winter 2012-2013 1

GENOEG: VAN BESPAREN NAAR BEWUST LEVENPORTRET: ‘VOORBEELDVREK’ AMY DACYCZYNCadeautjes uit de natuur Z Minder piekeren over geld

Zo werkt crowdfunding Z Interviews met Genoeg-lezers

GENOEGTwintig jaar meer doen met minder

NR.

- € ,

Feest!

En veel bespaar-tips!

Downloadgr at i s nummer 1:Collector’sitem!

.

2 Genoeg 95

Tal van Sterren

Deze lamp is gemaakt door De Gouden Handen onder leiding van kunstenares Corrie van Huisstede. Dit is een initiatief van negen Turkse vrouwen met een passie voor handwerken. In opdracht werken De Gouden Handen mee aan het produceren van grote kunstwerken. Het gezamenlijk werken aan een groot project onder leiding van een kun-stenares is voor de vrouwen een uitdaging. Het gebruikte materiaal voor het haakwerk was nieuw voor hen. Alle onderdelen werden gehaakt met lange stroken geknipt uit plastic tasjes. De lamp is gemaakt voor buurthuis De Meevaart in Amsterdam.Corrie van Huisstede is de motor van de Haak-In, een bewonersinitiatief dat bestaat uit een atelier waar je plastic tasjes kunt inleveren en cursus-sen kunt volgen om die tasjes creatief te leren hergebruiken. Ook is er een galerie waar Corrie’s creaties te zien en te koop zijn. Alles is gemaakt van gebruikte plastic tasjes. De afgelopen twee jaar hebben 642 mensen die hier ingeleverd.Corrie is tevreden over haar initiatief: ‘Buurtbewoners en veel mensen van ver daar buiten zijn zich ervan bewust geworden dat afval waarde heeft! ‘

Meer info: haakin.nl (met dank aan lezeres Anja Anker voor de tip)

Genoeg kunst

Lamp ‘Tal van sterren’, gehaakt door negen paar vaardige handen.

winter 2012-2013 3

Nummer 95 - winter 2012/2013

HET GENOEG VAN Marieke Henselmans 8Ze is medewerkster van het eerste uur en staat bekend als dé bespaardeskundige van Nederland. Maar Marieke Henselmans is meer dan dat.

PORTRETamy Dacyczyn 14Ze was uitgeefster van de Tightwad Gazette, de Amerikaanse Vrekkenkrant die Rob van Eeden en Hanneke van Veen tot voorbeeld diende. Wat inspireerde haar en wat doet ze nu?

ACHTERGRONDtwintig jaar Vrekkenkrant en Genoeg 21In 1992 verscheen de eerste Vrekkenkrant. Hoofdredacteur Mar Oomen blikt terug met de oprichters en sprak de mensen die het stokje van hen overnamen. Plus: interviews met abonnees.

ONDERZOEKConsuminderbeweging groeit 26Hippe uitstraling, positieve boodschap: nieuwe consuminder-organisaties zijn helemaal van deze tijd. Arland Swaak, die een inventaris maakte, ziet ook een paar verbeterpuntjes.

INTERVIEW Minder piekeren over geld 32Zorgen over geld? Je kunt proberen meer te verdienen, maar er zijn ook andere oplossingen denkbaar. Filosoof John Armstrong geeft tips.

INHOUD

HandigDe tuin van Annemiek: Gaven van de grond 36Koken met genoeg: Taart 38Dat doe ik lekker zelf: Een woonmantel maken 40Repair Café: Kerstverlichting repareren 42Over auto’s: Elektrisch of niet? 43Het huishoudboekje: Marit Pannekoek blikt terug 44Geldzaken en Bitje wijzer: Crowdfunding 46Over de datum: Wijn 49

tips Van lezers 6Web 12Tuin 36Keuken 39Geld 46

ColumnsMarieke Henselmans 10Elisabeth Noorduin 17Op de fiets naar Bali 25Herman Pleij 30

VerderLezers schrijven 4Redactioneel 5Familiekringloop 7Kopen, laten lopen 11Kort genoeg 12Kicks voor niks 31Boeken 50Wie genoeg heeft 52Ik bied, ik zoek 52

Pagina 40: Zelf maken: woonmantel 2.0

Downloadgr at i s nummer 1:Collector’sitem!

Download de eerste Vrekkenkrant opwinkel.genoeg.nl/magazine/1001.html

4 Genoeg 95

Lezers schrijven Genoeg

Reageren op de inhoud van Genoeg of een goede tip? Stuur reacties naar:Redactie Genoeg,Swammerdamstraat 60 hs, 1091 RW Amsterdam. E-mail: redactie@genoeg.nlDe redactie houdt zich het recht voor brieven niet te plaatsen en reacties van lezers in te korten.

Jubileum (1)Wij (echtpaar van 58 jaar jong) behoren tot de groep lezers van het eerste uur. We zijn grote fans. Genoeg lezen en herlezen we van voor naar achter. Daarna verlaat het blad dit huis om een lange weg te gaan via schoon-dochter en familie naar velen die ook weer genieten van het blad. Onlangs kwam ik een paar oude exemplaren tegen bij een kringloop, onderin een doos. Ze kwamen absoluut niet tot hun recht, vond ik. Ze moeten rouleren, was mijn gedachte en ik kocht ze voor het luttele bedrag van 10 cent per stuk. Nu zwerven ze weer in familie- en

delijker. Ik ben dol op eco, want ik wil een leefbare wereld voor mijn kleinkinderen. Er staan huishoudboekjes in van andere mensen, en uitstekende artikelen, die ik haast allemaal lees. Met mijn zuinigheid heb ik be-reikt dat we altijd een zomerhuis hebben gehad en toch redelijk royaal kunnen leven. Het is al-lemaal een kwestie van plannen, vooruitzien en niet uit de band springen. Ga zo door Genoeg, met ons begeleiden en objectief voorlichten!

�ea ‘t Hart

Jubileum (3)Ik ben een oudgediende, en las met veel genoegen de eerste Vrekkenkranten. Ik herinner me gebruikte theezakjes die aan de waslijn te drogen werden gehangen voor hergebruik, en Hanneke en Rob van Eeden, gehuld in woondekens, omdat ze de verwarming een paar graden omlaag hadden gezet. De Vrek-kenkrant is het enige blad dat ik van begin tot einde helemaal lees, ook nu het veranderd is een glossy die Genoeg heet. De tips van lezers zijn soms hilarisch, maar bijna altijd bruikbaar.En voor een �nanciële nitwit zo-als ik is de column van Marieke Henselmans over omgaan met geld heel waardevol. Ik deel het blad dan ook graag met vrienden en bekenden, en in onze LETS-kring Harderwijk wordt het blad graag gelezen. Mijn dochter woont in het buitenland. Ik neem altijd de opgespaarde nummers van Genoeg voor haar mee. Op de kleintjes letten en genieten van de luxe waar je echt voor kiest, daar staat Genoeg voor. Gaan voor een duurzame wereld en je steentje bijdragen waar je kan – wie genoeg heeft geeft – spreekt mij ook aan.

Ellen Smal

InspiratiefeestWij hebben afgelopen zomer een feest gegeven vanwege ons 25-jarig huwelijk. Aan de gasten vroe-gen wij om geen ‘gewone’ cadeaus mee te brengen, maar om ons iets te leen te geven dat hen persoon-lijk heeft geïnspireerd, of waarvan ze dachten dat wij er blij van zouden worden. Dat pakte geweldig uit: we kregen boeken, cd’s, �lms. schilderijen, ge-dichten en meer. Iedere gast werd speciaal door een bevriend fotograaf gefotografeerd met zijn/haar leengeschenk, de foto’s werden ter plekke geprint en bij de cadeaus neergelegd. Tijdens het feest zorgden de ‘inspiratiecadeaus’ voor leuke ontmoe-tingen en gesprekken. Daarna hadden we langere tijd veel plezier van alle ‘geleende inspiratie’. En tot slot hadden we nog vele �jne ontmoetingen met vrienden en familie toen we het geleende weer kwamen terugbrengen.

Jacqueline Koopman

vriendenkring rond en zo hoort het! Wij zijn zeker geen ‘kren-ten’, geen mensen die via een ijzeren discipline onszelf van alles moeten ontzeggen, maar we leven zo bewust mogelijk. Als we onszelf wat luxe gunnen, doen we dat met veel plezier en intens. Voor een aantal mensen is dat niet te begrijpen. Waarom je al jaren naar hetzelfde plekje met vakantie gaat (Texel in ons geval en meestal kamperend, puur genieten van rust en schitterende natuur), hoe je in hemelsnaam aan een lage energierekening komt (simpel: wekelijks standen opschrijven en jezelf alert maken op overbodig gebruik; gaat moei-teloos na enige tijd), het rond-struinen in kringloopwinkels en op rommelmarkten. Mijn man en ik vinden het heerlijk!Inmiddels zijn wij in het bezit van een moestuin (‘lapje’ noemt men dat hier in het �oolse). We genieten dus heel erg van de artikelen van Annemiek. Leuk geschreven, en we passen haar tips regelmatig toe. Beste men-sen, ga zo door!

Paul en Annemarie Schellinger

Jubileum (2)In de familie stond ik bekend als ‘de zuinige’, degene die het niet nodig vond zich te omringen met allerlei luxe en leuke dingen. Ik kocht graag op rommelmark-ten, repareerde mijn kleding en ondergoed, wat toen al ongebrui-kelijk was, want voor een prikje had je nieuwe. En ik gooide niets weg, alles werd vroeg of laat her-gebruikt. En toen ontdekte ik de Vrekkenkrant. Er bestonden dus nog meer van die nadenkende zuinigerds! Veel tips waren mij al lang bekend, maar ik haalde er altijd bruikbare dingen uit. Soms schaterde ik, bij tips die helemaal niet zuiniger waren, dat had ik al lang uitgeprobeerd. Genoeg werd groter aangepakt, en milieuvrien-

Jubileum tip

winter 2012-2013 5

Foto

: Co

de K

ruijf

Mar Oomen

Het is alweer twintig jaar geleden, maar een aantal van u kan het zich vast nog herinneren: de berichten in kranten en op televisie over een echtpaar dat besloten had als vrekken door het leven te gaan. Ze wilden zo zuinig mo-gelijk leven en schreven daarover in hun Vrekkenkrant. Als ze geen zin hadden om de kachel aan te zetten, droegen ze een grote warme woonmantel, een soort hobbezak. Ik zie de foto van het stel in de Volkskrant nog voor me. En hun theezakjes hingen ze aan de waslijn te drogen. Ook dat beeld staat bij sommige Genoeg-medewerkers in het geheugen gegrift. Niet dat Rob van Eeden en Hanneke van Veen in het echt ook hun theezakjes droogden: der-gelijke zuinigheid ging ook hen te ver. Maar ze deden er alles voor om hun soberheidsideaal en hun Vrekkenkrant aan de man te brengen. Met succes. Soberheid als leefstijl werd weer steeds meer geac-cepteerd. Genoeg, de opvolger van de Vrekkenkrant, plukt daar nog altijd de vruchten van. Maar we hadden ook last van het vrekken-imago. Dat Genoeg nu nog steeds bestaat, is niet vanzelf gegaan. We hebben veel aan u, trouwe en betrokken lezers, te danken. U heeft ons steeds laten zien welk pad we als tijdschrift zouden kunnen inslaan. Lees over de geschiedenis van Genoeg in dit jubileumnummer. Lees ook het mooie portret van de grote inspirator van het vrekkenpaar: de Amerikaanse Amy Dacyczyn, uitgeefster en hoofdredacteur van de Tightwad Gazette, de Amerikaanse variant van de Vrek-kenkrant.Arland Swaak vertelt in dit jubileumnummer hoe de consuminderbeweging in Nederland er op dit moment voorstaat. Er gebeurt veel, maar het kan altijd beter. Ge-noeg wil daarin graag met u samen het voortouw blijven nemen. Daarvoor zijn wel een aantal ingrepen noodza-kelijk, want ook wij lijden onder de crisis. Om met name de porto- en drukkosten te beperken, wordt Genoeg een kwartaalblad; een seizoensblad zeg maar. Het eerstvol-gende nummer verschijnt op 21 maart 2013. Veel dikker natuurlijk, en met nog meer achtergrondverhalen, prakti-sche rubrieken en tips, want we bezuinigen zeker niet op inhoud. Onze site en onze digitale nieuwsbrief zullen in dit digitale tijdperk een nog grotere rol gaan spelen. We hopen van harte dat u met ons mee blijft doen.Op de landelijke Genoeg-dag op 24 maart (vrij reizen met het boekenweekgeschenk!) zullen we het vernieuwde blad aan u als trouwe lezers en aan andere geïnteresseer-den presenteren, op een feestelijke dag met inspirerende sprekers en veel workshops, onder anderen van Genoeg-medewerkers. Noteer die datum maar vast in uw agenda.

Redactioneel

Jubileum

Energielast verminderenNaar aanleiding van het artikel ‘Verlicht je energielast’ (Genoeg 94) het volgende. Via de Consumentenbond ben ik dit jaar overgestapt van Oxxio naar Energiedirect. Volgens de veiling kwam deze energieleverancier als goedkoopste uit de bus. Het zou circa 200 euro schelen. Eenmaal overge-stapt bleek dat ik zelfs iets meer moest betalen. Ik heb de Consumentenbond geschreven dat ze een verkeerde voor-stelling van zaken hebben gegeven. Ook kwam ik erachter dat de Consumentenbond een vergoeding krijgt voor elke overstap die via hen gaat.

JacquelineHuizenruilGenoeg heeft wel eens aandacht besteed aan huizenruil in de vakantie. Daar heb ik goede ervaringen mee. Ik heb nooit last gehad van diefstal of schade aan mijn spullen. De ander zit immers in hetzelfde schuitje als ik. Dit jaar ruilden we alweer voor de vijfde keer. Met een landhuis in Frankrijk met een enorme tuin en een verwarmd zwembad. De eerste keer was heel spannend. We reden naar een adres aan de Rhône in Frankrijk. Halverwege een smal paadje naar de rivier stond een piepkleine, moderne ‘studio’, onzichtbaar vanaf de straat. Het was een paleisje, met een prachtige tuin. De tweede keer zaten we middenin Parijs, vlakbij een halte van de metro. Het jaar daarop belandden we in Ierland, in een zomerhuis aan de kust. De buren brachten zelfgebakken taarten en koekjes en waren altijd in voor een praatje. Een at middenin Wenen was ons volgende adres. Vlakbij het Museumkwartier en met een tramhalte voor de deur.Het is een fantastische formule: je komt in onbekende hui-zen, je kunt altijd zelf boodschappen doen en koken. Alleen de reis kost geld. Van tevoren kun je je wensen aangeven, alles is mogelijk, zelfs van auto ruilen. Kijk op: homeforexchange.com.

Hanny Hazelaar

FamiliekringloopOnze kerstboom wordt al jaren bekroond met een ster. Deze is in de jaren 30 door mijn moeder van karton gemaakt met glitter. Als na een aantal jaren de glitter dof werd, werd er een nieuwe laag op gelijmd. De ster is nu door al die lagen 1 cm dik geworden!

Marjan Grijseels

Correcties en aanvullingenIn de Familiekringloop in Genoeg 94 staat ten onrechte dat de tweede moeder van Ineke een sober leven gewend was. Zij was juist een relatief grote luxe gewend. In de reportage over LETS in Genoeg 94 staat dat je bij sommige groepen niet meer mag meedoen als je te veel in de min staat. Dat had moeten zijn: dan mag je in de meeste groepen alleen nog maar leveren en niet meer afnemen. Dat mensen soms te hoge verwachtingen van de uitvoering van een klus hebben, klopt ook niet. In de meeste LETS-groepen geeft een lid aan of hij zijn diensten als amateur of profes-sional aanbiedt en of hij ervaring heeft. Onze excuses voor de gemaakte fouten.

6 Genoeg 95

Boodschappen-mand Voor het boekproject De Boodschappenmand - koopkracht in de praktijk hielden mensen met een laag inkomen een huishoudboekje bij, vertelden zij hoe zij (niet) rondkomen en waar zij in de dagelijkse praktijk tegenaan lopen. Na een eerste deel is er nu een vervolg met elf interviews. Enkele eerder geïnterviewden komen aan het woord en zeven nieuwe. Er is speciale aandacht voor onder meer kleine zelfstandigen en voor de positie van ongedocu-menteerden. Het boekje (40 pagina’s) is voor € 3,00 (excl. porto-kosten) te bestellen bij werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA, info@armekant-eva.nl.

Goedkoop garenVoordat ik een lockma-chine had, keek ik altijd met spijt naar goedkope grote klossen lockgaren, die niet voor mij met

mijn gewone naaima-chine bestemd leken. Sinds ik een lockmachi-ne heb, heb ik ontdekt hoe ik dat goedkope garen ook op mijn gewone machine kan gebruiken. De lock-garenklos staat los op tafel, en de draad moet eerst omhoog voor je hem naar de machine kunt leiden. Bij mij kan dat makkelijk, omdat ik onder een bureaulamp werk die boven mijn naaimachine hangt. Ik leid de draad vrij over de lamp heen. Vandaar gaat hij naar beneden,

gouden tip

gever

Deel tips met andere lezers: Tipredactie Genoeg, Ridderstraat 56, 5342 AL Oss.E-mail: tipsredactie@genoeg.nl

Lezerstips

WelkomslichtjeEen leuk welkomslichtje bij je voordeur? Tweede-hands weckpotten met een waxinelichtje erin staan erg leuk! Deksel erop is lichtje uit.

Marjan Jonker

zo lang mogelijk te blijven gebruiken. Ze zitten namelijk vol met cadmium.

Lenie Reussink Hooikist (2)In plaats van een of-�ciële Hooimadam te gebruiken kun je ’s morgens na je ontbijt ook even je (zilvervlies-)rijst, bulgur of gierst koken; vervolgens een theedoek om de pan knopen en aan het voeteneinde in je bed plaatsen. ’s Avonds eet je goede drooggekookte rijst. De korreltjes staan vaak grappig rechtop. Als je kampeert, bespaar je hiermee veel cam-pinggas. En als je naar bed gaat, heb je een heerlijk warm plekje aan je voeteneinde. Dat bespaart een kruik.

Margreet Versteeg

Restjes kaasIn Genoeg 94 staat een tip over het invriezen van restjes kaas. Nog makkelijker is het om deze voor het invriezen al te raspen en in een zakje of bakje te doen. Zo kun je gedoseerd wat pakken als je het nodig hebt. Het klontert niet samen en is makkelijk uit het zakje of bakje te halen. Een oud melkpak kan dienen als eenmalig invriesbakje. Goed schoonspoelen, van bo-ven helemaal openma-ken, in de vier hoeken inknippen zover als nodig, eten erin doen, dichtvouwen, elastiek erom en klaar is Kees.

Marianne Weustink

naar de draadgeleider van mijn naaimachine. Op dezelfde manier heb ik met alle kleuren garen enkele spoelen gevuld, zodat ik aan één klos per kleur voldoen-de heb. Ik doe het nu al jaren, en het gaat prima. Ik vraag me alleen nog steeds af waarom die kleine klosjes zo duur moeten zijn.

Greetje Witte-Rang

WaxinelichtjesProefondervindelijk vastgesteld: tien waxi-nelichtjes aan en het wordt één graad warmer in huis!

Marjan Jonker

Hooikist (1)In Genoeg 93 las ik iets over de Hooimadam. Al vele jaren gebruik ik een afgedankte koelbox met oude kussens erin als hooikist. Dat werkt perfect. Ik doe er vaak ’s ochtends, voordat ik naar mijn werk ga, rijst in die ik even heb ge-kookt. Als ik thuiskom, heb ik dan perfecte droge rijst. Ook voor het milieu is het goed om deze koelboxen

winter 2012-2013 7

Meer tips op genoeg.nl

MEER TIPS

Tuin 36-37Koken 39Woonmantel 40-41Geld 46-47Houdbaar 49

Bril in aquariumIk herinner me van lang geleden een tip waar ik erg om heb moeten lachen. Het was iets in de trant van: ‘Gooi ’s avonds voor je gaat slapen je bril in het aquarium. Slakjes en vissen maken je brillen-glazen blinkend schoon en ’s morgens vis je hem weer op!’

Lonneke Willems

Genoeg op een rijKan Genoeg een bouw-tekening leveren van een tijdschriftcassette van karton, waar een aantal nummers van Genoeg in passen?

Martin van der Gaag

De werkbeschrijving voor een bewaarmap voor twee jaargangen van Genoeg vind je op www.genoeg.nl/handig/huis/bewaarmap-voor-genoeg (red.)

In deze rubriek vertellen mensen over kleine en grote bijzondere voorwerpen die in hun familie worden gekoesterd en doorgegeven.

De zilveren lepelTekst en beeld: Yolant Vermeulen

Heleen van der Sanden, uitgever van Genoeg (56): ‘Deze lepel is van mijn vader geweest. Johan Remmet de Groot staat erop. Mijn ouders ontmoet-

ten elkaar vlak na de oorlog. Ze kregen vier kinderen. Ik ben de jongste. Mijn vader had maîtresses. Zes was ik toen ze scheid-den van tafel en bed. Jarenlang hebben mijn ouders geproce-deerd. Mijn moeder kon niet loslaten. Ze bleef de rest van haar leven boos op de wereld, op mannen, op haar vader. Ik hield contact met haar, maar door haar boosheid was ze onbenader-baar.Uiteindelijk werd ze dement. Vlak voordat ze naar een ver-zorgingshuis zou moeten, kwam er naast ons een huis vrij. Ik zei tegen mijn man: “Met hulp van wijkverpleging kunnen wij voor haar zorgen als ze naast ons woont.” Nadat de laatste verhuisdoos was uitgepakt, zat ik met haar aan tafel in haar nieuwe woning. Zegt ze ineens tegen me: “Ik moet getrouwd zijn geweest, maar ik zou niet weten met wie.” Daar moest ik wel om gniffelen: de grote boosdoener was vergeten. Ik hielp haar vaak met eten. Pakte ik een andere lepel dan de zilveren lepel met mijn vaders naam erop, dan gaf ze hem terug en zei: “Ik wil die andere.” Ze heeft nog een jaar heel tevreden naast ons geleefd. De lepel verwijst naar dat jaar dat ik letterlijk dicht bij haar in de buurt kon zijn. Ze vond het fijn om samen op de bank te zitten, een kopje koffie drinken. Meer had ze niet nodig en ik ook niet. De impact die haar leven vol boosheid op me had gehad, smolt langzaam weg.Na haar dood heb ik haar huis opgeruimd. Vlak voordat ik klaar was, kreeg ik het aanbod om Genoeg uit te gaan geven. Ik produceerde al jaren, samen met mijn dochter Roos, een tijdschrift voor De Kleine Aarde. Al heel lang koesterden wij de wens om een eigen blad te maken. Het huis van mijn moe-der werd het kantoor van Uitgeverij Genoeg. Later ging mijn zoon in het huis wonen en verhuisde ik het Genoeg-kantoor naar mijn eigen woning. Mijn bureau en het Genoeg-archief staan nu in onze woonkeuken. De lepel van mijn vader ligt in de keukenla. Ik zie ‘m dagelijks.’ Meer informatie over Yolant Vermeulen: kijkenwatkan.nlDit is de laatste aflevering van familiekringloop

Familiekringloop

ConfettiDe tip uit een oude Vrekkenkrant die er voor mij uitsprong was die van mevrouw Smid uit Den Haag. Zij maakte dagelijks van het gekleurde papier van de post en reclamefolders confetti met een perfo-rator. Ze verzamelde die al jaren in een grote gla-zen pot. ‘Als de pot vol is’, schreef ze, ‘gaat mijn kleindochter, trouwen’. Die was op dat moment 18 jaar. De dochter van mevrouw Smid had haar gevraagd het een beetje langzaamaan te doen, want ze wilde haar dochter nog niet kwijt. Kan mevrouw Smid laten weten of ze de confetti inmiddels heeft gebruikt?

Rita van Schijndel

NavulbaarWisten jullie dat Ecover essen afwas-middel, �jnwasmiddel en gewoon vloeibaar wasmiddel nagevuld kunnen worden? Zo heb ik inmiddels dertig jaar plastic essenafval uitgespaard.

Tipgever

Lelijkste parapluVorig jaar ben ik wel vier paraplu’s kwijtge-raakt. In de kringloop-winkel kocht ik daarom de allerlelijkste: een gele met wit handvat. Twee spaken zaten los, die heb ik gerepareerd. Ik heb hem nu al anderhalf jaar. Zo’n lelijk ding neemt niemand mee en is bovendien makkelijk terug te vinden.

Suus de Groot

8 Genoeg 95

Marieke Henselmans (De Bilt, 1958) werkt als verpleegkun-dige en daarna bij de Rutgers Stichting. In 1992 maakt ze haar schrijfdebuut bij de Vrekkenkrant. Bekend werd ze in 1999, als haar eerste boek verschijnt: Consuminderen met kinderen. Daarna volgt een indrukwekkende reeks bespaarboeken en bespaar-kalenders. Ze geeft lezingen en treedt regelmatig op voor radio en tv. Haar nieuwste boek Eigenwijs je hypotheek aflossen is net van de pers gerold (bespreking op blz. xx)

www.mariekehenselmans.nl.

Bij het tuinhek heten drie kippen me welkom: ‘tok, tok, tok.’ En bij de keukendeur maak ik kennis met het verlegen maar ook nieuwsgierige hondje Bobby, dat na wat omtrekkende bewegin-gen voorzichtig zijn witte krullenkopje tegen mijn been legt. Het voelt vertrouwd om bij Marieke Henselmans thuis te komen. Over haar huis in Badhoevedorp, tuin, man en kinderen heeft ze al zo veel geschreven dat het lijkt of je al vaker op visite bent geweest.Het is binnen opgeruimder dan verwacht. Uit haar boeken rijst het beeld op van een jager-verzamelaar die van alles naar huis sleept: meubels van het grof-vuil, vruchten en noten uit het gemeenteplantsoen. Maar een uitdragerij is het beslist niet. Een oude boekenkast is geschuurd en gewhitewasht: ‘Kost niks en je bent weer helemaal trendy.’ De oogst van afgelopen herfst ligt mooi uitgestald op schaal-tjes. Niet zuinigheid maar huiselijkheid voert hier de boventoon. Henselmans werkt daar hard aan: ‘Ik heb niet veel nodig, maar een �jn huis is voor mij basaal. Niet gevuld met nieuwe, dure spullen, maar met kleur en warmte.’

‘Ik heb niet veel nodig, maar een �jn huis is voor mij basaal’

De behoefte aan huiselijkheid heeft te maken met haar jeugd. Ze had het best goed thuis: niet rijk of arm, veel ruimte om te gaan en te staan waar ze wilde, een creatieve moeder, een vader die als schoolhoofd belangeloos bijles gaf aan kinderen die thuis geen steun kregen. Maar écht gezellig wilde het niet worden vanwege spanningen tussen haar ouders, die scheidden nadat ze het huis uit was. ‘Toen ik zelf kinderen kreeg, heb ik daarom geluk en plezier vóór alles gesteld. Daar gaat ook Consuminderen met kinderen over, mijn eerste boek. De rode draad daarin is: wat wil je geven aan je kinderen? Wat wil je überhaupt met je leven? Een krant als NRC pikte die boodschap op, maar

Marieke HenselmansHet genoeg van...

Ze schreef al voor de Vrekkenkrant en ging mee naar Genoeg. Ieder-een kent haar als dé bespaardeskundige van Nederland. Maar die titel doet haar tekort. Op bezoek bij Marieke Henselmans.

Tekst: Ilse Ariëns Foto: Merlin Daleman

bijvoorbeeld De Telegraaf presenteerde het louter als een bespaarboek.’ Geen probleem, mensen pikken er uit wat hen aanspreekt.Het gaat haar niet om het geld, wil ze maar zeg-gen. Genoeg is voor haar dat je prioriteiten stelt en je eigen keuzes maakt. Dat je niet afhankelijk bent van anderen, maar zelfredzaam. De bagage daarvoor heeft ze al jong meegekregen: ‘In het dorp waar ik opgroeide, kon alles. We bouwden hutten, plukten bramen, stookten �kkie. Ik was een beetje ruig, �etste altijd met losse handen, klom in bomen.’ Ze kan verschillende traditionele mannendingen zoals banden plakken, gaatjes bo-ren, auto’s onderhouden, boekhouden en klussen.Maar het meest gelukkig wordt ze van vrouwen-dingen: moederen, zorgen en koken. ‘Meer dan de onderste twee menselijke basisbehoeften uit de

winter 2012-2013 9

van mijn boeken.’ De inmiddels volwassen zonen Henselmans zijn ook besmet. ‘De oudste kwam laatst thuis met een suikerbiet die hij langs de weg had gevonden.’Mocht je denken dat ze de hele dag achter het fornuis staat, dat nu ook weer niet. Henselmans reist heel Nederland door om lezingen te geven over consuminderen. Ze schrijft boeken, columns en heeft een dagtaak aan het beantwoorden van mailtjes. Dat laatste doet ze geheel belangeloos. ‘Mensen vragen advies omdat ze me vertrouwen, dan kan ik toch niet anders dan antwoorden?’ En zo is werk niet echt werk, maar nauw verweven met privé. Dat is voor haar ook de enige manier waarop ze kan omgaan met werk: dicht bij jezelf blijven en je er helemaal in geven. Henselmans schrijft niet alleen voor Genoeg, ze ís Genoeg.

Marieke Henselmans

piramide van Maslov heb ik niet nodig: eten en drinken en een dak boven mijn hoofd. Het hogere – geluk en zelfontplooiing – zit daar voor mij al in besloten. Ik word erg blij van eten verzamelen en klaarmaken. Cadeaus weet ik nooit te bedenken; je maakt me het meest blij met iets als een mooie pompoen.’ En inderdaad, in en rond Henselmans’ huis zie je overal eten. Op het terras staat een mand aardperen. De druiven van de inmiddels kale ranken tegen het huis staan wijn te worden in twee grote gist essen. Op de eettafel een pot met paprika’s in het zuur. ‘Ik had een overschot en weggooien is geen optie.’ De buren kennen haar inmiddels. Manden vol druiven zetten ze voor haar deur omdat ze zelf niet weten wat ze ermee moeten. ‘Het festival van geven en krijgen’, vindt Henselmans. ‘Ze brengen eten en ik geef ze een

10 Genoeg 95

TijdschriftvernieuwingDe moeder van alle consumentenbladen is natuur-lijk de Consumentengids, die in 1953 vlak na het oprichten van de bond voor het eerst verscheen. Er stonden vooral vergelijkende warenonderzoeken in. Het klinkt misschien vreemd, maar als kind vond ik de Consumentengids al leuk. Ik las graag de testen en de ‘stekeligheden’ achterop. En sinds ik volwas-sen ben check ik, als ik een nieuw duur apparaat nodig heb, de Consumentengids, eerst thuis en later in de biblio-theek. Persoonlijk vind ik het �jn als goede dingen gewoon het-zelfde blijven. De Consumenten-gids was helder: grondige testen, lange stukken met veel technische informatie en geen advertenties: heerlijk. In 1992 verscheen de moeder van alle bespaarbladen, de Vrekkenkrant. Die is nog steeds met geen enkel ander blad te vergelijken. Vol bespaartips, gekruid met droge humor afgewisseld met serieuze informatie van Hanneke van Veen en Rob van Eeden. Wat kregen ze veel publiciteit! Dat was gaaf, maar ook uitputtend. In november 1996 kwam de laatste uit. Altijd als ik ergens een lezing geef, komt er nog ten minste één persoon naar me toe die samenzweerderig zegt: ‘Ik was al lid van de Vrekkenkrant! Vanaf het begin ben ik erbij geweest!’ Daarna kwam Genoeg, met eerst Hanneke van Veen nog aan het hoofd. Genoeg is steeds een beetje ver-anderd, afhankelijk van hoofdredacteur en uitgever. Ik bleef ervoor schrijven en bleef het lezen, net zoals die �jne degelijke Consumentengids.Eind 2008 kwam Kassa op de markt. De onderwer-pen waarnaar voor het gelijknamige tv-programma onderzoek werd gedaan konden ook makkelijk in een blad, zo moeten de makers hebben gedacht. De eerste nummers waren nogal vreemd. Aan de ene

Column van Marieke Henselmans over omgaan met geld.

kant 101 bespaartips en de beste en goedkoopste producten. Maar ook columns van grachtengordel-dieren met veel alcohol op en pleidooien voor duur-zaamheid in combinatie met reclame voor goed-koop vliegen. De vormgeving was kleurig en vrolijk. Ik durf te wedden dat ze vanaf de eerste brainstorm hebben afgesproken dat ze niet wilden lijken op de Consumentengids. Ook frappant: ze publiceerden

wel testen, maar zonder gedegen onderzoek in een laboratorium. Gewoon vijf consumenten werd gevraagd een cijfer te geven voor een plakje cake. Vijf portretjes van de proevers, vijf fotootjes van de soorten cake, een gemiddeld cijfer en hupsakee, hebben wij ook een test. Het hele blad ge-maakt met geld van de publieke

omroep. Oneigenlijke concurrentie, maar kennelijk mag het en werkt het. Het tv-programma Radar van de Tros kopieerde het idee: eind 2011 kwamen de makers van dit programma ook met een blad, dat zich iets meer dan Kassa lijkt te richten op geluk, sa-men delen, samen doen, tuinieren, lichaamsverzor-ging en tips, bijvoorbeeld om jezelf te accepteren. Kennelijk is er iets gaan kriebelen bij de Consumen-tenbond. Moeten wij ook niet vlotter, kleuriger, los-ser, moderner? Hun oplossing lag onlangs bij me in de bus: Miss Perfect, jonge dochter van de Con-sumentengids. Deels afgekeken van Kassa en Radar, namelijk ook snelle testjes met fotootjes. Miss Per-fect is een vrouw van 28 zo te zien, retro gefotogra-feerd, bevallig poserend met diep decolleté bij een artikel over strijken. Achterin staat ‘verkoopinfor-matie’, gesponsord door Bijenkorf, V&D, Xenos en vijftig andere winkels. De missie van Miss Perfect: zo veel mogelijk (goedkoop) consumeren. Geef mij Genoeg maar.

Welgeteld

Fijn als goede dingen gewoon

hetzelfde blijven

winter 2012-2013 11

Online huishoudboekjeGeldbesparend, tijdbesparend of milieuvriendelijk. Goede argumenten om tóch tot een nieuweaankoop over te gaan. Maar wat werkt wel en wat niet? In deze rubriek zoekt Genoeg dat uit.

Kopen of laten lopen?

Tekst: Ilse Ariëns

De moderne variant van het huishoudschriftje is het digitale kasboek. Er zijn meer dan tien aanbieders, waarvan Genoeg de grootste onder de loep neemt: AFAS Personal. Drie men-sen testten het boekje voor ons: Caroline (35), Marguerite (43) en Yvonne (31).

Wat is het?AFAS Personal is een online kasboek. Je logt in op de web-site afaspersonal.nl om het te gebruiken. Het kasboek koppel je aan je bankrekening(en), waarna alle transacties in beeld komen. Het is dus vooral geschikt voor wie veel elektronisch betaalt. Voor het bijhouden van contante uitgaven zit een optie in het programma, maar onze testers gebruikten die niet: ‘te veel gedoe’.Het programma brengt je aankopen automatisch onder in categorieën als kleding of verzekeringen. In het begin maakt het fouten, maar die kun je handmatig corrigeren. Het kasboek is zel erend, waardoor je er na verloop van tijd steeds minder werk aan hebt. AFAS Personal heeft een gratis basisversie en een Plusversie voor € 2,99 per maand.

Gebruiksgemak?Alle testers zijn positief. In het begin waren ze veel tijd (‘een aantal ochtenden’) kwijt aan het handmatig categoriseren van de uitgaven. Uiteindelijk vond iedereen het programma gebruiksvriendelijk. ‘Veel minder werk dan een gewoon kas-boek, waarbij je alles zelf noteert’, vinden de drie gebruikers. Yvonne: ‘Dit is de eerste keer dat ik het volhoud om een kasboek bij te houden.’

Loont het?Twee van de drie testpersonen zijn door het bijhouden van het kasboekje minder gaan uitgeven. Caroline ontdekte dat ze veel uitgaf aan cadeaus, Yvonne aan uitjes. Een kasboek bijhouden is sowieso een goed idee. Mensen die dat doen hebben minder vaak schulden, blijkt uit onderzoek van het Nibud.

Is het veilig?Online kasboekjes zijn goed beveiligd. Volgens een woord-voerder van AFAS is het zelfs voor medewerkers niet moge-lijk persoonlijke gegevens in te zien. Twee jaar geleden was er een lek in een kasboek van een andere aanbieder, maar dat is een uitzondering. Wie het toch niet vertrouwt, kiest liever voor een huishoudschrift of een o�ine kasboek. Marguerite vond dat bij registratie wel érg veel persoonlijke gegevens werden gevraagd: ‘Wat gaan ze daarmee doen?’

Digitaal of papier? Dat het kasboek automatisch wordt ingevuld, bespaart je veel tijd. Het gevaar bestaat dat je minder goed de vinger aan de pols houdt dan wanneer je zelf elke uitgave noteert. En inderdaad: Caroline en Marguerite merkten dat ze na een paar maanden de zaak lieten verslo�en. Ze willen AFAS Personal blijven gebruiken, maar niet structureel. ‘Na een tijd weet je wel wat je uitgeeft. Dan is af en toe een check voldoende.’ Yvonne gaat beslist door: ‘Ik vind het versla-vend leuk om te kijken waar nog te besparen valt.’

Gratis of betaalde versie?Onze testers gebruikten zowel de gratis als de betaalde versie. Het verschil vinden ze niet spectaculair. Twee hebben voldoende aan de gratis versie, de derde heeft de plusversie nodig omdat haar gezin meer dan twee betaalrekeningen heeft. De basisversie kan hooguit twee rekeningen aan.

Kopen of laten lopen?AFAS Personal geeft je een helder inzicht in je �nanciën. Voor het programma betalen is doorgaans niet nodig, want de basisversie is al erg compleet. Zelf een kasboek bijhouden is nóg beter, maar veel mensen houden dat niet vol.

TipsZ De website wijzeringeldzaken.nl geeft een overzicht van alle online én offline kasboekjes, met prijzen en functies.Z Yvonne houdt een blog bij over besparen: selfbalance.nl.Z AFAS Personal heeft net als veel online kasboekjes aparte software voor tablet- computers.Z Redacteur Ilse Ariëns werkt met een zelfgemaakt kasboek in Excel. Je kunt het downloaden op de website van Genoeg.

12 Genoeg 95

WebtipsE-nummersIn veel bewerkt voedsel, cosmetica, maar ook in medicijnen zitten toe-voegingen: de zogeheten E-num-mers. Ze hebben een slechte naam, maar is dat terecht? Foodwatch neemt E-nummers onder de loep en doet verslag op foodwatch.nl.

HergebruikOp verdraaidgoed.nl vind je al-lerlei spullen die gemaakt zijn van afgedankt materiaal: een hangmat uit oude spandoeken, een schaal van een wasmachinedeur. Ze zijn bedacht door jonge ontwer-pers en geproduceerd in sociale werkplaatsen. Het is origineel en duurzaam design. Knutsel je liever zelf, laat je dan inspireren.

Prei-zig?Ook als je niet veel te beste-den hebt, kun je biologisch eten. Biobudget.nl geeft recepten en bespaartips. Nog een webtip: eatgreen.nl van de Nederlandse Vegetariërsbond.

Let op je centenTwee nieuwe startpagina’s voor geldzaken: Geld.startpagina.nl geeft een overzicht van de hoogste spaarrentes en de gunstigste lenin-gen en hypotheken. Op hypotheek.startpagina.nl staan links naar informatieve sites over hypothe-ken, hypotheekrentes en handige hypotheekberekeningen.

Meer nieuws op genoeg.nl

Z De column van geld- onderzoeker Gerard BorstZ Nieuwe recepten, tuintips, bespaartips en meer.

Kort genoeg Samenstelling: Ilse Ariëns en Miriam Notenboom (agenda)

Je eigen kledingbeurs

Goedkope merkkleding

Zelfs een broek van 25 euro bij C&A vindt ze véél te duur. Conchita Zeller koopt alle kle-ding voor haar gezin voor een prikkie op de beurzen die ze zelf organiseert.

Was je altijd al van het tweedehands?‘Nee. Als veel mensen dacht ik: getver, ik ga geen muf-fe spullen dragen die een ander heeft afgedankt. Maar toen de kinderen klein waren, hadden we het een poos niet zo breed. Toen ben ik voor het eerst gaan kijken bij een kledingbeurs in een buurthuis in Gouda. Tot mijn verrassing hing daar de mooiste merkkleding voor een paar euro.’

En toen begon je voor jezelf?‘Eerst meldde ik me aan als vrijwilliger in Gouda. Toen ik een paar jaar geleden zelf iets ruimer kwam te wonen, ging ik daarnaast jaarlijks beurzen organiseren in mijn eigen huis, twee voor volwassenen en twee voor kinderkleding. Het is nu een echt familiebedrijf-je. Mijn dochters van 10 en 18 en mijn vriendinnen helpen mee met sorteren en alles netjes uithangen.’

En, loont het?‘Wie kleren aanbiedt, krijgt driekwart van de verkoop-prijs, een kwart is voor mij. Maar met de kosten eraf houd ik vrijwel niks over. De beste beloning is dat we het hele gezin voor bijna niks in het nieuw kunnen steken en dat ik blije mensen zie weggaan met tassen vol kleren.’

Heb je tips voor mensen die dit ook willen?‘Denk van tevoren goed na over de praktische uitwer-king. Wat heb je nodig? Hoe promoot je jouw beurs? Hoe regel je het �nancieel? Begin klein, bijvoorbeeld met een beurs voor vriendinnen. In kinderkleding is veel handel, maar kleding-beurzen voor volwassenen zijn een gat in de markt. Wil je inspiratie op-doen, kijk dan op mijn site.’ http://kledingbeurs stolwijk.comli.com.

Op de foto: Conchita Zeller met dochter Luna, die niet kan wachten tot de volgende beurs.

Spaaractie spekt winkelSparen voor wijngla-zen of dierenplaatjes, klanten zien het als beloning voor hun aankoop. Maar wie echt verdient aan spaaracties, is de winkelier. Als acties langer duren, kunnen ze er zelfs nóg meer winst uit halen, blijkt uit Gronings onder-zoek.Cruciaal is het zogeheten Point Pres-sure E�ect, het punt waarop consumenten meer gaan kopen om hun spaarkaart vol of verzameling compleet te krijgen. Volgens het onderzoek ligt dat in de laatste acht weken van een actie; de omzet groeit dan met 8,8 procent. Het e�ect is doorgaans het grootst bij acties die tussen de veertien en achttien weken lopen, langer dan veel acties nu duren. De uitkomst van het onderzoek gaat als een lopend vuurtje door retailland. Wees binnenkort dus nog meer op je hoede.

winter 2012-2013 13

Agenda

Maandag 10 december 2012Dag van de MensenrechtenOp 10 december 1948 namen de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aan. Tegenwoordig wordt op die datum de Internationale Dag van de Mensenrechten georganiseerd. Amnesty International staat stil bij de huidige schendingen van die rechten. amnesty.nl

T/m zaterdag 22 december 2012SchraapSchraap is een muzikale komedie over een ideo-logische vrekkenwoongroep. Wanneer ontaardt zuinigheid van ideaal in ongehoorde vrekkigheid? Met Lies Visschedijk, Ilse Warringa, Ricky Koole en Rop Verheijen. tgbloodymary.nl

Donderdag 31 januari - donderdag 7 februari 2013Gedichtendag en PoëzieweekGedichtendag is het jaarlijkse poëziefeest van Ne-derland en Vlaanderen. Op scholen, in bibliotheken en winkels, culturele instellingen, op het werk of gewoon op straat wordt poëzie voorgedragen. Aansluitend vindt de eerste Poëzieweek plaats met als thema ‘Muziek’.

T/m juni 2013Life Needs InternetIn de tentoonstelling ‘Life Needs Internet’ in het Museum voor Communicatie onderzoekt kunste-naar Jeroen van Loon de invloed van internet op het dagelijks leven. Hij reisde van het hypermoderne Singapore tot de jungle van West-Papua, maakte portretten van de inwoners en vroeg hun in een handgeschreven brief te beschrijven wat het inter-net voor hen betekent. Museum voor Communica-tie, Zeestraat 82, Den Haag. muscom.nl en lifeneedsinternet.com

Kijk voor meer Agendatips op genoeg.nl

Sport je blijMisschien kruip je net als veel mensen ’s avonds nog even achter de computer om te werken. Doe het niet. Werk je te lang door, dan herstel je slecht van de werkdag en is de kans groot dat je je op den duur minder vitaal voelt. Voor de televi-sie hangen dan maar? Nee, ga sporten. Wie ’s avonds sport, is be-duidend gelukkiger, blijkt uit onderzoek van de Erasmus Uni-versiteit Rotterdam. Je kunt meedoen aan het geluksonderzoek via gelukswijzer.nl.

Keurmerk- checkEko, Kies Bewust, Demeter, Tonijn-vriendelijk... Het is om gek van te wor-den, al die verschil-lende keurmerken. De Keurmerken-Wijzer van Milieu Centraal vertelt hoe betrouwbaar een keurmerk is en wat het precies garan-deert. Te downloa-den als app voor de iPhone en Android.

‘We gaan naar een meer humane en

duurzame economie. De markt wordt

minder vreemd en zal minder ver van

ons afstaan.’

Trendforecaster Lidewij Edelkoort in 2

november 2012 in Trouw

Over Genoeg gesproken...

Zielige boeken In het Gelderse dorp Beesd staat een van de kleinste bibliotheken van Nederland. Jordi en Michelle de Groot hebben naast hun woonhuis een telefooncel gezet die dienst doet als ruilbibliotheek. Mensen mogen een boek meenemen als ze er een exemplaar van zichzelf voor in de plaats zetten. Het idee komt uit een krantenbericht over een ruilbibliotheek in Duitsland. Op Marktplaats kochten de De Groots een oude, gehavende telefooncel die ze met veel zwoegen en zweten opknapten.Er zijn in Gelderland meer van deze particuliere minibibliotheekjes. Zo staat er een boekenasiel in de Nijmeegse voortuin van Rinske Kegel. Het is een piepklein huisje waar buurtbewoners boeken kunnen brengen en halen. Zielige boekjes, volgens Renske, die erop wachten om gelezen te worden. Ze heeft haar boekenasiel opgericht omdat ze vindt dat boeken voor iedereen beschikbaar moeten zijn. Dat is geen vanzelf-sprekendheid meer, omdat steeds meer reguliere bibli-otheken de deuren sluiten. In haar eigen Gelderland is het aantal haltes van de bibliobus in twee jaar tijd gehalveerd. In veel andere provincies is het met deze boekenbus trouwens al even droevig gesteld.Zelf een bibliotheekje bouwen? Kijk dan op deze vrolijk inspirerende Engelstalige website littlefreelibrary.org.

14 Genoeg 95

Portret

amy Dacyczyn (spreek uit: deci-sion) is consuminderaar avant la lettre. Al vroeg in haar leven ondekte ze dat het gebruikelijke carrièremodel van veel werken om veel te kunnen uitgeven niet

bij haar paste. In de Verenigde Staten, waar veel meer tijd opgaat aan woon-werkverkeer en aan het werk zelf dan hier, ligt die mallemolen snel op de loer. ‘Ook ik gaf ooit geld uit aan dingen die op de lange duur weinig waard zijn, zoals uit eten gaan en kleding. Op een gegeven moment stuit je dan op de vraag: waarom werk ik eigenlijk zo

De Tightwad Gazette was een belangrijke inspratiebron voor de Vrekkenkrant. De Amerikaanse Amy Dacyczyn was zes jaar lang de hoofdredacteur en uitgever van het blad, dat immens populair was. Ze pleit nog steeds voor je leven in eigen hand houden. Creatief zuinig zijn hoort daar bij.

Tekst: Martin van der Gaag Illustratie: Heleen van der Sanden

De fanatieke spaarzin van Amy Dacyczyn

Het huis van Amy Dacyczyn. Ze vond haar droomhuis na zeven jaar sparen in Maine, aan de Amerikaanse noordoostkust.

hard?’ Wat ze echt wilde was een zelfstandig leven met een groot gezin in een negentiende-eeuws eigen, houten huis in een landelijk gebied. ‘Voor een twintigjarige een tamelijk archaïsch idee.’ Ze zocht zelfs een partner bij die wens. Jim wilde pre-cies hetzelfde als zij. Ze trouwden. Hun uitgaven hielden ze zo scherp tegen het licht en ze legden zoveel geld opzij, dat Amy kon stoppen met wer-ken en zelf voor haar kinderen kon gaan zorgen.

Minder werkenHet perfecte negentiende-eeuwse huis vonden ze na zeven jaar sparen in Maine, aan de Amerikaanse

winter 2012-2013 15

bijvoorbeeld het nut van het ontwikkelen van je creativiteit en de ethiek van zuinigheid: mag je van een kind iets waardevols kopen voor een dubbeltje? En mag je muns van een hotelontbijt in je tas stoppen?Amy’s eigen favoriete artikel is You and the �nan-cial edge – �nd your �nancial comfort zone. Kern-boodschap: genoeg geld hebben is voor een groot deel een keuze. Iedereen kan besparen en daarmee de afstand tot de �nanciële afgrond vergroten. Dat levert vrijheid op. Een ander artikel dat ze memo-reert is de wat controversiële beschouwing over het relatieve nut van een universitaire opleiding. ‘Die wordt vaak als heilig beschouwd, maar is kostbaar en levert je een gigantische schuld op. Is het dat waard?’ Voor deze boodschap was het grote pu-bliek misschien niet rijp, want het stuk ontbreekt (op verzoek van de uitgever) in haar boek.Wie denkt dat dit alles resulteert in belerende geldtellerij heeft het mis. Ook voor hedendaagse lezers spreekt uit Tightwad Gazette humor, de speelse wil het leven te slim af te willen zijn en een relativerende dialoog met de lezers. Wat een goede tip is voor sommige mensen, is dat immers niet voor iedereen. En Amy is bereid toe te geven dat sommige besparingen echt te ver gaan, zoals het splitsen van wc-papier, zodat je twee rollen krijgt.

Zuinige fanatiekelingDe boodschap ‘zuinig leven maakt vrij’ was begin jaren negentig revolutionair. Die stond immers haaks op de gebruikelijke credo’s ‘kopen maakt gelukkig’ en ‘hard werken moet’ waaraan de ge-middelde westerling gewend was. Veel van Amy’s ideeën waren echter niet nieuw. Ze citeert zelf haar grootmoeder: ‘En jij denkt dat mensen willen betálen voor het lezen van die tips? Die kent toch iedereen?’ Het maandblad bleek meer dan welkom. Het groeide tussen 1990 en 1997 uit tot een vermaard Amerikaans podium voor bespaarders. Na aan-dacht voor TG in een landelijk tijdschrift steeg de oplage In 1992 tot 60.000 abonnees. Media stortten zich op de tot frugal zealot (‘zuinige fanatiekeling’) bestempelde Amy. ‘Meestal was de ontvangst positief. Vooral als ik kon laten zien dat we ondanks onze spaarzaamheid een heel gevarieerd, afwisselend leven leidden.’ Het bij tv-optredens aanwezige publiek kon echter wel eens fel reageren,

noordoostkust. Het inmiddels vier kinderen tellen-de gezin kon met het salaris van Jims marinewerk rondkomen. Een gesprek van Amy met de lokale domineesvrouw leidde tot de verzuchting: ‘Wat zou het mooi zijn als we die zeldzame liefhebbers van spaarzaamheid en hun ideeën bij elkaar konden brengen.’ Zo ontstond het idee voor een tijdschrift. ‘Daarin zou ik kennis over álle facetten van zuinig leven verder kunnen onderzoeken, met hulp van de lezers van het blad.’

Systematisch onderzoekUit dat idee werd in 1990 het eerste nummer van de helemaal op besparen gerichte Tightwad Gazette (TG, letterlijk: Vrekkenkrant) geboren: gedrukt in zwart-wit en van A tot Z geschreven en geïllu-streerd door Amy, van huis uit gra�sch ontwerpster. Zij deed systematisch onderzoek naar alle mogelijke besparingen, met als doel minder hoeven werken en een onafhankelijker, gelukkiger leven kunnen leiden. Wat direct opvalt aan Tightwad Gazette is Amy’s enorme bereidheid tot uitzoekwerk. Geen moeite is haar te veel om ook van heel kleine besparingen uit te zoeken hoe die uitpakken, van het voordeliger zijn van servetten van papier of textiel tot verge-lijkend onderzoek naar de kosten van alle merken chocolademelk en manieren om die te maken.Een bespaarklassieker werd het prijzenzakboekje, waarin je de laagste prijzen opschrijft van producten die je vaak gebruikt, zodat je op ieder product minstens een paar cent kunt besparen. Dat op een heel leven immers ook al deze kleine besparingen aantikken, is een inzicht dat Amy consequent naar voren brengt. Fraai zijn ook de artikelen over hoe met peuters te winkelen en hun wensen te minimaliseren, een geordend tweedehands kledingmagazijn voor op-groeiende kinderen te beheren of hoe systematisch rommelmarkten te bezoeken, en daar af te dingen natuurlijk.

HotelontbijtOok de grotere bespaaronderwerpen worden niet geschuwd, zoals keuzes voor eigen risico’s van verze-keringen, het nut van investeren in waardepapieren, of de vraag of betaald werken door beide ouders wel loont als je je kinderen anders naar dure opvang moet brengen. Daarnaast bevat Tightwad Gazette ook meer bespiegelende bijdragen van Amy over

Amy Dacyczyn in 2009. Foto rechts: De Tightwad Gazette

16 Genoeg 95

met lacherigheid over als extreem ervaren bespaar-tips, maar ook met boosheid: zuinigheid zou slecht zijn voor de economie en haar kinderen zouden vast van alles tekortkomen.

ExperimenterenMaar de vele (laaiend) enthousiaste reacties van lezers waren een sterke motivatie om het blad voort te zetten. Begin jaren negentig was gedetailleerde informatie over besparen nauwelijks verkrijgbaar voor de gewone consument. Er was geen internet. De in TG gepresenteerde informatie, die voort-kwam uit zeer veel persoonlijk experimenteren, bibliotheekbezoek, telefoneren en schriftelijke cor-respondentie met organisaties, bleek daarom zeer waardevol.

Dacyczyn en haar gezin (beelden uit Forever Frugal op Youtube)

Het succes betekende grote hectiek in huize Dacy-czyn, in combinatie met de zorg voor zes kinderen, want in 1990 zette Amy ook nog een tweeling op de wereld. Aanvankelijk werden vrienden en ken-nissen ingeschakeld om vanuit de huiskamer grote hoeveelheden inkomende post te kunnen verwer-ken en het tijdschrift verzendklaar te maken. Door het geleidelijk uitbreiden van de redactie met jour-nalist Brad, zakelijk leider Elaine en de vroegtijdige pensionering van Jim, die huishouden en de zorg voor de kinderen grotendeels op zich nam, werd de productie beter beheersbaar.Al die aandacht bracht op termijn �nancieel succes, maar in eerste instantie vooral een betere inhoud: ‘Toen het aantal abonnees sterk steeg, ontvingen we pas echt een rijkdom aan bespaar-tips van lezers. We konden kiezen. Precies wat ik wilde.’ Een uitgever overtuigde haar in 1993 een eerste verzameling Tightwad Gazettes te bundelen in boekvorm, zodat de informatie voor een breder publiek beschikbaar zou komen. Er verschenen in totaal drie delen. Het plan was altijd al om na zes jaar te stoppen met TG, want Amy wilde zichzelf vooral niet gaan herhalen. De publicatie van de boeken vormde een mooie afronding. ‘Wat ik zo leuk vond aan het tijdschrift, was zélf onderzoek doen naar bespaar-onderwerpen waar ik weinig van wist, maar de

hoeveelheid onderwerpen is eindig.’ In december 1996 viel daarom het doek voor Tightwad Gazette. Amy zette haar bespaarmissie aanvankelijk voort in de thrift shop (tweedehandswinkel) van de plaat-selijke kerk. Ze leidde die zes jaar. ‘Ik wilde altijd graag iets betekenen voor de gemeenschap. Via directe contacten met mensen in de winkel genoot ik daar misschien nog wel meer van.’ Inmiddels is haar leven veel rustiger geworden. Ze speurt graag naar (goedkoop) antiek en is blijven schrijven en onderzoeken. Haar interesse heeft zich verlegd naar de lokale geschiedenis en haar fami-liegeschiedenis. Daarnaast zijn haar eigen huishou-den en dat van haar zes kinderen heel belangrijk geworden. Afgelopen maand verliet de laatste het huis. Dat betekent regelmatig oppassen op de drie kleinkinderen, want ze is inmiddels een trotse oma. ‘Precies wat ik al wilde toen ik twintig was.’ Cynici voorspelden dat haar kinderen zich waar-schijnlijk sterk zouden afzetten tegen een jeugd vol zuinigheid. Dat is niet uitgekomen. ‘Een van mijn dochters, die een jaar helemaal anti was, laat me nu trots zien hoe ze haar huis heeft ingericht vrijwel zonder geld uit te geven.’Zelf leeft ze ook nog steeds zuinig. ‘Als je dat lange tijd achter elkaar doet, kún je ook niet meer zomaar achteloos geld uitgeven.’ Jim nam op een gegeven moment toch maar een bezorgbaantje, want hij begon zich te vervelen. Amy’s verzamelde werk is nog steeds populair. ‘Een lokale bibliothe-caris vertelde me eens dat mijn boeken het vaakst gestolen werden!’

Verlangt ze nog wel eens terug naar publiceren over zuinigheid? ‘Nee, dat is een afgesloten hoofd-stuk. Ik vind het wel eens jammer dat ik nieuwe zuinigheidsvondsten niet meer kan delen. Soms krijg ik verzoeken om een herziene versie van mijn boek. Maar dan zou ik weer interviews moeten geven om het verkocht te krijgen. En juist dat mis ik helemáál niet. Besparen onderzoeken is één ding, maar ik werd ook gezien als leider van een beweging. Dat werd vermoeiend. Er was bij wijze van spreken een tijd dat als de Dow Jones een paar punten zakte, ze meteen bij mij aan de lijn hingen. Dankzij zuinigheid kon ik het leven leiden dat ik wilde. En dat is wat ik met anderen wilde delen. I’ve moved on.’

De citaten in dit artikel zijn afkomstig uit een telefonisch interview in oktober van dit jaar, diverse online interviews (te bekijken via You Tube) en Amy’s inleiding op de Complete Tightwad Gazette. Daarin zijn alle nummers van Tightwad Gazette gebundeld (Villard Books, 1998) ISBN 0375508783, € 26,99; tweedehands (via bookfinder.com) vanaf € 10,-.

‘Als de Dow Jones een paar punten zakte, hingen ze meteen bij mij aan de lijn’

winter 2012-2013 17

Winterslaap

Elisabeth Noorduin werkt in heem- en natuurtuinen.

Natuur in overvloed

In de winter kun je rekenen op vreemde gasten

Een winterslaap houden, dat lijkt me zo heerlijk. Eerst in de herfst je helemaal klem eten, schijt aan Sonja en de vezel- en magerezui-velmaa (het Sinterklaassnoep ligt al in september in de super-

markt); als het echt koud wordt een paar maanden lang alle slapeloze nachten van het afgelopen jaar inhalen, om dan ongeveer in maart, als het betere weer eraan komt, zomerslank en uitgerust wakker te worden. Of zou ik toch iets missen?Sneeuw en ijs niet. Ik kan niet schaatsen, en sneeuw mag wat mij betreft tot kerstkaarten beperkt blijven. Hoewel: zo’n besneeuwde stoep vegen, voor er iemand over gelopen heeft, samen met de buurman – mag ik die �jne sneeuwschop even van jou, mag jij mijn nieuwe bezem – is dan

wel weer leuk. Je hoeft ook even niet naar de sportschool. En die wijde winterjassen waarin je je buik niet hoeft in te houden zijn heerlijk.Veel bomen hebben hun jas dit najaar uitgetrokken. Mooi, die silhouetten, en je ziet de vogels

beter zitten. Ineens heerst er een heel andere sfeer in het bos. Een stuk bos bij Zeist, waar we in janu-ari wandelden, leek compleet veranderd: ‘Dit was toch altijd zo’n donker stuk?’ Ja, duh. Beukenbos. Donker in juli. Kaal in januari. Boomklevers lek-ker zichtbaar. Prachtig bruin bladerentapijt onder de bomen.Het in de zomer zo saaie polderlandschap (Groen. Meer groen. En �le�etsen op mooie dagen, want drie steden moeten er recreëren) verandert in de winter in een uitgestorven, subtiel gekleurde schildersdroom. De weilanden zijn nog wel groen, maar het riet, de ruigtes, de bomen en struiken hebben zachte tinten in alle mengelingen van bruin en grijs, met af en toe wat gele oker van de wilgentakken waar de zon op schijnt. De me-lancholiek in de sloten uitende smienten (een eendensoort die tussen oktober en april in grote aantallen in Nederland overwintert), kwakende eenden en in de verte op de weilanden gakkende ganzen vullen het beeld perfect aan.

Al die wintervogels, die zou ik missen. Overal buizerds, kans op een bijzondere eend, groepen lijs-terachtigen... En lekker aankruisen op de nieuwe ‘dit jaar gezien’-lijst; op 1 januari zijn alle vogels nieuw, ook heel gewone. Even een blokje omlopen om zoveel mogelijk soorten aan te kunnen tekenen. De wintertuinvogeltelling, dat is ook iets om naar uit te kijken in de winter. Zo gauw het koud wordt de silo’s en voerhuisjes vullen en buiten hangen, en de natuur komt naar je toe! Ook zonder de telling is dat het wel waard om wakker te blijven: wat zou er deze winter op afkomen? Het gewone spul natuurlijk: kool- en pimpelmezen, Turkse tortels, spreeuwen. Maar ook in de stad kun je, zeker als je al een aantal jaren voert, rekenen op vreemder gasten zoals vinken, elk jaar meer, staartmezen, een grote bonte specht en een sperwer. Die vogels onthouden dat, en komen winter na winter terug naar die tuin waar het vorig jaar zo goed toeven was. Sommigen van ver, anderen gewoon vanuit het park of van net buiten de stad. Al een paar jaar heb ik een prachtig gekleurde mannelijke win-tersperwer. Elke dag scheurt hij wel even door de tuin, en soms zit hij urenlang in het appelboompje te wachten tot de andere vogels hem vergeten. Er broeden sperwers in de buurt, maar hij kan ook uit het noorden komen. Doet er niet toe, ik ben blij met hem. Jammer om daar allemaal doorheen te slapen.

18 Genoeg 95

Spaarbode is de revue gepasseerd, de Spaarvlam; de Zuinige Bode. Door Tightwad Gazette is het de Vrekkenkrant geworden. Tightwad – het betekent gierigaard, vrek – is ook een scheldwoord.’ Han-neke van Veen: ‘Hartstikke eng natuurlijk, om voor zo’n naam te kiezen. We dachten: we maken er een geuzennaam van.’Het tijdschrift bestond uit zes (later acht) vol-getikte velletjes op A4-formaat, met hier en daar een illustratie uit een oud boek of tijdschrift. ‘Alles uitgetikt op een MSX2-computer van Philips met de naam Vrekkenkrant in het allerknulligste let-tertype dat je kunt verzinnen en aan beide zijden van de naam een lullig spaarvarkentje’, aldus Rob van Eeden. Op de achterzijde van het eerste num-mer prijkten acht tekeningetjes van zijn hand, onder meer van een ‘Haags bakkie’ (kopje koe half gevuld) en een ‘Haagse kroket’ (een kroket zonder vlees). Het onderschrift: Groeten uit ’s Grapenhage. In het blad stonden verschillende intentieverklaringen, zoals: ‘De Vrekkenkrant wil: eerherstel voor de vrek: spaarzaamheid en zuinig-heid verdienen een goede naam’ en: ‘Verbreiding van de vrekken�loso�e: zo veel mogelijk mensen moeten via de Vrekkenkrant kennis kunnen maken met en pro�teren van het vrek-zijn’. Verder bevatte het krantje vooral bezuinigingstips van de makers (‘neem je eigen lunch mee’, ‘zet thee met losse thee in plaats van theezakjes’) en uit het schriftje van de familie (‘Christiane uit Den Haag heeft een kleine tandenborstel gekocht en spaart zo jaarlijks vele tubes tandpasta.’). Zestig aangeschrevenen meldden zich meteen als abonnee. ‘Een respons van 20 procent’, zegt Van Eeden. ‘In de bladenwereld is dat veel hoor. Voor ons waren het er in ieder geval voldoende om door te gaan.’ Nummer twee van de Vrekkenkrant stuurde het echtpaar samen met nummer één naar de pers. En toen was het hek van de dam. Pagina-grote artikelen verschenen in landelijke en regio-

Het begon allemaal met een brief aan de familie, ergens in 1991. Aan zeker vijftig familieleden schreef Hanneke van Veen dat ze haar uitbun-dige levensstijl helemaal zat

was. Voortaan ging ze soberder leven. Ze vroeg om tips. Daar kreeg ze zo veel reacties op, dat ze erover ging schrijven in het familieschriftje dat rouleerde onder neven en nichten, ooms en tantes ter bevor-dering van het onderlinge contact. ‘Gekke grapjes’ zette Van Veen daar in, bijvoorbeeld dat haar vader vegetarisch was geworden. ‘Natuurlijk was dat helemaal niet zo: hij was zo’n man die zei: sla is voor konijnen.’ Maar ook suggesties schreef ze op: dat ze als familie dingen samen konden gaan doen, om de kosten te drukken: een vakantiehuis huren bijvoorbeeld. De familieleden deden enthousiast mee en kwamen ook met allerlei tips en ideeën.In februari 1992 las Van Veen in Vrij Nederland een interview met de Amerikaanse Amy Dacyczyn, uitgeefster en enige auteur van de Tightwad Ga-zette, een krantje dat zuinigheid als een alternatieve levensstijl propageerde, met maar liefst 60.000 abonnees (Zie haar portret op pagina 14). Wat Vrij Nederland over deze vrouw schreef, klonk Van Veen bekend en vertrouwd – alsof het haarzelf betrof. Ze liet de zoon van haar echtgenoot Rob van Eeden, die in de Verenigde Staten woonde, alle reeds ver-schenen nummers opsturen.

ScheldwoordEnkele maanden later, op 21 april 1992, viel bij 250 familieleden, vrienden en bekenden het eerste nummer van de Vrekkenkrant op de deurmat. Onderschrift: Vakblad voor de spaarzame kant van Nederland. ‘Ter bevordering van een simpeler, zinvoller en creatiever leven’, aldus het voor-woord. ‘We hebben lang nagedacht over de naam’, zegt Rob van Eeden in zijn Haagse woning. ‘De

Van besparen naar bewust leven

Twintig jaar geleden verscheen de eerste Vrekkenkrant, na vijf jaar rolde opvolger Genoeg van de persen. Van een vlugschrift over besparen veranderde het langzaam maar zeker in een tijdschrift over eenvoudig leven met zorg voor het milieu; de aanpak werd professioneler. Een terugblik.

Tekst: Mar Oomen en Eva Prins (interviews met lezers) Foto’s: Jorieke de Vet

Twintig jaar Vrekkenkrant en Genoeg

winter 2012-2013 19

‘Steuntje in de rug’Reinette de Weerd (23), activiteitenbegeleidster in de oude-renzorg, leest Genoeg vooral voor de besparing- en bezuini-gingstips.

‘Ik zou graag een fulltime baan willen, maar voor een jongere is die moeilijk te vinden. Ik werk nu achttien uur per week op mijn oude stageplaats. Daarnaast ben ik oproepkracht. Van zo’n 1000 euro netto per maand moet ik rondkomen. Dat is geen vetpot. Op een gegeven moment stond ik structureel rood. Dat wilde ik niet meer. Toen heb ik hulp ingeschakeld van een budgetcoach, want geld-zaken geven mij altijd stress. Samen hebben we mijn inkomsten en uitgaven op een rijtje gezet. Dat gaf al veel inzicht. Nu leg ik bijvoorbeeld elke maand geld opzij voor grote rekeningen die maar eens per jaar komen. Samen kijken we ook waar ik kan besparen, zodat ik uit het rood blijf.Genoeg helpt me daar ook bij. Sinds een klein jaar heb ik een abonnement. Dat bevalt heel goed. Als ik het blad lees, realiseer ik me dat er meer mensen zijn die het zuinig aan moeten doen. Dat motiveert om het vol te houden. Zo vergelijk ik het ‘Huis-houdboekje’ altijd met mijn eigen situatie en denk dan: als zij het kunnen, kan ik het ook. Vaak haal ik er ook tips uit, maar het blad is voor mij vooral een steuntje in de rug.’

nale bladen. Het paar werd dagelijks gebeld met verzoeken om interviews, lezingen en voordrach-ten. Ze zaten bij Astrid Joosten aan tafel, bij Ursul de Geer, in het Belgische praatprogramma van Jan Van Rompaey. Het aantal verzoeken om een gratis proefnummer van de Vrekkenkrant was zo groot, dat ze ‘bijna failliet gingen’. Elk nummer van de krant eindigde met een oproep aan de lezers om tips op te sturen. ‘Wij helpen elkaar. De Vrekkenkrant is het medium waar vrek-ken, spaarders en krentewegers elkaar kunnen ontmoeten, zonder schaamte of hoongelach. Een groot deel van de kolommen zal gevuld zijn met tips, ideeën en artikelen van abonnees.’ De beste tip werd beloond met een verlenging van het abon-nement, en later met een tegoedbon van ƒ 7,50, vrij te besteden aan boeken en oude nummers bij de Stichting Zuinigheid met Stijl van Van Eeden en Van Veen.

Sommige abonnees wildenhet blad uitsluitend in eenblanco envelop ontvangenDuizenden brieven ontving het paar, vaak dicht-getikte vellen vol tips en commentaar, van collega-vrekken, en van critici. Het Meertens Instituut heeft ze keurig ondergebracht in mappen en dozen, gerangschikt op onderwerp: afval en hergebruik, armoede, begraven, belastingen. Bijvoorbeeld: ‘Noteer het antwoordnummer van een instelling en stuur voortaan al je post daarnaartoe.’ De meeste tips namen Van Veen en Van Eeden op in de Vrek-kenkrant. Ze deden ook verslag van hun ervaringen als vrek en met de pers en critici. De krant leek eigenlijk nog het meest op een blog avant la lettre of op een pagina van Facebook. ‘We waren tot dan toe op allerlei manieren bezig geweest met milieu-educatie’, zegt Van Eeden. ‘Hanneke heeft voor De Kleine Aarde nog een boek geschreven over hergebruik. Maar iedereen was in die jaren een beetje moe van dat milieu-bewuste. Door het te koppelen aan het persoon-lijke werkte het wel. Wij zeiden: “Doe het voor je portemonnee en het milieu pro�teert mee!” We bereikten ook een heel andere groep mensen: links, met name de milieubeweging, moest aanvanke-lijk niets van ons hebben; De Telegraaf en het AD schreven meteen enthousiast over ons.’

OplichtmelkToen Marieke Henselmans, Genoeg-medewerker van het eerste uur, het echtpaar voor het eerst op tv bij Astrid Joosten zag, was dat voor haar ‘com-plete herkenning’. Tot dan toe had ze altijd het gevoel gehad de dingen net iets anders te doen dan anderen. In haar omgeving was ze de enige die

20 Genoeg 95

menleving – de door de crisis gedomineerde jaren tachtig waren voorbij, de booming jaren negentig deden hun intrede – leek geld uitgeven de norm, en zuinig zijn taboe. Soberheid appelleerde te veel aan de crisis van de jaren dertig en de benauwende jaren vijftig waarin elk dubbeltje wel honderd keer werd omgedraaid en ieder kledingstuk gedragen werd tot het op de draad versleten was. En nu was er een krant en zelfs een club – de vrekkenclub – van wie het weer mocht, sterker nog: die het zelfs propageerde. Het aantal abonnees steeg gestaag; de lezingen, voordrachten en cursussen die Van Eeden en Van Veen hielden over zuinig leven en verstan-dig omgaan met geld, werden druk bezocht. En ook de boeken die ze schreven over hun ervaringen met het vrekkendom vonden gretig aftrek. Het taboe op zuinigheid leek doorbroken.Toch was er ook veel weerstand. En dat zat hem vooral in de naam. Hoe hard ze het ook pro-beerden, hoeveel humor en relativering ze in het krantje en hun optredens ook staken: vrek en Vrekkenkrant werden nooit echt herkend en erkend als geuzennaam. Ewald Wagenaar, later uitgever van Genoeg, zegt daarover: ‘Een vrek is en blijft een negatieve, schraperige entiteit. Vrekken zijn mensen die anderen iets onthouden ten gunste van zichzelf.’Zelfs sommige abonnees schaamden zich ervoor. Die wilden het blad uitsluitend in een blanco en-velop ontvangen. Veel lezers vroegen Van Veen en

makkelijk kon rondkomen van een studiebeurs, haar eigen auto onderhield en zelf Roosvicee voor haar kinderen maakte van de rozenbottels die ze vond (‘Een vriendin tipte mij dat ik van gistende siroop wijn kon maken. Dat doe ik nu nog steeds, mijn kelder staat vol met essen wijn van allerlei vruchten.’)Ze werkte in die jaren als wijkverpleegkundige bij een consultatiebureau. Het was de tijd dat de zogeheten ‘opvolgmelk’ voor de wat oudere baby op de markt kwam. Henselmans, nog steeds ver-baasd: ‘Een hartstikke duur product was dat, en helemaal niet nodig, maar de consultatiebureaus gingen het dringend voorschrijven. Na twee jaar was het of het er altijd geweest was. Oplichtmelk noemde ik het. Ouders met kinderen zijn zulke kwetsbare prooien. Wat was er mis met melk uit de borst of de verdunde halfvolle melk die kinderen tot dan toe hadden gekregen? Na die uitzending nam ik meteen een abonnement op de Vrekkenkrant, en stuurde een bombardement aan tips. Uiteindelijk ben ik bij de Vrekkenkrant ‘minister van kinderzaken’ geworden. De kinderen van Hanneke en Rob waren al groot, die van ons nog heel jong.’Zuinig leven, verstandig omgaan met geld en spullen: het bleek een grote groep mensen aan te spreken. Veel lezers hadden dat van huis uit mee-gekregen als meest vanzelfsprekende manier van leven, maar in de steeds welvarender wordende sa-

‘Delen is het nieuwe hebben’Godelieve Engbersen (45) was al abonnee van de Vrekkenkrant, de voorloper van Genoeg. Ze werkt als medisch informatiespecialist en is, onder meer, nachtburgemeester van haar woonplaats Tilburg en organisator van de landelijke Genoeg-dag.

‘Dat je zelf kunt kiezen hoe je je leven inricht, hoe je je geld, tijd en energie besteedt. Dat is voor mij de kern van het Genoeg-gedachtengoed. We leven in een maatschappij die men-sen stimuleert om met te veel te leven: te veel spullen, te veel uitgaven, te veel drukte, te veel keuzes, te veel prikkels, te veel gedoe. Veel mensen worstelen daarmee. Mijn motto is: genoeg is meer dan te veel. Meer kwaliteit, meer verbondenheid, meer welzijn. Als je leeft vanuit genoeg, dan leef je met een opgeruimd hoofd, hart en huis.Ik woon zelf bewust in een goedkope huurflat met weinig spullen. Ik heb geen rijbewijs en dus ook geen auto en ik ga niet op vliegvakantie. Ik ben lid van een LETS-ruilkring. Ik deel spullen via spullendelen.nl en haal soms een maaltijd via thuisafgehaald.nl. Dit soort ruil- en deelinitiatieven sterken mij in de overtuiging dat delen het nieuwe hebben is. Waarom zou je spullen, bijvoorbeeld gereedschap, willen hebben die je maar af en toe nodig hebt? Het staat alleen maar in de weg. Delen is beter voor het milieu en bovendien goedkoper én gezelliger.Ik wil mensen graag laten nadenken over hun ‘genoeg’-punt. Dat doe ik onder andere als ambassadeur van Genoeg en als organisator van de landelijke Genoeg-dag. Daarnaast ben ik in Tilburg kartrekker van de Transition Town-beweging en gastvrouw van het Repair Café.Genoeg stimuleert en inspireert mij. Ik lees ’m altijd van voor tot achter. Alle oude nummers heb ik nog. Het blad heeft me geholpen het vol te houden toen ik in mijn omgeving nog een uitzondering was. Het geeft steun te weten dat je niet de enige bent die zo wil leven.’De volgende Genoeg-dag is op 24 maart 2013, reserveren kan via genoeg.nl

Genoeg 60 februari - maart 2007 1

Laser Proof

eenvoudig genietenGENOEGJubileum

nummer60

feb. / mrt. 2007 Prijs: € 3,50

De man

die bomen

plantte

Jean Giono

Dossier:

Zaaien & oogstenPraktisch: je bank bekleden

Cadeau: zelfmaak boekje

Erica Verdegaal: pensioen zonder gat

Meer doen met minder: laat je geld groeienOpn

ieuw

beg

inne

n in

Mal

i: G

enoe

g om

gel

ukki

g te

zijn

Twintig jaar Vrekkenkrant en Genoeg

winter 2012-2013 21

Van Eeden hun tips alleen met hun initialen te pu-bliceren. Enkele lezers, hoe enthousiast ze aanvan-kelijk ook waren over de intenties van de makers, kregen het benauwd. Een opzegger schreef: ‘Ik zal wel overgevoelig zijn, maar ik word er chagrijnig van. Ik voel me steeds meer een zure vrek worden die alleen maar aan zichzelf denkt.’Iemand anders liet weten: ‘Jullie Vrekkenkrant is een zalig origineel idee om uiting te geven aan jullie opstandigheid ten opzichte van alle verspil-ling. Ik deel die opstand met jullie. Maar zijn jullie medeleden wel vrekken? Zijn ze niet eerder oer-zuinig? Hebben zij allen niet een zuinigheidsfobie? Ik krijg de kriebels van dit zielig-zuinige gedoe. Dat is tijd- en energieverspilling.’

Cultureel erfgoedNa vijf jaar vonden Van Eeden en Van Veen het mooi geweest. Van Eeden werd moe van de herha-ling en voor Van Veen werd het te veel. Vrijwel alles deed het echtpaar zelf: de krant volschrijven, hem vormgeven en versturen, boeken schrijven en uitgeven en noem maar op. ‘Hun hele huis stond vol met boeken en kranten’, zegt bladenmaker Ewald Wagenaar. Van Veen: ‘Elke nieuwe abon-nee wilde doorgaans ook alle oude nummers van de Vrekkenkrant, dus die moest je dan ook weer opsturen.’ In nummer 22, begin 1996, kondigden ze aan over een jaar met de Vrekkenkrant te stoppen.

‘Duurzaam en zuinig tegelijk’In het leven van Mark Brandes (30), woonbegeleider in de gehandicaptenzorg, speelt duurzaamheid een grote rol. In Ge-noeg vindt hij herkenning en andere perspectieven. ‘Het blad verbreedt mijn wereld.’

‘Mijn keus voor een zo duurzaam mogelijk leven komt voort uit het besef dat we veel meer grondstoffen en energie gebruiken dan de aarde aankan – en dan vaak voor dingen die we helemaal niet nodig hebben. Het voelt goed om daar zo min mogelijk aan mee te doen. Ik woon nu nog op kamers in Haarlem, maar het is mijn droom om ooit gemeenschappelijk te wonen, ergens buiten, dicht bij de natuur en dan zoveel mogelijk zelfvoorzienend. In de natuur voel ik me heel gelukkig. Onlangs heb ik twee weken gewwooft. Dan werk en woon je op een ecologische boerderij. Hierover stond toevallig deze zomer een artikel in Genoeg. En afgelopen zomer heb ik meegeholpen bij de bouw van aardehuizen in Olst. De huizen worden gemaakt van onder meer oude autobanden en zijn grotendeels zelfvoor-zienend. Ook heb ik me aangemeld bij een Transition Town-initiatief in de buurt. We gaan onder meer een permacultuurtuin aanleggen.Om tijd over te houden voor zulke dingen, werk ik bewust 70 procent per week. Dat betekent dat ik wel op mijn geld moet let-ten. In Genoeg komen spaarzaamheid en duurzaamheid samen. Dat spreekt me aan. Ik kijk er altijd naar uit en lees ’m vrijwel helemaal. Het blad inspireert me, bijvoorbeeld door een rubriek als ‘Houdbaar’, de tips of de brieven van lezers. De interviews en achtergrondartikelen bieden soms een ander perspectief en tegelijk veel herkenning. Door Genoeg voel ik me deel van een duurzame community.’

22 Genoeg 95

meest eciënte drukformaat: iets kleiner dan A4. We maakten alleen gebruik van bestaande – gratis – fotogra�e, maar als auteurs zelf een leuk fotootje konden maken mocht dat ook’, aldus Wagenaar.De nieuwe naam gaf het blad de mogelijkheid op zoek te gaan naar het gulden midden, niet alleen stil te staan bij spaarzaamheid en geld uitgeven, maar bij alle aspecten van het leven en de samen-leving. Toch bleef besparen nog lang het belang-rijkste thema van Genoeg. Wagenaar: ‘Dat was het uitgangspunt, vond ik. Ik wilde die vrekken wel bedienen. En om snel veel tips binnen te krijgen – goedkope kopij – werd iedere tip die geplaatst werd, beloond met een NS-bon van 10 gulden. Dat werkte goed. Zakken vol tips kregen we binnen. Het vergrootte de betrokkenheid van de lezers bij het blad.’

Biologische winkelLisette �ooft vond het erg lastig, die nadruk op zuinig zijn en besparen. Op uitnodiging van Ewald Wagenaar was zij in 1998 Hanneke van Veen als hoofdredacteur van Genoeg opgevolgd. ‘Het is zó materialistisch om vrek te zijn, je bent steeds met geld en spullen bezig’, zegt ze in haar Water-landse woning. Ze snapte het wel, de �loso�e van Van Veen en Van Eeden: als je zuinig leeft, kun je dingen doen die je belangrijk vindt. Maar het ging helemaal tegen haar principes in om alles zo goedkoop mogelijk aan te scha�en. ‘Hoe arm ik

- 1

GE

NO

EG

. - . € 3,75 is genoeg

De eenvoud van

Franciscus spreekt aan

AFVAL WORDT HIP DESIGN BIJ ARNOUT VISSERALLES OVER VEILIG SPAREN IN BARRE TIJDENMAAK EEN POPUP KERSTKAART EN SLIJP ZELF JE MESSEN

GELUKKIG WORDEN MET GENOEG? HET KAN!GELUKKIG WORDEN MET GENOEG?

genoeg71deeldonderdag.indd 1 12-11-2008 21:32:33

‘Ik breng geen offers’Researchanalist Thomas Volman (38), samenwonend, is naar eigen zeggen geboren met een ‘sobere levensstijl’: bewust leven, genieten van kleine dingen. In Genoeg vindt hij herkenning en inspiratie.

‘Ik probeer mijn leven zo in te richten dat ik voldoende tijd overhoud om te genieten van kleine dingen: een kopje thee op de bank, zelf wijn maken, koken, klussen. Zelf doen geeft me meer voldoening dan kopen – zelfs al is dat soms goedkoper. Het geeft me een gevoel van zelfredzaamheid. Mijn ervaring is: als je ergens bewust tijd en aandacht aan besteedt, dan krijgt het kwaliteit. Voor mij, en mijn vriendin, is dat een levenshouding die raakt aan spiritua-liteit. We geven niet veel geld uit, hebben een moestuin en kippen. We hebben geen auto en gaan liever op fiets-kampeervakantie dan ver weg met het vliegtuig. Dat voelt absoluut niet als offers brengen. Integendeel. Voor mij is dit heel natuurlijk; ik ben niet anders gewend en voel me hier heel prettig bij.Deze manier van in het leven staan vind ik terug in Genoeg. Niet almaar meer, maar bewust kiezen waar je je geld aan uitgeeft, met oog voor het milieu en zonder on-nodige verspilling. Die herkenning is fijn; te weten dat er landelijk een beweging is die hiermee bezig is. In de beginjaren ging Genoeg voor mijn gevoel vooral over zuinigheid en weinig geld uitgeven. Dat sprak me minder aan. Nu gaat het verder en dieper dan dat. Ik haal er vaak inspiratie uit. Zo probeer ik regelmatig dingen uit uit de rubriek ‘Dat doe ik lekker zelf’. Kefir maken bijvoorbeeld – dat creatieve vind ik leuk. Ook vind ik het fijn dat bij veel artikelen verwijzingen staan naar boeken en sites. Als mijn nieuwsgierigheid is gewekt, zoek ik daar meer informatie en verdieping.’

‘Dan zijn er, met de drie boeken, genoeg aspecten van spaarzaamheid als nieuwe levensstijl behan-deld’, zeiden ze in het voorwoord. Toen Ewald Wagenaar dat hoorde, dacht hij: ‘Dat is cultureel erfgoed, dat mag niet verloren gaan.’ Maar het vrekkenpaar wilde de krant noch het abonneebe-stand verkopen. ‘Het was hun kindje, dat ga je niet verkopen, vonden zij.’ Ze waren wel bereid hun medewerking te verlenen aan iets nieuws, een echt tijdschrift. En dat wilde Wagenaar graag maken. ‘Ik had het �nancieel heel moeilijk in die jaren, ik was een Gooise kakker die moest downshiften. De vrekken�loso�e bood uitkomst.’ Ook het rebelse, underground-achtige karakter van de krant trok hem aan.

Het paar en hij werden het snel eens over de nieu-we naam: Genoeg. Naar de economie van het genoeg van Bob Goudzwaard, die de inmiddels emeritus hooglaar economie al in de jaren zeventig propa-geerde. Onverbiddelijk willen vasthouden aan het economische model van groei zal fatale gevolgen hebben voor mens en milieu, zei hij. In 1985 schreef hij Genoeg van te veel, genoeg van te weinig. Hanneke van Veen bleef nog één jaar hoofdredac-teur van het tijdschrift met het onderschrift Non Glossy Magazine voor Minima en Maxima.32 pagina’s telt de eerste Genoeg, samengesteld van het ‘allergoedkoopste, lichtroze krantenpapier waarop ook de Staatscourant werd afgedrukt, in het

€ 3,95 is genoeg . - .

GE

NO

EG

FRED BEEKERS: SAMEN TEGEN EENZAAMHEID CONSUMINDERBLOGS � GROENE COMPUTERSZuinige Family Cooker � Nooit meer ruzie over huishoudgeld Zorg goed verzekerd � Recycle je colbert � Zelf kiemen kweken

TIJDGENOEG

Genoeg 83 deel 1.indd 1 9-11-2010 19:03:06

Twintig jaar Vrekkenkrant en Genoeg

winter 2012-2013 23

ook was, ik kocht in principe alles bij de biologi-sche winkel. Ik wilde er dus een groen blaadje van maken. Spiritualiteit en groen vond ik belangrijker dan materialisme en goedkoop.’Het leverde haar zeven jaar van hevige discussies en hard werken op voor het blad zoals zij het voor zich zag: ‘niet bij zuinigheid alleen’, daar kwam het op neer, wat haar betreft. Het blad moest (ook) over een nieuwe levensstijl gaan. Je kon wel kopen bij de Aldi, maar moest je je ook niet afvragen waar al die producten vandaan kwamen, of ze wel duurzaam verantwoord waren?Marieke Henselmans, destijds lid van de redactie: ‘Lisette verweet mij dat ik zo met geld bezig was. Maar mij gaat het er allereerst om dat mensen zich kunnen redden, bijvoorbeeld door greep op hun geld te krijgen en dingen zelf te doen. Ik wil ook niet betuttelen of moraliseren. En ik ben graag praktisch.’�ooft: ‘Ik begreep Marieke heel goed, zij zat ook meer in de hulpverlening. Maar ik vond dat arm zijn je niet ontsloeg van de plicht ethisch verant-woord boodschappen te doen.’Ook lezers gaven te kennen dat het tijdschrift niet uitsluitend het �nanciële voordeel zou moeten benadrukken van een sober leven. Er zou meer aandacht moeten zijn voor bijvoorbeeld de rust, ruimte, tijd en winst voor het milieu die een derge-lijk leven kunnen opleveren. In nummer 25, het was toen 2001, schreef lezeres

‘Consuminderen is een sport’Voor Rita van Schijndel (47) is meer doen met minder een sport. Mede door Genoeg werd ze budgetcoach. Daarnaast werkt ze in een supermarkt. Ze is getrouwd en moeder van twee uitwo-nende kinderen.

‘Met minder geld en spullen meer doen, zonder dat je genot inlevert. Dat sprak me aan in het verhaal van ‘vrekkenechtpaar’ Hanneke van Veen en Rob van Eeden. Sinds ik hen, jaren terug al-weer, op televisie zag, ben ik me gaan verdiepen in consuminde-ren. Ik werd abonnee van Genoeg en las alle boeken van Marieke Henselmans. Een trui aantrekken in plaats van de verwarming hoger zetten, repareren in plaats van weggooien en nieuw kopen, iets minder lang douchen… Het gaat vaak maar om heel kleine aanpassingen waar je eigenlijk niks van merkt, maar die wel beter zijn voor je portemonnee én het milieu. Er wordt zo veel verspild. Consuminderen heeft mijn leven alleen maar leuker gemaakt. Het wordt een soort sport om te zien wat kan en lukt. En doordat we meer geld overhouden, kunnen we vaker leuke dingen doen, bijvoorbeeld uitgaan of naar een restaurant. Omdat ik er meer mee wilde doen, ben ik een paar jaar terug de opleiding tot budgetcoach gaan volgen. Nu ben ik zelfstandig coach. In de supermarkt sta ik nog zestien uur. Ik begeleid men-sen die aan het eind van de maand net tekortkomen, help ze hun inkomsten en uitgaven op een rij te zetten; dat geeft vaak al veel rust. Vervolgens motiveer ik ze hun uitgaven zo te veranderen dat ze wél uitkomen of aan het eind van de maand zelfs een beetje overhouden. Uit Genoeg haal ik veel ideeën en tips. Het is heel leuk werk dat veel voldoening geeft.’

ritavanschijndelbudgetcoach.nl

Foto: Roos van der Sanden

24 Genoeg 95

Margit Grevelt: ‘Wat ik jammer vind is dat bespa-ringen vaak alleen in geld worden uitgedrukt, zoals in het vorige nummer over schoenen. De belang-rijkste conclusie is dat je dus helemaal niet zoveel schoenen nodig hebt, met alle �nanciële gevolgen van dien. Maar het feit dat ik maar de helft van de keren naar de stad hoef, geen tijd meer kwijt ben aan winkelen en de helft van het beslag doe op grondsto�en, vind ik toch meer winst dan alleen het geld. Vooral de ontdekking dat je niet veel nodig hebt – en voor mij geldt ook nog eens het overwinnen van de angst om niet genoeg te heb-ben – mag wat mij betreft wel wat nadrukkelijker gesteld worden. Misschien dat dan ook niet meer zo vaak uitgelegd hoeft te worden dat het niet gaat om krenterigheid of alleen om het geld.’Onder leiding van �ooft werd Genoeg journalis-tieker, met een grotere variatie in soort artikelen en rubrieken. Herman Pieter de Boer schreef columns en korte verhalen, zijn partner Micky Otterspoor gedichten. Midas Dekkers werd geïnterviewd, J.J. Voskuil en Maartje ’t Hart, het niet-zuinige alter ego van de zuinige Maarten ’t Hart. Het aantal abonnees verdubbelde naar zesduizend. Toch bleef het blad hangen in, zoals �ooft het noemt, ‘bezui-nigingsjournalistiek’.Ook Jan Carel Diecken van uitgeverij Synthese, die het tijdschrift in 2000 van Ewald Wagenaar had overgenomen, vond het moeilijk Genoeg naar een hoger niveau te tillen. Hij had geen enkele erva-ring met het uitgeven van tijdschriften. ‘Dat was moeilijker dan ik dacht.’ En ook hij had last van de verschillende stromingen onder de medewerkers. ‘Linksom en rechtsom werd er aan ons getrokken.’

Hij en een deel van de betrokkenen wilden er graag een mooi, toonbaar tijdschrift van maken, met ook aandacht voor politiek, �loso�e en duurzaamheid, ‘een beetje zoals het nu is, zoiets had ik voor ogen’. Een ander deel vond dat Genoeg juist zo sober mo-gelijk moest blijven. Diecken: ‘Zelfs adverteren was verboden. Het blad moest zichzelf verkopen, men-sen moesten het aan elkaar doorgeven, vond men.’

FrisserPoliticoloog en marketingdeskundige Jeanine Schreurs zette de verbreding en verdieping van Genoeg voort. Als voorzitter van de Stichting Zuinigheid met Stijl volgde zij �ooft in 2004 als hoofdredacteur op. Schreurs zorgde voor een iets strakker en duidelijker bladformule. Ze vond een vormgever die het blad een wat frisser en moder-ner uiterlijk gaf en zocht contact met verwante bewegingen over de grens, zoals de Simple Living Movement in de Verenigde Staten, die een tijdlang ieder jaar in eigen land een congres organiseerde waar Schreurs altijd naar toe ging. Ze bracht in kaart wie de lezers van Genoeg zijn en wat hen beweegt een sober leven te leiden. Schreurs: ‘Genoeg moest het lijfblad worden voor consuminderaars, voor iedereen die om welke reden dan ook een sober, eenvoudig leven wilde leiden. Het blad moest informeren, inspireren en motiveren. Daarbij wilde ik ook het grotere verband laten zien: wat is het nut van een derge-lijke manier van leven, wat levert het jezelf op maar waarom is het ook goed voor de maatschappij, voor een duurzamer samenleving. Door mijn eigen ervaringen als noodgedwongen downshifter en door het onderzoek onder lezers wist ik dat het niet eenvoudig was: in je eentje consuminderen.’Dankzij forse investeringen van uitgever Heleen van der Sanden, voormalig uitgever en hoofdredac-teur van het tijdschrift De Kleine Aarde, en met de hulp van een aantal deskundige journalisten, kon het tijdschrift verder professionaliseren. Van der Sanden kocht het tijdschrift in 2006 van Jan Carel Diecken, uit idealisme, omdat het gedachtengoed van Genoeg haar erg aansprak. ‘Dat wilde ik graag helpen uitdragen: dat je gelukkig kunt zijn met genoeg.’Genoeg kreeg meer pagina’s, een groter formaat en werd voortaan (voornamelijk) in kleur uitge-bracht. Samen met de uitgebreide site is Genoeg nu een platform voor mensen die om welke reden dan ook een eenvoudiger leven willen leiden. Het biedt praktische informatie. Tegelijkertijd volgt het ontwikkelingen in de maatschappij en in de ver-schillende takken van wetenschap. Het blad gaat niet meer uitsluitend over besparen. Zoals Marieke Henselmans het zegt: ‘Je kunt niet twintig jaar lang een blad maken over meer doen met minder geld. De wereld is groter geworden, ook die van de Genoeg-lezer. Genoeg is meegegroeid met zijn lezers.’

‘Het praktische bevalt me’Theo Kiers (32), intensive care-verpleegkundige, nam zich voor simpel te leven. Als vader van een jonge zoon en dochter is dat best lastig. Genoeg houdt zijn voornemen een beetje wakker.

‘Toen ik klaar was met mijn opleiding heb ik met een vriendin drie maan-den gefietst, van mijn woonplaats Ede naar Noorwegen. Op de fiets reis je met weinig, je hebt genoeg aan de natuur. Daardoor besefte ik nog meer: je hebt geen luxe spullen nodig om gelukkig te zijn. Integendeel. Ik kwam er heel uitgerust van terug en nam me voor om dat gevoel en die levenshouding vast te houden. Dat bleek nog best lastig. Voor je het weet word je opgeslokt door werk en gezin, en sjees je weer van de Ikea naar de supermarkt. Terwijl ik wéét dat zelf doen en maken veel meer voldoening geven dan kopen.Sinds een paar maanden ben ik abonnee. Genoeg houdt mijn voorne-men een beetje wakker. Het brengt me op ideeën. Neem het dossier over schoonmaken. Daar heb je dus geen dure en milieuonvriendelijke producten voor nodig, het kan heel eenvoudig met soda en citroen. Ook de tuinrubriek en de recepten lees ik graag. Dat praktische vind ik leuk aan Genoeg. Maar ook hier moet ik eerlijk zijn. Als ik het lees, denk ik: leuk, dat ga ik ook eens doen of proberen, maar vaak komt het er toch niet van.’

oktober - november 2011 1

MET VEEL

bespaartips

JONG VAN LIJF & WIJS VAN GEEST MET YOGA DAT WERKT WÉL: HET NORMAAL ETEN DIEET Z Kinderwagen wordt bagagekar Z Herfstwerk in de tuin

Duur dataverkeer via je smartphone Z Zelf vlaaien bakken

GENOEGLess is More

DOSSIER: UIT DE KAST als consuminderaar

NR. 88 O

KT./NO

V. 2011. € 3,95

Genoeg 88 a4 deel 1.indd 1 30-10-12 22:21

oktober - november 2012 1

DUURZAME DAME MARJAN MINNESMA Z

HET GENOEG VAN MENSJE VAN KEULEN Veranderen van energieleverancier Z Reportage: ruilen

Zo werkt permacultuur Z Op de fiets naar Indonesië

GENOEGZelf denken, zelf doen

NR.

|

€

,

DOSSIER

Modedie blijft

Nieuwerubriek!

.

Genoeg 94 deel 1.indd 1 10-09-12 12:56

Twintig jaar Vrekkenkrant en Genoeg

winter 2012-2013 25

Op de fiets naar Bali

Kaumarjos, daar gaan we weer. Met een glas wijn in de hand staat de hele familie rond de tafel te luisteren naar de lange toast van opa. Opa heft het glas op de hele familie, de buren én

de wijnoogst van dit jaar, want die vieren we van-daag. Ik ben �etsend beland in Georgië en kreeg de unieke kans om te helpen met de druivenpluk van een traditionele familie. Met uitzicht op de Grote Kaukasus sta ik naast een kromme oma, haar zwaarlijvige zoon en de vrolijke buurvrouw in de volle oktoberzon tussen de wijnranken. Behendig snijdt oma de rijpe druiven van de stok en mikt ze in de grote plastic emmer bij haar voeten. Ik mis nog wat snelheid, maar doe enthousiast mee. Oma vertelt dat ze al van jongs af aan uitkijkt naar deze dag van het jaar, als de hele familie, vrienden en buren met vereende krachten werken in de familiewijngaard. ‘Als klein meisje bleef ik vaak thuis on te helpen met het feestmaal en stond ik vol spanning te wachten op de paar-denkarren met druiven.’ Tegenwoordig wordt de oogst met auto’s vervoerd, maar verder gaat alles nog precies als vroeger in dit oudste wijnland ter wereld: oogsten gaat met de hand, persen met de voet en de fermentatie gebeurt in ondergrondse aardewerken kruiken. In de pauze is er heerlijk Georgisch houtovenbrood, tomaten en komkommers uit eigen tuin, kaas van de buurman en er gaat chacha rond, een sterke

Tieme Hermans (27) is journalist en fietst van Zwolle naar Bali. Aflevering 2: Druivenpluk in Georgië.

drank gemaakt van druivenschillen. Vrolijk oogsten we verder en ik krijg de smaak goed te pakken. Het is zwaar, maar leuk werk. De dames zijn luid met elkaar in gesprek, de mannen halen de volle emmers op en laden de druiven in hun oude Russische Lada. Aan het eind van de hete middag wassen we het zweet en zand van ons gezicht in het beekje naast het land en keren tevre-den terug naar het dorp met twee auto’s vol met heerlijke biologische druiven. �uis worden we enthousiast opgewacht door de achtergebleven dames die de hele dag hebben ge-zwoegd op een traditionele supra, een Georgische feestmaaltijd, uitgestald op een enorme tafel. De laatste wijn van het vorige jaar komt tevoorschijn en gedurende vele proostrondes verklaren de fami-lieleden de liefde aan hun eigen producten, hun land en hun familie. Ze zijn trots en nemen de tijd te genieten van de vruchten van hun zware werk. Het vieren van de oogst is daar onderdeel van en is een belangrijke beloning voor Georgische boeren-families. Met een luid ‘Kaumarjos’ gaat het glas de lucht in. Proost! Ondanks de hoge werkloosheid en het gebrek aan perspectief voor veel jongeren op het platte-land vind je hier een familieleven dat in ons land haast niet meer bestaat. Mensen hebben elkaar echt nodig, en dat uit zich onder meer in de haast ongeëvenaarde gastvrijheid en de warmte waarmee ik word opgenomen in de familie. Wij kunnen best wat leren van deze manier van leven.

Proost

26 Genoeg 95

Delen is vermenigvuldigenOnderzoek naar consuminderbeweging in Nederland

De consuminderbeweging in Nederland groeit. Hippe organisaties bieden tips en een zonnige boodschap. Maar het kan nog beter, vindt student duurzame ontwikkeling Arland Swaak: door een nieuw publiek te vinden en professioneler te werken.

Tekst: Frieda Pruim Foto’s: Joep Naber

Arland Swaak voor zijn eenvoudige onderkomen op zijn volkstuin. Nu het weer het niet meer toelaat, bivakkeert hij bij een vriend.

winter 2012-2013 27

Delen is vermenigvuldigenOnderzoek naar consuminderbeweging in Nederland

Hart voor de wereld hebben passé? Nee hoor. Neem initiatieven als Peerby en SnappCar, twee jonge clubs die via hypermoderne in-ternetplatforms het lenen en (ver)huren van spullen en auto’s tussen

buurtbewoners mogelijk maken. Peerby kreeg de eerste twee maanden van haar bestaan al 1500 leenverzoeken binnen. Snappcar had na acht maanden al 3000 gebruikers. Een sjieke naam is er ook al voor bedacht: collaborative consumption. Of neem een initiatief als het ambachtelijke Repair Café. Inmiddels zijn er in zeker vijftig plaatsen cafés waar je je spullen kunt laten repareren; elke week komen er nieuwe bij. Dit soort organisaties vertellen geen doemverhaal maar leggen de nadruk op wat consuminderen oplevert, met praktische tips voor een gelukkiger en eenvoudiger leven. Dankzij de crisis, die in 2008 begon, hebben ze de wind in de rug. Dat ontdekte Arland Swaak (26), die onderzoek deed naar de po-tentie van de consuminderbeweging in Nederland. ‘Mede dankzij consuminderinitiatieven en de Partij voor de Dieren is er tegenwoordig maatschappelijk debat over de grenzen van de economische groei’, voegt hij daar aan toe.Swaak wil met zijn scriptie voor de masterstudie duurzame ontwikkeling een tegenwicht bieden aan de manier waarop hij college kreeg. ‘Mijn studie was nogal theoretisch en ging vooral over wat er allemaal misgaat in de wereld: dat we op een afgrond afstevenen omdat we zo gericht zijn op economische groei. De persoonlijke bewustwording die nodig is om de wereld te veranderen kwam nauwelijks aan bod.’ Daarom koos hij voor een positieve, praktische insteek door zich te richten op organisaties die voor bewustzijnsverandering in het dagelijks leven zorgen.

VerdomhoekjeDe conclusies van zijn scriptie staan haaks op de overtuigingen van zijn docenten. ‘Zij beweren dat consuminderorganisaties altijd in het verdomhoekje zullen blijven zitten. Waarom zouden ze groeien? Ze zijn toch altijd klein geweest?’ Swaak vond een verklaring voor de groei in ander onderzoek, dat

aantoont dat Nederlanders steeds meer gericht zijn op immateriële waarden, minder vertrouwen hebben in de regering en zich steeds meer verzetten tegen het kapitalisme. Zelf is Swaak ook een consuminderaar. De afge-lopen maanden verbleef hij in een zelfgebouwde tipi op zijn moestuin om geld te sparen voor een wereldreis; nu het weer dat niet meer toelaat, bivak-keert hij bij een vriend. Op de Uithof, de campus van de Universiteit Utrecht waar hij studeert, zette hij begin dit jaar met andere studenten duurzame ontwikkeling een collectieve moestuin op. ‘Vaak pluk ik daar wat sla en kruiden voor de lunch.’Toen hij naar zijn tipi verhuisde, gaf hij veel weg. Een vriend kreeg bijvoorbeeld zijn meubels en drie mooie kookboeken. ‘Dat was leuk en bevrijdend. Ik geniet ervan weinig te hebben. Daardoor waardeer ik meer wat ik wél heb, zoals dit geweldige vest dat ik van een vriend kreeg.’ Swaak is niet de enige die ervaart dat weinig hebben gelukkig maakt, weet hij: ‘Uit onderzoek uit 2011 onder 2200 consumin-deraars blijkt dat 87 procent zich gelukkiger voelt door eenvoudiger te leven.’

Voor zijn onderzoek zette Swaak alle Nederlandse initiatieven op een rijtje die helemaal of gedeeltelijk tot de simplicity movement behoren, zoals hij de consuminderbeweging in zijn Engelstalige scriptie noemt (zie kader op pagina 28). Hij verdiepte zich extra in de negen belangrijkste consuminderor-ganisaties, waaronder dit tijdschrift Genoeg, door bijeenkomsten te bezoeken en met betrokkenen te praten. De beweging groeit dus, maar Swaak constateert ook zwakke kanten. ‘Consuminderorganisaties zijn vooral gericht op individuele gedragsverandering en niet op verandering van structruren. Er zijn weinig twintigers bij betrokken. Ook hebben de organi-saties weinig geld. Daarom werken ze vooral met vrijwilligers, dat is geen stabiele basis. Ook bereiken ze, deels door dat geldgebrek, vooral mensen die al overtuigd zijn. De organisatie ‘Echte welvaart’, die

‘Door weinig te bezitten, geniet ik meer van wat ik wel heb’

28 Genoeg 95

inmiddels ter ziele is, wilde bijvoorbeeld een televi-siespotje maken, maar kon dat niet betalen.’De meeste clubs die Swaak onderzocht, ont-stonden de afgelopen tien jaar. De beweging telt meer vrouwen dan mannen, ‘mogelijk omdat die minder prestatiegericht zijn en meer gericht op verbinding’. De initiatiefnemers zijn vaak hoog opgeleiden; de deelnemers hebben een diverser achtergrond. Zo trekt Transition Towns zowel hoog opgeleiden met een goede baan als anarchis-ten en werklozen, was ‘Echte welvaart’ gericht op ondernemers en komt bij de Repair Cafés een heel divers publiek. De meerderheid van de deelnemers is tussen de 30 en 50 jaar. Idealisme is voor de meesten een belangrijker drijfveer dan noodzaak. Soms vormt een ingrij-pende levensgebeurtenis zoals geldproblemen of werkloosheid de aanleiding om anders in het leven te gaan staan. De omvang van de beweging is niet in cijfers uit te drukken. Wel concludeerde onder-zoeksbureau Motivaction in 2010 dat 10 procent van de Nederlandse bevolking gerekend kon worden tot de ‘postmaterialisten’: zij leven sober en zijn niet consumptiegericht.

BevlogenWelke van de onderzochte clubs spreken Swaak persoonlijk het meest aan? ‘Transition Towns en de Buy Nothing New-maand. Transition Towns is veelomvattend en krijgt veel voor elkaar. In Groningen heeft bijvoorbeeld een groep mensen samen zonnepanelen gekocht, in het Overijsselse Olst is een ecodorp gebouwd met 23 aardehuizen. De mensen achter de Buy Noting New-maand zijn jong en bevlogen en richten zich op jongeren. Ik geloof dat het veel e�ect heeft als zij een maand experimenteren met niks kopen.’

Al bewerkstelligen consuminderinitiatieven op dit moment nog geen radicale ommekeer in de maat-schappij, ‘áls de boel helemaal instort, zullen zij de voortrekkers zijn’, denkt Swaak. ‘Het zou beter zijn als we voorkomen dat olie en kolen helemaal opraken, door internationaal te kiezen voor een economie die niet groeit. Daar ziet het niet naar uit. Dus als de nood aan de man komt, kunnen deze clubs het goede voorbeeld geven. Ik hoop dat ze tegen die tijd sterk genoeg zijn om te voorko-men dat het een chaos wordt.’‘Nog e�ectiever dan alle consuminderorgani-saties bij elkaar’ zou het volgens Swaak zijn om alle reclame af te scha�en en mensen meer tijd te geven, zodat ze zelf kunnen koken en dus minder kant-en-klaarmaaltijden hoeven te kopen. Swaak

‘De organisaties bereiken vooral mensen die al overtuigd zijn’

Bookcrossing.nl (2002), website voor uitwis-seling van boekenDe Budgetkring (2012), groep waarin je leert greep krijgen op je budget, budgetkring.nlBuy Nothing New-maand (2012), heeft oktober uitgeroepen tot maand van bewuste consumptie, buynothingnew.nlConsuminderhuis Parkstad (voorheen Ons Genoeg) (2006), huis in Landgraaf voor mensen met een klein budget, consuminderhuislandgraaf.nlDress for Success (2001), stelt tweede-hands kleding ter beschikking aan werklozen voor sollicitatiegesprekken, dressforsuccess.nlEchte welvaart (2000), ondernemende mensen die échte welvaart dichterbij wilden brengen, is opgeheven, echtewelvaart.nlEconomy Transformers (2009), groep denkers die vindt dat het economisch systeem niet langer houdbaar is, ecomomytransformers.comGeefeconomie (2011), pleit voor een economie op basis van onvoorwaardelijk geven en samen leven, geefeconomie.nlGeefcafé (2012), café/restaurant op basis van vrije giften, geefcafé.nlGenoeg (1996), tijdschrift, genoeg.nlGiving is all we have (2011), wil het geven stimuleren, givingisallwehave.comGratisoptehalen.nl (1999), website waar spullen gratis worden aangebodenLETS (1995), alternatief ruilsysteem (zie Genoeg 94, pag. 18-21), letscontact.nlMarktplaats.nl (1999), verkoop van tweedehands spullenNo Impact Week (2010), organiseert jaarlijkse week waarin je ervaart wat het verklei-nen van je impact op het milieu kan betekenen voor je kwaliteit van leven, noimpactweeknl.wordpress.comOccupy (2011), protestbeweging tegen economische ongelijkheid en de manier van handelen in de wereldwijde financiële sector,o.a. occupyamsterdam.nl Omslag (1994), werkplaats voor duurzame ontwikkeling, omslag.nlOverdatum Eetclub (2011), stimuleert de oprichting van eetclubs die koken met spul-len die over de datum zijn, overdatum.orgPeerby (2012), spullen lenen en huren van mensen in je buurt, peerby.comPermacultuur Nederland, promotie van permacultuur (zie Genoeg 94, p. 24-26) permacultuurnederland.nl

Platform Duurzame en Solidaire Economie (2007), streeft naar een rechtvaardige economie waar het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en het natuurlijk vermogen van de aarde in balans zijn, platformdse.orgRepair Café (2009), organiseert bijeenkomsten waar kapotte spullen worden gerepareerd, repaircafe.nlRuilen.nl (1999), ruilwebsiteSocial Trade Organisation STRO (1970), organisatie die alternatieven voor het geldsysteem ontwikkelt, strohalm.nlSlow Food (2008), organisatie voor eco-gastronomie gericht op lekker, puur en eerlijk voedsel, slowfood.nlSnappcar.nl, Togethr.com, Mywheels.nl, Autodelen.nl (2011), websites die het delen en lenen van auto’s faciliterenSpullendelen.nl (1999), website om spullen (uit) te lenenStoutenburg (1991), Franciscaans milieu-project, stoutenburg.nlSwoeng (2006), organiseert projecten met een sociaal cultureel karakter, swoeng.nlTijd voor elkaar (2006), uitwisseling van vrijwilligerswerk, www.andergeld.nl/tijd-voor-elkaarTransition Towns (2008), netwerk van groepen burgers die hun manier van wonen, werken en leven minder olieafhankelijk, duur-zamer en socialer maken, transitiontowns.nlVereniging Aardehuis (2006), milieubewust en duurzaam bouwen en wonen, aardehuis.nlVereniging Ecodorp, streeft naar zelfvoorzienende dorpen, ecodorp.nl Viapauline.nl (2011), verzamelplek voor immateriële cadeausWeggeefwinkels (1999), winkels die tweedehandsspullen weggeven, weggeef-winkels.nlWerkgroep Voetafdruk Neder-land (1998), stimuleert het gebruik van de ecologische voetafdruk, voetafdruk.nl Wonne (1979), drie leefgemeenschappen in Enschede en omgeving die geld en goed samen willen delen, dewonne.wordpress.comZero Plastic Week (2012), actie om in juni een week geen plastic te kopen, zeroplasticweek.orgBron: Assessing the viability of downshifting initiatives in the Netherlands, masterscriptie Arland Swaak, oktober 2012

Genoeg te doen!Overzicht van consuminderinitiatieven in Nederland

winter 2012-2013 29

raadt de consuminderorganisaties aan meer na te denken over dit soort structuurveranderingen en bij politici te lobbyen om zich daarvoor sterk te maken. Ze zouden ook meer hun best moeten doen om een nieuw publiek te aan te boren. ‘En ze zouden hun organisatie meer moeten professiona-liseren, zodat ze meer kunnen bereiken. Dat geldt bijvoorbeeld voor de nationale organisatie van Transition Towns. Het zou ook mooi zijn als ze een alternatief woord voor consuminderen zouden verzinnen, want daarin zit het woord minder, maar het is ook méér.’Zijn eigen betrokkenheid bij de consuminderbe-weging verklaart Swaak vanuit zijn liefde voor de natuur. ‘Het doet me pijn om die ten gronde te zien gaan. En ik zie dat het huidige economische systeem, dat zo gericht is op groei, mensen niet tot bloei brengt. Dagelijks mediteren helpt me om bewust in het leven te staan, mijn tempo te vertragen en meer te genieten. Ik ben ook lid van een mannengroep. Samen staan we stil bij hoe we willen leven en waar we voor willen staan.’ Die bewuste levenshouding kreeg hij mee van zijn ouders. ‘Zij zijn oude hippies; niet per se consu-minderaars, maar we gingen bijvoorbeeld altijd kamperen en aten biologisch. We hadden ook niet veel geld. Mijn vader was vroeger manager van Stiltepunt in Den Haag, een groot spiritueel centrum dat failliet ging. Onlangs heeft hij een centrum voor permacultuur opgezet, naast zijn baan als computerprogrammeur. Mijn moeder is yogadocente en masseuse.’Ook de reis die hij nu voorbereidt, zal in het teken staan van bewust leven. Vliegen wil hij niet, het wordt liften en zeilen. ‘Via �ndacrew.net probeer

ik zeilboten te vinden die een extra bemanningslid zoeken. Als ik geld nodig heb, kan ik via wwoof.org op biologische boerderijen werken.’ Maart volgend jaar wil hij graag een vergadering bijwonen van het Wereld Sociaal Forum, in Tunesië: een ‘heel inspirerende club, die alternatieven biedt voor het kapitalistische systeem. De idealen van de deelne-mers komen ook tot uiting in hun manier van wer-ken, bijvoorbeeld zonder één leider.’ Daarna staat bushcraft in de VS op het programma: proberen te overleven in de natuur zonder moderne hulpmid-delen. Afhankelijk van hoe lang hij het uitzingt met zijn geld, blijft hij één tot drie jaar weg.Na zijn reis wil hij graag gaan werken in de simpli-

city movement. Als zelfstandig ondernemer wil hij ‘mensen laten ontdekken wat ze nodig hebben om gelukkig te zijn: door consuminderkringen te lei-den, trainingen te geven en een weggeefwinkel en zaadbank voor moestuinen op te zetten.’ Misschien begint hij wel een centrum zoals het consumin-derhuis in Landgraaf van Annemiek van Deursen, maar dan voor een bredere doelgroep dan alleen kwetsbare mensen. ‘Dat lijkt me gaaf. Maar ik gok dat er als ik terug ben al tien keer zoveel initia-tieven zijn als nu. Dan sluit ik me misschien wel aan bij Robbert Vesseur, die zich bezighoudt met geefeconomie. Ik vind het mooi om anderen te inspireren spullen weg te geven.’

In een filmpje op genoeg.nl laat Arland zijn tipi van binnen zien.

‘In consuminderen zit het woord minder, maar het is ook méér’

30 Genoeg 95

Rundervreugd en hamsterlolLangs een Utrechtse rivier ligt de hoeve Runder-vreugd. Daar doen ze dus allemaal leuke dingen met dieren, die vast van alles mogen. Maar uitein-delijk worden ze wel opgegeten, want de schoor-steen moet roken. Die rookt zelfs beter door het acheren van dierengeluk: blije beesten smaken immers lekkerder. Vanaf de vroegste tijden beweren mensen dat dieren niets liever willen dan door hen geconsu-meerd worden. In onze tijd herinneren daar de reclamebiggetjes aan, die vrolijk lachend vanaf de stoep naar hun slagerij wijzen, met op hun buik de aanbie-dingen van hun onderdelen. Biologische slagers – met dat adjectief moet elke verdenking verbleken – bestaan het zelfs om hun winkel vol overlij-densberichten te hangen van met name genoemde koeien. Vandaag is al het rundvlees van Clara III uit Nijkerkerveen: rust zacht, maar niet langer dan anderhalve minuut aanbraden, want anders verliest Clara ontijdig haar laatste sap. Gods beschikking in de Bijbel dat dieren de mens moeten bijstaan, werd in de Middeleeuwen uitge-legd als aanbeveling om ze op te eten. Dat bedoelde God als troost voor de zondeval, achteraf gezien een wel heel heftige straf. Waren Adam en Eva bedacht als vegetariërs, vanaf Noach mocht daar zo nu en dan een plukje vlees bij. Die lichte tegemoet-koming werkte echter zo enthousiasmerend, dat de mens binnen de kortste keren veranderde in een vleesjunk. Daarbij bleef het beeld van het behulpzame dier dat graag opgeslokt wil worden krachtig overeind. In sprookjes krioelt het van de dieren die zich zelfs compleet gaar aanbieden. Ganzen vliegen gebraden door de lucht en landen op je tong zo gauw je je mond opendoet. Vissen werpen zich gekookt aan je voeten als je langs een rivier loopt. En varkens

Herman Pleij is emeritus hoogleraar historische Nederlandse letterkunde. Dit is zijn laatste column voor Genoeg

lopen gegrild rond met een mes in hun rug, zodat je meteen een inke plak kunt afsnijden. Daarbij voerde men nog �jntjes aan dat het opeten van dieren, vissen en vogels door de Schepper gefacili-teerd was door ze in kudden, scholen en zwermen te concentreren: daardoor kon je ze gemakkelijker in substantiële aantallen vangen. De exploitatie van het dier kan ook andere trek-ken aannemen. Albert Heijn gebruikt al jaren hamsters om de consumptie op te jagen. Ze zitten in reclamespots, staan op plastic draagtassen en

bevolken de folders met ham-sterbonussen. Het zijn schattige beestjes, die ook als piloten door het luchtruim van de �lialen razen met het beperkte jargon ‘hamsterééééén!’, dat ze te pas en vooral te onpas uitkramen. Ook

hier worden dieren opgezadeld met wat mensen graag van ze willen. Maar de aansporing om te hamsteren is ronduit misdadig. In de Middeleeuwen stond daarop de doodstraf, en ook in later eeuwen is zulk gedrag menigmaal hardhandig de kop ingedrukt. Hamste-ren kan de samenleving fundamenteel ontregelen door kunstmatig tekorten te creëren en daarmee de prijs op te drijven. Hongersnood kwam vroeger nauwelijks voor, maar er was wel voortdurend schaarste door graanwoeker. Mala�de handelaren kochten grote delen van de oogst op, bewaarden die in hun pakhuizen en lieten de prijzen zo lang mogelijk stijgen. Uiteindelijk waren altijd de meest behoeftigen het slachto�er. Ook in recenter tijden zijn hierdoor in oorlogssituaties vele onnodige slachto�ers gevallen – en dat gebeurt nog steeds in andere continenten. Daartoe spoort Albert Heijn dus aan over de rug van die alleraardigste diertjes. Hoe onnozel kun je zijn? Of is het gruttersslim-heid om de domheid van de consument feilloos te taxeren en optimaal uit te buiten?

Genoeg geweest

De aansporing om te hamsteren

is ronduit misdadig

winter 2012-2013 31

Kicks voor niks

Een supermarkt bij mij in de buurt heeft een geweldige spaaractie. Achter op hun kassabonnen staan zegeltjes die je moet uitknippen en opplakken. Een volle kaart kun je inwisselen voor een gratis ‘actieproduct’. Wasmiddel dat ruikt naar gemaaid gras. Crackertjes met kno ook-peterse-liesmaak. Shampoo voor krullend haar.Ik was altijd al fanatiek spaarder, maar dit heeft het spaar-beest in mij losgemaakt. Elke maand opnieuw probeer ik zoveel mogelijk te sparen met zo min mogelijk boodschap-pen.Zo raap ik ink wat bonnen op die mensen zomaar weg-gooien. En al mijn boodschappen betaal ik met pinpas. Dan krijg je namelijk een langere bon en dus meer zegels. De voordeligste bon kreeg ik voor een netje uien. Twee zegels voor 79 cent! Op sommige bonnen zit maar een halve zegel. Alleen de onderkant bijvoorbeeld. Geen probleem. Ik wacht gewoon tot ik ook een bovenkant heb, en knutsel ze aan elkaar.Soms heb ik aan het einde van de actie te weinig zegels. Dan laat ik mijn ene kind een pak melk kopen. Het ander een hale volkoren. ‘En denk aan het bonnetje!’ zeg ik er dreigend bij. Lonend is het zeker. Ik heb al een jaar geen wasmiddel meer

gekocht. En ik heb nog een voorraad shampoo tot 2015.Het schijnt typisch voor ons land te zijn, sparen bij de boodschappen. Ik kijk nooit voetbal en hou niet van schaat-sen, maar hierin ben ik een rasechte Nederlander. Mijn keukenla ligt helemaal vol. Zegeltjes van de kaasboer. Een stempelkaart van de slijter. Een spaarkaart van het Kruidvat en van Airmiles.Nu ik erover nadenk, levert lang niet al dat gespaar evenveel vreugde op. Airmiles bijvoorbeeld, daar is weinig aan. Ik geef de kassière altijd mijn pasje, maar heb geen idee hoeveel punten ik heb. Ik weet ook niet wat ik met die punten kan doen. En ik zal nooit eens een extra pak koe kopen om meer Airmiles te krijgen. De conclusie is simpel. Sparen moet tastbaar zijn. De zegel-tjes of bonnetjes die je moet sparen, de dingen waarvoor je spaart: je moet ze kunnen vastpakken. Alleen dan krijg je dat �jne spaargevoel.Dat heeft die supermarkt goed begrepen. Er is maar één nadeel aan. Ze houden te weinig rekening met mijn wensen. De laatste keer kon je sparen voor kattenvoer met tonijn. Daarvoor voor wasverzachter ‘zonnig geel’. Ik heb geen kat en wasverzachter vind ik stinken. En dat terwijl mijn wasmiddel bijna op is.

De mooiste dingen in het leven zijn gratis, zeggen mensen vaak. Klopt dat? Eva Rensman onderzoekt kicks voor niks.

Het spaargevoelTekst: Eva Rensman, beeld: Kamagurka

32 Genoeg 95

Interview

winter 2012-2013 33

Hij had nooit verwacht een boek over geld te schrijven. De Britse

�losoof John Armstrong (1966) schreef boeken over kunst, over Goethe en over de vraag wat beschaving is, maar waagde zich nooit aan �nanciële kwesties. Toch hield het onderwerp hem bezig: ‘Ik heb lange tijd weinig te besteden gehad en maakte me toen constant zorgen over geld. Ik had het alleen nooit als een onderwerp gezien waarover je iets diepgravends zou kunnen zeggen.’ Dat veranderde toen Armstrong zijn biogra�e van Goethe schreef. Die was in staat om een geweldige dichter te zijn en tegelijk zijn zaken goed te managen. Armstrong begon ook les te geven aan de Mel-bourne Business School, waar het normaal was om over geld te praten. ‘Ik bedacht dat het mogelijk moest zijn om je min-der zorgen te maken over geld door je er juist wel mee bezig te houden, en ging onderzoeken hoe je dat het best kunt doen.’ Het resultaat is Minder piekeren over geld, onderdeel van de ‘Zo doe je dat’- serie, uitgegeven door de Londense School of Life van bestseller�losoof Alain de Botton.

Mag ik een nieuwe winterjas van mezelf kopen? Hebben mijn kinderen recht op een eigen kamer? Allerlei vragen relateren we aan geld. Soms is dat te gemakkelijk, zegt �losoof John Armstrong. Hij biedt andere oplossingen.

Tekst: Marianne M. van Dijk

Filosoof John Armstrong

‘Geld omzetten in waarde is een kunst’

Wat doe je eigenlijk als je je zorgen maakt?‘Ik maak een onderscheid tussen geldzorgen en geldproblemen. Als je de autoverzekering moet betalen maar je hebt daar niet genoeg geld voor, dan heb je een probleem. De oplossing ligt dan in meer geld vergaren of minder uitgeven, in dit geval door bij-voorbeeld de auto te verkopen. Maar geld is veel meer dan dit praktische aspect. Geld willen is vermengd met ons succesvol willen voelen, met ons verlan-gen om gewaardeerd te worden. We kunnen bijvoorbeeld balen

‘Geld willen is vermengd met ons succesvol willen voelen’

van onze krakkemikkige auto vanwege het minderwaardig-heidsgevoel dat het ons geeft als we die parkeren naast allerlei glimmende exemplaren. Had ik maar meer geld, dan kocht ik een mooie auto, denken we dan. Dit mondt vaak uit in een cirkelgedachte: ik heb niet genoeg geld, dus ik ben een minderwaardig persoon. Ik ben een minderwaardig persoon, dus heb ik niet genoeg geld. Vanuit

die gedachte los je niets op. Dat noem ik je zorgen maken.’

Hoe komt het dat we onze zorgen nu juist op geld projecteren?‘Omdat geld zo centraal staat. Het is een middel om inspan-ningen om te zetten in bezit en ervaringen. Geld speelt dus een belangrijke rol bij de vraag wat voor inspanningen, wat voor werk, we willen doen. Vervol-gens kopen we met geld spul-len en ervaringen. Geld staat daardoor ook centraal bij de vraag wat voor bezit en ervarin-gen ons leven waardevol maken. Onze �nanciën zijn dus onlos-makelijk verbonden met een van de belangrijkste levensvragen, namelijk hoe we een goed of waardevol leven kunnen leiden. En dat is geen gemakkelijke vraag.’

U laat zien dat zorgen toene-men door bepaalde overtui-gingen over geld. ‘Ja, onze geldzorgen zijn vaak te herleiden tot een soort basis-idee over geld. Bijvoorbeeld de gedachte dat als je niet genoeg geld hebt, alles misgaat, dat we volledig afhankelijk van geld zijn voor ons geluk. Een tweede overtuiging die veel voorkomt is dat je bezighouden met geld zonde is omdat het a eidt van

34 Genoeg 95

waar het eigenlijk om draait in het leven: een gesprek over schulden vermijd je dan omdat je denkt dat het je afhoudt van echte zelfontplooiing. En dan is er het idee dat geld het slijk der aarde is, dat je beter zo min mogelijk met geld te maken kunt hebben omdat het de bron is van onrechtvaardigheid in de wereld.’

Minder piekeren over geld is uitgegeven bij De Arbei-derspers en kost € 14,95, ISBN: 9789029585316. Andere boeken van John Armstrong zijn De filosofie van de liefde (Prometheus, 2003) en De filosofie van de schoonheid (Prome-theus, 2006).

van het huis vast heel ongelukkig zijn. Als je toegeeft dat ze iets moois hebben, kun je namelijk onderzoeken wat het nu precies is dat je begeerlijk vindt aan wat ze hebben. Misschien is het wel niet zozeer het feit dat het huis heel groot is, maar dat het zo’n serene, georganiseerde indruk maakt. Deze onderliggende waarden kun je wel verwezenlij-ken. Je kunt dus de oppervlak-kige kenmerken van het object achterwege laten en de onderlig-gende deugden, bijvoorbeeld ‘sereniteit’ en ‘goede organisatie’ kopiëren. Het enige waarvoor je moet uitkijken, is dat dromen geen vlucht uit de werkelijkheid wordt. Als de fantasie zo groot is dat je niet weet hoe je daarin zou moeten functioneren, bijvoor-beeld als je droomt over een villa met butlers en privévliegtuigen, maakt die je niets wijzer over de ingrediënten van een goed leven voor jou.’

Hoe weet ik wat echt belang-rijk is voor mij om geld aan te besteden?‘Ik ga in mijn boek uit van een onderscheid tussen behoeften en verlangens. We willen van alles, maar bese�en vaak wel dat we niet alles nodig hebben: een tweede auto, een nieuwe jurk. Dat noem ik verlangens. Behoeften gaan dieper: ze gaan over dingen die vanuit jouw geschiedenis en vanuit jouw speci�eke doelen centraal staan. Als vioolspelen je meest geliefde activiteit is, kan een dure strijk-stok een behoefte zijn. Het gaat dus niet om het verschil tussen bescheidenheid en luxe. Je moet je afvragen: hoe centraal staat dit voor mij? In hoeverre helpt mij dit vooruit in mijn ontwik-keling? Als je weinig geld hebt, krijg je de neiging overal op te besparen, en te vergeten om te onderzoeken wat je echt belang-

rijk vindt. Dat is cruciaal om te ontdekken, ook als je niet alle behoeften kunt vervullen.’

Welke vaardigheden heb je nodig om met weinig geld toch zo veel mogelijk behoeften te vervullen? ‘Je moet kunnen inzien wat er voor een goede ervaring echt nodig is: veel mensen maakt het bijvoorbeeld niet zoveel uit welke wijn je schenkt bij een etentje, zo lang die maar lekker is. Daarnaast is het belangrijk om geen trends te volgen maar op een onafhankelijke manier mensen en spullen op hun waarde te schatten. Ten slotte is het slim om je smaak en creati-viteit te ontwikkelen. Een mooi ingerichte ruimte heeft geen vaste prijs, ze is afhankelijk van een goede blik en vindingrijk-heid. Geld omzetten in waarde is een kunst.’

Is uw eigen kijk op geld veran-derd sinds het schrijven van het boek? ‘Ja, ik voelde me vroeger altijd heel machteloos en stelde me passief op als het om geld ging. Ik had het idee dat geld heb-ben puur een kwestie van geluk was. Nu neem ik veel meer mijn verantwoordelijkheid en ben re-alistischer geworden over wat ik kan krijgen. Ik heb ontdekt dat de oplossing niet alleen ligt in meer geld vergaren, maar ook in een actievere houding tegenover mijn leven.’

‘Als je weinig geld hebt, krijg je de neiging overal op te besparen’

Stel: ik geloof dat geld nodig is om alles op te lossen, en ik pie-ker over mijn �ets, die steeds meer gebreken vertoont. Ik heb nu echt een nieuwe �ets nodig, denk ik dan.‘Als je je zorgen maakt over je kapotte �ets, kun je in plaats van overhaast een oplossing te bedenken even stilstaan en je af-vragen waar je je nu echt zorgen over maakt. Zou je gepieker ook kunnen gaan over het feit dat je de �ets niet goed onderhouden hebt? Dat los je niet op met een nieuwe �ets, maar misschien wel met een plan hoe je je huidige �ets goed onderhoudt. Bij deze zorg maak je jezelf inderdaad te veel afhankelijk van geld, terwijl je je ook zorgen maakt over jouw omgang met spullen. Het is dus van belang om je zorg goed te analyseren.’ Soms loop ik langs een mooi, groot huis en baal ik dat ik daar nooit zal kunnen wonen. Daar heb ik toch echt meer geld voor nodig?‘Ja, soms kun je je iets gewoon niet veroorloven. In mijn boek leg ik uit dat je allereerst moet erkennen dat het pijn doet als je iets niet kunt krijgen dat je graag wilt. Duw het niet weg door te denken dat de bewoners

winter 2012-2013 35

HANDIGMeer doen met minder

TuinDe tuin van Annemiek: Gaven van de grond 36

KeukenKoken met genoeg: Taart 38Over de datum: Wijn 49

GeldHet huishoudboekje : Marit Pannekoek kijkt terug 44Geldzaken en bitje wijzer: Crowdfunding 46

HuisDat doe ik lekker zelf: Woonmantel 40Over auto’s: Elektrisch rijden of niet? 41Repair café: Kerstverlichting 42

TipsTuin 36Keuken 39Boeken 50

36 Genoeg 95

De tuin van Annemiek

Gaven van de grond

Tuintips

Een moestuin staat vol cadeaus. Een mooie mand met zuurkool en aardappelen kan meer voor iemand betekenen dan een dure waardebon. Elk seizoen levert prachtige geschenken.

Tekst en foto’s: Annemiek van Deursen

winterdecoratie. Die kan behalve de pompoen bestaan uit een overgebleven courgette en een enkele kalebas op een bonte doek in plooien, aangevuld met grote dennenappels. Eromheen wat groene takken van de ceder of de spar en een serie kastanjes met en zonder dop. Die verzameling kan na elke wandeling groter worden.Zeer gewaardeerde cadeautjes zijn manden vol biologische sei-zoensgroenten in bonte kleuren. Of groente en fruit verwerkt in marmelades, moes en jammetjes om de jarige job gezondheid en nog vele jaren mee te wensen. Van zaad tot vrucht tot mar-melade is kijken naar verleden, heden en toekomst. Een dichter of schrijver put hieruit misschien inspiratie voor een tekst bij het cadeau.Je kunt er ook een kaartje met bon bij doen voor een aantal uurtjes hulp bij een vervelende klus in het huishouden of het opruimen van een schuurtje. Of samen een dag eropuit op de

�ets met een picknick in het bos of warme chocolademelk in een boswachterij om op te warmen. Ook een etentje thuis met verge-ten groentesoorten op een mooi oud servies is een waardevol cadeautje dat rust of energie kan brengen, kan helen en vriend-schappen hechter kan maken. Daar kan een duur geldcadeau niet tegenop.

Een bos boerenkoolMijn gedachten gaan naar alle onverwachte mooie tijd- en ondersteuningscadeautjes, maar ook naar enveloppen met geld die nietszeggend waren. En naar grote bossen kasgeteelde bloe-men waar ik niet blij van werd door de aanslagen op het milieu. Geef liever bossen boerenkool verpakt in folie met een lintje en een kaartje met de beste wensen en een recept. Je hebt de lachers op je hand als je bij de trein staat met deze hulde voor een vriendin. De stam van de kool kun je ontdoen van de onderste

G enoeg is jarig en viert haar twintig-jarig jubileum. Wie jarig is, krijgt van

mij cadeautjes die horen bij een eenvoudig leven. Met een moestuin is dat geen probleem. Ik ben al een tijd geleden aan de slag gegaan met het graveren van de tekst ‘Genoeg 20’ in een van mijn mooiste pompoenen. Een decoratief cadeautje voor in een koele hal met een herfst/

Pompoen-cadeautje In een houten bakje dat je ergens op de kop hebt getikt, kun je een laagje hooi leggen, met daarop drie potjes pompoen-marmelade en twee pompoenen. Een eierdopje met pompoenzaad maakt het af. Van zaad tot pompoen tot marmelade.

PompoensoepKleine pompoentjes zijn uitermate geschikt als soep-kom; de grote als soepterrine. Voor dat hele speciale etentje dat je cadeau geeft aan iemand die je na staat.Recept: genoeg.nl/handig/keuken/pompoensoep

winter 2012-2013 37

Een mand vol rijkdomCadeautjes uit eigen moestuin zijn de leukste geschenken. Niet omdat ze enige waarde vertegenwoordigen, maar omdat je er moeite voor hebt gedaan en er tijd in hebt gestopt. De mand is van de rom-melmarkt. Onderin zitten ongeveer vijf kilo aardappels waarop je een laagje hooi kunt leggen. Daarop leg je wat blaadjes boeren-kool, pompoenen, marmelade van pompoen, bewaarappels, appelmoes, wat prei, topi-namboer en chioggia. Ranken wilde wingerd vullen de gaatjes op.

bladeren. Die vormt de stelen van je bos.Een goed gratis cadeau is het nostalgische zuurkoolmandje (zie tuintips). Een goede variant is een Leids stamppotpakketje met pastinaak, wortels, uien en aard-appels in een kistje waar man-darijntjes in worden verkocht. Eenzelfde kistje met zakjes zaad en zaaibonen in kleurige stof-fen buideltjes kun je geven met een kaartje eraan geknoopt met zaaiadvies. In februari kunnen er pootaardappels of pootaardpeer-tjes in van eigen grond. Al mijmerend over gratis ca-

deautjes die er echt toe doen, dwalen mijn gedachten naar het mooiste cadeautje dat ik meegaf op een laatste reis. Een stuk gemaakt van koolblade-ren, wortels, prei en pastinaken met middenin de oude houten pootstok van de geliefde moes-tuinier die ons was ontvallen. Het stuk prijkte midden op de kist. Ik stel me zo voor dat hij met een grijns op zijn gezicht de reis naar de eeuwige moestuin is aangegaan.Andere ideeën zijn zelfgemaakte kruidenazijn, bramenlikeur en kersenbrandewijn.

Van zaad getrokken kruiden-plantjes zoals bieslook, peterselie en salie kun je weggeven in een pot of in gedroogde vorm. Kerst-stukken maak je van wat je ver-zamelt tijdens een boswandeling met de snoeischaar in de rugzak: kastanjes en dennenappels, takjes hulst en sparrengroen. Met cadeautjes geven we aandacht aan elkaar. Laat je creativiteit de vrije loop. Nodig bijvoorbeeld eens iemand uit om een middag mee te knutselen of hang een bos wortels aan een voordeur met een strik ra�a. Onlangs gaf ik nog een mandje aardperen weg met de tekst ‘Ik zie u zo graag’. En op de moes-tuin verraste ik een ziek mens met een soepje. Elke dag is een feestje met cadeautjes. Je hoeft ze alleen maar te zien.

Vragen staat vrij: a-vandeursen@home.nl

aan zit, begint met helen en zo ontstaat een ruw littekenweefsel waardoor de letters nog mooier uitkomen. De heeltijd duurt zeker zes weken, dus graveer op tijd.

Een maaltje zuurkoolEen Keuls potje met zelfgemaakte zuurkool in een mand is ook een mooi cadeau. Aardappels erbij en appels voor een stamppotje met gebakken partjes appel. De pot en de mand zijn voor hergebruik.

Pompoen graverenEen jubileum of verjaardag in de late herfst? Graveer een tekst in een pompoen uit eigen tuin. Met een permanentmarker schrijf je de tekst op de pompoen. Daarna volg je de lijnen met een houtguts. De plant, waar de pompoen nog

38 Genoeg 95

De geschiedenis van de taart begon ooit met luxe gemaakt brood. Inmiddels is er een enorm scala aan varianten. Voor bijzondere gelegenheden, zoals de verjaardag van Genoeg.

Tekst: Michiel Bussink

De twintigste verjaar-dag van Genoeg zette me aan het denken over het woord

‘feesttaart’. Is niet elke taart een feest? En dus feesttaart een ple-onasme? Of heb je ook ‘taarten voor elke dag’? Niet echt, dacht ik. Taart is iets bijzonders, dus niet zomaar voor tussendoor. Al zou je er wel cultuurpessimis-tisch over kunnen opmerken dat het door de hedendaagse overdaad aan calorierijk voedsel minder bijzonder is dan vroeger. Maar laat ik de feestpret niet bederven. Cultureel zijn er uiteraard ook verschillen: taart in Nederland is van oudsher soberder dan in bij-voorbeeld Duitsland. Ik herinner me nog dat ik als kind een keer op zondagmiddag op bezoek ging bij een Duitse collega van mijn vader.

Lekker royaal: een halve kilo chocolaOnze mond viel open bij het zien van de tafel vol met taar-ten, koeken en gebakjes. Om meerdere keren uit te kiezen, in plaats van één stukje, zoals thuis gebruikelijk. De Engelsen hebben niet eens een woord voor taart, ze doen het met cake. Het verschil: ‘De continentale Europese gâteau of Torte bevat vaak meer boter, eieren en andere verrijkende

ingrediënten, zoals chocolade’, weet de Oxford Companion to Food te vertellen, de prachtige voedselencyclopedie van wijlen de Britse voedselhistoricus Alan Davidson.

OpleukenDe geschiedenis van de taart begon met de Egyptenaren en Romeinen, die die brood opleuk-ten met honing en eieren. Dat is tot in onze tijd doorontwikkeld tot een waanzinnig scala aan varianten. Van Elzasser appeltaart tot Schwarzwälder Kirschtorte, van chocoladerol, Moskovische tulband en Dundee Cake tot Bossche bol, gekaramellisseerde citroentaart en cheesecake met

Koken met genoeg

frambozen en witte chocolade. Die enorme variatie aan taar-ten kan bij het kiezen van een recept voor een feesttaart leiden tot keuzeverlamming. Vandaar misschien de populariteit van de pakjes van de heren Koopmans en Oetker, die je in een door de fabriek bedachte richting sturen. Maar er zijn ook andere voor de hand liggende richtingwijzers. Zoals de vragen: Wat vind ik leuk om te maken? Wat vindt het bezoek lekker? En wat biedt het seizoen? Over die eerste vraag: er zijn tegenwoordig een boel mensen die het leuk vinden om met marsepein in �uorescerende kleuren cakejes te versieren: de cupcakerage. Mocht ik tot de

Taart!

winter 2012-2013 39

Tips

TaartvormenTegenwoordig hebben veel taartvormen een anti-aanbaklaag. Het voordeel is dat het baksel minder snel aanbrandt. Het nadeel is dat de aanbaklaag toch beschadigd raakt en de vormen dus niet zo lang meegaan. Terwijl de oude, vertrouwde, ijzeren of aluminium springvormen vele decennia mee kunnen. Gewoon goed invetten met boter of bekleden met bakpapier. Gebak waarin zuur zit, vaak fruit, niet in aluminium vor-men bewaren. Dan treedt oxidatie op, wat er niet uitziet en niet smakelijk is.Met vormen van siliconen heb ik nog geen ervaring, daarover een andere keer meer.

Blind bakkenIn dit procedé wordt de bodem van een taart voorgebakken, zodat die een extra krokante en stevige korst krijgt. Daarvoor de taartbodem en de rand bedekken met bakpapier en de vorm vullen met (ge-droogde) erwten of bonen. Vervolgens een kwartier in de oven. De erwten of bonen kunnen telkens opnieuw worden gebruikt.

SlagroomHoe minder vet de slagroom, hoe slechter die zich laat kloppen en trouwens ook hoe minder lekker. Wanneer de bak waarin je de slagroom klopt een uur in de diepvries heeft gestaan, wordt de slagroom makkelij-ker stijf.

SpuitzakSpuitzakken zijn te koop, maar je kunt er ook zelf een maken door een puntje van een (schone) plastic zak te knippen en deze met het te spuiten materiaal (slagroom, deeg) te vullen.

Goedkoop, verantwoord, lekker en gezond eten kan op vele manieren. Genoeg helpt met kiezen en koken.

nachtje rusten overheen.Verwarm de oven voor op 180 graden, vet een springvorm van ongeveer 23 centimeter in met boter en bestrooi vervolgens (met behulp van een noten-molen of keukenmachine) met gemalen amandelen. Zet een vuurvaste kom in een pan met heet water op het vuur (au bain marie). Smelt daarin 300 gram in stukjes gebroken chocolade (met minsten 60 procent cacao) met 275 gram suiker en 165 gram boter. Klop vijf eieren los met drie eetlepels gemalen amandelen. Roer dit voorzichtig door de van het vuur gehaalde kom met gesmolten chocolade, tot de massa enigszins gebonden is en stort het in de springvorm. Bak 35 tot 40 minuten en laat (minstens twee uur) afkoelen. Smelt wederom au bain marie 250 gram pure chocolade. Roer er van het vuur af 50 gram poedersuiker door en vervolgens 175 gram boter en dan, een voor een, vijf eidooiers. Klop de vijf eiwitten stijf en daar dan al kloppend 50 gram poedersuiker doorheen. Klop een halve deci-liter slagroom stijf. Spatel (dus niet roeren) eenderde van het geklopte eiwit voorzichtig door de chocomassa, totdat de boel goed gemengd is. Vervolgens een beetje slagroom, nog eenderde eiwit, weer slagroom en ten slot-te de rest van het eiwit. Schep de mousse op de afgekoelde cho-cobodem en zet een nacht in de koelkast. Op de feestdag de taart een kwartier voor het opdienen uit de koelkast halen. Snijd met een in heet water gedompeld en afgedroogd mes de taart los van de vorm, zet op een taartschaal en bestuif de taart met cacao. Het feest kan beginnen – en dat mag behalve een verjaardag ook best Kerstmis zijn.

genodigden behoren (vraag 2): jakkes, wat tandentrekkend zoet-weeïg afstotelijk is dat felkleurige spul. Het degradeert de edele kunst van het banketbakken tot een sneue hobby. De laatste vraag – wat biedt het seizoen – is een zinnige om mee te beginnen. Want aardbei-enzandtaart met zelfgemaakte banketbakkersoom kan nog zo lekker zijn, in de winter begin-nen we er niet aan: aardbeien zijn dan duur, smakeloos en dragen bij aan de klimaatveran-dering, omdat ze van ver weg of uit een verwarmde kas komen. Tenzij je ze uit de diepvries (die bij mij tegenwoordig gedeelte-lijk op zonne-energie draait) of weckpot haalt, dat kan na-tuurlijk wel. Maar dan nog, de winter, dan ben je toch meer in de stemming voor sinaasappel, appel, peren, noten, chocolade, gedroogd fruit, kaneel, koekkrui-den en gember.

ChocoladeverslaafdenBij ons in huis gaan de kinderen tegenwoordig, wanneer ze hun verjaardagstaart mogen kiezen, steevast voor de chocolade-moussetaart van mijn lief. Ook bij volwassen vrouwelijke choco-ladeverslaafden valt die bijzonder in de smaak. Niet zo gek, want er worden maar liefst een halve kilo chocolade en tien eieren in verwerkt. Past die uitbundigheid wel bij de door Genoeg beleden matigheid? Nou ja, je wordt maar één keer twintig en boven-dien is deze taart, behalve lekker, behoorlijk heftig, waardoor het volstaat om er kleine puntjes van te snijden en er dus een groot aantal feestgangers van valt te trakteren. Het procedé lijkt misschien veel werk, maar dat valt aardig mee. Wel even goed plannen, want er gaat een

40 Genoeg 95

(Advertentie)

Woonmantel 2.0In het vijfde nummer van de Vrekkenkrant (eind 1992) pre-senteerden Hanneke van Veen en Rob van Eeden de ‘woon-mantel’ aan de Nederlandse bevolking: een rechthoekige lap met drukknopen en een rits van 185 cm. Bedoeld om na het achtuurjournaal over je kleren aan te trekken, waarna de verwarming uit kan. Je kunt de mantel ’s winters ook overdag dragen, zodat de thermostaat de hele dag een paar graden lager kan (zie tips). Het duo bedacht de woonmantel niet zelf, maar kreeg hem aangereikt door andere consuminderaars.

In dit jubileumnummer een bewerking van het patroon van deze klassieker. Het origineel be-vatte een geniale vondst: je hoeft geen aparte mouwen te maken en ook geen gat te knippen voor je hoofd, terwijl je je met de mantel toch helemaal warm kunt inpakken. En als je naar bed gaat, kun je hem als extra deken gebruiken. De uitvoering kan wel wat eenvoudiger. Mijn belangrijkste tip: maak eerst een provisorische mantel met tijde-lijke verbindingen en bedwing de neiging om meteen drukkers en ritsen aan te brengen op de voorgestelde plekken. Pas als je tevreden bent over je prototype, kun je de beste plaatsen kiezen voor het klittenband.

Benodigdheden •Eenslaapzakofwollendekenvan ongeveer 190 bij 140. •Klittenband.•Naaigarenmetbijpassendenaald.•Voorhetopmaatmakenvandemantel: een grote veiligheidsspeld, een stuk of vijf stevige knijpers en een ceintuur.

Aan de slagSpreid de slaapzak (of deken) uit op de vloer. Vouw de lange zijden naar het midden toe dubbel. Zet ze vast met een grote veiligheidsspeld op 85 à 90 cm van een van de korte zijden. Zet de opening tussen dit vastgezette punt en de andere korte zijde tijdelijk dicht met wat knij-pers (dit wordt het onderste deel van de mantel). Stap in de ontstane kokervorm, trek de lap aan de losse uiteinden omhoog tot de veilgheidsspeld vlak boven je navel zit. Doe de riem om je middel, zorg dat de onderkant van de mantel op je enkels valt. Trek de losse hoekpunten achter je hoofd omhoog. Breng nu de rechter hoekpunt over je rechterschouder naar de veilgheiddsspeld aan de voorzijde van de mantel en de linker over je linkerschouder. Zet de hoekpunten vast met een knijper.

Voor de winter een geniaal oud idee in een nieuw jasje. Zonder al te veel moeite te vervaardigen.

Tekst: Joost Melten Foto’s: Roos van der Sanden

winter 2012-2013 41

Meer hulp nodig? Bekijk het filmpje op www.genoeg.nl/woonmantel

Passend makenRol de rand achter je hoofd op zodat bij je nek een soort kraag ontstaat. De loze ruimte op je rug verdwijnt nu, evenals een deel van de rits. Zet ten slotte de ontstane revers voor je borstbeen vast met een of twee knijpers.

Tips Energie besparenVolgens voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal bespaar je 7 procent op je ver-warmingskosten als je in de winter overdag je thermostaat één graad lager zet dan je gewend bent. Drie graden lager levert een besparing op van 21 procent.

Boven of onderKies bij een slaapzak de korte zijde met de rits als ‘bovenkant’ van de mantel. De ritsloze zijde komt dan bij je voeten. De rits boven verdwijnt in de rolkraag.

Deken met mouwenEr zijn tegenwoordig dunne fleecedekens met aangezette mouwen te koop. Ik heb er ook een, maar ik vind hem niet warm genoeg en een beetje onhandig zo zonder drukkertjes. Bovendien moet je erg voor-zichtig zijn met kaarsjes, want fleece is behoorlijk brandbaar.

SkibroekIn plaats van een woonmantel kun je een oude gewatteerde skibroek (model tuin-broek/salopette) over je kleren aantrekken, met daarover een extra trui en zo nodig nog een bodywarmer.

De laatste loodjesZorg dat de mantel goed past.Naai stukjes klittenband op de plaatsen waar een knijper zit. Ten slotte kun je nog klitten-band aanbrengen bij de binnen-zijde van je enkels om zo veel mogelijk kou tegen te houden.

42 Genoeg 95

Repair Café

De Stichting Repair Café organiseert repareerbijeenkomsten waar vaklui helpen om kapotte spullen te repare-ren. In Genoeg beschrijft initiatiefneemster Martine Postma elk nummer een veelvoorkomende reparatie om mensen thuis op weg te helpen. repaircafe.nl

Repair Café

En dan is er lichtAl twintig jaar staan twee trappetjes met kerstlampjes elke winter gebroederlijk naast elkaar te branden. Maar dan is een van de twee opeens kapot.

Tekst en foto’s: Martine Postma/Stichting Repair Café

In de kersttijd is het al twintig jaar vaste prik bij Marjan Geerts. Twee trappetjes met kerstlampjes staan dan voor de twee ramen die uitkijken op haar straat in Middelharnis. ‘Zo gezellig’, vindt Geerts. Maar afgelopen Kerst was het veel minder knus. Toen Geerts de beide trappetjes – destijds gekocht bij de Hema – uit hun doos haalde, bleek dat de lampjes in een van de twee het niet meer deden. Geerts bestelde nieuwe lampjes, ze liet haar vriend Fred ernaar kijken, maar tevergeefs (foto 1). En om nou bij één raam gezellige lampjes te hebben en bij het andere niet... De kansen keerden toen Fred – niet vanwege de kerstlampjes trouwens – het plan opvatte om in Middelharnis een Repair Café op te richten. Eind maart was de eerste bijeenkomst. Geerts haalde de trappetjes van zolder en nam ze mee naar het als Repair Café ingerichte wijkcentrum Het Diekhuus.

AutomonteurHarm Bakker is de reparateur die licht in de duisternis moet brengen. Met bijna dertig jaar er-varing als automonteur en daarna nog als constructiebankwerker schrikt hij er niet voor terug het trappetje open te schroeven. ‘Te-genwoordig zou zoiets niet meer uit elkaar kunnen’, weet Bakker. ‘Nu maken ze zulke dingen van plastic, en dat smelten ze dicht.’ Het Hema-trappetje is van hout,

met heel gewone schroe�es onderop (foto 2). Met de multimeter meet Bakker allereerst de stekker door. ‘Die geeft weerstand; er zit dus geen breuk in het snoer.’ Ook op het punt waar het snoer het trap-petje binnenkomt, gaat alles goed (foto 3). Dan meet Bakker de verbinding tussen de lampjes onderling. Die geeft geen weer-stand. ‘Ergens in de bedrading zit dus een onderbreking. Of in een van de �ttingen’, leidt de Repair Café-elektricien daaruit af.Dan blijkt het kersttrappetje te lijden aan de kwaal waaraan ook veel apparaten op batte-rijen bij het Repair Café lijden. ‘Het zijn de contacten’, vertelt Bakker (foto 4). In de �ttin-gen zitten heel kleine metalen stripjes, waar de zijkanten van de ingedraaide lampjes tegen-aan duwen. Door twintig jaar lang die lampjes af en toe los te draaien en te vervangen, zijn sommige van die stripjes te ver naar buiten geduwd, het apparaat in. ‘Daardoor maken ze geen contact meer met het lampje’, legt de reparateur uit. De oplossing is simpel: met een pincet trekt Bakker de contactjes weer iets naar binnen. En dan is er licht! (foto 5) De omstan-ders zijn net zo enthousiast als Geerts zelf. ‘Dit jaar weer Oud en Nieuw bij jullie’, roept een buurtgenoot, terwijl hij Geerts op de schouder klopt. ‘Je bent welkom’, lacht Geerts.

Foto 1: De kerstlampjes doen het niet meer

Foto 2: Dit trappetje kan nog uit elkaar

winter 2012-2013 43

Elektrisch of EendTekst: Ronnie Jongert

Een elektrische auto loopt op accu’s. En die zijn na 120 tot 150 km al leeg. Bij wat minder keurig rijgedrag kom je zelfs niet ver-der dan 100 km. Daarvoor zijn verschillende oplossingen. Bij het bedrijf E-laad kun je kostenloos een laadpaal aanvra-gen, die je ook nog eens gratis van stroom voorziet. Levertijd ongeveer zestien weken. Het bedrijf heeft inmiddels 1350 palen staan, terwijl Nederland nog maar duizend elektrowagens telt. Het bedrijf wil maar liefst 10.000 laadpalen realiseren, want de regering verwacht dat in 2020 het aantal elektrowagens in ons land tot 20.000 zal zijn gestegen. De gemeente Amsterdam plaatst gratis laadpalen bij bezitters van elektrische auto’s. Een kilowattuur kost € 0,24. Dat komt neer op € 4,80 voor een volle accu, die je zelf moet betalen. Een vergelijkbare rit op benzine kost met de huidige brandstofprijzen ruim € 20.Het verwisselen van de accu gaat sneller. Dat kost slechts enkele minuten, terwijl het laden van een accu minstens een kwartier in beslag neemt. Voorlopig is er alleen een wisselstation voor taxi’s op Schiphol, maar het Israëlische bedrijf Better Place heeft plannen voor veertig wisselstations. Voor het gebruik kun je een abonnement nemen. Maar het probleem is dat voorlopig alleen de Renault Fluence de wisselaccu’s aankan. Er zijn nog meer problemen die mij doen twijfelen over de aanschaf van een elektrowagen. Een elektrische auto mag dan minder broeikasgassen uitstoten, de productie ervan kost tweemaal zoveel energie als die van een benzinewagen. Vooral de fabricage van de accu belast het milieu, blijkt uit onderzoek van de Technische Universiteit Trondheim. In accu’s zitten schadelijke stoffen, zoals lithium, nikkel, koper en aluminium. De stroom die auto’s gebruiken komt voor een groot deel uit steenkoolcentra-les. Ook dit moet worden meegerekend in het milieueffect. Bij de productie van elektroauto’s komen volgens de onderzoekers drie tot vier keer zoveel toxische stoffen vrij als bij traditionele auto’s. Maar er is gelukkig ook goed nieuws. Na de nostalgische opleving van de Kever, de Mini een de Cinquecento brengt Citroën in 2014 een nieuwe versie van de Eend op de markt. Misschien koop ik die dan maar.

autosleutelcursus.nl

Zelf je auto repareren. Veel Genoeg-lezers met een auto doen dat of zouden dat willen. Ronnie Jongert geeft aanwijzingen en becommentarieert de ontwikkelingen in de autobranche.

Over auto’s

De nieuwe 2CV zal wat betreft uiterlijk niet op de ‘lelijke eend’ lijken. De auto zal wel in de geest van de oude 2CV worden gemaakt: eenvoudig, betaalbaar en zuinig.

Foto 4: Het zijn weer eens de contactjes

Foto 5: Kerstsfeer hersteld!

Foto 3: Doormeten

44 Genoeg 95

Opvoeding: De jeugd van mijn kinderen Joeri (25) en Anne (22) is gekleurd door veel aandacht en bewust omgaan met tijd, geld, energie en spullen. Mijn partner Aart-Jan hielp veel mee op hun school omdat hij wegens rugklachten maar vijftien uur per week kon werken als fysiotherapeut. Dat was ook de reden dat we �ink gingen consuminderen, al waren we

Huishoudboekje open

Veertien jaar geleden schreef Marit Pannekoek (53) in deze rubriek over haar gezin met twee jonge kinderen. Nu kijkt ze terug, net als haar inmiddels volwassen kroost. ‘We vonden het be-langrijker dat onze kinderen zich goed voelden door wie ze waren dan door wat ze hadden.’

Tekst: Marit Pannekoek

‘Mijn kinderen leerden zélf denken over geld’

eerder nooit kwistig geweest met geld. Hij was kerstman, zette een speurtocht uit, schilderde decors voor een toneelstuk en ging mee op schoolkamp. We vonden het belangrijker dat onze kinderen zich goed voelden door wie ze waren dan door wat ze hadden. Naar school gingen ze op tweedehands �etsen die Aart-Jan had gereviseerd. Als ze

jarig waren, trakteerden ze op Zweedse kaneelbroodjes die ik had gebakken. Ik denk niet dat ze als kleine kinderen veel meekregen van onze zuinigheid. Er was altijd een goed alternatief. Lekkere broodjes en cola mee in de koeltas naar het strand, zodat ze niet zeurden om een ijsje. Een carnavalspak van de kringloop in plaats van een nieuwe out�t.

Workshop: Vanaf 1997 kwam ik in de publiciteit via Rob van Eeden en Hanneke van Veen. Schrijven voor Genoeg, interviews voor radio en tv, lezingen geven en de landelijke workshop Je geld of je leven. Die gaf ik vooral om mensen bewuster te maken van hun eigen kracht en om de macht van reclame te ridiculiseren. (Ooit maakte ik voor Joeri als surprise een washandje met een Nike-logo erop genaaid en een prijskaartje van 20 euro eraan.) Onze workshop in Eindhoven was inspirerend voor paren,

omdat duidelijk werd dat je helemaal geen ruzie over geld hoeft te hebben. Doe wat bij je karakter past en wat je leuk vindt. Deelnemers vonden het moeilijk om over geld te praten. Maar omdat we zelf heel openlijk vertelden over de gezinnen waar we in waren opgegroeid, kwamen ze zelf ook los.

Beleggen: Geld heeft me altijd geïntrigeerd. Waarom sprak de economie van het genoeg ver-maarde, intelligente economen zo weinig aan? Om dat te kunnen begrijpen, ging ik op onderzoek uit. Ik begon met de Teleac-cur-sus uit 1995 Grenzeloze economie, van Roel Janssen en Rick van der Ploeg, om het grotere geheel te overzien. Daarna las ik veel boeken over bedrijven die, net als huishoudens, de boel op orde moeten hebben. Uiteindelijk las ik �e Intelligent Investor, van Benjamin Graham. Het is de bijbel van Warren Bu�ett, ’s we-relds meest succesvolle belegger. Beleggen heeft voor mij niks met risico te maken, met de waan van de dag op Wall Street, maar alles met investeren in gezonde bedrij-ven met een langetermijnvisie. Consuminderen en beleggen: ik doe het allebei. Aangezien ik hier veel voorbeel-den geef van consuminderen, ook een tip over beleggen: doe dat, met een horizon van tien jaar of langer, bijvoorbeeld voor honderd euro per maand in Meesman Global Index Fonds. Meesman is een gespecialiseerde aanbieder van indexfondsen.

Ik werk niet buitenshuis, maar vervelen doe ik me nooit. Zodra

Consuminderen en beleggen: ik doe het allebei

Marit Pannekoek.

Zoon Joeri (25) en dochter Anne (22).

winter 2012-2013 45

‘Mijn kinderen leerden zélf denken over geld’

ik met de saaie huishoudelijke klussen klaar ben, ga ik op pad. Dat heerlijke Swiebertje-gevoel in een kringloopwinkel: niet van tevoren weten wat je tegenkomt. Aart-Jan werkt nu dertig uur per week, maar heeft een schuurtje als Malle Pietje met �etsbanden, moeren en schroeven. Na zijn werk in een drukke fysiothe-rapiepraktijk ontspant hij zich daar zichtbaar.

Holidaylink: Sinds 2004 pas ik met veel plezier op huizen via Holidaylink. Inschrijving op die site kost maar 70 euro per jaar. Ik kan het iedereen aanraden: een nieuwe omgeving met de gemakken van thuis. In Amsterdam Oud-Zuid heb ik een vast oppasadres. Soms neem ik mijn moeder mee: samen naar het Van Gogh Museum, wandelen in het Vondelpark en op woensdagmiddag een gratis lunchconcert in het Concertge-bouw.

De kinderen nu: Mijn zoon deed in Pennsylvania een master sportmanagement. Hij is Nederlands kampioen op de 400 meter sprint en maakt deel uit van het 4x400 meter estafetteteam. Topatletiek is geen vetpot, je moet hard werken. Nu combineert hij zijn sport met een premaster Finance in Tilburg, en woont antikraak om de kosten laag te houden. Anne is net afgestudeerd als fysio-therapeut en op zoek naar een baan. Ook doet ze een master in deeltijd in Maastricht. Ze geeft atletiektraining aan pupillen en houdt ervan gezellige dingen te doen met vriendinnen.

Ik heb mijn kinderen gevraagd hoe onze zuinige leefwijze hen heeft beïnvloed. Wat was positief, wat negatief? En wat doen ze anders nu ze op zichzelf wonen? Joeri noemt als positief: dat hij heeft geleerd zelfstan-dig te zijn, kritisch te denken, toekomstgericht bezig te zijn en interesse te hebben in levens-wijze en keuzes van anderen. Anne vindt het �jn dat ze niet klakkeloos de massa volgt en dat we in haar jónge jaren zuinig gedaan hebben (dan merk je er toch niks van, zegt ze), zodat we hen nu kunnen steunen met au-torijlessen en geld als ze langer studeren dan gepland. Joeri ziet als negatief dat hij wat minder spontaan is. Contacten onder-houdt hij via Facebook, terwijl leeftijdgenoten sms’en en what-sappen via het nieuwste mo-bieltje met maandabonnement (hij heeft alleen prepaid). Aan de andere kant vindt hij het ook wel rustig niet altijd bereikbaar te zijn. Anne herinnert zich nog levendig haar puberschaamte als ze met de Volvo oldtimer voor school werd afgezet. Ook noemt ze het gevaar van doorslaan in zuinigheid en te veel afwegen, waardoor spontane ideeën alleen ideeën blijven. En wat doen ze anders? Joeri ge-bruikt lekker veel tandpasta en snoept meer (in ieder geval een goede combinatie), eet vaker buitenshuis en gaat frequenter naar de �lm. Anne gaat naar een professionele kapper omdat dat haar zelfvertrouwen geeft en die coupe een hele tijd goed blijft zitten. Ook geeft ze sneller geld uit om gezellige dingen met vrienden te doen.

Huishoudboekje

Inkomsten per maandFysio Aart-Jan 3138Giften 177Rente/dividend 220Belasting terug 225Zorgtoeslag Marit 40

Totaal inkomsten: 3800

Uitgaven per maandHuishoudgeld 420Huur 539 Ziektekostenverzekering 262 Gas/water/licht 100 TV/Internet 78 Gemeentebelasting 40 ANWB 10Vervoer 380Kleding/schoenen 55Uit eten 50Uitgaan 20Cadeaus 45Huis/tuin 35Verzorging 15Vakantie 75Bibliotheek 5Computer 40Hobby (schilderen, atletiek) 40 Giften (Greenpeace) 20Joeri/Anne extra 75Lenen Joeri/Anne 1000

Totaal uitgaven: 3304

Verschil inkomsten en uitgaven = 496

Genoeg februari 1998: Een foto van Joeri terwijl ik zijn haar knip.

46 Genoeg 91

Bitje wijzer & Geldzaken

Geld en fans dankzij Crowd funding

Een project steunen

Wie wil bijdragen aan een project, kan terecht op vele sites. De meest succesvolle in Nederland zijn voor-dekunst.nl, cinecrowd.nl en tenpa-ges.com (voor boeken in wording). Projecten op crowdfundingsites dragen meestal iets af aan die sites. Daarom koos Krijgdekleertjes voor een eigen campagne. Donateurs lopen meestal geen ri-sico: bij annulering van een project ontvangen ze, bij de grote sites althans, hun inleg terug. Donaties zijn aftrekbaar van de belasting als de site de ANBI-status heeft (Algemeen Nut Beogende Instelling) of als het project is on-dergebracht in een stichting. Dat was bij Krijgdekleertjes zo.

Tekst: Petra Kruijt Cartoon: Hajo

1: Een goed ideeVier moeders uit Utrecht en omstreken wilden kleren die hun kinderen niet meer pasten, niet weggooien. Dus gaven ze die aan moeders in hun om-geving met iets jongere kinde-ren. Maar die moet je dan wel kennen. Door het online aan te pakken krijgen de spullen dankzij het grotere bereik altijd een goed thuis, dachten zij. Het idee voor ‘KrijgdeKleertjes’ was geboren. Het geld om dat verder uit te werken was er nog niet. Initiatiefneemster Cerian van Gestel besloot het via crowd-funding te proberen. ‘Je hoort steeds vaker dat mensen op deze manier een project van de grond krijgen.’

2: Bepaal je doelenVoor het geld hoef je het niet te doen, hoorde Van Gestel van crowdfunding-‘evangelist’ Ronald Kleverlaan. Hij blogt op onder meer frankwatching.com over dit onderwerp. ‘Zijn bood-schap was dat als je snel geld bij elkaar wilt hebben, je beter asperges kunt gaan steken’, zegt Van Gestel. ‘Ons leek het een mooie combinatie van het be-nodigde geld ophalen en een zo groot mogelijke groep toekom-stige gebruikers vinden. Want als mensen je steunen, kun je ervan uitgaan dat ze ook interesse heb-ben in wat je doet.’Daarnaast is het belangrijk om te bepalen wat voor bedrag je precies nodig hebt en voor wan-neer je dat bij elkaar wilt hebben. Van Gestel: ‘Wij hadden een o�erte gekregen voor de bouw van de site die op 6000 euro uit-kwam. Dat leek ons redelijk voor crowdfunding. Het moet een realistisch en acceptabel bedrag zijn. Anders vinden de potentiële gevers het te gek en denken ze:

mijn tientje zal geen zoden aan de dijk zetten. Dus ik kan net zo goed niet doneren.’ Behalve de hoogte van het be-drag stelden Van Gestel en haar compagnons ook een strakke deadline: binnen zeven weken moest het geld binnen zijn. ‘Als mensen het doneren op de lange baan kunnen schuiven, geven ze uiteindelijk niks. Een deadline zet aan tot actie.’ Dat bleek ook wel: KrijgdeKleertjes haalde in de eerste maand ongeveer de helft van het benodigde geld op, terwijl de laatste duizend euro op de allerlaatste dag binnenkwam. Hoe krapper de deadline, hoe meer mensen dus geneigd zijn in actie te komen.

3: Vertel het iedereenAlleen je idee online zetten en af-wachten is niet genoeg. Zelfs als je een site gebruikt voor crowd-fundingprojecten (zie kader), is de concurrentie zo groot dat je echt je best moet doen om eruit te springen en mensen over de streep te trekken. Dat betekent

Een geweldig idee, maar geen geld om het uit te voeren? Wie genoeg anderen weet te bewegen een beetje te investeren, slaat twee vliegen in één klap: én �nanciering, én klanten. Crowdfunding heet het, en KrijgdeKleertjes deed het.

winter 2012-2013 47 46 Genoeg 91

Geld en fans dankzij Crowd fundingdus: iedereen erover vertellen. In het begin ben je waarschijn-lijk zelf je beste ambassadeur, misschien met een handjevol be-kenden die je werk steunen. Dit worden er langzamerhand steeds meer. Bij KrijgdeKleertjes ging de mond-tot-mondreclame via alle mogelijke kanalen, variërend van het schoolplein tot social media. ‘Mensen die ons en ons idee sympathiek vonden, zijn het gaan delen. Zo maakten ze elkaar enthousiast’, zegt Van Gestel. ‘Maar het begint allemaal met een goed idee en een helder ver-haal, dat je honderd of desnoods duizend keer vertelt.’ Ook moet je blijven communi-ceren over de voortgang. Op de site van KrijgdeKleertjes stond gedurende de zeven weken een teller met het totaal gedoneerde bedrag. Mensen die een donatie gaven, kregen een persoonlijke bedankmail van Van Gestel om hen te bedanken. ‘Asperges ste-ken was inderdaad minder werk geweest’, zegt zij lachend.

‘Als je snel geld wil, kun je beter asperges gaan steken’‘Maar je kunt je inmiddels voorstellen dat al die donateurs in veel meer opzichten waardevol zijn dan met hun portemon-nee.’ Ze maakten niet alleen gratis reclame, sommigen boden spontaan hun diensten taan. Zo zijn er nu een vormgever en tekstschrijver geheel vrijwillig betrokken bij het project. Met hun bijdrage in natura besparen ze de initiatiefnemers geld dat ze anders óók op een andere manier bij elkaar hadden moeten sprok-kelen.

4: Geef iets terugHet kan slim zijn om iets terug te geven voor het geld. Dona-teurs van KrijgdeKleertjes kregen als dank voor hun steun alvast ruiltegoed voor de nog te bou-wen site, en bij grotere donaties zelfs speelgoed of kleding. ‘We hadden het geluk dat de mer-ken Janbibejan en Imps & Elfs ons belangeloos hun producten gaven voor dit doel. Nog leuker was het dat we door ruiltegoed te vergeven, meteen gebruikers van de site creëerden. Daarmee maakten we de kans nog groter dat deze mensen – die toch al enthousiast waren over het idee – gebruikers zouden worden van KrijgdeKleertjes.’ Donateurs konden er ook voor kiezen om niets terug te krijgen voor hun geld, iets wat ongeveer een kwart van de in totaal 220 donateurs deed; een minderheid dus.

5: Luister en leerHet leuke van crowdfunding is dat je zo vaak je verhaal moet doen dat je dit al doende aan-scherpt. ‘We hadden nooit zo veel kritische vragen gekregen als we de site gewoon zelf hadden gebouwd’, zegt Van Gestel. ‘Al die input hebben we gebruikt bij de bouw van onze site.’ Die is nu online, de eerste pakketten staan erop. Iedereen kan meedoen. Door pakketten aan te bieden krijg je het recht om zelf ook een pakket te ontvangen.

Crowdfunding kan dus heel waardevol zijn, met de juiste motivatie en met een zeer gede-gen voorbereiding. Cerian van Gestel zou, als ze de kans kreeg om het opnieuw te doen, precies dezelfde aanpak kiezen. ‘Het heeft ons heel veel opgeleverd. Ja, je moet er gigantisch veel tijd in steken, maar wij weten nu dat er steun is voor ons idee. Dat voelt goed.’

(Advertenties)

BOEKEnBESTELBOn

Een doos vol inspiratie voor een leuker leven met Genoeg. Met tips voor de feestdagen en bespaar-boeken die je helpen om geld over te houden. Voor elk wat wils, leuk om cadeau te geven of zelf te houden! (Zolang de voorraad strekt.)

Inhoud:1 Eigenwijs je hypotheek a�ossen - het nieuwste boek van Marieke Henselmans2 De Financiële Organiser 2013 - Krijg inzicht in uw �nanciële situatie3 Sparen voor later en nu! - Laat je geld voor je werken. Hanneke van Veen en Rob van Eeden4 Vive la fête - Doe-het-zelf voor alle (feest)dagen5 Hoor wie klopt daar geld uit mijn zak - Bespaartips6 De Crisischecklist van Marieke Henselmans7 Pakket met 5 verzamelnummers van Genoeg - Nummer 45, 46, 48, 56 en 57

Bestelbono Ik bestel het Genoeg Boekenpakket en machtig Uitgeverij Genoeg om het bestelbedrag € 49,95 eenmalig van mijn rekening af te schrijven.

Mijn gegevens: Naam o m o vAdres Postcode plaats Telefoon E-mail o stuur mij de digitale nieuwsbrief (gratis)

Bank- of girorekeningnummer: Datum Handtekening

Stuur (een kopie van) deze pagina in een ongefrankeerde envelop naar: Uitgeverij GenoegAntwoordnummer 105165340 WB Oss

2013

FINANCIËLE ORGANIZER

De Financiële Organizer 2013

Weet u waar uw geld blijft?

De Organizer geeft: • inzichtinuwfinanciëlesituatie• overzichtperweek• demogelijkheidpermaand:

- uwbudgettebepalen- uitgaveneninkomstentevergelijken

• handigetipsenwetenswaardighedenEenpraktischwerkboekinringband.

Voor wie grip op geld wil

Te koop via: winkel.genoeg.nl www.fo2013.nl

€ 13,95

excl. verzendkosten

Nu voor

€ 49,95

#

48 Genoeg 95

(Advertenties)

Kerstactie

Je zou zomaar een ander kunnen laten meedelen in de feestmaand. Wat kerststerren strooien om je heen. Zodat we het heel erg gezellig kunnen maken in consuminder-huis PARKSTAD. Annemiek van Deursen zal wel bakken en kneden met een stel vrijwilligers om haar heen. Voor een gezellig samenzijn. Misschien kunnen we de mensen iets meegeven voor thuis, zodat het schrale dagelijks brood even kerstbrood kan zijn. Deel je mee?

Maak uw gift over naar Bankrekening 1736.58.903 van Stichting Consuminderhuis Parkstad. Dank u wel!

Wie Genoeg geeft krijgt...

Geef Genoeg twee nieuwe abonnees en ontvang als dank zelf een leuk cadeau.

Of bestel extra voordelig 5 jubileumnummers van Genoeg om cadeau te ge-ven en ontvang gratis de Genoeg tubeknijper.

Genoegcadeau bestelbono Ik geef 2 jaarabonnementen aan onderstaande personen en machtig Uitgeverij Genoeg om het bestelbedrag van € 49,00 eenmalig van mijn rekening af te schrijven. Ik ontvang graag zelf het volgende cadeau (kruis uw keuze aan): o Alternatieve cadeaubon van € 15,00 (zie alternatieve-kadobon.nl) o Het boek Eigenwijs je hypotheek a�ossen van Marieke Henselmans

De 2 ontvangers van de cadeau-abonnementen zijn:Naam o m o vAdres Postcode plaats

Naam o m o vAdres Postcode plaats

o Ik bestel 5 jubileumnummers van Genoeg (nummer 95) voor € 12,50 en krijg daarbij de Genoeg tubeknijper cadeau. Ik machtig Uitgeverij Genoeg om het bestelbedrag van € 12,50 eenmalig van mijn rekening af te schrijven.

Mijn gegevens: Naam o m o vAdres Postcode plaats Telefoon E-mail o stuur mij de digitale nieuwsbrief (gratis)Bank- of girorekeningnummer: Datum Handtekening

Stuur (een kopie van) deze pagina in een ongefrankeerde envelop naar: Uitgeverij GenoegAntwoordnummer 105165340 WB Oss

Genoegcadeau bestelbon

Genoeg

CADEAUACTIE

#

winter 2012-2013 49

WijnHoera, een jubileum! Een mooie aanleiding om een lang bewaarde bijzondere �es wijn te openen. De smaak verhoogt niet altijd de feestvreugde, maar opdrinken kan zonder gevaar.

Tekst: Martin van der Gaag en Thomas Volman

Over de datumTwee voedingskundigen helpen de werkelijke houdbaarheidsdatum

van voedselwaren vast te stellen.

Geen levensmiddel levert zo veel bewaar-gespreks-stof op als wijn. Wijn gaat erop vooruit als je hem langer bewaart, heet het. Maar dat is niet altijd zo. De smaak van in oude scheepswrakken ontdekte wijn stemt bijvoorbeeld lang niet altijd tot vreugde. Iedere wijn kent na productie een hoogtepunt, dan is hij het lekkerst. Dat is alleen voor de allerbeste wijnen na vele tientallen jaren liggen. De inhoud van een speciaal bewaarde �es uit eigen kelder kan de feestvreugde daarom behoorlijk temperen. De meeste wijn die te koop is, is namelijk nú het lekkerst en wordt gemaakt om op korte termijn te drinken. Wijn bewaren draait om reacties met zuurstof in de wijn en de lucht rond de wijn: oxidatie. De talrijke verschillende smaaksto�en in wijn oxideren langzaam. Na verloop van tijd ontstaan daardoor een steeds complexere samenstelling en smaak. Gaat dat te snel of was de oorspronkelijke kwaliteit van de wijn gemiddeld, dan gaat die smaak achteruit. Wijnen die wél lekkerder kunnen wor-den zijn meestal de duurdere rode, zoals zware bordeaux en bourgogne van meer dan tien euro per �es. Witte wijnen zijn vaak gevoeliger voor zuurstof en rijpen minder goed, maar er zijn uitzonderingen: bijvoorbeeld de betere rieslings en chardonnays. Vuistregels voor het ‘nog lekker zijn’ van minder bijzondere wijn zijn tot vijf jaar na aankoop voor rode, twee tot drie jaar voor de betere witte, tot een jaar voor de

gewonere witte en een half jaar tot een jaar voor rosé. Mousserende wijnen kun je het beste een jaar na aankoop opdrinken. Kleinere �esjes wijn beder-ven bovendien iets sneller.Vooral een stabiele temperatuur (10-13°C) is be-

langrijk voor het bewaren van wijn, dus vermijd tocht en zonlicht. Kies een donkere ruimte vrij van trillingen: een kelder is ideaal, een kast kan ook. Voorkom in ieder geval be-vriezen (�es knapt) of warmer worden dan 25°C (te snelle oxidatie). Een niet te lage luchtvochtigheid (60-75%) is belangrijk voor �essen met kurk. Die kan uitdrogen, en dan kan er lucht bij de wijn. Die kans wordt kleiner als je �essen liggend bewaart. Na opening zal wijn snel oxideren en min-der lekker worden – meestal binnen een dag. Dat gaat minder snel door gebruik

van een vacuümstop (zoals Vacuvin) en door koeling – zet vooral witte wijn

of rosé in de koelkast. Wijn die veroudert wordt niet gevaar-lijk voor de gezondheid, ook aangebroken wijn niet. Gooi een lang bewaarde �es of restje dus niet weg en bepaal zelf de drinkbaarheid. Wijnazijn maken van oude wijn kan natuurlijk ook. Dat gaat niet vanzelf, enten met wijnazijn is nodig. Zie voor recepten onder andere http://tiny.cc/rqzgmw en http://tiny.cc/rrzgmw.Proost!

Nieuwe verzoeken voor houdbaar-onderwerpen zijn van harte welkom via redactie@genoeg.nl.

at is alleen voor de allerbeste wijnen na vele tientallen

e inhoud van een speciaal bewaarde �es uit eigen kelder kan de feestvreugde daarom behoorlijk temperen.

e meeste wijn die te koop is, is namelijk nú het lekkerst en wordt gemaakt om op

Wijn bewaren draait om reacties met zuurstof in de wijn en de lucht rond de

e talrijke verschillende smaaksto�en in wijn oxideren langzaam.

a verloop van tijd ontstaan daardoor een steeds complexere samenstelling

tocht en zonlicht. Kies een donkere ruimte vrij van trillingen: een kelder is ideaal, een kast kan ook. Voorkom in ieder geval bevriezen (�es knapt) of warmer worden dan 25°C (te snelle oxidatie). Een niet te lage luchtvochtigheid (60-75%) is belangrijk voor �essen met kurk. en dan kan er lucht bij de wijn. wordt kleiner als je �essen liggend bewaart. Na opening zal wijn snel oxideren en minder lekker worden – meestal binnen een dag. Dat gaat minder snel door gebruik

van een vacuümstop (zoals Vacuvin) en door koeling – zet vooral witte wijn

of rosé in de koelkast. Wijn die

50 Genoeg 95

Lou Niestadt: Groots en meeslepend leven. Een ode aan dagelijkse sleur. Kosmos, € 19,95. ISBN 978902152521.

Anselm Grün: De moed om te beslissen. Ten Have, € 16,95. ISBN 9789025902117.

Volg je hartVeel mensen hebben moeite met knopen doorhak-ken: ze zijn bang mogelijkheden uit te sluiten, vrezen het geklets van anderen, willen zich niet voor eeuwig vastleggen of zijn er niet zeker van absuluut juist te kiezen. Voor hen schreef de Duitse benedictijner monnik, theoloog en bedrijfskundige Anselm Grün een boek over keuzes maken: ingrijpende levenskeuzes zoals die voor een partner of een beroep, maar ook simpele keuzes zoals wat je vandaag aantrekt en eet. Een absoluut juiste keuze bestaat niet, helpt Grün hen uit de droom. Hij adviseert om je niet blind te staren op rationele argumenten die niet altijd de hele waar-heid vertellen, maar te doen wat je hart je ingeeft. Daarbij moet je je niet laten leiden door de mening van anderen. Elke keuze heeft een keerzijde, dus als je eenmaal een besluit genomen hebt, kun je daar het beste helemaal voor gaan.Bij een lastig besluit over bijvoorbeeld blijven of vertrekken bij je partner, zou je je twee dagen kun-nen inleven in het blijven en de gevoelens kunnen opschrijven die dat oproept. Vervolgens stel je je twee dagen lang voor hoe het zou zijn als je vertrekt. Dan slaat de balans meestal door naar een van beide kanten. Als het om keuzes in het dagelijks leven gaat, kunnen rituelen helpen. Elke ochtend ontbijten met een geroosterde boterham met jam scheelt nadenken en spaart energie voor belangrijker beslissingen.Grün verwijst veel naar bijbelteksten en ervaringen uit zijn kloosterleven. Hij eindigt met een aantal ge-beden die behulpzaam kunnen zijn bij het nemen van beslissingen. Wie niet gelovig is heeft daar weinig aan, maar Grüns adviezen zijn er niet minder waardevol om. (FP)

nibud-agendaJe kunt natuurlijk gewoon afwachten of je een agenda cadeau krijgt als rela-tiegeschenk. Of de �uisagenda bij de kerstzegels in gebruik nemen. Maar de gekregen agenda’s zijn vaak te klein en de �uisagenda staat vol reclame, zodat die je misschien weer aanzet tot nodeloos shop-pen. Dan kun je beter de Nibud-agenda kiezen, die is leuker dan ooit. Voorop staat ‘Grip op tijd, geld en geluk’, achterop een klein Nibud-logo. Fijn dat hij niet van ruime afstand te herkennen is als ‘bud-getagenda’. De vormgeving is retro/nos-talgisch. Veel tekstjes in een typlettertje, geïllustreerd met foto’s van het dagelijks leven in de jaren vijftig. Voor elke maand kun je een klein �nancieel plan maken. Elke maand aandacht voor een geldaspect. Een week op twee bladzijden. Ruimte om uitgaven te noteren. Maandelijks informa-tie, wekelijks een geldtip. De agenda ziet er vooral heel gezellig uit. (MH)

LevenskunstLou Niestadt is een rasopti-mist, die elke dag het beste van haar leven wil maken. Genereus is ze ook, daarom deelt ze graag haar levens-wijsheden over opruimen, persoonlijke ontwikkeling, koken en reizen (en nog zes andere gebieden) met ieder-een. Haar boek is vormgege-ven als een art journal: een soort dagboek, handgeschre-ven, met veel tekeningen. Dat handschrift komt eerst wat rommelig over. Maar al snel went het, en dan houdt het je aandacht extra vast. Het is alsof Lou (ja, door dat handschrift word je heel

close met haar) bij je aan de keukentafel zit en je recepten met haar uitwisselt, ervarin-gen over tekenpapier (Lou is verslááfd aan art journalling), en over de zegeningen spreekt van weinig spullen in huis, waardoor je je wel een peper-duur werktafeltje kunt ver-oorloven. Een beetje hyper is Lou wel, met haar liefde voor allitereren ( ‘mieterse mama’, ‘zwierige zwerver’, ‘zorgeloze zondagen’), hoofdletters en uitroeptekens. Maar ze is zo aardig, dat neem je voor lief.Je leven tot kunst verhe�en, dat is waartoe ze aanspoort. Niet alleen creatief zijn als

je tekent of schrijft, maar in ALLES (ja, die hoofdletters werken aanstekelijk!). Geen balans, maar blending, noemt ze dat. Adventure is a mindset! Dus verstopt ze regelmatig brie�es in huis met aardige berichten voor huisgenoten, en gooit extra geld in de parkeermeter (cadeautje voor de volgende). Als ze geen tijd heeft om te tekenen, versiert ze haar boodschappenbrie�e. Alle tips uit Groots en mee-slepend leven in de praktijk brengen lukt natuurlijk niet. Maar ze lezen, in deze origi-nele vormgeving, is inspire-rend. (MR)

Met bijdragen van Ilse Ariëns, Michiel Bussink, Marieke Henselmans, Frieda Pruim en Marion Rhoen

Nibud-agenda. Te bestel-len via Nibud.nl€ 7,95

winter 2012-2013 51

Boekentip

MediterenIn zo’n beetje alle levensbeschouwelijke tradities is het in stille aandacht zitten een belangrijk ritueel. Mediteren is de verzamelnaam, waar ook bidden onder valt, min of meer. Het boek Mediteren met hoofd, hart, handen en voeten van de theologen en journalisten Saskia de Jong en Wybo Vons is een geschikte introductie voor mensen die met me-diteren willen beginnen. Zij putten vooral uit de christelijke en de boeddhistische (zen)traditie.Een levendig, bijna speels en luchtig vormgegeven boek is het, met veel kleurige tekeningetjes, ge-dichtjes, anekdotes, tips, foto’s en spreuken. Door de ietwat softe vormgeving met bloemetjes, takjes, waterdruppels en vliegende vogels kan het vermoe-den ontstaan dat het om een feelgood-boek gaat. Maar gelukkig is dat niet het geval. Met name de interviews met ervaringsdeskundigen geven een realistisch beeld van meditatie. ‘Zitten, alleen maar zitten en ademen: moeilijker dan dat wordt het niet’, benadrukt een van hen. ‘Tegelijkertijd is dat ongelofelijk moeilijk. Want we zijn verleerd om alleen maar te zitten zonder verder ergens een gedachte aan te verspillen.’ (MB)

Michael Foley: Absurde overvloed. Waarom het zo moeilijk is om geluk-kig te worden. Atlas Contact, € 24,95. ISBN 9789020412420.

Absurde overvloed‘Het is mogelijk dat een Afrikaanse boer die hon-ger lijdt, minder onrecht ervaart dan een westerse man van middelbare leeftijd die nog nooit is ge-pijpt.’ Absurde overvloed van de Noord-Ierse docent informatietechnologie, dichter en romanschrijver Michael Foley is ironisch, regelmatig zelfs cynisch, vermakelijk én diepgravend. Aan de hand van grote denkers en dagelijkse situaties analyseert hij de oorzaken van de onrust van onze westerse maat-schappij. ‘De oude tradities waren misschien on-derdrukkend, maar het leven zonder die tradities is onzeker, gecompliceerd, verwarrend en vol stress.’ Er valt tegenwoordig zóveel te kiezen. Bovendien willen we verantwoord kiezen, wat moe maakt en doet verlangen naar de eenvoud van vroeger, die niet meer te bereiken valt. Veel hedendaagse verschijnselen – werk, liefde, taal, commercie, de zoektocht naar geluk – zijn in wezen absurd, laat Foley zien. Maar doordat er zoveel absurd is, raak je tijdens het lezen van het boek regelmatig de weg kwijt. Uiteindelijk zit er niks anders op dan de absurditeit van het leven te accepteren, vindt Foley: ‘Het wordt duidelijk dat het leven dat we leven, inderdaad alles is wat er is.’ Een boeddhisti-sche levenshouding, de �loso�e van Schopenhauer, meditatie: dat blijft als relevant over. (MB)

Saskia de Jong en Wybo Vons: Mediteren met hoofd, hart, handen en voeten. Forte, € 19,95. ISBN 9789058779755.

Huis in eigen hand

Vanaf 1 januari 2013 gaat een hypotheekadvies duizenden euro’s kosten. Met het nieuwe boek van Marieke Henselmans ben je een stuk voordeliger uit. Bovendien leg je je lot niet in handen van een adviseur, maar snap je zelf precies hoe je hypo-theek in elkaar steekt. Jarenlang kreeg je te horen dat je stom was als je afloste. Je was een dief van je eigen portemonnee als je niet koos voor maximale schuld en dus maximale hypo-theekrenteaftrek. Henselmans rekent af met deze en andere kromme redeneringen. Los af als het kan, is haar advies, dat loont vrijwel altijd. Het mooie is, dat je daar aan het einde van het boek ook werkelijk zin in krijgt. Eindelijk iemand die zonder lastige sommetjes en vage prognoses haarfijn uitlegt hoe je je hypotheekschuld kunt wegwerken. (IA)

Marieke Henselmans: Eigenwijs je hypotheek aflossen. Genoeg, €12,50. ISBN: 9789490298036. Zie ook pagina 53.

Weg met de biologische landbouwLouise Fresco heeft een indrukwekkende staat van dienst. De land-bouwkundige was hoogleraar in Wageningen, topvrouw bij de FAO, is tegenwoordig hoogleraar duurzaamheid in Amsterdam, maar ook lid van de SER, columniste bij NRC, houdster van vele andere bijbanen én schrijfster. Onlangs verscheen haar als magnum opus gepresenteerde Hamburgers in het paradijs. Ze gaat in op de geschie-denis van landbouw en voedsel, allerlei culturele gebruiken rondom eten en controversiële onderwerpen als genetische manipulatie en vleesconsumptie. Fresco zegt dat ze een genuanceerd verhaal wil hou-den, maar doet het tegendeel. Een �ink deel van haar boek gebruikt ze om korte metten te maken met de biologische landbouw: die is volgens de hoogleraar niet milieuvriendelijker, niet lekkerder, komt voort uit een verlangen naar een paradijs dat nooit bestaan heeft en bedreigt de wereldvoedselvoorziening. Fresco blijkt van de harde technocratische Wageningse school, die de landbouw nóg intensiever en grootschaliger wil maken. Dat kan, maar ze presenteert dat niet als ‘school’, maar als de enige wetenschappelijk onderbouwde rich-ting. Daarmee re�ecteert ze niet op haar eigen positie en belangen (als commissaris bij Rabobank en Unilever) en negeert ze de visie van wetenschappers en deskundigen die menen dat we het in de land-bouw juist moeten hebben van het zo optimaal mogelijk inzetten van lokale en regionale middelen. Met dit boek heeft Louise Fresco zichzelf er niet geloofwaardiger op gemaakt. (MB)Zie voor een uitgebreidere argumentatie: http://tiny.cc/2di3mn

Louise O. Fresco: Hamburgers in het paradijs. Voedsel in tijden van schaarste en overvloed. Bert Bak-ker, € 24,95. ISBN 9789035137134.

52 Genoeg 95

Ik zoek

Oude wollen TRUIEN (80-100% wol, dus geen kunststof) wil ik graag hebben. Ik verwerk ze tot speelgoed en decoraties. Wie mij een trui (of truien) toestuurt, krijgt in ruil een zelfgemaakt kadootje terug. Marieke Dekker, tel: (0521) 593163. marieke.roelof@planet.nl

Gezin met drie kinderen zoekt MEDEBEWONERS om op een ecologische en zelfvoorzienende manier te leven op een gevarieerd terrein van 8 ha in de Franse Vogezen. Twee woonruimtes beschikbaar van 120m2. Sam.lieve@gmail.com

Eenvoudige kleine WOONRUIMTE in Amsterdam voor jongeman van 28 die nieuwe kans nodig heeft. Hij zoekt al een jaar! Bij voorbaat dank. plomp.marja@gmail.com

Een stukje, 1 of 2 meter rvs dubbelwandige schoorsteenpijp binnenwerks 150mm.Ik ga helemaal zelf mijn schoorsteen vervan-gen, in de lente. jan.steenks@planet.nl

Ik bied, ik zoek is een ruilrubriek van en voor Genoeg-lezers. Plaatsing van berichten is gratis. De redactie kan berichten inkorten of niet plaatsen. De deadline voor Genoeg 94 is 4 september 2012. Redactie Genoeg, Swammerdamstraat 60 hs, 1091 RW Amsterdam. E-mail: redactie@genoeg.nl. Vermeld een e-mailadres, naam en telefoonnummer.

Ik bied ik zoekaan kinderen in Malawi

Teks: Joost Melten

Tekst: Joost Melten

De Nederlandse Stichting FloJa Malawi zet zich in voor kwetsbare kinderen in de omgeving van het dorp Ngara in het noorden van Malawi. De stichting is opgericht door Floor Willemen en Jan de Groot, die daar een paar jaar geleden een dagopvang zijn begonnen. In eerste instantie was die alleen voor weeskinderen, maar na uitbreiding met een tweede gebouw is er ook plaats voor kinderen die anderszins kwetsbaar zijn, bijvoorbeeld door ondervoeding of hiv-besmetting. Vijf ochtenden per week vangen plaatselijke medewerkers – deels betaalde krachten, deels vrijwilligers – tachtig kinde-ren op in de leeftijd van drie tot zes jaar. De gezondheid van de kinderen wordt regelmatig gecontroleerd, ze krijgen ontbijt en lunch, mogen spelen en sporten, maar volgen ook een voorschoolprogramma ter voorbereiding op de basisschool. De kinderen blijven bij hun familie wonen, waardoor ze niet vervreemden van hun omgeving. Op hun zesde krijgen ze een pen, schrift en een schooluniform, zodat ze naar school kunnen. Ze verdwijnen dan uit de dag-opvang, maar komen twee middagen per week terug voor bijles. Het centrum houdt eigen kippen, heeft groente-tuinen, sanitaire voorzieningen en een water-pomp die ook toegankelijk is voor de dorps-gemeenschap. De stichting is de belangrijkste geldschieter van het project, maar om zelf ook inkomsten te genereren zijn een bed-and-breakfast en een kampeerterrein ingericht met uitzicht op het nabijgelegen Lake Malawi. De bedoeling is dat plaatselijke medewerkers in de toekomst het project zelfstandig gaan runnen. Lezers van Genoeg kunnen het project steunen door een bedrag te storten op bankrekening 1265.57.039 van Stichting FloJa Malawi te Dru-nen. Ze kunnen zich ook aanmelden als vrijwil-liger om bijvoorbeeld voorlichting te geven op Nederlandse scholen en bij bedrijven of voor het organiseren van geldinzamelingsprojecten.

flojamalawi.nl

Wie Genoeg heeft geeft...

Ik bied

Gratis WINTERSPORTVAKANTIE in groot skigebied. Ik ben op zoek naar een kampeer-tentset en/of een week vakantie begin mei in Nederland. Je krijgt er gratis een wintersport-accommodatie voor retour. Ik kijk uit naar leuke reacties. Marieke. Mariekefrankrijk@hotmail.com

Ik heb diverse interessante boeken over BARNSTEEN, in Duits, Engels, Spaans en Pools, helaas niet in het Nederlands. Als u belang-stelling heeft, kan ik een lijst opsturen. Graag ruilen tegen iets in overleg. Deet Klaassen, Zutphen, (0575) 522004.

Ik zoek een MOESTUIN in Nijmegen-West, liefst op gratis grond. Weet iemand een stuk braakliggend terrein waar getuinierd mag worden? Of heeft iemand zo veel werk aan zijn eigen moestuin, dat hij/zij hem wil delen? Yolande Oostermann. yoostermann@hotmail.com

Oproep: voetafdruk verkleinenWie wil komend jaar zijn ecologische voetafdruk verkleinen? The Footprint Challenge, een initiatief van acht jonge praktische idealisten, zoekt 2013 deelnemers die in 40 dagen tijd zijn of haar con-sumptiepatroon wil veranderen opdat de aarde langer mee gaat. De actie begint op 1 januari 2013.

Reserveer nu je plaatsen!GENOEG JUBILEUMDAG24 maart 2013 in AmsterdamReis op deze dag gratis met NS met het boekenweekgeschenk

Reserveren via genoeg.nl of tel. (0412) 691782

Centrum voor ECOtherapieVOOR EEN GEZONDE WOON-, WERK EN LEEFOMGEVINGMeer informatie over de opleiding tot ECOtherapeut en de mogelijkheden van ECOtherapie: zie de folder in dit nummer van Genoeg of bel 06-41840555.www.ecotherapie.org

(Advertentie)

winter 2012-2013 53

Lessis more

[min of meer]

Ik bied ik zoek

Cadeau bij een abonnement(2 jaar) op Genoeg:

Vier Genoeg-kaarten: om zo te versturen en/of een (cadeau)abonnement te bestellen.#

Geef

Genoegcadeau!

54 Genoeg 95

Postz

egel

mag w

el,

hoef

niet

Uitg

ever

ij G

enoe

gAn

twoo

rdnr

. 105

1653

40 W

B O

ss#

Ik g

eef e

en a

bonn

emen

t cad

eau

o

voor

1 ja

ar (6

nrs

.) à

€ 24

,50

(zon

der c

adea

u).

o

voor

2 ja

ar (1

2 nr

s.) à

€ 4

9,00

. Ik

kies

als

cade

au: (

krui

s uw

keu

ze a

an)

o

2 re

cent

e nu

mm

ers e

xtra

o

Talk

ing

Dre

ss (z

ie p

agin

a 51

)

Stuu

r het

cade

au n

aar o

mijz

elf

o d

e on

tvan

ger v

an h

et ca

deau

Beta

ling

Ik m

acht

ig u

itgev

erij

Geno

eg e

enm

alig

om

het

abo

nnem

ents

geld

van

mijn

re

keni

ng a

f te

schr

ijven

.

Gege

vens

ont

vang

er ca

deau

-abo

nnem

ent:

Naam

o m

o v

Adre

s

Po

stco

de

W

oonp

laat

s

Mijn

geg

even

s: Na

am

o

m o

vAd

res

Post

code

pla

ats

Te

lefo

on

E-m

ail

o

Stuur

mij d

e digi

tale n

ieuws

brief

van G

enoe

g Ba

nknu

mm

er:

Datu

m

Han

dtek

enin

g

Ik n

eem

een

abo

nnem

ent o

p G

enoe

gIk

bet

aal:

o

voor

1 ja

ar (6

nrs

.) à

€ 24

,50

(zon

der c

adea

u).

o

voor

2 ja

ar (1

2 nr

s.) à

€ 4

9,00

. Ik

kies

als

cade

au*:

(kru

is uw

keu

ze a

an)

o

2 re

cent

e nu

mm

ers e

xtra

o

Talk

ing

Dre

ss (z

ie p

agin

a 51

)

Beta

ling

Ik m

acht

ig u

itgev

erij

Gen

oeg

om h

et a

bonn

emen

ts-

geld

een

mal

ig v

an m

ijn re

keni

ng a

f te

schr

ijven

M

ijn g

egev

ens:

Naam

o m

o v

Adre

s

Po

stco

de

p

laat

s

Tele

foon

E-

mai

l

o

Stu

ur mi

j de d

igital

e nieu

wsbri

ef va

n Gen

oeg

Bank

num

mer

:

Da

tum

H

andt

eken

ing

* D

EZE A

CTIE

IS AL

LEEN

GELD

IG VO

OR NI

EUW

E ABO

NNEE

S DIE

DE AF

GELO

PEN 1

2 M

AAND

EN GE

EN AB

ONNE

E WAR

EN.

Uitgeverij Genoeg - www.genoeg.nl

#Po

mpo

en g

rave

ren:

geno

eg.n

l/han

dig/

tuin

/cursu

s-po

mpo

en-g

rave

ren

Rece

pt vo

or p

ompo

enso

ep: g

enoe

g.nl

/han

dig/

keuk

en/p

ompo

enso

ep

Rece

pt ch

ocol

adet

aart

: gen

oeg.

nl/h

andi

g/ke

uken

/fees

ttaar

t

winter 2012-2013 55

Genoeg verschijnt met ingang van 2013 vier keer per jaar, dit is de vij�ende jaargang, nummer 95Uitgever: Heleen van der Sanden/Uitgeverij Genoeg, Ridderstraat 56, 5342 AL, Oss, tel. (0412) 69 17 82E-mail: info@genoeg.nlWebsite: www.genoeg.nlHoofdredactie: Mar Oomen. E-mail: MarOomen@genoeg.nlEindredactie: Frieda Pruim, Marion Rhoen Redactieadres: Swammerdamstraat 60hs, 1091 RW Amsterdam, tel. (020) 463 30 17. E-mail: redactie@genoeg.nl

Aan dit nummer werkten mee: Ilse Ariëns, Michiel Bussink, Annemiek van Deursen, Marianne van Dijk, Martin van der Gaag, Hester Gielis, Marieke Henselmans, Tieme Hermans, Ronnie Jongert, Petra Kruijt, Joost Melten, Elisabeth Noorduin, Miriam Notenboom, Marit Pannekoek, Herman Pleij, Repair Café (Martine Postma), Roos van der Sanden, Heleen van der Sanden, Yolant Vermeulen, �omas Volman.

Beeld: Michiel Bussink, Merlin Daleman, Annemiek van Deursen, Hajo, Kamagurka, Joost Melten, Joep Naber, Martine Postma, Heleen van der Sanden, Roos van der Sanden, Yorieke de Vet, .

Genoeg is een forum waar lezers tips uitwisselen.Wij doen ons best de tips te checken op veiligheid en juistheid, maar het gebruikmaken van de tips blijft voor eigen verantwoordelijkheid van de lezers.

Advertentiewerving: Heleen Petter, tel. (06) 48 05 10 56E-mail: advertenties@genoeg.nl

Vormgeving: Quadro Vormgevers, OssDrukwerkverzorging: Incido, UdenMilieu: Genoeg wordt gedrukt op papier met FSC®Keurmerk.

Dit project is mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage uit het Europees Sociaal Fonds.

Abonneeservice: (0412) 69 17 82E-mail: abonnementen@genoeg.nl

ABONNEE WORDENEen abonnement kost € 24,50 per jaar (4 nummers). Abonneren kan via winkel.genoeg.nl/abonnementen of bel de abonneeservice. Een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk twee maanden vóór het einde van het lopende abonnement worden opgezegd bij Abonnementen Genoeg, Ridderstraat 56, 5342 AL Oss, of via e-mail: abonnementen@genoeg.nl. Bij niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd tot wederopzegging, met een opzegtermijn van 2 maanden. Bij verhuizing graag een schriftelijke adreswijziging sturen naar Uitgeverij Genoeg of mailen naar: abonnementen@genoeg.nlVoor België bedraagt de abonnementsprijs € 29,50 per jaarVoor de overige Europese landen bedraagt de abonnements-prijs € 34,50 per jaar.

NUMMERS NABESTELLEN Bestel via http://winkel.genoeg.nl/magazine, hier staat een beknopte inhoudsopgave per nummer. Of bel (0412) 691782.

ISSN 1386-2782 © 2012 Uitgeverij GenoegDistributie: Aldipress

Volgende keer in Genoeg:Niks in huisWat hebben echt nodig? Opruimen tot de essentie.

Genoeg 96 ligt op 21 maart in de winkel

Colofon

(Advertenties)

2013

FINANCIËLE ORGANIZER

De Financiële Organizer 2013

Weet u waar uw geld blijft?

De Organizer geeft: • inzichtinuwfinanciëlesituatie• overzichtperweek• demogelijkheidpermaand:

- uwbudgettebepalen- uitgaveneninkomstentevergelijken

• handigetipsenwetenswaardighedenEenpraktischwerkboekinringband.

Voor wie grip op geld wil

Te koop via: winkel.genoeg.nl www.fo2013.nl

€ 13,95

excl. verzendkosten