Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11...

24
Jaargang 42 Nummer 2 Maart 2011 Prijs € 6,20 Maatschappij Politiek Vakblad voor Maatschappijleer Docentendag 2011

Transcript of Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11...

Page 1: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

Jaargang 42

Nummer 2

Maart 2011

Prijs € 6,20

Maatschappij Politiek

Vakblad voor

Maatschappijleer

Docentendag 2011

Page 2: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,
Page 3: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst -leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht, wanter viel veel te genieten en nog meer op te steken. De PVV was alomtegen-woordig. In veel, zo niet bijna alle lezingen werd aandacht aan dit poli-tieke fenomeen besteed. Sommige waren er geheel aan gewijd, in deandere kwam de PVV op zijn minst ter sprake. Hoe kan het ook anders,de PVV lijkt immers de agenda van het publieke debat volkomen tebeheersen.Dat eist van maatschappijleerdocenten dat zij de thema’s populisme, PVV,haar standpunten en de aantrekkingskracht die de PVV op een flink deelvan het electoraat uitoefent, nuchter, serieus en zonder vooringenomen-heid aan de orde stellen. Daar hebben ze het soms moeilijk mee, van-wege het controversiële karakter van een deel van de PVV-standpunten,vanwege de soms – laat ik het vriendelijk zeggen – nogal onparlementairewoordkeuze van PVV’ers en vanwege het meningenrelativisme vanPVV’ers van tweede garnituur.Meindert Fennema bood op de Docentendag houvast. De PVV boort hetelectorale segment aan dat sociaaleconomisch linkse opvattingen combi-neert met sociaal-cultureel rechtse opvattingen. In dat segment zijn lageropgeleiden oververtegenwoordigd en bij hen valt dat onparlementairewoordgebruik goed. Bedenk dat die groep de politiek minst participe-rende is en durf dus ook te concluderen dat de PVV democratiserendeeffecten teweeg brengt: zij trekt mensen naar de stembus die anders zouden thuisblijven.Te lang zijn die kiezers genegeerd door de gevestigde partijen, die nuworden gestraft voor hun habitus van morele superioriteit. Die zullen zemoeten afleggen en dat is wellicht ook voor docenten Maatschappijleereen leerzame les.

Hans van der Heijde

Inhoud

Geen consensus overconsensusdemocratie 4Kamervoorzitter, SER-voorman enpoliticoloog over de Nederlandsepolitiek

Sociale democratisering: de PVV als doorbraakpartij 6Docentendaglezing door politicoloogMeindert Fennema

Hoezo, van onbe spro ken gedrag? 7Docentendaglezing door staatrechts -geleerde Wytze van de Woude

Zelfgekozen eenvormigheid? 9Docentendag in het teken van identiteit

Wie is er het eerst bij? 11Modelles media-educatie opDocentendag

Europese besluitvormingdoor leerlingen 14Interview met Annetje van Sminia,oprichter van het Model EuropeanParliament

Let’s come together! 16Weerstanden tegen vakoverschrijdendesamenwerking

RUBRIEKEN

Grom 13

Lesmateriaal 18Het verhaal achter een cijfer

De werkvloer 20Samen huilen om Hazes

Geknipt 21

NVLM 22

Gesignaleerd 23

Redactioneel

Page 4: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

4 Maatschappij & Politiek maart 2011

Behalve Kamervoorzitter is Gerdi Ver-beet ook grootmoeder. ‘We gaan nietstemmen’, deelde haar kleinkind haarvanaf de achterbank mee, terwijl zij haarauto over de snelweg stuurde. Die woor-den liet zij bezinken om vervolgens metde van haar bekende passie haar eigengrootouders beeldend ten tonele tevoeren, hoe die jarenlang haddengevochten om dat nu zo weinig gekoes-terde kiesrecht te verwerven. Het klein-kind op de achterbank liet die woorden-stroom op zich inwerken om ten slotteverbaasd te vragen ‘Echt waar oma?’,met als resultaat dat het kleinkind opzijn beurt zijn ouders van het nut van destembusgang overtuigde. Verbeet vertelde deze anekdote om telaten zien dat een klein zetje meestalvoldoende is om cynisme te overwinnen.Zij hield een hartstochtelijk betoogtegen dat cynisme; in haar ogen debelangrijkste vorm van ondermijningvan de democratie. Om misverstandenuit te sluiten gaf zij er ook een definitievan: ‘het ongeloof dat iemand goedebedoelingen kan hebben, de onwil omje eigen daden onder ogen te zien’.Democratie heeft een breed draagvlaknodig, maar de cynicus keert zich ervan

af en wordt zo de parasiet van onsdemocratisch bestel. Het wezenlijke vande parlementaire democratie is volgensVerbeet het gevecht, maar ook de wil,om er samen uit te komen. Van fellepolarisatie leek zij minder gecharmeerd.

PolderenDat gold nog sterker voor de tweedekeynote-spreker, Alexander Rinnooy Kan,die is uit de werkgevers is voortgekomen,maar als voorzitter van de Sociaal Econo-mische Raad (SER) de belichaming vanhet compromis, van de overlegcultuuren van het poldermodel is. Dat polder-model ligt echter zwaar onder vuur. Degrootste regeringspartij van hetmoment, de VVD, is er nooit de meestfanatieke voorstander van geweest, haarcoalitiegenoot, het CDA, natuurlijkwel – maar die partij is zich aan het her-

oriënteren. De gedogende PVV heeft erniets mee op. Stoïcijns negeerde Rin-nooy Kan die recente aanvallen op zijnSER. Het zou nog steeds gaan om eenbelangrijke ontmoetingsplaats tussenwerkgevers, werknemers en de onafhan-kelijke kroonleden, die samen naar har-monie streven. Het is een lichtend voor-beeld voor vrijwel elk buitenland, waarmen moeilijk kon begrijpen dat werkge-vers en werknemers in goed overleg hetgemeenschappelijke belang proberen tedienen door werkbare compromissen nate streven en vriendschappen over enweer niet taboe zijn. Rinnooy Kan hieldzijn gehoor voor dat het in het levenaltijd gaat om compromissen: met kin-deren over het tijdstip van thuiskomen,op het werk over de juiste aanpak en bijhet landsbestuur voor oplossingen dieop werkelijk draagvlak kunnen rekenen.Het creëren van draagvlak voor hetoverheidsbeleid is altijd een belangrijkeverdienste van onze overlegcultuurgeweest en daarin speelde en speelt deSER een hoofdrol. Polderen levert geenstroperigheid op, maar smeerolie omzaken zonder stakingen van de grond tekrijgen. De vraag wat de SER nog voornut heeft als de regering zich niets vande adviezen aantrekt, stelde RinnooyKan zich niet. In zijn van het harmonie-model doordrenkte denken past eendergelijke vraag niet.

ConsensusdemocratieOp deze twee oproepen tot consensusen harmonie, sloot de (keuze)lezing vande politicoloog Rudy Andeweg (Univer-siteit Leiden) naadloos aan. Nederlandwerd volgens hem altijd gekenmerktdoor een consensusdemocratie (polder-model), waardoor het Nederlandsemodel soms zelfs werd aanbevolen aanandere samenlevingen met verschil-lende vijandige bevolkingsgroepen(Noord-Ierland, Zuid-Afrika). Die consen-susdemocratie beleefde zijn hoogtijda-gen in het verzuilde Nederland van dejaren vijftig, waarbij elke groepering(zuil) trouw op de eigen politieke partijstemde en die partijen met hun vasteachterban er samen uit dienden tekomen. Hierbij was het streven gerichtop zo breed mogelijke coalities, waar-binnen iedere deelnemer iets van zijngading kreeg. Bij benoemingen van bur-gemeesters en hoge ambtenaren moestelke zuil naar evenredigheid aan zijn

Kamervoorzitter, SER-voorman en politicoloog overde Nederlandse politiek

Geen consensus overconsensusdemocratieWolter Blankert

Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet sprak op de

Docentendag inspirerende woorden. Zij deed een

dringend beroep op de organisatoren om deze dag

volgend jaar in Den Haag te houden, zodat daar het

‘Huis van de democratie’ gastvrijheid zou kunnen verlenen

aan de ‘apostelen van de democratie’, de docenten

Maatschappijleer.

De cynicus wordt de

parasiet van ons

democratisch bestel.

Page 5: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

maart 2011 Maatschappij & Politiek 5

trekken komen: ‘alles naar evenredig-heid’ gold als een bijna heilig principe.Ook na de afbraak van de zuilen, eindjaren zestig, bleef dit model nog tot opzekere hoogte opgeld doen, om onderPaars een nieuw hoogtepunt te berei-ken, toen de VVD en de PvdA elkaar ineen kabinet vonden. Die vereniging vande uitersten leidde tevens tot de dood-steek van de consensusdemocratie.

Zwevende kiezerNu zo duidelijk werd geëtaleerd dat deoude tegenstellingen in rook warenopgegaan, evenals de solidariteit met deeigen zuil, ontstond op de flankenruimte voor populisten die zich tegendat hele verrotte bestel keerden.Zoals de provincie Limburg in de jarenzeventig van de vorige eeuw veran-derde van de regio met het hoogstegeboortecijfer van Europa in het gebiedmet het laagste kindertal, zo ondergingNederland de metamorfose van eenland met hondstrouwe kiezers in eenland met een in internationaal verbandgezien hoog percentage zwevende kie-zers. Die kiezers zijn van hun ankers los-geslagen en kunnen zo kortstondig

houvast bij elke partij zoeken. Heel watkiezers vergeten zelfs op welke partij zijbij de vorige verkiezingen hebbengestemd. De kiezer voelt zich meer enmeer aangesproken door partijen metmeer extreme standpunten, die lieversamenwerken met de meest nabijegeestverwanten dan een zo breedmogelijke coalitie na te streven.De volledig doorgevoerde evenredigevertegenwoordiging, die plaats biedtaan elke groepering – hoe klein ook –stond er in het verleden borg voor datook met minderheden rekening werdgehouden. Nu lijkt de tendens steedsmeer te worden ‘de meerderheid isalmachtig’; meer conform het Angelsak-

sisch model. De consensusdemocratielijkt zich, nu de houdbaarheidsdatum ineigen land is verlopen, daarmee nietmeer voor export te lenen. Overigensblijven er nog restanten genoeg, zobetoogde de spreker. Het is in Neder-land nog steeds ongebruikelijk dat amb-tenaren bij politieke veranderingenopstappen. Voor heel wat buitenlandersis het onbegrijpelijk dat Mark Rutteraadsadviseurs van PvdA-huize hand-haaft.

KanttekeningDe spreker plaatste geen kanttekenin-gen bij het aan de internationaalbefaamde Nederlandse politicoloogArend Lijphart ontleende begrip consen-susdemocratie of pacificatiedemocratie,hoewel daar toch wel enige aanleidingvoor bestaat. De oude socialistische zuil(de SDAP) werd tot 1939 uit de regeringgeweerd en dat geldt nog steeds vooralle partijen links van de PvdA (ook voorde SP die in 2006 meer zetels behaaldedan de PVV in 2010). In de jaren zeventigvan de vorige eeuw predikte Joop denUyl de polarisatie en dat mondde gedu-rende lange tijd uit in een oppositierolvoor de PvdA, ook als grootste partij.Daardoor steunden de (stabiele) coali-ties in die jaren soms op een heelkrappe meerderheid; ook toen telde datvoor regeren 76 zetels voldoende was.Men moet kortom nog afwachten of dehuidige coalitievorming werkelijk zoveel afwijkt van de vroegere. Als die wilvia consensus tot een meerderheid tegeraken op de loop gaat, krijgt men deBelgische toestand van dit moment(februari 2011), maar daarvan lijkt inNederland vooralsnog geen sprake.Opmerkelijk blijft dat de oppositiepar-tijen, die zo fel en principieel tegen dehuidige regering waren, hun stemge-drag toch door ‘de merites van de rege-ringsvoorstellen’ (Afghanistan bijvoor-beeld) laten bepalen en niet door deeensgezinde wil de regering zo snelmogelijk te wippen. Dat is meer traditio-nele Nederlandse consensuspolitiek danAngelsaksische politiek. 3

Hans Teunissen (NVLM), Alexander Rinooy Kan (SER), Nico Bloot (IPP) en Tweede KamervoorzitterGerdi Verbeet tijdens de Docentendag (foto: Lizzy Kalisvaart)

De consensusdemocratie

lijkt zich niet meer voor

export te lenen, nu de

houdbaarheidsdatum in

eigen land is verlopen.

Page 6: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

6 Maatschappij & Politiek maart 2011

Terug naar 1848, de eerste mijlpaal ineen langdurig proces van politieke ensociale democratisering in Nederland.Na 1848 openden de deuren voor poli-tieke ambten zich voor burgers die nietop een adellijke of patriciërsstamboomkonden bogen. Dat proces is nog altijdniet voltooid. In het kielzog van Pim For-tuyn wrongen de vastgoedjongens ende amusements- en pornobazen (Mein-dert Fennema: ‘… of zijn dat twee aan-duidingen voor hetzelfde?’) zich door dedeuren van het Binnenhof. Geert Wildersintroduceert nu de beveiligers, zou menkunnen zeggen. Dit democratiserings-proces verplaatste de zeggenschap overbeleid naar het parlement. Drie terreinenbleven echter een dikke eeuw lang bui-ten schot: koloniaal beleid, buitenlandsepolitiek (inclusief de Europese Unie) enopenbare orde en veiligheid, in casu deburgemeester en de majesteit. Die ble-ven een exclusieve speelplaats, die nietzonder ballotage kon worden betreden.

DemocratiseringMaar dan komt Frits Bolkestein, snelgevolgd door Pim Fortuyn en daarna

door Bolkesteins beste leerling, GeertWilders. Zij zijn door de afrasteringgebroken, met lak aan de elite die dachtdaar de dienst te kunnen blijven uitma-ken, en met populistisch rommelen inde onderbuik van de kiezers (‘Zet Cura-çao maar op markplaats.nl’)? Ja, maarbedenk wel dat de onderbuik niet per seslechtere politieke resultaten produ-ceert dan de ratio, en ook dat wat voorratio werd verkocht alleen die van deelite was, die kiezers en parlement nujuist zo graag van deze terreinenweerde. Wilders, om ons tot hem te beperken,opent terreinen en neemt standpuntenin waarvan sommige bij circa 70 pro-cent van de kiezers lijken aan te slaan.Kortom, hier is sprake van democratise-ring. Zijn populisme hangt samen met(valt samen met? / zorgt voor?) eendoorbraak van nieuwe groepen, die zichtegen ‘de logen en de gogen’ afzetten.Trouwens, van zijn tienpuntenpro-gramma, grotendeels ontleend aan Bol-kestein, zijn negen punten inmiddelsbezig beleid te worden. Alleen voor zijn‘three strikes and you’re out’ (levenslang

na een derde veroordeling wegenseen misdrijf ) kreeg hij geen handenop elkaar.

VoorkeurenWaar liggen de politieke voorkeurenvan die nieuwe groepen en waarom zijnde gevestigde partijen zo slecht in hetherkennen van die voorkeuren en hetaanboren van die kiezers? Die voorkeu-ren zijn een combinatie van sociaaleco-nomisch linkse en sociaal-cultureelrechtse opvattingen. Dat geeft meteenhet antwoord op de tweede vraag: degevestigde partijen die consequentlinks of rechts op beide terreinen zijn,spreken deze kiezers niet aan. Sterker,omdat ze weigeren, of niet in staat zijn,hun habitus van morele superioriteit afte leggen, wekken ze juist irritatie op bijdit deel van het electoraat. Alleen die andere anti-establishment-partij, de SP, leek even te slagen in hetaanboren daarvan, maar zij heeft hetcombineren van sociaaleconomischelinkse met sociaal-cultureel rechtsestandpunten niet kunnen of willen vol-houden.

Docentendaglezing door politicoloog Meindert Fennema

Sociale democratisering:de PVV als doorbraakpartijHans van der Heijde

Als een politicoloog belooft een voorspelling te doen, gaat hij je vergasten op een

historisch exposé. Zo ook Meindert Fennema, hoogleraar Politicologie (Universiteit van

Amsterdam) en auteur van de politieke biografie Geert Wilders, tovenaarsleerling in zijn

docentendaglezing Haalt de PVV 2014?. Die vraag bleef onbeantwoord, maar erg was

dat niet. Per slot van rekening hoef je voor koffiedikkijkerij geen hoogleraar naar een

docentendag te halen. In plaats daarvan ging Fennema in op de kwestie hoe de

populistische wildgroei in het zo keurig aangeharkt gedachte burgermanstuintje van

de Nederlandse politiek moet worden geduid.

Page 7: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

maart 2011 Maatschappij & Politiek 7

Intussen heeft Wilders wel van derechtse Bolkesteinkoers moeten afwij-ken en linkse sociaaleconomischestandpunten moeten adopteren om detoestroom van kiezers niet te blokkeren;getuige bijvoorbeeld zijn zwenking metbetrekking tot de pensioenleeftijd en deversoepeling van het ontslagrecht.Noem dat opportunisme, maar besefdan wel dat Wilders een man met eenmissie is, waarvan hij niet zal afwijken:zijn kruistocht tegen islamisering.Tijdens de discussie na de lezing werdFennema toch nog even tot koffiedikkij-kerij aangezet: is er nog steeds een PVVin 2014? Aan het electoraat zal het nietliggen. Misschien wel aan de wankeleconstructie van de PVV: zij telt tweeleden, waarvan een de persoon Wildersis en de ander de rechtspersoon Stich-ting Groep Wilders. Fennema achtte dekans overigens niet ondenkbaar dat Wil-ders, de persoon, de bodyguards en deenge Haagse horizon zat, op zekermoment naar een (Amerikaanse) neoconservatieve denktank zal ver -kassen. 3

De beantwoording van deze vraagvergde een diepgaande staatsrechtelijkeanalyse. Ten eerste moest worden vast-gesteld wat het karakter van de Neder-landse, representatieve democratie is.Men is gewend dat begrip praktisch tebenaderen. Het is onmogelijk om weke-lijks bij elkaar te komen om collectiefbeslissingen te nemen en daarom kiestmen vertegenwoordigers die dat namenshen doen. Dat vooronderstelt echter eennotie van volkssoevereiniteit.

VolkssoevereiniteitJuridisch gesproken ontbeert Nederlandvolkssoevereiniteit. Sla de Grondwet ermaar op na. De representativiteit van deNederlandse democratie is daarmee nietzozeer praktisch, als wel principieel, in dezin dat die is bedoeld om de burgers enhun waan van de dag op afstand van depolitieke besluitvorming te houden. Een-maal gekozen behoren de vertegenwoor-

digers voor de duur van hun mandaatvan directe burgerbemoeienis te zijngevrijwaard. Ze stemmen ‘zonder last’: zehebben een vrij mandaat en hoeven ookna een royement door hun partij hunzetel niet af te staan. Voorbeelden te over.

KiezerslegitimatieTen tweede is amper sprake van een kie-zer-gekozenerelatie. Het kiesstelsel vanevenredige vertegenwoordiging leidtertoe dat de overgrote meerderheid vande Kamerleden helemaal geen kiezersle-gitimatie heeft: ze zijn op de slippen vanhun lijsttrekkers binnengekomen en nietdankzij het feit dat zij zelf de kiesdelerhebben gehaald. Wie opmerkt dat hier-mee een zekere spanning met dat vrijemandaat ontstaat, heeft gelijk. De man-kerende electorale legitimatie, voort-vloeiend uit het gehanteerde kiesstelsel,heeft zo zijn problematische kanten.Men kan de kiezer amper verwijten dat

Docentendaglezing door staatrechtsgeleerdeWytze van de Woude

Hoezo, van onbe -spro ken gedrag?Hans van der Heijde

Hoe zou u PVV-Kamerlid Eric Lucassen willen typeren?

Die vraag beantwoordde politicoloog Meindert Fennema

in een televisie-interview met: ‘Als een man met een hele

lange lul en een kort lontje’. In zijn lezing Kamerleden on -

der vuur bewees staatsrechtdocent Wytze van der Woude

(Universiteit Maastricht) Lucassen nog eens eer: dit Twee -

de Kamerlid had met zijn veroordeling wegens ontucht

met ondergeschikten en zijn dreiging met brievenbus -

misbruik de rafelranden van de parlementaire represen -

tatie op de publieke agenda gezet. Waarom kon hun

Kamerzetel niet onder hun zitvlak worden weggetrokken?

Meindert Fennema (foto: Lizzy Kalisvaart).

Page 8: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

8 Maatschappij & Politiek maart 2011

(advertentie)

A N G R Y is een project van het Nederlands Fotomuseum, Paradox en Kosmopolis Rotterdam i.s.m. Prospektor en bioscoop LantarenVenster.

Wat is radicalisme? Wie is radicaal en wie bepaalt dat? Neemt het radica-lisme in Nederland toe, of is vooral de beeld vorming rond radicalisme veranderd?

Deze en andere vragen komen aan bod in A N G R Y / Jong en Radicaal: een foto- grafie- en nieuwe media project over radicalisering onder jongeren. Met jonge-ren, vóór jongeren. Op 22 januari zijn de tentoonstelling en de speciale website gelanceerd. U kunt nu ook in het onder-werp duiken met uw klas. Vakoverstijgende educatieve modules voor havo/vwo bij geschiedenis, maatschap-pijleer en CKV zijn gratis beschikbaar. Wie voor 1 april de lessen afrondt, dingt mee naar een plek in de tentoonstelling! Kijk op www.a-n-g-r-y.nl/educatie voor het complete aanbod van lesmateriaal en rondleidingen. N G R Y

NG EN

RADICAAL

WWW.A-N-G-R-Y.NL

A N

G R

JONG

EN

RA

DICA

AL

W

W

A N G R YNG EN R ADICA AL W W W. A-N- G- R-Y.NL

gedaan! Bovendien betekent immuniteitniet dat ze dus alles maar mogen. Netzoals u toch een treinkaartje behoort tekopen, ook al staakt de conducteur, zohoort ook een Kamerlid de regels voorhet maatschappelijk verkeer in acht tenemen, ook al wordt hij bij overtredingniet vervolgd.Verder hebben Kamerleden natuurlijkmet hun eigen reglementen te maken. DeKamervoorzitter (zelf een van de 150Kamerleden) heeft allerlei bevoegdhedenom de parlementariërs tot de orde te roe-pen en als dat niet lukt, uit de vergade-ring te verwijderen. Dat laatste geldtslechts voor de duur van de vergaderzit-ting; de volgende dag wordt weer meteen schone lei begonnen.

ZetelverliesToch zijn er omstandigheden die tot hetontnemen van een Kamerzetel leiden:incompatibiliteit (het Kamerlidmaatschapmag niet met bepaalde andere functies,zoals een ministerschap, worden gecom-bineerd) verlies van Nederlanderschap, of

hij er met zijn stem zelf schuldig aan iseen kandidaat met een kerfstok in deTweede Kamer te hebben gekozen, wantin de meeste gevallen heeft hij dat hele-maal niet gedaan (meer dan een paarhonderd stemmen zullen op PVV’er EricLucassen niet zijn uitgebracht).

DemocratieTen derde is de Nederlandse democratiestaatsrechtelijk een formele democratie.De Grondwet kent geen bepalingen diehet onmogelijk maken dat de democratielangs democratische weg wordt afge-schaft. Vergelijk dat met Duitsland, waarde grondwet besluiten verbiedt die nietlangs democratische weg kunnen wordenteruggedraaid. Dat formele karaktermaakt van de volksvertegenwoordigingeen free market place of ideas en eenmogelijkheid Kamerleden van hun zetelte beroven zou de vrijheid van die marktaantasten. Ten vierde kan de vraag wor-den gesteld wat en wie een Kamerlid zijnzetel zou mogen afnemen. Dat kan alleenmaar de rechter zijn, maar wordt daarmeehet beginsel van machtenscheiding geengeweld aangedaan?

ImmuniteitHiermee zijn de algemene kaders ge -schetst. Over naar de kwestie van immu-niteit. Beschermt die immuniteit eenKamerlid tegen strafrechtelijke veroorde-lingen en kan hij dus ook niet op gronddaarvan worden ontslagen? Ter verduide-lijking van die immuniteit: Kamerledenkunnen niet worden vervolgd voor uitin-gen en handelingen gedaan en gepleegdtijdens (plenaire en commissie-) vergade-ringen. Pas op: zodra de vergadering isgeschorst is het ook met die immuniteit

Tweede Kamervoorzitter Frans-Joseph van Thiel(1963–1972) roept de Kamerleden tot de orde.

ontzetting uit het kiesrecht. Dat laatstebiedt nauwelijks houvast. Alleen bij zeerspecifieke misdrijven –(poging tot) aan-slagen op de koning, op bevriende staats-hoofden of op parlements leden – diebovendien met een gevangenisstraf vanten minste een jaar worden gevonnist,kan de rechter daartoe besluiten.Maar dat is het dan ook. Kortom, een ver-klaring van goed gedrag is niet vereistvoor een Kamerlidmaatschap. Bewijs vanslecht gedrag, vertoond tijdens eenKamerlidmaatschap, of voordien, maarpas tijdens een lidmaatschap aan de kie-zers onthuld, heeft geen consequentiesvoor zetelbehoud; althans niet tot deeerstvolgende verkiezingen. Dan is hetaan het electoraat. Vanzelfsprekend bete-kent dat niet dat er helemaal geen sprakevan consequenties is, maar die liggen ophet terrein van politiek functioneren.Lucassen zal wel de laatste zijn om zichluidruchtig bij de interruptiemicrofoon opte stellen tijdens een debat over bescher-ming van burgers tegen ongewenstepostbestellingen. 3

Page 9: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

maart 2011 Maatschappij & Politiek 9

De hoofdvraag voor antropoloog OskarVerkaaik (Universiteit van Amsterdam)was waarom sommige mensen een ster-kere identiteit hebben dan anderen? Hijbeantwoordde deze en andere vragenmet behulp van een aantal sociaalpsy-chologische en antropologische theo-rieën. Antropologen gaan ervan uit dateen identiteit altijd wordt gecreëerddoor het benadrukken van het contrastmet een andere groep. Dit proces vanothering gaat gepaard met het makenvan een gereduceerd beeld van de ander,gevolgd door het maken van een gere-duceerd beeld van de eigen groep. Opdie manier worden Belgen bourgondischen Nederlanders calvinistisch. Het effectvan de toewijzing van een identiteit aande ander zorgt voor een reactie bij dieander. Hij is immers ook een mens vanvlees en bloed. Volgens Verkaaik gaat ditzeker op voor minderheden waar doorde meerderheid een beeld op wordt

geprojecteerd. De leden van de minder-heid zullen zich tegen dit van hengeschapen beeld verweren, of ze zullenhet beeld internaliseren. In beide geval-len leidt dit tot een sterke identiteit. Demeerderheid voelt minder noodzaak omzich een sterke identiteit aan te meten.

Problematisch conceptOverigens is identiteit een problema-tisch concept. Volgens veel antropolo-gen is identiteit invented tradition. Hetbestond niet in de premoderne tijd ende uitvinding van deze traditieheeft – net als de uitvinding van denatie – alles te maken met politiekegroepsvorming en machtsverschillen.Identiteiten kunnen door politiekemachthebbers worden ingezet en gema-nipuleerd om belangen veilig te stellenen machtsverschillen in stand te houden.Identiteiten zijn echter niet onverander-lijk. Bestond de Nederlandse identiteit

vroeger bij gratie van de vergelijkingmet andere landen en mogendheden,tegenwoordig wordt die identiteitbepaald door het contrast met eenandere ander: de immigrant.Dat het belang van identiteit voor men-sen is toegenomen heeft alles te makenmet een paradox van de modernesamenleving, die massaal én individua-listisch is. De identiteit is een antwoordop die paradox: het verbindt het indi-vidu met een grotere groep. Ook eengeïndividualiseerd mens wil zich ergensthuis voelen en kiest dus voor eenbepaalde subcultuur. Identiteit is zelfge-kozen eenvormigheid, aldus Verkaaik.Onduidelijk bleef in hoeverre deze keuzevoor een bepaalde identiteit bewustwordt gemaakt. Een bekering is vaak heteindpunt van een langdurig proces, endat geldt ook voor een coming-out.Deze keuzen worden bewust gemaakt.Komt daar echter niet ook een onbewustsocialisatieproces bij kijken dat ervoorzorgt dat mensen binnen een nieuwesubcultuur gaan passen en er hun wegkunnen vinden? Op de websitewww.exactitudes.com is goed te zien dateenvormigheid het resultaat van indivi-duele keuzen is. De vraag blijft echter inwelke mate kledingstijl en andere uitin-gen van identiteit zelfgekozen zijn.

InternetforaOok bij de lezing van Willem de Koster(Erasmus Universiteit Rotterdam) over desociale betekenis van internetfora stondhet begrip identiteit centraal. Deze cul-tuursocioloog interviewde leden vandrie internetfora: Stormfront, voor rechts-extremisten, RefoAnders, voor orthodox-protestantse homoseksuelen, en Flits -service, voor automobilisten op zoeknaar informatie over snelheidscontroles.Vooral bij de eerste twee fora ziet menhet proces dat hierboven wordt beschre-ven: een minderheid meet zich eensterke identiteit aan als reactie op het(vermeende) beeld dat de meerderheidvan deze groep heeft. Voor het zoekennaar bevestiging van die identiteit is eeninternetforum een veel gekozen middel.De Koster concentreerde zich niet op devraag of op internet virtuele gemeen-schappen ontstaan; dat leidt namelijk alsnel tot een eindeloze welles-nietesdis-cussie omdat de verschillende kampener verschillende definities van het begripgemeenschap op na houden. In plaats

Docentendag in het teken van identiteit

Zelfgekozeneenvormigheid?Coen Gelinck

Maatschappijleerdocenten hebben geen sterke identiteit.

Dat was althans de conclusie van antropoloog Oskar

Verkaaik. Hij vroeg de aanwezigen bij zijn lezing hun

identiteit in drie woorden samen te vatten. Er was

niemand die dat kon. Of misschien was er niemand in de

zaal die dat wilde. Op de Docentendag Maatschappijleer

uit de kast komen als moslim, Jehova’s getuige, homo,

PVV’er of Belg is minder gemakkelijk dan het lijkt.

Op een internetforum met gelijkgestemden zou dat wel

eens eenvoudiger kunnen zijn. Dat viel af te leiden uit

de lezing van cultuursocioloog Willem de Koster.

Page 10: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

10 Maatschappij & Politiek maart 2011

daarvan keek hij naar de motieven vanmensen om actief te zijn op internetfora.Zijn conclusie is dat de manier waaropmensen samen zijn op internet alleenkan worden begrepen door naar de con-text (hun sociale leven buiten internet)te kijken.

Toevluchtsoord en springplankVoor de rechts-extremisten en een deelvan de orthodox-protestantse homosek-suelen is het forum een toevluchtsoord:een gemeenschap waar ze onder elkaarzijn en niet worden gestigmatiseerdzoals in hun dagelijks leven. Op hetforum vindt men gelijkgestemden, steunen vriendschap. Daarom worden buiten-staanders ook actief uitgesloten. Zo wor-den bij Stormfront mensen met eenandere mening bijvoorbeeld naar eenander deel van de website (‘het hol vande leeuw’) verbannen. Op RefoAnders wildit deel van de bezoekers liever geenhetero’s toelaten en geen felle onder-linge discussies voeren. Een ander deel

van de bezoekers van RefoAnders heeftgeen last van stigmatisering. Toch isidentiteit ook voor hen een belangrijkthema. Zij bezoeken het forum alsonderdeel van reflexieve identiteitsvor-ming: hoe kan een leven als homo wor-den ingericht in relatie met het geloofen de mensen in de omgeving om hemheen? Op die vraag krijgen ze geen ant-woord van de traditionele kerkelijkeautoriteiten of uit de media. Deze groepheeft dus een heel ander motief om aanhet forum deel te nemen dan stigmatise-ring door de omgeving. Zij zien hetforum als een open, heterogene debat-plaats met ruimte voor discussie en voorbuitenstaanders (hetero’s). Het forum isvoor hen een springplank naar het dage-lijks leven: zij gebruiken de online-gedachtewisseling op het forum om hunoffline-leven vorm te geven.

Sociale beweging en gezelligheidFlitsservice is een heel ander soort forum.Deze website is niet gevormd rondom

een identiteit, maar gericht op informa-tievoorziening over verkeerscontrolesen flitspalen. Actieve deelname aan hetforum is niet nodig om de gewensteinformatie te krijgen, maar toch is ersprake van (soms jarenlange) actieveparticipatie door bezoekers. Wat is hunmotief? Aan de ene kant vormt het forum eenonline sociale beweging. De bezoekerszijn anti-institutionalisten met eengedeelde onvrede over de overheid enbezorgde burgers met zorgen om hetverkeersbeleid en de democratischerechtsstaat. Deze groepen geven huncollectieve actie ook buiten het forumvorm: de ene groep door het systeemmet een lawine aan bezwaarschriftente frustreren, de andere groep doorinspraakavonden te bezoeken en alter-natieven voor het overheidsbeleid aante dragen. Van deze groepen is degedeelde identiteit online gegroeid, ditin tegenstelling tot de bezoekers vanStormfront en RefoAnders.Een deel van de bezoekers van Flitsser-vice vormt daarnaast een online-levens-stijlgroep of neo-tribe. Dit zorgt voorveel offtopic-activiteit in dit forum: zezitten in het virtuele café waar ze virtu-ele kopjes koffie drinken. Daarbij gaathet al lang niet meer over verkeersbe-leid. Deze groep heeft ook veel offline-ontmoetingen. Er is sprake van eenhechte vriendengroep waarbinnen liefen leed wordt gedeeld: naast zieken-huisbezoeken en gezamenlijke vakan-ties is er zelfs een huwelijk gesloten.

Niet exotischUit het onderzoek van De Koster blijktdat internetfora op verschillende manieren en vanuit allerlei verschil-lende motieven worden gebruikt. Eris dus geen sprake van technologischdeterminisme: internet en de socialemedia bepalen niet het gedrag vangebruikers. Hoe zij het forum gebruikenhangt af van hun doelen en van hunleefomgeving buiten het internet.Online-contact is niet per definitievluchtig. Het is geen exotisch anderewereld. Orthodox-protestantse homoseksuelen met identiteitsvragenkunnen zich bij een vereniging ofgespreksgroep aansluiten, maarkunnen ook het online-contact zoeken.Het doel blijft hetzelfde, alleen het middel is anders. 3

Foto: Lizzy Kalisvaart

Page 11: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

maart 2011 Maatschappij & Politiek 11

Milly en Ruben, een vermoord meisje eneen jongetje dat als enige een vliegtuig-ramp overleeft, zijn twee casussen dieillustreren hoe de media zijn veranderddoor de opkomst van nieuwe media, detransformatie van het journalistieke velden het verschijnsel mediahype.Aan de hand van de veldtheorie vanBourdieu worden de machtsverhoudin-gen in het medialandschap verkend;machtsverhoudingen die steeds meerverschuiven. De tijd dat iets pas nieuwswas als het in NRC Handelsblad hadgestaan, ligt ver achter ons. Nu gaat hetom wie het eerst een nieuwsitem heeft.Dan onderbreken ook de publiekeomroepen hun programma om te mel-den dat het dode lichaam van MillyBoele is gevonden. De oude vertrouwdewaarden die de media deelden, zoalsberichtgeving gebaseerd op feiten enrespect voor de privacy, staan ter discus-sie. De journalistiek is zich ook steedsautonomer gaan opstellen, maar wordttegelijkertijd ook meer ingeperkt doorde commerciële belangen. De moorde-naar van Milly Boele, politieman SanderV. krijgt geen enkele bescherming meeren wordt in vele media neergesabeld

Modelles media-educatie op Docentendag

Wie is er het eerst bij?Lieke Meijs

Waar moet een les aan voldoen om het predicaat modelles

te verdienen? Er moet sprake zijn van een mix van theorie

en praktijk, gelardeerd met actualiteit. Die kregen de

toehoorders van de docentendaglezing van hoogleraar

Journalistiek, cultuur en media Marcel Broersma (Rijks -

universiteit Groningen) in ruime mate, met vele kranten -

artikelen, journaalbeelden en interviewfragmenten.

De les moet aanzetten tot nadenken over de ontwik -

kelingen in het medialandschap. Ook dat gebeurde bij de

bezoekers van de betreffende lezing. Lieke Meijs was erbij.

Foto: Kidon

Page 12: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

12 Maatschappij & Politiek maart 2011

door een ex-vrouw, door buren die hemzagen feesten na de moord en door depublieke opinie die zich afvraagt hoe deselectie van politiemannen in Nederlandeigenlijk plaatsvindt.

StrijdDe verschuiving van analoge naar digi-tale media vergroot de mogelijkhedenvan de media en maakt dat die ookdirect uitwisselbaar en manipuleerbaarzijn. De volledige naam van de daderverschijnt nog niet in de krant, maar welop internet, waar kan worden doorge-linkt naar foto’s waarmee de dader aande digitale schandpaal wordt genageld.De calculerende consument gaat opzoek naar de meest efficiënte manier omaan nieuws te komen en de uitbreidingvan de media (sociale media, netwerken)leidt ook tot het verlies van monopolie-posities die van oudsher werdenbekleed. PowNews verandert het poli-tieke landschap en daar moeten politicimee leren omgaan. Andere media gaanop zoek om zich opnieuw de positione-ren. Dan maakt de Telegraaf-journalistede keuze om naar de plaats van de vlieg-

tuigramp te bellen en Ruben te intervie-wen, die nog niet eens weet dan zijnouders en zusje zijn omgekomen. Eenmisser die De Telegraaf heeft moetenrechtzetten. Dit zijn evenwel risico’s diein de strijd om de machtspositie in hetnieuws worden genomen. Het NOS Jour-naal, meegaand in de dynamiek van hetnieuws, zendt binnengekomen beeldenvan Ruben in het ziekenhuisbed in Tripoli direct uit, terwijl nog niet bekendis wie hij precies is.

Analyse van een mediahypeVeel kinderen verdwijnen voor kortere oflangere tijd, maar halen geen enkele

krantenkolom. Wat maakte dat de ver-dwijning van Milly Boele een waremediahype werd? De organisatie AmberAlert dreigde haar subsidie te verliezen.Een betere ambassadeur dan een ver-dwenen meisje, is niet te bedenken:had de moord niet kunnen worden voor -komen, als het bericht van verdwijning eerder en in bredere kring was ver-spreid? Een week na deze mediahypekreeg de organisatie Amber Alert extrageld van de overheid.Daarnaast zijn de ouders spelers in hetveld; ze leveren zich uit aan het Alge-meen Dagblad en aan het televisie -programma Hart van Nederland en lopendoor deze keuze een fuik in waar ze nietmeer uit kunnen. Dan ontstaat demediahype: een mediabrede, snel pie-kende nieuwsgolf die één gebeurtenisals start heeft en die voor het grootstedeel het gevolg is van zichzelf verster-kende processen binnen de nieuwspro-ductie (Vasterman, 2004). Kenmerk vaneen hype is dat die nauwelijks kan wor-den doorbroken. De kwaliteitsmediadoen wel pogingen om zich niet te latenmeeslepen of analyseren in hun kranten-

Net als vorig jaar winnen de schrijvers van debeste werkstukken – letterlijk en figuurlijk– een prijs op niveau. Met een prominenteNederlander kunnen ze bovenop deEuromast de maatschappij van bovenafbezien en praten over hun profiel- of sec-torwerkstuk. Dit alles onder het genot vaneen goed diner.

HAVO EN VWOU kunt het havo- of vwo-werkstuk van uw leerling(en)insturen naar: [email protected]. Vanzelfsprekendkunt u ook meerdere werkstukken insturen. Mail het werk-stuk samen met een ingevuld deelnameformulier voor7 april 2011.

VMBOU kunt het vmbo-werkstuk van uw

leerling(en) insturen naar: [email protected]. Ook voor deze wedstrijdkunt u meerdere werkstukken insturen.Stuur een werkstuk ook in als het door

leerlingen bij een ander vak of een anderedocent is gemaakt, maar wel een duidelijk

maatschappijleerthema heeft. Mail het werk-stuk samen met een ingevuld deelnameformu-

lier voor 7 april 2011.

Deelnameformulieren kunt u downloadenvia www.nvlm.nl.

De mediahype is

een gevolg van

zichzelf versterkende

processen binnen

de nieuwsproductie.

(advertentie)

Het beste profielwerkstuk enhet beste sectorwerkstuk gezocht

De beste profielwerkstukken, (deels) geschreven voor maatschappijleerof maatschappijwetenschappen, maken wederom kans op een ‘hoge’ prijs.

Dit jaar kunnen óók vmbo-sectorwerkstukken worden ingestuurd!

Page 13: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

maart 2011 Maatschappij & Politiek 13

kolommen waarom gebeurt wat ergebeurt. De nieuwsgaring gaat evenwel24 uur per dag door en alle verslagge-vers haasten zich naar de locatie waar demoord werd gepleegd en Frits Westertwittert dat er een extra RTL-nieuwsuit-zending komt omdat Milly Boele isgevonden.

FramingDe overkill aan nieuwsberichten overMilly Boele verschaft divers materiaal omde gekozen framing in beeld te brengen.Een eerste voorbeeld van framen is hetinzoomen op human interest, zowel opde dader (‘Sander V. dronk bier op hetgraf van Milly’) als op het slachtoffer enhaar familie. In een latere fase komendaar andere personen bij: BekendeNederlanders die aangeven geschokt tezijn door haar dood en de voormaligementor van Sander V. die zegt: ‘Je ver-geet duizenden leerlingen, maar Sanderniet’. Het is een menselijke behoefte vanalle tijden, waar nu de rem af lijkt te zijn.Een tweede voorbeeld van framing ishet richten van de focus op de politiekeverantwoordelijkheid. Waarom over-weegt men de subsidie voor AmberAlert stop te zetten, waarom wordenagenten niet voldoende gescreend enwaarom duurde het zolang voordatMilly werd gevonden?Een derde voorbeeld betreft het jour -nalistieke activisme. SBS6-journalistenidentificeren zich zodanig met hetgeenis gebeurd dat zij gaan helpen doorraambiljetten te verspreiden, dooroproepen te doen aan personen die Sander V. kennen foto’s op de socialemedia te plaatsen en daarmee, net alsin een soap, de kijkers aan het verhaalte binden.Tot slot buigen bezorgde docentenMaatschappijleer zich over de vraag watze moeten met leerlingen die alleen inhumaninterestberichten zijn geïnteres-seerd. Broersma is daar helder over: er isvoor leerlingen al veel gewonnen als zezich bewust worden van de mechanis-men die in het huidige medialandschapspelen… en dat ze weten dat ze geenfoto’s op internet moeten zetten, wantdaar kunnen ze nog jaren last van heb-ben. 3

Notities rond2 maart

De conservatieve mastodonten Bolkestein en Hillen hebben, onafhankelijk van elkaar en in

verschillende kranten, ongeveer hetzelfde gereageerd op de verkiezingen van 2 maart. Je ziet de

heren in die interviews haarscherp voor je: achterovergeleund met een sigaar in het hoofd

analyseren ze de Nederlandse kiezer. Het komt erop neer dat bij ons extremisme nooit een lang

leven beschoren is. Wij houden niet van stampij, van ruzie in de tent. De boodschap is helder:

niet bang zijn voor Wilders, je schakelt hem uit door hem in te schakelen. Net als die eeuwig

lastige puber achter in je klas.

Het is duidelijk dat beiden onderwijservaring hebben, Hillen zelfs als leraar Maatschappijleer!

Waarom vallen tijdens verkiezingscampagnes zowel de media als politici ons toch altijd zo lastig

met hun belerende mantra’s? Zoals dat je moet stemmen op programma’s en niet op personen.

Ik zou niet weten waarom. En dat bij gemeentelijke en provinciale verkiezingen de landelijke

politiek geen rol mag spelen. Hoezo niet? Denken ze dat we achterlijk zijn? Waar bemoeien ze

zich trouwens mee! Als het niet mede om de Eerste Kamer ging, dan zou ik, zelfs als stembureau-

voorzitter, vorige week waarschijnlijk niet eens gestemd hebben! Ik kende niemand van die

Noord-Hollandse kandidaten.

Het echte nieuws kwam vorige week overigens uit het oproerige Midden-Oosten. Belangrijker

dan wie er in de Staten komen is de signalering van een demografische tijdbom. Van Marokko tot

Centraal-Azië is het Westen omsloten door een halve maan van boze, goed opgeleide maar werk-

loze jongeren die ‘niets te verliezen hebben dan hun ketenen’. Die zijn voor de grimmigste

repressieregimes nog niet bang. Ze hebben kind noch kraai en tijd zat, dus trekken ze

onbekommerd op naar de pleinen en blijven daar tot hun eigen dood of die van hun dictator.

Als het geen Chinese vervloeking was zou ik zeggen: er staan ons nog interessante tijden te

wachten.

Grom

Foto

: Koe

n va

n Ro

ssum

[email protected]

Page 14: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

14 Maatschappij & Politiek maart 2011

Het huis van het echtpaar Sminia-Meij-erink is een statig pand vlakbij het cen-trum van Den Haag. Hier zetelt hethoofdkantoor van het Model EuropeanParliament. Het MEP (zie inzet) bestaatuit Annetje van Sminia-Meijerink, haarman Leopold van Sminia en een secreta-resse. ‘We hebben een kantoor aan huisen besteden hier meer dan een dagtaakaan’, zegt Van Sminia. Haar man heeftmeer dan 25 jaar op het Kabinet van deKoningin gewerkt. Vanaf 1990 staat hijhaar bij in de organisatie van het MEP.

Actieve participatieVan Sminia is opgeleid als jurist. Na eenkorte periode in de rechtspraak te heb-ben gewerkt, zag ze het opgroeien vanhaar kinderen als een mooie gelegen-heid om het onderwijs in te gaan. ‘Ik zagin mijn lessen Maatschappijleer datmensen bijna niets over de EuropeseUnie wisten. Als het over Europa gaatvallen leerlingen na tien minuten inslaap, zelfs als de docent een goede dagheeft en uitstekend lesgeeft. Wat zeg ik:het hele Nederlandse volk valt in slaapals Europa wordt genoemd!’. Naar aanlei-ding van haar overstap naar het onder-wijs volgde ze een opleiding in de Ver-enigde Staten: ‘Ik werd daar getraind ineffectieve vormen van kennisoverdrachtdie active participation bevorderen. Dat

kan bijvoorbeeld door een simulatiespel’.In Nederland werd er in die tijd algewerkt met een politiek simulatiespel,het Model United Nations, maar volgensVan Sminia deden hier voornamelijkAmerikaanse scholen uit de hele wereldaan mee en was het te massaal. Zij wildejuist scholen in Nederland bereiken. Zebesloot een eigen simulatiespel temaken over de besluitvorming van deEuropese Unie. Dit werd het Model Euro-pean Parliament.

MEPHet Model European Parliament begonin 1989 als eenmalig evenement. Van Sminia vatte het plan op om uit elke provincie een school te vragen om zomet leerlingen uit twaalf provincies debesluit vorming van het Europees Parle-ment na te spelen. Ze koos uit elke pro-vinciehoofdstad een school en zorgdeervoor dat alle zuilen waren vertegen-woordigd. Het eerste MEP, waarin de deelnemendescholen elk een lidstaat kregen toe -gewezen, werd nog in de oude zaalvan de Tweede Kamer gespeeld. De leerlingen kregen de opdracht: ‘Bel deFranse ambassade om te vragen watde mening van de Franse regering is,maar je hoeft niet per se die meningte delen’.

Na afloop waren de scholen zeerenthousiast en wilden ze het nog eenkeer herhalen. Dat kon, op één voor-waarde: als ze in hun eigen provincie instaat waren een provinciaal Model Euro-pean Parliament op te zetten. Dat bleekeen gouden greep. Op dit moment doenjaarlijks 2.500 leerlingen uit allerleischooltypen en uit heel Nederland mee

Model European ParliamentHet Model European Parliament (MEP) is eenmeerdaags simulatiespel over besluitvormingvan de Europese Unie (EU). Circa tien scholen uiteen provincie doen mee aan een provinciaalMEP. Elke school vertegenwoordigt een EU-lid-staat en vaardigt tien leerlingen af naar de pro-vinciale zittingen. Iedere leerling concentreertzich op een actueel onderwerp. Over dit onder-werp moeten zij samen met de andere lidstatenin twee dagen een resolutie schrijven. De laat-ste dag van het provinciale MEP presenteertelke commissie haar resolutie en wordt er doorde lidstaten gestemd. De beste leerling van elkeschool mag aan het landelijke MEP deelnemen.De landelijke conferentie is ook een selectievoor deelname aan de twee internationale con-ferenties. Deze conferenties zijn steeds in eenander Europees land. Het programma is bedoeldvoor havo en vwo. Voor vmbo-leerlingen is erhelaas nog geen programma.

Interview met Annetje van Sminia, oprichter van het Model European Parliament

Europese besluitvormingdoor leerlingenBas Banning

Het simulatiespel Model European Parliament (MEP) bestaat al meer dan twintig jaar.

Annetje van Sminia startte het simulatiespel in 1989 met twaalf scholen. Op dit moment

wordt het in alle (kandidaat)lidstaten van de Europese Unie (EU) door tienduizenden

leerlingen gespeeld. Tijd voor een interview over het ontstaan en de toekomst van het

MEP. Een gesprek met een bevlogen vrouw.

Page 15: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

maart 2011 Maatschappij & Politiek 15

aan de provinciale en landelijke bijeen-komsten.

Internationaal succesIn 1993 werd de Europese versie van hetMEP opgezet. Er bestond al wel eensoort EU-simulatiespel in Frankrijk, maardat was volgens van Sminia te elitair. Zebelde met Nederlandse ambassadeurs inde Europese hoofdsteden en vroeg of ernog een goede school was die aan ditproject zou willen deelnemen. In 1994kwam het eerste Europese MEP bijeen inNederland. Van Sminia paste dezelfdestrategie toe als bij de provinciescholen:de scholen werden zodanig geselec-teerd, dat zij in staat waren in eigen landeen nationaal MEP te organiseren.Met de uitbreiding van de EuropeseUnie werd ook het MEP steeds groter.Op dit moment wordt het in alle 27 lid-staten en in drie kandidaat-lidstatengespeeld. De internationale zittingenrouleren tussen de lidstaten. Het drieën-dertigste MEP werd in Istanbul gehou-den. De delegaties van de kandidaat-lid-staten mogen niet meestemmen, maarzijn als observator bij de vergaderingaanwezig. Wel kunnen zij hun instem-ming of afkeuring over een voorstel uit-spreken.De internationale organisatie kost VanSminia en haar man veel tijd: ‘Wij moe-ten dertig ballen tegelijk in de luchthouden, want ik wil wel dat ze mijn pro-gramma echt uitvoeren’. In elk land is hetweer anders geregeld. Vele lidstatenkennen een grootschalige aanpak, zoalsSpanje, waar jaarlijks meer dan 7.000leerlingen meedoen. Geografische ensociale spreiding staan voorop. In Turkijemoet echter wel met de elitaire scholenin de grote steden worden begonnen. Inveel Turkse provinciesteden hebbenscholen te weinig geld om mee te doenen hebben ze problemen met het Engelsals voertaal. Nationale stereotypen blij-ken volgens Van Sminia overigens vaakte kloppen: de Grieken gaan meestal op

het laatst dwarsliggen, de Duitsers stu-ren hun voorstel ruim op tijd rond.

Besluitvormers van de toekomstWat is de opbrengst van de simulaties?Van Sminia stelt op enthousiaste toon:‘Er komen verrassend goede dingen uit.Jongeren komen met frisse en goedeoplossingen’. Het belangrijkste doel isevenwel dat ‘een grote groep jongemensen zich op Europa focust. Zij zijn dedecision makers of the future, de intellec-tuele elite, maar ze zijn niet elitair vanhuis uit’, zo benadrukt van Sminia, ‘zekomen uit alle provincies en hebbenallerlei verschillende achtergronden’.Deze spreiding over heel Nederland enover verschillende denominaties isbewust. Het gaat er niet om alleen debeste leerlingen te bereiken, maar ookom leerlingen met verschillende achter-gronden bij elkaar te krijgen. Ze bestu-deren samen een probleem, pratenerover en zoeken samen een oplossing.Het MEP is volgens van Sminia dan ookgeen debatwedstrijd: ‘Wij debatterenniet, wij discussiëren om tot een resul-taat te komen waar in iedereen zich kanvinden’. Het Model European Parliamentbleek in de loop der jaren een goedekweekvijver voor politiek talent. Zodeden de Kamerleden Farshad Bashir enMartijn van Dam ooit mee aan het MEP.Ook zitten er in de politieke jongeren-partijen veel MEP’ers: ‘Ze hebbengeleerd om niet aan de kant te blijvenstaan, maar om in te grijpen’.

ToekomstAl zijn Van Sminia en haar man nogsteeds zeer bevlogen, ze zijn niet meer

de jongsten: beiden zijn begin zeventig.Gevraagd naar hun MEP-toekomst ant-woordt ze: ‘Het is niet goed om dit telang achter elkaar te doen. Het grootsteprobleem is telkens om geld van ver-schillende fondsen, instellingen en deoverheid te verzamelen. Vooral mijnechtgenoot heeft hierin een grote enbelangrijke rol gespeeld’. Onlangs heb-ben ze besloten om zich geleidelijk uitde organisatie van het MEP terug te trek-ken. In 2013 zal de nationale organisatievolledig in handen van het MontesquieuInstituut komen.Het Nederlandse MEP is al jaren eengroot succes. Het spijt Van Sminia dat zeniet alle Nederlandse scholen heeft kun-nen bereiken: ‘Er is bijna geen plek meerin het MEP. Statenzalen zijn klein en erdoen al te veel scholen mee’. Docentendie nog mee willen doen moeten con-tact opnemen met de provinciale coör-dinatoren. Ook kan het programma opde eigen school worden gedraaid.Gevraagd naar haar toekomstdroomvoor het MEP brandt Van Sminia los:‘Europa onder de aandacht brengen luktniet door bijvoorbeeld een Nacht vanEuropa of andere geldverslindende pro-gramma’s te organiseren, wel doorschooluitwisselingen. Europa zou in elkeEU-lidstaat dit programma moetenondersteunen. Als het aan mij ligt wordthet op alle Europese scholen een onder-deel van het curriculum’. 3

Meer informatie: www.mepnederland.nl.

Wilt u op dit interview reageren, stuur dan een e-mail

naar: [email protected].

FractiesEr is bij het ontwerp van het Model EuropeanParliament bewust voor gekozen om niet depolitieke fracties in het Europese Parlement tesimuleren. Deelnemers moeten kennis nemenvan de standpunten van de regering van de lid-staat die ze representeren, maar geven uitein-delijk hun eigen politieke mening.

In 2008 werd Annetje van Sminia Officier in de Orde van Oranje Nassau voor haar werk voor het MEP.

Page 16: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

Samenwerking tussen vakken – alle vak-ken – zorgt voor vruchtbare kruisbestui-ving, waar de leerlingen én de vakkenbaat bij hebben. Waar docenten vanleerlingen eisen dat ze meer samenwer-ken, lukt het hen zelf echter zelden. Desamenwerking van vakken wordt gefrus-treerd door de typische vakorganisaties,die het belang van het vak behartigenen in samenwerking een bedreiging vandat belang zien. De onderscheiden vak-groepen zien de samenhang tussen vak-ken in projectvorm in de bovenbouw opzijn best als lastig en verzetten zichtegen leergebieden in de onderbouw.Onterecht. Tijd om de aannamen die deweerstand tegen projecten en leergebie-den voeden, eens tegen het licht te hou-den.

Alleen bij een vak zijn kennis envaardigheden helder geformuleerd.Wanneer kennis en vaardigheden vooreen vak helder zijn geformuleerd, zijn zedat ook voor andere onderwijsomgevin-gen. Aan de formulering daarvan veran-dert immers niets, ook niet binnen eenproject of leergebied. Natuurlijk moetener compromissen worden gesloten,maar dat is toch ook gebeurd bij de vast-stelling van de inhouden en vaardighe-den van een vak? Elk curriculum is deresultante van onderhandelingen.

Kennis is alleen bij een vak in goedehanden!Het maakt niet uit waar en hoe begrip-pen en vaardigheden eigen wordengemaakt, als ze maar eigen wordengemaakt. Binnen een vak? Prima. Binneneen project of leergebied? Ook prima.Vakdocenten lijken de status van hunvak aan de inhoud te ontlenen. Wanneereindtermen van een vak in een projectof leergebied worden ondergebracht,komt de status van het vak in het geding,menen vakdocenten en zij reagerenafwijzend. Bij het zoeken naar samen-werking is het daarom van belang vooralop de onmisbare bijdrage van elk vakaan het project te wijzen. Strelen vanvakego’s draagt bij tot succes.

Projecten en leergebieden gaanten koste van de tijd en inhoudvan het vak.De routes door de methoden zijn afhan-kelijk van het aantal uren in de lessenta-bel. Wie minder tijd voor zijn vak heeft,

Weerstanden tegen vakoverschrijdende samenwerking

Let’s cometogether!Radboud Burgsma

Leergebieden in de onderbouw en projecten in de

bovenbouw waarin vakken moeten samenwerken

ontmoeten veel weerstand onder vakdocenten. Is die

weerstand terecht? Radboud Burgsma onderzocht de

argumenten waarmee die weerstand wordt gevoed.

De VOC: een samenwerkingsverband tussen Maatschappijleer en Aardrijkskunde (Foto: VOC Octrooigebied in 1602).

16 Maatschappij & Politiek maart 2011

Page 17: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

maart 2011 Maatschappij & Politiek 17

moet in het aantal paragrafen enopdrachten schrappen. Methoden bie-den in docentenhandleidingen zelf vaakzowel kortere als langere routes door delesstof. Kortere routes kunnen wordengekozen wanneer tijd ten behoeve vaneen project moet worden ingeleverd,mits de project- of leergebiedbijdragevan het vak de ingeleverde tijd compen-seert. Blijven de uren zoals ze zijn, danverandert weliswaar de focus van deoude thema’s en onderwerpen naar denieuwe context, maar de inhoud niet.Aan de hand van doorlopende leerlijnenper vak kunnen eventuele hiaten enoverlappingen in het programma wor-den opgespoord. Docentenhandleidin-gen kunnen hierbij uitkomst bieden. Ver-der geldt voor die inhoud dat de docenter zelf bij is en ook voor waakhond magspelen.

Het programma staat vast, daarkan niet van worden afgeweken.Waar in de overvolle basisvorming vanvoor 2007 bijna elk vak uit de boven-bouw met een light-programma was ver-tegenwoordigd, biedt de huidige basis-vorming veel ruimte voor eigen invulling.Maar liefst een derde deel van de 1.040uur per leerjaar mag door de school zelfmet projecten of iets anders wordeningevuld. Het resterende twee derdedeel moet aan de kerndoelen ter voor-bereiding op het derde leerjaar wordenbesteed. Voor dat derde leerjaar bestaanvoor havo en vwo geen voorgeschrevenlessentabellen of curricula. Hier liggenkansen en mogelijkheden, ook voorMaatschappijleer.In de Tweede Fase zijn de regels ietsstrikter. Per vak liggen de studielasturenvast, maar hoe vast is vast? Studielastu-ren zijn geen contacturen en voor decontacturen geldt dat deze mogenvariëren. Enkele scholen die projectenorganiseren, Elos-school zijn (Elos =Europa als leeromgeving op scholen) oftweetalig onderwijs aanbieden hebben

tijd gecreëerd door projecten, Elos oftweetalig onderwijs als vrij deelvak aante bieden.

Invoering van leergebieden enprojecten betekent een schaal -vergroting van vaksecties.De veronderstelling is dat kleine vaksec-ties, meer dan grote vaksecties, meeraandacht hebben voor diepgang in hetvak, voor vaardigheden van en verschil-len tussen leerlingen en voor variatiebinnen de onderwerpen. Als dat al waaris dan kunnen de in het leergebied parti-ciperende docenten altijd nog besluitenzelf een (kleine) leergebiedsectie te vor-men. Uiteraard blijft overleg met devaksecties in de bovenbouw noodzake-lijk met betrekking tot de doorlopendeleerlijnen en de aansluiting op dehogere jaren.

Met de invoering van leergebiedenwordt men voor meerdere vakkenbekwaam geacht.Wanneer de kwaliteit van het onderwijsniet in het geding komt, is er met hetbekwaam achten niets mis. Bovendienmag het curriculum in de onderbouwvoor goed opgeleide docenten geenprobleem zijn. De studenten van de hui-dige lerarenopleidingen in de socialevakken krijgen gedurende twee of driejaar gezamenlijke programma’s aange-boden. Studenten Maatschappijleer,Geschiedenis, Aardrijkskunde en Econo-mie treffen elkaar al regelmatig in de

collegezaal. On(der)bevoegde docentenkunnen natuurlijk altijd ondersteuningen begeleiding van collega’s en van deschoolleiding krijgen. Dit vergt eenkleine extra inspanning, vergelijkbaarmet die van nieuwe docenten en lerarenin opleiding. Dan is er nog de Wet Beroe-pen in het onderwijs (Wet BIO). Daarinstaat de kwaliteit van het onderwijsper-soneel centraal. Het doel van de Wet BIOis de garantie van een minimumniveauvan kwaliteit. Dit minimumniveau wordtin zogenaamde bekwaamheidseisen uit-gedrukt. Gedurende de hele onderwijs-loopbaan is het onderhouden van debekwaamheid voor het onderwijsperso-neel van belang. De schoolleiding magdaarom van docenten verwachten dat zijzich blijven scholen. Hier liggen ook kan-sen voor het behalen van extra certifica-ten of bevoegdheden.

Als in de onderbouw de afzonder -lijke vakken worden afgeschaft,dan heeft dat consequenties voorhet startniveau van het vak in debovenbouw.De methoden voor de leergebieden zijneen uitwerking van de kerndoelen, dietoereikend zijn als voorbereiding op debovenbouw. Wie overlegt weet wat er inde onderbouw aan bod komt. Ook hier isde ontwikkeling van een doorlopendeleerlijn het instrument bij uitstek voorsamenwerking en aansluiting.

Tot slotPogingen tot samenwerking stuiten oponwillige collega’s, die de hakken in hetzand zetten tegen het als harde waarhe-den presenteren van aannamen, die bijnader inzien boterzacht blijken. Dien zevan repliek! Ter afsluiting volgt nog een tip. Wie aanprojecten denkt of leergebieden wenstin te voeren doet er verstandig aan metbestaande lesbrieven of methoden testarten. De invoering van een project ofleergebied kost tijd en inspanning. Het isefficiënter een bestaande methode aante passen dan alles zelf van de grond afte ont wikkelen. 3

Wilt u op dit artikel reageren, stuur dan eene-mail naar:[email protected].

Collega-docent Aardrijkskunde: ‘Het doetmij goed te zien dat een leerling, die het ver-band tussen breedteligging en temperatuurgaat inzien in klas 1, dit in klas 2 bij Weer en kli-maat toepast en verbreedt en vervolgens in klas3 bij het onderwerp Milieuproblematiek weertot verdieping komt. Dat verlies je bij een breedleergebied als Mens en Maatschappij.’

Radboud Burgsma: ‘Het doet mij goed wan-neer ik bij Mens en Maatschappij het thema DeVOC kan aanvullen met de kennis en vaardighe-den van Aardrijkskunde. Behalve het verwijzennaar de verschillende klimaatzones, waarbepaalde specerijen kunnen groeien, is voor hetaardrijkskundige deel binnen het leergebied deroute naar Nederlands-Indië bijzonder interes-sant. Waarom werd (verplicht!) een route geko-zen die helemaal naar Brazilië voerde? Wie descheepsverslagen leest, weet dat het bij de eve-naar flink kon spoken. Het omvaren is alleen teverklaren door aardrijkskundige vragen metaardrijkskundige kennis te beantwoorden. Jemoet de Bosatlas erbij halen en ontdekken datpassaatwinden en de inter-tropische conver-gentiezone de route bepaalden… en hoe zatdat ook al weer met Balkenende en de VOC-mentaliteit?’

Page 18: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

Lesmateriaal

Het verhaal achter een cijferCijfers spreken zelden tot de verbeelding. Neem het getal 13.500. Dat staat voor hetaantal mensen dat momenteel in een Nederlandse gevangenis verblijft. Het levens-verhaal van een ex-delinquent biedt de mogelijkheid dit getal tot leven te brengen.Vanaf het moment van aankondiging zijn mijn leerlingen zenuwachtig. Over eenmaand zal een echte ex-crimineel de klas bezoeken. Alsof Sinterklaas het land bin-nenkomt, vragen de leerlingen elke les vol verwachting of hij er al is. Sommigenbezwijken bijna onder hun zenuwen: ‘Wat heeft hij dan gedaan? Misschien is hetwel een moordenaar!’ Onze delinquent kan inderdaad iemand zijn die een moordop zijn geweten heeft. De ogen van mijn leerlingen worden groter en groter. ‘Maarik denk niet dat hij of zij nog crimineel actief is’, probeer ik ze gerust te stellen.

Delinkwentie & SamenlevingTijdens de afgelopen Docentendag Maatschappijleer was mijn tweede ervaring metde organisatie Delinkwentie & Samenleving (D&S). Deze organiseert voorlichtingvan ex-delinquenten aan scholieren, om duidelijk te maken hoe bepaalde keuzentot criminaliteit hebben geleid. In een gastles van een uur vertelt de gastspreker zijnof haar levensverhaal. Delinkwentie & Samenleving biedt ook de mogelijkheid vooreen twee uur durende les met directe nazorg voor leerlingen. De man die de work-shop op de Docentendag verzorgt is Hans Zegers. Hij werd in 2002 in Thailandopgepakt wegens drugssmokkel. Na tweejaar in een Thaise dodencel kon hij dankzijde totstandkoming van een uitleverings-verdrag in 2008 naar Nederland wordenovergeplaatst, alwaar hij ‘de gelukkigsteman in de Nederlandse gevangenis’ was.

TerugkoppelingMet een dergelijk verhaal als introductieop het thema Criminaliteit kan er weinig meer mis gaan. Het mooiste is om het ver-haal van de gastspreker in de volgende lessen te gebruiken als terugkoppeling ‘naarde werkelijkheid’. Leg bijvoorbeeld eerst de mogelijke oorzaken en motieven vancriminaliteit uit en vraag welke bij het verhaal van de ex-delinquent kunnen wordengeplaatst. Bij de ex-delinquent in mijn klas heb ik zelfs een deel van de afsluitendetoets om zijn levensverhaal gebouwd. Op de volgende pagina vindt u het resultaatdat ook goed als algemeen toets materiaal is te gebruiken.

Stille leerlingenAls Hans Zegers zijn verhaal beëindigt, komen de vragen en reacties: ‘Hoe was hetom weer vrij te zijn?’, ‘Durft u nog op vakantie?’. Een van de laatste vragen betreft dereactie van leerlingen op zijn verhaal: zijn ze ook zo stil als de docenten in deze zaalen kunnen ze begrip opbrengen voor de ex-delinquent? Leerlingen kunnen somshard zijn. Mijn ervaring is deze: een vmbo-basis klas, waarin tien van de 22 leerlin-gen een rugzakje voor ADHD hebben en waaraan hoogstens vijf minuten klassikale

18 Maatschappij & Politiek maart 2011

‘Ik was de

gelukkigste gevangene

van Nederland.’

Page 19: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

maart 2011 Maatschappij & Politiek 19

uitleg kan worden gegeven, luisterde drie kwartier ademloos naar het verhaal van deex-delinquent en sinds zijn bezoek heb ik ze nooit meer horen zeggen dat gevange-nen het in Nederland maar gemakkelijk hebben. 3

Christine Elout

Via www.delinkwentie-samenleving.nl kan een bezoek van een ex-delinquent wordenaangevraagd.

6. Als Henk wordt verdacht mag de politie eenaantal dingen doen om de zaak op te lossen.Welke drie dingen zijn dat?

7. Heeft een jury of een rechter Henk veroor-deeld?

8. Henk krijgt een strafblad, wat is een probleemals je een strafblad hebt?A. Dat iedereen precies kan lezen wat je hebt

gedaan.B. Dat de rechter je steeds hogere straffen

gaat geven.C. Dat je moeilijker bepaalde banen kunt vin-

den.D. Dat je dat papiertje steeds bij je moet heb-

ben.

‘Na deze veroordeling ben ik nog drie keer opge-pakt voor diefstal. Weet je, je komt uit degevangenis en hebt gewoon niemand meer. Deeerste keer heb ik nog een baan proberen tezoeken, maar dat is echt moeilijk. Iedereen inmijn woonplaats wist wie ik was. Mensen den-ken “eens een dief, altijd een dief” en gaan jeecht geen baan aanbieden. Mijn vriendin hadme verlaten, ze wilde niets met een crimineel temaken hebben.In de gevangenis heb ik een aantal jongensleren kennen. Ze waren echt bezig met drugs-smokkel en zo. Nou ja, via hun ben ik toch aaneen soort baan gekomen.’

9. Welke theorie past bij ‘eens een dief, altijd eendief’? Wat zegt deze theorie?

10. Wat heeft de cartoon hiernaast met hetverhaal van Henk te maken?

‘Ik heb vier keer in de bak gezeten. In totaal achtjaar van mijn leven. Na de vierde keer had ik erecht geen trek meer in. Ik ben toen afgekickt enheb eens goed nagedacht. Ik kwam mijn oudevriendin weer tegen. We hebben nu een fijnerelatie, haar wil ik nooit meer kwijtraken. Hope-lijk kunnen we over een paar jaar gaan samen-wonen’

11. Volgens de Amerikaanse wetenschapper Hir-schi zal Henk nu niet zo snel meer crimineelworden. Waarom niet?

eerder was opgepakt, kwam ik bij Bureau Haltterecht. Daar kreeg ik een taakstraf.’

3. Bedenk een passende taakstraf voor Henk.4. Noem drie voordelen van een taakstraf.

‘Ramen heb ik niet meer ingegooid. Na een tijdjeging ik wel weer inbreken. Niet meer voor degein. Ik was zo verslaafd aan drugs dat ik geldnodig had. Een keer mislukte de inbraak enwerd ik opgepakt, maar de politie had nauwe-lijks bewijs, dus werd ik niet vervolgd.’

5. Soms heeft de politie te weinig bewijzen omiemand voor de rechter te brengen, net als inhet begin bij Henk. Hij wordt dan niet vervolgd.Hoe heet dit?A. VervolgingB. SeponerenC. SchikkingD. Gedogen

‘Het ergste dat ik ooit heb gedaan is een roof-overval waarbij ik met een pistool een vrouwbedreigde om geld van haar man te krijgen.Daar was een kind bij. De politie heeft mij opge-pakt. Bij een huiszoeking vonden ze de gestolenspullen. Ik werd voor de rechter geleid. Ik werdtot twee jaar gevangenisstraf veroordeeld.’

Harry Gijsberts (www.hargijs.nl)

Henk is iemand die in Nederland gevan-gen heeft gezeten. In de volgende vragenkom je steeds meer te weten over hetlevensverhaal van Henk. Beantwoord naelk stukje tekst de bijbehorende vragen.

De moeder van Henk overleed toen hij nog jongwas. Hij bleef alleen achter bij zijn vader. Zijnvader sloeg hem vaak in elkaar. Toen Henk watouder was, vlucht hij naar zijn oma. Al snel ginghij alcohol en drugs gebruiken om zijn proble-men te vergeten. Na een avondje stappen, metveel alcohol en drugs, pleegde hij zijn eersteinbraak: ‘Mijn vrienden en ik verveelden ons. Wewaren gewoon een beetje aan het klooien’.

1. Welke twee persoonlijke kenmerken, die vaninvloed op de keuze voor crimineel gedrag zijngeweest, herken je in bovenstaand verhaal?Leg uit waarom je voor deze twee kenmerkenhebt gekozen.

2. Welke maatschappelijke oorzaak van criminali-teit herken je in bovenstaand verhaal? Leg uitwaarom je voor deze oorzaak hebt gekozen.

‘Het inbreken gaf een geweldige kick. Na eentijdje wilden mijn vrienden en ik weer die span-ning voelen. Na een pilletje hebben we deramen van onze school ingegooid. We werdenopgepakt. Omdat ik vijftien was en nog nooit

Page 20: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

Samen huilen om HazesDe lezing door cultureel antropologe Irene Stengs van het Meertens Instituut, die ik tijdens de Docen-tendag Maatschappijleer bijwoonde, ging over publieke rituelen in de moderne samenleving.Wat is een ritueel eigenlijk? Voor sommigen iets religieus, voor anderen behelst het begrip lege rou-tine. Mensen hebben vaak ook een associatie met iets dat oud is en niet verandert, of zien het als eenonderbreking van het dagelijks bestaan. Kortom, er zijn veel definities mogelijk. In elk geval geven(veranderende) rituelen onderzoekers nuttige informatie over achterliggende maatschappelijke ont-wikkelingen. Anders gezegd: rituelen komen niet uit de lucht vallen.Opvallend zijn de nieuwe publieke rituelen na een gewelddadige dood en na de dood van een held.Dat heeft, volgens Stengs, alles te maken met een verschuiving in het denken over leven en dood. Wehebben recht op een goed leven en ook recht op een goede (niet gewelddadige) dood. VolgensStengs is hier ook de machtsvraag over het publieke domein aan de orde. Wie heeft zeggingskrachtover het publieke domein en wie doet ertoe in de moderne samenleving? Duidelijk is dat aanwezig-heid in de media cruciaal is om ertoe te doen. Daar moet ik toch nog eens aan werken.

MonumentaliseringStengs toonde foto’s die de monumentalisering van onze samenleving weergeven. Als iemand zichtegen een boom doodrijdt, wordt bij de boom een soort monument opgericht, waarvan de boomvaak deel uitmaakt. In Frankrijk wordt de boom omgezaagd; voor mij een veel begrijpelijker ritueel.Ook verhaalde Stengs over de rituelen die na zinloos geweld plaatsvinden. Net als na een dodelijkongeluk wordt op de plek des onheils een tijdelijk monument met bloemen en knuffels ingericht.Later wordt dat vaak vervangen door een tegel met het bekende lieveheersbeestje… en natuurlijkde stille tocht. Interessant vond ik dat de burgemeester van Amsterdam voor de tasjesdief, die doorhet slachtoffer van zijn diefstal werd doodgereden, een stille tocht verbood. Een rouwtocht was prima,maar wel een met geluid! Blijkbaar mag je zelf dus niets fout hebben gedaan, wil je na je geweldda-dige dood voor een stille tocht in aanmerking komen.De slachtofferidentiteit, sterk gevisualiseerd door deze publieke rituelen, is volgens Stengs ook eenpolitieke identiteit. Het is een statement richting politiek. Dat ervaar ik zelf ook altijd als ik in hetJournaal een stille tocht voorbij zie trekken. De ingehouden woede van de deelnemers spat er van af.Overheid doe hier eens iets aan!, zo zwijgen zij.

GekteEn dan de dood van een held: André Hazes, om maar eens een echte held te noemen. Stengs brachtde bijeenkomst in de Arena weer helemaal terug. Een mengeling van rouw, popconcert en Ajax.Samen huilen om Dré, zijn hits nog eens zingen en Bengaals vuurwerk afsteken op de tribunes alsofhet een wedstrijd in de Champions League betrof. Ik zat aan de buis gekluisterd om dit, voor mijtotaal bizarre, publieke ritueel te volgen. Later konden we allen zien hoe de as van Hazes vanaf dePier van Scheveningen de lucht werd ingeschoten.Gelukkig zijn er ook vrolijke publieke rituelen, zoals die van de aanzwellende oranjegekte, toen hetNederlands elftal tijdens het wereldkampioenschap voetbal steeds maar verder kwam. Zelfs nadathet, woest om zich heen schoppend, in de finale tegen de Spanjaarden kansloos ten onder wasgegaan, stroomde het Museumplein vol om onze helden te huldigen.Stengs wees ons op de verbazing en het dedain van de elite over deze volkse publieke rituelen. Om zete duiden gebruikt de elite woorden als gekte, gehyped, opgejut en de massa. Nu wil ik niet elitairoverkomen, maar ik heb inderdaad niets met collectief rouwen en dan druk ik me nog voorzichtig uit.Collectief feestvieren daarentegen vind ik hartstikke leuk. Geef mij een oranje pruik en ik ga zingenddoor de straten.Stengs sloot af met een belangrijke vraag: Waarom brengen dergelijke rituelen massa’s mensen op debeen en de (oude) politiek niet meer? Daar ga ik het eens met mijn leerlingen over hebben. Die heb-ben daar vast een mening over. 3

De w

erkv

loer

20

Anique ter Welle

Page 21: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

Friese PVV-docent mikpuntvan actie

Een docent op de lijst voor de PVV inFriesland was doelwit van actievoer-ders die een lawaaidemonstratie hiel-den voor het Marne College in Bols-ward. Volgens de actiegroep AFAFryslân hebben leerlingen moeite metdocent Jelle Hiemstra, vierde op de lijstvoor de Provinciale Statenverkiezin-gen: ‘Ze vinden het onaanvaardbaardat iemand met een extremistischepolitieke ideologie lesgeeft aan jonge-ren’. Klachten over de docent heeft rec-tor Klaas Wiebe van der Hoek echterniet gehad. Hij, en met hem andereonderwijsbestuurders, vindt de ophefover PVV’ers voor de klas overtrokken.

‘Veel meer leraren zijn politiek actief,hier op school een stuk of tien, denk ik.Voor hen heeft nooit iemand belang-stelling. Nu is er een leraar die zichpubliekelijk kandideert voor de PVV,en breekt de hel los.’Volgens voorzitter Berend Kamphuisvan de scholenstichting waar hetMarne College onder valt, is het juistgoed dat leraren politiek actief zijn. Zobrengen ze politiek de school binnen;goed voor de maatschappelijke ont-wikkeling van de leerlingen: ‘De schoolis geen politieke arena. Maar je moet erniet te schijterig mee omgaan. Als jede vormende taak van school serieusneemt, kan het zelfs interessant zijnom politiek actieve leraren te hebben’.(Bron: de Volkskrant, 10 februari 2011)

Premier Mark Rutte op de vraag of hijnog steeds les geeft op een school: ‘Jazeker! Iedere donderdagochtend,twee uur Maatschappijleer op een vmbo-school. Ik heb de leerlingen vanochtendgeprobeerd uit te leggen waar dekomende verkiezingen voor de Provinciale Staten over gaan. Nou,dat lukte maar matig.’(Bron: Algemeen Dagblad, 18 februari2011)

Klassikaal onderwijsVoor het eerst in de geschiedenis heeftNederland een schoolsysteem waarinmeisjesleerlingen beter floreren danvoorheen. Onderzoek van de Universi-teit Maastricht wijst als oorzaak naarde invoering van de zogehetenTweede Fase in het Nederlands voort-gezet onderwijs (1998); een antwoordop arbeidsmarkt en hoger onderwijs,waar niet alleen kennis wordtgevraagd maar ook de vaardigheidom samen te werken.De Tweede Fase gaat minder uit vanklassikaal onderricht, en meer van zelf-standig leren. Van leerlingen wordt,individueel of in onderlinge samen -werking, gevraagd om actief kennis teverwerven. Klassikale lesuren bestaan,maar grossieren veel minder dan vroe-ger in de mogelijkheid om leerlingenpassief kennis te laten consumeren.Die vorm van onderwijs past de meis-jes. Hun aantallen in het voortgezetonderwijs zijn gegroeid, hun succes bijeindexamens ook.De keerzijde is de reductie van het aan-tal jongens op het vwo, en hun min-dere resultaten op zowel havo als vwo.Door hun sekse-eigen ontwikkelingblijken jongens moeite te hebben metde eisen die de Tweede Fase stelt.Reken- en analytische vaardighedenzijn relatief van minder belang. De jongens blijven nu vaker zitten dande meisjes, vallen meer uit en halensubstantieel minder vaak hun diploma.Bovendien is het stapelen van onder-wijs naar een hoger schooltype de laatste jaren ontmoedigd, terwijl juistjongens door hun iets tragere ont wik -keling baat hadden bij dat door -stromen.Aanpassing van het onderwijs in deTweede Fase is hard nodig. Ouderwetsonderwijs lijkt ook zijn verdiensten tehebben en is aan herwaardering toe.

Niet alleen omdat jongens er beter bijgedijen, ook omdat bepaalde leerstofniet zonder kan. Het is tijd voor eentussenweg, die nadrukkelijk de onder-wijswinst voor meisjes wil behoudenen de jongens weer bij de les haalt.Het klassikaal onderwijs moet van zijnstigma af.(Bron: NRC Handelsblad, 25 februari2011)

‘Het mengen van witte en zwarte scholenkomt moeilijk van de grond, maar datkomt niet doordat het beleid wordt door-kruist door het Grondwetsartikel dat

“garandeert dat ouders hun kind naar deschool van hun keuze kunnen sturen”.Ouders hebben namelijk geen grondwet-telijk gewaarborgd keuzerecht: de vrij-heid van onderwijs in Nederland is pri-mair een vrijheid van het schoolbestuurvan een bijzondere school om leerlingente selecteren.’(Pieter Huisman, in: NRC Handelsblad,19 februari 2011)

PVV populair bij leerlingen

Als het aan middelbare scholieren ligtdan is de PVV de grote winnaar van deProvinciale Statenverkiezingen. Datblijkt uit de uitslag van de Scholieren-verkiezingen. Een op de vijf scholierenzou op de PVV stemmen. De PvdA ende VVD werden tweede en derde. Tenopzichte van de Scholierenverkiezin-gen voor de Tweede Kamer vorig jaar,is de PvdA populairder geworden.De VVD daarentegen verloor tenopzichte van vorig jaar.Het Instituut voor Publiek en Politiek(IPP) houdt elk jaar voorafgaand aanverkiezingen een alternatieve verkie-zing onder scholieren. Ze hadden totde dag voor de verkiezingen de tijdom hun stem uit te brengen. In totaalbrachten circa 30.000 middelbarescholieren hun stem uit.(Bron: www.nos.nl, 1 maart 2011

Geknipt

maart 2011 Maatschappij & Politiek 21

Page 22: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

Terugblik docentendagIn deze Maatschappij & Politiek wordtdoor verschillende auteurs verslaggedaan van de Docentendag op 11februari. Als NVLM kijken wij terug opeen bijzonder geslaagde dag met eengroot aantal bezoekers. Tijdens de afslui-tende jaarvergadering mochten wij meteen deel van hen terugkijken naar hetafgelopen jaar en vooruitkijken naar deuitdagingen in 2011. Een groot aantal bezoekers van deDocentendag heeft een enquête inge-vuld waarin onder meer werd gevraagdnaar de hoeveelheid contacturen dieleerlingen in vmbo, havo en vwo voorMaatschappijleer en Maatschappijwe-tenschappen hebben. Met de uitkom-sten van dit onderzoek hopen we docen-ten te kunnen bijstaan die van hunschoolleiding te weinig ruimte krijgenom het vak te geven. KamervoorzitterGerdi Verbeet nodigde ons uit om deDocentendag 2012 in het TweedeKamergebouw te organiseren. De beideorganisatoren van de Docentendag, hetInstituut voor Publiek en Politiek (IPP) ende NVLM, waren blij verrast door dezeuitnodiging. U kunt er dus vanuit gaandat u volgend jaar welkom bent in DenHaag.

BestuurswisselingenIn de vorige Maatschappij & Politiek werdal aangekondigd dat de samenstellingvan het bestuur zou gaan veranderen.

Na het ter perse gaan van dat nummerliet ook Patricia Leenders weten dat zehet bestuur zou gaan verlaten. Tijdensde jaarvergadering op 11 februari hebben we dan ook afscheid genomenvan twee bestuursleden: Patricia Leen-ders en Rob van Otterdijk. Wij dankenhen beiden voor hun inzet in de afgelopen jaren. Gelukkig traden ooktwee nieuwe bestuursleden aan, waardoor het totaal aantal bestuursle-den gelijk blijft. Ruth Esselink en HettySchepers zijn officieel NVLM-bestuurslidgeworden, zij waren allebei al langeractief als aspirant-bestuurslid. In het huidige bestuur draaien ook nog vieraspirant-bestuursleden mee, die ditjaar gebruiken om te kijken of hetbestuurswerk iets voor hen is. Een laatste wijziging in het bestuur betrefteen wisseling van functies: Felix vanVugt volgt Coen Gelinck op als secretaris.Coen vervangt op zijn beurt Felix alsvice-voorzitter.

MBOIn de zomer van 2010 hebben wij metde directie Beroepsonderwijs en volwas-seneneducatie (BVE) van het Ministerievan OCW gesproken over het DocumentLoopbaan en burgerschap. De NVLMmocht een beperkt aantal voorstellendoen om kenniselementen aan hetdocument toe te voegen, voor een bre-der gesprek over de kwaliteit van hetburgerschapsonderwijs in het mbobleek geen ruimte. Een passage overbevoegde docenten past bijvoorbeeldniet in het document, een resultaatver-plichting voor studenten is volgens hetministerie een gepasseerd station. Wijhebben de directie BVE na het gesprekonze wijzigingsvoorstellen gestuurd entegelijkertijd aangegeven dat dit docu-ment, ook met deze aanpassingen, nietop draagvlak onder mbo-docenten kanrekenen. Inmiddels heeft de MBO Raad een docu-ment online gezet, waarin een aantalvan de door ons voorgestelde wijzigin-gen zijn overgenomen. Desondanks ishet document inhoudelijk veel te mageren geeft het mbo-opleidingen teveelruimte om niet-gekwalificeerde docen-ten slecht onderwijs te laten geven. Wijhebben dus het voornemen om onzezorgen opnieuw onder de aandacht vande onderwijswoordvoerders in deTweede Kamer te brengen.

ArchiefHet archief van de NVLM met de stukkenuit de periode 1977–2007 en andererelevante informatie over Maatschappij-leer was ondergebracht bij het Docu-mentatiecentrum Maatschappijleer vande Vrije Universiteit. Sinds kort is ditmateriaal verhuisd naar het Huis voordemocratie en rechtsstaat in Den Haag.Voorlopig is dit archief niet toegankelijkvoor het publiek, maar als er iemand opde geschiedenis van ons vak gaat promoveren is hij natuurlijk hartelijkwelkom in Den Haag.

Misschien leest u dit nog net op tijd!U kunt werkstukken van uw leerlingenvoor de profielwerkstuk- en de sector-werkstukwedstrijd nog tot 7 april insturen. Ga voor meer informatie naarwww.nvlm.nl.

Coen Gelinck

NVLM-bestuur

Hans Teunissen, voorzittertelefoon: 06–28125692e-mail: [email protected] Gelinck, vice-voorzittere-mail: [email protected] van Vugt, secretarisNieuwe Prinsengracht 78 II1018 VV Amsterdamtelefoon: 06–16431651e-mail: [email protected] Stroobach, penningmeestertelefoon: 0320–249481e-mail: [email protected] Pormese-mail: [email protected] Faas, ledenadministratiee-mail: [email protected] Esselinke-mail: [email protected] Scheperse-mail: [email protected]

www.nvlm.nlGirorekening NVLM: 1889654

22 Maatschappij & Politiek maart 2011

Page 23: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

Het GrondwetpadDe stad DenHaag isbekend als hetcentrum vanonze demo-cratie. Maarhoe duidelijkis de rol dieverschillendegebouwen inonze constitu-tionele demo-cratie hebben,en waar vin-den we deze

gebouwen? De wandeling Het HaagseGrondwetpad en de websitewww.grondwetpad.nl geven antwoordop die vragen. In een wandeling vanongeveer één uur zijn die plekkenopgenomen, die verband houden metartikelen uit de Grondwet: van de Hof-plaats en de Tweede Kamer via hettorentje van de minister-president naarde Raad van State en Paleis Noord-einde. Zo wordt Den Haag als centrumvan de Nederlandse constitutie ineenseen stuk zichtbaarder!Op de website vindt u naast informatieover de wandeling ook filmpjes overde Grondwet (Wat is de Grondwet? enHet levensverhaal van de Grondwet) eneen film over grondrechten.Informatie: www.grondwetpad.nl.

Ethiek in NederlandDe ethiek in Nederland bloeit als nooittevoren! Tot aan de jaren zeventig vande vorige eeuw waren het vooral theo-logen die systematisch nadachten overgoed en kwaad, over wat goed leven is,wat we elkaar verschuldigd zijn en watin concrete situaties goed en juist isom te doen. In de jaren daarna heefthet vak vaste ankers gekregen in filoso-

fische faculteiten, maar ook in facultei-ten Geneeskunde, Rechten, Economie,in de Koninklijke Militaire Academie enandere instellingen voor hoger onder-wijs. Het boek Ethiek in Nederland van1900 tot 1970 en daarna beschrijft nietalleen de institutionele ontwikkelingvan de ethiek in Nederland, maar ookde inhoudelijke: de trends, de contro-versen en de opkomst van praktijkge-richte ethiek zoals de medische ethieken de bedrijfsethiek; en niet te verge-ten de personen die aan de ontwikke-ling een belangrijke bijdrage hebbengeleverd.Ter gelegenheid van het veertigjarigbestaan van de Vereniging voor EthiciNederland verschijnt deze uitgaveonder redactie van Bert Musschenga.Informatie: www.damon.nl.

Mondiaal Solidair

Veel scholen voor het voortgezetonderwijs organiseren activiteiten -dagen om bij te dragen aan het besefdat de wereld niet overal zo welvarendis als in Nederland. De wegwijzer Mon -diaal Solidair biedt u tips en adviezenom dergelijke dagen op te zetten.Naast een organisatiemodel wordenadviezen gegeven over de rol diedocenten moeten spelen. Er wordtgekeken naar knelpunten bij de organisatie en naar hoe deze kunnenworden opgelost. Een uitgewerkt tijd-pad geeft een startende schoolorgani-satie houvast bij de planning.De uitgebreide wegwijzer (circa honderd pagina’s) is gratis te down -loaden via de website van het Centrumvoor Mondiaal Onderwijs (CMO) vande Radboud Universiteit Nijmegen.Informatie: www.cmo.nl.

Maatschappij & Politiekis een uitgave van het Instituut voor Publieken Politiek. Hierin zijn tevens opgenomen demededelingen van de NVLM. De redactiele-den zijn in hun journalistieke werkzaamhedenonafhankelijk.RedactieBas Banning, Wolter Blankert, RadboudBurgsma, Christine Elout, Coen Gelinck, Hansvan der Heijde (hoofdred.), Lieke Meijs, HesselNieuwelink, Gerard van Rossum, Anique terWelle, Jeff Peck (correspondent New York, VS).EindredactieMaarten CrasVormgevingAddy de MeesterOmslagfotoLizzy KalisvaartDrukDrukkerij HaasbeekUitgeverInstituut voor Publiek en Politiek,Prinsengracht 9151017 KD Amsterdamtelefoon 020 521 76 00e-mail: [email protected] voor Publiek en PolitiekPrinsengracht 9151017 KD Amsterdamtelefoon 020 521 76 00e-mail menp@publiek-politiek.nlwww.maatschappijenpolitiek.nlAbonnementsprijs M & P 2011€ 48,10 per jaar. Studenten € 41,10. Scholenen instellingen € 52,70. M & P verschijnt achtkeer per jaar. Losse nummers €6,20 (exclusiefverzendkosten).Nieuwe abonnementenAbonnementen kunnen op elk gewensttijdstip ingaan na ontvangst van het abonne-mentsgeld. Afhankelijk van de ingangsdatumwordt een evenredig gedeelte van de prijsvan een jaarabonnement in rekeninggebracht. Abonnementen kunnen ook wor-den aangegaan met terugwerkende kracht.Dit is echter afhankelijk van de voorraad oudenummers. Aanmelding van nieuwe abonneesbij de uitgever.Beëindiging abonnementOpzegging schriftelijk tot 1 december van hetlopende abonnementsjaar.AuteursrechtNiets uit deze uitgave mag worden vermenig-vuldigd zonder voorafgaande toestemmingvan de redactie met uitzondering van de tekstvan het leerlingenmateriaal, indien ditgeschiedt zonder winstoogmerk. In allegevallen dient de bron duidelijk te wordenvermeld.AdvertentiesZie www.maatschappijenpolitiek.nl.Of op aanvraag bij de uitgever,telefoon 020 5217600.Kopij en mededelingenBijdragen naar het redactiesecretariaat.ISSN 1566–1555

Het komende nummer vanMaatschappij & Politiek

verschijnt op 2 mei

Gesignaleerd

Page 24: Maatschappij Politiek · Docentendag 2011. Veel Docentendag in dit nummer. Ook de editie van 11 februari jongst - leden in Zwolle was alweer weken tevoren uitverkocht. En terecht,

(advertentie)

Breng nog dit schooljaar een bezoek aande geheel vernieuwde HAAGSE TRIBUNE. U zit met uw klas in onze Treveszaal,de Senaat of het Parlement!

Bekijk de programma’s en schrijf snel in!www.dehaagsetribune.nl

De Haagse Tribune is een educatiefprogramma rond het Binnenhof voorhet voortgezet onderwijs.

DEELNAME IS GRATIS!

De Haagse Tribune is een onderdeel van hetHuis voor democratie en rechtsstaat.

Inschrijven schooljaar 2011–2012 startnaar verwachting op 26 april.

BEZOEK DE HAAGSE TRIBUNE