Maandblad van de Doopsgezinde en Remonstrantse gemeenten in Dordrechten omstreken.

Schakel jaargang 44. nr. 8

Adressen Remonstrantse gemeente

Kerk Cornelis de Wittstraat 28, 3311 GD Dordrechtkoster: mw. M. van Bennekom-Kloktel: 078-6138835e-mail: koster@remonstrant.nle-mail: remonstranten.dordt@gmail.com (algemeen)

Predikant Ds. J.F. Klijnsmatel: 015-2855307, e-mail: predikant@remonstrant.nl

Voorzitter mw. D.J. van de Lagemaattel: tel: 078-6226256, e-mail: voorzitter@remonstrant.nl

Secretaris mw. H. Louman-Verhoeven tel: tel: 078-6177033, e-mail: secretaris@remonstrant.nl

Penning-meester

W.J. Louwaarstel: tel: 078-8443693, e-mail: penningmeester@remonstrant.nl

Leden Mw. I. Maters-van Dormolentel: 078-6350150, e-mail: f.maters@upcmail.nlMw. B. Exalto-Burggraaff tel: 078-6214402, e-mail: jeanet@famexalto.nl

Cantrix mw. Y.W.H.E Peterstel: 06-51940413, e-mail: Yvonne@petersdenhartogmuziek.nl

Organist mw. G.M. den Hartog tel: 06-51980813, e-mail: margriet@petersdenhartogmuziek.nl

Bank Remonstrantse gemeente Dordrecht, IBANNL50RABO0115369791

Website www.remonstranten.org/dordrecht

2

GedachtenisdienstInmiddels kennen we al vele jaren de traditie om tegen het einde van hetkerkelijk jaar, voordat de Advent begint, de Gedachtenisdienst te houden. Denamen te noemen van hen die ons in het afgelopen jaar ontvielen.

Dat is niet gemakkelijk voor degenen die in rouw zijn. Want rouwen is hardwerken.

Er zijn overigens veel misverstanden als het gaat om rouw.

"De tijd heelt alle wonden", zegt men. Maar is dat zo voor iedereen?

Of men zegt: "als je het eerste jaar maar eens hebt gehad". Maar soms ishet tweede of derde jaar moeilijker dan het eerste.

"Het was zo toch ook niets meer", zegt men. Het is waar dat het einde vaneen ziekbed opluchting kan geven. Maar het gemis komt soms later.

Of men zegt: "je hebt je kinderen nog". En dat is gelukkig en fijn als die erzijn. Maar het is echter juist die ene die je zo mist.

Of men zegt: "je moet vooruit kijken". Maar wie rouwt kijkt vaak terug,bladert terug in het levensboek.

Of je hoort: "we gaan allemaal dood, dat weten we vanaf onze geboorte".

Maar rouwen is geen zaak van weten, maar van voelen.

Wat heeft een mens in rouw nodig? Hoe kunnen we verlichten?

Mogen vertellen. En nog eens weer mogen vertellen en nog eens. En nietiemand die je onderbreekt of laat voelen dat er wel ergere situaties zijn. Watje ook nodig hebt zijn mensen die oprecht vragen hoe het met je is. Mensendie inlevend kunnen luisteren.

Mensen die jou helpen om te luisteren naar jezelf en hoe je je weg verderkunt gaan. Je hebt behoefte aan mensen die jou geen ongevraagd adviesgeven. Mensen die helpen om te ontdekken wat het beste bij jou past.

Wie rouwt is op zoek naar een leven wat past in die nieuwe situatie, waar jeniet zelf voor hebt gekozen.

Een rouwende heeft het nodig dat de naam genoemd wordt. En dat er eengedenkplek is. Daarom is het goed om elk jaar in november bij dieGedachtenisdienst samen te zijn en de namen te noemen.

Ds. Leuny de KamDit artikel is met toestemming overgenomen uit Over en Weer, maandbladvoor Doopsgezind Zeeland.

3

Inleveren kopij december/januarinummer SchakelDe sluitingsdatum voor het inleveren van kopij voor het november-nummervan de Schakel is 16 november 2017. Stuur de Doopsgezinde kopij naarschakel@dgdordrecht.doopsgezind.nl en de Remonstrantse kopij naarpamhuizinga@gmail.com

Graag de kopij aanleveren als platte tekst en bij het sturen van een fotovermelden wie de maker is. Het is belangrijk dat zowel de teksten als deafbeeldingen rechtenvrij zijn.

Overnemen teksten uit de SchakelAls je een tekst of foto uit de Schakel wilt overnemen, vraag dan eventoestemming bij schakel@dgdordrecht.doopsgezind.nl. Wij informeren danbij de auteur of fotograaf of die geen bezwaar heeft.

Come and see, go and tellHoe kijk jij? Als ik dit schrijf is het noggeen week geleden dat ik met veleanderen door de via dolorosa liep inJeruzalem. Het is de weg die Jezus,volgens de verhalen, heeft gelopen toenhij, na zijn veroordeling door PontiusPilatus, met zijn kruis op zijn rug naar deplek liep waar hij gekruisigd en begravenis. Of dit ook de feitelijke plek is waarJezus is gekruisigd en begraven is,daarover zijn de meningen verdeeld. Want op een plaats buiten destadsmuren ligt de graftuin en kun je van een afstand naar de lokatiekijken waar de kruisiging zou hebben plaats gevonden. Voor de toeristendie naar de stad komen om de weg te lopen die Jezus is gegaan maakt hetniet zoveel uit, lijkt het. Vol van de ervaring de weg van Jezus te gaan zieik hoe diep ze geraakt zijn en geroerd stilstaan bij iedere statie die zijonderweg passeren. Bijna devoot bevestigen jonge ouders de verhalen aanhun kinderen. Een week eerder bezocht ik Bethlehem. Ook voor kerst is heteen drukte van jewelste. Door de nauwe ingang om in de geboortekerk tekomen is de rij om binnen te komen erg lang, voor mij te lang om opnieuwnaar een stukje steen te kijken met een ster van goud er omheen. Het isde plek die precies aangeeft waar Jezus geboren zou zijn. Van eeneenvoudige stal met voederbak is allang geen sprake meer.

Zouden deze mensen weten wat ik de afgelopen weken gezien en gehoordheb? Moslims, christenen en joden die zich kritisch opstellen tegen hetoverheidsbeleid van deze Israëlische regering. Deze kritische geluiden zijnnodig omdat ongeveer 4.000.000 Palestijnen zich staande moeten zien tehouden tegen druk hun grond en woningen over te dragen aan een

4

groeiend aantal joodse kolonisten. Mensen zie je er alles voor over hebbente wonen in het beloofde land dat voor een groot deel al in bezit genomenis.

Als je onwetend door het land rijdt ontgaat je deze politieke achtergrond.Althans zo is het mij overkomen toen ik een jaar geleden vrij van dedoorleefde kennis, die ik daarna heb opgedaan, door het land reed. Hoeminder je weet, des te mooier is het gebied. Het blijft indrukwekkend tezien hoe het land tot bloei is gebracht, de steden uitbreiden en de woestijnwordt teruggedrongen.

Maar als je een klein beetje verder kijkt is de overdadige aanwezigheid vanleger en politie in het normale straatbeeld niet minder imponerend. Metongeveer 800.000 man/vrouw doen zij hun best om de 400.000 bewonersvan de nederzettingen te beschermen. Stukje bij beetje vervalt er steedsmeer grond in dit oude land aan de nieuwkomers uit de VS, Europa en deArabische landen. Om zich te beschermen tegen de aanslagen in dezelanden, zoeken zij in Israël/Palestina een plek waar zij zich bewapend veiligwanen. Op deze manier hopen zij mogelijke aanvallen van buitenstaanderste voorkomen. Waarbij ik zo vrij ben me af te vragen wie hier debuitenstaanders eigenlijk zijn. Het doet me denken aan een opmerking vanéén van de ontmoetingen die ik in dit gebied had: "De meeste mensen diehier naartoe komen, komen voor het land. Iets minder mensen komen naardit land voor de mensen. Maar bijna niemand komt hier voor de mensen diein verbinding leven met het land.

Voor de mensen die hier tegen de verdrukking in van generatie opgeneratie een bestaan opbouwen. Of dat nu komt door natuurlijk, menselijkof andersoortig geweld. Wie zich dit wil realiseren ziet tijdens zijn/haar reismeer dan alleen een mooi land. Mijzelf stemt het ook verdrietig om te zienhoe mensen in dit bijzondere gebied elkaar uit angst het leven onmogelijkmaken.

En toch ....... geloof ik dat deze angst uiteindelijk ongedaan kan wordengemaakt, als mensen daarvoor kiezen. Daarvoor heb ik de afgelopen wekenweer voldoende verhalen gehoord hoe op een geweldloze wijze mensencreatief in verzet komen tegen de huidige situatie. Hoe mensen hunbehoefte tot wederzijds contact inhoud geven door ontmoetingen in sport,spel en spreken. Opnieuw zullen jullie er in verbinding met de oudeverhalen er de komende periode op verschillende manieren over horen. Metin gedachte de opdracht: Come en see, go and tell! Eveneens eenboodschap die in deze tijd verkondigt moet worden.

Han Cuperus

5

Project De VeldlindenOp donderdag 26 november was er een diaconale maaltijd voor hetproject. We werden hartelijk met een glaasje wijn of vruchtensap

ontvangen. Yvon in 't Veld was uitgenodigdom te vertellen over haar hulpboeren. Eenaantal van ons is al helemaal enthousiastgeworden na de lunch en rondleiding op DeVeldlinden deze zomer. Yvon vertelde overDe Veldlinden, over het feest rond het 10-jarig bestaan en over de plannen die zij

heeft voor een kas, waar de hulpboeren ook in de winter allerlei activiteitenkunnen ontplooien. Van het al bij elkaar gebrachte geld heeft ze metkorting een super-de-lux skelter kunnen aanschaffen. Het geld wat weverder dit project bijeenbrengen zou ze het liefst gebruiken voor de nieuwte bouwen kas. Jan Stam wees ons op de club van 50 . De leden van dezeclub ondersteunen Zorgboerderij Veldlinden jaarlijks met een bijdrage van 50,--. Wil je ook lid worden? Meld je dan aan bijpietmonster20@gmail.com. De hulpboeren slingeren honing die in 'twinkeltje wordt verkocht. Er werd gevraagd om centraal in te kopen, zodatdeze natuurhoning ook voor leden beschikbaar komt die geen kans ziennaar De Veldlinden te gaan; daar gaat aan gewerkt worden. De creatievezus van Yvon maakt samen met de hulpboeren allerlei leukehebbedingetjes die ook in het winkeltje worden verkocht. Ada Laanoverlegde met Yvon over het maken van iets wat met de DoopsgezindePinkstergroet verstuurd kan worden.

Truus van Eck had het menu van de diaconale maaltijd aangepast aan ditHollandse doel: ze maakte heerlijke stamppot boerenkool en stamppotrode bieten en drie in de pan toe. De aanwezigen deden de maaltijd eeraan. Wout-Jan Louwaars kon na de maaltijd een envelop met 200 Euro aanYvonne meegeven.

Hermine Dekkers

6

Bietenstamppot met komijnekaas

Hier het recept voor de bietenstamppot met komijnekaas die Truus vanEck voor ons gemaakt heeft.

Hier de hoeveelheden voor vier personen. Bereidingstijd: 40 minuten.

1,2 kg kruimige aardappelen1 schaal gekookte bietjes (500 g), geschud25 g boter2 uien, gesnipperd3 eetlepels rozijnen (zak 250 g)150 ml halfvolle melk1 bekertje zure room (125 ml)200 g Mimer komijn 30+, in blokjes

Keuken gereedschap: pureestamper

1. Schil de aardappelen en snijd ze in stukken. Kook in water met zout in20 min. gaar.

2. Snijd ondertussen de bietjes in kleine blokjes. Verhit de boter in eenhapjespan en fruit de ui 3 min. Voeg de bietjes en rozijnen toe enverwarm 5 min. op laag vuur.

3. Verwarm de melk in een steelpan. Stamp de aardappelen en melk metde pureestamper tot puree. Schep het bietjesmengsel, de zure roomen kaas erdoor. Breng op smaak met peper en zout.

Lekker met kleine zoetzure augurken (potje 340 ml).

Bevat per persoon: 545 kcal, 24 g eiwit, 20 g vet en 66 g koolhydraten.

Tip voor variaties: Vervang de rozijnen door stukjes appel en, dekomijnekaas door 150 g geraspte belegen kaas.

Bron: https://www.ah.nl/allerhande/recept/R-R785972/bietenstamppot-met-komijnekaas

7

List en bedrogNoteer vast in de agenda!

Op 16 november 2017 speelt KeesPosthumus in de Remonstrantse kerk devoorstelling "List en bedrog, deJakobverhalen". Centraal staat de figuurvan Jakob, een van de aartsvaders vanIsraël. Zijn leven is eenaaneenschakeling van wonderlijke,

kleurrijke, soms begrijpelijke, vaak herkenbare verhalen. Alles zit er in:ruzies, onduidelijke relaties, moeizame verhoudingen, list, bedrog,verzoening. "Ik vertrek" en "Het familiediner" zijn tv-programma's die bijje opkomen als je in Genesis de Jakobverhalen leest. De voorstelling volgthet leven van Jakob van zijn geboorte, waarin hij zijn broer Esaubeetneemt, tot aan zijn dood. "List & bedrog, de Jakobverhalen" wordt gespeeld door Kees Posthumus(tekst, zang en spel) en Juul Beerda (techniek, muziek en spel). Regisseuris Heleen Hennink. Dit is hun zesde productie, na Paulus in het oog van destorm, Op het leven!, Menno Simonszoon, Arminius! Rekkelijk! en Calvijnop bezoek.

Kerstherberg 2017In 2016 ben ik begonnen met het organiseren van een kerstherberg. Daarhebben 24 mensen op ingetekend. Uiteindelijk bleven er zo`n 20 mensenover. Het was heel gezellig, vond men. "Dit doe je volgend jaar toch welweer?'" was de reactie.

Welnu, natuurlijk geef ik hier gehoor aan. Samen met een paar anderemensen zijn we al heel voorzichtig bezig hier vorm aan te geven. En danvooral wat het eten betreft. Erwtensoep en een andere maaltijdsoep,stamppotten kwamen al naar voren. Wie wil dit nu niet na een diner vaneen paar gangen op Eerste Kerstdag?

Het ligt weer in de bedoeling om te starten vanaf 11.00 uur. Rond 13.00uur is de maaltijd en tussen 15.30 uur en 16.30 uur sluiten we de dag af.

Natuurlijk mag je ook alleen op de koffie komen of alleen komen mee-eten. Ook onze doopsgezinde vrienden nodigen we van harte uit. Alsiemand van jullie wil weten hoe het was, vraag het dan aan WillemienLuytjes. Zij was uitsluitend op de koffie, maar wou eigenlijk niet meerweg.

De kerstherberg is in de Remonstrantse Kerk. Wordt vervolgd.

Truus van Eck

8

In gesprek met .... Annemarie ZomerLevensloop

Annemarie werd op 27 januari 1973 geboren inHaarlem. Zij groeide op in een (niet streng)gereformeerd gezin. Het was eigenlijkvanzelfsprekend dat zij meedeed in dekindernevendienst en later "op catechisatie" ging.Maar na enige tijd nam de animo af en toen zeeen jaar of 21 was, voelde Annemarie zich nietlanger thuis in deze gemeente. Zij ging niet meernaar catechisatie en deed dus ook geen belijdenis.

Na haar schoolloopbaan vond Annemarie werk inZaandam, in de verslavingszorg. Later kwam zij in de Jeugdzorg inDordrecht. Hierdoor bezocht zij vaak basisscholen, om met haar jeugdigecliënten of met hun onderwijzers gesprekken te voeren. Na tien jaar opdie manier met de jeugd te hebben gewerkt, wilde Annemarie binnen deschool actief zijn. Dat zag ze als een nieuwe uitdaging en ze schreef zichin op een PABO.

Intussen was Annemarie getrouwd met Jacco. Toen haar eerste kind,Suze, zich aankondigde, stopte Annemarie met werken om haar opleidingte kunnen afronden. Nu is Suze 10 jaar en Nora, de tweede dochter, 3jaar. Annemarie werkt vanaf 2010 twee dagen per week in hetbasisonderwijs. Eerst in Dordrecht, tegenwoordig in Zwijndrecht.

Terug naar de kerk

Annemarie was rond de 20 jaar, toen de vrijzinnigheid in haar denkennaar boven kwam, aanvankelijk onbewust. Een jaar later leek het erop dathet zo had moeten zijn. Haar vader werd ernstig ziek. Kort voor zijnoverlijden zei Annemarie hem dat zij niet langer naar de kerk wilde gaan,maar dat haar geloof er niet minder om was. Vader toonde begrip. Eenontroerend moment.

Toen Annemarie in 2003 ten huwelijk werd gevraagd, wilde zij toch graagin de kerk trouwen. Haar geloof was nog steeds belangrijk en juist op dieplek had zij het gevoel dat ook haar vader "aanwezig" kon zijn. Het was

9

niet eenvoudig om het huwelijk in de kerk te laten inzegenen. Jacco wasniet gelovig, of in ieder geval niet kerkelijk, al was hij wel bereid hunhuwelijk in de kerk te laten bevestigen.

Via een vriendin bezocht Annemarie de Remonstrantse Kerk in Dordrecht.Daar vond zij de vrijzinnige sfeer die haar aansprak en waar zij zich thuisvoelde. Via Anniek Lenselink, destijds onze predikant in Dordrecht,kwamen Annemarie en Jacco bij ds. Tjaard Barnard terecht. Die wist naeen paar gesprekken de woorden te vinden van de inzegening die voorzowel bruid als bruidegom als ook voor de predikant zelf, verantwoord enacceptabel waren. Op 10 september 2004 werd het huwelijk in deRemonstrantse Kerk in Dordrecht ingezegend.

Betrokken bij onze gemeente

In mei 2005 werd Annemarie vriend van onze gemeente. Ze was meteenactief. Ze zette zich in bij de kinderkring en zat samen met onder anderenInge Maters in een gespreksgroep die werd geleid door Anniek. Bovendienwerden beide dochters gedoopt. Sinds vorig jaar maakt ze deel uit van deleiding van de kinderkring.

Aan het eind van ons gesprek maakt Annemarie duidelijk waarom zij zichthuis voelt in onze gemeente. In de eerste plaats ervaart ze het alsbevrijdend dat de Bijbelteksten niet letterlijk hoeven te worden genomen;we mogen de Bijbelse verhalen op verschillende manieren, ook op onzeeigen manier, uitleggen.

Voorts ben je als remonstrant vrij in het Godsbeeld; Annemarie ervaartGod in de eerste plaats als een kracht die je in je draagt. Tenslottebenadrukt ze dat God de mens bedoelt als iemand die betrokken is bij demensen om zich heen.

De campagne van het landelijk bestuur met de billboards werd doorAnnemarie positief ontvangen. Het remonstrantse gedachtegoed werd erduidelijker door en de niet-remonstranten werden er door geprikkeld.

Het is verheugend dat een relatief jong gemeentelid op een zo doordachtemanier haar plaats heeft gevonden in onze gemeenschap.

Frits van Eck

10

Vorige diensten

17 september, 10:00 uurVoorganger: Ds. J. F. KlijnsmaThema van de dienst: Een jihad voor vredeSchriftlezing: Ode aan de liefde (Mohamed El Bachiri) en 2Sam. 21: 1-14Gezongen liederen: 283, 1008, 387, 1005 en 1014Vredeszondag, maaltijdviering

24 september, 10:00 uurVoorganger: Prof. dr. E .H. CosseeThema van de dienst: Op zoek naar een nieuwe balansSchriftlezing: Pred. 7: 15-20 en Matth. 5: 38-48Gezongen liederen: 213: 1, 2, 3, 283, 837, 825: 1, 3, 5 en800: 1, 2, 3

1 oktober, 10:00 uurVoorganger: Mw. ds. A. L. WieringaThema van de dienst: Kom met wat je belastSchriftlezing: Jes. 29: 18-21 en Matth. 11: 25-30Gezongen liederen: 274, 837, 145b en 695

8 oktober, 10:00 uurVoorganger: Ds. J. F. KlijnsmaThema van de dienst: Betekenis gevenSchriftlezing: De Verlichting en Pred. 1: 1 t/m 11Gezongen liederen: 287: 1, 2, 5, 797, 720, 779: 1 t/m 6,792

15 oktober, 10:00 uurVoorganger: Mw. ds .M. PullenThema van de dienst: Ongemakkelijke verhalenSchriftlezing: Luc. 10: 38 t/m 42 en Joh. 11: 17 t/m 35Gezongen liederen: 33: 1, 5, 304, 752: 1, 752: 7 en 816

11

Van de kerkenraad 29 oktoberNet op tijd voor de nieuwe maand een nieuwe Schakel. Er was nog veelnieuws dat ik graag wilde meenemen. Onze predikant kwam weergeïnspireerd terug uit Israël. In deze Schakel al een eerste impressie vanzijn belevenissen, maar we gaan er vast nog veel meer over horen.

Afgelopen vrijdag startten Tamara en ik weer met een cursus Geweldlooscommuniceren en ook dit keer maken we gebruik van de gastvrijheid vande Crabbehoeve. Het belooft weer een fijne cursus te worden.

Het gemeenteweekend in Schoorl was een succes. Hartelijk dank aan deorganisatie: Annemarie van Veen, Eva Obbes, Han Cuperus, InekeJoustra, Janet Manting, en Marijke van de Vijver. En natuurlijk aanGodwin Fiayome voor de workshop djembe en Walter Wagenaar voor deworkshop zingen. In deze Schakel een foto-impressie, een persoonlijkverhaal van Truida Lockhorst en een ervaring die Piet Visser met onsdeelt. We kijken alweer verlangend uit naar het volgendegemeenteweekend, graag ook weer met muzikale nachtzoen.

Met een aantal leden aten we mee bij de diaconale maaltijd, die deremonstranten organiseerden ten bate van De Veldlinden. Wij hebben debijdragen van Wereldwerk binnen en zullen 500 Euro overmaken naar DeVeldlinden. De eerstvolgende activiteit die we voor het project ontplooienis de bibliodrama-avond verzorgd door Christien Duhoux op 18 januari.Daarna is er op 18 februari een lunchconcert. Noteer de data alvast in deagenda!

Op zondag 29 november hebben we onze gedachtenisdienst. Dit jaarherdenken we zr. Wil van Riesen die dit jaar overleed en kan iedereeneen kaarsje aansteken voor wie hem of haar is ontvallen.

Inmiddels ligt er een huurcontract voor de Vrije Evangelische Gemeenteen zijn we in gesprek over de spullen die de VEG meeneemt bij deverhuizing.

Allen een mooie novembermaand toegewenst!

Hermine Dekkers

12

13

GevondenIk weet wie de kaas heeft gepikt en nog veel beter ik weet nu ook hoe ikaan een nieuwe voorraad kan komen. De nieuwe wegen die ons in hetgemeenteweekend werden aangeboden waren daarvoor een verrassendeuitnodiging. Met de moeizaam gevonden GPS coördinaten ontdekten wein de stromende regen in een doorweekt bos prikkelende vragen maarook onze eigen antwoorden in een goed gesprek.

In het avondprogramma wist mijn groep prikkeldraad, in dit gevalbestaande uit touw en grote mikado stokjes, tot een gezamenlijkbouwwerk te transformeren.

Samen werken en elkaar echt willen ontmoeten , niet alleen via socialmedia , stonden daarbij centraal.

Alle groepen wisten met de vijf door hen gekozen voorwerpen op eenludieke manier een zinvolle boodschap te brengen.

En hoe verrassend de nachtzoen verzorgd door Annemarie en Walter metharp en pianospel en Toon Tellegen ons met zijn verhaal op de slaaptrakteerde. Er werd al gefluisterd.. die nachtzoen, die houden we er in !

In een tekening waarbij we nieuwe technieken en materialen mochtenproberen kon ik het hele weekend samenvatten. Als ijverige miereindelijk stopt met zijn noeste arbeid en dus doet waar hij minder goedin is, n.l. rust nemen, kan eekhoorn hem echt in de ogen kijken. Dankomt mier tot de ontdekking dat hij niet meer alleen is.

Nieuwe wegen is ook en misschien wel vooral tijd voor elkaar maken ensamen ( ook zonder de techniek van de GPS) op pad durven gaan. Watzúllen we in Dordrecht en Rotterdam van alle kaas gaan genieten !

Truida Lokhorst

14

Wegen en nieuwe wegenEr is het één en ander aan toe te voegen: Bewust en onbewust.

Bewust

1. Je wilt bewust een nieuwe weg gaan bewandelen.2. Je wilt bewust geen nieuwe weg gaan bewandelen.3. Je wilt bewust je door een ander laten leiden naar een nieuwe weg.

Onbewust

1. Je raakt verzeilt op een nieuwe weg, voordat je het door hebt.2. Een ander leidt je naar een nieuwe weg, zonder dat je het door hebt.3. Je wordt gedwongen een nieuwe weg in te slaan.

Voor mij een heel leerzaam weekeinde en het heeft al voor verdiepinggeleid.Piet Visser

CirkelgangElk mensenleven is een cirkel, klein of groot,na de geboorte - tijd van leven en aan het eind daarvan de dood.Een geboorte - dat is vreugde, geluk en dankbaar zijn,sterven doet huilen en afscheid nemen heel veel pijn. Maar wie op deze aarde steeds medemens is geweest,die leeft voor wie van haar houden, nog verder in hun geest.Zij wordt nooit vergeten, ook al wordt haar stem niet meer gehoord.Zij leeft in onze gedachten en in haar kinderen voort.

Geboren worden leven sterven; dat is 's levens cirkelgang,soms was een leven veel te kort en soms duurde het te lang.De dood hoort bij het leven, maar haar dood doet ons verdriet.We blijven aan haar denken, want een herinnering sterft niet.Nu steken we als troostvol teken, twee kleine lichtjes aan,zodat als de kaars gedoofd wordt, het licht blijft voortbestaan.Haar kaars is opgebrand, haar leven en haar lijden zijn nu voorgoedvoorbij.Zij mag nu in vrede rusten, zij is nu voor altijd vrij.

Tineke Torensma-van Beijnum

15

Interview met br. Hans Fronczek"Ik ben inmiddels lid van de Doopsgezinde gemeente Dordrecht", meldtHans Fronczek tijdens de terugkomdag van de lekenprekerscursus. Wehebben afgesproken om na afloop bij Dudok een interview voor deSchakel te doen. Hans vertelt dat het moeite heeft gekost zich metattestatie te laten overschrijven. Hij zat niet in de ledenadministratie inBreda en bij navraag bleek hij nog in Amsterdam te staaningeschreven. Dat brengt ons naar Amsterdam waar hij in 1947 werdgeboren. Zijn vader overleed jong. Hans was anderhalf jaar oud. Hijheeft niet echt ver teruggaande doopsgezinde wortels. Zijn moeder wasNederlands Hervormd, maar werd door een vriendin Doopsgezind.Begin jaren '60 was ze lid van de kerkenraad van Amsterdam-Noord.Als jongetje van tien vond Hans het prachtig na de dienst op de kanselte klimmen en te dromen daar eens als dominee te staan. Die droomkwam recent uit: hij is de afgelopen jaren al twee keer voorgegaan inhet kerkje in Amsterdam-Noord. Daarna volgde DoopsgezindeGemeente Koog aan de Zaan.

Hij is maar kort op de zondagschool geweest. Zijn moeder had eenrelatie met de doopsgezinde predikant in Haarlem, ds. Simon Daalder.Hij moedigde Hans aan om catechisatie te gaan volgen. Zo werd Hansop 24-jarige leeftijd door ds. Folkert van der Meulen in de Singelkerk opbelijdenis gedoopt. Achteraf gezien liet Hans zich meer dopen omdatdat van hem verwacht werd, dan dat hij daar op dat moment zelf aantoe was. Zijn belijdenis heeft hij niet meer.

Na zijn diensttijd - er werd wel gefronst dat hij niet dienst weigerde -ging hij naar de sociale academie in Amsterdam. De sfeer op deKarthuizer Academie was maatschappijkritisch en antiautoritair. Eenvan zijn leermeesters was de hoofdredacteur van de Waarheid AnthoonKoejemans, redacteur van de Waarheid.

Na zijn studie ging hij aan het werk bij de sociale dienst in Alkmaar,waar hij zich specialiseerde in crisisinterventie. Hij was inmiddelsgetrouwd en kreeg twee kinderen. Toen hij 38 was is hij gescheiden.Inmiddels is hij alweer lang getrouwd met kunstschilderes MarieloesReek.

Hij had weinig contact met de doopsgezinde gemeente, maar die wensuit zijn jeugd theologie te gaan studeren was er nog steeds. Hans wilgraag vertellen over geloven, bezinning, zingeving en met mensennadenken over wat neem ik mee in mijn leven.

Dat hij geen Grieks en Latijn gehad had op school was eenbelemmering om theologie aan de universiteit te gaan doen. Zes jaargeleden startte hij met Doperse theologie. Na de basiscursus en devervolgcursus, had Hans met een aantal jaargenoten behoefte aan nog

16

een module met meer verdieping. Het werd de krooncursus en hij wasnauw bij het tot stand komen betrokken.

In 2004 verhuisde hij naar Roosendaal en zocht een doopsgezinde kerkin de buurt. Hij bezocht de kerk in Breda, maar voelde zich daar nietgeheel thuis. Acht jaar later werd hij gevraagd voor de kerkenraad,waar hij ad interim deel van uitmaakte.

Als ik hem vraag wat hij van een gemeente verlangt, dan is zijnantwoord: "een gemeente als huis waar alles woont. Een geloofcentrumwaar de bijbel zo wordt gelezen en uitgelegd als een grootzingevingverhaal."

Als loopbaancoach vroeg hij vaak: "Wat zag je op je weg hierheen?"Een open houding en zoeken naar nieuwe wegen dat is niet alleen voorde werkende mens maar ook voor de gemeente belangrijk.

Nieuwe wegen, nieuwe vormen. Hans houdt in Roosendaal in hetbuurthuis onder de titel "Leeftocht" korte overdenkingen voor demensen, herontdekkers van het geloofsleven. Waar het dagelijks levenen geloof op elkaar betrokken wordt en waar persoonlijke aandacht isen zij gekend en gewaardeerd weten. Zo krijgen de hoorders naast eenbingo spel, een eenvoudig voedzame maaltijd ook voedsel voor degeest.

Lievelingslied

"Wat de toekomst brenge moge" meer dan alleen lievelingslied maareen levensmotto.

Lievelingsbijbeltekst

"In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord wasGod." (Johannes 1:1) Het is een belangrijke tekst voor Hans. Metwoorden druk je van alles uit: emoties, bemoediging. Het zijn dewoorden uit het hart. Woorden zorgen ervoor dat je samen in gesprekbent en blijft. Hier gaat het om het levende woord.

De meesten van onze leden hebben nog niet met hem kennis gemaakt.Gevraagd naar een kenschets, zegt Hans: "ik ben een empathischluisteraar, geef mensen vertrouwen en dat wordt vaak beantwoord entenslotte kom ik zo nu en dan met tegendraadse ideeën." Alle reden omhem zelf te leren kennen.

Welkom in onze gemeente, Hans!

Hermine Dekkers

17

Maarten Lutherr valt heel wat te vertellen over zijn leven, over de reformatie. Ikbeperk me hier tot zijn schriftelijke werk, zoals de Bijbelvertaling in hettoenmalige Duits van alledag. Elke Duitser, kerks of onkerkelijk weetvan het belang van zijn Bijbelvertaling voor de Duitse taal. Lutherstond midden in zijn tijd, was een kind van de omwenteling vanMiddeleeuwen naar de Nieuwe Tijd. De uitvinding van deboekdrukkunst door Guterberg, zo rond 1450 en de verfijning ervanheeft de reformatie enorm geholpen. Boeken en brieven konden snelvermenigvuldigd worden. Maar ook snel door boekverkopers verspreidworden over grote gebieden. Zo kwamen de 95 stellingen "wie vonEngelsflügeln getragen", als op engelen vleugels gedragen, in heelDuitsland terecht. De programmaboeken van het festival ter ere vanLuther citeren graag zijn tijdgenoten, daaruit dit citaat. "De boekenverspreidden zich sneller dan de censuur ze kon verbieden". En deoplagen waren zeer groot. Als er veel boeken zijn, moet je ze welkunnen lezen. Scholing werd vereist, er ontstond behoefte aan"grundlegender Bildung", een wezenlijke intellectuele ontwikkeling. Ikgeef u dat typische Duitse begrip "Bildung" dat zich moeilijk laatvertalen. Het geeft aan hoe serieus men het Luther-festival neemt.

Kom je bij station Wittenberg aan in het paviljoen "Welcome", dan valtmeteen het open boek op. Dit is een uitzichttoren van 25 meter hoog,gebouwd uit steigerbuizen en steigerhout. Je kijkt over heel Wittenberguit. Het is ontworpen door studenten van de Bauhaus UniversiteitWeimar. Alle paviljoens en attracties zijn op uitnodiging ontworpendoor HBO- en universiteitsstudenten. Deze toren heeft de vorm vaneen opengeslagen boek. Je moet wel trappen klimmen, een lift is erniet. Dat boekwerk benadrukt de betekenis van het boek, en danvooral de Bijbel.

Luther was een veelschrijver. In 1530 mocht hij vanwege zijn kritiekop de katholieke kerk niet naar de Rijksdag in Augsburg. Hij ging welop weg, maar kwam niet ver. Hij ging voor de zekerheid naar devesting Coburg en bleef er 172 dagen in het slot van de landheer. Daarvertaalde hij de Psalmen en schreef 120 brieven. Veel van die brievenwerden daarna als vlugschrift gedrukt. Tegenstanders kwamen meteen antwoord. Dat ging ook vaak in druk het land door. Zo ontstondeen geweldige discussie die zonder boekdrukkunst onmogelijk was. Omdie impact goed te kunnen begrijpen heeft men dat verduidelijkt metde social media Facebook en Twitter uit onze tijd. Dan is degeschiedenis voor jongeren makkelijker te begrijpen. Onder de titel"Likes und Shitstorm" werd in Rothenburg een tentoonstellinggehouden. Die titel hoef ik niet te vertalen, er werd een hoop baggeruitgestort, de media ontploften, gingen viral. Waar blijft het "Richtigesund gutes Deutsch"? Dat was de titel van een leerboek van mij in de

18

jaren vijftig-zestig. Een tijdgenoot van Luther zei over hem: "Er nymbt kein Blat fürsMaul".

Ook dit heeft geen vertaling nodig.Het tekent de sfeer waarin al ditgeschrijf plaats vond. Ik logeerde inBad Mergentheim. In het kasteelvan de Deutschorden, nauw verwantaan onze protestantse JohannieterOrde, of de Maltezen Orde, was inde normale expositie een kleinetentoonstelling ingericht over eenvlugschrift waarvan u hier deafbeelding krijgt . "An die HerrnDeutschts Ordens das sie falschekeuscheyt meyden und zur rechtenehelichen keusheyt greyffenErmanung".

Het woord keuscheyt moet u hierlezen als reinheid, zuiverheid. De ridders pleegden geen overspel, ofiets in die geest. Het onderwerp is zuiver politiek. Ik ga daar verderniet op in. Met dit pamflet krijg je een indruk van al die vlugschriften.In de week van 23-28 augustus was er op het festivalterrein specialeaandacht voor de media. Een kijkje in de keuken van de krant en tv,met discussies en workshops onder de noemer: Von LuthersFlugschriften bis zu Sozial Media und Shitstorm.

Hoe werd de Reformatie nog meerverspreid? Er verschenenReformations liederen op bekendewijsjes. Zo kon je ze makkelijkmeezingen. Er is een voorbeeldbekend van een Lutheraanhangerdie bedelstudenten goed betaaldeom die liedjes op straat en inkroegen te zingen. Zo sprokkeldendie jongens kun schoolgeld bijelkaar. Een heel andere manier omde Reformatie te verduidelijken ishet werk van kunstschilders,bijvoorbeeld Cranach. Zij kondenvoor de vele analfabeten metbeelden duidelijk maken waar hetom ging. Op een altaarstuk in Weimar staat Luther die in een

19

opengeslagen Bijbel op een passage wijst. Zijn vinger rust op hetwoord Johannes, Johannes de Doper. Die staat dicht bij Luther. Op eenaltaar hoort Luther niet thuis. Op dat paneel is de Bijbel hetbelangrijkste onderwerp. Jaren geleden, vlak na de wende, hebben Wilen ik het in Weimar gezien. Het was toen vuil en stond op een donkereplek opgesteld. Nu is het gerestaureerd en kon ik het op eenreproductie goed bekijken.

De bekende schilder AlbrechtDürer durfde niet zo ver tegaan. Hij was een aanhangervan Luther. Onlangs vond menin het Albertina in Wenen, eenberoemd prentenkabinet, eentekening van hem. Devoorstelling is het Avondmaal.Maar heel opvallend: Christuszit niet in het midden, maaraan de linker kant. De tafel isleeg, op de kelk na. Die staatook links, niet centraal. Zo zoudat een aanwijzing zijn dan degehele gemeente volgensprotestants gebruik uit de kelkdronk, niet alleen de priester.

Deze tekening moet een voorstudie zijn geweest. Hij is nooit alsschilderij uitgevoerd. Dat was riskant. Als kunstenaar kreeg je geenkerkelijke opdrachten meer, of je belandde in de gevangenis.

Nog een leuk motto: "Am achten Tag schief Gott die Cloud", op deachtste dag schiep God de cloud. De Reformatie als mediagebeurtenis.Dat is de titel van de tentoonstelling in het Gutenberg Museum inMainz.

Wim Boon

20

Kerkdiensten Remonstranten

Datum Tijd Predikant Plaats05-11 10:00 uur Hr. P. W. A.

OverdiepRemonstrantse Kerk, Cornelisde Wittstraat, Dordrecht

12-11 10:00 uur Mw.ds. A. S.Lenselink

Remonstrantse Kerk, Cornelisde Wittstraat, Dordrecht

19-11 10:00 uur Ds. J. F. KlijnsmaHerdenkingoverledenen

Remonstrantse Kerk, Cornelisde Wittstraat, Dordrecht

26-11 10:00 uur ds. E.L. de BijllNachenius

Remonstrantse Kerk, Cornelisde Wittstraat, Dordrecht

03-12 10:00 uur Dr .K. J. Holtzapffel1e Advent,maaltijdviering

Remonstrantse Kerk, Cornelisde Wittstraat, Dordrecht

Kerkdiensten Doopsgezinden

Datum Tijd Predikant Plaats05-11 10:15 uur Mw. J.G. Hijmans Doopsgezinde kerk Dordrecht12-11 10:15 uur Ds. A.A. Rijken Doopsgezinde kerk Dordrecht19-11 10:15 uur Dhr. J.W. Laan Doopsgezinde kerk Dordrecht26-11 10:15 uur Ds. N.J. Cuperus Doopsgezinde kerk Dordrecht03-12 10:15 uur Dhr. Th.D. Vis Doopsgezinde kerk Dordrecht

Koffiedienst in november en december12 november Micky van Dijk26 november Anneke en Arjen van der Werf10 december Micky van Dijk

21

Agenda

Datum Tijd Onderwerp Plaats31-10 20: 15 uur Repetitie Cantorij02-11 14: 00 uur Middagbijbelkring Doopsgezinde kerk

Dordrecht06-11 19: 30 uur Werkgroep Leerhuis Doopsgezinde kerk

Dordrecht07-11 20: 15 uur Repetitie Cantorij08-11 20: 00 uur Gespreksgroep09-11 12: 30 uur Eetcafé09-11 19: 30 uur Vergadering

Liturgiecommissie09-11 20: 00 uur GeloofsgespreksgroepDoopsgezinde Kerk

Dordrecht14-11 20: 15 uur Repetitie Cantorij15-11 10: 30 uur Zusterkring Doopsgezinde kerk

Dordrecht16-11 20: 00 uur List en bedrog Remonstrantse kerk

Dordrecht21-11 20: 15 uur Repetitie Cantorij23-11 19: 30 uur Giraffencafé Doopsgezinde kerk

Dordrecht28-11 20: 15 uur Repetitie Cantorij04-12 19: 30 uur Werkgroep Leerhuis Doopsgezinde kerk

Dordrecht

Verantwoording illustratiesp 4: Foto Han Cuperusp 6: Foto Jan Dekkersp 7: Foto van site https://www.ah.nl/allerhande/recept/R-R785972/bietenstamppot-met-komijnekaasp 8: foto van site www.keesposthumus.nl/ p 9: Foto aangereikt door Frits van Eckp 13: Foto's van Eva Obbes en Jan Dekkersp 14: Foto's Truida Lockhorstp 19: Foto http://kulturportal-west-ost.eu/veranstaltungen/der-deutsche-orden-und-die-reformation-prof-dr-udo-arnold en http://nt-art.blogspot.nl/2010/05/weimar-alterpiece-by-lucas-cranach.htmlp 20: Foto https://museen.nuernberg.de/kalender/kalender-details/kurzfuehrung-reformationsfest-1328/

22

Adressen Doopsgezinde gemeente

Kerk Bezoekadres: S.M. Hugo van Gijnweg 12, DordrechtTel: 078-6175343 Postadres: secretariswww.dgdordrecht.doopsgezind.nlinfo@dgdordrecht.doopsgezind.nl

Predikant Ds. N.J.CuperusTelefoon: 070-3584961/06-51581314E-mail: predikant@dgdordrecht.doopsgezind.nl

Voorzitter mw. H.E. Dekkers-de Kok, tel: 078-6100867e-mail: voorzitter@dgdordrecht.doopsgezind.nl

Secretaris Th.D. Vis, tel: 078-6211074Penning-meester

mw. T.I.V. Bonnema-Tekelenburg, tel: 078-6133281e-mail: penningmeester@dgdordrecht.doopsgezind.nl

Leden J. Weistra, tel: 078-7070422 e-mail: KR@dgdordrecht.doopsgezind.nl W.Th. Westerhof, tel: 078-6168966e-mail: w.westerhof@online.nl

Verhuur W.Th. Westerhof, tel: 078-6168966e-mail: verhuur@dgdordrecht.doopsgezind.nl

Leden-administratie

J.G.J. Dekkerse-mail:ledenadministratie@dgdordrecht.doopsgezind.nl

Organisten K.J. Beukema, mw. A. Laan-Boogaard, W. WagenaarBank Doopsgezinde gemeente Dordrecht, IBAN

NL44ABNA0627480837Website www.dgdordrecht.doopsgezind.nlFacebook www.facebook.com/dgdordrecht

23