Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

100
1 NIEUW PERSPECTIEF VOOR DE HOLLANDSE HOUT Hoe een saai en sleets polderbos versneld verandert in een ecologisch rijk en betekenisvol gebied Marijne Beenhakker Afstudeerboek Academie van Bouwkunst Amsterdam / Landschapsarchitectuur Afstudeerdatum 13 april 2015 Commissieleden: Berdie Olthof / Karen de Groot / Paul Roncken Toegevoegde leden t.b.v. examen: Ivonne de Nood / Mirjam Koevoet

description

 

Transcript of Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

Page 1: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

1

NIEUW PERSPECTIEF VOORDE HOLLANDSE HOUTHoe een saai en sleets polderbos versneld verandert in een ecologisch rijk en betekenisvol gebied

Marijne Beenhakker Afstudeerboek Academie van Bouwkunst Amsterdam / Landschapsarchitectuur

Afstudeerdatum 13 april 2015

Commissieleden: Berdie Olthof / Karen de Groot / Paul Roncken

Toegevoegde leden t.b.v. examen: Ivonne de Nood / Mirjam Koevoet

Page 2: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout
Page 3: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

Marijne Beenhakker Afstudeerboek Academie van Bouwkunst Amsterdam / Landschapsarchitectuur

Afstudeerdatum 13 april 2015

Commissieleden: Berdie Olthof / Karen de Groot / Paul Roncken

Toegevoegde leden t.b.v. examen: Ivonne de Nood / Mirjam Koevoet

NIEUW PERSPECTIEF VOORDE HOLLANDSE HOUTHoe een saai en sleets polderbos versneld verandert in een ecologisch rijk en betekenisvol gebied

Page 4: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout
Page 5: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

inhoud proloog 6

samenvatting 7

studiegebied/ opgave 9

verkenning bostypologie in NL 13

landschappelijke context 25

experiment in bos in de Flevopolder 31

opbouw bestaand bos 39

praktische doelstellingen 49

verhalende laag 53

concept 59

plankaart 63

planuitleg erven 65

planuitleg tocht 75

planuitleg bosmozaïek 85

bronnen 98

Page 6: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

6

Bossen op klei verdienen meer waardering.

Ik wil met mijn project een lans breken voor de bossen in de Flevopolder.

Page 7: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

7

SAMENVATTING ‘De Hollandse Hout is een bos dat als een massief blok tussen Lelystad en de Oostvaardersplassen

ligt. Het is begin jaren ‘70 vormgegeven en kreeg een multifunctionele doelstelling, met houtproductie als dominante

factor. Het bos is opgebouwd uit een verzameling van onregelmatige vakken met monoculturen, waarvan ruim de helft

populier. De bedoeling was om vakken met populier geleidelijk om te vormen naar duurzame loofboomsoorten, en het

bos aantrekkelijk te maken voor bezoekers door in de tijd gegroeide structuren. Dat is nooit gebeurd.

De vakken met populieren staan inmiddels op instorten. Het bos is saai, met nauwelijks open plekken, en hoort nergens

echt bij, de bosbeleving wordt verstoord door gemotoriseerd verkeer. De bijzondere potenties van bos op kleigrond,

als weelderig bloemrijk bostype, komen met het huidige beloop moeizaam op gang. Kortom: het bosgebied is toe aan

vernieuwing.

In een animatie heb ik de poëzie van de Flevopolder verbeeld. Belangrijke elementen zijn het transformatieproces van open

water tot vruchtbare landbouwpolder, en krachtige beelden van lange polderlijnen in combinatie met successieteelten ter

bevordering van de bodemrijping. Met een gedifferentieerde aanpak voor de sleetse populierenvakken probeer ik deze

verhalende laag in het bos te brengen.

Binnen het stramien van het huidige bos wordt een deel van de populierenvakken vernat, en een deel opgenomen

in een nieuw agrarisch bedrijf. De overige vakken worden getransformeerd tot ‘natuurlijk bosmozaïek’. Daarbij wordt

gebruik gemaakt van een innovatieve methode waarbij met nieuwe aanplant verschillende bosontwikkelingsfases worden

nagebootst. Met deze ingrepen ontstaat variatie en levendigheid in het bos en opent het zich naar de omgeving. Hier

wordt de rijkdom van bos op kleigrond binnen de termijn van een mensenleven onthuld.’

Page 8: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout
Page 9: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

STUDIEGEBIED / OPGAVE

Page 10: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

10

LOCATIE De Hollandse Hout is een bos in de Flevopolder, tussen Lelystad en de Oostvaardersplassen. Het bos ligt aan

de Knardijk: op de grens van Oostelijk en Zuidelijk Flevoland. Het is ongeveer 850 ha. groot.

Oostvaardersplassen

Lelystad

recreatieplas‘t Bovenwater

nieuwbouwwijk Warande

bezoekerscentrumOostvaardersplassen

Hollandse Hout

A6

spoo

rlijn

Almer

e / Le

lystad

Markermeer

Knardijk

Page 11: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

11

HOOFDOPGAVE De Hollandse Hout is vooral massa: afwisseling door open ruimtes ontbreekt. Het bos bestaat uit een

verzameling bosvakken met monocultures, waarvan ongeveer 60% populier. De populieren zijn kaprijp, het systeem om

ze geleidelijk om te vormen is verwaarloosd: de vakken vragen om een nieuwe invulling.

Page 12: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout
Page 13: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

VERKENNINGBOSTYPOLOGIE IN NL

Page 14: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

14

OERBOS | tot 1870 Archetype bos. Het laatste oerbos van NL is gekapt in 1870, het verlangen ernaar is levend. ‘Oerbos‘

staat voor het natuurlijke bos als een dynamisch evenwicht, waarbij verschillende ‘bosontwikkelingsfases’ tegelijkertijd

voorkomen in een mozaïekstructuur. Er zijn eeuwenoude bomen, maar ook open plekken met natuurlijke verjonging,

ontstaan door bijvoorbeeld storm en uitval van bomen door ouderdom.

Page 15: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

15

MARKE- EN MALENBOSSEN | 800-1800 Beschermde en beheerde gemeenschapsbossen, opgericht rond vaste

woonkernen, om leegkap te voorkomen. Houtoogst was de belangrijkste functie. Door de selectie van bruikbare, rechte

stammen en hakhoutbeheer staan in voormalige malenbossen bomen met bijzondere vormen (foto: ‘dansende beuken’ in

het Spreulderbos). De bossen hebben een extensief, onregelmatig padenpatroon.

Page 16: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

16

OUDE LANDGOEDBOSSEN | 17e/ 18e eeuw Deze bossen vind je bij Middeleeuwse kastelen en buitenplaatsen in de

Binnenduinrand, langs rivieren, op de flanken van stuwwallen en in droogmakerijen. Ze dienden ter verfraaiing van de

leefomgeving, voor de jacht en verpozing; houtproductie was secundair. Oorspronkelijke opzet in formele Franse stijl.

Page 17: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

17

NIEUWE LANDGOEDBOSSEN | >1800 Door verkoop van staatsgronden kwam woeste grond in particuliere handen.

De nieuwe eigenaars plantten bos als productieve eenheid. Er werd geëxperimenteerd met exoten voor productie. Veel

naaldhout. Veel laanbeplantingen in het bos met inheemse en uitheemse soorten.

Page 18: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

18

OUDE HEIDE-ONTGINNINGSBOSSEN | 1850-1900 In de tijd dat heide zijn functie voor begrazing verloor, werden

heidevelden door de Heidemaatschappij (1888) en Staatsbosbeheer (1899) massaal omgezet in bos, om aan de vraag

naar mijnhout te voldoen. Vooral de pioniersboom grove den werd geplant. Kenmerkend zijn een wijdmazig rechthoekig

wegensysteem en singelbeplantingen van berk om de verspreiding van bosbranden tegen te gaan. Geen laanbeplantingen.

Page 19: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

19

STUIFZANDBEBOSSINGEN | > 16e/17e eeuw. hoogtepunt: 1870-1920 Bossen aangelegd op actief stuifzand, om

dorpen en landbouwgrond te beschermen. Het wegenpatroon werd aangepast aan de terreinomstandigheden. Kenmerkend

zijn omvangrijke, aaneengesloten, gelijkjarige opstanden van grove den op geaccidenteerd terrein.

Page 20: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

20

DUINBEBOSSINGEN | > 1900 Aangelegd om verstuivingen tegen te gaan, ontstaan door overexploitatie (veeweide/

houtkap/ konijnenjacht/ plaggen). De bossen hebben tevens een productiefunctie. Vooral Oostenrijkse en Corsicaanse

den. Na 1920 werden ook loofbossen aangelegd, met inheemse soorten en een natuurlijker uiterlijk. Door zeewind en de

ondergrond krijgen bomen een specifieke vorm.

Page 21: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

21

NIEUWE HEIDE-ONTGINNINGSBOSSEN | > 1900 Bossen aangelegd op heidevelden en gestabiliseerd stuifzand.

Willekeurig verspreide ligging: het betreft ontginning van ‘restgronden’. Er werd geëxperimenteerd met andere

naaldboomsoorten dan grove den i.v.m. ziektegevoeligheid. De bossen zijn kleinschaliger en afwisselender dan oude

heideontginningsbossen.

Page 22: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

ZUIDERZEEBOSSEN | > 1944 Bossen op voormalige zeebodem, ingericht met voortschrijdend inzicht door de Directie

der Wieringermeerwerken en vanaf 1962 de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders (RIJP) m.m.v. Staatsbosbeheer. Vaak met

polderverkaveling en greppels en kanalen voor de afvoer van water. In eigendom van grote terreinbeherende organisaties:

geen particulieren. Oorspronkelijk alleen op gronden ongeschikt voor landbouw, later ook bosaanleg op vruchtbare klei.22

Page 23: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

RECREATIEBOSSEN | >1930. Bloei: jaren ‘70 In 1930 is het eerste grote recreatiebos aangeplant: het Amsterdamse

Bos. In de jaren ‘70 (de periode rond de drooglegging van de Flevopolders) werden, door toegenomen welvaart, vrije tijd

en gezondheidsbewustzijn, veel grote nieuwe recreatiebossen aangelegd. Vaak met een afwisselend padenpatroon, veel

gras, waterpartijen en programma passend bij de stedelijke invloedssfeer: bijvoorbeeld horeca/ kinderboerderij etc. 23

Page 24: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout
Page 25: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

LANDSCHAPPELIJKE CONTEXT

Page 26: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

POLDERSTRUCTUUR Het landschap van de Flevopolder is rationeel, met als kenmerk een zakelijke eenvoud. De

inrichting is afgestemd op een efficënte agrarische bedrijfsvoering. De ondergrond bestaat uit een systeem van lange

rechte polderlijnen: vaarten, tochten en wegen, met daarbinnen een regelmatige blokverkaveling. 26

Page 27: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

BEPLANTINGEN De beleving van het landschap wordt bepaald door grote open ruimtes, begrensd door boscomplexen

en forse beplantingen, met daarin als groene eilanden de erven. Langs grotere wegen staan bomenrijen, waardoor een

gefilterd zicht op het landschap ontstaat.27

Page 28: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

LANDSCHAPSBELEVING De grote open ruimte verandert al passerend steeds van omvang; erven schuiven langs;

bomen flitsen ritmisch voorbij.

28

Page 29: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

BOSCOMPLEXEN Naast bos op zand heeft Flevoland relatief veel bos op klei. Dat vind je weinig in NL, vanwege de

geschiktheid van de grond als cultuurland. Bos op klei kan zich, als het de kans krijgt, ontwikkelen tot een aantrekkelijk

bostype: weelderig, soorten- en structuurrijk, met veel voorjaarsbloeiers. HH is onderdeel van de stadsbossen rond Lelystad.

Het was bedoeld als toekomstig uitloopgebied en als buffer naar een industriegebied (de huidige Oostvaardersplassen). 29

Page 30: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout
Page 31: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

BOS IN DE FLEVOPOLDER: EXPERIMENT

Page 32: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

EERSTE MACHINALE BEPLANTINGEN

32

Page 33: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

ROGGENBOTZAND (RANDMEERBOSSEN) | 1957-1962 De eerste machinale beplantingen bestonden uit lange

rechte rijen bomen binnen rechthoekige percelen. Er werden eenvoudiger plantschema’s toegepast dan in bijvoorbeeld

de handgeplante bossen in de Noord-Oostpolder. 33

Page 34: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

NELDERPROEF (HARDERBOS) | 1968 Wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen plantafstand en hoogte- en

diametergroei van populieren.

34

Page 35: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

KNARBOS | 1973-1975 Eerste bos waarbij landschapsecologie expliciet een bijdrage heeft geleverd aan de inrichting,

met als resultaat een kleinschalig complex van bos, weides, landbouw en natte natuur. Door de open ruimtes ontstaat veel

bosrandlengte, wat bijdraagt aan de ecologische waarde van het bos.

• Bij aanleg: begrazing door pony’s voor afwisseling open/ gesloten35

Page 36: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

36

ONDERZOEK NAAR BEWORTELING Er was weinig ervaring met bosaanleg op klei: daarom is op verschillende plekken

gemonitord en gedocumenteerd hoe de ontwikkeling van verschillende boomsoorten verliep.

Page 37: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

37

randmeerbossen:eerste machinale beplantingen

Rechte lijnen, monoculturen

HOLLANDSE HOUT | 1973 De Hollandse Hout was vernieuwend als eerste bos met ‘procesplanning’: het is aangelegd

als massief pioniersbos om later verder invullen. De bedoeling was om vakken met populier geleidelijk om te vormen naar

duurzame loofboomsoorten, zodat een bos met gevarieerde leeftijdsopbouw zou ontstaan, en het bos aantrekkelijk te

maken voor bezoekers door in de tijd gegroeide structuren. Dat is nooit gebeurd: hier heb ik de draad opgepakt.

Page 38: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout
Page 39: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

OPBOUW BESTAAND BOS

Page 40: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

40

BODEM De bodem van Hollandse Hout bestaat uit een homogeen pakket van kalkrijke, lichte zeeklei. Het maaiveld

is gezakt tot 4,5 m onder zeeniveau, en loopt iets af in westelijke richting.

Page 41: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

41

POLDERSTRUCTUUR Hollandse Hout wordt begrensd door de Knardijk en twee vaarten. Twee polderwegen, een

tocht en het spoor doorsnijden het bos. De grond is verdeeld in kavels van ongeveer 1100 bij 450 meter. Aan een van

de polderwegen ligt een erf.

Page 42: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

42

BELEVING KNARDIJK De Knardijk is de grens tussen Oostelijk en Zuidelijk Flevoland. Aan de ene kant ligt het

bos, aan de andere kant de Oostvaardersplassen. Er wordt hard gereden op de dijk, aan weerszijden is een muur van

bos die zich nauwelijks opent, en de dijk is in gebruik als ‘achterkant’ van de Oostvaardersplassen. Als betekenisvolle

landschapsstructuur vedient de dijk beter.

Page 43: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

43

BELEVING TORENVALKTOCHT De Torenvalktocht eindigt als smal slootje aan de dijk. Over de tocht loopt een zichtas

naar Lelystad, en in tegengestelde richting zie je, over de Oostvaardersplassen, Almere. Kortom: een interessant perspectief

dat benadrukt mag worden.

Page 44: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

44

OORSPRONKELIJKE OPZET Kaart met de verdeling van bosvakken, en aanduiding van boswegen en singels. Bij het

erf hoort een stuk bouwland: een akker in het bos. Verder zijn er, afgezien van een paar poelen, weinig open plekken.

HH kreeg als belangrijkste functie houtproductie: recreatie en natuur zijn secundair. Bosvakken met populier zouden

geleidelijk worden omgevormd, opdat een duurzaam bos met afwisselende leeftijdsopbouw zou ontstaan.

Page 45: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

45

BOSVAKKEN De vakken met populier zijn niet omgevormd. De bosakker is in de huidige situatie beplant. In een

aangewezen bosreservaat wordt t.b.v. wetenschappelijk onderzoek sinds 1997 niet meer beheerd. Door de wisselende

invulling van de bosvakken is de bosbeleving gefragmenteerd.

Page 46: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

46

PADENSTRUCTUUR Hollandse Hout heeft een homogeen stelsel van halfverharde en onverharde wegen voor

bosbouwkundige werkzaamheden, geschikt voor recreatief medegebruik. T.b.v. de beleving hebben ze flauwe bochten.

De paden hebben een informeel karakter en nodigen uit tot dwalen. In de periferie ligt een smal betonfietspad.

Page 47: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

47

PROGRAMMA Plekken waar mensen op af komen liggen aan de rand van het bos: recreatieve concentratiepunten

zijn het bezoekerscentrum van de Oostvaardersplassen (regionaal/ (inter)nationaal) en surfplas het Bovenwater, met o.a.

een grote zorgboerderij (lokaal). In het bos zelf is weinig te beleven en er is weinig afwisseling. Een scheepswrak onder

maaiveld is een interessante plek, maar niet als zodanig te ervaren.

Page 48: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout
Page 49: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

PRAKTISCHE DOELSTELLINGEN

Page 50: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

50

weinig uitwisseling met omgeving

auto dominant

massief blok: weinig afwisseling

bijzondere conditie bos op klei komt niet

tot uitdrukking

HUIDIGE SITUATIE

Page 51: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

51

bos verbinden met omgeving

meer rust: wegen alleen bestemmingsverkeer

meer open plekken / afwisseling

potentie kleibodem tot ontwikkeling brengen

DOEL

Page 52: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

VERHALENDE LAAG>> Animatie over de ontstaansgeschiedenis van Flevoland

met onderdelen om als poëtisch element in het bos te brengen

Page 53: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

VERHALENDE LAAG>> Animatie over de ontstaansgeschiedenis van Flevoland

met onderdelen om als poëtisch element in het bos te brengen

Page 54: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

54

NAT VERLEDEN De Flevopolder heeft een lange voorgeschiedenis, die zich grotendeels onder water afspeelt: van Flevomeer naar Almere,

naar Zuiderzee tot IJsselmeer. De vele ondiepten, zandplaten en dichtslibbende vaargeulen maakten de binnenzee

gevaarlijk. Honderden schepen vergingen in de Zuiderzee. In het bos ligt een scheepswrak geconserveerd onder maaiveld.

Page 55: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

55

SCHOONHEID POLDERLIJNEN

Flevoland is drooggelegd in twee fases: Oostelijk Flevoland in 1959, Zuidelijk Flevoland in 1968. De Knardijk vormt de

scheiding tussen beide delen. Na sluiting van de dijkring werd water weggepompt via het hoofdwatersysteem van vaarten

en tochten.

Page 56: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

56

VOORTGANG BODEMONTWIKKELING Een moddervlakte verzadigd met water bleef over na het leegpompem van de polder. Om water te onttrekken en zuurstof

in de bodem te krijgen werd riet gezaaid vanuit vliegtuigen. Dwars door de rietvlakte werd land gemeten en werden sloten

en greppels gegraven.

Page 57: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

57

PRODUCTIEF LANDSCHAP

Om het bodemrijpingsproces verder op gang te brengen werden op grote schaal successieteelten verbouwd. Na koolzaad

volgden wintertarwe, zomergerst, haver en luzerne. Na ongeveer 5 jaar was de grond klaar voor de boeren, de pioniers

die het land in gebruik namen.

Page 58: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

AANPAK/ CONCEPT

Page 59: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

AANPAK/ CONCEPT

Page 60: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

60

VOORSTEL VOOR EEN NIEUWE INVULLING VAN DE POPULIRENVAKKEN IN DRIE DELEN:

Page 61: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

61

1. opname in (nieuw) erf

3. transformatie tot ‘natuurlijk’ bosmozaïek

2. vernatting

Page 62: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

PLANKAART

RESULTAAT meer variatie, meer levendigheid, het bos opent zich naar de omgeving, hogere natuurwaarden door het

bosmozïek en en toegenomen bosrandlengte

Page 63: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

63

Page 64: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

PLANUITLEG ERVEN

Page 65: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

PLANUITLEG ERVEN

Page 66: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

66

AANHAKEN BIOLOGISCHE LANDBOUW Rondom Lelystad zijn diverse agrarische bedrijven gevestigd met een experi-

menteel en/of duurzaam karakter; met name aan de noordkant. Een boer in het bos aan de zuidkant van Lelystad is hierop

een aanvulling.

Page 67: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

67

LIGGING NIEUW ERF Het nieuwe erf ligt aan de Torenvalkweg, en sluit aan bij de ervenstructuur van Flevoland Oost.

Het is is opgesplitst in twee delen: bij de boerderij intensief beheerde gronden, en op afstand extensieve weilanden.

De Torenvalkweg vormt alleen voor fietsers een doorgaande route. Een nieuwe afwisselende wandeling wordt mogelijk

gemaakt langs het bezoekerscentrum van de Oostvaardersplassen, het nieuwe erf en het scheepswrak onder maaiveld.

Page 68: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

68

IMPRESSIE WEILANDEN IN HET BOS De brede grasberm van de Torenvalkweg biedt ruimte voor een berm van

koolzaad die de beide erfdelen verbindt: een opvallend landschapselement dat oplicht tegen de randen van het bos.

Page 69: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

69

IMPRESSIE SCHIP OP ZEENIVEAU Bij het scheepswrak onder maaiveld is een replica van een waterschip op zeeniveau

bedacht. Zo krijgt de plek meer betekenis voor bezoekers.

Page 70: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

70

INGREPEN BESTAAND ERF Een aantal ingrepen versterken de relatie van het erf in het bos met de zorgboerderij en de

surfplas: een laan, boomgaarden, uitbreiding met meer openheid van de bestaande boomweide en een nieuwe wandel-

route langs de contouren van de voormalige bosakker.

Page 71: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

71

ROUTES OP SCHAAL VAN HET GEHELE BOS Vanaf de zorgboerderij loopt een ruiterroute door het gehele bos.

Langs bestaande, brede graspaden en de nieuwe weides worden aan de zonkant bosranden onderhouden. Dwars door het

bos ontstaat zo een nieuwe landschapsstructuur met hoge natuur- en belevingswaarde.

Page 72: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

72

FLORA EN FAUNA VAN DE BOSRAND Langs bestaande, brede graspaden en de nieuwe weides.

Page 73: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

73

IMPRESSIE WITBLOEIENDE BOSRAND Meidoorn en sleedoorn zorgen voor een opvallende witte voorjaarsbloei van

de bosrandstructuur.

Page 74: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

PLANUITLEG TOCHT

Page 75: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

PLANUITLEG TOCHT

Page 76: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

INGREPEN TORENVALKTOCHT De Torenvalktocht wordt verbreed. Populierenvakken langs de tocht worden ingevuld

met riet en elzenhakhout. De tocht krijgt een recreatief karakter, met aanlegplekken voor bootjes, ecolodges en een snel

fietspad dat aansluit op de Knardijk (die net als de Torenvalkweg wordt afgewaardeerd tot bestemmingsverkeer).

76

Page 77: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

IMPRESSIE TOCHT Langs de tocht ontstaat een nieuwe, waterrijke wereld die overgaat in de Oostvaardersplassen, met

interessante zichten vanaf de dijk.

77

Page 78: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

78

ELZENHAKHOUT OP OMGEKEERDE RABATTEN Elzen houden van natte voeten: het maaiveld wordt gedeeltelijk

afgegraven voor een vochtiger milieu. Op maaiveldniveau ontstaan als het ware kleine dijkjes. Daarover bewegen de

voertuigen voor de houtoogst, met recreatief medegebruik van wandelaars (systeem: Probos/ Patrick Jansen).

Page 79: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

79

ECOLODGES OP ZEENIVEAU Aansluitend bij het schip op maaiveld is in de rietvelden plek voor hutten op zeeniveau.

Zo wordt de natte voorgeschiedenis van de polder beleefbaar voor bezoekers.

Page 80: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

80

HAKHOUT VOOR ONDERNEMERS Het aantal hectare elzenhakhout is afgestemd op het energieverbruik van onder-

nemers in en rond het het bos. Onderhoud en oogst kan met behulp van de zorgboerderij worden uitgevoerd.

Page 81: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

81

DYNAMISCH SYSTEEM Door de kapcyclus van elzenhakhout ontstaan steeds verschillende zichten en afwisselende

milieutypen, waarin verschillende plant- en diersoorten zich thuisvoelen.

Page 82: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

82

IMPRESSIE TOCHT De Torenvalktocht wordt voor bewoners van Lelystad een snelle en aantrekkelijke route naar het

bos, de Knardijk en verder het buitengebied in.

Page 83: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

IMPRESSIE HUTTEN OP ZEENIVEAU Hutten op zeeniveau voorzien in een bijzondere manier van overnachten in het

bos.

83

Page 84: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

PLANUITLEG BOSMOZAIEK

Page 85: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

PLANUITLEG BOSMOZAIEK

Page 86: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

86

POTENTIEEL NATUURLIJKE VEGETATIE (PNV) De potentieel natuurlijke vegetatie (PNV) is de vegetatie zoals die zich

zou kunnen ontwikkelen in een bepaald gebied wanneer er geen menselijke invloed zou zijn. De PNV van Hollandse Hout is

Droog Essen-Iepenbos: een bos met een goed ontwikkelde boom-, struik- en kruidlaag. Kenmerkend is de voorjaarsbloei:

in alle lagen van de vegetatie komen drachtplanten voor.

Page 87: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

87

Het Droog Essen-Iepenbos wordt gedomineerd door gewone essen en gladde iepen. Daarnaast komen in dit bostype veel

andere boomvormers voor zoals zoete kers, schietwilg en zomerlinde. Iep en es zijn momenteel door ziektegevoeligheid

geen duurzame keuze voor de aanplant van bos. De struiklaag van Droog Essen-Iepenbos bestaat onder andere uit

meidoorn, hondsroos, aalbes, Spaanse aak en gewone vlier.

Page 88: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

88

open fase

> kruiden bepalen het beeld

boomfase

> gelaagd bos

gesloten fase / stakenfase

> bomen aspectbepalend

aftakelingsfasefase

> gelaagdheid begint af te nemen

BOSONTWIKKELINGSFASES IN HET NATUURLIJK BOSMOZAIEK In de natuurlijke situatie komen in een bos

vlaksgewijs verschillende ‘bosontwikkelingsfases’ voor. De totstandkoming van een natuurlijk bosmozaïek duurt zonder

ingrijpen honderden jaren. Afhankelijk van het bostype hebben de verschillende fasen een bepaalde maat: de eco-eenheid.

De oppervlakte van een eco-eenheid is 1 tot 2 keer de boomhoogte.

Page 89: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

89

‘open fase’ ‘boomfase/ (& aftakelingsfase)’‘gesloten fase’

BEPLANTINGSSTRATEGIE Een innovatieve methode, bedacht door Ronald Buiting (ecoloog/ bosbouwer), maakt het

mogelijk om bij aanplant verschillende ontwikkelingsstadia van het natuurlijke bosmozaïek na te bootsten. Gangbaar

hierbij is een soortkeuze gebaseerd op de PNV: die heeft als voordeel dat de soorten goed aansluiten op de bodem

waardoor bomen en struiken zich optimaal kunnen ontwikkelen, en de ecologische waarden die dit met zich meebrengt.

Page 90: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

90

winterlinde 40%

zoete kers 20%

esdoorn 10%

hazelaar 10%

zomereik 15%

haagbeuk 5%

winterlinde 40%

haagbeuk 20%

esdoorn 10%

hazelaar 10%

beuk 10%

zomereik 10%

SOORTENSAMENSTELLING/ GRADIENT De hoofdboomsoorten van de PNV van Hollandse Hout zijn ziektegevoelig:

ik heb gekozen voor alternatieven uit verwante bosgemeenschappen. Uitgangspunt: weelderig, soortenrijk bos met

voorjaarsbloei. Op basis van de ondergrond is een gradiënt met aan de westzijde (natter) lichter bos met veel bloemen en

aan de oostzijde (droger): donkerder bos, met doorzicht onder beuken.

Page 91: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

91

AANPAK POPULIER/ BESTAAND ‘DUURZAAM’ BOS De om te vormen populierenvakken en het bestaande duurzame

bos vormen straks samen het nieuwe bosmozaïek. De basisingreep is: gedeeltelijk sterk dunnen in bestaande vakken met

duurzame boomsoorten en nieuwe aanplant in voormailige populierenvakken volgens de ‘methode Buiting’.

bestaand duurzaam bos: gedeeltelijk sterk dunnen populier: nieuwe aanplant

Page 92: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

UITWERKING OP KAVELNIVEAU Voor een bestaande kavel, met bomen in dezelfde ontwikkelingsfase, heb ik de

transformatie tot een ‘natuurlijk bosmozaïek’ uitgewerkt. Bij het vergelijken van de uitgangssituatie en de toekomstige

configuratie van bosvakken zijn schaalverkleining en een toename van variatie (in soorten en ontwikkelingsfases) opvallend.

92

bestaande situatie

Page 93: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

bestaande situatie

93

‘ontwikkelingsfases’ per eco-eenheid soorten per eco-eenheid

Page 94: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

94

ONTWIKKELING IN DE TIJD In het bos ontstaat een kleinschaliger afwisseling: het bosmozaïek is divers en ook een

geheel.

bestaand vak met duurzame loofboomsoorten> gedeeltelijk sterk dunnen

nieuw te ontwikkelen ‘boomfase’> enkele populieren behouden als toekomstig dood hout> plaatsing naast bestaand duurzaam bos: t.b.v. zachte overgang> aanplant bosplantsoen en enkele veren

Page 95: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

95

nieuw te ontwikkelen ‘dichte fase’> alle populieren kappen> aanplant bosplantsoen in verschillende dichtheden

nieuw te ontwikkelen ‘open fase’> enkele populier laten staan

Page 96: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

96

westkant: gelaagd bos met zoete kers

oostkant: schaduwrijk, opener bos met beuk

Page 97: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

westkant: gelaagd bos met zoete kers

oostkant: schaduwrijk, opener bos met beuk

97

Page 98: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

Belangrijkste bronnen:

-Duin, R.H.A. (vw), Oostelijk van de Knardijk, Ministerie Van Verkeer En Waterstaat, Rijksdienst Voor De

Ijsselmeerpolders, Lelystad, 1982

- van Goor, C. P., Bosgebruik en bosbeheer: de geschiedenis van het Nederlandse bos, Staatsbosbeheer - Kasteel

Groeneveld, 1985

- de Groot, C., Jansen, P., Elzenhakhout op omgekeerde rabatten, Stichting Probos, Wageningen, 2014

- Horst, M., Ruesen, L., Terhürne, R., BOS4D : naar integratie van tijd, schaal en ontwerp in het bosbeheer, Unie van

Bosgroepen, Ede, 2011

- Jansen, P., van Benthem, M., Bosbeheer en biodiversiteit, Stichting Probos, Wageningen, 2008

- Jansen, P., Boosten, M., Winterink, A., van Benthem, M., De aanleg van nieuwe bossen, Stichting Probos,

Wageningen, 2009

- Marcelis-Wolak, M., Relatie tussen Landbouw en Landschap in Oostelijk Flevoland, Rijksdienst voor de

IJsselmeerpolders, Lelystad,1983

- Slabbers, S., Bosch, J.W., Van Den Hamer, J.H., Ulijn, J., Grote Bossen Bij Europese Steden. Onderzoek Naar De

Landschappelijke Kwaliteit Van De Bossen Epping Forest, Grunewald En Foret De Saint Germain, Informatie en

KennisCentrum NBFL, Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, Wageningen, 1993

- van der Werf, S., Natuurbeheer in Nederland, deel 5: Bosgemeenschappen, Backhuys Publishers, 1991

- Enno Zuidema stedebouw, Altenburg & Wymenga, H+N+S Landschapsarchitecten, Gebiedsvisie Hollandse Hout, 2011

Page 99: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

Met dank aan:

Berdie Olthof

Karen de Groot

Paul Roncken

Ronald Buiting (Buiting Advies, ecologie)

Jandirk Hoekstra (landschapsarchitect H+N+S)

Kees Hund (landschapsarchitect (RIJP)

Maartje Dros

Eric Klaarenbeek (designer of the unusual)

Jaap Meeuwissen (SBB)

Jos Rutten (SBB)

Thijs de Zeeuw

Joeke, Breg, Katja, Carolien,

Lauren, Victorine

Astrid, Hannah, Leen

Page 100: Marijne Beenhakker-Master of Landscape Architecture-Hollandse Hout

100