BISDOMMAGAZINE2015 | FEBRUARI

JAARVERSLAG | 2014

|3

IN DEZE UITGAVEIN DEZE UITGAVE

5| Roeping en Evangelisatie

12| Sint Franciscuscentrum

8| Jubileum Chrismaviering

14| Bisdombedevaart

11| Diaconie

16| YouTube-films gebed

Dit magazine is een uitgave van het bisdom Breda. Het verschijnt als kwartaalblad. Een individueel postabonnement is mogelijk tegen betaling van een bijdrage voor de verzend- en administratiekosten. Het blad is gratis.

Stuur voor een postabonnement voor 2015 een e-mail naar: magazine@bisdombreda.nl en maak ten minste E 10,- over op IBAN NL93 INGB 0001066316 t.n.v. Uitgeverij bisdom Breda, o.v.v. postabonnement magazine, postbus 90.189, 4800 RN Breda. Of bel T 076 5223444. Nummers worden toegestuurd na ontvangst van uw betaling.

Redactie Monique van Delft,Hans de Jong, Frank van der Linden,Daphne van Roosendaal (hoofdredacteur).

Adres redactieE magazine@bisdombreda.nlT 076 5223444F 076 5216244Postbus 90189 4800 RN Breda

AdvertentieverkoopBorgerpark MediaE info@borgerparkmedia.nlT 0475 711 362I www.borgerparkmedia.nl Vlodropperweg 62Postbus 80276060 AA Posterholt

Foto’s:R. Mangold: pagina 1, 4, 5, 6, 7, 9, 12, 13, 14, 16, 17, 23, 27, 28.J. Wouters:pagina 8, 10, 11, 15, 24.

Vormgeving en druk brainstorm en concept, Breda

Issn nummer: 1874-0480

Dit eerste Magazine van het jaar is vormgegeven als ‘Jaarverslag 2014’. Voorgaande jaren bracht het bisdom aan het begin van het kalenderjaar een Bestuursbrochure uit. De Bestuursbrochure bevatte een overzicht van activiteiten van het afgelopen jaar en bijlagen, zoals een financiële paragraaf, informatie over benoemingen, samenwerkingsverbanden en kerkelijke statistieken. Die opzet is niet veranderd. Wel is er door het andere

formaat een rustigere bladspiegel en meer ruimte voor foto’s.Op de voorkant is een foto afgebeeld die is genomen tijdens de bisdombedevaart naar Polen in het heiligdom ter ere van de heilige Johannes Paulus II in Krakau. Het jaar 2014 stond voor een belangrijk deel in het teken van de voorbereiding op de bisdombedevaart en de reis zelf in oktober. Het maandoverzicht in dit Magazine voert u langs enkele belangrijke momenten van 2014. In maart rondde bisschop Liesen

zijn eerste ronde parochiebezoeken af. In mei werd de roepingcampagne van het bisdom en de Priester- en Diakenopleiding Bovendonk vernieuwd. Dit jaar ook opende het winkeltje aan de Veemarktstraat voor het eerst zijn deuren in september. In oktober startte het Jaar van het Gebed. En door het hele jaar heen was er aandacht voor diaconie, onder meer vanuit het Sint Franciscuscentrum, de diaconale werkbezoeken van de bisschop, de Antoniusacademie en de Antoniusprijs voor diaconie.

VAN DE REDACTIE

4| Maandoverzicht 18| Financiële paragraaf 20| Samenvoeging parochies en caritasinstellingen 21| Parochies en kerkgebouwen 22| Deelname aan het kerkelijk leven //

Overzicht priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers in het parochiepastoraat 24| Personeelsmutaties 26| Priesterstudenten en diakenstudenten 27| Gebedsestafette roepingen 2013-2014

Bestel gratis* exemplaren van dit magazine via magazine@bisdombreda.nl*Magazines zijn gratis voor parochies in het bisdom van Breda.

RV

4| |5

Op maandagavond 20 januari vond in de hal van het bisschopshuis een bijeenkomst plaats voor pastorale beroepskrachten over roeping en evangelisatie. Bisschop Liesen en rector Norbert Schnell van Bovendonk verzorgden inleidingen. Het onderwerp was gekozen mede in het kader van de roepingenestafette van het bisdom. Deze werd gehouden van 24 november 2013, de afsluiting van het Jaar van het Geloof, tot en met Roepingenzondag 11 mei 2014. De estafette vond plaats vanwege het 30-jarige bestaan van de Priester- en Diakenopleiding.

Rector Schnell gaf aan dat het gebed voor roepingen tot het priesterschap, het permanente diaconaat en het religieuze leven na deze periode bisdombreed verder mag gaan. Hij wees op de website www.roeping.nu en het belang van de gebedskring voor roepingen. Het gebed vormt immers het fundament voor het roepingenpastoraat. In zijn lezing stond hij stil bij de vernieuwende inzichten van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). Vóór dit concilie was de Kerk in

de beleving van velen vooral een priesterkerk. Na het Tweede Vaticaans Concilie is dit perspectief radicaal veranderd. De concilievaders spreken over de roeping van elke gedoopte. De Kerk is zelf een gemeenschap van geroepenen. Daarbinnen is elke gelovige geroepen tot heiligheid, tot het voort-brengen van vruchten van de heilige Geest. En binnen deze gemeenschap bestaan er roepingen tot het gewijde ambt.

Rector Schnell ging met name ook in op de roeping van de leken. De eerste roeping van de leek bestaat erin Jezus Christus in de wereld bekend te maken (‘Lumen gentium’, nr. 31). Het apostolaat van de leek is deelname aan de heilszending van de Kerk zelf. Tot dit apostolaat zijn allen geroepen. Er zijn ook leken die op verschillende wijzen meer onmiddellijk met de hiërarchie meewerken. Hier ligt de theologische basis voor de functies van pastoraal werker, catecheet en parochieassistent (‘Lumen gentium’, nr. 33).

Evangelisatie is een taak van alle gedoopten, gewijd en niet gewijd en vloeit voort uit de opdracht van Jezus Christus zelf (Mt. 28, 19-20). Bisschop Liesen ging in op de apostolische exhortatie van paus Franciscus ‘Evangelii gaudium’ (‘De vreugde van het evangelie’). Deze exhortatie is de vrucht van de bijzondere bisschoppensynode over evangelisatie (7-28 oktober 2012).

Het is een uitgebreide tekst, waarin veel onderwerpen aan bod komen. De bisschop ging daarom in op enkele krachtlijnen van de exhortatie. De paus roept de Kerk op tot een pastorale bekering.

De Kerk bestaat niet voor zichzelf, maar voor de evangelisatie. De paus droomt van een missionaire Kerk die alles omvormt en alles in dienst stelt van de evangelisatie. Elke vernieuwing in de Kerk dient als doel te hebben dat deze effectiever geschiedt.

JAN

UA

RI 2

014

7/1, 9/1 Nieuwjaarsrecepties vicariaten • 9/1 Bekendmaking Kerkbalanscijfers 2012 • 20/1 Bijeenkomst in het bisschopshuis over roeping en evangelisatie • 24/1-26/1 Kloosterweekend onderwijs ‘Clara, vriendin van Christus’ • 25/1 Studiedag over het getijdengebed in de parochies ‘Ruimte voor het gebed’ • 26/1 Vicaris Paul Verbeek te gast in het Geloofsgesprek (Omroep RKK)

ROEPING EN EVANGELISATIE

VERNIEUWING ROEPINGCAMPAGNEM E I 2 0 1 4

PO

6| |7

Op 14 en 18 maart rondde bisschop Liesen zijn rondgang af langs de 21 parochiële samenwerkingsverbanden in het bisdom. De bezoeken begonnen op 16 januari 2013. Elk parochiebezoek had als vaste onderdelen een gesprek met het pastoraal team, het parochie-bestuur, en een eucharistieviering en ontmoeting met parochianen. Vaak was er ook een ontmoeting met een werkgroep van vrijwilligers, of een bezoek aan een project van de parochie. In de gesprekken werd vaak stilgestaan bij de situatie van de parochiekernen in de samengevoegde parochies, bij het gebouwenplan en met name ook bij mogelijkheden voor diaconie in de nieuwe parochie, die ook met gebed ondersteund moeten worden. In de nieuwe samengevoegde parochies moeten met een pastoraal plan en een gebouwenplan keuzes worden gemaakt over de Parochiekerken, d.w.z. de kerk(en) waar op zondagen altijd op een vast tijdstip de eucharistie wordt gevierd en waar de vieringen zijn op hoogfeesten. Bisschop Liesen: “Wat je ondertussen in alle parochiekernen kunt doen, is diaconaal actief zijn."

"Geef aandacht aan en zorg voor de medemens. Dat is niet aan één plek gebonden, maar aan de hele parochie en alle parochiekernen.”

Terugkijkend op alle bezoeken signaleert de bisschop dat de parochie meer is dan een sociale gemeenschap. De parochie is een geloofsgemeenschap, waarbij sociale cohesie volgt uit geloofsovertuiging. De bezoeken hebben voorts scherp de behoefte doen voelen aan mensen die ingaan op de roepstem van God en aan gebed om roepingen.

De bisschop zal de ontmoeting van de parochiebezoeken vanaf maart 2015 voortzetten en verbinden met de canonieke visitaties, die in het verleden door de dekens en later door de vicarissen zijn gedaan. Bisschop Liesen zal elk jaar zeven parochiële samenwerkingsverbanden bezoeken. Zo worden alle 21 samenwerkingsverbanden tenminste eens in de drie jaar bezocht. De parochiebezoeken en canonieke visitaties worden voorbereid door de vicariaten.

De Studiedag Liturgie in maart had als thema de aanbidding van het Allerheiligste. Mgr. Van Burgsteden sss, emeritus hulpbisschop van het bisdom Haarlem-Amsterdam, liet aan de hand van getuigenissen van heiligen en uitspraken van het leergezag het belang van de eucharistische aanbidding zien. Jezus heeft ons beloofd dat Hij aanwezig is waar twee of drie in zijn Naam bijeen zijn. Hij is op een bijzondere wijze aanwezig in het Allerheiligste. Na het Tweede Vaticaanse Concilie (1962-1965) is de eucharistische aanbidding enigszins op de achtergrond geraakt, maar de gebedsvorm wordt herontdekt. Pastoor Ten Have, pastoor van Wageningen en omgeving, sprak daarover vanuit zijn praktijkervaring in de parochie.

Op 3 en 4 februari verzorgde bisschop Liesen een inleiding op het thema van de bisdombedevaart naar Polen (18-25 oktober): Open je hart voor Christus. De lezingen vonden plaats in de Gertrudiskerk te Bergen op Zoom en de kerk van de H. Aartsengel Michael in Breda-Oost. De bisschop ging in op de betekenis van de reizen van Jezus en zijn gebed.

Wat Jezus uiteindelijk beweegt, heeft te maken met zijn bidden, met wat Hij in gebed heeft beleefd. Jezus aanvaardde vastberaden de reis naar Jeruzalem (Lc. 9, 51). Het evangelie vermeldt regelmatig dat Jezus tijdens deze reis bad. Dit bidden was zo aanstekelijk, dat de leerlingen Hem vroegen of Hij hun wilde leren bidden. Bij deze gelegenheid leerde Jezus hun de woorden van het Onze Vader (Lc. 11, 1-4). Op deze manier konden de leerlingen met Jezus meedoen. Bidden leer je immers door het te doen. Op het einde van zijn reis spreekt Jezus over het bidden als opgave. De mens wordt opgeroepen te bidden en nooit te versagen (Lc. 18, 1-7).

Bij Jezus is er geen breuk tussen zijn gebed en zijn leven, gaf de bisschop aan. Ook in ons mag geen breuk zijn tussen ons gebed en ons dagelijks bestaan. In het gebed openen we, aldus de bisschop, ons hart voor Jezus: “Het gebed is er om God te laten ingrijpen in ons leven. Soms is dat iets waar je als mens in eerste instantie van schrikt, wat niet bij onszelf opkomt, het is van een totaal andere orde; het is van dezelfde orde als Jezus, als zijn leven.” De bisschop verwees daarbij naar het voorbeeld van de heilige Maximiliaan Kolbe die stierf in Auschwitz. Auschwitz is een plaats van onnoembaar leed. Juist daar gaf de heilige Maximiliaan Kolbe het getuigenis van zijn liefde door zijn leven op te offeren, opdat de vader van een gezin kon blijven leven.

In februari verscheen ook een Bisdommagazine ter voorbereiding op de bisdombedevaart. Het katern van het Magazine bevatte de inleiding die mgr. Liesen eerder hield ter voorbereiding op de bisdombedevaart. Daarbij werden gespreksvragen opgenomen over thema’s die verbonden zijn met het leven van

paus Johannes Paulus II: wreedheid en tekens van liefde, barmhartigheid, dood en verrijzenis, verbondenheid met Maria, (nieuwe) evangelisatie. Het bisdommagazine werkte deze thema’s nader uit voor pelgrims én voor thuisblijvers.

Met ingang van de jaargang 2013 ontvangen ook benoemde bestuursleden van de parochiële caritasinstellingen een gratis postabonnement op het Magazine. Caritasbesturen en parochiebesturen werken immers samen aan dezelfde opdracht: het uitdragen van het evangelie in de directe omgeving. Door de samenvoegingen van parochies zijn ook caritasinstellingen binnen de parochiegrenzen samengevoegd. In deze nieuwe situatie mag de samenwerking van parochies en caritasinstellingen nog meer gestalte krijgen. Leden van parochiebesturen hadden reeds een gratis postabonnement.

PAROCHIEBEZOEKEN

OPEN JE HART VOOR CHRISTUS

MA

ART

2014

FEBRU

ARI 2

014

2/3 Bezoek bisschop geloofsgemeenschap voor schipperspastoraat Raamsdonksveer • 5/3 Start Vastenestafette • 10/3 Bezinningsdag (retraite) voor pastoraal werk(st)ers • 14/3, 18/3 Parochiebezoeken bisschop • 18/3 Studiedag liturgie 2014 ‘Heer, hoe zijt Gij aanwezig’ • 28/3 Antoniusacademie over Mantelzorg • 29/3 Bibliodrama/Theater in de kerk ‘Jacob en Esau’ • 30/3 Eucharistieviering voor overleden bisschoppen Breda

3/2, 4/2 Inleiding mgr. Liesen bisdombedevaart 2014 ‘Open je hart voor Christus’ • 7/2-9/2 Bedevaart studenten en staf vanwege 30-jarig jubileum Bovendonk • 8/2 Jaarlijkse bijeenkomst voor de ledenadministrateurs van parochies en parochiekernen • 10/2 Bijeenkomst van de diocesane lekenraad • 22/2 Bisdommagazine ‘Open je hart voor Christus’ • 26/2 Gesprek Impulsgroep ‘Samen Geloven Gewoon Doen’ met medewerkers vicariaten

RJ

8| |9

Op 4 mei werd met een feestelijke bijeenkomst in de kathedraal gevierd dat paus Franciscus een week eerder paus Johannes XXIII en paus Johannes Paulus II heilig verklaarde. Als stap op weg naar de bisdombedevaart later in het jaar onthulde en zegende bisschop Liesen tijdens deze viering een borstbeeld van de heilige Johannes Paulus II. Vicaris Verbeek gaf een impressie van de heiligverklaring van beide pausen welke hij, samen met enkele collega-priesters, had bijgewoond.

Een week later, op Roepingenzondag 11 mei, sloot het bisdom van Breda de gebedsestafette roepingen af en werd op Bovendonk in Hoeven de vernieuwde roepingcampagne van het bisdom en Bovendonk gepresenteerd. De website www.roeping.nu met films over roeping en de opleiding en vorming tot priester of diaken wordt de komende jaren ingezet rond Roepingenzondag. Daarvoor is ook een poster gemaakt voor parochies. Omdat de films ook op het YouTube-kanaal van het bisdom worden geplaatst, kan iemand die bezig is met de vraag naar zijn roeping het hele jaar door op

het spoor komen van de site. De vernieuwing van de site was met name nodig vanwege de opkomst van de sociale media. De site is nu ook geoptimaliseerd voor gebruik op verschillende apparaten: computer, tablet, telefoon.

De roepingcampagne wil mensen bereiken die mogelijk een roeping tot het priesterschap, diakenambt of religieuze leven hebben. Daarnaast wil de campagne werken aan meer begrip van het priesterschap en diaconaat onder gelovigen. Daarvoor werd een Magazine gemaakt over roeping, waarin ook artikelen werden opgenomen over roeping tot het huwelijk, inzet in de parochie als pastoraal werkster, en zorg voor ontplooiing van kinderen in het onderwijs. Roeping heeft te maken met het appèl dat op je gedaan wordt, met je levensbestemming en met wat je zou moeten doen in je leven. Het is een algemeen fenomeen, iedere mens is geroepen. Om het gebed om roepingen verder te ondersteunen verscheen ook een Gebedenboekje. Dit wil helpen bij het bidden voor roepingen tot

het priesterschap, het diaconaat en het religieuze leven. Het bevat twaalf gebeden om roepingen met daarbij Bijbelteksten en het voorbeeld van heiligen.

Op 20 mei 2014 kwam de nieuw opgerichte Roepingenraad van het bisdom Breda voor de eerste maal bijeen. Bisschop Liesen ging in op de doelstellingen van de Roepingenraad. Deze heeft tot doel het aanhoudend gebed om roepingen te bevorderen, activiteiten te ontwikkelen om de specifieke kerkelijke roepingen van het priesterschap, het permanente diaconaat en het religieuze leven onder de aandacht te brengen én het stimuleren van een roepingencultuur binnen het bisdom.

Per 1 april 2014 is de H. Hartkerk in Bergen op Zoom herbestemd tot diocesaan depot voor kerkelijke kunst. Daarvoor bevond zich het depot op de zolder van het voormalige H. Hartklooster in Roosendaal. Als gevolg van kerksluitingen komen er meer en ook grotere kunstwerken vrij welke herbestemd moeten worden en in afwachting daarvan opgeslagen moeten worden. De H. Hartkerk beschikt over meer opslagruimte en is zowel vanwege de structuur van het gebouw als de ligging zeer geschikt voor deze functie. In 2013 bracht het bisdom van Breda de Analecta ‘Gebouwenbeleid en Gebouwenplan’ uit, waarin wordt beschreven hoe er zorgvuldig moet worden omgegaan met kerken die aan de eredienst worden onttrokken. Een besluit over de onttrekking van een kerkgebouw aan de eredienst wordt, op verzoek van de pastoor en het parochiebestuur, genomen door de bisschop, nadat de Priesterraad hierover is gehoord. Deze Analecta is met eerdere speciale uitgaven van de Analecta gepubliceerd op de pagina downloads op de bisdomwebsite.

In 2014 vierde de chrismaviering in de huidige vorm haar zilveren jubileum. De viering vond plaats in de basiliek van de HH. Agatha en Barbara in Oudenbosch. In 1990 besloot bisschop Ernst de chrismaviering van een besloten viering in kleine kring om te vormen tot een echt diocesane viering, waarin alle geledingen van Gods volk aanwezig zijn. Tijdens de viering dragen vrijwilligers de oliën aan. Meestal brengen doopouders de olie voor de geloofsleerlingen aan, ziekenbezoekers de olie voor de ziekenzalving en vormelingen het heilig Chrisma. Het bisdom overlegt met de parochie over de bestemming van de caritasgave. Dit element is enkele jaren geleden toegevoegd om het diaconale karakter van de Paasviering te onderstrepen.

De chrismaviering wordt gehouden afwisselend in het vicariaat Breda dan wel in het vicariaat Middelburg. Bij de keuze van een kerk hanteert het bisdom vier criteria. De kerk moet groot genoeg zijn om enkele honderden gelovigen te ontvangen. Er moeten voldoende bijruimtes zijn om de gezegende oliën en het gewijde chrisma in de flesjes

te doen. En er moet een gelegenheid zijn om na de viering de mensen te ontvangen met een kop koffie. Ook wordt gekeken of er in de parochie een goed koor is en of er een projectkoor samen kan worden gesteld dat de liturgische gezangen kan verzorgen.

De afgelopen 25 jaar heeft de chrisma-viering een duidelijke plaats in het kerkelijk leven van het bisdom gekregen. Vanuit het hele bisdom komen mensen naar deze viering. Soms per bus, maar ook te voet. In sommige parochies is het gebruik ontstaan om de weg naar de chrismaviering bij wijze van bedevaart gedeeltelijk, of als het mogelijk is, geheel te voet af te leggen.

JUBILEUM CHRISMAVIERING

MEI

2014

APR

IL 2

014

4/5 Bisschop in het Geloofsgesprek (Omroep RKK) • 4/5 Diocesane bijeenkomst heiligverklaring pausen • 7/5 Bisschop Liesen in ‘Leven met God’ (Radio Maria) • 10/5 Diocesane Zangdag • 11/5 Vernieuwing www.roeping.nu • 14/5 Emeritidag 2014 • 14/5 Start Leergang Communicatie en fondsenwerving • 16/5 Bisschop zegent parochiecentrum en mortuarium in te St. Willebrord • 18/5 Bezoek bisschop franciscanessen Bergen op Zoom • 19/5 Bijeenkomst in het bisschopshuis: de pastorale kans van de bedevaart • 20/5 Eerste bijeenkomst Roepingenraad • 25/5 Bisschop en Jubileumbedevaart Caritas Banneux bisdom Breda

1/4 H. Hartkerk in Bergen op Zoom wordt diocesaan depot • 5/4 Informatiedag Priester- en Diakenopleiding Bovendonk • 13/4 Jongeren vieren Wereldjongerendag op Palmzondag • 16/4 Zilveren jubileum chrismaviering en afsluiting Vastenestafette • 16/4 Bisdom verspreidt nieuwe poster voor Roepingenzondag • 23/4 Gebedsprentjes bij heiligverklaring paus Johannes XXIII en paus Johannes Paulus II

ROEPINGCAMPAGNE

DL

10| |11

Op zondag 1 juni ontving de Diaconale Stad Roosendaal (DSR), het diaconale steunpunt van de Roosendaalse Sint Norbertusparochie, uit handen van bisschop Liesen de Antoniusprijs voor diaconie. De Diaconale Stad Roosendaal ontving een oorkonde en een bedrag van € 500 voor het project. Dit gebeurde na een eucharistieviering in de H. Josephkerk, waarin bisschop Liesen hoofdcelebrant was. Veel diaconie gebeurt onzichtbaar, maar het is ook goed dat diaconale activiteiten opgemerkt worden. Daarom reikt het bisdom de Antoniusprijs uit. De prijs is genoemd naar de heilige Antonius van Padua, een van de eerste volgelingen van de heilige Franciscus van Assisi. De prijs wordt eens in de vier jaar uitgereikt.

De Diaconale Stad Roosendaal is een beweging die vanuit het christelijk geloof mensen nabij wil zijn. Zij zoekt contact met personen wiens leven dreigt te verschralen. Door het aanbieden van vriendschap en aandacht wil de Diaconale Stad hen uitzicht bieden. De hoofdactiviteiten zijn het maatjes-project van senioren en sinds enige tijd

het Speel/leerhuis voor jongeren in Roosendaal-West. Maandelijks komt de Diaconale Stad Roosendaal in het voormalige klooster Mariadal bijeen voor een bezinnings- en ontmoetings-avond in de geest van San Egidio. Om haar doelen te realiseren zoekt ze contact met andere organisaties zoals het Norbertuscollege, het netwerk armoedebestrijding Roosendaal, de cliëntenraad van de sociale dienst en de protestantse gemeente in Roosendaal.

Later deze maand, op vrijdag 20 juni, bracht de bisschop met zijn staf een diaconaal werkbezoek aan ‘Manteling Walcheren’. De bisschop hoorde deze middag indringende verhalen van mantelzorgers en zorgvrijwilligers. Het werkbezoek was een vervolg op de Antoniusacademie over mantelzorg, die het bisdom organiseerde op 28 maart. Door de noodzaak te bezuinigen staan vrijwilligerswerk en mantelzorg veel meer in de schijnwerpers. Een positief gevolg is dat er meer waardering is gekomen voor de informele zorg. De verzorgingsmaatschappij maakt plaats voor een participatiemaatschappij.

De rol van de mantelzorgers wordt groter en dus neemt het belang toe van een goede ondersteuning van mantelzorgers. De sociale leer van de Kerk wijst, vanuit de menselijke waardigheid en principes als algemeen welzijn, solidariteit, subsidiariteit en participatie, op het belang van goede werken, de dienst aan de naaste, en verbetering van structuren.

Zorg voor mensen die zorg nodig hebben, vloeit voort uit geraakt zijn door het evangelie. Zorg is een wezenlijk aspect van ons mens zijn. Daarom is de maatschappelijke vraag: hoe blijven we werken aan een samenleving waar mensen voor elkaar zorgen. Daarbij moeten we volgens de sociale leer blijven denken in termen van personen en niet in economische termen.

DIACONIE

LOPEND VUURTJEO K T O B E R 2 0 1 4

JUN

I 2014

1/6 Diaconale Stad Roosendaal wint Antoniusprijs voor diaconie • 6/6 Bisschop bezoekt Markland College Oudenbosch • 9/6 Jongerenbijeenkomst ‘Laaiend vuur’ in Roosendaal • 17/6, 19/6 PCI-bijeenkomsten SchuldHulpMaatje • 20/6 Diaconaal werkbezoek bisschop aan ‘Manteling Walcheren’ • 22/6 Viering Sacramentsdag in het bisdom • 24/6 Bijeenkomst pastorale beroepskrachten over de bisdombedevaart • 27/6 Mini-symposium Priester- en Diakenopleiding Bovendonk • 29/6 Jubileum 70 jaar Maria Ommegang • 29/6 - 4/7 Diocesane retraite priesters, diakens, priester- en diakenstudenten

GS

12| |13

In het bisdom van Breda is 39% van de inkomsten van parochies afkomstig uit de actie Kerkbalans. Het belang van de actie is groot. Parochies zijn afhankelijk van de bijdragen van parochianen. Daarom is en blijft geldwerving van groot belang voor de parochies in het bisdom. Op woensdag 10 september organiseerde het bisdom een bijeen-komst voor parochies over geldwerving. Pastoraal beleid, geldwerving en communicatie gaan hand in hand. En geldwerving is leuk om te doen. Dit was de boodschap op deze avond.

Vicaris Paul Verbeek onderstreepte bij de opening het belang van geldwerving om het pastoraat in de parochies mogelijk te maken: “We staan met onze geloofsgemeenschappen voor mooie idealen in het leven van alle dag. Het is bemoedigend dat we kunnen uitwisselen over tal van zeer creatieve initiatieven in ons bisdom om op andere wijze aan geldwerving te doen. Initiatieven die je neemt kunnen weer leiden tot tal van nieuwe pastorale contacten. Ze kunnen de drempel lager maken voor mensen die het anders moeilijk vinden om bij

de parochie binnen te lopen.” Op de avond hield Baukje Stam voor de pauze een inleiding over geldwerving en communicatie. Daarbij was aandacht voor twee praktijkvoorbeelden. Na de pauze kwamen nog meer parochies aan het woord met creatieve geldwervings-acties. Ook ging Baukje in op de actie Kerkbalans. Een goed gevoerde actie Kerkbalans is belegd bij een werkgroep, krijgt het hele jaar door aandacht, onderscheidt doelgroepen, en heeft een goede brief met een boodschap met perspectief, waarin richtbedragen zijn opgenomen, en die wordt bezorgd en weer opgehaald. “Organiséér die actie Kerkbalans. Kleine stapjes maken al een verbetering,” aldus Baukje. “En vergeet de nalatenschappen niet. Kerkgangers zijn niet voor niets een doelgroep van goede doelen. Het onderwerp testament en nalatenschap is steeds beter bespreekbaar.”

Om parochies te ondersteunen bij het in de hand houden van de kosten kondigde het bisdom een expertiseavond kostenbesparing aan voor het najaar 2015. Naast vergroting van inkomsten

is immers ook kostenbesparing van belang. De samenvoeging van parochies is bovendien een goed moment om hiernaar te kijken.

Op dinsdag 16 september opende het bisdom van Breda een winkeltje in de Veemarktstraat. Niet om geld te verdienen, maar om mensen op een laagdrempelige manier in contact te brengen met katholieke uitgaven. In de winkel worden religieuze artikelen verkocht, waaronder ook Bijbels. Het winkeltje is tweemaal per week geopend, op dinsdagmiddagen en donderdag-middagen, en wordt bemenst door vrijwilligers. De winkel werd in eerste instantie voor enkele maanden geopend, kleinschalig en met een beperkt assortiment: boeken, rozenkransen, devotionalia en kaarten. Deze onder-steunen het gelovige leven. Eind 2014 is bekeken hoe de ervaringen zijn. De winkel wordt voldoende goed bezocht en het initiatief wordt daarom voortgezet.

In de week van 17 juli werd het programmaoverzicht verspreid van het Sint Franciscuscentrum. Het Sint Franciscuscentrum is het nieuwe centrum van het bisdom van Breda voor geloofsverdieping en vorming en voor diaconale actie. Het programmaoverzicht bevatte de activiteiten die door het bisdom worden georganiseerd in het werkjaar 2014-2015. Het Sint Franciscuscentrum is in ontwikkeling en voegt geleidelijk nieuwe activiteiten aan het aanbod toe. In november 2014 werden de eerste diaconale projecten gepresenteerd. Het Sint Franciscuscentrum ondersteunt gelovigen die bouwen aan Kerk en samenleving binnen het bisdom van Breda, met het geloof voorop. In het verleden mocht het geloof als bekend worden verondersteld. In deze tijd wil het Sint Franciscuscentrum het geloof opnieuw aan mensen voorstellen. De opbouw van de parochies wordt nadrukkelijk verbonden aan het apostolaat dat religieuzen met hun vele vormen van diaconie en bezinning hebben ontwikkeld. Het Sint Franciscuscentrum is vanuit het bisdom van Breda opgezet,

met de hulp van religieuzen uit het bisdom. Het apostolaat vanuit de rijke Franciscaanse traditie en de inzet van gelovigen voor de naaste in Kerk en samenleving krijgt vorm volgens ‘bidden en werken’.

Het Sint Franciscuscentrum is genoemd naar de heilige Franciscus van Assisi (1182-1226). Hij bekeert zich in de concrete ontmoeting met een arme. Vanuit een leven van evangelische armoede en gebed zorgt hij voor een nieuwe beweging binnen de Kerk. Klein van gestalte inspireert hij als minderbroeder op zijn eigen wijze gelovigen in alle lagen van de Kerk. Trouw aan Christus gaat hij daarbij volhardend zijn weg. Zo geeft hij antwoord op de opdracht van de Heer: ‘Bouw mijn Kerk op’.

Op vrijdag 29 augustus startten 21 studenten met het nieuwe studiejaar aan de Priester- en Diakenopleiding Bovendonk. Daarnaast wonen er jongere priesterstudenten op Bovendonk die hun studie elders volgen. Zij delen in het vormingsprogramma van Bovendonk.

De totale groep bij Bovendonk betrokken studenten is daarmee 25. Het studiejaar werd geopend met een eucharistieviering in de Grote Kapel van Bovendonk, waarin mgr. Liesen hoofdcelebrant was.

Bovendonk is de Priester- en Diaken-opleiding in het bisdom van Breda voor late roepingen. De studenten komen dit studiejaar uit vijf verschillende bisdommen. Het bisdom van Breda telde bij de start van het studiejaar 7 priesterstudenten en 3 diakenstudenten. Op Bovendonk is tevens het Antoniushuis gevestigd, een woonhuis voor priesterstudenten van het bisdom van Breda. Hier wonen dit jaar 5 priesterstudenten van het bisdom van Breda.

GELDWERVING EN WINKELTJESINT FRANCISCUSCENTRUM

SEPT

EMBER

2014

JULI

-AU

GU

STU

S 2014

2/9 Bijeenkomst met pastorale beroepskrachten over het Jaar van het Gebed • 10/9 Expertiseavond geldwerving parochies en de actie Kerkbalans • 14/9 Geloofsgesprek Maria Ommegang (Omroep RKK) • 16/9 Opening winkeltje bisdom van Breda • 21/9 200 pelgrims bijeen voor geanimeerde start bisdombedevaart • 25/9 Nieuwe cursus: ‘Ik geloof’ (Sint Franciscuscentrum) • 26/9 Geloof in kunst in de H. Trudokerk • 29/9 Bijeenkomst bisschopshuis over de bisschoppensynode over huwelijk en gezin

8/7, 15/7 Bisschop Liesen celebrant bij opening ziekentridua Breda en Dongen • 17/7 Programmaoverzicht Sint Franciscuscentrum • 27/7 Geloofsgesprek met priesterstudent (Omroep RKK) • 21/8 Ontmoeting Nederlandse ambassadeur Heilige Stoel en bisschop • 24/8 Symposium 750 jaar Sacramentsdag, hoofdlezing bisschop • 29/8 Opleiding Bovendonk start studiejaar met 25 studenten

BB

14| |15

Op donderdag 6 november stond de VPV-dag voor pastorale beroepskrachten in het teken van gebedsleven. In de ochtend sprak rector Norbert Schnell van de Priester- en Diakenopleiding Bovendonk over gebed. Daarna sprak Hilde Kieboom, voorzitster van de Sint Egidiusgemeenschap in Antwerpen over bidden en werken. “Die twee zijn onlosmakelijk verbonden,” benadrukte ze. “Dat is niets nieuws. In de traditie van onze Kerk, en bij ongeveer alle heiligen vinden we die oproep terug om gebed en werk als een eenheid te beleven, elkaar te laten beïnvloeden en wederzijds vruchtbaar te maken.” In de middag vonden verschillende werkwinkels plaats. De dag kende ook enkele gebedsmomenten.

Op 18 november (vicariaat Middelburg) en 20 november (vicariaat Breda) werden op avonden voor PCI-bestuurders drie diaconale projecten gepresenteerd, die startten binnen het Sint Franciscuscentrum: ‘Parochies aan de slag voor kwetsbaren’, ‘Nieuwe diaconie in de nieuwe parochie’, en ‘Geloof in je eigen toekomst’. Op de website van het bisdom werden de

projecten kort beschreven. De band met de paochiële caritasinstellingen is belangrijk voor het Sint Franciscuscentrum. Vandaar dat de projecten juist op deze avonden werden gepresenteerd. Om het geloof voor te stellen en van betekenis laten zijn voor het leven van mensen herneemt het Sint Franciscuscentrum het woord ‘apostolaat’ en heeft het als adagium ‘bidden en werken’, voor Kerk en wereld.

Op 27 november bracht bisschop Liesen samen met leden van zijn staf en de pastoor van de H. Catharinaparochie een bezoek aan de sociale werkvoorziening WAVA/!GO in Oosterhout, die 60 jaar bestaat. Het jubileum was voor werknemer Embert Romme aanleiding om binnen WAVA/!GO voor te stellen de bisschop uit te nodigen voor een werkbezoek. Het bezoek op 27 november vond plaats in het verlengde van een Antoniusacademie over de sociale werk voorziening op 31 oktober in Breda. In Oosterhout heette de algemeen directeur van WAVA/!GO Egbert Lichtenberg de bisschop en de deelnemers van harte welkom. Daarbij sprak hij ook over de

veranderingen die de Participatiewet, die per 1 januari 2015 is ingevoerd, met zich meebrengt. Bisschop Liesen maakte daarna een ronde door de verschillende werkruimtes en sprak met medewerkers over hun werk. De bisschop was positief onder de indruk van het bezoek: "Wat je doet, laat zien wie je bent. Ik ontmoet hier mensen, die uitstralen dat ze het fijn vinden om hier te werken. Deze werkplaats is een ruimte waar mensen volledig tot hun recht komen. Arbeid is een fundamenteel mensenrecht. En het organiseren van arbeid is een opdracht voor onze samenleving. Ook voor werkers van het elfde uur."

De periode van 18 oktober 2014 tot en met 31 mei 2015 staat in het bisdom van Breda in het teken van het Jaar van het Gebed. Het gebed is bepalend voor wie wij zijn. Het leven van de Kerk staat de komende jaren sterk onder druk. Identiteitsbepalende structuren, zoals parochies, zijn in beweging. Oude kernen worden samen gevoegd en bouwen aan hun vitaliteit. Van gelovigen wordt een sterke identiteit gevraagd. Het gebed hoort hier wezenlijk bij.

Het jaar eindigt op 31 mei 2015 met een viering in de bedevaartplaats Zegge en begon met de bisdombedevaart naar Polen. Hieraan namen in totaal 350 pelgrims deel. Met het thema ‘Open je hart voor Christus’, een oproep van paus Johannes Paulus II aan iedere gelovige, reisde het bisdom in de voetsporen van deze paus, die op 27 april 2014 heilig werd verklaard. De pelgrims deden plaatsen aan als Czestochowa en Kalwaria Zebrzydowska. Paus Johannes Paulus II bezocht Czestochowa tijdens zijn pontificaat bij elk bezoek aan Polen.

In het heiligdom bevindt zich de icoon van de Zwarte Madonna. In de basiliek van Czestochowa vierden de pelgrims de eucharistie. Voor het altaar was, zoals bij alle vieringen tijdens de reis, de icoon van Czestochowa geplaatst die werd gemaakt door iconenschool Byzantium (Oudenbosch). Ook brandde de bedevaartkaars. Deze werd in het heiligdom van Czestochowa achter-gelaten. Kalwaria Zebrzydowska is een bedevaartsoord met kruisweg in de omgeving van Krakau. Het is een van de belangrijkste pelgrimsplaatsen van Polen. De heilige paus Johannes Paulus II kwam hier bijzonder graag en vond er kracht en vertroosting. Toen zijn moeder stierf, nam zijn vader hem mee naar dit heiligdom en zei: “Nu je moeder gestorven is, is Maria voortaan je moeder.”

De pelgrims vierden op 22 oktober het feest van de heilige Johannes Paulus II in zijn geboorteplaats Wadowice, maar bezochten die dag ook het concentratie-kamp Auschwitz. Een deel van de groep passeerde de bunker waar Maximiliaan Kolbe gevangen heeft gezeten en uitgehongerd is.

De heilige paus Johannes Paulus ll schonk aan het kamp Auschwitz een kaars die op deze plaats in de bunker geplaatst is en er nog steeds staat. Iedereen was onder de indruk van de gruwelen die daar plaatsgevonden hebben en de manier waarop met politieke gevangenen en joden is omgegaan. Na het vertrek uit Auschwitz heerste in de bussen een diepe stilte.

Na een bezoek aan Krakau, de stad waar Johannes Paulus II aartsbisschop is geweest, reisden de pelgrims via Duitsland weer terug naar huis. In de basiliek van het Mariaoord Kevelaer vierden de pelgrims samen de laatste maal de eucharistie. Aan het eind van de viering zegende bisschop Liesen de meegebrachte devotionalia en ontvingen alle pelgrims als tastbare herinnering een kaars met een afbeelding van Maria Tenhemelopneming.

BIDDEN EN WERKEN

BISDOMBEDEVAART

NO

VEM

BER

2014

OK

TOBER

2014

6/11 VPV-dag in het teken van het Jaar van het Gebed • 7/11 Films Lopend Vuurtje op YouTube • 8/11 Contactdag Koorkring Zeeuws-Vlaanderen • 9/11 Plaquette mgr. Muskens bij jubileum Friezenkerk Rome • 9/11 - 11/11 Bovendonk-academie over leven en werken beroepskrachten • 10/11 Roepingenvesper in kathedraal Breda • 10/11 Startavond Vastenaktie en de Vastenestafette 2015 • 13/11 Bisschop te gast bij Café met verdieping in Roosendaal • 17/11 Kadercursus parochiebesturen • 18/11, 20/11 Sint Fransciscuscentrum presenteert drie diaconale projecten • 24/11 Bisdommagazine ‘Huwelijk en gezin: Bisschoppensynode over het gezin’ • 27/11 Bisschop Liesen bezoekt jarige werkvoorziening WAVA/!GO in Oosterhout

4/10 Vormelingendag Lopend Vuurtje • 6/10 Nieuwe start ‘Basiscursus Parochiebestuur’ • 8/10 Emeritidag • 10/10 - 12/10 Misdienaarsweekend in Breda-Oost • 11/10 Verzending Stappenplan Kerkbalans, handleiding voor vergroting inkomsten • 13/10 Bisschop bezoekt KPO Roosendaal (Week van het Katholiek Onderwijs) • 16/10 Bisdommagazine ‘Jaar van het Gebed’ • 18/10 - 25/10 Bisdombedevaart naar Polen • 29/10 Kostersbijeenkomst • 31/10 Antoniusacademie over sociale werkvoorziening

Y B

16| |17

Vanwege het Jaar van het Gebed maakte het bisdom zeven korte films voor internet, waarin belangrijke gebeden en gebedsvormen worden voorgesteld. Elke maand wordt een nieuwe film geüpload. De films werden gemaakt tijdens de diocesane bedevaart naar Polen. Pastorale beroepskrachten en pelgrims werkten tijdens de bedevaart mee aan de opnames. In december werd de eerste film gepubliceerd, over het Onze Vader. Pastoraal werker Geerten Kok legt in de film uit dat Jezus zelf dit gebed aan zijn leerlingen leerde toen ze Hem vroegen: “Heer, leer ons bidden.” Daarna komen pelgrims aan het woord en volgt meer uitleg. Eind december werd ook de tweede film gepubliceerd. Hierin vertellen pastoraal werkster Ineke Leemput en pelgrims over het Weesgegroet. De films kunnen samen worden bekeken als opmaat tot een geloofsgesprek. Hiervoor wordt bij elke film een opzet aangereikt. De films kunnen worden bekeken via de website van het bisdom en het YouTube-kanaal van het bisdom. De films die in het Jaar van het Gebed worden gepubliceerd, zijn:

1) Onze Vader, m.m.v. pastoraal werker Geerten Kok, 2) Weesgegroet, m.m.v. pastoraal werkster Ineke Leemput, 3) Rozenkrans, m.m.v. pastoor Hans van Geel, 4) Getijdengebed, m.m.v. pastoor Han Akkermans, 5) Kruisweg, m.m.v. pastoor-vicaris Paul Verbeek, 6) Bidden met de Schrift, m.m.v. bisschop Liesen, 7) Aanbidding, m.m.v. plebaan Steven de Koning.

In december verscheen een Bisdommagazine met als thema ‘Huwelijk en gezin: Bisschoppensynode over het gezin’. De Bisschoppensynode van 2014 wordt eind volgend jaar gevolgd door een tweede Bisschoppen-synode. Het Magazine legt het onder meer het synodale proces uit. Het christelijke huwelijk is rijk aan betekenis, maar het schrikt tegenwoordig soms jongeren af. Bisschop Liesen: “Velen die gescheiden zijn, hebben dat niet gewild of gezocht. De pijn daarover is vaak heel groot. Jongeren vragen zich af: kun je werkelijk je hele leven met een andere persoon doorbrengen? Wat ze om zich heen zien lijkt iets anders te leren. Niet voor niets dat het Einddocument

van de bisschoppensynode steun uitspreekt voor gezinnen die hun huwelijk in liefde en trouw beleven, als een gave en een opgave.”

Met ingang van 30 november benoemde bisschop Liesen vicaris Wiel Wiertz tot pastoor van de drie parochies van Zeeuws Vlaanderen. Vicaris Wiertz blijft voor 0,2 fte vicaris voor enkele diocesane taken, waaronder taken rond het vormsel en de zorg voor emeriti. Door deze benoeming kwam de functie van vicaris van het vicariaat Breda vacant. De bisschop vond vicaris Paul Verbeek, vicaris van het vicariaat Middelburg, bereid om ook de taak van vicaris van het vicariaat Breda op zich te nemen. Stafmedewerker vicariaat Middelburg, diaken Egbert Bornhijm, zal zijn taak voor 0,2 fte in het samenwerkingsverband De Bron/Wouw beëindigen en volledig beschikbaar komen voor het vicariaat Middelburg. Dit geeft vicaris Verbeek de gelegenheid zijn aandacht meer te verleggen naar het vicariaat Breda.

YOUTUBE-FILMS GEBEDDEC

EMBER

2014

3/12 Bisdom publiceert eerste film Jaar van het Gebed, het Onze Vader • 3/12 Enthousiaste afronding van de eerste Leergang Communicatie en Fondsenwerving • 12/12 Bisschop Liesen: “Het christelijke huwelijk is rijk aan betekenis” (Bisdommagazine) • 14/12 Indringende uitzending van het Geloofsgesprek over de bisdombedevaart (Omroep RKK) • 14/12 Bisschop Liesen bij ‘Spraakvermaak’ • 24/12 Het Weesgegroet, tweede film Jaar van het Gebed gepubliceerd • 24/12 Wijziging leiding vicariaten

BISDOMBEDEVAARTO K T O B E R 2 0 1 4

EXPLOITATIEREKENING 2013Werkelijk 2013 Begroot 2013 Werkelijk 2012

BATEN € € €

Opbrengst beleggingen 1.179.571 1.201.500 1.601.385

Solidariteitsfonds parochies 1.534.958 1.480.000 1.546.315

Bijdrage caritasinstellingen 265.036 281.000 338.805

Projectsubsidies 111.897 155.000 255.754

Doorberekende loonkosten 515.013 451.000 576.525

Overige opbrengsten 297.026 230.300 646.982

3.903.500 3.798.800 4.965.766

LASTEN € € €

Persoonskosten 2.074.279 2.147.000 2.114.821

Huisvestingskosten 307.707 156.000 184.932

Kantoor- en administratiekosten 119.348 140.500 133.545

Programmakosten 186.529 90.000 269.178

Bijdrage aan derden 487.072 346.200 399.647

Rentelasten 744.916 685.000 737.765

Overige kosten 414.403 307.100 1.089.549

4.334.253 3.871.800 4.929.437

Saldo baten en lasten -430.753 -73.000 36.329

Ongerealiseerd koersresultaat 542.750 133.927

Mutatie voorzieningen / fondsen -67.913 18.000 -414.093

Saldo bijzondere baten en lasten 474.837 18.000 -280.166

EXPLOITATIERESULTAAT 44.084 -55.000 -243.837

BEGROTING 2015 Begroting 2015 Begroting 2014 Werkelijk 2013

BATEN € € €

Opbrengst beleggingen 1.123.000 1.148.300 1.179.571

Solidariteitsfonds parochies 1.385.000 1.435.600 1.534.958

Bijdrage caritasinstellingen 275.000 275.000 265.036

Projectsubsidies 80.000 80.000 111.897

Sint Franciscuscentrum 125.000

Doorberekende loonkosten 66.000 50.000 528.663

Bijdrage vicariaten 183.600 180.000

Overige opbrengsten 168.900 229.050 283.376

3.406.500 3.397.950 3.903.500

LASTEN € € €

Persoonskosten 1.475.000 1.448.000 2.074.279

Huisvestingskosten 176.000 176.000 307.707

Kantoor- en administratiekosten 123.500 129.000 119.348

Programmakosten 105.000 73.000 186.529

Diaconale projecten 171.000 175.000

Jongerenwerk 30.000 25.000

Bijdrage aan derden 397.000 351.500 487.072

Rentelasten 658.250 675.000 744.916

Overige kosten 315.750 304.000 414.403

3.451.500 3.356.500 4.334.254

Saldo baten en lasten -45.000 41.450 -430.754

Ongerealiseerd koersresultaat 542.750

Mutatie voorzieningen/fondsen -30.000 -67.912

Saldo bijzondere baten en lasten -30.000 474.838

EXPLOITATIERESULTAAT -75.000 41.450 44.084

BALANS PER 31 DECEMBER 201331-12-13 31-12-12

ACTIVA € €

Vaste activa 9.007.295 9.037.603

Beleggingen 29.117.994 25.313.923

Leningen parochies en instellingen 1.774.952 1.686.834

Vorderingen 937.679 879.792

Geldmiddelen 353.637 440.993

41.191.556 37.359.145

PASSIVA € €

Vermogen 11.426.991 11.476.605

Bestemmingsfondsen 601.390 646.564

Bestemmingsreserves 356.892 233.806

Voorzieningen 518.203 642.886

Kortlopende schulden 28.288.081 24.359.284

41.191.556 37.359.145

F

18| |19

De jaarrekening 2013 is gecontroleerd door ABAB Accountants B.V.. Daarnaast wordt de jaarrekening voorgelegd aan het Kathedraal Kapittel en de Diocesane Raad voor Economische Aangelegenheden. Uiteindelijk stelt de bisschop de jaarrekening vast.

Het bisdom van Breda heeft in de afgelopen jaren uitdrukkelijk (project ‘In de duizend gezichten van Uw volk’) gewerkt aan zes beleidsterreinen (geloof, pastoraat, personeel, financiën, besturen, gebouwen) om concreet uitdrukking te geven aan haar zending. De opbouw van de parochies wordt nadrukkelijk verbonden met het apostolaat dat religieuzen met hun vele vormen van diaconie en bezinning in deze contreien hebben ontwikkeld. Het Sint Franciscuscentrum is vanuit het bisdom

van Breda opgezet, met hulp van religieuzen uit het bisdom, als het centrum in het bisdom van Breda voor geloofsverdieping en vorming en voor diaconale actie.In 2013 is een herstructureringsplan uitgevoerd in het bisdom van Breda. De veranderende situatie van Kerk en samenleving is mede de reden geweest om de dienstverlening van het bisdom nieuw te organiseren, gericht naar de toekomst. Leidend bij de herstructurering van het bisdomkantoor waren speerpunten van diocesaan beleid en het op peil houden van de diocesane dienstverlening. Daarom raakte de herstructurering de gehele breedte van de organisatie.De opbrengst beleggingen is een belangrijk onderdeel van de inkomsten mede gezien de hoogte van de

effectenportefeuille. In 2006 is een beleggingsstatuut opgesteld en door de bisschop goedgekeurd. In het beleggingsstatuut is opgenomen dat de middelen belegd worden op basis van een defensief doelrisicoprofiel.Het ongerealiseerde koersresultaat op aandelen is als bijzondere post afzonderlijk in de resultatenrekening vermeld. Het gerealiseerde koersresultaat is onder opbrengst effecten verantwoord. De jaarrekening is overeenkomstig richtlijn 640 voor jaarverslaglegging voor organisaties zonder winststreven opgesteld.

De begroting 2015 sluit met een negatief saldo van € 75.000.

A.M.C. Aarts Econoom bisdom van Breda

FINANCIËLE PARAGRAAF

S P

20| |21

Onderstaand vindt u het overzicht van de aantallen parochies en kerkgebouwen in de samenwerkingsverbanden per 1 januari 2015. In dit overzicht zijn de kerken die voor de eredienst gesloten zijn niet meegeteld. Wel meegeteld zijn kapellen waar elk weekend de zondagviering wordt gehouden.

SAMENVOEGING PAROCHIES EN CARITASINSTELLINGEN

PAROCHIES EN KERKGEBOUWEN

SAMENWERKINGSVERBAND AANTAL PAROCHIES AANTAL KERKGEBOUWEN

Breda-Centrum 1 (parochie Breda-Centrum) 2

Breda Noord Oost 1 (H. Augustinusparochie) 5

Jeruzalem-Bavel-Ulvenhout 3 7

Prinsenbeek-Nazareth 2 4

Dongemond 1 (St. Elisabethparochie) 7

Made 1 (Vijfheiligenparochie) 3

Dongen-Rijen 2 4

Alphen-Gilze 6 6

Oosterhout 1 (H. Catharinaparochie) 7 (+ 1 toeristenkerk)

Immanuël 1 (Immanuëlparochie) 3

Etten-Leur 1 (H. Mariaparochie) 2

Zundert 3 5

Boven de Schelde 2 11 (+ 5 toeristenkerken)

W en M Zeeuws Vlaanderen 2 10 (+ 1 toeristenkerk)

Oost Zeeuws Vlaanderen 1 (parochie H. Maria, Sterre der Zee) 13

Bergen op Zoom 1 (Lievevrouweparchie) 2

Halsteren-Steenbergen 2 8

De Bron-OLV in het Woud 2 8

Oudenbosch 1 (H. Bernardusparochie) 5

Roosendaal 1 (St. Norbertusparochie) 6

Rucphen 5 5

40 parochies 123 (+7 toeristenkerken)

In 2006 startte het diocesane beleidstraject ‘In de duizend gezichten van Uw volk’ met als doel versterking van samenwerking van parochies op de zes beleidsterreinen geloof, pastoraat, personeel, financiën, gebouwen en besturen, en samenvoeging van parochies en caritas instellingen. Het diocesane beleidstraject werd in 2012 afgesloten, terwijl de laatste gesprekken over samenvoeging plaatsvonden.

Samengevoegde en samenwerkende parochies worden gevraagd om één parochieplan te maken voor het samenwerkingsverband. Belangrijke zorg vraagt daarbij de paragraaf rond de kerkgebouwen, die moet worden geschreven als behorend bij het parochieplan. Mgr. Liesen vroeg alle samenwerkingsverbanden per brief om vóór 1 januari 2015 het gebouwenplan af te ronden. Ter ondersteuning verscheen een speciale Analecta over gebouwen. Beschikbaar voor ondersteuning zijn econoom Gerard de Rooij, bisschoppelijk gedelegeerde kerkopbouw Geerten Kok en de diocesane commissie kerkelijke gebouwen. Hierin zitten bestuurders die specifieke deskundigheid hebben op het terrein van de kerkgebouwen vanuit hun parochiële betrokkenheid en hun maatschappelijke betrokkenheid,

Samenvoeging parochies en caritas instellingen 2007-2015• 1 jan 2007 Nazarethparochie Breda (vijf parochies).

De caritasinstellingen werden tegelijk met de parochies samengevoegd.• 1 jan 2008 Lievevrouweparochie Bergen op Zoom (twee parochies).

De caritasinstellingen waren al sinds 1 januari 1999 samengevoegd tot één interparochiële caritasinstelling. Op 1 januari 2008 is dit een parochiële caritasinstelling geworden die de parochienaam volgt.

• 1 juli 2008 St. Christoffelparochie regio Halsteren (vier parochies). De caritasinstellingen werden tegelijk met de parochies samengevoegd.

• 1 jan 2010 H. Mariaparochie Walcheren (twee parochies). De caritasinstellingen werden tegelijk met de parochies samengevoegd.

• 1 jan 2010 H. Catharinaparochie Oosterhout (negen parochies, zeven kerken). De caritasinstellingen werden tegelijk met de parochies samengevoegd.

• Op 1 januari 2010 werden de caritasinstellingen binnen de parochie Oost-Zuid-Beveland samengevoegd (de caritasinstellingen van Hansweert, Rilland en Yerseke).

• Op 1 januari 2010 werden de twee parochiële caritasinstellingen van de Roosendaalse parochies Onze Lieve Vrouw en Emmaus samengevoegd tot één interparochiële caritasinstelling.

• 1 jan 2011 St. Annaparochie Steenbergen (zeven parochies). De caritasinstellingen waren al sinds 1 januari 2002 samengevoegd tot één interparochiële caritasinstelling. Op 1 januari 2011 is dit een parochiële caritasinstelling geworden die de parochienaam volgt.

• 1 jan 2012 St. Elisabethparochie te Raamsdonksveer (zes parochies). In deze regio waren geen caritasinstellingen. De samenvoeging van de parochies was aanleiding om een caritasinstelling in het leven te roepen.

• 1 jan 2012 Parochie H. Maria, Sterre der Zee, te Hulst (dertien parochies). De caritasinstellingen werden tegelijk met de parochies samengevoegd.

• 1 jan 2013 H. Andreasparochie te Oostburg (vijf parochies). De caritasinstellingen werden tegelijk met de parochies samengevoegd.

• 1 jan 2013 H. Pater Damiaanparochie te Goes (acht parochies). De caritasinstellingen werden tegelijk met de parochies samengevoegd.

• 1 juli 2013 H. Augustinusparochie te Breda (vier parochies). De caritasinstellingen werden tegelijk met de parochies samengevoegd.

• 1 september 2013 H. Bernardusparochie te Oudenbosch (zeven parochies). De caritasinstellingen werden tegelijk met de parochies samengevoegd.

• 1 jan 2014 Parochie H. Drie-eenheid te Klein-Zundert (drie parochies). De caritasinstellingen werden tegelijk met de parochies samengevoegd.

• 1 jan 2014 St. Norbertusparochie te Roosendaal (drie parochies). De caritasinstellingen van deze parochies waren al eerder samengevoegd.

In 2014 zijn de parochies in het samenwerkingsverband Jeruzalem-Bavel-Ulvenhout en in het samenwerkingsverband Rucphen begonnen met het voorbereiden van samenvoegingen in deze verbanden.

D

O22| |23

De onderstaande tabel bevat cijfers over de deelname aan het kerkelijk leven in het bisdom van Breda in de jaren 2003, 2008 en 2013, en het aantal parochies en kerkgebouwen op 1 januari van het aangegeven jaar. In de laatste kolommen is de percentuele verandering opgenomen, met het verloop over 10 jaar en het verloop over de laatste 5 jaar.

2003 2008 2013 % 03-13 % 08-13Aantal parochianen 476.169 448.000 428.399 -10 -4

Doopsel 3.585 2.505 1.688 -53 -33

Eerste Communie 4.120 3.180 2.484 -40 -22

Vormsel 2.700 1.940 1.305 -52 -33

Huwelijk 740 490 247 -67 -50

Uitvaart 3.860 3.170 2.322 -40 -27

Kerkgangers 29.825 22.000 15.521 -48 -29

Vrijwilligers 20.300 19.333 -5

Aantal parochies 112 89 53 -53 -40

Aantal kerkgebouwen(inc toeristenkerken)

172 161 149 -13 -7

Onderstaand overzicht geeft een beeld van het verwachte verloop in het aantal priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers dat werkzaam zal zijn in de parochies in het bisdom van Breda. In het afgelopen jaar is er één priester en één pastoraal werkster benoemd in het parochiepastoraat.

2014 1-1-2015 2018 2023Priesters 26 24 24 22

Diakens 14 13 11 8

Pastoraal werk(st)ers 50 45 39 29

Totaal 90 82 74 59

Verwachting toestroom uit opleiding voor 2018: 4 priesters, 2 diakens en geen pastoraal werk(st)ers.

DEELNAME AAN HET KERKELIJK LEVEN

OVERZICHT PRIESTERS, DIAKENS EN PASTORAAL WERK(ST)ERS IN HET PAROCHIEPASTORAAT

P

24| |25

PERSONEELSMUTATIES

Personeelsmutaties pastoraatPer 1 januari 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de weleerwaarde heer drs. P.H.M.L. Hoefnagels benoemd tot diaken (1,0 fte) voor de parochie H. Bernardus van Clairvaux te Oudenbosch. Vanwege ontslag op eigen verzoek heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen met ingang van 1 januari 2014 de pastorale zending ingetrokken van mevrouw F.A. Timmermans-Durksz voor haar werk bij de Vereniging van Catechisten te Breda.

Per 1 februari 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de weleerwaarde heer R.I. de Weerd MA, diaken van het bisdom ’s-Hertogenbosch, benoemd tot lid van het pastoraal team (0,5 fte) van de parochie Breda Centrum.

Per 1 februari 2014 is de tijdelijke overeenkomst (0,5 fte) van de heer drs. G. Damen als pastoraal werker van de het pastoraal team van het samenwerkingsverband van de IPV regio Rucphen, de parochies H. Bavo te Rijsbergen, de H. Trudo te Zundert en de H. Drie-eenheid te Zundert omgezet in een benoeming voor onbepaalde tijd.

Per 1 maart 2014 werd de benoeming van de zeereerwaarde heer J.H. van der Laer als projectleider van het Seniorenproject van de Vijf Heiligen Parochie verlengd tot 1 maart 2015.

Per 1 april 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de hoogeerwaarde heer drs. W.M.F. Wiertz benoemd tot parochieadministrator van de H. Mariaparochie te Etten-Leur.

Per 1 april 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de zeereerwaarde heer A.J.J.M. van Balveren eervol ontslag verleend als pastoor van de H. Mariaparochie te Etten-Leur.

Per 1 april 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de weledele heer drs. J.L.G. Mersel eervol ontslag verleend als pastoraal werker van het

samenwerkingsverband Jeruzalemparochie en de parochies van Bavel, Ulvenhout, Galder en Strijbeek.

Per 29 mei 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen weleerwaarde heer L.L.A. van Andel eervol ontslag verleend als diaken van de Immanuëlparochie te Zevenbergen.

Per 1 juni 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de eerwaarde zuster E.Th.G. van Dijk fdnsc eervol ontslag verleend als pastoraal werkster van R.K. Heilige Bernardus van Clairvaux Parochie. Per 1 juni 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen mevrouw Y.C.M. Heestermans-Heijmans eervol ontslag verleend als pastoraal werkster van de Sint Norbertusparochie te Roosendaal.

Per 1 juli 2014 liep de benoeming af van de zeereerwaarde heer A.R.G. Holvoet als priesterassistent van de parochie O.L. Vrouwe Sterre der Zee in Oost Zeeuws-Vlaanderen.

Per eind juli 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de zeereerwaarde heer G.P. Dirven eervol ontslag verleend als priester van de Immanuëlparochie te Zevenbergen.

Per 9 september 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de weledele heer drs. W.F. Klein eervol ontslag verleend als pastoraal werker van het samen werkings-verband Jeruzalemparochie en de parochies van Bavel, Ulvenhout, Galder en Strijbeek.

Per 6 oktober 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de weledele heer drs. T.C.N. van der Rijken eervol ontslag verleend als pastoraal werker van de parochie Dongen en Klein Dongen-Vaart en de parochie Heilige Geest te Rijen.

Per 18 oktober 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de weleerwaarde heer J.C.W. van Steenoven, diaken, benoemd voor één jaar voor de parochies van de regio Zundert en de IPV Regio Rucphen voor 0,5 fte.

Per 1 november 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen mevrouw M.J.A.Th. Bossers-van Langh benoemd voor 0,8 fte tot pastoraal werkster van de Immanuëlparochie in Zevenbergen. De benoeming geldt voor vijf jaar en loopt af op 31 oktober 2019.

Per 15 november 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de zeereerwaarde heer L.A. Peetam benoemd als pastoor van de Jeruzalemparochie in Breda en de parochies van de H. Maria Hemelvaart in Bavel en de H. Laurentius in Ulvenhout.

Per 15 november 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de zeereerwaarde heer drs. V.G.P.J.M. Schoenmakers benoemd tot pastoor en moderator van de Jeruzalemparochie in Breda en de parochies van de H. Maria Hemelvaart in Bavel en de H. Laurentius in Ulvenhout.

Per 30 november 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de hoogeerwaarde heer drs. W.F.M. Wiertz benoemd tot pastoor (0,8 fte) van de parochie H. Maria Sterre der Zee te Hulst, de Elisabethparochie te Sluiskil en de H. Andreasparochie te Oostburg.

Per 30 november 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de hoogeerwaarde heer drs. P.M.P. Verbeek eervol ontslag verleend als waarnemend pastoor van de parochie H. Maria Sterre der Zee te Hulst, en als parochie-administrator van de Elisabethparochie te Sluiskil.

Per 30 november 2014 heeft bisschop dr. J.W.M. Liesen de Hoogeerwaarde heer drs. W.M.F. Wiertz eervol ontslag verleend als pastoor van de H. Augustinusparochie te Breda.

Per 1 december 2014 is de benoeming van mevrouw F.H. Timmermans als pastoraal werkster (0,5 fte) van de Lievevrouweparochie te Bergen op Zoom verlengd tot 1 december 2016.

Personeelsmutaties bisdomkantoorPer 1 april 2014 is mevrouw N.M.E. van Seters BA in dienst getreden als secretarieel ondersteuner (1,0 fte) voor het Sint Franciscuscentrum. Het betrof een tijdelijke aanstelling tot 31 december 2014.

Per 1 augustus is de heer M.T.J.M. de Koning BA.Sc aangesteld als projectmedewerker t.b.v. project ‘Parochies aan de slag voor kwetsbaren’. Het betreft een aanstelling van 0,5 fte voor de duur van 5 jaar.

Per 1 september is de heer M.J.M. Kurstjens aangesteld als project- medewerker t.b.v. project ‘Nieuwe diaconie in de nieuwe parochie’. Het betreft een aanstelling van 0,5 fte voor de duur van 5 jaar.

Per 1 september is de heer S.B.M.M. Dankers aangesteld als project-medewerker t.b.v. project ‘Geloof in je eigen toekomst’. Het betreft een aanstelling van 0,4 fte voor de duur van 3 jaar.

Beeld van de heilige Antonius van Padua in de Gertrudiskerk in Bergen op Zoom. De personeelsmutaties op het bisdomkantoor in 2014 hadden te maken met de start van het Sint Franciscuscentrum. Dit wil het apostolaat in het bisdom versterken vanuit de rijke Franciscaanse traditie. De heilige Antonius van Padua was een vroege volger van Franciscus van Assisi. Antonius van Padua was een sociaal bewogen man die het opnam voor de armen. Daarom heeft het bisdom de naam van deze heilige verbonden aan diverse initiatieven die het diaconale profiel van het bisdom tot uiting brengen, zoals de Antoniusacademie en recent de Antoniusprijs. Ook is het Antoniushuis naar hem genoemd, het woon- studie- en vormingshuis voor priesterstudenten, dat is gevestigd op Bovendonk.

P G

26| |27

GEBEDSESTAFETTE ROEPINGEN 2013-2014

De Priester- en Diakenopleiding Bovendonk bestond 30 jaar in 2013. Daarom werd in 2013-2014 een gebedsestafette gehouden van 24 november 2013 tot en met Roepingenzondag 11 mei 2014.

Om het gebed voor roepingen te ondersteunen bood het bisdom een gebedskaart aan. Deelnemende parochies en parochiekernen ontvingen een speciale roepingenkaars. Er was ook een kaars voor leden en nieuwe leden van de diocesane gebedskring roepingen. De gebedskring roepingen startte in 2010 in het Jaar van de priesters. De gebedskring roepingen komt tweemaal per jaar samen en eenieder is van harte uitgenodigd zich bij het gebed om roepingen aan te sluiten.

Gedurende 21 weken werd gebeden om roepingen in de 21 parochiële samenwerkingsverbanden in het bisdom van Breda. Ook religieuzen sloten zich bij deze gebedsestafette aan.

Zondag 24-11-2013 • Start estafette, Antoniuskathedraal, Breda 1. Zondag 08-12-2013 Lievevrouweparochie (Bergen op Zoom)2. Zondag 15-12-2013 Catharinaparochie (Oosterhout)3. Zondag 22-12-2013 Priester- en Diakenopleiding Bovendonk4. Zondag 29-12-2013 H. Mariaparochie (Etten-Leur) 5. Zondag 05-01-2014 H. Augustinusparochie (Breda)6. Zondag 12-01-2014 St. Elisabethparochie (Dongemond) 7. Zondag 19-01-2014 Benedictinessen Oosterhout 8. Zondag 26-01-2014 Samenwerkingsverband Roosendaal 9. Zondag 02-02-2014 H. Bernardus van Clairvauxparochie (Oudenbosch) 10. Zondag 09-02-2014 Samenwerkingsverband Boven de Schelde 11. Zondag 16-02-2014 Samenwerkingsverband Nazarethparochie-parochie

Prinsenbeek en de Elisabethparochie (Midden Zeeuws Vlaanderen)12. Zondag 23-02-2014 Vijf Heiligen Parochie (Samenwerkingsverband regio Made)13. Zondag 02-03-2014 Zusters van Catrientje Bergen op Zoom, de monniken van de

abdij Maria Toevlucht en de Zusters Franciscanessen van Sint Anna te Oudenbosch 14. Zondag 09-03-2014 Immanuëlparochie15. Zondag 16-03-2014 Samenwerkingsverband De Bron-Onze Lieve Vrouw in het Woud16. Zondag 23-03-2014 St. Annaparochie en St. Christoffelparochie

(Halsteren/Steenbergen) en de Andreasparochie (West Zeeuws Vlaanderen)17. Zondag 30-03-2014 Samenwerkingsverband Alphen/Gilze18. Zondag 06-04-2014 Samenwerkingsverband Jeruzalemparochie-

parochie Bavel-Ulvenhout19. Zondag 13-04-2014 Broeders van Huijbergen Zondag 20-04-2014 (Pasen, deze week was geen onderdeel van de gebedsestafette)20. Zondag 27-04-2014 Parochies regio Zundert/Rijsbergen21. Zondag 04-05-2014 Parochies regio RucphenZondag 11-05-2014 • Afsluiting estafette op Roepingenzondag: Kapel Bovendonk

PRIESTERSTUDENTEN EN DIAKENSTUDENTEN

Studenten bisdom van BredaHet bisdom van Breda telde bij de start van het studiejaar 7 priester studenten (4 studeren aan Bovendonk, 1 aan de TST en 2 aan de Fontys Hogeschool Levensbeschouwing en Theologie) en 3 diakenstudenten (Bovendonk). In het Antoniushuis wonen 5 priesterstudenten van het bisdom van Breda. In het Antoniushuis wonen verder nog 2 priesterstudenten uit het bisdom Groningen-Leeuwarden.

Studenten Priester- en Diakenopleiding BovendonkDe Priester- en Diakenopleiding Bovendonk leidt priesters en diakens op voor verschillende bisdommen en voor ordes en congregaties. De Priester- en Diakenopleiding Bovendonk te Hoeven telt in het studiejaar 2014-2015 21 studenten. Het afgelopen jaar stroomden 4 studenten uit doordat ze gewijd werden, en 3 studenten stopten met de opleiding.

Er begonnen 6 nieuwe studenten aan de opleiding. Het gaat om twee eerstejaars-studenten (1 priesterstudent voor het bisdom van Breda en 1 diaken-kandidaat voor het bisdom Rotterdam) en 4 zij-instromers (2 priesterstudenten voor het aartsbisdom Utrecht, 1 priesterstudent voor het bisdom Rotterdam en 1 priester uit het buitenland die op Bovendonk een jaar supervisie en pastoraal theologische reflectie krijgt om zo vertrouwd te raken met het Nederlandse pastoraat).

Van de in totaal 21 studenten zijn er twaalf priesterkandidaten en acht diakenkandidaten, één student is priester.

De 21 studenten van Bovendonk zijn afkomstig uit:• het bisdom van Breda: 8 studenten

(5 priesterstudenten en 3 diakenkandidaten)

• het bisdom Rotterdam: 6 studenten (1 priesterstudent en 5 diakenkandidaten)

• het aartsbisdom Utrecht: 5 studenten (4 priesterstudenten en 1 priester)

• het bisdom Antwerpen (1 priesterstudent)

• het aartsbisdom Mechelen-Brussel (1 priesterstudent)

___________________________________________________

- 2009-2010: 23 studenten (17 priesterstudenten, 6 diakenstudenten), waarvan 8 nieuwe studenten in het eerste jaar

- 2010-2011: 23 studenten (16 priesterstudenten, 7 diakenstudenten), waarvan 6 nieuwe studenten in het eerste jaar

- 2011-2012: 25 studenten (17 priesterstudenten, 8 diakenstudenten), waarvan 5 nieuwe studenten in het eerste jaar

- 2012-2013: 25 studenten (13 priesterstudenten, 12 diakenstudenten), waarvan 6 nieuwe studenten in het eerste jaar

- 2013-2014: 21 studenten (10 priesterstudenten, 11 diaken-studenten, verder 1 priester), waarvan 4 nieuwe studenten in het eerste jaar

- 2014-2015: 21 studenten (12 priesterstudenten, 8 diaken studenten, verder 1 priester), waarvan 2 nieuwe studenten in het eerste jaar (1 priesterstudent en 1 diakenstudent), 4 zij-instromers voor het priesterambt

Fondsen van het bisdom ten behoeve van de priester- en diakenopleiding

Mgr. Frenckenstichting De Mgr. Frenckenstichting richt zich op giften van mensen uit het bisdom voor de priesteropleiding en de diakenopleiding. Bank IBAN: NL05 INGB 0668 4309 07 t.n.v. Frenckenstichting, Breda

Priester- en Diakenopleiding BovendonkDe Priester- en Diakenopleiding Bovendonk richt zich landelijk op mensen die willen bijdragen aan de Priester- en Diakenopleiding Bovendonk, waaronder oud-studenten en hun parochianen. Bank IBAN: NL93 INGB 0002 5806 80 t.n.v. stichting PDOB te Breda

Fonds nieuw religieus levenDit fonds wil diocesane congregaties in de gelegenheid stellen om een bijdrage te leveren ter ondersteuning van initiatieven voor nieuw religieus leven. Het is gewenst voorzieningen te treffen om de roeping van mannen en vrouwen tot het religieuze leven in het bisdom van Breda te stimuleren en kandidaten voor het religieuze leven te ondersteunen; het is gewenst voorzieningen te treffen om initiatieven tot vestiging van religieuze gemeenschappen in hetbisdom van Breda te onderzoeken, te bevorderen en te ondersteunen. Het fonds heeft mede tot doel hiertoe financiële middelen te verwerven. Bank IBAN: NL79 RABO 0101 0517 88

Aanmelden voor de gebedskring roepingenDe diocesane gebedskring roepingen komt tweemaal per jaar bijeen: in het voorjaar op Roepingenzondag en in het najaar op het feest van de heilige Willibrord. Aanmelden kan viaE gebedskringroepingen@bisdombreda.nl of T 076 5223444.

B I S D O M V A N B R E D AJAAR VAN HET GEBED 18 OKTOBER 2014 - 31 MEI 2015

www.bisdombreda.nl

“BIDDEN HEEFT ALLES TE MAKEN MET HET HART,

MET ZIJN WIE JE WERKELIJK BENT IN DE TEGENWOORDIGHEID VAN GOD DIE JE GESCHAPEN HEEFT.”

BISSCHOP LIESEN