de as sen d ienen a ls het ware te ‘verr i jzen ’.

De lo cuswaarde aan de waterr anden wordt verhoogd door ac t iv i te i t te voor z ien aan het water ; het worden spec i f ieke f ronten voor de Brugse Poor t . A l le secundaire parken in de wi jk bev inden z ich l ink sb oven ten opzichte van de as sen; door het gro ene kar ak ter van de Brugse Vaar t en de L e ie u i t te spe len kr i jgen deze t wee gebieden ook ‘hun deel ’.

Ook de Rooigemlaan i s aan een opf leur ing to e, deze s truc tuur kan nog een ander gez icht van de wi jk vormen. Hier i s meer p laat s voor groot schal igere func t ies , waar a l een aanzet toe i s met de A ld i , Krëfe l , Dreamland, Fy z ix en de k l imzaal . B innenin de wi jk i s er a l grote aandacht voor

H O O F D S T U K Ageple is terde gevels en vanwege de warme u i t s tr a l ing. De ex tr a b ouwlaag heef t een t weezi jd ig e f fec t : de geheugenpunten s t i j gen b oven het over ige secundaire weef se l u i t en de contr as terende verd iep ing (ten opzichte van het mater iaa l in de res t van de wi jk) zor g t voor een z ichtbaar terugkerend e lement doorheen de Brugse Poor t .

Ander z i jds wordt de r i tmische opvo lg ing van de r i jwoningen a ls een be langr i jk kenmerk gez ien. Op de grens tus sen de pr imaire s truc tuuronderdelen en het secundaire weef se l worden te lkens t ien woningen a ls ‘ te behouden’ bes tempeld; d i t markeer t de over gang naar een pr ivater woongebied. Het t yp ische s tr aatbeeld van een ongeveer t ien meter brede s tr aat met langs be ide z i jden r i jwoningen van dr ie b ouwlagen hoog b l i j f t behouden. Wat er met de over ige arbeider swoningen in de wi jk d ient te gebeuren wordt op het n iveau van het b ouwblok bepaald .

De arbeiderswoningen worden dus los gelaten in de pr imaire s truc tuur, langs de secundaire p le inen en parken en in a l le ter t ia i re s truc tuuronderdelen behalve de ter t ia i re s traat . De he le wi jk heef t een lage func t ionele d iver s i te i t ; op de r anden en de as sen wordt h ier een verhoging beoogd. B e ide as sen worden gez ien a l s een s ymb ool voor d iver s i te i t en bedr i j v igheid: h ier kan een s terke var iat ie in b ouwhoog te en - s t i j l p laat s v inden.

r i tmiek versus symbool

geheugenpunt

86

DE W I J K K A ART 16: Te behouden voormal ige

arbeider swoningen ter onder s teuning van de wi jk s truc tuur

primair:as & rand

primair:plein/park

secundair:weefsel


tertiair:straat

tertiair:collectief


tertiair:privaat

primairegebouwen

secundairegebouwen


waterwegen

te behouden voormalige arbeiderswoning

87

H O O F D S T U K Ade h is tor i sche waarde, in het geva l van de Rooigemlaan pr imeer t echter de gebruik swaarde. De gehele pr imaire s truc tuur kan, door de f lex ib i l i te i t , voor z ien in zowel k le inschal igere woningen a ls groot schal igere zodat een grotere bewoner smenging optreedt .

De lo c suwaarde van het Emi l ius S egher sp le in d ient te verhogen. Recht tegenover het groot s te baken van de buur t (de kerk) kan een waar har t u i t geb ouwd worden: de park ing verdwi jnt ten voordele van z i tp laat sen, het p le in wordt op geladen met horec a. Het i s ook de p laat s waar de as sen samenkomen en het middelpunt van het openbaar ver vo er.

De secundaire p le inen en parken z i jn het derde systeem doorheen de wi jk . Ter af wis se l ing van de homogene ‘arbeider swoningenmas sa ’ worden h ier hedendaagse geb ouwen gep laat s t , met een d iens tenfunc t ie om het gebied op te laden. Het wordt de p laat s voor ac tuele kuns t waarde (d ie momenteel ontbreek t in de wi jk) . H ier kan (groot schal ige) n ieuwb ouw een p laat s in de wi jk innemen, a l s contr as t met de oude woningens truc tuur. Om ze met e lkaar te verb inden wordt e lk p le in/park voor z ien van een patroon. De aanzet h ier toe i s de huid ige s i tuat ie: k ronkelende paden van mozaïek s teent jes in het P ierkespark , een af wis se l ing van wi t te s tenen en gr as in het B oerder i jpark je, d ie momenteel ook gebruik t worden b i j de her aanleg van het buur tpark je b i j het B iezens tuk .

In de b innengebieden (het ter t ia i r co l lec t ieve) wordt een koppel ing van func t ies voor ges te ld . Vaak i s het mogel i jk om op de s lecht s één b ouwlaag hoge parkeerb oxen een n iveau b i j te p laat sen. D i t kan d iens t do en a ls scout s lokaal , ver gader zaa l , een v z w- kantoor. Waar geen ex tr a verd iep ing mogel i jk i s wegens l i cht inva l en pr ivac y redenen kan een gro endak gep laat s t worden. B e ide op los s ingen resu l teren in ex tr a ontmoet ingsru imte in de wi jk ; het kan een k le ine impuls z i jn om meer publ iek aan te t rekken in de Brugse Poor t . De toegang naar het semipr ivate zou een aangenamer z icht mo eten b ieden. Het pr ivate gebied wordt tens lot te gekar ak ter i seerd a l s adem. Zeker h ier i s het behoud van de hedendaagse arbeider swoning n iet noodzakel i jk : een

chaot ische ver zamel ing aan achterb ouw tjes en ko er t jes . Het voor s te l i s om de arbeider swoning te ontmante len naar de oor spronkel i jke s t aat , waardoor de p laat s ont s t aat voor een mooie groene tu in .

De reconver s iev is ie i s een gevo lg van welke s truc tuuronderdelen bepaalde waardes kunnen bevat ten. De bouw f ys ische toes t and va l t h ierbui ten, d i t wordt op schaal van de woning bekeken. Ook het expres s ievermogen wordt n iet exp l i c i te i t behandeld, a l i s het wel van toepas s ing b i j de pr imaire s truc tuur. Er wordt h ier echter n iet op in gegaan omdat d i t geen c ruc ia le f ac tor i s voor de arbeider swoningen (waarop d i t onder zo ek z ich concentreer t) .

De belangr i jk s te consequentie van de v is ietermen is de ui t spraak of de voormal ige arbeiderswoningen dienen te behouden worden of n iet . De termen (d ie een bepaalde waardebepal ing implementeren) le idden echter ook tot r andvoor waarden op v lak van b ouwhoog te, func t ie, t yp o log ische gevelmenging 16 8 en de publ iek s gr aad. D i t wordt door middel van i coont jes – deels ge ïnsp i reerd op het b ouwblokkenb oek – voor ges te ld en per subs truc tuuronderdeel kor t u i t ge legd b i j de v i s iebeelden. De v i s iebeelden vo lgen h ieronder: de huid ige s i tuat ie i s weer gegeven, waarop in t r anspar ant het gewens te toekoms tbeeld wordt geschet s t . N ieuwe geb ouwen worden s teeds in z war t /wi t /gr i j s - t inten weer gegeven, andere ver ander ingen in k leur. De t abel h iernaas t i s , samen met de t ien v i s iebeelden, weer gegeven in een los se b i j lage (B I JL AGE E).

168 Hier wordt gesproken van typologische gevelmenging in plaats van typologische menging. Zoals in “Hoofdstuk C - De woning” zal aangehaald worden, implementeert het behoud van de voormalige arbeiderswoningen niet per se het behoud van de rijwoningtypologie. Het behoud waarover in de reconversievisie gesproken wordt, slaat op een behoud van de gevelopbouw en het daarmee gepaard gaande ritme in de wijk.

88

Pr imaire s truc tuur

A S Symbool

geen behoud van de arbeider swoningenPLEIN/PARK Har t

R AND Front

Secundaire s truc tuur

WEEFSEL

Ritmiek behoud van de arbeider swoningenop de grens met de pr imaire s t ruc tuur

Geheugen-punt

behoud van de arbeider swoningen

PLEIN/PARK Patroon geen behoud van de arbeider swoningen

Ter t ia ire s truc tuur

S TR A AT Oase behoud van de arbeider swoningen

als herkenbaar ensemble

COLLEC TIEF Koppel

geen behoud van de arbeider swoningenSEMIPRIVA AT Zicht

PRIVA AT Adem

DE W I J K FIGUUR 12: Reconver s iev is ie per s truc tuuronderdeel

Eigen tabel.

89

H O O F D S T U K A

hoge t ypologischegeveldiver s i te i t

middelmatige t ypologischegeveldiver s i te i t

l i chte t ypologischegeveldiver s i te i t

geen t ypologischegeveldiver s i te i t

bouwhoog te magsterk s t i jgen

bouwhoog te moetgel i jk b l i jven

bouwhoog te magdalen

bouwhoog te magl icht s t i jgen

wonen horeca,k le inhandel

diensten bedr i j f,kantoor,loods, ate l ier

groen park ing

zeer s terk publ iek l icht publ ieks terk publ iek pr ivaat

90

DE W I J K K A ART 17: Dr ie s ys temen doorheen de wi jk

primair:as & rand

secundair:weefsel

tertiair:straat

waterwegen

geheugenpunt

patroon

oase

91 S y m b o o l

H O O F D S T U K A

geen behoud van de arbeider swoningen

Op de as i s er een grote vr i jhe id qua b ouwhoog te en geveld iver s i te i t . De b ouwhoog te mag hoger worden dan de huid ige s i tuat ie. Het maaive ld wordt ingevuld door horec a of winkelru imte, de verd iep ingen b ieden p laat s voor woningen. Er i s geen beperk ing qua perceelsbreedte; d i t schept een mogel i jkheid tot grotere appar tement s geb ouwen of woningen voor grote gez innen. De ve le bi l lboards zor gen voor een levendig , mul t i cu l turee l kar ak ter. Hedendaagse bebouwing c reëer t af wis se l ing met de oudere panden. De hoge d iver s i te i t op v lak van b ouwhoog te en - s t i j l resu l teer t in een s teeds ver anderend en verr as send beeld . De as sen vormen een s ymb ool voor de d iver s i te i t en de bedr i j v igheid in de wi jk .

Het v i s iebeeld toont het z i cht vanop de r and (Rooigemlaan) naar de as (B evr i jd ings laan). Ver scheidene n ieuwe geb ouwen met rec lamepanelen worden to egevo egd. De b ouwhoog te en - s t i j l i s d iver s .

92

FIGUUR 13: V is iebeeld pr imaire as , k ru ispunt Rooigemlaan met B evr i jd ings laanEigen bewerking.

DE W I J K

S y m b o o l

H O O F D S T U K AOp de as i s er een grote vr i jhe id qua b ouwhoog te en

geveld iver s i te i t . De b ouwhoog te mag hoger worden dan de huid ige s i tuat ie. Het maaive ld wordt ingevuld door horec a of winkelru imte, de verd iep ingen b ieden p laat s voor woningen. Er i s geen beperk ing qua perceelsbreedte; d i t schept een mogel i jkheid tot grotere appar tement s geb ouwen of woningen voor grote gez innen. De ve le bi l lboards zor gen voor een levendig , mul t i cu l turee l kar ak ter. Hedendaagse bebouwing c reëer t af wis se l ing met de oudere panden. De hoge d iver s i te i t op v lak van b ouwhoog te en - s t i j l resu l teer t in een s teeds ver anderend en verr as send beeld . De as sen vormen een s ymb ool voor de d iver s i te i t en de bedr i j v igheid in de wi jk .

Het v i s iebeeld toont het z i cht vanop de r and (Rooigemlaan) naar de as (B evr i jd ings laan). Ver scheidene n ieuwe geb ouwen met rec lamepanelen worden to egevo egd. De b ouwhoog te en - s t i j l i s d iver s .


FIGUUR 13: V is iebeeld pr imaire as , k ru ispunt Rooigemlaan met B evr i jd ings laanEigen bewerking.

DE W I J K

93 H a r t

H O O F D S T U K A


De beb ouwing rond het Emi l ius S egher sp le in mag l i cht jes hoger worden en meer d iver s . Horec azaken met ter r as jes laden het p le in op; ouder s kunnen rus t ig z i t ten ter wi j l de k inderen spelen in de speel tu in er achter. De bedoel ing i s dat het p le in in p laat s van een gr auwe park ing een echt har t van de wi jk vormt, waar ve le mensen samen kunnen komen. Zo wordt het oor spronkel i jk kar ak ter van de kerk a l s p laat s van samenzi jn her s te ld – z i j het in een n iet- re l ig ieus kader.

Het v i s iebeeld voor z iet in een her aanleg van het p le in en to evo eging van t wee n ieuwe geb ouwen p lus het p laat sen van horec a op het maaive ld .

94

DE W I J K FIGUUR 14: V is iebeeld pr imair p le in/park ,

Emi l ius S egher sp le inEigen bewerking.

H a r t

H O O F D S T U K A


De beb ouwing rond het Emi l ius S egher sp le in mag l i cht jes hoger worden en meer d iver s . Horec azaken met ter r as jes laden het p le in op; ouder s kunnen rus t ig z i t ten ter wi j l de k inderen spelen in de speel tu in er achter. De bedoel ing i s dat het p le in in p laat s van een gr auwe park ing een echt har t van de wi jk vormt, waar ve le mensen samen kunnen komen. Zo wordt het oor spronkel i jk kar ak ter van de kerk a l s p laat s van samenzi jn her s te ld – z i j het in een n iet- re l ig ieus kader.

Het v i s iebeeld voor z iet in een her aanleg van het p le in en to evo eging van t wee n ieuwe geb ouwen p lus het p laat sen van horec a op het maaive ld .

DE W I J K FIGUUR 14: V is iebeeld pr imair p le in/park ,

Emi l ius S egher sp le inEigen bewerking.

95 F r o n t

H O O F D S T U K A


De b ouwhoog te mag s terk s t i j gen en func t ies kunnen meer gemengd worden. Voor a l langs de L e ie ontbreek t een duide l i jke func t ie: voor a l wonen maar ook parkeerb oxen en bedr i j ven. Er i s geen echte u i t s tr a l ing naar de oml ig gende buur t . No cht ans kunnen de dr ie r anden van het onder zo ek s gebied, door een meer hedendaagse u i t s tr a l ing de n ieuwe ‘wind ’ doorheen de wi jk representeren. A l le r anden mogen een ver schi l lend u i t z icht hebben, maar door hun ge l i jkaard ig kar ak ter van s terke ver scheidenheid horen ze wel samen. Het i s ook dé p laat s b i j u i t s tek voor de bedr i j ven en kantoren in de wi jk .

B e ide wat terr anden d ienen meer publ iek aan te t rekken dan heden het geva l i s . De Groendreef beschik t over een goed aangelegd f iet spad en voetpad met bankjes . De bankjes worden echter b i jna nooi t gebru ik t . Het gro en langs het water mo et u i t geb ouwd worden tot gebruik s groen zodat het lage aant a l parken in deze zones gecompenseerd wordt .

Het v i s iebeeld toont n ieuwe, groot schal igere geb ouwen. Er wordt een houten kaai u i t geb ouwd d ie onder andere d iens t kan doen a ls p icknick- of barbecueplat form. Het voetpad ‘ver smel t ’ met de recreat ieve groene ru imte. Het f ie t spad – dat vaak gebruik t wordt a l s aans lu i t ing naar het centrum en univer s i te i ten – wordt meer afgescheiden van de r i jbaan.

96

DE W I J K FIGUUR 15: V is iebeeld pr imaire r and,

Groendreef ter hoog te van de Abr ikoos s tr aatEigen bewerking.

F r o n t

H O O F D S T U K A


De b ouwhoog te mag s terk s t i j gen en func t ies kunnen meer gemengd worden. Voor a l langs de L e ie ontbreek t een duide l i jke func t ie: voor a l wonen maar ook parkeerb oxen en bedr i j ven. Er i s geen echte u i t s tr a l ing naar de oml ig gende buur t . No cht ans kunnen de dr ie r anden van het onder zo ek s gebied, door een meer hedendaagse u i t s tr a l ing de n ieuwe ‘wind ’ doorheen de wi jk representeren. A l le r anden mogen een ver schi l lend u i t z icht hebben, maar door hun ge l i jkaard ig kar ak ter van s terke ver scheidenheid horen ze wel samen. Het i s ook dé p laat s b i j u i t s tek voor de bedr i j ven en kantoren in de wi jk .

B e ide wat terr anden d ienen meer publ iek aan te t rekken dan heden het geva l i s . De Groendreef beschik t over een goed aangelegd f iet spad en voetpad met bankjes . De bankjes worden echter b i jna nooi t gebru ik t . Het gro en langs het water mo et u i t geb ouwd worden tot gebruik s groen zodat het lage aant a l parken in deze zones gecompenseerd wordt .

Het v i s iebeeld toont n ieuwe, groot schal igere geb ouwen. Er wordt een houten kaai u i t geb ouwd d ie onder andere d iens t kan doen a ls p icknick- of barbecueplat form. Het voetpad ‘ver smel t ’ met de recreat ieve groene ru imte. Het f ie t spad – dat vaak gebruik t wordt a l s aans lu i t ing naar het centrum en univer s i te i ten – wordt meer afgescheiden van de r i jbaan.

DE W I J K FIGUUR 15: V is iebeeld pr imaire r and,

Groendreef ter hoog te van de Abr ikoos s tr aatEigen bewerking.

97 R i t m i e k

H O O F D S T U K A

behoud van dearbeider swoningen

op de grens met de pr imaire s t ruc tuur

Het secundaire weef se l kent een s terke geveleenheid qua breedte en r i tmer ing van r aam - en deuropeningen. D i t i s dé s terk te van het wonen in de Brugse Poor t . D oor de d iver s i f i c at ie van de as sen en r anden vormt de eenheid van de secundaire s tr aten een s terk contr as t . Ju is t op deze punten i s het dan ook van be lang om deze r i jwoningen te behouden zodat duide l i jk een over gang naar het pr ivatere wonen wordt weergegeven. Er worden s teeds t ien voormal ige arbeider swoningen a ls ‘ te behouden’ bes tempeld. Nieuwe bebouwing of renovat ies d ienen deze l fde b ouwhoog te te behouden, af wi jk ingen qua gevel z i jn wel to eges t aan. Het secundaire weef se l omvat ook de mees te d iens ten in de wi jk , d i t vormt goede af wis se l ing met het wonen – do ch het wonen d ient duide l i jk te overheer sen.

Het v i s iebeeld toont de tegens te l l ing tus sen de publ ieke en d iver se as en het homogene, pr ivate wonen. A an de woningen i s b i jgevo lg n iet s ver anderd.

98

DE W I J K FIGUUR 16: V is iebeeld secundair weef se l ,

Tu lps tr aat gez ien vanui t B evr i jd ings laanEigen bewerking.

R i t m i e k

H O O F D S T U K A

behoud van dearbeider swoningen

op de grens met de pr imaire s t ruc tuur

Het secundaire weef se l kent een s terke geveleenheid qua breedte en r i tmer ing van r aam - en deuropeningen. D i t i s dé s terk te van het wonen in de Brugse Poor t . D oor de d iver s i f i c at ie van de as sen en r anden vormt de eenheid van de secundaire s tr aten een s terk contr as t . Ju is t op deze punten i s het dan ook van be lang om deze r i jwoningen te behouden zodat duide l i jk een over gang naar het pr ivatere wonen wordt weergegeven. Er worden s teeds t ien voormal ige arbeider swoningen a ls ‘ te behouden’ bes tempeld. Nieuwe bebouwing of renovat ies d ienen deze l fde b ouwhoog te te behouden, af wi jk ingen qua gevel z i jn wel to eges t aan. Het secundaire weef se l omvat ook de mees te d iens ten in de wi jk , d i t vormt goede af wis se l ing met het wonen – do ch het wonen d ient duide l i jk te overheer sen.

Het v i s iebeeld toont de tegens te l l ing tus sen de publ ieke en d iver se as en het homogene, pr ivate wonen. A an de woningen i s b i jgevo lg n iet s ver anderd.


Tu lps tr aat gez ien vanui t B evr i jd ings laanEigen bewerking.

99

H O O F D S T U K A

G e h e u g e n p u n t


De geheugenpunten worden gezamenl i jk op geknapt: ze l fde deuren en r aamkader s en een ze l fde ex tr a houten verd iep ing. De houten verd iep ing verhoog t de woonopper v lak te, t rek t de aandacht en vormt een ex tr a bundel ing van de ident ieke woningen. Deze woning groepjes s t i j gen u i t b oven de andere woningen in de secundaire s tr aat . Er wordt impl ic iet ver wezen naar het indus tr ië le ver leden van de Brugse Poor t en naar de ident ieke woningen d ie mas saal geb ouwd werden. Heden i s het ident ieke kar ak ter vaak verb or gen achter s terk gedi ferens ieerde gek leurde p le is ter lagen en soms ook door aanpas s ingen aan de r amen of deuren.

Het v i s iebeeld toont een gemeenschappel i jke gevelopf r i s s ing. De to egemet s te r amen worden opengewerk t om de leef baarheid van de huizen te verhogen. D i t i s echter n iet a l t i jd een her s te l l ing van de oude s i tuat ie, vaak z i jn de toegemet s te r amen nooi t open gewees t . Er werd wel een opening voor z ien d ie op eenzel fde wi jze a l s het r aam is afgewerk t . D i t wi j s t erop dat de gewens te s t aat van de woningen d ie was waar a l le r aamopeningen ef fec t ie f ingevuld werden door r amen. Iedere woning van het geheugenpunt kr i jg t een ident ieke b ovenui tb ouw.

100


Kas t anjes tr aat ter hoog te van de Sparres tr aatEigen bewerking.

H O O F D S T U K A

G e h e u g e n p u n t


De geheugenpunten worden gezamenl i jk op geknapt: ze l fde deuren en r aamkader s en een ze l fde ex tr a houten verd iep ing. De houten verd iep ing verhoog t de woonopper v lak te, t rek t de aandacht en vormt een ex tr a bundel ing van de ident ieke woningen. Deze woning groepjes s t i j gen u i t b oven de andere woningen in de secundaire s tr aat . Er wordt impl ic iet ver wezen naar het indus tr ië le ver leden van de Brugse Poor t en naar de ident ieke woningen d ie mas saal geb ouwd werden. Heden i s het ident ieke kar ak ter vaak verb or gen achter s terk gedi ferens ieerde gek leurde p le is ter lagen en soms ook door aanpas s ingen aan de r amen of deuren.

Het v i s iebeeld toont een gemeenschappel i jke gevelopf r i s s ing. De to egemet s te r amen worden opengewerk t om de leef baarheid van de huizen te verhogen. D i t i s echter n iet a l t i jd een her s te l l ing van de oude s i tuat ie, vaak z i jn de toegemet s te r amen nooi t open gewees t . Er werd wel een opening voor z ien d ie op eenzel fde wi jze a l s het r aam is afgewerk t . D i t wi j s t erop dat de gewens te s t aat van de woningen d ie was waar a l le r aamopeningen ef fec t ie f ingevuld werden door r amen. Iedere woning van het geheugenpunt kr i jg t een ident ieke b ovenui tb ouw.


Kas t anjes tr aat ter hoog te van de Sparres tr aatEigen bewerking.

101

H O O F D S T U K A

P a t r o o n


Vele secundaire p le inen of parken in de Brugse Poor t z i jn onvo ldo ende goed u i t geb ouwd. In de wi jk i s er no cht ans grote nood aan meer zuur s tof, groen en speel terre in . L angs de p le inen/parken mag de b ouwhoog te l i cht s t i j gen en wordt het wonen gemengd met recreat ie en d iens ten. Een behoor l i jke hoge geveld iver s i te i t wordt to eges t aan. Ieder park of p le in wordt ges truc tureerd door een bepaald patroon dat aangelegd wordt . D i t idee i s ge ïnsp i reerd op het huid ige P ierkespark , waar de he le wi jk samen kon meewerken aan de mozaïek s teent jes . D i t verhoog t de betrokkenheid van de bewoner s met de publ ieke ru imte.

Het v i s iebeeld toont een omvorming van het – momenteel amper gebruik te – Char les de L’Epéeple in . De r i jwoningen wi jken voor een n ieuw geb ouw van v i j f b ouwlagen waar het maaive ld een jeugdhuis bevat . Het p le in wordt in p laat s van een r i jbaan bek leed met tege ls , speelvoor z ieningen worden toegevo egd.

102

DE W I J K FIGUUR 18: V is iebeeld secundair p le in/park ,

Char les de L’Epéeple inEigen bewerking.

H O O F D S T U K A

P a t r o o n


Vele secundaire p le inen of parken in de Brugse Poor t z i jn onvo ldo ende goed u i t geb ouwd. In de wi jk i s er no cht ans grote nood aan meer zuur s tof, groen en speel terre in . L angs de p le inen/parken mag de b ouwhoog te l i cht s t i j gen en wordt het wonen gemengd met recreat ie en d iens ten. Een behoor l i jke hoge geveld iver s i te i t wordt to eges t aan. Ieder park of p le in wordt ges truc tureerd door een bepaald patroon dat aangelegd wordt . D i t idee i s ge ïnsp i reerd op het huid ige P ierkespark , waar de he le wi jk samen kon meewerken aan de mozaïek s teent jes . D i t verhoog t de betrokkenheid van de bewoner s met de publ ieke ru imte.

Het v i s iebeeld toont een omvorming van het – momenteel amper gebruik te – Char les de L’Epéeple in . De r i jwoningen wi jken voor een n ieuw geb ouw van v i j f b ouwlagen waar het maaive ld een jeugdhuis bevat . Het p le in wordt in p laat s van een r i jbaan bek leed met tege ls , speelvoor z ieningen worden toegevo egd.

DE W I J K FIGUUR 18: V is iebeeld secundair p le in/park ,

Char les de L’Epéeple inEigen bewerking.

103

H O O F D S T U K A

O a s e



De ter t ia i re s tr aat i s dé p laat s waar de arbeider swoningen f loreren. Deze doodlopende s tr aten bevat ten de mogel i jkheid tot een rus t iger wonen. De b ouwhoog te d ient ge l i jk te b l i j ven en wonen wordt enkel gecombineerd met gro en. Het be lu ik bes t aat u i t ident ieke gevels en heef t een s terk pr ivaat kar ak ter.

Het v i s iebeeld toont de omvorming van parkeer zone naar gro ene speel - en z i t zone. D oorheen de he le wi jk worden de ter t ia i re s tr aten bedek t met gr asbeton. D i t ver schaf t de oase een herkenbaar kar ak ter dat a l s een soor t net werk doorheen de wi jk werk t . Naas t de voormal ige arbeider swoningen mogen andere u i tb ouwen eventueel toegevoegd worden.

104

DE W I J K FIGUUR 19: V is iebeeld ter t ia i re s tr aat ,

GroendreefEigen bewerking.

H O O F D S T U K A

O a s e



De ter t ia i re s tr aat i s dé p laat s waar de arbeider swoningen f loreren. Deze doodlopende s tr aten bevat ten de mogel i jkheid tot een rus t iger wonen. De b ouwhoog te d ient ge l i jk te b l i j ven en wonen wordt enkel gecombineerd met gro en. Het be lu ik bes t aat u i t ident ieke gevels en heef t een s terk pr ivaat kar ak ter.

Het v i s iebeeld toont de omvorming van parkeer zone naar gro ene speel - en z i t zone. D oorheen de he le wi jk worden de ter t ia i re s tr aten bedek t met gr asbeton. D i t ver schaf t de oase een herkenbaar kar ak ter dat a l s een soor t net werk doorheen de wi jk werk t . Naas t de voormal ige arbeider swoningen mogen andere u i tb ouwen eventueel toegevoegd worden.

DE W I J K FIGUUR 19: V is iebeeld ter t ia i re s tr aat ,

GroendreefEigen bewerking.

105

H O O F D S T U K A

K o p p e l


De co l lec t ieve ru imte i s pub l iek to egankel i jk maar wordt s lecht s sp or adisch gebruik t . Vaak wordt het ingevuld door een parkeer func t ie. No cht ans b ieden deze gebieden een mogel i jkheid om ex tr a groen in de wi jk te brengen.

Het v i s iebeeld toont de toevoeging van een n ieuw vo lume op parkeerb oxen. Er wordt een koppel ing van func t ies voorop ges te ld waarb i j het n ieuwe geb ouw geregeld kan gebruik t worden voor b i j voorbeeld ver scheidene wekel i jk se ac t iv i te i ten (scout s lokaal , ver gader zaa l) . De over ige daken van parkeerb oxen worden u i t geb ouwd a ls gro endaken.

106

DE W I J K FIGUUR 20: V is iebeeld ter t ia i r co l lec t ie f,

Z innias tr aatEigen bewerking.

H O O F D S T U K A

K o p p e l


De co l lec t ieve ru imte i s pub l iek to egankel i jk maar wordt s lecht s sp or adisch gebruik t . Vaak wordt het ingevuld door een parkeer func t ie. No cht ans b ieden deze gebieden een mogel i jkheid om ex tr a groen in de wi jk te brengen.

Het v i s iebeeld toont de toevoeging van een n ieuw vo lume op parkeerb oxen. Er wordt een koppel ing van func t ies voorop ges te ld waarb i j het n ieuwe geb ouw geregeld kan gebruik t worden voor b i j voorbeeld ver scheidene wekel i jk se ac t iv i te i ten (scout s lokaal , ver gader zaa l) . De over ige daken van parkeerb oxen worden u i t geb ouwd a ls gro endaken.

DE W I J K FIGUUR 20: V is iebeeld ter t ia i r co l lec t ie f,

Z innias tr aatEigen bewerking.

107 Z i c h t


De Brugse Poor t s tr aa l t – he laas – vaak een ver lo ederd beeld u i t . De toegang naar het semipr ivate gebied wordt aangegrepen om een aangenamer z icht voorop te s te l len. Het i s n iet gewens t om de b ouwhoog te in het b innengebied op te dr i j ven, een geveld iver s i te i t i s h ier ook n iet echt van toepas s ing. De aanwezige park ing en bedr i j ven of loodsen worden aangevuld met groen.

Het huid ige beeld toont een wein ig u i tnodigende poor t . In het v i s iebeeld worden de wacht gevels bek leed, de ene kant met een vro l i jke gr af f i t i , de andere begroeid met k l imop. De p oor t i s t r anspar anter en geef t z i cht naar een n ieuw vo lume en b omen.

H O O F D S T U K A

108

FIGUUR 21: V is iebeeld ter t ia i r semipr ivaat , Re inaer t s tr aatEigen bewerking.

DE W I J K

Z i c h t


De Brugse Poor t s tr aa l t – he laas – vaak een ver lo ederd beeld u i t . De toegang naar het semipr ivate gebied wordt aangegrepen om een aangenamer z icht voorop te s te l len. Het i s n iet gewens t om de b ouwhoog te in het b innengebied op te dr i j ven, een geveld iver s i te i t i s h ier ook n iet echt van toepas s ing. De aanwezige park ing en bedr i j ven of loodsen worden aangevuld met groen.

Het huid ige beeld toont een wein ig u i tnodigende poor t . In het v i s iebeeld worden de wacht gevels bek leed, de ene kant met een vro l i jke gr af f i t i , de andere begroeid met k l imop. De p oor t i s t r anspar anter en geef t z i cht naar een n ieuw vo lume en b omen.

H O O F D S T U K A

FIGUUR 21: V is iebeeld ter t ia i r semipr ivaat , Re inaer t s tr aatEigen bewerking.

DE W I J K

109

H O O F D S T U K A

A d e m


De – vaak chaot ische en b ouw val l i ge – achterb ouw vormt een s terk contr as t met de uni forme s tr aat gevels . De d iver s i te i t achter aan wordt a l s een s terke k wal i te i t gez ien en d ient behouden te b l i j ven of meer u i t gesproken te worden. De b ouwhoog te d ient echter op ve le p laat sen te da len. Er i s een groot gebrek aan gro en in de wi jk - zowel pr ivaat a l s pub l iek . De pr ivate ru imte wordt aangegrepen a ls een ademplaat s; de achterbouw dient in vee l geva l len te verdwi jnen of te verk le inen ten voordele van tu inru imte.

Het v i s iebeeld toont deze inperk ing qua beb ouwing en u i tbouw van gro en. Nieuwe achterb ouw, met een beperk tere d iepte i s soms to egevoegd.

110

FIGUUR 22: V is iebeeld ter t ia i r pr ivaat , B evr i jd ings laanEigen bewerking.

DE W I J K

H O O F D S T U K A

A d e m


De – vaak chaot ische en b ouw val l i ge – achterb ouw vormt een s terk contr as t met de uni forme s tr aat gevels . De d iver s i te i t achter aan wordt a l s een s terke k wal i te i t gez ien en d ient behouden te b l i j ven of meer u i t gesproken te worden. De b ouwhoog te d ient echter op ve le p laat sen te da len. Er i s een groot gebrek aan gro en in de wi jk - zowel pr ivaat a l s pub l iek . De pr ivate ru imte wordt aangegrepen a ls een ademplaat s; de achterbouw dient in vee l geva l len te verdwi jnen of te verk le inen ten voordele van tu inru imte.

Het v i s iebeeld toont deze inperk ing qua beb ouwing en u i tbouw van gro en. Nieuwe achterb ouw, met een beperk tere d iepte i s soms to egevoegd.

FIGUUR 22: V is iebeeld ter t ia i r pr ivaat , B evr i jd ings laanEigen bewerking.

DE W I J K

Master thesis PART1

Documents

Transcript of Master thesis PART1