Wandeling door Maagdenstraat

Centrum van goud, pillen en karta-oso's

Tekst: Charles Chang Beeld: Tjon Pian Gi

08/08/2009

Goudsmid na goudsmid, kleding- en schoenenwinkels, een drugstore, een apotheek.

Maagdenstraat, de levendigste winkelstraat van Paramaribo, loopt als een hoofdader door

onze historische hoofdstad. De geplande renovaties aan het wegdek en afvoersysteem worden

daarom elk jaar weer vooruitgeschoven. Maar in hoeverre verschilt onze bruisende 'Broad-

way' van nu en toen? Mens & Maatschappij neemt u op een wandeling 75 jaar terug in de tijd.

De Maagden en de Heiligen gingen Knuffelen met de Keizer aan de Waterkant. In die tijd,

toen je nog alle tijd van de wereld kon nemen om de straat over te steken, verzon men deze

ludieke zinnen. In deze snel veranderende wereld waar iedereen gefocust is op ontwikkeling,

is het geen wonder dat ouderen steeds weer nostalgisch praten en dwalen over de eerste helft

van de vorige eeuw. Paramaribo had zoveel auto's, dat als er eentje aankwam rijden, je meteen

wist wie het was!

Toen de Maagdenstraat nog een zandweg was. Breed was deze straat altijd geweest die als een hoofdader door

de stad liep. De ouderen zullen het gebouw van de Curaçaosche Handelmaatschappij, CHM, nog kennen.

Geen enkele straat was toen verhard, maar breed is de Maagdenstraat altijd geweest. Nadat de

afvoergoten werden gedempt, werden de trottoirs ook breder. Voor een partijtje op zondag

hoefde de jeugd niet naar een voetbalveld, de brede autoloze zandweg voor de deur was

leuker. Het straatbeeld van toen was ook: spelende kinderen, wandelende en fietsende

voorbijgangers en ezelskarren. In die tijd waren er geen zwervers en junkies, "wel

straattypes", zegt ... Tjon(82). De seniorenburger is geboren in de Maagdenstraat, woont er

nog steeds op nummer 56 en is vermoedelijk de oudste bewoner van de Maagdenstraat.

Viering van Koninginnedag in de tijd rond de Tweede Wereldoorlog. Het gebouw op de achtergrond is Kong

Ngie Tong Sang dat eerst rechts op de foto aan de Maagdenstraat was gevestigd. In die tijd stonden de

koningspalmen in volle glorie.

"Mis' Koosje had je, Soro Niko zat onder de puisten, Goedoe Goedoe Thijm zong liedjes en

Seke (Zegelaar) met zijn bezem, werden allemaal nagroepen door de jeugd op straat. Maar de

gemene was Japi, een Chinees met een stok, met onderin een scherpe metalen punt.

Op deze hele oude foto, toen de straat nog een zandweg was, staat de brug nog van Kong Ngie Tong Sang. De

Steenbakkersgracht die vroeger voor het gebouw liep, is later gedempt. De houten woning op de achtergrond,

rechts op de foto, met de drie ramen op de bovenverdieping, staat er tot heden nog. De woningen links en

midden op de foto bestaan niet meer, daar staat nu het parkeerterrein van de Hakrinbank.

Het begin

Niet alleen de straat, maar ook de gebouwen zijn door de jaren heen veranderd. Sommige zijn

met de grond gelijk gemaakt, andere zijn tot één grote winkel samengetrokken. De oude

onverzorgde koningspalmen ontsierden eerder dan dat ze verfraaiden en verdwenen een voor

een uit het straatbeeld. Waar nu de Shell staat, was vroeger A Tam, een Chinese winkel op de

hoek. Van A Tam tot de Steenbakkerijstraat waren respectievelijk: Sporkslede, een tel-

machine reparateur, winkel Tjon Pien Hong, apotheek Dawson, naast Dawson was een karta-

oso, daarna goudsmid Kioe A Sen, bar La Rose, barbier Dakriet en nog een goudsmid,

namelijk Tjoe A Long in compagnonschap met Chui Hung. In deze goudwinkel zijn

klinkende namen uit de edele ambachtswereld, zoals Max Chin A Sen, Horb en Raban, als

edelsmid begonnen.

Op de foto een beeld van de viering van Koninginnedag voor de oorlog. Het aantal auto's dat rondreed in

Paramaribo kon je toen nog op een hand tellen. De gebouwen op de achtergrond bestaan er allemaal niet meer.

Het eerste gebouw rechts is hoogstwaarschijnlijk bar La Rose.

Dan kreeg je een woning en op de hoek apotheek Dragten waar Gerard Lichtveld, een jongere

broer van Albert Helman, en Niemel die later 's Lands apotheker was geworden, hebben

gewerkt. In dit grote hoekgebouw waarvan de bovenverdieping nog vrijwel in oorspronkelijk

staat is, kwam na de apotheek een Chinese winkel genaamd Wong Sang Tsoi. Deze zelfde

Wong Sang Tsoi werd later vooral bekend toen hij naar de Domineestraat verhuisde en

vertegenwoordiger werd van het bekende audio- en videomerk Sony. Tegenover de apotheek

was provisiewinkel Tjin A Ton. Zijn zoon die geslaagd was als jurist, opende echter een

slagerij naast de winkel.

Toen het aantal auto's in Paramaribo nog op een hand te tellen waren. De parades zoals deze op Koninginnedag

werden dan ook met ezelskarren uitgevoerd. De gebouwen op de achtergrond bestaan allang niet meer. De stoet

loopt in de richting waar nu de Shell van de Maagdenstraat staat.

Van Tjin A Ton tot de Jodenbreestraat waren er woonhuizen, goudsmeden, Chinese winkels

en een coiffure (dames- en herenkapsalon). Kortom: het verschilde niet veel van het vorige

stuk, maar een uitzondering was het grote pastoriegebouw van de Lutherse Gemeente.

Dominee Hoekstra was ook de enige blanke man die in de Maagdenstraat woonde; alle eerder

genoemde namen zijn van creoolse of Chinese afkomst. Lapar oefende ook het edele vak uit

maar was gemengd Hindostaan.

In die dagen bestond 'Harry Tjin' nog niet, goudsmidwinkel Frederik Chin A Sen stond daar in

de plaats. De vader van wijlen president Henk Chin A Sen was ook goudconcessionaris en

beweerde platina te hebben ontdekt.

De Kirpalani van vroeger stond al op de hoek, maar was een groot houten gebouw met grote

ramen uit een stuk en heette toen Kuco: Kirpalani United Company. Annex stond goudsmid

Huym die na een mensenleven nog steeds in een goede oorspronkelijke staat verkeert. In de

Madeira Bazaar verkocht een Portugees meubels uit Madeira van gevlochten materiaal. Voor

de rest was alleen nog apotheek Hotleuf een uitzondering tussen al de goudsmeden en

Chinese winkels waarmee dit stuk van de Maagdenstraat eindigde aan de Heiligenweg. Het

was dus toen, in het begin van de twintigste eeuw, al geen fenomeen dat er in één straat een

aantal winkels van dezelfde soort staan.

Maagdenstraat terug

De oversteek naar de andere zijde van de Maagdenstraat leverde een bijzondere gegeven op.

Het Neumanpad was vroeger een kreekje dat van de Maagdenstraat naar de Domineestraat en

dan via de Jodenbreestraat richting apotheek Esculaap doorliep. Het kreekje – Viottekreek –

werd later gedempt en tot het Neumanpad gemaakt.

De gebouwen aan deze kant van de Maagdenstraat hielden zich niet meer aan de traditie van

goudsmeden, Chinese winkels en apotheken, want de eerste manufacturenzaak meldde zich

aan. Het was vroeger de gewoonte om stoflappen te kopen en daarmee naar de kleermaker te

gaan. Schoenen liet je maken bij de schoenmaker. Kledingzaken, boetieks en schoenen-

winkels bestonden er toen nog niet. Naast deze kleine Libanese manufacturenzaak stond

Nassief, een grote balkonwoning waarin klein- en groothandel werd gedreven.

In het gebouw naast Nassief woonde de heer Vos, agent van de bekende Wijsmanboter. Vos

verkocht ook snaren voor verschillende muziekinstrumenten. Dan wisselden kleine

manufacturenzaken en Chinese winkels elkaar af, totdat je een woning kreeg waar de familie

Duin vliegers verkocht. We zijn inmiddels de Jodenbreestraat allang overgestoken en komen

nu twee artsenwoningen tegen. De tandarts die naast de arts Kreps woonde, was Tine

Putscher. De vader van deze creoolse vrouw was de eigenaar van Putscher boiti zoals Zorg

Hoop voor de oorlog bekend stond. Winkel C.R. Singh die eerst aan de overkant was

gevestigd, verhuisde later met zijn 1 cent kauwgumautomaat naar deze kant van de straat. Een

van de dochters van Singh, inmiddels ook een seniorenburger: "No. 35 aan de overkant was

een huurpand en toen no. 34 te koop was, verhuisden we naar hier. Mijn vader stond bekend

om zijn stroop en essence. Hij kwam uit Guyana en had een apothekers achtergrond."

Gerard Lichtveld die met een eigen apotheek naast winkel Singh begon, werd later

overgenomen door de pillendraaier uit Guyana. En zo kon Singh toch het farmaceutisch

beroep uitoefenen naast zijn eigen winkel. Een zoon van wijlen apotheker Dawson die van

Schotse afkomst moest zijn, probeerde het naast de apotheek met een drugstore. Waar nu

Steps staat, was vroeger een hoge balkonwoning met een klein balkon op de bovenste

verdieping. Hierop hadden de creoolse bewoners van het huis een bordje met de naam Mon

Desir. Winkel Heath was van een Guyanees die zich onderscheidde van de rest. In zijn

speciaalzaak verkocht hij herenmode. Voor we de Steenbakkerijstraat oversteken staan we

even stil bij Readytex.

Hier stond vroeger een grote Chinese winkel van de gebroeders Tjon Tam Soeng die in de

volksmond Samsong werden genoemd. De naam zegt niet veel, maar een van de twee

gebroeders kon goed Nederlands en de winkel behoorde tot een van de betere Chinese

winkels uit die tijd. Een van ze werd later eigenaar van Ston Oso, de andere kocht de

hoekwinkel naast de HEM.

Aan de overkant van Readytex stond eeuwen geleden al het gebouw van de Evangelische

Broeder Gemeente. Het gebouw naast het hoekgebouw diende als opslagplaats voor goederen

naar het binnenland. We naderen nu weer het begin van de Maagdenstraat waar vroeger de

concentratie van Chinezen het hoogst leek, met het gebouw van de vereniging Kong Ngie

Tong Sang als centrum van deze groep Aziaten.

In de breedste straat van de binnenstad speelde zich toen – en nu nog – een belangrijk deel

van het economische leven zich af, maar hier in dit gedeelte van de Maagdenstraat was meer

de plek voor vermaak! Het waren geen goudsmeden maar karta-oso's die domineerden,

bovendien kwam later een rumshop en aan de overkant bar La Rose waar de vrouwen van

lichte zeden afkwamen op de Nederlandse mariniers. Tegenwoordig zie je ze niet meer, nu

zijn het de warungs, maar toen wemelde het van de 'cooksjaps' aan het begin van de

Maagdenstraat. In een cookshop, zoals de juiste Engelse uitspraak luidde – de Chinezen

konden het niet goed uitspreken en zeiden cooksjap – kon je voor heel weinig geld aan een

portie eten komen.

Het menu van deze goedkope Chinese eethuisjes was ook meestal beperkt tot rijst met amsoi-

varken voor maar 25 cent. De warme thee erbij was gratis. Naast het gebouw van de

Evangelische Broedergemeente stond het leenhuis van Jong Tjien Fa, de grootvader van de

minister. Daarachter waren er erfwoningen die werden verhuurd. Een Chinese vrouw

genaamd A Lisaw maakte op het erf sawpaws en andere Chinese hapjes die ze aan de

Chinezen in de karta-oso's en de buurt verkocht. Op een platform onder een verplaatsbare dak

op rails lagen haar maïskorrels te drogen in de zon. De korenspieren gebruikten de arme

erfbewoners bij gebrek aan beter om zich af te vegen in de latrine; toiletpapier bestond er in

die tijd nog niet.

Naast het leenhuis stond het vroegere gebouw van Kong Ngie Tong Sang dat na de verhuizing

werd gekocht door Tjong Tjin Joe. De vader van wijlen minister Jack Tjong Tjin Joe

verdeelde het gebouw in een karta-oso en cooksjap. Op het erf stonden huizen waarvan een

door de Chinezen werd gebruikt om opium te roken. Ergens achter een schutting op hetzelfde

erf werden er honden geslacht door Ayuko. Wanneer de allesbehalve vriendelijk uitziende

Chinees op straat liep, werd hij nageblaft door straathonden.

In de winkel van Tjon Pian Gi was een klein- en groothandel. Tjon Pian Gi senior kwam zoals

de meeste andere Chinezen in het verleden met zijn lange haar in een staart naar Suriname. De

van huis uit onderwijzer kon Chinees lezen en schrijven en was naast De Surinaamsche Bank

en de heer Benz, naar wie Benzdorp is vernoemd, de enige met een vergunning om goud op te

kopen. Het edelmetaal was een veelgebruikt betalingsmiddel van de Chinezen uit Albina die

bij Tjon Pian Gi hun goederen inkochten. Die Chinezen op hun beurt werden daarmee betaald

door de porknokkers uit Marowijne.

Op de bovenverdieping van het vroegere houtengebouw van juwelier Princess werd piauw,

een verboden Chinees gokspel, gespeeld. De politie deed hier vaker invallen, soms zonder

succes omdat de spelers vooraf werden getipt. 'Na omu snesi fu Maagdentraat boro mi, piauw

piauw e go mek' mi law!' zo luidde een oud en bekend liedje over dit verslavende gokspel. De

eerste generatie Fa Tai begon eerst met een Chinese kruidenwinkel, later stichtte de man uit

China achterin een karta-oso en een keuken waar een kok speciaal voor de dobbelaars kookte.

"Ik weet nog, zegt kleinzoon Peter Fa Tai, dat mijn oma befaamd was om haar geroosterde

doks. De mensen in de karta-oso wachtten speciaal hierop!" Niet iedereen die daar was, kwam

om te spelen, weet Peter. "Men kwam om te eten, maar ook om elkaar te ontmoeten. Het was

een sociale ontmoetingsplaats voor de Chinezen."

Wat eerst een kleine keuken was, werd later uitgebreid tot een echt restaurant. De

kruidenwinkel en karta-oso van Fa Tai verdwenen net zoals de vele oude gebouwen in de

binnenstad die plaats moesten maken voor nieuwe ontwikkelingen. Bussen, auto's en horden

overstekende voetgangers typeren nu de Maagdenstraat, terwijl uitlaatgassen, getoeter en

bilboards de lucht boven het kloppende hart van Paramaribo bepalen. Om het laatste speelhol

van de Maagdenstraat te vinden, moest je door een smal gangetje op de hoek van Maagden-

en de dokter Sophie Redmondstraat. Deze verdween na de komst van de eerste casino's.

Zal de Maagdenstraat en de rest van de binnenstad over 75 jaar anders uitzien? Vast van wel,

maar hoe maak misschien niet uit, als wij maar nostalgisch over kunnen praten en de

volgende generatie de beste herinneringen meegeven. De hobbelige asfaltlaag is hopelijk dan

al vervangen.