Market Garden

16
8 4 10 *+ Operatie ‘race om de bruggen’ Waaloversteek zeer heroïsch Gewone mensen in de oorlog Market Garden, september 1944 zaterdag 1 september 2012

description

Bijzondere redactionele bijlage van de Gelderlander met veel informatie over o.a. Market Garden / de Slag om Arnhem.

Transcript of Market Garden

Page 1: Market Garden

84 10

*+

Operatie ‘race om de bruggen’ Waaloversteek zeer heroïsch Gewone mensen in de oorlog

Market Garden, september 1944zaterdag 1 september 2012

Page 2: Market Garden

Airborne Wandeltocht

www.airbornewandeltocht.nl

Tot ziens in Oosterbeek op de eerste zaterdag in september

komen ten goede aan verschillende

projecten die in relatie staan tot

herdenken, jeugd en omgeving.

Het in 2011 door Arnhem-veteraan

Johnny Peters onthulde kunstwerk

‚Soldaat met Bloemenmeisje’

symboliseert in verschillende

opzichten een ode aan hen

die hun leven lieten voor

onze bevrijding.

De Airborne Wandeltocht draagt al 66 jaar bij aan de herdenking

aan de Slag om Arnhem in september 1944. Jaarlijks brengen

duizenden wandelaars een kort bezoek aan het Airborne kerkhof

en staan even stil bij de verschillende markante monumenten

langs de vier wandelroutes. De opbrengsten van de wandeltocht

Mede mogelijk gemaakt door

www.rabobank.nl/arnhem

8+9 SEPT201210-18u

LIBER

TY P

ARK

- OVE

RLOO

N

www.opherhaling.nl

Beleef de militaire dienst opnieuw, met rondritten in DAFs, tankdemonstraties en een stormbaan. Plus militariamarkt!

OOK LEUK VOORKINDEREN!

KOMOOK!

ENTREE€10.=

In de zomer van 2012 staat Gelderland inhet teken van ‘Gelegerd in Gelderland’:een drie maanden durend erfgoedfestivalmet volop aandacht voor het militaireverleden van de provincie. Het festivalbestaat uit een meer dan 200 activiteiten,zoals tentoonstellingen, nagespeeldeveld-slagen, concerten, belegeringen vankastelen, boekpresentaties, wandel- enfietsroutes en lezingen. Zaterdag 22september grote slotmanifestatie opde Ginkelse Heide in Ede, met tal vandemonstraties. Het programma-boekjeis gratis verkrijgbaar bij o.a. bibliotheken,musea, gemeentehuizen en VVV’s.Of kijk op: www.gelegerdingelderland.nl

www.gelegerdingelderland.nl

Haal het gratis Vakantieboek op bij bibliotheek of

museum, tegen inlevering van de bon op de websiteGRATIS

GELEGERD INGELDERLANDge

lege

rdinGelder

land.NL

Juni – september 2012Bezoek de

BANDRITZER561

en reis door demilitaire

geschiedenis!

Page 3: Market Garden

zaterdag 1 september 2012 De Gelderlander

market garden | 3

door Dorine Steenbergen

O orlogstoerisme is eentypisch fenomeensinds de twintigsteeeuw. De Eerste We-

reldoorlog (1914-1918) was noggeen jaar voorbij, toen nabestaan-den van gesneuvelde Britse militai-ren zich al meldden in Ieper, in deVlaamse Westhoek. Om daar meteigen ogen te zien waar vader,zoon, broer of echtgenoot om hetleven was gekomen. Natuurlijkwerden zulke bezoeken toen nogniet aangeduid met het woord ‘toe-risme’. Maar inmiddels is battle-field tourism naar het front van deEerste Wereldoorlog hier een we-zenlijke, zo niet de voornaamste,toeristische poot waar miljoeneneuro’s in om gaan. Ook de TweedeWereldoorlog (1940-1945), meerprecies de slagvelden van weleer,de oorlogsmonumenten, -museaen -begraafplaatsen, trekt het helejaar door massa’s toeristen naarNederland. Met name de regiorond Arnhem en Nijmegen waarin september 1944 Operatie Mar-ket Garden werd uitgevochten, iseen trekpleister van formaat. Hoelanger de oorlog is geleden, hoegroter de belangstelling.De 58-jarige Murk Dijkstra uit Am-sterdam heeft zelfs zijn beroep ge-maakt van het slagveldtoerisme.Sinds anderhalf jaar leidt hij alszzp’er buitenlandse toeristen rondop de slagvelden van Market Gar-den. „Ik heb twintigste-eeuwse ge-

schiedenis gestudeerd aan de VU.Jarenlang gaf ik geschiedenislesaan de bovenbouw van havo envwo. In die hoedanigheid organi-seerde ik vaak studietrips naar hetbuitenland. Gecombineerd metmijn fascinatie voor de TweedeWereldoorlog heb ik op een gege-ven moment besloten daar m’n be-roep van te maken.”Dijkstra werkt met groepen vanmaximaal acht toeristen die vanuitAmsterdam de tastbare herinnerin-gen aan Market Garden willen be-zoeken. „Ik werk volgens de me-thode pick up and drop off. Metmijn busje haal ik ze op bij hunhotels en daar lever ik ze ’s avondsook weer af. Zo’n dagprogrammabestaat onder meer uit een bezoek

aan de drop zones rond Ooster-beek, het Airborne Museum, oor-logsbegraafplaatsen en het Infor-matiecentrum Slag om Arnhem.”Het zijn vaak buitenlandse toeris-ten die Dijkstra mee op sleeptouwneemt. „Grofweg 40-plussers uitde hele Angelsaksische wereld.Vaak hebben ze een familielid datin de oorlog heeft gezeten. Ze wil-len de plek zien waar opa of vaderheeft gevochten.”De oorlogstoeristen komen Dijk-stra op het spoor middels zijn ei-gen website, maar meer nog via dewebsite tripadvisor die volgensDijkstra zeer populair is in de An-gelsaksische wereld. Om ‘prakti-sche redenen’ komt hij met zijn ge-zelschappen niet onder de rivie-

ren. De oorlogsgeschiedenis vande regio Nijmegen zit dus niet inzijn pakket. „Want het moet alle-maal wel haalbaar zijn op ééndag”, verklaart hij die beperking.Maar op speciaal verzoek doet hijook andere locaties van MarketGarden aan. „Een Canadees vanPoolse afkomst was benieuwdnaar de plek waar zijn landgeno-ten ooit waren geland. Ik ben methem de Betuwe in gegaan, naarDriel, waar de Polen hebben ge-vochten.”Onlangs maakte hij nog een priva-te tour met een Canadese wier va-der bij de Irish Guards zat. „ViaValkenswaard was hij omhoog ge-trokken en had deelgenomen aande gevechten rond Nijmegen. Die

vrouw wilde graag het spoor vol-gen van haar vader. Dat heb ik zonauwkeurig mogelijk voor haar ge-reconstrueerd en samen hebbenwe zijn route afgelegd.” Op ver-zoek pleegt Dijkstra ook researchnaar het leven van deze of gene mi-litair. ‘Kunt u uitzoeken in welkeplaatsen rond Arnhem mijn vaderprecies heeft gevochten?’, zijn vra-gen die hem bereiken voordat zijngasten naar Nederland komen. Alsze een onderdeel weten te noe-men, zoekt Dijkstra het uit.Volgens de oorlogsgids zit zijnmeerwaarde vooral in de klein-schaligheid en het feit dat hij ‘alleszelf’ doet. „Ik ben zowel organisa-tor als gids en geef veel persoonlij-ke aandacht. Ik wil in geen geval‘de man met de paraplu’ zijn waarveertig toeristen achteraan lopen.”Al met al gelooft hij dat hij nooitmeer dan een bescheiden inko-men zal halen uit zijn éénmansbe-drijfje. „Maar het werkplezier isvan onvergelijkbare waarde.”

www.historytrips.eu

T oen Marco Kroon in 2009 de oudste enhoogste dapperheidsonderscheiding ontvingdie Nederland kent, de Militaire Willems-Or-de, moesten we even in het archief duiken.

Want wat hield die Militaire Willems-Orde, kortwegMWO genoemd, ook alweer in? Niet zo gek als je be-denkt dat Kroon de eerste militair was die sinds 1955deze eer te beurt viel. De MWO, in 1814 ingestelddoor Koning Willem I, wordt namelijk maar hoogst-zelden toegekend voor ‘een daad van grote moed’.Kroon kreeg ’m voor zijn dappere optreden bij vuur-gevechten in Afghanistan.Gezien het exclusieve karakter van de MWO, is hetdes te opmerkelijker dat er in 1944/1945 maar liefst 29van deze dapperheidsonderscheidingen zijn toege-kend voor één en dezelfde oorlogsverrichting: Opera-tie Market Garden. Nóg minder bekend is dat voor deSlag om Nijmegen, die bij de aandacht voor Market

Garden vaak op de tweede plaats terecht komt na deSlag om Arnhem, met veertien MWO’s is beloond.Zeven gingen naar de Slag om Arnhem, vier naar destrijd rond Son, Uden en Veghel en nog eens vier wa-ren er voor de moed van vliegers van de US ArmyAirforce. Van die veertien ‘Nijmeegse’ MWO’s wer-den er zes toegekend voor de legendarische Waalover-steek en de verovering van de bruggen over de Waal.De gegevens zijn het resultaat van onderzoek doorhet Nationaal Bevrijdingsmuseum in Groesbeek. Destudie is verricht door Henny Meijer, specialist in mi-litaire geschiedenis en dapperheidsonderscheidingen,die hiermee een opmerkelijk oorlogsfeit aan de verge-telheid heeft ontrukt.

Een uitstapje naar oorlogsgebiedBATTLEFIELD-TOERISME

VOORWOORD

dg.nl/bijlagen

Op deze site kunt u deze special vinden als pdf. Alle vorige specials treft u ook aan op onze site.

COLOFON Deze Extra is een redactionele bijlage van:

Wilt u adverteren in een van onze specials neem dan contact op:in de regio Nijmegen: [email protected], 024-3650646, in de regio Arnhem/Doetinchem: [email protected] , 0314-372123

*+

Zie ook: www.noviomagnus.nl (gastredactie - oorlogen zoek verder in: ‘Helden van de Slag om Nijmegen’)

Murk Dijkstra leidt sinds an-derhalf jaar toeristen rondop de slagvelden van Mar-ket Garden. „Kleinschalig. Ikwil niet ‘die man met de pa-raplu’ zijn.”

Een daad van grote moed

Redactionele leiding: Dorine SteenbergenDeze bijlage kwam tot stand in samenwerking met: Stichting Airborne Fee-lings, september 1944; Airborne Museum ‘Hartenstein’; Nationaal Bevrijdingsmu-seum 1944-1945; Stichting Liberation Route EuropeAan dit nummer werkten mee: Carmen Dwarkasing, Bart Friso, Rudi Gerrits,Marcel Kuster, Wilma Reinders, Jolenta WeijersCover: compilatie van krantenkoppen uit september 1944 en een ‘nagespeelde’luchtlanding op de Ginkelse Heide bij Ede

Voor hedendaagse slagveldtoeristen is een bezoek aan de Airborne Begraafplaats in Oosterbeek altijd een must. foto Archief De Gelderlander

� Als na de bevrijding de balanswordt opgemaakt van de TweedeWereldoorlog blijkt Gelderland –met name het zuidelijke deel rondNijmegen en Arnhem – een van dezwaarst getroffen gebieden van Ne-derland te zijn.

� Tijdens de complete Operatie Mar-ket Garden verliezen 11.000 gealli-eerde soldaten het leven. Enkeleduizenden raken gewond of wor-den krijgsgevangen gemaakt.

� Door gevechtshandelingen, evacua-ties en onderwaterzettingen verlie-zen zo’n 300.000 inwoners uit Gel-derland hun huis en bezittingen.

� In Nijmegen komen 2.200 burgersom, in Arnhem 2.000.

De balans opgemaakt

Page 4: Market Garden

De Gelderlander zaterdag 1 september 2012

4| market garden

door Dorine Steenbergen

O p 22 februari 1944wordt Nijmegen ge-bombardeerd. 800 do-den en vele gewonden

zijn het gevolg. Dat onze vrien-den, de Amerikanen, dit op hungeweten hebben, wordt decennialang weggemoffeld.Bij de mislukte Slag om Arnhemmoeten de Britten zich in septem-ber van datzelfde jaar allengs terug-trekken. 2.000 doden in de aangort geschoten Rijnstad en Ooster-beek achterlatend. Niettemin wor-den diezelfde Britten al een jaar la-ter – we zijn dan bevrijd – in de ar-men gesloten door de Oosterbe-kers.Twee historische feiten die nogsteeds voer zijn voor psychologen.„Te verklaren uit het feit dat mendestijds niet uit de voeten kon methet burgerslachtofferschap”, doetde historicus Joost Rosendaal eenpoging tot duiding. Hij schreef hetboek Nijmegen ’44. Verwoesting,verdriet en verwerking over hetbombardement waarin hij afre-kent met de later gekoesterde aan-name dat dit een vergissing betrof.„Zo van: mijn familie is gedood,mijn stad verwoest, maar dat ge-beurde niet expres. De geallieer-den spraken zelf daarentegen vaneen faux pas, een fatale blundervan de Amerikanen.” Toen hij aande voorbereidingen voor zijn boekbegon, raadpleegde hij zijn moe-der die het bombardement mee-maakte als zestienjarige, woonach-tig aan de Ooijsedijk. „Toen ik

haar vroeg of ze het de Amerika-nen niet verschrikkelijk had verwe-ten, zei ze: ‘Ach, het was oorlog.En trouwens: later hebben ze onswél bevrijd.’”Die gelaten berusting, zo ontdekteRosendaal, heeft lange tijd in dehoofden van de Nijmegenaren ge-domineerd. „Niet vreemd in eentijd waarin het geloof, zowel katho-licisme als protestantisme, het dic-teerde om je zo te gedragen na dievreselijke ramp. Het bombarde-ment werd vanaf de kansel ver-klaard als een daad van God metde achterliggende betekenis: wie

men liefheeft, kastijdt men. Eenzingeving die weinigen tegenwoor-dig nog aanspreekt. Maar destijdsbood die religieuze boodschap demensen troost. En daar bestondgrote behoefte aan. Terwijl er te-genwoordig juist grote behoefte isaan erkenning van leed.”Op min of meer vergelijkbare wij-ze moet volgens de historicus dehouding van de Oosterbekers wor-den verklaard toen die kort na debevrijding oog in oog kwamen testaan met Britse militairen die eenjaar eerder noodgedwongen hetslagveld hadden moeten verlaten.

In alle stilte was een aantal terug-gekomen om op de puinhopenvan Oosterbeek een ‘oerversie’ opte nemen van de later zo gerucht-makende film A bridge too far. Metzo min mogelijk ophef, omdat hethen heel wel mogelijk leek dat zeniet welkom zouden zijn. „Nietsbleek minder waar”, aldus Rosen-daal. „Ze werden met open armenontvangen. Juist het feit dat deBritten daar die opnames kwamenmaken, bood de bevolking de zonoodzakelijke erkenning hoe ergzij had geleden. Zo kreeg de neder-laag van de Slag om Arnhem als-

nog zin, werd het negatieve beeldvan die verloren veldslag getrans-formeerd naar iets positiefs.” Teldaarbij op dat Oosterbeek jongeBritten uit de lucht had zien val-len om op straat te sterven in eenhen vreemd land.Wat zowel het bombardementvan Nijmegen als de Slag om Arn-hem uniek maakt in leed, is het ge-brek aan aandacht voor burger-slachtoffers. „Oorlog werd nog uit-sluitend uitgelegd in militaire ter-men. Met als referentiekader voor-al de Eerste Wereldoorlog(1914-1918) waarbij de vele miljoe-nen doden hoofdzakelijk militai-ren waren. Dat de Tweede Wereld-oorlog in Nederland meer burger-slachtoffers eiste dan militairen,was een gegeven waar men nietmee uit de voeten kon. Het zou de-cennia duren voordat de schijnwer-pers daar volop op kwamen testaan.”Hij trekt een parallel met het Duit-se bombardement op Rotterdam(14 mei 1940, 900 burgerslachtof-fers) dat wél grote bekendheidkreeg. „Maar daar was het de vij-and die de bommen gooide. Datpaste in het oorlogsdenken.” An-derzijds kon Rotterdam evenminoverweg met het fenomeen burger-slachtoffers. Het wereldberoemdebeeld van Zadkine, De verwoestestad, drukt immers bij uitstek demateriële vernietiging van deMaasstad uit. En tot op heden, al-dus Rosendaal, heeft Rotterdamnog steeds geen complete lijst vande namen van de slachtoffers, integenstelling tot Nijmegen.

‘Ook nederlaag en verdriet behoeven zingeving’

door Dorine Steenbergen

E r waait een zwakke noor-denwind en met een maxi-mum temperatuur vanzo’n 20 graden belooft

zondag 17 september 1944 eenmooie, rustige zondag te worden.In Arnhem en Nijmegen en dedorpen daaromheen heeft menig-een het kerkbezoek er op zitten.Omdat geallieerde legers de Duitsebezetter inmiddels ver hebben te-ruggedrongen, weet iedereen datde bevrijding niet lang meer opzich kan laten wachten. Nietteminis van een definitief einde van deTweede Wereldoorlog nog langgeen sprake.Onder de codenaam Operatie Mar-ket Garden is achter de schermeneen gedurfde militaire operatie uit-gestippeld die op deze stille sep-temberzondag z’n beslag moet krij-gen. Duizenden Britse, Amerikaan-se en Poolse parachutisten wordendiep in vijandelijk gebied gedroptmet de opdracht om in één keer al-le bruggen over de grote rivieren –

Maas, Waal en Rijn – te veroveren.Na deze ‘race om de bruggen’ moe-ten ze stand houden totdat ze van-uit het zuiden steun krijgen vanhet grondleger dat oprukt om hente helpen.De operatie gaat van start als35.000 Airborne-troepen, bestaan-de uit 20.000 parachutisten en15.000 man in zweefvliegtuigenvanuit Engeland naar Nederland

worden gevlogen waar ze rond derivieren worden gedropt. Al snel isde lucht gevuld met duizenden pa-rachutes in allerlei kleuren. Dievan de soldaten zijn groen; de para-chutes met medicijnen, benzineen wapens, hebben allemaal eenandere kleur. Boven Arnhem wor-den zweefvliegtuigen losgekop-peld. Die vervoeren niet alleen sol-daten, maar ook jeeps en kanon-

nen. Eenmaal op de grond, ver-plaatsen de soldaten zich in ijltem-po naar de bruggen.De Duitsers zijn volkomen verrasten zonder veel tegenstand lukt hetde parachutisten de eerste brug-gen te bezetten. Maar dan begin-nen de Duitsers terug te vechten.Vooral bij Arnhem is de Duitsetroepenmacht groot en sterk en inhet zuiden weten zij de geallieerde

opmars vanuit België tegen te hou-den. Door die weerstand verliezende geallieerden kostbare tijd. Bo-vendien landen nieuwe geallieerdeparachutisten op een verkeerdeplek, midden in Duits gebied. Veelsoldaten worden doodgeschotenen wapens en goederen komen inDuitse handen.Voor de parachutisten bij Arnhemgaat het er steeds somberder uitzien. Volgens plan had het gealli-eerde leger er in twee dagen moe-ten zijn, maar na vier dagen zittende parachutisten nog steeds ver-geefs te wachten. De meesten zijndan al gewond of gedood. Na ne-gen dagen vechten is de situatie bijArnhem voor de geallieerden ho-peloos: de stad is een brug te veren de Rijnbrug blijft in Duitse han-den.Ook bij Nijmegen wordt hevig ge-vochten. Woensdagmiddag 20 sep-tember steken geallieerde parachu-tisten onder zwaar vijandelijkvuur meermaals de Waal over, inbootjes van triplex en canvas. ‘Ge-dekt’ door tanks, artillerie- en mor-tiervuur. Van de 260 man die deeerste oversteek maken, raakt onge-veer de helft gewond. 48 vindende dood. Maar het doel wordt be-reikt: ’s avonds is zowel de ver-keers- als de spoorbrug in geallieer-de handen. Het zuiden van Neder-land is dan bevrijd, inclusief Nij-megen; de rest van het land zaldaar nog maanden op moetenwachten.

Operatie ‘race om de bruggen’OPERATIE MARKET GARDEN september 1944

De herdenking van het bombardement op Nijmegen, hier bij monument De schommel, is pas iets van de laatste de-cennia. foto Flip Franssen

De beide Waalbruggen worden veroverd, die van Arnhem blijft in Duitse handen. foto Nationaal Bevrijdingsmuseum

De grootste luchtlandings-operatie ooit moet in sep-tember 1944 een einde ma-ken aan WOII. Deze veld-slag wordt volgende maandvoor de 68e keer herdacht.

Page 5: Market Garden

zaterdag 1 september 2012 De Gelderlander

market garden | 5

R i j n

W a a l

L i n g e

M a a s

IJ

ss

el

Zu

id

-

Wi

ll

em

sv

aa

rt

Wi

l

he

l m i n a k a n a a l

D o m m el

Weert

Neerpelt

Leopoldsburg

Eindhoven

Tilburg

's-Hertogenbosch

Helmond

Nijmegen

Arnhem

Venlo

Roermond

Vught

Schijndel

UdenBoxmeer

GroesbeekGrave

Elst

Driel

Ede

Apeldoorn

RenkumOosterbeek

Deelen

DU

IT

SL

AN

D

1ste PoolseParachutistenBrigade

82ste US AirborneDivisie

Valkenswaard

17 sept17 sept

18 sept18 sept

19 sept19 sept

19 sept19 sept

20 sept20 sept

23 sept23 sept

17 sept

18 sept

19 sept

19 sept

20 sept

23 sept

Veghel

SintOedenrode

1ste Britse AirborneDivisie

101ste US Airbstorne

Divisie

101ste US Airborne

Divisie

10de SS PantserDivisie

Corridor geblokkeerdvan 22 tot 23 sept.

Corridor geblokkeerdvan 24 tot 26 sept.

Duits

e aa

nval

len

op C

orri

dor

Duits

e aa

nval

len

op C

orri

dor

9de SS PantserDivisie

Pannerdensveer

Son

101ste US

17-9

82ste US

BRITSE30 ste

legerkorps

RE

ICH

SW

AL D

B E L G I Ë

17-9

21-9

17-9

17-917-9

17-9

17-9

17-9

17-9

17-9

82ste US AirborneDivisie

Maas

NijmegenWeurt

Malden

Heumen

Molenhoek

Mook

Groesbeek

Bredeweg

De Horst

OverasseltGraveVelp

Erlecom

Beek-

Wyler

Ubbergen

Alverna

Cuijk

Nederasselt

Berg en DalMaas-Waalkanaal

DZ-T508 Para

508 Para

DZ-N505 Para

DZ-LZ-O504 Para

504Para

Oosterbeek

Arnhem

RijnbrugSpoorbrug

Drielseveer

Beneden- dorpsweg

Utrechtseweg

Apel

doornse

weg

Driel Nijm

egen

Wester-bouwing

Amsterdamseweg

Euse

bius

Bin

nens

inge

l

Eusebius B

uiten

singe

l

NE

DE

R-

RI J

N

GroteMarkt

Nijmeg

en

Hoofd-kwartier

John Frost

Arnhem

Lent

NoordelijkeopritWaalbrug

504e USParachutisten

Regiment

Centrale

Nijmegen

W a a l

inschepingsplaatsoversteek

N E D E RL A N DNEWBURY AREA

1st Brit A/B Div.US 101st A/B Div.

GRANTHAM AREAUS 82nd A/B Div.

Londen

G R O O TB R I T T A N N I Ë

B E L G I ËAntwerpen

Amsterdam

noordelijke route

zuidelijke route

R U H RG E B I E D

S A A RG E B I E D

N E D E RL A N DG R O O T

B R I T T A N N I Ë

F R A N K R I J K

Southhampton

Londen

Dover

Calais

BoulogneDuinkerken

Rotterdam

Amsterdam

ArnhemNijmegen

Eindhoven

Maastricht

DU

IT

SL

AN

D

Dieppe

Le Havre

CaenFalaise Parijs

Cherbourg

Avranches

Rouen

Basel

AM. 9eLEGER

AM. 3eLEGER

AM. 1eLEGER

BR. 2eLEGER

CAN. 1eLEGER

AM. 7eLEGER

FR. 1eLEGER Z W I

LUX.

B E L G I Ë

Karlsruhe

SI E

GF R

I E D LINIE

luchtlanding

opmars geallieerd landlegermet datum

Duitse tegenaanvallen

brug

vernielde brug

frontlijn op 17 september

20 sept20 sept20 sept

Augustus 1944: de geallieerde troepen die op 6 juni (D-Day) geland zijn in Normandië zijn inmiddels opgerukt tot de Frans-Duitse en Belgisch-Nederlandse grens.

17 september 1944: de start van Market Garden, de grootste luchtlandingsoperatie ooit. Een luchtvloot van vijfduizend vliegtuigen zet via twee routes ruim twintig-duizend soldaten, over naar Brabant, Groesbeek en de omgeving van Arnhem.

20 september 1944: het lukt de Amerikanen niet de Waalbrug bij Nijmegen in te nemen. Ter hoogte van de elektriciteitscentrale steken 560 soldaten onder zwaar vijandelijk vuur de Waal over om zo de noordelijke oprit te veroveren.

17 september 1944: de situatie ten zuiden van Nijmegen. De brug bij Grave is binnen een paar uur genomen. De bij Groesbeek gelande para's rukken op naar Nijmegen.

OperatieMarket Garden

Nadat de strijd in Arnhem is verloren trekken de Britse para's zich terug in een steeds kleiner wordend gebied in Oosterbeek (de 'perimeter') en worden in de nacht van 25 op 26 september geëvacueerd. De Slag om Arnhem is voorbij.

21 september 1944: na bijna vijf dagen hevige strijd moeten de Engelse para's van John Frost hun posities bij de Arnhemse Rijnbrug opgeven.

infographic: Louman & Friso, Nijmegen

Page 6: Market Garden

VERBAALI N T E R I E U R Openingstijden:

Do t/m za van 10.00 tot 17.00 uurVraag naar onze gratis parkeerplaatsen!Arnhem, Boulevard Heuvelink 147 (hoek Pr. Hendrikstraat), tel. 026 442 64 30

Kijk op www.verbaalinterieur.nl

ALLES VANAF -50% KORTING

OPHEFFINGSUITVERKOOP

-50% -60% -70% KORTNG - ALLES MOET WEG!

Ook kennismaken met de Zorgresidentie?

Wonen met zorg l Zorghotel l Dementiezorg

ZORGRESIDENTIES SMAKT EN VELP

w w w . z o r g r e s i d e n t i e . e u

De zorg van eenverpleeghuis metde gastvrijheid vaneen hotelER IS GEEN KANTINE MAAR EEN GRAND CAFÉ EN DE BEWONERS ZIJN

GEEN PATIËNTEN MAAR GASTEN. DE HISTORISCHE KLOOSTERPANDEN

VAN DE ZORGRESIDENTIE GROEP IN SMAKT EN VELP ZIJN ER

HELEMAAL OP INGERICHT OM OUDEREN PROFESSIONELE ZORG TE

BIEDEN, MAAR DAN MET ALLE LUXE EN COMFORT DIE MOGELIJK IS.

In de panden van de Zorgresidentie gaan historie en luxe hand in hand. Vooral

het volledig gerestaureerde Jezuïetenklooster in Velp doet majestueus aan,

terwijl het alle moderne faciliteiten biedt die voor de zorg en verpleging van

ouderen nodig is. “Ouderen kunnen hier terecht voor permanente bewoning,

voor tijdelijke opvang en revalidatie- bijvoorbeeld na een opname in het zieken-

huis - of voor psychogeriatrische zorg. We merken in de praktijk dat mensen

hier pas een appartement huren, als er thuis iets is gebeurd. En dan moet je

ineens snel beslissen”, zegt directeur Hans Hofmans. “Daarom is het zo ver-

standig om vooruit te kijken. Kinderen die goed voor hun ouders willen zorgen,

moeten twee stappen vooruit denken. Maar ook ouderen zelf doen er goed aan

om alvast voor te sorteren op de tijd dat ze zorg nodig hebben. Wij bieden com-

fortabele, particuliere zorg in een heel gastvrije sfeer. Onze appartementen

bieden privacy, maar er is hier ook veel gezelligheid te vinden. En toch is onze

residentiële zorg niet prijziger dan reguliere verpleeg- en verzorgingshuizen. We

zijn AWBZ-erkend en kenmerkend voor ons aanbod is dat we zorg en wonen

scheiden. Dit betekent dat de zorg overeenkomstig de AWBZ-financiering wordt

gegeven en dat de wooncomponent voor rekening van de klant komt. Door de

ruime keuze die gasten bij ons kunnen maken voor verblijf, hebben ze zelf invloed

op de kosten. Met het scheiden van wonen en zorg loopt de Zorgresidentie vooruit

op de markt. Ook reguliere zorginstellingen gaan dat vanaf 2013 doen en dan

wordt duidelijk wat de prijzen voor verblijf in een reguliere instelling zijn.”

U bent welkom op onze open dagen die elkeeerste zaterdag van de maand in Smakt en

elke eerste zondag van de maand in Velpworden georganiseerd.

“Geen patiënt maareen gewaardeerde gast”

“Je kunt hier samen blijven”“Als mijn man nog zou leven, zou ik absoluut voor

de Zorgresidentie kiezen omdat je hier als echtpaar

altijd samen kan blijven. Levensloopbestendig noemen

ze dat”, vertelt mevrouw Van Kommeren (82). “Dus

ook als je partner heel andere zorg dan jij nodig heeft,

kun je samen blijven wonen. Maar ook nu ik alleen ben,

is het prettig dat ik de rest van mijn leven hier kan

blijven.” Mevrouw Van Kommeren woont sinds vier

maanden in Zorgresidentie Smakt. Omdat ze niet uit

de omgeving komt, was dit niet haar eerste keuze. “Ik

was uitbehandeld in het ziekenhuis en kon niet meer

alleen wonen. Mijn broer heeft toen halsoverkop een

plaats voor me moeten zoeken. Als je uit je eigen

omgeving wordt gehaald, moet je wel veel vaarwel

zeggen… Maar ik moet zeggen dat ik het hier erg

prettig vind, ik ben enorm opgeknapt en je wordt hier

niet geleefd… Kortom, ik wil hier niet meer weg.”

“Ik had nog nooit aan een zorg buitenshuis gedacht.

Dus ik was licht geïrriteerd toen mijn kinderen en arts

besloten dat ik beter in Zorgresidentie Velp kon gaan

wonen. Maar binnen een week was ik op mijn

gemak”, zegt de heer Van de Laarschot (86). “Hoe

langer ik hier ben, hoe prettiger ik het vind. In mijn

eigen huis zat ik eigenlijk ook maar elke dag alleen.

De omgang met elkaar is hier prettig, er worden

filmavonden georganiseerd, er is een zwembad en

er zijn veel leuke activiteiten om aan deel te nemen.

Mocht je daar geen zin in hebben, dan bieden de luxe

appartementen volop privacy. Ik heb wat meubelen

van thuis meegenomen en verder was alles al in het

luxe appartement aanwezig waardoor ik me snel

thuis voelde. We kunnen gaan en staan waar we

willen en het bezoek kan op elk moment van de dag

langskomen. Je zou bijna vergeten dat er hier ook

dag en nacht professionele zorg aanwezig is. Ik voel

me geen patiënt, maar een gewaardeerde gast in een

comfortabel hotel.”

Page 7: Market Garden

zaterdag 1 september 2012 De Gelderlander

market garden | 7

Regie Gilles Paquet-BrennerMet Niels Arestrup, Arben Bajraktarajen Gisèle Casadesus

Verfilming van het boek van Tatia-na De Rosnay. De 10- Sarah wordtop 16 juli 1942 samen met haarouders opgepakt en naar het Vélo-drome d’Hiver in Parijs gebracht,waar duizenden joden worden ver-zameld voor deportatie. Niemandheeft gezien dat Sarah haar kleinebroertje Michel in een kast op-sloot, netvoordat de po-litie het appar-tement bin-nendrong. Zes-tig jaar duikteen journalis-te in de lotge-vallen van Sa-rah en haar fa-milie.

Regie Mark HermanMet David Thewlis, Vera Farmiga enAsa Butterfield

De vader van de 8-jarige Bruno isSS-officier en wordt gepromoveerdtot commandant van een concen-tratiekamp op het Deense platte-land. Bruno gaat de buurt verken-nen en raakt vooral nieuwsgierignaar de mensen die zich bevindenachter een groot hek. Hij sluitvriendschap met Shmuel, een jon-gen die ge-kleed gaat ineen gestreep-te pyama. AlsBruno op eendag metShmuel mee-gaat het kampin, volgt eendramatischeontknoping.

Regie Richard AttenboroughMet Dirk Bogarde, Sean Connery en Mi-chael Caine

De Tweede Wereldoorlog looptten einde. De Duitsers hebbenFrankrijk goeddeels verloren en degeallieerden willen hen de beslis-sende slag toebrengen middels dein het grootste geheim voorbereideOperatie Market Garden. Duizen-den soldaten worden gedropt opsleutelplaatsen met de bedoelingde bruggenover de groterivieren inhanden te krij-gen. Maar deArnhemseRijnbrugblijkt eenbrug te ver enblijft in Duit-se handen.

Regie Oliver HirschbiegelMet Bruno Ganz, Juliane Köhler enAlexandra Maria Lara

Adolf Hitler brengt de laatste da-gen van zijn heerschappij door inzijn Berlijnse bunker. Het Rode Le-ger heeft de stad omsingeld tenkoste van vele burgerslachtoffers.De bunkers zitten vol gehavendesoldaten en het ontbreekt aan ver-pleging en medicijnen. Hitler wilBerlijn in geen geval verlaten en be-vindt zich, nazijn 56e ver-jaardag te heb-ben gevierdmet EvaBraun en zijnhandlangers,in een benau-wende, uit-zichtloze si-tuatie.

Regie Steven SpielbergMet Tom Hanks, Tom Sizemore enEdward Burns

Tijdens de invasie van de geallieer-den in Normandië sterven tweebroers. Tegelijkertijd sterft een der-de broer in Nieuw Guinea, bij hetgevecht tegen de Japanners. Als be-kend wordt dat de vierde en laatstebroer, paratrooper, vermist is ge-raakt op het Franse platteland,wordt een missie gestart om hemveilig thuis tekrijgen. Kapi-tein Millergaat op zoekdwars doorde waanzinen gruwelenvan de oorlog.De film is be-kroond metvijf Oscars.

Der Untergang 2004

De Stichting Musea en Herinne-ringscentra 40-45 is een nieuwe be-langenorganisatie van negen Neder-landse musea en herinneringscen-tra die zich richt op het erfgoedvan de Tweede Wereldoorlog inNederland en voormalig Neder-lands Indië. In de stichting zijn ver-enigd: Airborne Museum ‘Harten-stein’ (Oosterbeek), Herinnerings-

centrum Kamp Westerbork, de Hol-landsche Schouwburg (Amster-dam), het Indisch Herinneringscen-trum Bronbeek (Arnhem), het Na-tionaal Oorlogs- en Verzetsmu-seum (Overloon), het Nationaal Be-vrijdingsmuseum 1944-1945 (Groes-beek), het Nationaal MonumentKamp Amersfoort en het NationaalMonument Kamp Vught.

Saving private Ryan 1998

Haar naam was Sarah 2010

The boy in the stripedpyjamas 2008

door Jolenta Weijers

O fficieel heet het battle-field tourism: slagveld-of oorlogstoerisme. Ofhet nou oorlogsmusea

betreft of -monumenten, of rond-leidingen langs historisch belangrij-ke plaatsen: het slagveldtoerismezit in de lift. Vreemd eigenlijk,want de laatste oorlog raakt steedsdieper in het verleden.Fout. Het is juist het vervagen vanhet beeld dat de interesse voor deoorlog aanwakkert, stelt Max Meij-er, secretaris van de nieuwe belan-genorganisatie Stichting Musea enHerinneringscentra 40-45. „Detweede generatie, de mensen diede oorlog kennen uit de verhalenvan hun vader en moeder, heeft in-derdaad niet veel belangstelling.Maar de derde en vierde generatiedes te meer. Dat zijn de kleinkin-deren en achterkleinkinderen vanmensen die de oorlog hebben mee-gemaakt. Ze hebben vaak geen toe-gang meer tot échte ooggetuigen,maar voelen wel dat ze ergens nogin relatie staan tot de oorlog. En

dus willen ze er meer van weten.”Er is dus sprake van een overgangvan herinnering naar geschiede-nis. De musea spelen daar op in.Ze timmeren flink aan de weg, on-der andere met educatieve projec-ten. Want oorlog is hot. „Boven-dien”, zegt Meijer, „leven we ineen tijd waarin we ons vragen stel-

len over Europa, over burgerschap,over vredesvraagstukken. Datspeelt allemaal mee. Net als de ge-weldsfascinatie die er sowieso inde samenleving te zien is.”Met een geweer of een clandestie-ne radio in een vitrine kom je erniet meer als museum. De heden-daagse bezoeker wil een ander

soort geschiedenis zien: een per-soonlijk verhaal met een brederecontext. Plus de wetenschap wat aldie vroegere gebeurtenissen nou ei-genlijk betekenen voor het levenvan nu. Oorlog? Ha, da’s interes-sant, moet de reactie zijn.Oorlogsmusea krijgen minder sub-sidie dan kunstmusea, weet Max

Meijer die van 2001 tot 2006 direc-teur was van het Museum voorModerne Kunst in Arnhem. Tochkunnen ze zichzelf bedruipen, vol-gens hem, zeker nu hun maat-schappelijk draagvlak almaar gro-ter wordt. Sterker: de oorlogsmu-sea brengen geld in het laatje. Toe-risme maakt immers een belang-rijk deel uit van de economie. Lan-delijk gezien maakt het niet veeluit, want je kunt je euro als toeristmaar één keer uitgeven. „Maar inregionaal perspectief kan wel dege-lijk sprake zijn van een economi-sche impuls, zeker in de streekwaar Operatie Market Garden zichafspeelde, is dat het geval.”Wat heeft het slagveldtoerisme no-dig om de kansen die er nog lig-gen te verzilveren? „Samenwer-ken”, zegt Meijer resoluut. „Men-sen willen een integraal aanbodvan musea, tours en monumen-ten. Ze willen iets te kiezen heb-ben.”Daar komt bij dat de ‘oorlogsmu-sea’ zich wat hun buitenlandse be-zoekers betreft vooral op de buur-landen moeten richten. „In eengroeiende economie als Chinaheeft aandacht voor de TweedeWereldoorlog geen prioriteit. Enin Oost-Europa wordt deze oorlognog steeds weggedrukt. Maar toe-risten uit onze buurlanden, Duits-land en België, vormen een belang-rijke doelgroep. Als die de Keuken-hof en De nachtwacht hebben ge-zien, willen ze de tijd nemen voorde oorlog.”

Films over de Tweede Wereldoorlog

Nieuwe brancheorganisatie bundeltnegen oorlogsmusea en -centra

A bridge too far 1977

Oorlog? Ha, da’s interessant!NIEUWE BELANGENORGANISATIE

Animo voor de drie grote ‘oorlogsmusea’ in Gelderland en Noord-Brabant is groeiende

Totaal

20122006

In de ondergrondse Experience in het Airborne Museum laat de oorlog zich ervaren in al z’n hevigheid. Een metprijzen beloonde aanpak waar een groot publiek op af komt. foto Berry de Reus

Airborne Museum:(Oosterbeek)

Oorlogs- en Verzetsmuseum:(Overloon)

Bevrijdingsmuseum 1944-1945:(Groesbeek)

56.000 bezoekers

95.000 (cijfer over 2008 omdatin 2006 het Marshallmuseumwerd toegevoegd)

36.000

90.000 (inclusief Informatiecen-trum John Frostbrug)

106.ooo

40.000

Een kwart meer klanten.Menig ondernemer kan erslechts van dromen. Maarde oorlogsmusea in de Gel-derse regio maken het waar.Want oorlog is hot.

187.000 236.000

Page 8: Market Garden

De Gelderlander zaterdag 1 september 2012 zaterdag 1 september 2012 De Gelderlander

8| market garden market garden | 9BevrijdingsmuseumDit museum brengt de bevrij-dingsgeschiedenis van het Rijkvan Nijmegen, Nederland en Eu-ropa tot leven met diorama’s, ty-pische geuren en muziek uit dejaren ’40, originele filmbeeldenen toespraken.Wylerbaan 4, Groesbeek.www.bevrijdingsmuseum.nl

Liberty ParkOorlog hoort in een museumthuis is de boodschap van Liber-ty Park in het Brabantse Over-loon. In dit bosrijke park zijn be-zetting en vervolging in WOII tebeleven, maar ook het verzet enD-Day, alsmede de Slag omOverloon tijdens de bevrijdingvan Zuid-Nederland.Museumpark 1, Overloonwww.oorlogsmuseum.nl

‘The island’Een permanente expositie overEngelse en Poolse para’s tijdensde Slag om Arnhem is te zien inhet Betuws Oorlogsmuseum‘The island’ 1944-1945.OL Vrouwestraat 36, Heterenwww.betuwsoorlogsmuseum.nl

Fietsen, wandelenDe voormalige slagvelden vanMarket Garden zijn op de fietsof te voet te bezoeken. Er zijntochten van diverse afstanden,zowel eendaags als meerdaags.Ze voeren langs de vermaardeluisterkeien waar per smart-phone een hoorspel is te beluis-teren over een oorlogsgebeurte-nis op die plek. Het gebied isook te ontdekken middels uitge-stippelde battlefield tours per au-to, motor of touringcar.Alle routes zijn verkrijgbaar bij de lokaleVVV’s of gratis te downloaden opwww.liberationroute.nl

Op pad door de stadOok in Nijmegen zijn diverseluisterkeien te vinden op plaat-sen waar zich oorlogshandelin-gen hebben afgespeeld. Eenstadswandeling met een lengtevan 6 km doet ze allemaal aan.Van het Amerikaanse bombarde-ment, de geallieerde Waalover-steek tot de Duitse kikvorsman-nen die de bruggen belaagden.De route is te downloaden op:www.stadswandelingnijmegen.nl/wo2

Potje WaalzandWie kan bogen op een brokje

steen van de Berlijnse Muur iseen gelukkig mens. Dat geldtwellicht ook voor degene dieeen potje ‘origineel’ Waalzandbezit. Dat is afkomstig van deplek aan de Lentse kant van deWaal waar de Amerikanen opwoensdag 20 september 1944landden tijdens de roemruchteWaaloversteek. Het is voor €4,95te koop in de winkel van het Be-vrijdingsmuseum in Groesbeeken voorzien van een ‘echtheids-

certificaat’ van de directeur.

De grens overOver een afstand van 32 km iseen wandeling te maken doorhet 20e-eeuwse grensgebied vanGroesbeek en Kranenburg. Dievoert onder meer langs de plaat-sen waar Amerikaanse para’slandden op Duits grondgebied.Routebeschrijving verkrijgbaar bij deVVV’s in de regio.

ArrangementenHoreca in de wijde regio haaktin op het ‘oorlogstoerisme’ metspeciale arrangementen. Hotelsbieden een verblijf van één ofmeerdere nachten in combina-tie met extra’s als toegang totmusea, fiets- en wandelroutesover het slagveld, informatie-mappen en navigatiecoördina-ten van de luisterkeien. InOost-Brabant is er zelfs een libe-ration quadtoertocht te maken.Zie: www.liberationroute.nl

BevrijdingsfestivalTer gelegenheid van de 68e ver-jaardag van Operatie Market Gar-den is op zondag 23 septembereen groot Bevrijdingsfestival inhet Bevrijdingsmuseum inGroesbeek. Tussen 10.30 en 17.00uur is er van alles te doen, zoalseen kindervrijmarkt, circus,striptekenen, doedelzakspeleren ezel knuffelen. Entree €4, tot12 jaar gratis.

door Dorine Steenbergen

Natúúrlijk is het niet de bedoeling,stel je voor! Maar als jonge meideneind 1944 in de euforie van de be-vrijding van Nijmegen wel eenseen nachtje niet thuis komen sla-pen, knijpen vader en moeder eenoogje toe. Zó groot is de dankbaar-heid aan de bevrijders van de staddat de morele grenzen een eindjeworden verlegd.Al gauw zijn dansavondjes metBritse en Amerikaanse militairenin concertgebouw De Vereeniging,die aanvankelijk onder streng toe-zicht staan, allang niet meer de eni-ge feestjes. Komt eind septemberde pastoor er nog aan te pas omde spelregels voor deze uitjes te be-palen – ‘niet kussen, niet met desoldaten mee naar huis lopen enzéker niet verliefd worden’ – algauw wemelt het in de stad vande illegale dancings waar meneerpastoor geen vat meer op heeft.Het is tot eind dit jaar te zien opde expositie Forever Free. Dansenen Oorlog in de Frontstad in het Na-tionaal Bevrijdingsmuseum inGroesbeek.Als Nijmegen door Operatie Mar-ket Garden frontstad is geworden,heerst er een wonderlijke sfeer inde stad. Blijdschap om de herwon-nen vrijheid en omdat er weer teeten en te drinken is. Anderzijdsvallen er dagelijks doden en ge-wonden door vijandelijke beschie-tingen. Ondanks het enorme ge-vaar snakken de jonge mensen

naar ontspanning en vertier. Wel-opgevoede, meerderjarige Nijmeeg-sen kunnen lid worden van de‘21-Dance-Club’ die de kans biedtnaar de feestjes in De Vereenigingte gaan. Om met Britse en Canade-se militairen te dansen op Lady begood, Honeysuckle rose, In the mooden Boogie Woogie. De Vereenigingis dan een zogeheten leave-centerwaar soldaten hun vrije tijd door-brengen. De Nederlandse muzikan-ten die er optreden worden be-taald in natura met blikken cornedbeef, sigaretten, kaas of chocola.De expositie brengt de frontstadpe-riode fraai in beeld met weten-schappelijk materiaal, geluidsfrag-menten, filmbeelden, foto’s en dag-boeken. Zo noteert de verpleegsterBernarda Coes op 14 oktober 1944:‘Ik ben met Don en Ken naar defrontlinie gegaan in Berg en Dal.De kanonnen bulderden en de gra-naten suisden door de lucht. Bijeen familie daar hadden we een ge-zellige kamer op de eerste verdie-ping. ’s Avonds hadden we eenheerlijk supper bestaande uit as-pergesoep, biefstuk, kip, bloem-kool, geroosterde aardappelen encompote met roomsaus toe. En tofinish up with zalige koffie metroom. Verder was er gezorgd voorde nodige wijn en sigaretten. Wehadden een zeer genoeglijkeavond met elkaar.’

Forever Free. Dansen en Oorlog inde Frontstad is te zien t/m 31 de-cember. www.bevrijdingsmuseum.nl

‘Niet kussen en zékerniet verliefd worden’

door Dorine Steenbergen

S traks raast er verkeer over-heen van noord naar zuiden vice versa. Een afstanddie per auto gedachteloos

wordt overbrugd in luttele secon-den. Wellicht krijgt ergernis deoverhand als ook hier de onvermij-delijke files opdoemen. Dat is daneen mooi moment om stil te staanbij wat zich onder De Oversteek,de nieuwe Nijmeegse stadsbrugdie thans nog in aanbouw is, ooitheeft afgespeeld.We schrijven zondag 17 september1944 als 8.000 geallieerden landenbij Groesbeek. Het Duitse legerlaat vanuit Arnhem meteen ver-sterkingen aanrukken die met af-weergeschut beide Nijmeegse brug-gen aan de zuidzijde moeten af-grendelen. Zo willen ze de gealli-eerden de overgang over Waal enRijn richting Arnhem ontnemen.De gevechten zijn hevig, de gealli-eerden vechten zich van huis tothuis een weg naar de bruggen.De Slag om Nijmegen wordt be-slist op woensdag 20 september1944. De Amerikanen en Brittenbesluiten dan om de beide Nij-meegse bruggen zowel van denoord- als de zuidkant aan te val-len. ’s Middags om drie uur sprin-gen de Amerikanen in Nijme-gen-West in de met zeildoek be-spannen roeibootjes van de Brit-ten waarin ze naar de overkantproberen te peddelen. Hoe dichterzij de Betuwse oever naderen, hoeeenvoudiger zij zijn te raken doorDuits geschut. Hele boten verdwij-nen onder water. Bij verlies vanpeddels gebruiken de soldaten dekolven van hun geweren om voor-uit te komen. 48 Amerikanen eneen onbekend aantal Duitse solda-ten komen bij de actie om het le-ven. Van de 26 boten die vanaf dezuidoever vertrekken, kunnen ermaar circa elf opnieuw worden ge-

bruikt voor de volgende aanvals-golf. De rest is óf tijdens de over-steek zwaar beschadigd, óf gezon-ken. Soms drijven de boten metde doden en gewonden aan boordstroomafwaarts. Een treuriger aan-blik is amper voorstelbaar. De sol-daten die de oversteek wel overle-ven en kans zien aan land te ko-men, vechten zich een weg naarde Oosterhoutse dijk, recht op deDuitsers af die zich daar hebbenverschanst. Uiteindelijk worden despoorbrug en de Waalbrug ’savonds rond zevenen veroverd. Nij-megen is dan bevrijd. De volgendedag, op donderdag 21 september,trekken Britse tanks richting Arn-hem waar hun opmars jammerlijkzal mislukken.In totaal worden er voor OperatieMarket Garden 29 van Nederlandsoudste en hoogste dapperheidson-derscheidingen uitgereikt: de Mili-taire Willems-Orde geheten, kort-

weg MWO. Die gegevens zijn doorhet Nationaal Bevrijdingsmuseumin Groesbeek boven water gehaald.De MWO is in 1815 ingesteld doorKoning Willem I en wordt toege-kend voor een ‘uitstekende daadvan moed, beleid en trouw in destrijd’. De Slag om Nijmegenwordt de meest beloonde krijgsver-richting: van de 29 MWO’s voorde hele Operatie Market Gardenworden er veertien toegekend aande Slag om Nijmegen, zeven voorde Slag om Arnhem, vier aan destrijd rond Son, Uden en Veghelen vier voor de moed van de vlie-gers van de US Army Airforce.Onder de genoemde veertien ‘Nij-meegse’ MWO’s bevinden zich zesAmerikanen die meededen aan deWaaloversteek. Zij krijgen de dap-perheidsonderscheiding op 20 ja-nuari 1945 uitgereikt in Remou-champs in de Belgische Ardennen,waar zij op dat moment meedoen

aan het Ardennen Offensief.Duitsland doet er trouwens allesaan om de Nijmeegse bruggenweer in handen te krijgen. Datwordt geprobeerd met onder-zeeërs en zelfs met kikvorsman-nen: getrainde Olympiadezwem-mers die zich in Emmerik in deRijn laten zakken ten einde bij Nij-megen de bruggen weer te verove-ren. Een levensgevaarlijke op-dracht omdat stroomopwaarts te-rug zwemmen onmogelijk is. Op29 september slagen die kikvors-mannen er in de spoorbrug bij Nij-megen ernstig te beschadigen.Een zo’n onderzeeër is enkele ja-ren geleden gevonden bij Gendten is thans te zien in het Bevrij-dingsmuseum in Groesbeek. Even-als een canvas roeiboot die is ge-bruikt bij de Waaloversteek.

Slag om Nijmegen: 14 Willems-OrdesDE OVERSTEEK: STADSBRUG EN MONUMENT

Waalzand met ‘keurmerk’.

Notities van Amerikaanse militairen die waren betrokken bijde Waaloversteek op 20 september 1944.

‘Zodra we de eerste boten te water lieten begon de chaos. Het waterlangs de oever was veel dieper dan wij hadden verwacht en de stro-ming was nog sterker dan geanticipeerd. Terwijl zij oncontroleerbaarronddraaiden, peddelden de mannen verwoed. Twee of drie boten kap-seisden waardoor de munitie, uitrusting en mannen de rivier in werdengegooid. Duitse granaten begonnen dichtbij in te slaan. Uiteindelijk, al-leen God weet hoe, kregen we iedereen in de boten en begonnen we derivier over te pedddelen.’

‘Toen de moffen hun volledige vuurkracht ontketenden leek het op hetwateroppervlak alsof er plotseling een hagelbui was komen opzetten:het hagelde letterlijk kogels. Mannen begonnen te bezwijken en vielenvoorover in hun boten. Peddels en geweren vielen overboord en warrel-den weg in het donkere water. Eén, twee en dan drie boten werden di-rect geraakt door mortiervuur en vielen uiteen in een steekvlam, metlichamen die alle kanten op geworpen werden. De mannen begonnenwanhopig te peddelen en staken zigzaggend het water over, niet omaan vijandelijk vuur te ontkomen maar omdat zij niet langer gecoördi-neerd peddelden’.

Nijmegen was in september 1944 dan wel bevrijd, maar wasnu frontstad geworden. Naast vrijheid was er dagelijks gevaar,en naast vreugde was er verlies. Iedere dag vielen er slachtof-fers en het ‘vergissingsbombardement’ van 22 februari 1944had in de stad diepe littekens nagelaten. Vrijwel iedereen hadwel iemand verloren aan het oorlogsgeweld. Op 21 september1944 schrijft de heer F. H. Theyse in zijn dagboek:

‘We waren bevrijd maar tot welke prijs? Het station is weg, de Ma-thonsingsel uitgebrand, Kronenburgersingel idem, Keizer Karelplein al-leen de Vereeniging staat zwaar beschadigd en Germania, verder is al-les uitgebrand. Batavierenweg, Mr. Frankenstraat, Barbarossastraat,Hertogstraat, Wintersoord, een zijde van de Burchtstraat, het Kelfkens-bosch en nu spreek ik nog niet van de kleine straten en in elkaar gescho-ten huizen…’

Trees Schretlen noteert op 22 september 1944:

‘De hele nacht doorgebracht in een schuilkelder in de bossen van Waal-heuvel! Tussen schreeuwende babies, slapende kinderen en treurende enpratende vaders en moeders, uit hun brandende en doorzeefde huizengevlucht. ’t Leek een plaats van Spaanse vluchtelingen...’

Het Rijnlandoffensief van februari 1944, beschrijft Nijmege-naar J.A. Derksen op 10 februari van dat jaar als volgt:

‘Vanaf 2 februari kunnen we ’s nachts haast niet slapen. Van ’s avonds6 tot ’s morgens 7 uur rijden er onafgebroken tanks e.d. binnen. Al destraten die er nog over zijn zijn barstensvol met auto’s, tanks, gevechts-wagens, amphibitanks, transporters, mijnenopruimers en munitie.Plantsoenen zijn er niet meer! Zelfs in de tuinen staat alles vol!’

Nadat in februari 1945 de geallieerden de Duitse grens over sta-ken, stabiliseerde de situatie in het Rijk van Nijmegen. Bij hetzwaar beschadigde Groesbeek lag echter het grootste mijnen-veld van Nederland. Pas in de loop van 1945 kwamen de gezin-nen volledig berooid weer thuis. Mevrouw Dozy schrijft overhaar terugkeer naar Groesbeek:

‘Wij loopen rondom het huis. Uit een voorraam fladdert een flard gor-dijn; leeg, geheel kaal en uitgehaald de kamers er achter. Geen meubelsof gordijnen of schilderijen. Onze Captain komt met den commandant,Major Walker, naar ons toe, welke laatste op den man af vraagt: ‘Youwant to stay here?’ en even rechtstreeks het antwoord: ‘If possible, yes.’Hij leidt ons rond. De vreemde thuiskomst.’

De zes Amerikanen die tijdens het Ardennen Offensief werden onderschei-den voor hun moed bij de Waaloversteek.

Concertgebouw De Vereeniging was gedurende de periode dat Nijmegenfrontstad was, in trek als dancing.

Detail van het levensgrote diorama, te zien in het Bevrijdingsmuseum, van de beroemde Waaloversteek op 20 sep-tember 1944. Voor deze ‘reuzenkijkkast’ is tien kuub Waalzand gebruikt. foto’s Nationaal Bevrijdingsmuseum

De heroïsche Waaloversteekdie de geallieerden in sep-tember 1944 ondernamen,is beloond met liefst 14 dap-perheidsonderscheidingen:een unicum.

Page 9: Market Garden

De Gelderlander zaterdag 1 september 2012 zaterdag 1 september 2012 De Gelderlander

8 | market garden market garden | 9BevrijdingsmuseumDit museum brengt de bevrij-dingsgeschiedenis van het Rijkvan Nijmegen, Nederland en Eu-ropa tot leven met diorama’s, ty-pische geuren en muziek uit dejaren ’40, originele filmbeeldenen toespraken.Wylerbaan 4, Groesbeek.www.bevrijdingsmuseum.nl

Liberty ParkOorlog hoort in een museumthuis is de boodschap van Liber-ty Park in het Brabantse Over-loon. In dit bosrijke park zijn be-zetting en vervolging in WOII tebeleven, maar ook het verzet enD-Day, alsmede de Slag omOverloon tijdens de bevrijdingvan Zuid-Nederland.Museumpark 1, Overloonwww.oorlogsmuseum.nl

‘The island’Een permanente expositie overEngelse en Poolse para’s tijdensde Slag om Arnhem is te zien inhet Betuws Oorlogsmuseum‘The island’ 1944-1945.OL Vrouwestraat 36, Heterenwww.betuwsoorlogsmuseum.nl

Fietsen, wandelenDe voormalige slagvelden vanMarket Garden zijn op de fietsof te voet te bezoeken. Er zijntochten van diverse afstanden,zowel eendaags als meerdaags.Ze voeren langs de vermaardeluisterkeien waar per smart-phone een hoorspel is te beluis-teren over een oorlogsgebeurte-nis op die plek. Het gebied isook te ontdekken middels uitge-stippelde battlefield tours per au-to, motor of touringcar.Alle routes zijn verkrijgbaar bij de lokaleVVV’s of gratis te downloaden opwww.liberationroute.nl

Op pad door de stadOok in Nijmegen zijn diverseluisterkeien te vinden op plaat-sen waar zich oorlogshandelin-gen hebben afgespeeld. Eenstadswandeling met een lengtevan 6 km doet ze allemaal aan.Van het Amerikaanse bombarde-ment, de geallieerde Waalover-steek tot de Duitse kikvorsman-nen die de bruggen belaagden.De route is te downloaden op:www.stadswandelingnijmegen.nl/wo2

Potje WaalzandWie kan bogen op een brokje

steen van de Berlijnse Muur iseen gelukkig mens. Dat geldtwellicht ook voor degene dieeen potje ‘origineel’ Waalzandbezit. Dat is afkomstig van deplek aan de Lentse kant van deWaal waar de Amerikanen opwoensdag 20 september 1944landden tijdens de roemruchteWaaloversteek. Het is voor €4,95te koop in de winkel van het Be-vrijdingsmuseum in Groesbeeken voorzien van een ‘echtheids-

certificaat’ van de directeur.

De grens overOver een afstand van 32 km iseen wandeling te maken doorhet 20e-eeuwse grensgebied vanGroesbeek en Kranenburg. Dievoert onder meer langs de plaat-sen waar Amerikaanse para’slandden op Duits grondgebied.Routebeschrijving verkrijgbaar bij deVVV’s in de regio.

ArrangementenHoreca in de wijde regio haaktin op het ‘oorlogstoerisme’ metspeciale arrangementen. Hotelsbieden een verblijf van één ofmeerdere nachten in combina-tie met extra’s als toegang totmusea, fiets- en wandelroutesover het slagveld, informatie-mappen en navigatiecoördina-ten van de luisterkeien. InOost-Brabant is er zelfs een libe-ration quadtoertocht te maken.Zie: www.liberationroute.nl

BevrijdingsfestivalTer gelegenheid van de 68e ver-jaardag van Operatie Market Gar-den is op zondag 23 septembereen groot Bevrijdingsfestival inhet Bevrijdingsmuseum inGroesbeek. Tussen 10.30 en 17.00uur is er van alles te doen, zoalseen kindervrijmarkt, circus,striptekenen, doedelzakspeleren ezel knuffelen. Entree €4, tot12 jaar gratis.

door Dorine Steenbergen

Natúúrlijk is het niet de bedoeling,stel je voor! Maar als jonge meideneind 1944 in de euforie van de be-vrijding van Nijmegen wel eenseen nachtje niet thuis komen sla-pen, knijpen vader en moeder eenoogje toe. Zó groot is de dankbaar-heid aan de bevrijders van de staddat de morele grenzen een eindjeworden verlegd.Al gauw zijn dansavondjes metBritse en Amerikaanse militairenin concertgebouw De Vereeniging,die aanvankelijk onder streng toe-zicht staan, allang niet meer de eni-ge feestjes. Komt eind septemberde pastoor er nog aan te pas omde spelregels voor deze uitjes te be-palen – ‘niet kussen, niet met desoldaten mee naar huis lopen enzéker niet verliefd worden’ – algauw wemelt het in de stad vande illegale dancings waar meneerpastoor geen vat meer op heeft.Het is tot eind dit jaar te zien opde expositie Forever Free. Dansenen Oorlog in de Frontstad in het Na-tionaal Bevrijdingsmuseum inGroesbeek.Als Nijmegen door Operatie Mar-ket Garden frontstad is geworden,heerst er een wonderlijke sfeer inde stad. Blijdschap om de herwon-nen vrijheid en omdat er weer teeten en te drinken is. Anderzijdsvallen er dagelijks doden en ge-wonden door vijandelijke beschie-tingen. Ondanks het enorme ge-vaar snakken de jonge mensen

naar ontspanning en vertier. Wel-opgevoede, meerderjarige Nijmeeg-sen kunnen lid worden van de‘21-Dance-Club’ die de kans biedtnaar de feestjes in De Vereenigingte gaan. Om met Britse en Canade-se militairen te dansen op Lady begood, Honeysuckle rose, In the mooden Boogie Woogie. De Vereenigingis dan een zogeheten leave-centerwaar soldaten hun vrije tijd door-brengen. De Nederlandse muzikan-ten die er optreden worden be-taald in natura met blikken cornedbeef, sigaretten, kaas of chocola.De expositie brengt de frontstadpe-riode fraai in beeld met weten-schappelijk materiaal, geluidsfrag-menten, filmbeelden, foto’s en dag-boeken. Zo noteert de verpleegsterBernarda Coes op 14 oktober 1944:‘Ik ben met Don en Ken naar defrontlinie gegaan in Berg en Dal.De kanonnen bulderden en de gra-naten suisden door de lucht. Bijeen familie daar hadden we een ge-zellige kamer op de eerste verdie-ping. ’s Avonds hadden we eenheerlijk supper bestaande uit as-pergesoep, biefstuk, kip, bloem-kool, geroosterde aardappelen encompote met roomsaus toe. En tofinish up with zalige koffie metroom. Verder was er gezorgd voorde nodige wijn en sigaretten. Wehadden een zeer genoeglijkeavond met elkaar.’

Forever Free. Dansen en Oorlog inde Frontstad is te zien t/m 31 de-cember. www.bevrijdingsmuseum.nl

‘Niet kussen en zékerniet verliefd worden’

door Dorine Steenbergen

S traks raast er verkeer over-heen van noord naar zuiden vice versa. Een afstanddie per auto gedachteloos

wordt overbrugd in luttele secon-den. Wellicht krijgt ergernis deoverhand als ook hier de onvermij-delijke files opdoemen. Dat is daneen mooi moment om stil te staanbij wat zich onder De Oversteek,de nieuwe Nijmeegse stadsbrugdie thans nog in aanbouw is, ooitheeft afgespeeld.We schrijven zondag 17 september1944 als 8.000 geallieerden landenbij Groesbeek. Het Duitse legerlaat vanuit Arnhem meteen ver-sterkingen aanrukken die met af-weergeschut beide Nijmeegse brug-gen aan de zuidzijde moeten af-grendelen. Zo willen ze de gealli-eerden de overgang over Waal enRijn richting Arnhem ontnemen.De gevechten zijn hevig, de gealli-eerden vechten zich van huis tothuis een weg naar de bruggen.De Slag om Nijmegen wordt be-slist op woensdag 20 september1944. De Amerikanen en Brittenbesluiten dan om de beide Nij-meegse bruggen zowel van denoord- als de zuidkant aan te val-len. ’s Middags om drie uur sprin-gen de Amerikanen in Nijme-gen-West in de met zeildoek be-spannen roeibootjes van de Brit-ten waarin ze naar de overkantproberen te peddelen. Hoe dichterzij de Betuwse oever naderen, hoeeenvoudiger zij zijn te raken doorDuits geschut. Hele boten verdwij-nen onder water. Bij verlies vanpeddels gebruiken de soldaten dekolven van hun geweren om voor-uit te komen. 48 Amerikanen eneen onbekend aantal Duitse solda-ten komen bij de actie om het le-ven. Van de 26 boten die vanaf dezuidoever vertrekken, kunnen ermaar circa elf opnieuw worden ge-

bruikt voor de volgende aanvals-golf. De rest is óf tijdens de over-steek zwaar beschadigd, óf gezon-ken. Soms drijven de boten metde doden en gewonden aan boordstroomafwaarts. Een treuriger aan-blik is amper voorstelbaar. De sol-daten die de oversteek wel overle-ven en kans zien aan land te ko-men, vechten zich een weg naarde Oosterhoutse dijk, recht op deDuitsers af die zich daar hebbenverschanst. Uiteindelijk worden despoorbrug en de Waalbrug ’savonds rond zevenen veroverd. Nij-megen is dan bevrijd. De volgendedag, op donderdag 21 september,trekken Britse tanks richting Arn-hem waar hun opmars jammerlijkzal mislukken.In totaal worden er voor OperatieMarket Garden 29 van Nederlandsoudste en hoogste dapperheidson-derscheidingen uitgereikt: de Mili-taire Willems-Orde geheten, kort-

weg MWO. Die gegevens zijn doorhet Nationaal Bevrijdingsmuseumin Groesbeek boven water gehaald.De MWO is in 1815 ingesteld doorKoning Willem I en wordt toege-kend voor een ‘uitstekende daadvan moed, beleid en trouw in destrijd’. De Slag om Nijmegenwordt de meest beloonde krijgsver-richting: van de 29 MWO’s voorde hele Operatie Market Gardenworden er veertien toegekend aande Slag om Nijmegen, zeven voorde Slag om Arnhem, vier aan destrijd rond Son, Uden en Veghelen vier voor de moed van de vlie-gers van de US Army Airforce.Onder de genoemde veertien ‘Nij-meegse’ MWO’s bevinden zich zesAmerikanen die meededen aan deWaaloversteek. Zij krijgen de dap-perheidsonderscheiding op 20 ja-nuari 1945 uitgereikt in Remou-champs in de Belgische Ardennen,waar zij op dat moment meedoen

aan het Ardennen Offensief.Duitsland doet er trouwens allesaan om de Nijmeegse bruggenweer in handen te krijgen. Datwordt geprobeerd met onder-zeeërs en zelfs met kikvorsman-nen: getrainde Olympiadezwem-mers die zich in Emmerik in deRijn laten zakken ten einde bij Nij-megen de bruggen weer te verove-ren. Een levensgevaarlijke op-dracht omdat stroomopwaarts te-rug zwemmen onmogelijk is. Op29 september slagen die kikvors-mannen er in de spoorbrug bij Nij-megen ernstig te beschadigen.Een zo’n onderzeeër is enkele ja-ren geleden gevonden bij Gendten is thans te zien in het Bevrij-dingsmuseum in Groesbeek. Even-als een canvas roeiboot die is ge-bruikt bij de Waaloversteek.

Slag om Nijmegen: 14 Willems-OrdesDE OVERSTEEK: STADSBRUG EN MONUMENT

Waalzand met ‘keurmerk’.

Notities van Amerikaanse militairen die waren betrokken bijde Waaloversteek op 20 september 1944.

‘Zodra we de eerste boten te water lieten begon de chaos. Het waterlangs de oever was veel dieper dan wij hadden verwacht en de stro-ming was nog sterker dan geanticipeerd. Terwijl zij oncontroleerbaarronddraaiden, peddelden de mannen verwoed. Twee of drie boten kap-seisden waardoor de munitie, uitrusting en mannen de rivier in werdengegooid. Duitse granaten begonnen dichtbij in te slaan. Uiteindelijk, al-leen God weet hoe, kregen we iedereen in de boten en begonnen we derivier over te pedddelen.’

‘Toen de moffen hun volledige vuurkracht ontketenden leek het op hetwateroppervlak alsof er plotseling een hagelbui was komen opzetten:het hagelde letterlijk kogels. Mannen begonnen te bezwijken en vielenvoorover in hun boten. Peddels en geweren vielen overboord en warrel-den weg in het donkere water. Eén, twee en dan drie boten werden di-rect geraakt door mortiervuur en vielen uiteen in een steekvlam, metlichamen die alle kanten op geworpen werden. De mannen begonnenwanhopig te peddelen en staken zigzaggend het water over, niet omaan vijandelijk vuur te ontkomen maar omdat zij niet langer gecoördi-neerd peddelden’.

Nijmegen was in september 1944 dan wel bevrijd, maar wasnu frontstad geworden. Naast vrijheid was er dagelijks gevaar,en naast vreugde was er verlies. Iedere dag vielen er slachtof-fers en het ‘vergissingsbombardement’ van 22 februari 1944had in de stad diepe littekens nagelaten. Vrijwel iedereen hadwel iemand verloren aan het oorlogsgeweld. Op 21 september1944 schrijft de heer F. H. Theyse in zijn dagboek:

‘We waren bevrijd maar tot welke prijs? Het station is weg, de Ma-thonsingsel uitgebrand, Kronenburgersingel idem, Keizer Karelplein al-leen de Vereeniging staat zwaar beschadigd en Germania, verder is al-les uitgebrand. Batavierenweg, Mr. Frankenstraat, Barbarossastraat,Hertogstraat, Wintersoord, een zijde van de Burchtstraat, het Kelfkens-bosch en nu spreek ik nog niet van de kleine straten en in elkaar gescho-ten huizen…’

Trees Schretlen noteert op 22 september 1944:

‘De hele nacht doorgebracht in een schuilkelder in de bossen van Waal-heuvel! Tussen schreeuwende babies, slapende kinderen en treurende enpratende vaders en moeders, uit hun brandende en doorzeefde huizengevlucht. ’t Leek een plaats van Spaanse vluchtelingen...’

Het Rijnlandoffensief van februari 1944, beschrijft Nijmege-naar J.A. Derksen op 10 februari van dat jaar als volgt:

‘Vanaf 2 februari kunnen we ’s nachts haast niet slapen. Van ’s avonds6 tot ’s morgens 7 uur rijden er onafgebroken tanks e.d. binnen. Al destraten die er nog over zijn zijn barstensvol met auto’s, tanks, gevechts-wagens, amphibitanks, transporters, mijnenopruimers en munitie.Plantsoenen zijn er niet meer! Zelfs in de tuinen staat alles vol!’

Nadat in februari 1945 de geallieerden de Duitse grens over sta-ken, stabiliseerde de situatie in het Rijk van Nijmegen. Bij hetzwaar beschadigde Groesbeek lag echter het grootste mijnen-veld van Nederland. Pas in de loop van 1945 kwamen de gezin-nen volledig berooid weer thuis. Mevrouw Dozy schrijft overhaar terugkeer naar Groesbeek:

‘Wij loopen rondom het huis. Uit een voorraam fladdert een flard gor-dijn; leeg, geheel kaal en uitgehaald de kamers er achter. Geen meubelsof gordijnen of schilderijen. Onze Captain komt met den commandant,Major Walker, naar ons toe, welke laatste op den man af vraagt: ‘Youwant to stay here?’ en even rechtstreeks het antwoord: ‘If possible, yes.’Hij leidt ons rond. De vreemde thuiskomst.’

De zes Amerikanen die tijdens het Ardennen Offensief werden onderschei-den voor hun moed bij de Waaloversteek.

Concertgebouw De Vereeniging was gedurende de periode dat Nijmegenfrontstad was, in trek als dancing.

Detail van het levensgrote diorama, te zien in het Bevrijdingsmuseum, van de beroemde Waaloversteek op 20 sep-tember 1944. Voor deze ‘reuzenkijkkast’ is tien kuub Waalzand gebruikt. foto’s Nationaal Bevrijdingsmuseum

De heroïsche Waaloversteekdie de geallieerden in sep-tember 1944 ondernamen,is beloond met liefst 14 dap-perheidsonderscheidingen:een unicum.

Page 10: Market Garden

De Gelderlander zaterdag 1 september 2012

10| market gardenAirborne MuseumAirborne Museum ‘Hartenstein’in Oosterbeek vertelt het ver-haal over de Slag om Arnhemen is gevestigd in het voormali-ge hoofdkwartier van de Britsetroepen tijdens de slag. Hier iseen uitgebreide collectie authen-tieke wapens, kleding, uitrus-tingsstukken, interviews metooggetuigen, foto’s en video’s tezien. Het museum bevat naastde tentoongestelde collectie te-vens de met prijzen bekroondeAirborne Experience, die de be-zoeker de kans biedt om zelf inde voetsporen te treden van eensoldaat. Rond het museum zijnzogeheten perimeterwandelin-gen uitgezet. Perimeters zijnhoefijzervormige verdedigingsli-nies.Utrechtseweg 232, Oosterbeekwww.airbornemuseum.nl

Collecties in de regioJe maakt er een reis door de tijd,te beginnen bij de opkomst vanhet Derde Rijk en eindigend bijde Bevrijding. Met speciale aan-dacht voor de situatie in de Ach-terhoek. Dat is het aanbod vanhet Achterhoeks Museum’40-’45 in het Gelderse Hengelo.Dit particuliere museum heefteen uitgebreide collectie oor-logsobjecten. Een authentiekvooroorlogs café is een van depronkstukken.Marktstraat 6, Hengelo (Gld)www.achterhoeksmuseum1940-1945.nl

Militaire voertuigenIn het eveneens particuliere Arn-hems Oorlogsmuseum zijn mili-taire voertuigen te zien. De col-lectie is het resultaat van hettientallen jaren verzamelen vanwapens, uniformen en andere‘oorlogsvoorwerpen’.Kemperbergerweg 780, Schaarsbergenwww.arnhemsoorlogsmuseum.com

Liberation op scooterTalloze fiets-, wandel- en auto-routes zijn te maken door hethele gebied van de Slag om Arn-hem. Ook de horeca springt inop het oorlogstoerisme. Zo is bijHotel Bilderberg in Wolfhezeeen elektrische scooter te boe-ken waarmee geluidloos het oor-logsgebied kan worden verkend,inclusief luisterkeien, herden-kingsmonumenten, oorlogsbe-graafplaats en een bezoek aan‘Hartenstein’.www.bilderberg.nl

Arnhem AppBezitters van een iPad, Samsungof smartphone kunnen gratis deArnhem app downloaden. Eenfantastische informatiebronover niet alleen het hedendaag-se Arnhem, maar ook over dehistorie van de Rijnstad. Promi-nent onderdeel daarvan is deroute die naar alle oorlogsloca-ties voert van de Slag om Arn-hem. Van de John Frostbrug, het

Sint Elisabeths Gasthuis, Rijnka-de en Airborneplein tot de Euse-biuskerk en het Airborne Hou-se.

InformatiecentrumWie het naadje van de kous wilweten over de Slag om Arnhemkan niet heen om het informa-tiecentrum, gevestigd aan denoordkant van de Rijn, palnaast de befaamde John Frost-brug die destijds zo dramatisch‘een brug te ver’ was.Rijnkade 155, Arnhemwww.airbornemuseum.nl

Lingewaard herdenktExodus en Terugkeer heet de expo-sitie die vanaf 2 september is tezien in Fort Pannerden in Door-nenburg. Hierin staan de evacua-tie van de regio en de terugkeerna de bevrijding centraal, metde nadruk op de Over-Betuwe.Op 17 september, de dag van destart van Operatie Market Gar-den, wordt een nieuwe luister-kei onthuld bij kasteel Doornen-burg. Op 2 oktober, de dag datde bombardementen op Huis-sen en Doornenburg wordenherdacht, wordt een luisterkeionthuld nabij het massagraf inHuissen-centrum.

door Wilma Reinders

‘W at weten wij nogvan de BataafseRepubliek? Maarals je de persoon-

lijke verhalen zou lezen van demensen uit die tijd, wordt het met-een veel interessanter en komt hetineens dichterbij.”Jan Hovers, directeur van het Air-borne Museum in Oosterbeek, wiler maar mee zeggen dat de interes-se voor feitelijke gebeurtenissen af-neemt. „Het is ook een beetje detijdgeest dat de belangstelling voorindividuele verhalen toeneemt”,merkt hij.Naar die persoonlijke verhalen ishet Airborne Museum nu op zoekvoor het project Airborne Memo-ries. Verhalen van burgers tijdens,maar vooral ook ná de Slag omArnhem. En die van hun kinderenen kleinkinderen. „Want hoeheeft die oorlog de mensen beïn-vloed?”, vraagt Hovers zich af.„We beseffen vaak niet dat de ge-schiedenis van oorlog meestal gaatover excessen en uitersten. Maarvoor de meeste gewone mensengold dat ze probeerden vast te hou-den aan een zo normaal mogelijkleven. Je hebt kinderen en die wilje morgen weer te eten geven.Maar je normen en waarden ko-men onder druk te staan. Daar-door is die oorlog een heel vor-mende periode in hun leven ge-weest. Hoe hebben ze dat doorge-geven aan hun kinderen en klein-kinderen? Ofwel: hoe is het DNAvan deze regio tot stand gekomen?Juist dat alledaagse en normale iszo interessant.”Daarmee wil Hovers niet zeggendat het Airborne Museum zo no-dig iets nieuws wil verzinnen.„Het feitelijke militaire verhaal isheel belangrijk. Daarin gaat hettenslotte ook over mensen. Datblijven we koesteren, we ruilen

het niet in. Maar dat verhaal ís eral in het museum. De verhalenvan de gewone mensen in de regiostaan nog in de schaduw. Dat wil-len we naar voren trekken. De be-volking hier heeft haar eigen leedaltijd ondergeschikt gemaakt aandat van de militairen. Mensen wil-den niet terugkijken, maar opbou-wen.”Ook de verhalen voor het projectworden opgetekend door gewonemensen. Daarvoor heeft het mu-seum de Renkumse welzijnsorga-

nisatie Solidez ingeschakeld. Van-uit hun netwerk wordt gezochtnaar vrijwilligers, die de verhalenwillen ‘halen’ bij de mensen. Zijkrijgen een training waarin ze le-ren interviewen, schrijven voor in-ternet en te herkennen wat interes-sant is voor het museum om te we-ten. „We zoeken nieuwsgierigemensen die laagdrempelig contactkunnen maken”, vertelt WiesNieuwenhuis van Solidez. „Zemoeten iets nieuws kunnen en wil-len leren, zich er een half jaar aan

Oorlogsverhaal vanBURGERPARTICIPATIE Airborne Museum in zee met vrijwilligers

De Arnhem app.

Fragment uit het dagboek van Eef Vellinga die als jongemande Slag om Arnhem meemaakte.

‘Die zondag 17 september was ik bij Fam. Nijholt, ook al omdat zij diedag hun zilveren feest zouden vieren. Nooit heb ik z’n rare bruiloft bij-gewoond... De volgende morgen gingen we natuurlijk de weg op om deTommies te zien. Door het Benedendorp waren ze al heel vroeg op Arn-hem aan getrokken. Ik zag de eersten om ongeveer 10 uur. Zwaar ge-wapend met een draaibare mitrailleur naast het stuur gemonteerd. BijVilla Marja stonden een paar Engelse officieren met de bewoners tepraten. Het bleken artsen die een gebouw zochten voor een hospitaal.De bewuste villa was te klein. In een jeep zijn we toen naar Schoon-oord gereden en dit was gelukkig groot genoeg. Hoe bestaat het! Deene dag nog een Duitse telefoonpost, de volgende Engels hospitaal. Algauw meldden zich een hoop lui om die moffenzwijnenstal te reini-gen(...) De volgende morgen. Mijn broer (...) bracht een stelletje solda-ten het Benedendorp door. Al spoedig hoorden wij dat Gerrit Versteeghmet een spuit op de nek gesignaleerd was. Sjors Ruben en Jaap Jansenliepen al in uniform. Wouter kwam even thuis en nam mij mee naarHartensteijn, waar het hoofdkwartier was.(...) Daar ik geen soldaat ge-weest was, werden vier andere jongens en ik tot ordonnans gebombar-deerd. We deden ons armbandje met ORANJE op.’

Het Airborne Museum inOosterbeek gaat op zoeknaar de verhalen van ‘gewo-ne’ mensen. Hoe oorloghen en hun (klein)kinderenheeft beïnvloed.

Page 11: Market Garden

zaterdag 1 september 2012 De Gelderlander

market garden | 11

Bijna tien jaar lang heeft Riekievan Zwam (79) uit Oosterbeekzich ingezet voor het asielzoekers-centrum in haar woonplaats. Elkewoensdagmiddag was ze er ommet de kinderen spelletjes te doenof te knutselen.„Omdat ik weet wat het is omvluchteling te zijn”, vertelt de Oos-terbeekse. Ze was elf jaar toen deSlag om Arnhem begon. Tien da-gen lang moest zij, met haar fami-lie en een groep van zo’n dertig an-deren schuilen in verschillende kel-ders in het dorp. Totdat de op-dracht kwam dat iedereen Ooster-beek moest verlaten. De groepwerd geëvacueerd naar de Veluween het gezin van Riekie kwam te-recht bij een boer. „Mijn moederhad voor iedereen spullen meege-nomen, alleen mij was ze een beet-je vergeten. Op een gegeven mo-ment had ik geen schoenen meer,maar we konden in een schoolschoenen uitzoeken. Er was eenzwart paar in mijn maat, maar datzat onder de groene schimmel. Demensen hadden niet eens de moei-te genomen ze schoon te maken.Mijn moeder vond dat beledigend.Ze schaamde zich verschrikkelijk.Je at tenslotte genadebrood.”Riekies compassie met asielzoe-kers komt voor een belangrijk deelvoort uit die tijd. „Asielzoekersworden vaak met de nek aangeke-ken. Maar deze mensen hebbenook in een oorlogssituatie gezeten

en zijn gevlucht voor het regime.Zij moeten goed opgevangen wor-den door mensen die hun eengoed bestaan willen geven. Mijnouders hebben ons altijd geleerddat je zorg moet hebben voor men-sen die het minder goed hebben.”Het verhaal van Riekie is eenmooi voorbeeld van waar het Air-borne Museum naar op zoek is.Hoe de oorlog haar leven heeftbeïnvloed, maar ook hoe de dage-lijkse gang van zaken tijdens deoorlog was. „Voordat de Slag omArnhem begon, was voor mij alskind alles eigenlijk heel normaal.We gingen gewoon naar school enspeelden met vriendinnetjes. Mijnouders hadden wel zorgen ommijn twee oudere broers, die eigen-lijk naar Duitsland moesten. Deeen zat ondergedoken, de anderverstopte zich in de bossen tijdensrazzia’s. Maar ik wist daar hele-maal niks van. Hoe minder we wis-ten, hoe beter.”Wat ze opgestoken heeft uit dietijd van vluchten en evacuatie?„Dat je moet zorgen dat je voorbe-reid bent op problemen, op din-gen die je kunnen overkomen. Jegaat zekerheden zoeken.”Vanaf 1946 hadden haar ouders fa-milie van oud-strijders in huis.Zelf had ze dat later ook. „Wij heb-ben gezien wat die mensen voorons over hadden. We vertelden on-ze kinderen dat wij nu zo kunnenleven dankzij hen.”

‘Ik weet wat het isom vluchteling te zijn’

verbinden, goed kunnen luisterenen creatief en volhardend zijn.”Er is een speciale verhalensecretai-re gemaakt, met daarop een oudeTriumph typemachine, die inge-nieus is verbonden met een beeld-scherm. Hierop schrijven de vrij-willigers hun verhalen. De secretai-re komt permanent in de Hall ofFame van het Airborne Museumte staan, waar bezoekers op de ver-halen kunnen reageren of hun ei-

gen verhaal kunnen achterlaten.Alle verhalen worden gepresen-teerd op de website van het Airbor-ne Museum. Ook komt er een ei-gen website: airbornememories.nl.„Die site wordt interactief, zodat le-zers hun eigen reactie kunnen toe-voegen”, vertelt Hovers. De meestpregnante verhalen worden opge-nomen in de collectie van het mu-seum. Eventueel worden verhalen-vertellers benaderd voor aanvullen-

de documentatie, objecten en fo-to’s. Dit alles mondt uit in een gro-te, tijdelijke tentoonstelling in2014, wanneer herdacht wordt datde Slag om Arnhem zeventig jaargeleden plaatsvond. Daar staat hetthema van de gewone mensen uitde regio centraal.

Mensen die verhalen willen opteke-nen én mensen die een verhaal te ver-tellen hebben, kunnen mailen [email protected]

gewone mensen

Fragment uit het dagboek van Drielenaar, de heer B. Jansen.

‘De volgende dag was het zondag 17 september 1944. (...) Opeens hoor-den we luchtalarm. Vanuit het zuidwesten motorgeronk. Ik zette dekijker weer voor mijn ogen en zocht de lucht af in die richting. (...)Nog enkele ogenblikken later was de lucht vol vliegtuigen. Jagers do-ken en beschoten stellingen, treinen en andere militaire doelen, terwijlde bommenwerpers bommen lieten vallen (...) Het zal zo tegen eenuur of twee, half drie geweest zijn, toen opeens weer zwaar geronk dekomst van verscheidene vliegtuigen aankondigde. Inderdaad zag ikweer honderden viermotorige bommenwerpers aankomen boven de ri-vier. Achter iedere bommenwerper vloog zo’n eigenaardige, met eenveel lagere neus, veel vierkanter dan de normale en de vleugels warenook langer. Toen ze dichterbij kwamen, zag ik dat ze met een kabelverbonden waren met de bommenwerper, die er op enige afstand voorvloog. Mijn broer zei, dat het Gliders of zweefvliegtuigen waren. (...)In een ommezien hingen er honderden, en enkele ogenblikken later,duizenden parachutes in de lucht, in verschillende kleuren, rood, grijs,groen en oranje. Het vloog af en aan, zeker wel een uur lang. Steedsweer werden er parachutes uitgeworpen. Het leek net, of zij eruit ge-veegd werden. Eerst hingen er soldaten aan en later grote manden ofronde langwerpige containers, waar voedsel of munitie in zat.’

Dagboekfragment van de Arnhemmer D. J. Vaal, destijds mid-delbare scholier, die in mei 1944 net zijn middelbare schooldi-ploma had behaald.

‘Het werd 17 september 1944. Ook in Arnhem werd de verhoogde lucht-activiteit waargenomen en het luchtalarm ging keer op keer. Mijn va-der, medeverantwoordelijk voor de electriciteitsvoorziening van de EN-KA, had de opdracht in dergelijke gevallen zich direct naar de fabriekte begeven.Mijn moeder en zus Tini waren dus alleen thuis. Toen op een gegevenmoment Tini naar buiten keek zag ze zoveel vliegtuigen die erg laagvlogen dat ze de zaak niet vertrouwde en tegen mijn moeder zei: latenwe maar in de kelder gaan want dit kon weleens niet goed gaan. Mijnmoeder was al op de keldertrap en Tini stond nog met de deur in dehand toen die uit haar hand gerukt werd, een enorme klap volgde ende ruiten vlogen eruit. Kijkend naar wat er gebeurd kon zijn zag zijdat een dak in de achtertuin lag en een balk dwars over de stoel die zijzojuist verlaten had. Was ze blijven zitten, dan had zij het niet over-leefd.Niet lang daarna kwamen twee buurjongens totaal ontredderd aanlo-pen zeggend dat er een bom op het huis (Vijverlaan 18) was gevallenen dat Hetty dood was.’

Wies Nieuwenhuis en Jan Hovers achter de speciaal vervaardigde verhalensecretaire. foto Rein van Zanen

Riekie van Zwam: „Asielzoekers worden vaak met de nek aangekeken.” foto Hans Broekhuizen/De Gelderlander

Page 12: Market Garden

Zondag openvan 10.00 tot 16.00 uur

Page 13: Market Garden

zaterdag 1 september 2012 De Gelderlander

market garden | 13

59

58

Oldebroek

Apeldoorn

Vierhoutenerhohh utuutuM

M ldebroero

Recent toegevoegdaan de Liberation Route

1

2

3

35

4

8

6 7

37

59

36

12

1332

31

19

22

28 38

29

56

23

24

26

30

20

25

55

54

53

5150

21

18

33

39

40

41

3414

15

16

17

11

Arnhem

Nijmegen

Weurt

Kranenburg

Wijchen

MookMilsbeek

Groesbeek

OverasseltHeumenNederasselt

Gennep

Millingen

Lent

Tolkamer

Elst

Bemmel

Beek

Ellecom

Dieren

Heelsum

Wolfheze

Deelen

Randwijk

Rozendaal Rheden

Beuningen

Ginkelse Heide

Rhenen

Oosterbeek

Driel

Wageningen

Ede

Otterlo

Harskamp

Heteren

Winssen

HM

RRRRM

HetererM

Wiinssens essWinssens essM

tOOO

M

esbeG eGGrrrrroM

M

M

22M

22

DDM

enenene

444444

i

M

3

O

eeezee

Luisterkeiengetuigenissen op locatie

1 Wijchen, Kasteellaan 2 Nederasselt-Overasselt, Schoonenburgseweg 3 Overasselt, Hoogstraat 15 4 Mook, Groesbeekseweg 5 Jachtslot Mookerheide 6 Gennep, loswal aan de Maas 7 Gennep, brug over de Niers 8 Milsbeek, Zwarteweg 58 9 Groesbeek, Klein Amerika 10 Groesbeek, Dorpsstraat 11 Kranenburg, Bahnhofstrasse 15 12 Beek, kruising Verbindingsweg - Rijksstraatweg 13 Weurt, Dijk 14 Nijmegen, Kronenburgerpark-Ivensplein 15 Nijmegen, Raadhuishof 16 Nijmegen, Waalkade 17 Nijmegen, Valkhof 18 Bemmel, Heuvelsedijk 14 19 Driel, Kerkstraat 20 Renkum, Telefoonweg (rand bebouwde kom) 21 Oosterbeek, Westerbouwing 22 Arnhem: Rijnkade 155 23 Ellecom, Zutphensestraatweg 2 24 Dieren, sluis Apeldoorns Kanaal 25 Wolfheze, Wolfhezerweg (Glidermonument) 26 Arnhem, hoek Utrechtseweg - Zwarteweg

27 Arnhem, Willemsplein 28 Arnhem, Openluchtmuseum 29 Deelen, hoek Deelenseweg - Hooiweg 30 Randwijk, Rijndijk bij de bankjes 31 Elst, Dorpsstraat 32 Lent, hoek Laauwikstraat - Lentseveld 33 Millingen a/d Rijn, Rijndijk bij fietsveer 34 Tolkamer, Bijlandseweg bij kerkhof 35 Heumen, Kapitein Postmalaan 36 Groesbeek, hoek Wylerbaan - Lagewald 37 Gennep, Torenstraat

38 Rozendaal, Kerklaan - Beekhuizenseweg 39 Groesbeek, Wylerbaan 40 Oosterbeek, Utrechtsweg 232 41 Oosterbeek, Graaf van Rechterenweg 1242 - 49 nog niet toegekend 50 Rhenen, pleintje bij museum Kerkstraat 51 Wageningen, hoek Nude - Costersweg 52 Wageningen, Bowlespark 53 Ede, plantsoen Parkweg 54 Ede, zijweg N224 bij Ginkelse Heide 55 Ede, N224 bij schaapskooi 56 Otterlo, Dorpsstraat

57 Apeldoorn, Loolaan 58 Apeldoorn, sluis Apeldoorns Kanaal 59 Vierhouten, Pas-Opweg 60 Elburg, hoek Zuiderzee- straat - Oost-Altenaweg

luisterkei

monument

museum

(oorlogs-)begraaf-

plaats

orlogs-)rlogogsgorlo -)-)

uisterkeiterere

x

museumMDuitse capitulatie

8 mei 1945

infographic Marcel Kusterfoto ANP

De Liberation Route volgt het spoor dat onze bevrijders aflegden in 1944 en 1945 in Noord-Brabant, rond Arnhem en Nijmegen en op de Veluwe. Op tientallen locaties liggen enorme veldkeien, de zogenoemde luisterplekken. Bij elke kei is een indrukwekkend hoorspel te beluisteren over de oorlogsperiode. Bel daartoe 0900 5423728 of download de hoorspelen op de website: www.liberationroute.nl

DuDuDuDuDuDuDuDuDuDuDuDuuDuDuDuDuDuDuDuDuDuDuDuDuDuDuDuDuDDuDuDuDDDDDuDuDuDuuDuDuuD ititititititititititititititititiitittiititiititittititititititittttittititttttitttitiiiiititiii sesesesesesesesesesesesesesesesesseseeessesesseseseesesseseeeesessesesseseeeessssesessesessssssssssesseee cc cccc c c c ccccccccc c c c ccc c cccc c cccc c cccccccc cccccc ccccapapapapapapapapapapapaapapapapapapapapapapappapapapapapapapappapapppaaaapaaapaaapaaapppappiititititiiiititititittititititititiititittitititititittiiiitiitiitttiittttitititttii ululululuulululllluluuululllllluulllulluullllllullllllululuuuluululullulluulluuulluuluuulluuuuluuluuuuulatatatatataaaatatatttttttttataataataatttttatatttaaaaattttttttttaaaaaaaattttttttttttaaaaatatatttttttttttaaaaaattatttataaaatattaataaaaataataaaaaaataaaaaaaaaatattaattatatatataaatatttttaaaaattttataaaaaattttttaaaaaaattttaaaaattaataaaaaaa ieieiieieiieieeieiiieieeieeieieieeieiieeeieieieiiieiiiieieieieiiiiiieiiiieieeeeeeeeeeeeieeeeeieiieeieeeeieiiiiieeieeeeeeeeieeeeeeeeeeeeccccccccccccccccccccccc llllllllllllllllllllllllllaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaiititiiititititititittitiitittitttittttttttuuuuuseeseseesesseseseesesesseeeeseseesseeeesessssss iiieieeeeeiiiiieiiiiieieiiiieiieeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee cc c c c c c c cceeeee ttattttttttttttttttttttieeieieeieeieieiieeeiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiDDDuDuDDDDDDDDDDuDDDuDDDDuDDDuDDDDDDDDD ulululuuuullululuululllllulululuuulllllll88888 888888 8888 88888888 888888888888 888 8 8888888888 88888888 88888888888888 888888888 888 888888 memememememememememememememememememememmmemememememememememememeeemememmemememmemmmemmmmememmmmmmemmeemmmmmmememmemeemeemmeeiiiiiiiiiiiiiiiiiii ii i iii iiiii iiiiiiiiiii 111191111119999999999999991111999999999999991199999999999991119999999999999991199999999999111999999999919999999999991199999999911999999999999991199999999999999999999999999999999999999199999999999111999999199999999119999999999999999999999999999999999199999999999919999999999999999999999999999999999999999999945454544545555555454545445555555555454544555555545444555555545445555555445445455555555444555444555555544444455554444445544444544545554444445455455555544444444554455555544444444545555554444444444455544444454544544455454444444544444444444444444454455445554444445444544444444554444444445544444444445544444445555555944444444444444444444444444444444444444444444444444444444444445888888888888888888888888888888888888888 mmmmmmmmmeeeeeeeeemeemeemeemeeeemeeeeeeemeemeememmeemeiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii 1111111199999111199911111111111111111111111111111111111111111111111

door Jolenta Weijers

N iemand die het zichhad kunnen voorstellentoen vier jaar geledenhet idee ontstond voor

de Liberation Route, de route diede bevrijders volgden. Maar toch ishet waar: van een regionaal Gel-ders project is de Liberation Routeuitgegroeid tot een fenomeen metEuropese allure. Straks telt de rou-te ruim 320 gedenkplaatsen. Erwordt hard aan gewerkt want dedeadline nadert: 6 juni 2014, als inNormandië de 70e verjaardag vande geallieerde landing – D-day –wordt herdacht.Bravo et merde, zouden ze in Nor-mandië hebben gezegd toen ze

hoorden van het succes van de Li-beration Route. Bravo, omdat deroute de geschiedenis van het geal-lieerde offensief in 1944 en 1945op een overzichtelijke en modernemanier onder de aandacht brengt.Merde, omdat de Fransen het in-drukwekkende project liever zelfhadden bedacht. De beroemdestranden van Normandië trekkenjaarlijks immers al zo’n 4,5 mil-joen bezoekers.Maar het idee voor de LiberationRoute is ontstaan in het AirborneMuseum in Oosterbeek. Nadat hetconcept was uitgedacht door hetRegionaal Bureau voor ToerismeArnhem Nijmegen is het uitgeroldover Gelderland en Brabant.Inmiddels is de route bezig meteen opmars door de Belgische Ar-dennen en Normandië. Maar ooksteden als Parijs, Berlijn en War-schau haken aan, net als het zui-den van Engeland en het DuitseKreis Düren.In Gelderland trekt de LiberationRoute momenteel een half mil-joen bezoekers per jaar, en hetworden er steeds meer. Die belang-stelling is te herleiden tot drie groe-

pen: eenderde van het bezoekkomt uit Nederland, eenderde uitDuitsland en Vlaanderen en een-derde uit Noord-Amerika, Enge-land en Australië.Is het spoor van de bevrijders inNederland vooral gemarkeerddoor de zogeheten luisterkeien(bijna 130 in Gelderland en meerdan 25 in Brabant), in andere lan-den is dat minder het geval. Daarworden vooral bestaande monu-menten of plaquettes in de routebetrokken. Alleen op plaatsenwaar nog niets is maar die wel eenverhaal te bieden hebben, komteen luisterkei. Uiteindelijk ont-staat op deze manier een interna-tionale route van meer dan 3.000kilometer die door de toerist naarbelieven kan worden opgeknipt inkleinere stukjes.Het kost natuurlijk nogal wat, zo’nproject op poten zetten. Het Euro-

pees Parlement in Brussel moetop afzienbare termijn beslissenover een bijdrage van 6 miljoen eu-ro. Die is onder meer nodig om deroute digitaal te ontsluiten via mo-biele apps. Voor het Brabantsedeel van de Liberation Route be-staat die al. Gelderland krijgt z’n ei-gen app als ook het buitenland di-gitaal gaat.Het Brusselse geld wordt daar-naast besteed aan de aanleg vaneen enorme databank over de be-vrijding. Daaraan werken onderandere de universiteiten van Nij-megen, München, Southhamptonen Warschau mee. Ook komt ereen reizende tentoonstelling. In ok-tober 2012 wordt ‘Brussel’, tijdensde jaarlijkse open dagen voor regio-nale en stedelijke ontwikkeling, al-vast warmgemaakt voor de Libera-tion Route. Allemaal om te zorgendat die 6 miljoen euro er komt.

Verder onderneemt volgend jaareen groep Canadese scholiereneen fietstocht van Normandiënaar Nederland. Nu de 70e verjaar-dag nadert van D-day laait de be-langstelling voor oorlog weer op.De viering, op 6 juni 2014 op deNormandische stranden, wordt bij-gewoond door regeringsleiders envertegenwoordigers van Europesekoningshuizen.Het ontbreekt de Stichting Libera-tion Route Europe niet aan ambi-tie: uiteindelijk wil ze een miljoen‘oorlogstoeristen’ naar Gelderlandkrijgen. Nog zo’n ambitie is de tot-standkoming van een groot, over-koepelend museum over de Twee-de Wereldoorlog waarin de huidi-ge musea in Groesbeek, Overloonen Oosterbeek samengaan. Hier-voor is inmiddels een locatie inbeeld in Nijmegen-West, op deplek van de Waaloversteek.

‘Liberation’:op naarD-day 2014

IN HET SPOOR VAN DE BEVRIJDERS

Jaarlijks een miljoen ‘oor-logstoeristen’ naar Gelder-land halen. Dat stelt deStichting Liberation Routezich ten doel. Bravo et mer-de, roepen ze in Normandië.

Page 14: Market Garden

De Gelderlander zaterdag 1 september 2012

14| market gardenTIPTIP

‘Tijdmachine’ de Bandritzer, dierondreist in het kader van hetfestival Gelegerd in Gelderland,doet deze weken nog tal vanplaatsen aan. In het mysterieuzegroene apparaat kunnen ook ge-bieden van WOII worden be-zocht. De Bandritzer staat nog

in Oosterbeek (t/m 6/9; zie:www.airbornemuseum.nl), Hee-rewaarden (8/9 en 9/9; www.bc-degroterivieren.nl), Hengelo(Gld): (10/9 t/m 14/9; www.ach-terhoeksmuseum1940-1945.nl)en Ede (17/9 t/m 20/9; www.his-torischmuseumede.nl).

Onder het oog van een massaalpubliek vindt vandaag voor de66e keer in Oosterbeek het groot-ste ééndaagse wandelevene-ment ter wereld plaats: de Air-borne Wandeltocht. Wie op-schiet, kan nog meedoen. Detocht voert langs locaties van de

Slag om Arnhem. Dit keer krij-gen de lopers een zakje klaproos-zaad met het verzoek dit uit testrooien op een plek naar keuze.Dit kunstenaarsproject is be-doeld om, net als in Groot-Brit-tannië, gevallenen te herdenkenmet poppies, klaprozen.

ZATERDAG1 SEPTEMBER

OOSTERBEEK� Airborne Wandeltocht Routes van

10, 15, 25 en 40 km. Informatie:026-3337960 ☞ 10:00 -18:00 Sport-park HartensteinJ J Talsmalaan 11

ZONDAG2 SEPTEMBER

DOORWERTH� 9e Airborne Solextour Solexrit in het

teken van de ‘Slag om Arnhem’. Inclusieftoelichtende flyer over de geschiedenis☞ 10:30 (Aanmelden vanaf 09:00) Kas-teel Doorwerth Kasteellaan 2☎06-5260741 €15 - €17,50www.pegalex.nl

GROESBEEK� Cineac doorlopend filmprogramma

met historische documentaires uit1940-1945 ☞ 14:00 - 16:00 NationaalBevrijdingsmuseum 1944-1945 Wyler-baan 4 ☎ 024-3974404www.bevrijdingsmuseum.nl

ZATERDAG8 SEPTEMBER

OVERLOON� Op herhaling Terugblik op de dienst-

plicht, de Koude Oorlog, demonstratiesmet voertuigen van de 4 Bravo Compag-nie ☞ Hele dag Liberty Park Museumpark1 ☎ 0478-641250www.oorlogsmuseum.nl

DRIEL� Polentocht wandeltocht rond en door

Driel en voormalige gevechtsgebiedenop de Veluwezoom☞ Start: 15-25-30 km 9:00 (Noordzij-de); 5-10 km 10:00 (Zuidzijde) Zalencen-trum de Oldenburg Hofplein 1☎06-20851886 €3 - €5www.polentochtdriel.nl

ZONDAG9 SEPTEMBER

ARNHEM� 27e editie Rabo Bridge to Bridge

hardloop- en wandelevenement met af-standen in Engelse Mijlen: 10, 6 en 3EM ☞ Starttijd: 8:00-11:00 StadhuisArnhem Koningstraat 38 ☎ 026-3763431www.bridgetobridge.nl

ARNHEM� John Frost Memorial Walk wandel-

evenement met afwisselend parcours inEngelse mijlen: 16, 11 en 9 EM ☞ Start-

tijd: 8:00-11:00 Stadhuis Arnhem Koning-straat 38 ☎ 026-3763431 www.bridgeto-bridge.nl

NIJMEGEN� Battlefield Fietstour 10 km rond brug-

gen van Nijmegen Eigen fiets meenemen☞ 13:00 -17:00 Standbeeld ‘Marikenvan Nimwegen’ Grote Markt☎024-3974404www.bevrijdingsmuseum.nl

OVERLOON� Op herhaling

Zie 8 september. www.oorlogsmuseum.nl

WOENSDAG12 SEPTEMBER

OOSTERBEEK� Zuidelijke Perimeterwandeling wan-

delexcursie onder leiding van een gidsinclusief bezoek aan Oude Kerk.Nb Indien er een dienst is in de Oude Kerk,vervalt het bezoek aan de kerk ☞ 10:00Airborne Museum ‘Hartenstein’Utrechtseweg 232 ☎ 026-3337710www.airbornemuseum.nl €5 - €7

ZATERDAG15 SEPTEMBER

ARNHEM/OOSTERBEEK E.O.� Battlefield tour Bustour met gidsen

van de International Guild of BattlefieldGuides. Vooraf aanmelden is noodzakelijk.Betaling op rekeningnummer: 511 37 51(beperkt aantal plaatsen) ☞ 09:30-17:00 Airborne Museum ‘Hartenstein’Utrechtseweg 232 ☎ 06-53606432www.vriendenairbornemuseum.nl€40 - €42,50 incl. lunch / informatiegids

GROESBEEK� Battlefield tour bustour langs

WO2-slagvelden in het Rijk van Nijme-gen en het Duitse grensgebied. Dagtochtinclusief koffie/thee, lunch, vervoer, entree-gelden, informatieboekje, gids en drankje naafloop ☞ 09:30 -17:30 Nationaal Bevrij-dingsmuseum 1944-1945 Wylerbaan 4☎024-3974404 Kosten: €75www.bevrijdingsmuseum.nl

ZONDAG16 SEPTEMBER

ARNHEMWandeling van 1,5 uur langs de plaatsenvan de gevechten bij de brug ☞ 14:00Duivelshuis Walburgstraat (naast het Stad-huis) €3,50www.wandeleninarnhem.nl

MAANDAG17 SEPTEMBER

OOSTERBEEK� Herdenking Airborne Monument

(De Naald) De eerste Herdenking inhet kader van de Slag om Arnhem.Kranslegging en toespraak burgemeester☞ 09:00 Tegenover Airborne Museum‘Hartenstein’ Utrechtseweg 232 ☎Gemeen-te Renkum: 026-3348111

GROESBEEK� Monumententocht voor jong en

oud met legervoertuigen. Van 10.00tot 12.00 uur. Vertrek om 10.00 uur van-af het Kerkplein in Breedeweg.

GRAVE� Herdenking bij het herdenkingsmo-

nument aan de John S. Thompson-brug over de Maas. ☞ 19.00 Herden-

kingsmonument aan de brug over deMaas

OOSTERBEEK / EDE� Airborne Dagfietstocht fietstocht on-

der leiding van een deskundige gids. On-der andere langs het oude Kerkje in Ooster-beek; Golfbaan Heelsum, Glidermonument,Dreijeroord ☞ 9:20 (na afloop Herden-king bij de Naald) Airborne Museum ‘Har-tenstein’ Utrechtseweg 232☎06-50946519 €15

HEELSUM� Herdenking Airborne Monument☞ 19:00 Bennekomseweg☎06-27450640

DONDERDAG20 SEPTEMBER

OOSTERBEEK� Laurie’s inn on tour /ontmoet vete-

ranen Ontmoet veteranen met muziekvan Reflexion ☞ 20:00Voorterrein Restaurant Kleyn HartensteynUtrechtseweg 226www.restauranthartenstein.nl

OOSTERHOUT (NIJMEGEN)� Kranslegging bij detijdelijke locatie

van het monument De Oversteek. Ditmonument staat bij wijkcentrum De Klifwaar ook basisschool De Oversteek isgevestigd. ☞ 13:30

Pijlpuntstraat 1, Oosterhout (N)

GROESBEEK� Expositie Bevrijdingsmuseum Nieu-

we tentoonstelling ‘Gevleugelde vrij-heid, de Tweede Wereldoorlog in delucht.www.bevrijdingsmuseum.nl

VRIJDAG21 SEPTEMBER

OOSTERBEEK� Bloemlegging met medewerking van

Poolse band The Cracow Military Or-chestra onder leiding van Majoor Da-riusz Bylina☞ 9:30 Monument ProvincieGelderland Tegenover entree Airborne Mu-seum ‘Hartenstein’, Utrechtseweg 232

Bandritzer nog op doorreis ‘Poppies’ tijdens ‘Airborne’

Drieënhalve dag duurde de oorlogin de Gelderse Vallei. Toen de eer-ste bewoners een week na de Duit-se aanval in mei 1940 terugkeer-den van hun evacuatieadressen,troffen ze ruïnes aan. Ze ruimdenop, begroeven hun doden en to-gen weer aan het werk. De rustleek weergekeerd. Maar in septem-ber 1944 kwam de oorlog terug.De vrijheid lag aan gindse zijdevan de rivier, voorbij de vernieldebruggen over de Rijn. De bewo-ners van de Gelderse vallei zatengevangen tussen de strijdende par-tijen.In Achter de laatste brug, dat 5 sep-tember verschijnt, beschrijft histo-ricus Jan Blokker hun leven. Hetboek wordt die dag gepresenteerdin het Airborne Museum.Uitg. Querido, 256 blz., €19,95

Na deel 1, De brug geheten, is nudeel 2 verschenen uit de stripboe-kenserie rond de Slag om Arnhemvan tekenaar/auteur Hennie Vaes-sen. Hotel Hartenstein gaat over demannen van John Frost nadat zijer niet in zijn geslaagd de Rijnbrugte verdedigen. De overgeblevenenvan de Eerste Britse Luchtlandings-divisie trekken zich terug in Oos-terbeek om zich met de moed derwanhoop te verdedigen tegen eengepantserde Duitse overmacht.De felle gevechten gaan gepaardmet immens leed voor alle par-tijen onder wie wanhopige bur-gers, diep weggedoken in schuil-kelders. Het derde deel in deze se-rie, Operatie Pegasus, verschijnt sep-tember 2013.Uitg. Pelikaanpers, €14,95. Bestel-len via: www.graphicnovel1944.nl

De Bandritzer trekt overal veel publiek. foto Archief De Gelderlander De Airborne Wandeltocht trekt jong en oud. foto Archief DG

Literatuur over de Tweede Wereldoorlog

Page 15: Market Garden

TIP

Op 21 september 1944 landden1.680 parachutisten van de Eer-ste Poolse Onafhankelijke Para-chutisten Brigade in Driel enomgeving om deel te nemenaan de Slag om Arnhem.Al een jaar later werd het Comi-té Driel – Polen opgericht datzich ten doel stelt de gevoelensvan dankbaarheid en vriend-schap van Driel voor zijn bevrij-ders tot uitdrukking te brengen.Sedert 1944 is er elk jaar in sep-tember een herdenking in Drielbij het Polenmonument, eenbeeld van de kunstenaar JanVlasblom.Veel veteranen hebben in deloop der jaren Driel bezocht enaan de herdenkingen deelgeno-men. Ook dit jaar eert Driel zijnbevrijders weer.Zaterdag 22 september, 15.00uur, Polenplein.

Op vrijdagavond 21 september2012 vindt op de Markt in Ede detiende Airborne Taptoe plaats.Deze traditioneel militaire tap-toe wordt altijd gehouden in hetAirborne weekend, waarin veelevenementen plaatsvinden meteen relatie tot Operatie Market

Garden. Dit jaar is de tribuneca-paciteit gestegen naar bijna2.700 zitplaatsen, doordat alle tri-bunes nu 15 rijen hoog worden.Hiermee wordt de ideale tribu-neopstelling voor de komendejaren bereikt.www.airborne-taptoe-ede.nl

OOSTERBEEK� The Cracow Military Orchestra show

Deze band speelt ook op de Taptoe in Ede☞ 10:00 Voor het Airborne Museum

ARNHEM� Bridge to the Future Conferentie met

als thema ‘Compassie’. Sprekers: onder an-dere Prinses Irene en Job Cohen.Aanmelden via website www.bttf.nl☞ 13:00 Provinciehuis GelderlandMarkt 11

ARNHEM� Herdenking en kranslegging☞ 19:00 Airborne Monument AirbornePlein ☎ Gemeente Arnhem: 026-3774611

ARNHEM� Ontmoetingsbijeenkomst veteranen

en burgers ☞ 20:00 -22:00 StadhuisKoningstraat 38

EDE� Airborne Taptoe Ede met medewer-

king van Binnen- en buitenlandse militai-re muziekkorpsen ☞ 20:15 -22:15Markt €10 - €15www.airborne-taptoe-ede.nl

OOSTERBEEK� Laurie’s inn on tour /ontmoet vete-

ranen Ontmoetingsavond met muziekvan Mo’s Blues Band ☞ 20:00 Voorter-rein Restaurant Kleyn HartensteynUtrechtseweg 226www.restauranthartenstein.nl

OOSTERBEEK� Ontmoet de veteranen / social even-

ing Locatie waar gewonden in WO2werden verzorgd ☞ 21:00 ’Airborne-plein’ naast restaurant Schoonoord Pie-tersbergseweg 4www.restaurant-schoonoord.nl

ZATERDAG22 SEPTEMBER

EDE� Luchtlanding en kransleggingen

Deels gecombineerd met Festival Gele-gerd in Gelderland. U wandelt als het wa-re door 2000 jaar Gelderse geschiede-nis. ☞ 10:00 -15:00Ginkelse Heide

☎0318-680107/0318-680712www.ede.nl

EDE� Slotmanifestatie Gelegerd in Gelder-

land Van Romeinse gladiatoren, Slagom Arnhem tot de Koude Oorlog☞ 9:30 -15:00 Ginkelse Heide☎0318-650692www.gelegerdingelderland.nl

OOSTERBEEK� Race to the Bridge optocht van mili-

taire voertuigen. Route: Bennekomse-weg-Utrechtseweg- Van der Molenallee, Be-nedendorpsweg-Klingelbeekseweg-Hul-kesteinseweg-Onderlangs Frost brug (pau-ze); Rijnkade , Onderlangs, Utrechtseweg,Airborne Museum ‘Hartenstein’ Bezichtigingvoertuigen circa 16:00 uur bij Airborne Mu-seum ‘Hartenstein’, Utrechtseweg ☞ 14:00Telefoonweg te Heelsum

OOSTERBEEK� Herdenking RAF monument

Een herdenkingsceremonie door deRoyal Air Forces ☞ 14:00Museumpark achter Airborne Museum‘Hartenstein’Utrechtseweg 232

DRIEL� Herdenking voor de Polen Na afloop

ontmoeting in de ‘Oldenburg’ in Driel☞ 15:00 Polenplein ☎ 026-4742113www.driel-polen.nl

ARNHEM / DRIEL� Kranslegging ☞ 17:00 Engineers Mo-nument Drielse Rijndijk ☎ 0481-465069

OOSTERBEEK� Laurie’s inn on tour /ontmoet vete-

ranen Ontmoet veteranen met muziekvan Duo Lang & Breed ☞ 21:30 Voorter-rein Restaurant Kleyn HartensteynUtrechtseweg 226www.restauranthartenstein.nl

RENKUM / OOSTERBEEK� 38 e editie Taptoe Oosterbeek

muzikale afsluiting van de Airborne Her-denkingen. Deelnemende korpsen hoofd-programma: Airborne Malletband uit Oos-terbeek, March & Showband Rheden uitRheden, Show- & Drumfanfare Oranje uitIJsselmuiden, Showkorps Wilhelmina uit Sl-eeuwijk, Show- & Marchingband E.V.C. uitEnschede ☞ 20:00 (voorprogramma start19:00) Raadhuisplein €5

www.taptoe-oosterbeek.com

RENKUM / OOSTERBEEK� Ontmoet de veteranen / social even-

ing Locatie waar gewonden in WO2werden verzorgd ☞ 21:00 ’Airborne-plein’ naast restaurant Schoonoord Pie-tersbergseweg 4www.restaurant-schoonoord.nl

ZONDAG23 SEPTEMBER

OOSTERBEEK� Kerkdienst op de plek waar de Britten

zich terugtrokken over de Neder-Rijn☞ 09:00 Oude Kerk Benedendorpsweg

OOSTERBEEK� Officiële herdenkingsdienst en

bloemlegging door schoolkinderenInfo: Airborne Forces Security Fund:026-3513100 ☞ 11:00 Airborne Be-graafplaats Van Limburg Stirumweg

OOSTERBEEK� Kranslegging Info: 026-4437642☞ 16:00 Air Despatch Monument VanLimburg Stirumweg

GROESBEEK� Bevrijdingsfestival o.a. kindervrij-

markt, muziek voor jong en oud, re-en-actors en Euregio Vrijheidswandeling.Opbouw kindervrijmarkt vanaf 08.30 uur,☞ 10:30 -17:00 In en rond NationaalBevrijdingsmuseum 1944-1945 Wyler-baan 4 ☎ 024-3974404www.bevrijdingsmuseum.nl

VRIJDAG28 SEPTEMBER

GROESBEEK� Het Bevrijdingsmuseum de lucht in!

Demonstratie zend- en ontvangstappara-tuur uit oorlogstijd. ☞ (Doorlopend) Inen rond Nationaal BevrijdingsmuseumWylerbaan 4 ☎ 024-3974404www.bevrijdingsmuseum.nl

ZATERDAG29 SEPTEMBER

GROESBEEK� Het Bevrijdingsmuseum de lucht in!

Demonstratie van zend- en ontvangstap-paratuur uit de oorlogstijd. Reserverenniet nodig ☞ (Doorlopend) In en rond het

Nationaal Bevrijdingsmuseum1944-1945 Wylerbaan 4☎024-3974404www.bevrijdingsmuseum.nl

ZONDAG30 SEPTEMBER

NIJMEGEN� Battlefield Fietstour tocht van 10 km

(eigen fiets) rond de bruggen van Nijme-gen ☞ 13:00 -17:00Standbeeld ‘Mariken van Nimwegen’ Gro-te Markt ☎ 024-3974404 €10,50www.bevrijdingsmuseum.nl

VRIJDAG5 OKTOBER

OVERBETUWE / HETEREN� Herdenking 101e Airborne Divisie

Herdenking voor de 101e Airborne Divi-sie welke de Betuwe na Market Gardenheeft verdedigd.Informatie: ☎ 06-27292693 ☞ 13:00Drielse Rijndijk ter hoogte van de brug A50www.never-forget-them.nl

Meer informatie en het laatstenieuws over de herdenkingenvan de Slag omArnhem/Market Garden is tevinden opwww.airbornefeelings.nl

Polen geëerd

Taptoe Ede: altijd volle bak

Sla toe en houd stand vertelt hetverhaal van de 82e Luchtlandings-divisie. De auteur, T. Moffatt Bur-riss, maakte daar deel van uit endeed onder andere mee aan Ope-ratie Market Garden. Ook nam hijdeel aan de invasie van Sicilië ende Slag om de Ardennen. Vanuithet perspectief van de soldaat be-schrijft hij de barre veldtocht vanzijn regiment vanaf Italië doorFrankrijk en Nederland tot in Ber-lijn. Het is meteen al duidelijk dateen leven aan het front een hardleven was met veel ontberingenals koude, honger, ziektes, ang-sten en onzekerheden. De man-schappen, veelal jonge mannenvan amper achttien à twintig jaar,hadden er aanvankelijk geen ver-moeden van wat hen te wachtenstond.Uitg. Duivelsberg, 251 blz., €24,99

In Sprong in het dal van diepe duis-ternis heeft paratrooper Dwayne T.Burns samen met zijn zoon zijn er-varingen vastgelegd. Toen DwayneBurns 18 werd was de Tweede We-reldoorlog in volle gang. Hij be-sloot samen met de besten tevechten. Hij ging in dienst en werdparachutist bij het 508e Regimentvan de 82e Luchtlandingsdivisie.Tijdens Operatie Market Gardenraakte hij in Groesbeek in gevechtmet Duitse troepen. Het boekgeeft het leven weer van een front-soldaat en biedt een intieme kijkop de gevechten tijdens deluchtlandingsoperaties, geziendoor de ogen van een tiener. Hetis een relaas geworden vol geloof,hoop, liefde, vriendschap, angst enverlies.Uitg. Duivelsberg, 296 blz., €24,99

Op 22 februari 1944 bombardeer-den Amerikaanse vliegtuigen Nij-megen. In Nijmegen ’44 noemt his-toricus Joost Rosendaal dit eenvan de grootste rampen die Neder-land trof in de twintigste eeuw:bijna 800 doden, duizenden ge-wonden en honderden verwoestegebouwen. Later dat jaar begonOperatie Market Garden en werdNijmegen frontstad. Wederom vie-len er honderden doden en ver-dwenen vele gebouwen van deaardbodem. Geen stad in Neder-land heeft zo lang en intens onderde Tweede Wereldoorlog geleden.Nijmegen ’44 belicht de vele kan-ten van dit rampzalige oorlogsjaaren behandelt de vraag hoe de be-volking hier na de oorlog beteke-nis aan heeft gegeven.Uitg. Vantilt, 336 blz., €24,95

Ex-premier Balkenende bij eeneerdere herdenking bij het Polen-monument. foto Archief DG

De Airborne Taptoe vindt plaats sinds 2003. foto Archief/DG

TIP

zaterdag 1 september 2012 De Gelderlander

market garden | 15

Page 16: Market Garden

Dan heb je nog drie weken de tijd tijdens activiteiten van Gelegerd in Gelderland. In deze

special kun je de data en locaties vinden. De Bandritzer 561: een geheimzinnig apparaat

waarin je een bijzondere, spectaculaire reis maakt door de Gelderse geschiedenis.

“De Bandritzer is voor ons de tijdmachine die we willen;aandacht voor het verleden en daarmee investeren in behoud van vrede voor de toekomst. Geschikt voor jong en oud, snel maar wel met een duidelijk doel. VREDE!”

Ton Heerts, directeur vfonds.

De realisatie van de Bandritzer 561 wordt mogelijk gemaakt door het vfonds. Na het

festival zet het vfonds de Bandritzer 561 in voor bijzondere activiteiten en voorlichtings-

doeleinden, vooral bij oorlogs- en verzetsmusea en bij bevrijdingsfestivals.

www.vfonds.nlBijdragen van de BankGiroloterij en de Lotto maken het werk van het vfonds mogelijk.

Heb je de Bandritzer nog niet gezien?

Hét museum over de Slag om Arnhem van september 1944,gehuisvest in de imposante 19e eeuwse Villa Hartenstein(het voormalig hoofdkwartier van de Britten tijdens de slag),biedt 1700 m2 historie en beleving. In de geheel vernieuwdepresentatie komen verhalen tot leven van zowel de Britse, Poolseen Duitse militairen, als die van de burgers die doodsangst door-stonden. Het museum toont een grote collectie authentiekewapens, documenten, films en foto’s. In de met prijzen bekroon-de Airborne Experience (900 m2) waan je je letterlijk midden inde strijd. In deze ondergrondse ruimte ervaar je op indringendewijze het verloop van de Slag om Arnhem. Maak nu kennis metdit unieke museum waar de oorlog letterlijk op je huid kruipt.

© www.artefaktdesign.nl

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

BELEEF DE SLAG!