Lucas Onderwijs en de kunst van het veranderen · het feit dat de manier waarop zij hun onderwijs...

Lucas Onderw

ijs en de kunst van het veranderen

de kunst van het veranderenConcrete handreikingen voor onderwijsvernieuwing

Lucas Onderwijs en

de kunst van het veranderen

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

InhoudVoorwoord 6

HOOFDSTUK 1 Inleiding 10

HOOFDSTUK 2 Verantwoording en leeswijzer 16

HOOFDSTUK 3 Hoe sluit ik aan bij de (toekomstige) leefwereld van mijn leerlingen? 28

Interviews KindcentrumSnijders:‘Wedachten:wemoetentochmeerkunnendandit?’SBOMerlijn:‘Eenleerlingriep:ikdoehierveelminderenleerveelmeer!’

Handvatten Motivatie 39

DerolvanICTZokanhetookDenkvraagHulpbronnen

HOOFDSTUK 4 Hoe lever ik maatwerk aan ieder kind? 46

Interviews RKBSDeRegenboog:‘Webenaderenonzeleerlingennuveelproactiever’RKBasisschoolDeBras:‘Bijonswordtsamengeleefd,geleerd,ontwikkeldengespeeld’DeSchool:‘Kinderenkrijgengelijkekansenalszeongelijkonderwijskrijgen’

Handvatten Differentiëren 61DerolvanICTZokanhetookDenkvraagHulpbronnen

Colofon

Lucas Onderwijs en de kunst van het veranderen Concrete handreikingen voor onderwijsvernieuwing

Projectleiding Hilda Boezeman (Denkkracht.nu)

Redactie Hilda Boezeman (Denkkracht.nu), Koos Eichhorn (Lucas Onderwijs), Yvette Kooij (Hogeschool Leiden), Naomi Mertens (Mijn Leergemeenschap), Rosa du Pré (Lucas Onderwijs), Frans Schouwenburg (Kennisnet)

Redactionele begeleiding & eindredactie Lotte Boot (Lotte Boot Media Producties)

Grafisch ontwerp Suzanne Hertogs (Ontwerphaven)

Fotografie Saffloer Mohaupt (Saffloer Mohaupt Photography)

Druk Zwaan Printmedia

ISBN 9789090326351

©2020 Lucas Onderwijswww.lucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderen

Voor tekst en schema’s geldt:https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0

Met dank aan: Alfons ten Brummelhuis (Kennisnet) Kindcentrum Snijders, SBO Merlijn, RKBS De Regenboog, RK Basisschool De Bras, De School, Basisschool ’t Palet, KC Buitenrijck, Kindcentrum Toermalijn, RK Basisschool De Waterwilg.

Dit boek is tot stand gekomen in opdracht van Lucas Onderwijs in samenwerking met Kennisnet en Hogeschool Leiden.

3

*

https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/

Inhoud

HOOFDSTUK 5 Hoe kan ik met gebruik van ICT beter personaliseren? 70

Interviews Basisschool’tPalet:‘Metgoedebegeleidinggaanleerlingenalsdebrandweer’

RKBasisschoolDeBras:‘Wijgaanuitvandeongelijkheidtussenkinderen’

Handvatten ICT-bekwaamheid 82

Zokanhetook Denkvraag Hulpbronnen

HOOFDSTUK 6 Hoe trek ik met mijn onderwijs nieuwe leerlingen aan? 90

Interviews KindcentrumToermalijn:‘Wekondennietmeerdoorgaanopdeoudemanier’

RKBasisschoolDeWaterwilg:‘Onzesamenwerkingmetbuitenlandsescholenmotiveertenorm’

Handvatten DerolvanICT 102


HOOFDSTUK 7 Lerarentekort! Hoe zorg ik voor voldoende handen in de klas? 108

Interviews KCBuitenRijck:‘Wehebbenonze

organisatiezoflexibelmogelijkgemaakt’ KindcentrumSnijders:‘Wehebben

eenconstanteaanwasvannieuweleraren’ SBOMerlijn:‘Ikverbindlerarenaan

elkaarzodatzeelkaaraanvullen’

Handvatten DerolvanICT 122


HOOFDSTUK 8 Hoe zet ik een moderne school neer als ik vanaf nul kan beginnen? 128

Interviews DeSchool:‘Wewildeneenschoolwaar

onderwijsopmaatechtmogelijkis’ KCBuitenRijck:‘Hetisheelbelangrijk

jevisielevendtehouden’

Handvatten Eennieuwgebouw 142 DerolvanICT Zokanhetook Denkvraag Hulpbronnen

HOOFDSTUK 9 Handvatten bij veranderen 150 Theorie Waaromzoujewillenveranderen

(enwaaromniet)? Hoepakjedeveranderingaan(hetproces)? Wathebjetedoeninhetcyclische

veranderproces(deinterventies)? Leiderschapbijverandering Werkenmetrubricsvoorschoolontwikkeling

Rubrics 171 Aandeslag Leerlingenonderwijs Innovatieveteams Leidinggevenaaninnovatiefonderwijs Organisatievaninnovatiefonderwijs ICTininnovatiefonderwijs Schoolprofiel

5

*

VoorwoordVoorwoord

Lucas Onderwijs en de kunst van het veranderen

Eenoudgezegdeluidt:detijdenveranderenenwijmethen.Hetlijdtgeentwijfeldatonzesamenleving,endaarmeehetonderwijs,inbewegingis.Grotevraag-stukkenalsdievandedigitalisering,hetlerarentekort,devergrijzing,migratiestromen,kansenongelijkheid,segregatie,teruglopendeleeropbrengsteneneennieuw

curriculummakendatwealsonderwijsnamoetenblijvendenkenoverdeantwoordendiewijwillengeven.

ErisinNederlandveelomtrotsoptezijn.Westaanaljarenbovenaandewereldranglijstvangelukkigstekinderen.Ditismedetoeteschrijvenaaneenniet-competitieveenweinigstressvolleschoolcultuur,maarookaandegoedewerk-privé-balansvanNederlandseouders.TegelijkertijdzienwedatininternationalevergelijkingendeleeropbrengstenvanNederlandseleerlingenlangzaamteruglopen.

Onze kaarten hebben we achtergelaten,ergens, niet boos, niet weemoedig:ze vertelden ons wat we al wisten,

waar we vandaan kwamen.

Niet waar we waren.

uit: Verder – Rutger Kopland, 1982

7

*

Voorwoord

TOEKOMSTBESTENDIGHetisaanhetonderwijszélfomnieuweimpulsentegevenaanenoplos-singenteontwikkelenvoordeuitdagingendiede21eeeuwkenmerken.Deeeuwenoudetraditievaneenleraarvooreenklasmetleerlingen,werkendmetklassikalelesmethoden,isnietlangerhetenigeantwoordopdevraagwatkinderennodighebben.DatzienweookterugineendalendemotivatiebijNederlandseleerlingen.Hetonderwijssluitvaaknietgoedmeeraanbijwatkinderennodighebbenenbijdatgenewaardesamenlevingomvraagt.Hetiseenmaatschappelijkeopdrachtomhetonderwijstoekomstbestendiginterichten.

Gelukkigzienweinsteedsmeerscholendatdezoektochtnaarbeteronder-wijsleidttotnieuweonderwijsvormeneninhoudendiewélaansprekendzijn,endiezorgenvoorbetereleeropbrengstenenmeermaatwerkvoorleerlingen.Totonderwijswaarinnadrukkelijkookveelaandachtisvoorpersoonsvorming,wereldburgerschapenvaardigheden.Diezoektochtnaareigentijdseonderwijsvormenen-inhoudenvraagtomvisie,lefendoorzet-tingsvermogen,maarookomkritischezelfreflectieenconstantebijsturingopbasisvanervaringen.

TEAMWERKOokvoorlerarenkanhetonderwijsaantrekkelijkerworden.Nieuweorganisatiemodellenenmultidisciplinaireteamsmakenvanhetberoepvanleraarmeerteamwerkenmindereenindividueleinspanning.MeteenmixvanMBO-,HBO-enWO-opgeleideonderwijsprofessionalsspreekjenietalleeneenbrederedoelgroepopdearbeidsmarktaan,maarwordtookhetwerkeninhetonderwijsdiversereninteressanter.

MetditboekwillenwescholeninhetPO,diedeambitiehebbenhunonder-wijseigentijdsinterichten,concretevoorbeeldenenhandvattenbiedenomvormeninhoudtegevenaandeeigenschoolontwikkeling.Devoorbeeldenkunneninspireren,aanzettentotdiscussie,ofjuistvragenoproepenoverhoehetanders–nógbeter–kan.Werkeninhetonderwijsiswerkenaandetoekomst:kindereninspirerenenbegeleidenophunwegnaarvolwassen-heid.Dezemooiemaatschappelijkeopdrachtvraagtomprofessionalsdiebereideninstaatzijnomonderwijsteontwikkelendatpastbijdezetijd.

— Ewald van Vliet en Ingrid de BonthCollegevanBestuurLucasOnderwijs

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

9

*Met dit boek willen we scholen, die de ambitie hebben hun onderwijs eigentijds in te richten, concrete voorbeelden en handvatten bieden

Het is een maatschappelijke opdracht om het onderwijs toekomstbestendig in te richten

Inleiding 1

Inleiding

Hijherinnertzichnogprecieshetmomentwaarophijwist:hetmoetanders.DirecteurIvanTrouwborstvandeSnijdersschoolinOudRijswijkhaddieochtendgroep6eenrekeninstructiegegeven.De29leerlingenbogenzichoverhunwerkenTrouwborstplofteindestoelvande

ziekeleraardiehijdiedagverving.Eengriepgolfmaaktedathijalvoordevijfdedagdieweekvooreengroepstond.Opzijneigenbureaustapeldehetwerkzichintussenop–waaronderhetjaarplanvandeschoolwaarophijzichhadwillenstorten.Hijlietzijnblikoverdeklasgaan.Eenongemakke-lijkgevoelovervielhem.Ikdoeietsnietgoed,dachthijbijzichzelf.Ikzetmenuinvooreenkleinegroepkinderen,terwijlikervoorallekinderenzoumoetenzijn.Mijnteamwilvernieuwenenikkomdaaropdezemaniernietaantoe.Deoplossingvoorziekteverzuimmagvoortaannietmeeralleenbijmijalsdirecteurliggen.

HetongemakkelijkegevoeldatTrouwborstdieochtendbekroop,komtveelschoolleidersongetwijfeldbekendvoor.Wanthoekunjeüberhauptnaden-kenoververnieuwingvanjeonderwijswanneeraljetijdenenergieinbeslagwordengenomendoorhetsimpelwegdraaiendehoudenvanjeschool?

Hoekunjenadenkenoververnieuwingvanjeonderwijswanneeraljetijdinbeslagwordtgenomendoordagelijksebeslommeringen?VeelscholenbinnenLucasOnderwijshebbenervaringopgedaanmetonderwijsvernieuwing.Ditboeklaatzienwaaromdezescholenkiezenvoorveranderingenhoezedatdoen.

Dit boek laat niet alleen zien waarom deze scholen kiezen

voor verandering, maar ook hoe ze dat doen

13

1

Inleiding

REDENEN VOOR VERNIEUWINGAandewilomtevernieuwenontbreekthetscholenmeestalniet.Elkeschoolheeftdaarzohaareigenredenenvoor.Omdatjemeervoorleerlin-genwiltbetekeneninveranderendetijden.Ofomdatjejeonderwijsbeterwiltlatenaansluitenbijdewereldvanleerlingen,nuenindetoekomst.Ofmisschienomdatjezoektnaarmanierenomleerlingenbetertemotiverenenintespelenopverschillenenindividuelebehoeftes.Envaakzijnhetookgewoonpraktischeomstandighedendiejedwingentotverandering.Omdatdeschoolleeglooptbijvoorbeeld,enbepaaldegroepenouderswegtrekken.Ofomdatderesultatentegenvallenoferteweiniglerarenzijn.

Scholenstaanmiddenindesamenleving.Onderwijsveranderingenzijndirectgelinktaanontwikkelingenindemaatschappij,decultuurendewetenschap.Onderwijsontwikkelingisnietsmeerofminderdankwaliteits-verbeteringenhetdoorvoerenvankleineofgrotewijzigingen.Somsstuurtdeoverheiddezeveranderingenaan,somsnemenscholenzelfhetinitiatief.

KENNIS VAN VERANDERPROCESSENMaarverandereniseenmoeizaamproces.Veelscholenvoelendeurgentieomteveranderenwel,maarwetenniethoezehetmoetenaanpakken.Eengrootaantalveranderingsprocessenblijktuiteindelijknietsuccesvolenstrandtnogvoordeeindstreep.Sommigeonderwijsvernieuwingenmisluktenomdatdeinvoeringteoppervlakkigwas.

DaarnaasthebbenallescholeninNederlandtemakenmetdewettelijkeeisenenhetinspectiekader.Vernieuwendescholenkunnenaanlopentegenhetfeitdatdemanierwaaropzijhunonderwijsinrichtennietaltijdgoedaansluitbijdatkader.

Scholendieopeenanderemanieronderwijsgevenofdiemiddenineenveranderproceszitten,kunnenonsopmeerderevlakkenveelleren.Som-migescholenzijnbijvoorbeeldinventiefinhetvolgenvanmoeilijkmeetbarevaardigheden.

Ookwetenwedathetvanbelangisallelerarenkennistelatennemenvanhetwaaromvandeveranderingenenzetebetrekkenbijhetproces.Hetisbelangrijkdatlerarenovertuigdzijnvandenoodzaakvanvernieuwingendatzevertrouwenhebbenindesituatie.Datzebereidzijnteveranderen,datzezichwillenverdiepenindediverseoplossingen,naaranderenwillenluisterenendatzezichdurvenuitspreken.Uiteindelijkmoetenalleteamle-denopéénlijnkomenenelkaarsteuneninderealisatievandeonderwijsver-nieuwing(Bruggink&Haerinck,2012).

LEREN VAN ELKAAREenflinkaantalvande76schoollocatiesvanLucasOnderwijsheeftinmid-delservaringopgedaanmetonderwijsvernieuwing.Ditboeklaatnietalleenzienwaarómdezescholenkiezenvoorverandering,maarookhóezedatdoen.Watzienweindepraktijkaanbelangrijksteveranderingen?Hoege-venscholendievernieuwingvorm?Welkefactorenzijnnodigvoorsucces-volleinnovatie?Enwelkewetenschappelijkeinzichtenliggendaaraantengrondslag?Hoegaanvernieuwingsscholenommeteenbelangrijkefactoralsdeschoolomgeving?Hoezetjealsschoolleidereenvolgendestapinhetdoorvoerenvanveranderingen?Enhoekrijgjehierbij(financiële)steunvanhetbestuurencreëerjedraagvlakbijhetteamenouders?Watkunnenwe,kortom,lerenvandesuccessenenteleurstellingenvandezescholen?

DirecteurTrouwborstvandeSnijdersschoolkreeghetvoorelkaartever-nieuwenentegelijkertijdslimmeoplossingentevindenvoormeerhandenindeklas.Ondankshetgroeiendelerarentekortkanhijnutevredenconsta-terendatzijnschoolgeenopenstaandevacaturesheeft,éndathijzelfnooitmeervoordeklashoefttestaanomeenziekeleraartevervangen.Hoehijdatvoorelkaarheeftgekregenenhoeanderescholendevernieuwingenheb-bendoorgevoerddiezewilden,leesjeinditboek.Ookvindjehandvatten,tipsenverwijzingendiejeinzichtgeveninwaarjouwschoolstaatendiejehelpenzelfmetvernieuwingaandeslagtegaan.

15

1

Aan de wil om te vernieuwen ontbreekt het scholen meestal niet

Scholen die op een andere manier onderwijs geven kunnen ons veel leren

22/r2/l

1/r3/r3/l4/r4/l

5/r5/l6/r6/l8/r8/l

7/r7/l9/r9/l10/r10/l

1/l2/r2/l

1/r3/r3/l4/r4/l

5/r5/l6/r6/l8/r8/l

7/r7/l9/r9/l10/r10/l

1/l

Verantwoording en leeswijzer


Hetonderwijsisaltijdinbeweging.Veelonderwijsmensenwillendiebeweginggraagstimuleren.BijLucasOnderwijskomtdittotuitingindevragendiewordengesteldoverhetandersenflexibelerorganiserenvanonsonderwijs,bij-voorbeeldvanwegemaatschappelijkekwestiesdiespelen.

Hetzoumooizijnéénantwoordtekunnengevenopdevraagwatdebestemanierisomhetonderwijsteorganisereneninterichten.Haddenwemaaréénschetsvanscholendievolgenseenstevigendoortimmerdplantewerkzijngegaan.

Derealiteitisdatweonsonderwijsvernieuwen,verbeterenenveranderen,terwijldewinkelopenblijftenerconstantedrukisophetteam.Scholenveranderenlangnietaltijdopbasisvanonderbouwdeconcepten,gestoeldopwetenschappelijkekennis.Mensenmetkrijtaandevingersenkleiaandelaarzenzoekenhunweg.Onderwijsvernieuwingisvaakeenmixvanprak-tijkkennisenintuïtie,aangevuldmetkennisvanbuiten.Debesteaanpakisvaakdieaanpakdiescholeninstaatstelt–zoeffectiefenefficiëntmogelijk–eenofmeerderevandemaatschappelijkedoelentebereikenwaarvoorzezijningericht.

Inditboekvindjepraktijkverhalen,doorkijkjesnaarachterliggendekennisuitonderzoekenbeschrijvingenvanontwikkelprocessen.Wehopendatditleidttotwatzomooievidence-informedveranderenheet:veranderenopbasisvangedeeldetheorieenpraktijkkennis,ineenvoortdurendgezamenlijkprocesvanreflecterenenleren.

De realiteit is dat we ons onderwijs

vernieuwen, verbeteren en veranderen, terwijl de winkel openblijft

19

2


Inditboekvindjeveelpraktijkverhalen,maarookdoorkijkjesnaarachter-liggendekennisuitonderzoekenbeschrijvingenvanontwikkelprocessen.Zohopenwejegenoegcontextenlegitimatietebiedenomtoteigeninzich-tentekomen.Zodatjekuntontdekkenofjeeigenkeuzesconsistentzijnmetdevisieenmetdemaatschappelijkeopdrachtvanjeschool.

COMPLEXE CONTEXTInmiddelswetenwedathetaanbrengenvanveranderingeninhetonderwijs-conceptvaneenschoolvaakeentijdelijke,lichtedipinderesultatenveroor-zaakt.Somskanhetzelfsleidentoteenterugloopinhetaantalleerlingen.Allebetrokkenenlijkentemoetenwennenaandeveranderdesituatie.Ookdeonderwijsinspectieissoms(nog)nietbekendmethetnieuweonderwijs-concept.Ditvraagtvandeschooleensterkeonderbouwing.Hetvernieuw-detoezichtkader1biedthiervoorruimte.Loshiervanmoetdebasiskwaliteitvanzelfsprekendopordezijn.

Integenstellingtotsommigeanderelandenmeteennationaalcurriculumenvergelijkbareonderwijsaanpakkeninallescholen,hebbenNederlandsescholenvrijheidvaninrichting.Datgeldtuiteraardnietvoordetoepassingvan(kern)doelen–dieimmerswettelijkzijngeregeld.MaaralshetgaatominrichtinghebbenNederlandsescholeninternationaalgezieneenzeerhogematevanautonomie.ZostaathetNederlandsescholenvrijomzelftebeslis-senoverpedagogiek,didactiek,lesmethodenenpersoneelsbeleid.Inmenigbuitenlandsonderwijssysteemhebbenscholenhieroveraanzienlijkminderzeggenschap(Neeleman,2019).

InNederlandhebbenwedusdemogelijkheidhetonderwijszelfteontwer-peneninterichten;zomogenoudersscholenoprichtenopbasisvanhunwereldopvattingofgeloofsovertuiging.Veelscholenmakenslechtsbeperktgebruikvandezeruimte,maardoordaterookscholenzijndieditweldoen,

1 onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/toezichtkaders

ontstaangroteverschillenindeuitvoering,methodiekenenaanpakken.Bovendienzijnerflinkeverschilleninleerlingpopulatie,teamsamenstellingendeopvattingoverwatgoedonderwijsis.OnderwijssocioloogMichaelFullanbenadruktdaaromhetbelangvansamenwerkingbijverandering:‘Autonomiebetekentnietdatjeinisolementofsolistischmoetwerken’(Kennisnet,2019).

Metditboekhopenwejeteinspirerenommeergezamenlijknatedenkenenvanelkaarteleren.Zoalsgezegdvindthetveranderprocesinscholenplaatsterwijlerhogeverwachtingenzijnvandeuitkomstenvanhetonderwijsenterwijlerdrukisopdesamenstellingvandeteams.Datmaaktsamenlerenenontwerpenzekernietmakkelijker,omdatdaarvoortijdenruimtenodigis.Tijdenruimtevoorreflectie,voorhetuitproberenvandiverseaanpak-kenvoordatdiewordeningevoerdenvoorhetonderzoekenvanhetbesteantwoordopdevraagdievoorligt.Succesvolleonderwijssystemendrijvenopgezamenlijkeonderzoekendewerkwijzen,oplerenvan(enmet)elkaar,enopeengezamenlijknieuwonderwijsontwerp.Dezesamenwerkingbeperktzichnietalleentotdievanlerarenbinneneenschool.Hetisookvangrootbelangdatscholenbinneneennetwerkvanelkaarkunnenleren(Fullan,2011).

HOOFDSTUKINDELINGInDe Staat van het Onderwijs 20192vraagtdeInspectievanhetOnderwijszichaf:hoegoedisonsonderwijsvoorbereidopdeveranderendetoekomst?Enook:waaromkiesteenschoolvooreenbepaaldevormvanmaatwerk,flexibiliseringofprofilering?Leidthettotmeergemotiveerdeofbeterpresterendeleerlingen?Verbeterthetdeaansluitingopdearbeidsmarkt?Ofversterkthetvooraldeconcurrentiepositievandeopleidingofschool?’

Deaanleidingenvanscholenomeenveranderingofvernieuwingintezettenzijndiversenvormendaaromeeninteressantuitgangspunt.Indeinterviewsmetscholeninditboekmakenweonderscheidtusseninterventiesvanscho-lendierechtstreeksverbandhieldenmethetprimaireproceseninterventiesvanscholendietemakenhaddenmetdeschoolorganisatie.

2 onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2019/04/10/rapport-de-staat-van-het-onderwijs-2019

21

2

Onderwijsvernieuwing is vaak een mix van praktijkkennis en intuïtie, aangevuld met kennis van buiten

http://onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/toezichtkaders

http://onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2019/04/10/rapport-de-staat-van-het-onderwijs-2019


Depraktijkhoofdstukkenzijningedeeldopbasisvanvragendiebijschoolleidersleven:• Hoesluitikaanbijde(toekomstige)leefwereldvanmijnleerlingen?(H3)• Hoeleverikmaatwerkaaniederkind?(H4)• HoekanikmetgebruikvanICTbeterpersonaliseren?(H5)• Hoetrekikmetmijnonderwijsnieuweleerlingenaan?(H6)• Lerarentekort!Hoezorgikvoorvoldoendehandenindeklas?(H7)• Hoezetikeenmoderneschoolneeralsikvanafnulkanbeginnen?(H8)

Deeerstedriepraktijkhoofdstukkenrakenleerling,leraar,leerinhoudenenhulpmiddelen.Kortom:devierkrachtendietezamenhetprimaireprocesvormen.Delaatstedriepraktijkhoofdstukkengaanoverderandvoorwaar-denvoorgoedonderwijs.

Wewillenoverigensniethetbeeldschetsendatdegeïnterviewdescholenalleenomdieene(weliswaarherkenbare)vraageenveranderinghebbeningezet.Tochmenenweopdezemanierdevoorbeeldenvaneenscherperkadertekunnenvoorzien;redenerendvanuitdespecifiekevraagkunjeverschillendekeuzesmaken.

Inhoofdstuk9,totslot,beschouwenwevragenrondomveranderenengevenwehandvattenomzelfhetgesprekaantegaanovergewensteveranderingeninjeeigenorganisatie.

HOOFDSTUKOPBOUWElkhoofdstukbegintmettweeofdrievoorbeeldenvaneenLucasschool.Wesprakenschoolleidersenlerarenenvroegenhennaardeaanleiding,debeweegredenenenaanpakvanhuninnovatie.Wesprakenookmethenoverdriesoortenopbrengstendiebijdragenaandeontwikkelingvanleerlingenophetgebiedvanleven(socialisatieenpersoonsontwikkeling),leren(selectieenallocatie)enwerken(kwalificatie).

Dezedriedelingkanhelpenbijhetverhelderenvandemotivatievoorbepaal-dekeuzesdiejealsschoolmaaktenvoorhetvergrotenvanconsistentietus-sendegemaakteprincipiëlekeuzesendeaanpakkenindepraktijk.Zokunjebijhetleverenvanmaatwerk(zoalsbeschreveninhoofdstuk4)besluitendeleerlingeigenaartelatenzijnvanhetleerproces,omdatditvolgensjoudebesteaanpakisvoorhetlatenleren(alsbijdrageaandeonderwijsfunctievoorselectieenallocatie).Jekuntheteigenaarschapookbeschouwenalsinvullingvansocialisatieenpersoonsontwikkeling.Ofjekuntbeideredenenalsaanlei-dingnemen.Bijiederekeuzevoorvernieuwingishethoedanookvanbelangnategaanaanwelkdeelvandewettelijkeopdrachtdiekeuzebijdraagt.

WebeschrijveninelkhoofdstukookdemanierwaaropICTbehulpzaamkanzijnbijhetbeantwoordenvandegesteldevraag.

Vervolgensbelichtenwedekwestienogmaalsvanuithetperspectiefvanéénoftweescholendiehetnetweerandersaanpakken.

Webesluitenelkhoofdstukmeteendenkvraagoverjeeigensituatie.Ookbenoemenwedehulpbronnenenondersteuningsmogelijkhedendiebeschik-baarzijn.Zohopenwejepraktischverdertehelpenbijdeontwikkelingvanjeeigenschool.

LEESWIJZER PER HOOFDSTUK Hoofdstuk 3: Hoe sluit ik aan bij de (toekomstige) leefwereld van mijn leerlingen?Inhoofdstuk3verdiepenweonsindeaanleidingvoordemeestescholenomhetanderstedoen,namelijk:dewereldverandertenhoeveranderenwijmee?Indithoofdstukstaanscholencentraaldiedenadrukleggenopvaardighedenalszelfstandigheideneigenaarschap,binnendehuidigeentoekomstigeleefwereldvanhunleerlingen.Datdoenzedoorlesstofsterkerteverbindenaanactuele,aansprekendeonderwerpen,doorleerlingente

SCHOOLOMGEVING SCHOOLORGANISATIE

Visie Deskundigheid Inhoud entoepassingen Infrastructuur

Oefenprogramma’s• Vaste stappen • Instructie – oefenen – herhalen• Reproduceren kennis• Slimme ICT door kennis over werking hersenen • Maatwerk voor veel leerlingen mogelijk

inhoud

leerlingleraar leer-situatie

Vier in balans-model

Menselijke randvoorwaarden Materiële randvoorwaarden

Hier staat ICT naast de leerling• Mindmaps• Broncollecties• Planningtools• Portfolio en registratietools• Communicatie en presentatie• Hulp bij leren leren

ICT-gebruik

Opbrengsten

inhoud


inhoud

leerlingleraar

hulp-middel

primair proces/

leer-situatie

hulpmiddelICT

hulpmiddelICT

23

2


traineninhetleggenvanverbandenenhettoepassenvankennisinverschil-lendesituaties,endoorslimgebruiktemakenvanmultimedia.

De rol van ICTWebesprekendevraagdieindithoofdstukwordtgesteldvanuithetper-spectiefvandigitalegeletterdheid:eenbelangrijkaspectwaarindeleef-wereldtotuitingkomt.Wegaaninophetwaarom,hetwatenhethoevandigitalegeletterdheid.

Hoofdstuk 4: Hoe lever ik maatwerk aan ieder kind?Inhoofdstuk4gaanweinophetleverenvanmaatwerk.Webeschrijvenhoescholeneendiversiteitaanondersteuningbiedenbijzelfsturingenzelfredzaam-heid,zowelinhetvoorspellenvanvorderingenalsinhetadaptiefaanbiedenvanontwikkelingsmateriaalineenrijkeleeromgeving.Ookleesjehiermeerovereigenaarschapvanleerlingenalshetgaatomhuneigenleer-enontwikkelproces.

De rol van ICTIndithoofdstukkijkenwespecifieknaarICT-hulpmiddelendiehetleverenvanmaatwerkmogelijkmaken,zoalsportfolio-toolsdiehelpenbijhetvolgenenmetenvandeleerlingontwikkeling.Webesprekendeproblemendievoor-lopendescholenkunnenervarenbijhetvindenvangoedeproducten.

Westaanookstilbijdeopkomstvanadaptieveleermiddelenendelenkennisuitonderzoekoverdeeffectenvanhetwerkenmetdergelijkemiddelen.

Hoofdstuk 5: Hoe kan ik met gebruik van ICT beter personaliseren?Inhoofdstuk5staathetgebruikvanICT-hulpmiddelencentraal.Wezienvoorbeeldenvanhetpersonaliserenvanonderwijsmetbehulpvandigitalemiddelen.Scholenzijndankzijdiemiddeleninstaatpreciezeraantesluitenbijdeonderwijs-enontwikkelbehoeftenvankinderen.

ICT-bekwaamheidWebenoemendeICT-bekwaamheidvandeleraaralsdoorslaggevendefactorvoorsuccesvolgebruikvanICTbijgepersonaliseerdonderwijs.Webestedenmetnameaandachtaandedidactischeredeneringvandeleraar:deredeneringwaarmeehijkanbepalenofenwelkeICTzinvolisindegevraag-desituatie.OokstaanwestilbijdeethischevraagstukkendiekeuzesvoorICTmetzichmeebrengen.

Hoofdstuk 6: Hoe trek ik met mijn onderwijs nieuwe leerlingen aan?Inhoofdstuk6bekijkenwesamenmetscholenhoejenieuweoudersenleer-lingenkuntinteresserenvoorjeschoolenhetschoolconcept.Alshetonder-wijsgoedisenvoldoetaanwensenenbehoeftenvanoudersenleerlingen,trektditnieuweleerlingenaan.Indevoorbeeldenindithoofdstukgaathetvooralomhetcreërenvanaantrekkelijkonderwijsvoorleerlingenenhunouders,zodatzijalsambassadeursvoordeschoolwillenfunctionerenindewijk.Ditisvanbelangomdatscholenindepraktijkvaakleerlingenverliezenbijeengrootschaligeveranderingvanhetonderwijsconcept,zekerinheteerstejaarnadeinvoering.

De rol van ICTIndithoofdstukbenoemenweookderisico’svoorscholendiezichopondoordachtewijzewillenprofilerenmetICT.

AandehandvanhetVier in balans-model3pleitKennisnetaljarenvoorba-lanstussendemenselijkeenmateriëlerandvoorwaarden:visie,deskundig-heidvanmedewerkers,degebruikteinhoudentoepassingen,endeinfra-structuur.UitonderzoekblijktdataldezevoorwaardenmetelkaarinbalansmoetenzijnenmetelkaarinverbindingmoetenstaanomICTgoedvoorhetonderwijstelatenwerken.

> Zie het Vier in balans-model op pagina 103

Visie Deskundigheid Toepassingen Infrastructuur

H6, H7 H9 (rubrics)

H3, H5 H9 (rubrics)

H4, H7, H8 H9 (rubrics)

H8 H9 (rubrics)

3 kennisnet.nl/artikel/het-vier-in-balans-model-optimaal-rendement-met-ict

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

25

2

Het veranderen van een onderwijs-concept in de school veroorzaakt vaak een tijdelijke, lichte dip in de resultaten

http://kennisnet.nl/artikel/het-vier-in-balans-model-optimaal-rendement-met-ict


Hoofdstuk 7: Lerarentekort! Hoe zorg ik voor voldoende handen in de klas?Kunnenbeschikkenovervoldoendegoedelerareniseenrandvoorwaardevoorgoedonderwijs.Dithoofdstukgaatnietexplicietoverhetwervenvannieuwecollega’s,maaroverhetcreërenvaneenstimulerendleer-enwerk-klimaat.Ingrediëntendaarvoorzijnonderandere:opleidingencoachingopdewerkplek,intervisie,hetsamenontwerpenvanonderwijs,systematischeloopbaanbegeleiding,eneengrotediversiteitaanwerkopdrachten.Boven-dieniseenkenmerkvaneenfijneleer-enwerkplekdatprofessionalsersterkbetrokkenzijnbijdeorganisatievandeschool.Hetleiderschapiservakergedeeldencollega’servarendatzijeenonmisbaaronderdeelzijnvanhetteam.

De rol van ICTWatkunnenwe(enwillenwe)vanICTverwachtenalshetgaatomeenoplossingvoorhetlerarentekort?Webesprekenindithoofdstukvooraldetijdbesparenderolvantechnologieenderolvanlerenopafstand.Daarnaastkijkenwenaardeverwachtingenvoordekomendedecenniavanbijvoor-beeldartificial intelligence(AI)inhetonderwijs.

Hoofdstuk 8: Hoe zet ik een moderne school neer als ik vanaf nul kan beginnen?Inhoofdstuk8behandelenweschoolorganisatiesdiedekanskrijgeneennieuweschooltestarten.Hetgaatdanomeennieuwgebouwendeinrich-tingdaarvan,nieuwpersoneel,nieuweleermiddelenenmediaen(indege-noemdevoorbeelden)omeennieuwonderwijsconcept.Hoeweldezevraagnietvaakvoorkomt,biedthetdebetreffendeschooldemogelijkheidhetheleconceptschoolteherzien.Datkanookleerzaamzijnvoorbestaandescholen.Waaromzijnkinderenopdegesteldetijdenineengebouw?Waaromlerenzedaarwatzeleren?Hoebereidenwezeechtvoorophuntoekomst?Watbetekenthetommedewerkertezijninzo’nnieuwecontext?Enwatvraagtdatvandeopleiding?

De rol van ICTWatzijndeconsequentiesvoordeICTwanneerjeeengeheelnieuweschoolstart?Veelhangtnatuurlijkafvanhettypeonderwijsdatinhetgebouwwordtaangeboden.Wegaanerindithoofdstukvanuitdathetonderwijs-kundigconceptalisuitgewerkt,metgepersonaliseerdlerenalsuitgangs-punt.VervolgensbesprekenwedetweegebiedenwaaropICT-keuzeszichmoetenrichten:dedigitaleleeromgevingendeinfrastructuur.

Hoofdstuk 9: Handvatten bij veranderenNaastdepraktijkhoofdstukkenhebbenweooktheorietoegevoegdoververanderstrategieëninonderwijsinnovaties.Wegaaninopdevraagwaaromjezouwillenveranderen,enhoejedatzoukunnenaanpakken.Webespre-kenookhoeeencyclischeenlerendeaanpakvandeverandering,dieinlijnismetdeinhoudelijkeveranderingindeschool,totduurzameeffectenleidt.Ookleggenweindithoofdstukuithoejederubricsvoorschoolontwikke-lingkuntgebruikenenbeschrijvenweeenaantalkenmerkendeinterventiesvoorverschillendeschoolontwikkelfases.

RubricsAanheteindvanhoofdstuk9hebbenwevooreenaantalessentiëleinnovatie-thema’srubricsuitgewerkt.Metdezerubricskunjedeinnovatieindeeigenschoolinkaartbrengenenzobepalenwatdevolgendemogelijkeontwikkel-stapinjouwsituatiezoukunnenzijn.Wehebbenookgeprobeerdzoveelmogelijkverbindingenteleggentussendepraktijkvoorbeeldenenderubrics.

MEER ONLINE INFORMATIE Opdewebsitelucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderenvindjeach-tergrondmaterialendiekunnenhelpenbijjeanalysevandehuidigesituatie.Ookvindjeerbehulpzamebronnendiedoorscholenzijngenoemdeninteres-santeachtergrondartikelenenrecenteonderzoeksrapportendiejeverderkunnenhelpen.

TOT SLOTMetditboekwillenwejeinspirerendevoorbeeldengevenvandiverseonderwijsinnovaties,indehoopdatdieietskunnenbetekenenvoordeont-wikkelingvanjeeigenschool.Wezoudengraagziendatditboekleidttotgesprekkenoverkrachtigeinnovatie-aanpakken,nietalleenoverdemeeval-lersmaarookoverdetegenvallers.Wehopendatjejepraktijkkennisverderwiltaanvullenenzinkrijgtomsamenmetcollega’soponderzoekuittegaannaarhetbesteantwoordopdegesteldevrageninditboek.Wezienvooronsdatditleidttotwatzomooievidence-informedveranderenheet:veranderenopbasisvangedeeldetheorieenpraktijkkennisenineenvoortdurendgeza-menlijkprocesvanreflecterenenleren.

27

2

http://lucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderen

Hoe sluit ik aan bij de (toekomstige) leefwereld van mijn leerlingen?

3


Omleerlingentekunnenmotiverenenboeien,wetenwedataansluitenbijhunleefwereldvangrootbelangis.Datkunjebijvoorbeelddoendoorlesstofteverbindenaanactuele,aansprekendeonderwerpenendoorleerlingenvaardigtemakeninhetleggenvanverbandenenhettoepassenvankennis.

Leerlingen hebben vaardigheden nodig

voor het leren in een snel

veranderende wereld Wewillenonzeleerlingenopleidenenvoorbereidenopdetoekomst,maarwetennognietgoedhoedezetoekomsteruitgaatzien.Wewetenweldatbepaaldevaardighedeneenandergewichtkrijgen.Deleerlingenvannuzullenzichmeerenmeergaan

bezighoudenmetvragenals:hoeweetikofdezeinformatiebetrouwbaaris?Hoeweetikwatmijnvolgendestapisalsikmijndoelwilbereiken?Hoewerkikgoedsamen?Hoekomiktoteengoedeoplossingvoorditprobleem?Zehebbenvaardighedenenattitudesnodigdiehetlerenineensnelverande-rendewereldbestendigen(VanderMolen&Kirschner,2017).Omleerlingenechttekunnenmotiverenenboeien,wetenwedataansluitenbijhunleefwereldvangrootbelangis(Ros,Lieskamp,&Heldens,2017).Indithoofdstukstaanscholencentraaldiedenadrukleggenopvaardig-hedenalszelfstandigheideneigenaarschap,endatbinnendehuidigeentoekomstigeleefwereldvandeleerlingen.Datdoenzedoorlesstofsterkerteverbindenaanactuele,aansprekendeonderwerpenendoorhunleerlingenvaardigtemakeninhetleggenvanverbandenenhettoepassenvanken-nisinverschillendesituaties.Willendeleerlingenietsonderzoekenineenmuseumofbuiten?Danzijndaarmogelijkhedenvoor.Indekernvakken

31

3


rekenenentaalkiezenleerlingenzelfhoezijdestofverwerken.Sommigescholenlatenkinderenlereninlevensechtnagebootstereisbureaus,restau-rantsentheaters.Opverschillendemanierenpogenzijtijdvrijtemakenvoorwerkvormenwaarinkinderenlerensamenwerken,reflecterenenevaluerenenkeuzesmaken:belangrijkevaardighedenvooreenduurzameleerontwikkeling.Opdiemanierwillendezescholendeinteressesvandeleerlingenaanspre-ken,debetrokkenheidenmotivatielatentoenemenendeleerlingenlatenwerkenaanbelangrijkecompetentiesvoordetoekomst.Defocusligtdusophetleren,nogvoorhetlevenenhetwerken.IndithoofdstuklaatdeSnijdersschoolzienhoejejeonderwijskuntver-rijkenenhoedeopleiding3TOdaarbijgeholpenheeft.BijMerlijnleesjehoejedoorhetandersinrichtenvanjeschooldooranderssamentewerkenleerlingen(weer)motiveertomteleren.InhetdeeloverICTstaanwestilbijdedigitalevaardigheden–ookweldigitalegeletterdheid–dieleerlingennodighebben.

Over Kindcentrum SnijdersLocatie: RijswijkAantal teamleden: 37Leerlingpopulatie: 430 leerlingen Directeur: Ivan Trouwborst

Sommige scholen laten kinderen leren in levensecht nagebootste reisbureaus, restaurants en theaters

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

3

33

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

INTERVIEW

KINDCENTRUM SNIJDERS

‘We dachten: we moeten toch meer kunnen dan dit?’De Snijdersschool kreeg meerdere jaren goede inspectierapporten. Toch heerste er onder veel teamleden ontevredenheid. Ze wilden kinderen meer laten kiezen, hen meer aanspreken op hun interesses en talenten. Met elkaar onderzocht het team manieren waarop ze hun onderwijs konden verrijken en interessanter maken voor leerlingen en voor zichzelf. Directeur Ivan Trouwborst: “We dachten: we moeten toch meer kunnen dan dit?”


Vanuit welk onderwijsconcept werken jullie? “Wegaanuitvandrieelementen:eigenaarschap,echtekeuzesentoekomstgerichtheid.Westrevennaareigenaarschapvanallebetrok-kenen–vanleerlingen,maarzekerookvanleraren.Leerlingenzijneigenaarvanhunleerprocesenlerarenvanhetvormgevenvandatleerproces.Elkekeuzediejealsleraarmaakt,maakjealleenwanneerjekuntbeargumenterendathetkinderbetervanwordt.Alsdatnietzois,doenwehet(nog)niet.Voortdurendwordtereenappèlgedaanopdekinderen:kunjevertellenwatjevandaaghebtgeleerd?Aanwelkedoelenhebjegewerkt?Kunjeditinjeportfoliogebruikenalsbewijs?Doormeerpersoonlijkegesprekkenmetelkkindhelpenwezezichttekrijgenopwiezezelfzijn,waarzegoedinzijnenhoetecompenserenwaarzenietgoedinzijn.Metechtekeuzesbedoelenwedatleerlingenbeargumenteerdenonderbouwdmoetenkunnenkiezenvoorbepaaldevakkenendusookvoorbepaaldevakkenníet.Dooraantesluitenbijinteresseszijnleerlingenmeergemotiveerdenbeklijvendingenbeter.Zomogenleerlingenbijmuziekzelfeeninstrumentkiezen.Zecommitterenzichdaarvoortenminsteeenjaaraan.Alleenwanneerzemetonderbouwdeargumentenkomen,mogenzeophunkeuzeterugkomen.Hetisdusnietvrijheid-blijheid.Aldenkensommigeoudersdataanvankelijkmis-schienwel.Dievragenzichdanhardopafofernietookgewoondingenmóeteninhetleven?Weleggenzeuitdaterbijvoorbeeldrondomspel-lingheuswelverplichtaanbodis,maardatwealtijddemotivatievanleerlingenwillenaanspreken.Toekomstgerichtzijnwedoortechnologieslimintezetten.Wewetennogniethoedemaatschappijerstraksuitziet,maarwewetenweldattechnologieeenbelangrijkefactoris,duswillenwekinderendaarmeebekendmaken.DatbetekenteeniPadvanafgroeptwee,diemeenaarhuisgaat.Enindemidden-enbovenbouwlerenwezeondermeerhoezefilmpjeskunnenmakendiealsbewijskunnendieneninhunportfolio.”

Wat was de aanleiding voor de Snijdersschool om te willen veranderen?“Naeenpositiefinspectiebezoekin2005sprakeencollegazichuit.Hijvonddatweniethetbesteuitonzeleerlingenhaalden.Ookdachthijdatweallemaalveelgelukkigerzoudenwordenwanneerwemoch-tendoenwatweleukvonden.Hijwildemeermetteamteachingdoen.

Hijhadeenhekelaanmuziekles,maarvoorgeschiedeniskonjehemwakkermaken.Hijopperdehetideemetworkshopstewerken,zodatkinderenmeerkeuzehebbeninwatzewillendoen.Hetbleekeenbredergedragenbehoeftebehoeftetezijnbijcollega’s.Ookikvoeldedathetandersmoestkunnen.Doordeopmerkingvandieeneleraarisdatgevoelverderaangewakkerd.”

Welke wijzigingen in teamcultuur waren noodzakelijk om het onderwijsconcept te veranderen?“Hetzitinhetdnavanonzeschoolominnovatieftezijnentewillenleren.Deschoolisopgerichtin1953,vlaknadeoorlogendewaters-noodramp.Deinsteekbijdeoprichtingwasdatkinderenvooralpleziermoestenbeleven.Nogaltijdiszo’ntachtigprocentvanonzelerarengerichtopveranderingofstaatdaarvooropen.Wenemengezamenlijkbesluiteneneriseengrootdraagvlakvoorvernieuwingen.Wehebbenhardgewerktaaneenprofessionelecultuur.Zostekenwealtienjaarenergieinhetomgaanmetfeedback.Hoekunjeelkaardemogelijkheidgeventotreflectie?Hoekomjevanhetervarenvaneenbelemmeringnaarjeveiligvoelenenjedurvenuitspreken?Daarnazijnwegaanwerkenaangelijkwaardigheidenvertrouwen.Alsjedeverantwoordelijkheidvoorhetlerenbijdeleerlingenwiltleggenenhenmeereigenaarschapwiltgeven,moetjejelerareninstaatstellendittedoen.Zesteamledenhebbendeopleiding3TO(Team-masterTransitienaarToekomstgerichtOnderwijs4vanLucasOnder-wijsenHogeschoolLeiden,red.)gevolgd.Datheeftonsveelhandvat-tengegevenenwerktalseenolievlekopderestvandeorganisatie.”

4 hsleiden.nl/opleiden/opleidingen/teammaster-transitie-naar-toekomstgericht-onderwijs/index

Door de opmerking van die ene leraar is ons gevoel verder aangewakkerd

3

35

http://hsleiden.nl/opleiden/opleidingen/teammaster-transitie-naar-toekomstgericht-onderwijs/index


Hoe heeft teamteaching bijgedragen aan het halen van het beste uit de leerlingen? “Wehebbenbewerkstelligddatonzekinderenopeenanderemanierleren.Leerlingenstromenopofbovenhunniveauuit.Inhetvoort-gezetonderwijsziejedatterug:kinderenwetengoedwatzewillenendeuitstroomgegevenslijkenpassend.Doorteamteachingintezettenkrijgenleerlingentemakenmetmeerdereleraren.Dielerarenzettenechthuntalentenin,waardoordelessenbeterworden.Muziekleswordtgegevendooriemandmetpassievoormuziekles,nietomdathetertoevalligbijhoort.Leerlingenvoelendat.Daarnaastzienwedatdeleerlingenechtinzichthebbeninhunleerprocesendaarzelfvertrouwenvankrijgen.Ditiswaardevolvooralhetlerendatzeindetoekomstnogzullengaandoen.Wehebbenookandereonderwijsvariantenverkend,zoalsdeiPad-scholenenKunskapsskolan,maarwegavendevoorkeuraanhetvolledigbijonszelfhoudenvanderegie.”

Wat is jouw gouden tip aan scholen die ook willen veranderen? “Ontwikkelleervermogeninkleineteams.Gageenindividueleofcol-lectieveopleidingendoen.Vormlievergroepjesopbasisvaninteresseenexpertisezodatdieeenbijdrageaandeorganisatiekunnenleveren.”

INTERVIEW

SBO Merlijn ‘Een leerling riep: ik doe hier veel minder en leer veel meer!’ Merlijn wil gedemotiveerde leerlingen weer plezier in leren geven. Dat doet de school voor speciaal basisonderwijs door beter aan te sluiten bij het talent en de interesse van de individuele leerling en door het vergroten van zelfstandigheid. Directeur Mariëtte van den Bosch: “Een nieuwe leerling kwam naar me toe en riep verbaasd uit: ik doe hier veel minder en leer veel meer!”

“Wegelovendatiederkindvanuitzichzelfwillerenendathetonzetaakisomdienieuwsgierigheidwakkertemaken.Leerlingendiebijonsbin-nenkomen,zijnvastgelopeninhetjaarklassensysteemeninhetreguliereonderwijs.Ophunandereschoolbungeldenzevaakonderhetonderste

Muziekles wordt gegeven door iemand met passie voor muziek, leerlingen voelen dat

3

37

Over SBO MerlijnLocatie: op de grens van Laakkwartier en RijswijkAantal teamleden: 40Leerlingpopulatie: 164 leerlingenDirecteur: Mariëtte van den Bosch


niveauenwarenzenooittegelijkklaarmetanderen.Datwasverwoestendvoorhuneigenwaarde,daardoorzijnzeafgehaakt.Merlijnsluitdaaromzoveelmogelijkaanbijhunleerbehoefte:ophuneigenniveau,inhuneigentempoenaandehandvanbetekenisvolleren.Vooraldoordenadrukteleggenopwatkinderengoedkunnen,minderteremediërenenzebijdethema’sveelzelfuitleerinhoudenenwerk-plekkentelatenkiezen.Geziendegedragsproblemenvanveelkinderenishetbovendienbelangrijkdathetkindverantwoordelijkblijftvoorzijneigengedrag:iederkindzorgtzelfvoorhetoplossenvanzijnissues.”

Unitleren“WewerkenvanuithetgedachtegoedvanLucStevens.Hijpleitvoorgezamenlijkwerkenaanontwikkelingenleren.Daaromhebbenweparallelleheterogenegroepeningericht.Daarbinnenbenjealtijdergensgoedinenwordjealtijdeenkeerdeoudste.Unitlerenisvolgensmijuitermategeschiktvoorleerlingenmetge-dragsproblematiek.Veelgedragsproblemenzijnverminderddoordegecreëerderust5.Maaralsjealsschoolerggerichtbentopopbrengsten,durfjeditmisschiennietaan.Wanthetwerkeninunitsisweleeningrijpenderveranderingdanwevoorafhaddeningeschat.Wehebbenheteerstejaaralleandereontwikkelingenstilgezetomteamvormingindeunitsdekanstegeven.Gunjeschooldusrustentijdvooringrijpendeveranderingen.” Muren eruit“Klassenmurenbelemmerdenenwisselenvanlokaalgafgedoe,geduwengetrek.Daaromhebbenwedemureneruitgehaald.Daarnaastheb-benweunitsgemaaktmetleraren,logopedisten,stagiaires,pabo-studentenenonderwijsassistenten.Opdiemanierzijnertenminstevierogen,zodatjealtijdinstructiekuntgevenofmeteenleerlingapartkuntwerken.Jeleertveelvanelkaarenjekuntjeookevenafzonderenalsjedaaraanbehoeftehebt.”

5 Voor informatie uit onderzoek: wij-leren.nl/leeropbrengsten-unitonderwijs-klassikaal-onderwijs.php

Ieder kind zorgt zelf voor het oplossen van zijn issues

Motivatie Moet je inderdaad bij de leefwereld van leerlingen aansluiten om ze te motiveren? De meest gebruikte en baanbrekende theorie hierover is de motivatietheorie van Ryan en Deci (2000). Deze theorie gaat uit van de natuurlijke, aangeboren neiging van mensen om bezig te zijn met interessante dingen en te zoeken naar verbintenissen tussen zichzelf en de wereld, en is gebaseerd op de drie psychologische basisbehoeften: autonomie, competentie en relatie.

Volgens deze theorie kan een school of een leraar de volgende dingen doen om een leerling te motiveren:

• vertrouwen tonen in capaciteiten en groei6;• vanuit dit vertrouwen verantwoordelijkheden geven;• interacties aangaan (verbondenheid);• leerlingen als partner van het leerproces beschouwen;• de leerling zien als persoon met eigen interesses en karakter;• erkennen van behoefte aan initiatief en de leeromgeving;

daarop aanpassen.

De rol van ICT De in dit hoofdstuk beschreven scholen willen veel aandacht besteden aan de leefwereld van de kinderen en met hun onderwijs aansluiten bij die (digitale) leefwereld. In dit deel beperken we ons tot een bespreking van digitale geletterdheid: een belangrijk aspect waarin die leefwereld tot uiting komt.

De ontwikkelingen in de laatste dertig jaar zijn razendsnel gegaan. De wereld is overspoeld door technologie en om als burger te kunnen functioneren in leven en werk is het belangrijk om digitaal geletterd te zijn. Technologie heeft ook in het onderwijs een logische plaats verworven en het leren zal in de toekomst niet minder digitaal worden. Reden genoeg om te kijken naar de rol die de school speelt bij digitale geletterdheid.

6 nivoz.nl/nl/nro/over-motivatie-en-vertrouwen-de-zelfdeterminatietheorie

39

3

http://wij-leren.nl/leeropbrengsten-unitonderwijs-klassikaal-onderwijs.php

https://nivoz.nl/nl/nro/over-motivatie-en-vertrouwen-de-zelfdeterminatietheorie


NIET ZO VAARDIGWat kan een school bijdragen in het duiden, vertrouwd maken en ter discussie stellen van die grotendeels digitale leefwereld? Dat is niet eenvoudig. Hoewel het lijkt alsof kinderen vaardig zijn met computers, telefoons en andere apparaten, blijken digitale vaardigheden zoals informatievaardigheden en mediawijsheid zich niet vanzelf te ontwik-kelen. Veel kinderen blijken helemaal niet zo digitaal vaardig (Kennis-net, 2017). Daarnaast zijn er grote verschillen tussen leerlingen, onder andere door hun maatschappelijke achtergrond, zo blijkt ook uit de Monitor Jeugd en Media (Kennisnet, 2017). Tegelijkertijd is het niet vanzelfsprekend dat leraren en opvoeders de rol op zich nemen van gids en duider, omdat zij vaak zelf nog niet voldoende digitaal geletterd zijn. Het is voor leraren vaak lastig of zelfs ondoenlijk om alle techno-logische ontwikkelingen bij te benen. Al hoef je als leraar natuurlijk niet alles te weten om toch aan te sluiten bij de belevingswereld van leerlingen. Dus wat is digitale geletterdheid nu precies en en hoe kun je daar als school het beste mee omgaan?

DIGITALE GELETTERDHEIDDigitale geletterdheid heeft als doel leerlingen op eigen kracht te leren functioneren in een samenleving waarin digitale technologie en media een belangrijke plaats hebben7. Digitale geletterdheid is meer dan het kunnen bedienen van een computer, tablet of smartphone. Het is een complexe vaardigheid, bestaande uit cognitieve, metacognitieve en technologische vaardigheden (Aesaert, Van Nijlen, Vanderlinde, & Van Braak, 2014; Frerejean, Van Strien, Kirschner, & Brand-Gruwel, 2016; Brand-Gruwel, Wopereis, & Walraven, 2009).

7 curriculum.nu/voorstellen/digitale-geletterdheid/samenvatting-digitale-geletterdheid

Digitalegeletterdheidismeerdanhetkunnenbedienenvaneencomputer,tabletofsmartphone

Bij digitale geletterdheid draait het om de relatie tot generieke vaar-digheden die nodig zijn voor actieve deelname aan de huidige samen-leving, zoals communicatieve vaardigheden, kritisch denkvermogen, probleem-oplossend vermogen, sociaal-cultureel bewustzijn en creativiteit.

In (inter)nationale referentiekaders worden de volgende vaardigheden beschreven:• goed kunnen zoeken (efficiënt en effectief);• informatie kunnen beoordelen op relevantie en betrouwbaarheid;• het verantwoord en creatief kunnen verwerken van informatie;• informatie kunnen produceren en presenteren;• gegevens kunnen uitwisselen met anderen. Verder besteden veel van deze kaders aandacht aan:• bedieningsvaardigheden;• mogelijkheden en beperkingen van technologie;• meta-cognitieve vaardigheden (bijvoorbeeld doelen stellen,

plannen, stappen bedenken, evalueren);• veiligheid; • privacy;• ethisch gedrag en moreel besef bij online interactie;• computational thinking (hoe kun je een probleem zodanig

formuleren zodat de computer – of een virtuele assistent – het snapt?).

De Leerlingmonitor Digitale Geletterdheid 2019 van Kennisnet laat zien dat veel van deze begrippen in de praktijk niet als afzonderlijke domei-nen te meten zijn. De resultaten laten juist een hiërarchie zien in de ontwikkeling van vaardigheden die behoren tot digitale geletterdheid.

Informatie beoordelen op relevantie komt in dit onderzoek naar voren als een van de meest complexe vaardigheden, die je pas onder de knie kunt krijgen wanneer je een aantal andere (meer eenvoudige) vaardig-heden beheerst. Het is vergelijkbaar met de hiërarchie in het rekenon-derwijs: kunnen optellen, aftrekken en vermenigvuldigen gaat vooraf aan het leren worteltrekken en kwadrateren.

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

41

3

https://www.curriculum.nu/voorstellen/digitale-geletterdheid/samenvatting-digitale-geletterdheid/


Ineenontdeklabontdekje,experimenteerje,enleerjeveiligenzinvolomgaanmetnieuwetechnologie

INTEGRATIE IN VAKKENHoe we op school moeten omgaan met digitale geletterdheid staat al langer ter discussie. Scholen maken hun leerlingen al wel digitaal vaardig, maar doen dat vaak ad hoc. Met een leuk project bijvoorbeeld, of door deel te nemen aan een landelijke programmeerwedstrijd. Vaak wordt daardoor veel aandacht besteed aan één onderdeel. Ook beklijven losse lessen onvoldoende. Om leerlingen echt digitaal gelet-terd te maken is meer nodig. Het vraagt bijvoorbeeld om een goede pedagogiek en het vermogen je met belangstelling in de digitale wereld te verdiepen. Scholen zijn zich daarvan bewust en zoeken naar een duidelijke lijn. Ze volgen de ontwikkelingen rond het nieuwe curriculum, in de hoop dat een meer geïntegreerde aanpak beter zal werken. Het klinkt logisch dat je de digitale context in elk vak zou moeten laten terugkomen. Als je leerlingen leert lezen, wil je ze immers ook online geletterd maken (zodat ze bijvoorbeeld online teksten begrijpen). Maar dit zijn zaken die de komende jaren verder moeten worden onderzocht.

> Kijk bijvoorbeeld naar de leerdoelen en opdrachten voor digitale geletterdheid

van Curriculum.nu 8 en het Handboek Digitale Geletterdheid van Kennisnet9 > Lees meer over maatwerk en personaliseren met ICT in hoofdstuk 4 en 5

ONTDEKLAB

Een van de manieren waarop je leerlingen en leraren laagdrempelig met nieuwe technologische ontwikkelingen kunt laten kennismaken is door het opzetten van een ontdeklab10. Dit is een inspiratieruimte waarin leerlingen buiten de normale onderwijssetting aan andere manieren van onderwijs werken. In een ontdeklab ontdek je, experimen-teer je en leer je veilig en zinvol omgaan met nieuwe technologie.

8 curriculum.nu/voorstellen/digitale-geletterdheid 9 kennisnet.nl/publicaties/werken-aan-digitale-geletterdheid-van-visie-naar-praktijk10 kennisnet.nl/artikel/ontdeklab-verbindt-de-onderwijsvisie-met-de-onderwijspraktijk

Jekuntgeleidelijkstartendoorindemiddagurentijdtemakenofjuist all the way gaan

43

3

Zo kan het ookJe hoeft het natuurlijk helemaal niet zo aan te pakken zoals de Snijdersschool of Merlijn. De mate waarin je je onderwijs toesnijdt op de leefwereld van het kind kan verschillen. Je kunt bijvoorbeeld geleidelijk starten door in de middaguren tijd te maken (zoals bij ’t Palet) of juist all the way gaan.

LATERNA MAGICAEen inspirerend voorbeeld van dat laatste is Laterna Magica in de Amsterdamse wijk IJburg. Laterna Magica is een echte leer- en leef-gemeenschap, waar sinds 2007 ervaring is opgedaan met leefwereld-gericht leren en waar zelfs de kernvakken volledig geïntegreerd worden aangeboden in realistische settings rondom een thema. Kinderen mogen bijvoorbeeld solliciteren op functies als dierenexpert in de ontdektuin, organisator bij het eigen evenementenbureau of mede-werker bij de kunstuitleen. Leerlingen zijn creatief bezig en leren een onderneming opzetten. Ze kunnen ook koken, eten, sporten, dansen, muziek maken, naar het theater gaan of werken in een werkplaats, atelier of moestuin. En natuurlijk ook lezen, rekenen en spellen. Kinde-ren beschrijven in een persoonlijk ontwikkelplan hoe ze hun leerdoelen op de lange termijn denken te behalen en kiezen op basis daarvan onder leiding van een coach hun dagelijkse activiteiten. Laterna Magica is een oefenplaats waar je kunt ervaren wat het leven de moeite waard maakt. Leerlingen en leraren oefenen met verant-woordelijkheid, eigenaarschap en leidinggeven aan jezelf.

> Meer hierover kun je lezen in het boek Scholen om van te leren van Kennisnet11 en op de website van Laterna Magica12

11 kennisnet.nl/artikel/scholen-om-van-te-leren/12 laternamagica.nl/

http://Curriculum.nu

https://www.curriculum.nu/voorstellen/digitale-geletterdheid

https://www.kennisnet.nl/publicaties/werken-aan-digitale-geletterdheid-van-visie-naar-praktijk/

https://www.kennisnet.nl/artikel/ontdeklab-verbindt-de-onderwijsvisie-met-de-onderwijspraktijk/

https://www.kennisnet.nl/artikel/scholen-om-van-te-leren/

https://www.laternamagica.nl/


DenkvraagHoekunjeinjeeigenschooldeautonomievankinderenenlerarenvergroten?

Hulpbronnen LEESVOER

Meer lezen over alternatieven voor onderwijssystemen die zuiver zijn gericht op meetbare opbrengsten en resultaten?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING

2. LEESWIJZER/GEBRUIKERSGIDS

3. Hoe sluit ik (beter) aan bij de leefwereld van mijn leerlingen?

4. Hoe lever ik maatwerk aan ieder kind?

5. Hoe trek ik nieuwe leerlingen aan?

6. Lerarentekort! Hoe regel ik voldoende handen voor de klas?

7. Hoe kan ik met gebruik van ict beter personaliseren?

8. Hoe zet ik een moderne school neer als ik vanaf nul kan beginnen?

9. Handleiding Rubrics

Case (interview)

ICT / digitale geletterdheid

Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Zin in school – Luc Stevens (2004)

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Het prachtige risico van onderwijs – Gert Biesta (2015)

Meer voorbeelden van schoolinrichting?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Inspiratiegids voor klasinrichting en scholenbouw – 21st century skills: de kracht van fysieke leeromgevingen – Jo Tondeur, Lisa Herman, Marina Berbel, Maruxa Touceda en Joost Vaesen (2019)

Meer voorbeelden van scholen die afgestemd zijn op de leefwereld van leerlingen?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Scholen om van te leren – Frans Schouwenburg (2015)

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

kennisnet.nl/artikel/scholen-om-van-te-leren/

> In hoofdstuk 9 vind je Rubric 1: Leerling en onderwijs. Deze rubric besteedt aandacht aan autonomie en de zelfredzaamheid van leerlingen. Je kunt lezen hoe het onderwijs op diverse manieren wordt ingericht en afgestemd op de onderwijsbehoeften van leerlingen.

BINNENKIJKENJe bent van harte welkom te komen binnenkijken bij de genoemde scholen. Neem voor een afspraak met de Snijdersschool contact op met Ivan Trouwborst via [email protected] of 070 – 307 78 67 en met Merlijn met Mariëtte van den Bosch via [email protected] of 070 – 399 37 09.

OPLEIDINGWanneer je beter wilt aansluiten bij de toekomstige leefwereld van je leerlingen is meestal een flinke verandering nodig. De teammaster 3TO helpt je daarbij. Samen met collega’s leer je deze transitie vorm te geven, te begeleiden en te realiseren in jouw eigen school. De opleiding biedt het deelnemende team de mogelijkheid met deskun- dige coaching een verandering te realiseren en tegelijkertijd een masterdiploma te behalen. Meer weten over de teammaster? Neem dan contact op met Roos van der Voort, onderwijsmanager 3TO, via [email protected] of 071 – 518 87 26.

HULP VAN LUCASOok het bestuur van Lucas Onderwijs staat voor je klaar met advies, ondersteuning en meer informatie over de opleiding 3TO. Neem contact op met de afdeling OK&I via [email protected] of 070 – 300 11 00.

MEER WETEN?Aanvullende bronnen en materialen zijn te vinden op lucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderen.

Bij3TOleerjesamenmetcollega’sdetransitievormtegeven,tebegeleidenenterealiseren

45

3


mailto:[email protected]





Hoe lever ik maatwerk aan ieder kind? 4

Hoe lever ik maatwerk aan ieder kind?

Leerlingen werken aan eigen doelen in een persoonlijk leerplan Maatwerkleverenenaansluitenbijdebehoeftenen

mogelijkhedenvanelkkind:datisdédrijfveerachterveelonderwijsvernieuwingen.Ookdescholenindithoofdstukhebbengekozenvoorhetbereikenvanhundoelenviamaatwerk.Waaromkiezendezescholen

daarvoorenwatbereikenzeermee?Willenzedeleerlingeigenaarvanhetleerproceslatenzijnomdatdatdebesteaanpakisvoorhetleren?Ofomdateigenaarschaponderdeelisvanpersoonsontwikkeling?Spelenbeidemotiva-tiesmisschieneenrol?

VolgensrecentonderzoekvanNRO(VanderVegt,Kieft&Bekkers,2019)blijkt,bijhetbereikenvanpersoonlijkedoelen,eendiverseonder-steuningbijzelfsturingenzelfredzaamheidvanbelang.Simpelwegomdatelkeleerlingandersis.Hetpersonaliserenvandieondersteuning,waarbijdeeenanderehulpkrijgtdandeander,maaktdatleerlingenallemaalwordenuitgedaagdomtelerenwatzijkunnenenwillenleren.

Wetenwaareenleerlingstaatinzijnontwikkelingenwathemmotiveert,isheelbelangrijk.Begeleidingdoordeleraarblijftdaarbijcruciaal.Diezorgt

Hetpersonaliserenvanondersteuning,waarbijdeeenanderehulpkrijgtdandeander,maaktdatleerlingenallemaalwordenuitgedaagdomtelerenwatzijkunnenenwillenleren.

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

49

4


immersvoorhetontwikkelenvandebenodigdemetavaardighedenbijdeleerling,hetsamenmetdeleerlingevaluerenvandevoortgangenhetstellenvannieuwedoelen.Onderstaandescholenhebbenmetvallenenopstaangemerktdateengepersonaliseerdemaniervanwerkeneffectiefkanzijn.

Zoalsbesprokeninhoofdstuk2zijndeopbrengstenvanscholengerichtopleven,lerenenwerken.DeRegenboogiseenvoorbeeldvaneenschooldienadruklegtophetleren.DeRegenboogheefteendigitaalsysteemgebouwdomdeontwikkelingvanleerlingentekunnenvoorspellen(integenstellingtothetsimpelwegvolgenvanderesultaten).Doorleerlingeninteschalenenmetzichzelftevergelijken,wordendeleerlingenmeeropmaatbediend.DeinzetvanICTmaaktdatmogelijk.

DeBrasiseenschoolzonderleerstofjaarklassensysteem.DeBrasbetrektdeleerlingmeerbijhetleerproces.Ditgebeurtdoorhetleggenvannadrukophetprocesvanhetlerenendoorgerichttezijnopsocialisatieenpersoons-vorming.Uiteindelijkleertdeleerlingbewustekeuzestemakenbinnenhetlesaanbod,passendbijdegekozenleerdoelen.Denkbijvoorbeeldaanwork-shopsvoorinstructieofaangroteonderzoeksvragendiesamenmetandereleerlingenwordenonderzocht.

DeSchoolinZandvoortisin2008opgerichtmetalsdoel:maatwerkleverenaanalleleerlingen(lerenensocialisatie,red.).HiertoeintegreertDeSchoolnaschoolseopvangenonderwijsenhanteertzeflexibeleschooltijden.Zoisdeschoolvijftigwekenperjaaropenenkunnenleerlingenenoudersflexibelgebruikmakenvandeopeningstijden.Maatwerkbetekentookdatdeleer-lingenenoudersinspraakhebbeninwatleerlingenleren.Leerlingenwerkenaaneigendoelenineenpersoonlijkleerplan.Opdezemanierkanergedif-ferentieerdwordeninaanbodentijd.Endoordezemaniervanorganiserenkomenleerlingenzelfstoeaanalle52kerndoelen.

NahetverhaalvandezedriescholenstaanwestilbijadaptieflerenenhetvolgenvanleerlingenmetbehulpvanICT.

Over RKBS De RegenboogLocatie: LaakkwartierAantal teamleden: 80Leerlingpopulatie: 680 leerlingenAdjunct-directeur: Jessica Hendriks

INTERVIEW

RKBS DE REGENBOOG

‘We benaderen onze leerlingen nu veel proactiever’ De Regenboog in het Laakkwartier wil beter inspelen op de leerbehoefte van ieder kind en heeft een sys-teem gebouwd waarmee de ontwikkeling van leerlin-gen kan worden voorspeld. Het doel? Meer naar de mogelijkheden van het kind kijken en minder naar de in het verleden behaalde resultaten. Adjunct-directeur Jessica Hendriks: “We zetten de leerlingen af tegen hun eigen leerlijn en mogelijkheden. Liggen zij op koers en ligt de klas op koers?”

4

51


DeRegenboogstaatineenachterstandswijk.DeschoolteltalsgevolgdaarvanveelNT2-leerlingen,daarbijveelkinderenmeteenouderdieindetentiezit,enrelatiefveelleerlingendiekampenmetgedragspro-blematiekofeenlaagIQ.InsommigeklassenheefttachtigprocenteenIQlagerdanvijfentachtig.MaarDeRegenbooghoudtbijnaaldiekinderenbinnenboord.Leerlingendienormaalgesprokenzoudenuit-stromennaarspeciaalonderwijskunnenopDeRegenboogwélblijven.“Alsjeonzeschoollangsdelandelijkenormlegt,scorenwerelatieflaag”,verteltadjunctHendriks.“Maardatneemtnietwegdatonzeleerlingenweldegelijkveelvooruitgangboeken.Eenklasbijonsis–vanwegedeaanleg,taalvaardigheidenomstandighedenvandeleerlin-gen–niettevergelijkenmeteen‘gemiddeldeklas’inNederland.”

Eigen systeemDeRegenboogzochtnaareensysteemdatmeerrechtzoudoenaandierealiteitenaandemogelijkhedenvandeleerlingen.Eensysteemookdatdemogelijkhedenvoorontwikkelingzoulatenzien.AanvankelijkgebeurdedatzonderICT;hetteamwaszelfinstaatopbasisvandataperleerlingdeontwikkelingtevoorspellen,doelentestellen,plan-nentemakenenhetonderwijsaanbodaantepassen.Hetnadeelwasdatnieuwecollega’shetmoeilijkvondenzichdiespecifiekeaanpaksneleigentemaken.Bovendienwashettijdrovend.DaaromwildeDeRegenbooggraageenICT-oplossingdieditzouvergemakkelijken.Hendriks:“Randvoorwaardewasdatdeleraarzelfderegiemoestheb-benenmoestkunnenafwijkenvandenorm.”

Ontwikkeling voorspellen Hetteamontwikkeldevierniveau-profielen,gebaseerdopdemoge-lijkegroeivandekinderentenopzichtevanzichzelf–nietvanelkaar.DaarnalietdeschooleenICT-toolbouwenomdeontwikkelingperleerlingtekunnenvoorspellen,opbasisvanderesultatenopdeNSCCT(NietSchoolseCognitieveCapaciteitenTest),deschoolvaar-

digheidstoetsenvanBoomeneencompetentiebelevingsschaal.Indetoolwordtdedidactischeleeftijd(DL)afgezettegenhetdidactischeleeftijds-equivalent(DLE)vandeleerling,pluseenontwikkelingsverwachting.Deleerlingwordtopbasishiervaningedeeldopeenvandevierniveaus.Alleleerlingenopdatniveaukrijgenhetonderwijsaangebodenineentraditio-nelesettingmetgroepsgewijzeinterventies.Hendriks:“Devastegroepenbiedendeleerlingeneenveilige,vertrouwdeomgeving.”

Proactieve benaderingOnderdeelvandeICT-oplossingzijnoverzichtelijkedashboardsvoorhetbijhoudenvandeontwikkelingvanhetkindenhettonenvanrealis-tischeverwachtingenopbasisvanverzameldedata.Hendriks:“Daar-nastellenweonszelfdevraag:watmoetenwedoenomhetkindhiertekrijgenoftehouden?Of:watwasdesuccesfactorwaardoorhetzoveelbeterisgegaan?Wedoenheelveelmetdedatadieweverzamelen.Hetgroepszorgplanwordtnuvooreendeelautomatischgegenereerd,eenanderdeelwordtgezamenlijkgemaaktdoorlerarenvaneenbepaaldleerjaar.Bijiedereleerlingbesprekingkijkenwe:ligthijofzijopkoersenligtdeklasopkoers?Wezettendeleerlingenaftegenhuneigenleerlijnenmogelijkheden.Webenaderendeleerlingennuproactiever.”

Volgensdeadjunct-directeurhebbendeleerlingenalveelprofijtvandeproactievebenadering.“Zewordennumeeropmaatbediendenziendathuninzetwordtbeloond.Sindswemetditsysteemwerken,kijkenwenietmeeraantegen‘roderesultaten’.Alsnelliethetsysteemzienwatdelerarenallangerwisten:datwehetmaximaleuitdekinderenhalenendatweheteigenlijkheelgoeddoen.”

DevolgendestapdieDeRegenboogwilzettenismeergebruikmakenvandigitalehulpmiddelenbijdegebruiktemethodes,verteltHendriks.“Vooralomdewerkdrukteverlagendieveroorzaaktwordtdoorna-kijkwerk.Ditvraagteeninvesteringintablets.”

We zetten de leerlingen af tegen hun eigen leerlijn en mogelijkheden

Leerlingen die normaal gesproken zouden uitstromen naar speciaal

onderwijs kunnen hier wél blijven

4

53


“Wewerkenmetadaptiefonderwijsenhantereneendidactischeaanpakdiegebaseerdisopervaringsgerichtonderwijs.Onsonderwijssluitzogoedmogelijkaanbijdetalentenvanelkkind.Kernwoordenzijndaarbij:eigenaarschap,persoonsontwikkeling,welbevindenenbe-trokkenheid.Daarnaastiserveelaandachtvoorwetenschap,techniekenICT.BijDeBraswordtthematischgewerktmetaandachtvoorverwonde-ren,natuur,dewereld,creatievevakkenennatuurlijktaalenrekenen.Onzelerarenzijnspecialistendiedaaroverworkshopsverzorgen.Wijhebbenhiervoorgekozenomdatweervanovertuigdzijndatkinderenindetoekomst–naastkennis–veelvaardighedennodighebbendietemakenhebbenmetlerenleren.

FamiliegroepenDeBraswerktmetfamiliegroependiegeclusterdzijnindrieunits:onderbouw,middenbouwenbovenbouw.Indezefamiliegroepenzit-tenkinderenvanverschillendeleeftijden,netzoalsthuis.Deouderekinderenhelpendejongereeniedereenwordteenkeerdeoudste.Erwordtsamengeleefd,geleerd,ontwikkeldengespeeld.Kinderenmakensamenplezier,delenverdrietenzorgenvoorelkaar.Hetniveauvanleerlingenisingedeeldinkleurenendiehangennietpersesamenmetleeftijd.

Leerling is eigenaarBijhetlerenopDeBraszijnresultatenbelangrijk,maargaathetvooralomdewegernaartoe.Dushetaccentligtbijonsopsocialisatieensub-jectivatie.Hetprocesishelemaalopgebouwdrondomdeleerlingen.Delerarenverdelenonderlingdeverantwoordelijkheidvoordeorganisatie,

Over RK Basisschool De BrasLocatie: YpenburgAantal teamleden: 28Leerlingpopulatie: 320 leerlingenDirecteur: Margriet Roeleven

RK BASISSCHOOL DE BRAS ‘Bij ons wordt samengeleefd, geleerd, ontwikkeld en gespeeld’De Bras werd in 2002 opgericht in de Haagse wijk Ypenburg. Vanaf het begin focust De Bras zich op maatwerk voor de leerling. Het is dan ook een school zonder leerstofjaarklassensysteem. De nadruk ligt er op persoonsontwikkeling en het leerproces. De leerling kiest zelf in overleg met de mentor een passend lesaanbod bij de gekozen leerdoelen. Direc-teur Margriet Roeleven: “De maatschappelijke meer-waarde die ons onderwijs heeft, laat zich niet vangen in een COTAN-gecertificeerde toets.”

Ons onderwijs sluit zo goed mogelijk aan bij de talenten van elk kind

INTERVIEW

4

55


maardeleerlingzelfspeelteencrucialerol.Dieiseigenaarvanzijneigenleerproces:zelfdoelenstellen,zelfplannenhoejejetijdindeelt,zelfkijkeninwelkeruimtejewiltwerken.Deleerlingkiest–inoverlegmetdementor–eenpassendlesaanbodbijdeleerdoelen.Denkbijvoorbeeldaanworkshopsvoorinstructieofaangroteonderzoeksvragendiesamenmetandereleerlingenwordenonderzocht.Dezemaniervanwerkenmaaktdatdekinderenvaneenbepaaldeleeftijdsgroepzichnietlineairengelijkmatigontwikkelen.Daardoorkunnenzeelkaarhelpen.Natuurlijkhoudendementorenindegatendatdeleerlingenzichont-wikkelennaarhetpassendeeinddoel.Deafsprakenenresultatenwor-densamengeëvalueerdenmoetenwordenopgeslageninBordfolio,hetdigitaleportfoliodatwesamenmetdeSnijdersschoolhebbenontwikkeld.

Het volgen van het ontwikkelprocesOpDeBrasleggenwedenadrukopgepersonaliseerdlerenenrichtenweonsophetleerproces.Elkkindontwikkeltzichinzijneigentempo.Datkanbetekenendateenachtjarigemetrekenensamenwerktmeteentienjarige,tijdensdecreatievevakkenjuistdejongstekinderenhelptenmettaalfunctioneertopheteigenleeftijdsniveau.Omditprocestevolgen,werkenwemetLooqin.Aandehandvangerichteobservatieskijkenwenaarwelbevinden,betrokkenheid,competentiesenpresta-ties.Daarbijkrijgendemethodegebondentoetsenookeenplek.Omditprocesgerichteleerlingvolgsysteemtecomplementeren,gaanwevoorhetvergrotenvaninzichtindebasisvaardighedengebruik-makenvanDia.Wekunnendanookkiezenvooreenaanpakdiepast

bijonzeeigenvisieenonderwijspraktijk,zoalsdoorhetcombinerenvanDiametonzenieuwerekenmethodeMath.DaarnaastverzamelenkinderenbewijzenoverhunontwikkelinginBordfolio.Wevolgenhoeonzeleerlingenhetdoeninhetvoortgezetonderwijs.Onsschooladviesenhettoetsadviesvoorhetvervolgonderwijsliggenvaakuitelkaar.InhetVOblijktons(hogere)schooladviesinmeerdannegentigprocentvandegevallenjuisttezijn.Onzeleerlingenwetenzichdusgoedtehandhaveninhetvervolgonderwijs.Demaatschappelijkemeerwaardedieonsonderwijsheeftwordtzichtbaarindewaardevollemeesterproef–eeneindpresentatieaandehandvaneenonderzoeks-vraag–diedeschoolverlatersdoen.

Toon lefMijntipaananderescholen?Alsjewiltveranderen,toondanlef.Laathetoudelos.Vraagrugdekkingvanhetbestuur.Maartoondaarbijrea-liteitszinenbereidjeleerlingenookvooropeenandereschoolwereld.”

> Lees meer over het ICT-gebruik op De Bras in hoofdstuk 5

Het niveau van leerlingen is ingedeeld in kleuren en die hangen niet per se samen met leeftijd

Bij ons zijn resultaten belangrijk, maar gaat het vooral om

de weg ernaartoe

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

4

57


DE SCHOOL

‘Kinderen krijgen gelijke kansen als ze ongelijk onderwijs krijgen’De School in Zandvoort is helemaal georganiseerd rondom het kind. Om zoveel mogelijk maatwerk te kunnen bieden heeft De School veel traditionele kenmerken van het basisonderwijs losgelaten. Zo zijn er geen schoolvakanties of vaste schooltijden en werken de leerlingen niet in leerjaren. Directeur Rosanne Maters: “Ons motto is: kinderen hebben gelijke kansen als ze ongelijk onderwijs krijgen. Dat maken we met elkaar mogelijk.”

“Wijleverengewoonbasisonderwijsopeenongewonemanier.Wezijnbijvoorbeeldvijftigwekenperjaaropen–van’smorgensachttot’savondszes–zodatweveelflexibelermettijdenruimtekunnenomgaanenzoaanalletweeënvijftigkerndoelenkunnenwerken.Ookhebbenleerlingenenoudersinspraakenmedebeslisrecht.

Vijf thema’sWewerkenthematisch.Elketienwekenisereennieuwthema,waar-doorwevijfthema’sperjaarbehandelen.Vanuitdiethema’skomeneigenlijkalleschoolvakkenaandeorde:rekenenentaal,zaakvakkenenkokenoffilosofie.Aldievakkenwordengerelateerdaanbijvoorbeelddemiddeleeuwenofverkeerenvervoer.Eigenonderzoek,gastlessenenexcursieszorgenervoordathetlerenvandekinderencontextenbetekeniskrijgt.Deleerlingenwerkensomsindividueelensomsinkleinereofgroteregroepjesaanhuneigendoelen.Depersoonlijkedoelenstaangenoteerdinhetpersoonlijkleerplandatiederetienwekenwordtvastgelegdmetdeleraar,deouder(s)endeleerling.

Persoonlijk leerplanDeSchoolwerktmetgroeps-enpersoonlijkeleerplannen.Indezewerkwijzekomendedriepijlerssamen:differentiatieintijd(zoalsmeerenflexibeletijdvoortotaalpakketleerlingen),medebeslisrechtenthematischonderwijs.Hetgeheelisdynamischengerichtopzoweldegroep,hetindividualshetindividuindegroep.Deleerplannenhebbeneenformat.Formatshelpenomdekwaliteitopniveautehoudenenzeggenschapteborgen.Daarnaastfungerenzealshouvastvoor(nieuwe)lerarenbijhetzelfontwikkelenvanonderwijs.Formatshelpentevensbijdeuitvoeringendatisvanbelangomdatwemindermetgestandaardiseerdemethodeswerken.Totslotbevattenleerplan-neneenschataan(historische)informatieopindividueel,groeps-enschoolniveau.

We zijn vijftig weken per jaar open, zodat we veel flexibeler met tijd en ruimte kunnen omgaan

INTERVIEW

Over De SchoolLocatie: ZandvoortAantal teamleden: 14Leerlingpopulatie: 90 leerlingen Directeur: Rosanne Maters

4

59


KringenHetmaatwerkdatweaanelkkindgeven,wordtbijonsverdoorgevoerd.Webetrekkendeleerlingenbijverschillendeonderdelenvanheton-derwijsprocesenzehebbendaarinvloedop.Wedoenditvanuithetsociocratischeprincipevankringen,waarbijiedereenbinnenDeSchooldeeluitmaaktvantenminstetweekringen.Leerlingenzittenbijvoorbeeldautomatischindepersoonlijkekringendeleerlingen-bouwkring,ensomsindeleerlingenschoolkring.Erzijnpersoonlijkekringen,bouwkringen,schoolkringeneneentopkring.Inaldezekrin-gengaanmedezeggenschap,kwaliteitszorgenkennisproductiviteithandinhand.Vertrekpuntisdatrechtwordtgedaanaandeuiteenlo-pendebelangenvanleerlingen,oudersenmedewerkers.Leerlingenkunneninhunbouwkringbijvoorbeeldsuggestiesaandra-genvooreenexcursiebijeenthema.Indekringwordtdanbeslotenofhetvoorstelpastbijhetthema,watweervandenkenteleren,hoeveelhetkost,enhoeveelgelderoverblijftvooranderedingen.Deleerlingenbeherenopdiemanierookhuneigenbudget.

Zelf ontwerpenOnsonderwijslevertondernemendeleerlingenop,diezichverantwoor-delijkvoelenvoorhuneigenontwikkeling,deanderenhunomgeving.Leerlingendiegraagnaarschoolgaanengewendzijnaanflexibiliteit.Ookvoordelerarenbinnenonzeschoolheeftdezemaniervanwerkenveelgevolgen.Zeontwerpenbijvoorbeeldeengrootdeelvanhetonderwijszelf.Datisveelwerk,maarhetgeeftookveelvoldoening.Onsmottois:kinderenhebbengelijkekansenalszeongelijkonderwijskrijgen.Datmakenwemetelkaarmogelijk.Aanaandachtontbreekthetonsniet;wehebbeneenflinkewachtlijst.”

> Lees meer over De School in hoofdstuk 8

Differentiëren Als je vergaand wilt differentiëren en zo rekening wilt houden met de onderwijsbehoeften van de leerlingen, zijn de volgende aspecten van belang:• Denken over differentiatie: convergent of divergent;• Hoe je kunt differentiëren: niveau, tempo, met wie, hoe,

waar en zelfsturing;• Leervragen van kinderen (onderzoeksvragen, ontwerpen

en ondernemen);• Talentontwikkeling door onderwijsaanbod.

DENKEN OVER DIFFERENTIATIEWe zijn gewend rekening te houden met verschillen tussen kinderen in een klassikale setting. In de afgelopen twintig jaar is veel gedaan aan effectievere vormen van instructie, rekening houdend met het niveau en tempo van het kind en gericht op het bij elkaar houden van leerlingen in dezelfde leeftijdsgroep. Deze convergente differentiatie blijkt voor bepaalde aspecten van het onderwijs heel effectief te zijn. Toch mer-ken steeds meer leraren dat zij voor een flink deel van de leerlingen niet raak schieten met hun instructies en werkwijzen.

Het is daarom zaak ook anders te denken over differentiatie: niet al-leen gericht op tempo en niveau ten opzichte van andere kinderen in de groep, maar ook op de individuele kenmerken en mogelijkheden van elk kind. Met een divergente differentiatie-aanpak gaan we ervan uit dat alle kinderen verschillend zijn en dat zij zich ten opzichte van zich-zelf zouden moeten kunnen vergelijken, zodat ze persoonlijke leerdoe-len kunnen formuleren.

HOE JE KUNT DIFFERENTIËRENEr zijn veel manieren waarop we kunnen differentiëren. De meest bekende zijn de niveau- en tempodifferentiatie: als je bepaalde stof al beheerst, mag je verder met een verrijkingsaanbod. Als je nog uitleg nodig hebt, krijg je die voordat je aan het werk gaat. Als je daarna nog begeleiding nodig hebt, is die er in de vorm van verlengde instructie of begeleide oefening. Ook kan niveaudifferentiatie worden uitgewerkt naar het werken in niveaugroepen. Dat laatste is overigens niet altijd effectief, omdat kinderen dan te weinig worden geprikkeld in hun zone van naaste ontwikkeling.

Onze leerlingen zijn ondernemend en voelen zich verantwoordelijk

voor hun eigen ontwikkeling, de ander en hun omgeving

61

4


Maar er zijn meer mogelijkheden, bijvoorbeeld door leerlingen een keuze te geven in de manier waarop ze de stof verwerken (‘Schrijf na de introductie van het thema een verhaal of een gedicht, doe dat alleen of samen, aan je tafeltje of op de mat’). Zo bied je kinderen een kans om op basis van (begeleide) zelfsturing aan de slag te gaan. Kinderen zijn allemaal verschillend in de manier waarop ze begeleiding nodig hebben: de een heeft aan een half woord genoeg en kan meteen aan de slag, de ander heeft baat bij een stappenplan of instructiekaart. Door keuze te bieden, versterk je bovendien het gevoel van autonomie en competentie.

LEERVRAGEN VAN KINDERENDaarnaast is er nog de mogelijkheid om te differentiëren in het wat. Als kinderen de mogelijkheid krijgen zelf een onderwerp te kiezen (bijvoorbeeld binnen een groepsproject of -thema), creëer je ook meer mogelijkheden om kinderen te laten doen waar ze goed in zijn. Aan de hand van zo’n eigen thema kunnen ze onderzoeken, ontwerpen en ondernemen. Ook daarmee doe je recht aan de diverse talenten van de leerling.

TALENTONTWIKKELING DOOR AANBODOm talenten van kinderen te kunnen herkennen en die vervolgens te kunnen ontwikkelen, is een breed cultureel en maatschappijgericht aanbod nodig. Je voorkomt dat talentontwikkeling alleen plaatsvindt op het gebied van kunst, cultuur en sport door eerst met elkaar te bepalen aan welke talenten je in het bijzonder wilt werken. Dat kan bij-voorbeeld ook sociaal, technisch, ondernemend of filosofisch gericht zijn. Daarna kun je samen met partners in wijk of buurt bepalen op welke manier de school zich kan profileren.

De rol van ICT Wereldwijd neemt de belangstelling toe voor beter en anders meten. Scholen willen graag personaliseren en differentiëren en dat vraagt om het nauwgezet volgen van de ontwikkeling van iedere leerling. Zowel leraar als leerling hebben daartoe inzicht en overzicht nodig.

Scholen willen ook de voortgang bij andersoortige werkvormen (zoals authentieke opdrachten) kunnen meten en daarop samen met hun leerlingen kunnen reflecteren. Daarvoor zijn andere vormen dan tradi- tioneel toetsen nodig. De verwachting is dat technologie daarbij goed kan helpen, onder andere met adaptieve oefensystemen. Het is dus niet vreemd dat formatief toetsen erg in de belangstelling staat. Adaptieve leersystemen leveren data met informatie over het leerproces; informa-tie die de leraar kan interpreteren om dat leerproces bij te sturen.

NIEUWE TOOLSIn de casus van De Regenboog lezen we dat een zelfontwikkelde ICT-tool – die niet de resultaten volgt maar de ontwikkeling van de leerling kan voorspellen – het team in staat stelt vooruit te kijken en toe te werken naar doelen die moeten worden bereikt.

In de casus van De Bras wordt Bordfolio genoemd: een digitaal port-folio waarin leerlingen plannen, verzamelen, delen en reflecteren. Dit portfolio is in opdracht van De Bras en de Snijdersschool gebouwd om de werkwijze, die bij het onderwijsconcept hoort, te kunnen waarma-ken. Het toont maar weer aan hoe belangrijk ICT is bij het personalise-ren van onderwijs.

Het feit dat beide producten op maat zijn gemaakt voor deze scholen is opvallend. Er bestaan meer diensten die in functionaliteit vergelijk-baar zijn, zoals MijnRapportfolio en Schoolfolio. Ook die zijn ontstaan vanuit de behoefte van de school een digitaal portfolio te maken dat verdergaat dan alleen de opslag van werkmateriaal door leerlingen. Deze scholen hebben een systeem op maat laten ontwikkelen en de ontwikkelaars zijn vervolgens gaan kijken hoe ze dat systeem bij an-dere scholen konden onderbrengen.

Dit laat goed zien hoe versnipperd de kennis is in deze markt. Scholen met andere onderwijsconcepten vormen maar een klein percentage van alle scholen in Nederland (ongeveer 15 procent). Voor productont-wikkelaars loont het nauwelijks daarop in te spelen. Daarom voelen deze scholen zich vaak genoodzaakt zelf een systeem te (laten) ont-wikkelen dat precies past bij het gehanteerde onderwijsconcept. Een zelfgebouwd systeem kent natuurlijk ook risico’s: de verantwoording van de leerresultaten aan het bestuur en de inspectie kan er minder transparant door worden en de ontwikkeling van een product kan stil komen te liggen terwijl het al wel in gebruik is.

63

4


ADAPTIEVE LEERMIDDELENCentraal in het leveren van maatwerk staat het gebruik van digitale, adaptieve leermiddelen. We hebben de laatste jaren steeds meer inzicht gekregen in de bijdrage die dergelijke leermiddelen kunnen leveren in de klas (Van der Wilt, Bruijn, Stam, & Van der Veen, 2018). Adaptieve materialen bieden beter zicht op de leerprestaties en ontwikkelingen van de leerling. Daarnaast is er het grote voordeel van directe feedback. De leerling hoeft niet langer te wachten tot de juf het dictee heeft nagekeken, maar kan meteen naar de uitleg of de vervolg-stappen. Wel blijft de ontwikkeling van deze materialen vooralsnog beperkt tot rekenen en spelling – afgebakende, cognitieve thema’s.

Verschillende onderzoeken13 stellen vast dat digitale leermiddelen bijdragen aan het leren. Het leermiddel stemt immers het materiaal af op het niveau van de leerling. Wel wordt steeds het belang van instruc-tie benadrukt, zodat instructie en digitaal oefenen elkaar aanvullen. Tenslotte blijkt ook dat alles valt of staat met de bekwaamheid van de le-raar – die met de programma’s overweg moet kunnen – en met het goed inschatten van de niveaus en onderwijsbehoeften van leerlingen (Van der Wilt et al., 2018; Van der Valk, 2014).

> Lees meer in hoofdstuk 5

DIRECTE FEEDBACKBij de scholen in dit hoofdstuk wordt bij de kernvakken gedifferen-tieerd met gebruik van digitale adaptieve pakketten naast, of zelfs in plaats van, een methode. In het primair onderwijs zijn Snappet, Taalzee, Rekentuin en Muiswerk de meest gekozen pakketten voor de kernvakken. Het zijn digitale methodes die snel doorbreken. We weten over applicaties als Snappet dat ze in potentie erg krachtig zijn, maar

13 Zoek op nro.nl/vraag-en-antwoord/ naar ‘adaptieve leermiddelen’

Verschillendeonderzoekenstellendatdigitaleleermiddelenbijdragenaanleren

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

https://www.nro.nl/vraag-en-antwoord/


Zo kan het ook De Regenboog en De Bras staan niet alleen in hun zoektocht naar de juiste aanpak voor, en technologische ondersteuning van het leveren van maatwerk. Dit gebeurt ook bij De School in Zandvoort.

> Meer over deze maatwerkschool kun je lezen in hoofdstuk 8

Bij veel meer besturen zijn scholen in gesprek over dit onderwerp. Een recente publicatie van Kennisnet en de PO-Raad beschrijft een ver-snellingsvraag over learning analytics door het bestuur van Stichting Klasse in Gouda14. Het bestuur wilde weten hoe de leraar effectievere interventies kan plegen op groeps- of individueel niveau en hoe deze een beter overzicht van en relevantere inzichten in de ontwikkeling van de leerling kan krijgen.

Learning analytics – data-analyse toegepast op het leer- en ontwikke-lingsproces van een kind – is de belangrijkste technologische onder-wijsontwikkeling van dit moment. Het heeft de potentie om (geperso-naliseerd) onderwijs enorm te versterken, mits het op het juiste manier wordt toegepast. De kracht van learning analytics zit in het leggen van verbanden die je daarvoor niet kon zien.

Frank Tigges, bestuurder van Stichting Klasse: “Wij werken al jaren met tablets in de klas, onder andere met de software van Snappet. Als je Snappet-data combineert met andere data, zoals de resultaten van Cito of andere niet-methodetoetsen, en met data uit Taalzee of Rekentuin, en die weer combineert met het inzicht van de leraar, kom je tot nóg betere interventies op zowel leerlingniveau als op klassikaal niveau. Dat is ook de zoektocht die we met deze versnellingsvraag ondernemen. Onze zoektocht heeft, in samenwerking met een onderwijskundig bu-reau, een centraal dashboard met analysetool opgeleverd. We hebben dat direct geïmplementeerd in de scholen van Stichting Klasse én in andere stichtingen en scholen: een veelbelovende opbrengst dus. De versnellingsvraag geeft ons bovendien vooral inzicht in hoe je,

14 slimmerlerenmetict.nl/files/2018-01/Data_analyse_helpt_leerkracht_bij_optimale_ontwikkeling_van_het_kind.pdf

dat succes niet in alle gevallen gegarandeerd is (Molenaar, Van Campen, & Van Gorp, 2016; Faber & Visscher, 2016).

Deze pakketten kunnen worden gebruikt voor divergente differentiatie (waarbij kinderen steeds kunnen doorgroeien naar een volgend niveau) of voor convergente differentiatie (waarbij de doelen voor de groep leidend zijn). Een keuze hierin maken kan grote gevolgen hebben. Wil een school dat leerlingen een jaar of meer in niveau kunnen verschil-len? Kunnen ze dat organisatorisch aan?

Belangrijk is dat kinderen meteen feedback krijgen, door middel van een kruis of een krul. De leraar volgt het verloop via een digitaal dashboard, terwijl de leerlingen verder kunnen werken op hun eigen niveau. Doet de leerling het goed, dan krijgt deze moeilijkere opdrachten. Doet hij het min-der goed, dan blijft hij wat langer op het lagere niveau. De leraar is in de meeste gevallen nog steeds degene die de instructie en feedback geeft.

Oefenweb levert Taalzee en Rekentuin. Het is oefensoftware, waarbij een slim algoritme zelf het niveau van de leerling herkent en waarin – door een constant proces – de leerling verder wordt gebracht. Door-dat het systeem rekening houdt met de noodzaak de leerling positief te motiveren en succeservaringen te bieden, krijgt die leerling voldoende vraagstukken aangeboden die hij juist kan beantwoorden. Dit soort slimme interventies zijn de kracht van adaptieve systemen. Ze zijn er zelfs beter in dan mensen.

Muiswerk is wat betreft de methodiek te vergelijken met Snappet. Met een begintoets wordt het niveau van de leerling ingeschat en dan vol-gen de oefeningen. Leraren kunnen ook vanuit leerdoelen aan de slag met dit product. Onderzoek naar Muiswerk (Haelermans & Ghysels, 2014) leverde op dat vooral bij laagpresterende lerenden positieve effecten zijn te behalen door digitaal te differentiëren. Maar blijven oe-fenen is cruciaal. Ouders kunnen hierin een positieve rol spelen, vooral bij jongere kinderen. Bij pubers gaat dit effect verloren.

Deleraarisindemeestegevallennogsteedsdegenediedeinstructieenfeedbackgeeft

67

4

https://www.slimmerlerenmetict.nl/files/2018-01/Data_analyse_helpt_leerkracht_bij_optimale_ontwikkeling_van_het_kind.pdf


ondersteund door gerichte scholing, data vertaalt naar praktische ad-viezen voor leraren en IB-ers, en naar onderwijskundige interventies. Dit is een thema dat voor heel veel scholen van belang is en dat – ook door ons – nog lang niet is uitgekauwd. Er valt nog veel te ontdekken en te ontwikkelen.”

Denkvraag

Hoekunjemetthematischonderwijsmeeraandachtbestedenaantalentenvanleerlingen?

> In hoofdstuk 9 vind je Rubric 5: ICT in innovatief onderwijs. Deze rubric laat zien aan welke organisatorische randvoorwaarden met technologie moet worden gedacht om bijvoorbeeld maatwerk te laten renderen.

HulpbronnenLEESVOER

Meer lezen over hoe leraren de intrinsieke motivatie van leerlingen kun-nen verhogen door in te spelen op drie psychologische basisbehoeften: autonomie, competentie en relatie?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

wij-leren.nl/zelfdeterminatie-theorie.php

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

nivoz.nl/nl/in-ieder-kind-schuilt-talent

Meer weten over maatwerk, differentiatie en motivatie?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

nro.nl/kennisrotondevragenopeenrij/effect-van-maatwerk-op-de-motivatie-van-leerlingen/

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Van moetivatie naar motivatie (Universiteit Utrecht)> uu.nl/sites/default/files/motiverend_lesgeven_handleiding.pdf

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

youtube.com/watch?v=jiqXhIuNmuI&feature=youtu.be

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Op de schouders van reuzen – Paul A. Kirschner, Luce Claessens & Steven Raaijmakers

Meer weten over de effectiviteit van een gepersonaliseerde aanpak?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Wijze lessen (Open Universiteit)> ou.nl/web/wijze-lessen

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Onderzoek laat zien dat adaptiviteit bijdraagt aan de motivatie en prestaties van leerlingen

> research.vu.nl/ws/portalfiles/portal/68756588/pdf_Destillaat.pdf

Meer weten over het gebruik van portfolio’s in de klas?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

kennisnet.nl/artikel/digitaal-portfolio-succesvol-inzetten- gebruik-deze-toolkit/

Meer lezen over over het ontwikkelen van producten met marktpartijen?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

kennisnet.nl/fileadmin/kennisnet/publicatie/Slim-ontwikkelen-met-marktpartijen.pdf

BINNENKIJKENJe bent van harte welkom te komen binnenkijken bij de genoemde scholen. Neem voor een afspraak met De Regenboog contact op met Jessica Hendriks via [email protected] of 070 – 390 50 49, met De Bras met Margriet Roeleven via [email protected] of 015 – 369 82 43 en voor een afspraak met De School met Rosanne Maters via [email protected] of 023 – 573 06 25.

HULP VAN LUCASOok het bestuur van Lucas Onderwijs staat voor je klaar met advies, ondersteuning en meer informatie over bijvoorbeeld bovenschoolse Snappet-coaches. Neem contact op met de afdeling OK&I via [email protected] of 070 – 300 11 00.


69

4

https://wij-leren.nl/zelfdeterminatie-theorie.php

https://nivoz.nl/nl/in-ieder-kind-schuilt-talent

https://www.nro.nl/kennisrotondevragenopeenrij/effect-van-maatwerk-op-de-motivatie-van-leerlingen/

https://www.nro.nl/kennisrotondevragenopeenrij/effect-van-maatwerk-op-de-motivatie-van-leerlingen/

https://www.uu.nl/sites/default/files/motiverend_lesgeven_handleiding.pdf

https://www.youtube.com/watch?v=jiqXhIuNmuI&feature=youtu.be

https://www.ou.nl/web/wijze-lessen

https://research.vu.nl/ws/portalfiles/portal/68756588/pdf_Destillaat.pdf

https://www.kennisnet.nl/artikel/digitaal-portfolio-succesvol-inzetten-gebruik-deze-toolkit/

https://www.kennisnet.nl/artikel/digitaal-portfolio-succesvol-inzetten-gebruik-deze-toolkit/

https://www.kennisnet.nl/fileadmin/kennisnet/publicatie/Slim-ontwikkelen-met-marktpartijen.pdf

https://www.kennisnet.nl/fileadmin/kennisnet/publicatie/Slim-ontwikkelen-met-marktpartijen.pdf






Hoe kan ik met gebruik van ICT beter personaliseren?

5


Technologiekanbijdragenaanhetbeterafstemmenopverschillentussenleerlingen.MetbehulpvanICTkunjeleerlingenlatenwerkenopmeerniveaus,zebetervolgenenzezelfstandigerlatenwerken.OokkanICThelpenmethethandigerinrichtenvanjeeigenwerk.Maarhetgebruikvantechnologiekanookvoorethischedilemma’szorgen.

Veeldocentenwillenhunonderwijsbeterafstemmenopverschillentussenleerlingen.Leerlingenvariërenimmersinhunbehoefteaaninstructie,indemanierwaaropzewillenwordenuitgedaagd,inhunmatevanmotivatieeninhuninteresses.Zoalswealinhoofdstuk4concludeerden,

isvrijweliedereschoolbezigmetdifferentiëren.Wekunnenmetzekerheidstellendattechnologiepersonaliseringmeerbinnenhandbereikbrengt,maarhetiseenillusietedenkendatertechnologischeoplossingenendigitaleleermiddelenzijndieinállesituatiesgoedwerken.IndevoorbeeldenindithoofdstuklatenwezienhoescholenbinnenLucasOnderwijsoplossingenhebbengevondenvoorhetwerkenopmeerniveaus,

We moeten ervoor zorgen

dat digitalisering onze waarden

niet ondermijnt maar juist stimuleert

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

73

5


hetbeterkunnenvolgenvankinderen,hetzelfstandigerlatenwerkenvankinderenenhethandigerinrichtenvanheteigenwerk,omzogoederesulta-tentebehalen.

Op’tPaletindeHaagseSchilderswijkkiesthetteamvanuiteenstabieleor-ganisatieenhetpredicaatExcellenteSchoolnubewustvoormeereigenaar-schapvanleerlingenmetbehulpvandeinzetvan(veel)meerICT-middelen.

DeBras,eenvanoudshervernieuwendeschoolenvoorloperophetgebiedvanICT,heeftaldenodigepositieveennegatieveervaringenopgedaanmetpersonaliserenentechnologie.Opditmomentstabiliseertdeschooldeinrichtingvanhetonderwijsomhetbeheersbaartehouden.Waarkindereneerstopveelverschillendeniveauskondenwerken,wordtnugestreefdnaareenoverzichtelijkaantalniveaugroepen.

Indithoofdstukstaanweinhetbijzonderstilbijdevraag:watwetenweuitonderzoekoverhetgebruikvanICTvoorbeterpersonaliseren?ZowordtsteedsduidelijkerdatdeICT-bekwaamheidvandeleraarhierbijeensleutel-rolspeelt.InhetdeeloverICTgaanwedaardieperopin.

BASISSCHOOL ’T PALET

‘Met goede begeleiding gaan leerlingen als de brandweer’’t Palet staat in de Schilderswijk. Taalachterstanden bij de populatie van de school zijn in de loop der jaren ingelopen. De school kreeg zelfs het predicaat Excellent. Het team heeft nu de ambitie leerlingen meer keuzes, variatie en interessanter onderwijs te bieden. Adjunct-directeur José Oliehoek: “Met goede begeleiding werken de kinderen vrij en gemotiveerd. De echte meerwaarde zit in de gesprekken met ieder kind.”

Over Basisschool ’t PaletLocatie: SchilderswijkAantal teamleden: 100Leerlingpopulatie: 675 leerlingenAdjunct-directeur: José Oliehoek

INTERVIEW

5

75


Vanuit welk onderwijsconcept werken jullie? “Hetteamheeftgekozenvoorhetingangzettenvandeovergangvanleraargestuurdonderwijsnaarkindgestuurdleren.DatbetekentdatweeenaantalbasisvakkengepersonaliseerdvormgevenmetSnappet,zodatleerlingenzelfstandigwerkenaaneigendoelenenzodathetonderwijsniettestatischis.Wehechtenbovendiengrootbelangaanlerenleren:hetaanlerenvanvaardighedendienodigzijnomsuccesvoltefunctio-nerenindemaatschappij.Doordeverschillendevakgebiedenmeermetelkaarteverbinden,iserruimtevoorhetmakenvaneigenkeuzesenhetontwikkelenvandezeleervaardigheden.Indeonderbouwlatenwekinderenineenhuiskamersettingzelfactivi-teitenkiezen.Metalsdoelhetaanwakkerenvandeeigeninteressesenhetmotiverenennieuwsgierigmakenvandekinderen.Indemidden-enbovenbouwwordendekernvakkenrekenen,taalenlezenaangebo-denviaSnappet.Deoverigeurenwerkenwethematisch.Wanneerkinderenmerkendatwatzedoenendenkenertoedoetendatzeserieuswordengenomen,zijnzeerggemotiveerd.Onzemensenmakendeslagvandocerennaarcoachenenbegeleiden.Wewareneenklassikaleenprogrammagerichteschool.Nuwerkenwebijsommigethema’salinheterogenegroepen.”

Hoe is de school georganiseerd? “Onzebasisschoolheeftdrielocaties,eenalgemeendirecteurendrielocatiedirecteuren.Wehebbenallemaalzoweloperationele,facili-tairealsonderwijsinhoudelijketaken.Iklegheteigenaarschapbijdeverschillendelageninhetteamenwemakentijdvrijvooroverlegenhetgezamenlijkvoorbereidenvanlessen.Metdebeschikbareleerkan-senprofiel-subsidieshebbenwevoordekunstvakken,ICT,techniekenbewegingsonderwijsgoedgeschooldpersoneelaangetrokken.Doorin-tensievesamenwerkingbinnendeleerjarenlukthetonsom,metbehulpvanverschillendecreatieveprocessen,thema’sstevigneertezetten.”

Welke rol speelt ICT op ’t Palet?“DekeuzevoorSnappetvolgdeuitdewensommeertedifferentiëren.Sommigekinderenindebovenbouwwerdenafgeremd.Snelleleerlin-genzatenmeteenboekjeopdegang,omdatweonsmetdeinstructieteveelrichttenopdeonderlaag.MetSnappetwillenweaansluitenopallekinderen.Snappetiseenmiddelomviagekozenleerlijnenengoedein-structiesbetertegemoettekomenaandeindividueleleerbehoeftesvandekinderen.Onzetimingwasgunstig:wewerkensindsvijfjaarmetSnappet,dusdeergstekinderziektesvandeeersteversieswareneruit.ErwordtvaakgezegddatkinderenmaarkortgemotiveerdzijnvoorSnappet.Datisinderdaadeengevaar.Metgoedebegeleidingwerkendekinderenvrijengemotiveerdengaanzealsdebrandweer;deechtemeerwaardezitindegesprekkenmetiederkind.Ditvergttrainingenvolhouden.Wezijntevreden:demotivatievandekinderenneemttoe,zewerkenaanpersoonlijkeleerdoelenenderesultatenlijkenteverbeteren.Wemakennuookdekoppelingmethetvervolgonderwijs.HetDia-mantCollegegaatbijvoorbeeldmetSnappetenonzeoud-leerlingendoorwaarzebijonsgeblevenzijn.”

Hoe zorg je voor voldoende personeel dat werkt volgens de visie van de school? “Eendegelijkeorganisatieheeftdezeaanpakmogelijkgemaakt.Alge-meendirecteurOscarDemesmaeker(diehieralveertigjaarwerkt)enik(sindsdertigjaarverbondenaandeschool)zijnheellangzaamnaardezemaniervanwerkentoegegroeid.Hetlukteonsgoedomdejuistemensenaantetrekkenensamendejuistesfeerneertezetten.Eenstevigmanagementdatvertrouwengeeftisvoormijheelbelangrijk.NietallelerarenwarenvanafhetbeginenthousiastoverSnappet.

De motivatie van de kinderen neemt toe, ze werken aan persoonlijke leerdoelen en de resultaten lijken te verbeteren

Het hele proces wordt begeleid door bovenschoolse

Snappet-coaches

5

77


DankzijdeondersteuningvaneengeweldigeinterneICT-begeleiderdieookSnappet-coachis,heefthetteamvertrouwengekregenenishetaandeslaggegaan.Wewerkenaaneengezamenlijkeambitie,werealisereneigenaarschapenverantwoordelijkheidopallelagenenwemakentijdvrijvoorontwikkelingenzoalshetslimbinnenhalenvansubsidies.Daaromwerkthetbijons.”

Welke uitdagingen kom je tegen?“Differentiërenlevertjevroegoflaattocheenprobleemop.Zekerwanneerjeleerlingenlaatdoorwerkenmetdivergentedifferentiatie,kunnenersteedsgrotereniveauverschillenontstaan.Bovendienkomenleerlingeninhetvoortgezetonderwijsgewoonweerterechtineenklassikalesetting.DaaromzijnweblijdathetDiamantCollegeookSnappetgebruikt.IkzouhethelestelselwelwillenverandereninJuniorCollegesennietlangerdeknipmakenoptwaalfjarigeleeftijd.NuishetverschiltussenPOenVOtegroot.Misschienisdeopkomstvantienerscholeneengoedeontwikkeling.”

Wat is jouw gouden tip aan scholen die ook willen veranderen? “BijdeinvoeringvanSnappetkregenweondersteuningvanuitLucasOnderwijs.HetheleproceswordtbegeleiddoorbovenschoolseSnappet-coaches.IedereleraardiemetSnappetwerkt,wordtdoordeLucasAcademieuitgenodigdvoorbijeenkomstenwaaringesprokenwordtovernieuweontwikkelingen,toepassingenenervaringen.Eenaanrader!”

RK BASISSCHOOL DE BRAS

‘Wij gaan uit van de ongelijkheid tussen kinderen’Op De Bras ligt de nadruk op de brede ontwikkeling van elk kind. Dat doet de school met behulp van digitale oefenprogramma’s waarmee kinderen individueel kunnen werken, in combinatie met een digitaal portfolio. Elk kind maakt een eigen dagplan-ning. Directeur Margriet Roeleven: “Onderwijs aan kinderen lijkt op de vlucht van een zweefvliegtuig dat gebruikmaakt van gunstige luchtstromen.”

Iedere leraar die met Snappet werkt, wordt uitgenodigd voor bijeenkomsten over

nieuwe ontwikkelingen, toepassingen en ervaringen

Over RK Basisschool De Bras Locatie: YpenburgAantal teamleden: 28Leerlingpopulatie: 320 leerlingenDirecteur: Margriet Roeleven

INTERVIEW

5

79


“DeBraskentgeenklassikaalonderwijsmetleerboekenenmethoden,geenjaarklassenmetafgebakendeleerstofdiebinneneenbepaaldetijdafmoet,engeensterkesturenderolvandeleraar.DeBrasbiedtonder-wijsdatnetzodynamischisalsdemaatschappijzelf.Zoalsinhetechtelevenmakenleerlingenvoortdurendkeuzesennemenzeverantwoor-delijkheid.Derolvandeleraarisdievanmentor,diemetdeleerlingenreflecteertenheldereafsprakenmaakt.Wevindenhetbelangrijkdatkinderenderuimtekrijgenenhuneigenontwikkelingkunnenvolgen.

Elk kind een planDieontwikkelingisgeenvoorspelbaarpadofrechtelijn.Onder-wijsaankinderenlijktmeeropdevluchtvaneenzweefvliegtuigdatgebruikmaaktvangunstigeluchtstromen,endattotgrotehoogtekancirkelen,omzichdanweereensineenglijvluchttelatengaan.Omdatkinderenzichverschillendontwikkelen,gaanweuitvanongelijkheidtussenkinderenendiversiteitvanleer-enontwikkelingsvragen.Metiederkindmakenweeeneigenplan.Wewillenkinderenbindenenboeienenkennislatenmakenmetalleswatwaardevolvoorhenis.

Taal en rekenenWijhebbenjuistnietvoorSnappetgekozenmaarvoorTaalzeeenRekentuinomteautomatiserenenteoefenen.ToenwedestijdsdekeuzemoestenmakenwasSnappetvooralgelinktaanbestaandetaal-enrekenmethodes,datpastenietbijons.Oefenprogramma’salsTaal-zeeenRekentuinpassenbeterenbinnenkortstartenwemetMath.Voortaal-enrekenonderwijszijnkindereningedeeldopniveauenkrijgenzeinvastegroepenenopvastemomenteninstructie.Verderzijnzeveelzelfwerkzaam.KinderenlerenlezenmetNatuurlijk leren lezen.Vervol-genslerenzezichzelfverderlezenmetCode26,eengamevanExova.

BordfolioDeBrasheeftoveraldigibordendieintensiefwordengebruikt.Verderzijnervastecomputers,ChromebookseniPadsomdatleerlingenopverschillendeplekkeninhetgebouwmoetenwerken.Leerlingennemenbijonsderegieoverhuneigenleerproces,daaromishetvanbe-langdaargoedzichtoptehoudenmetbehulpvanICT.Wehebbeneendigitaalportfolio–Bordfolio–waarinmentorenleer-enontwikkelings-lijnenvastleggenenwaarinkinderenzelfhunactiviteiteninplanneninhetdagrooster.Zekunnenperweekzienwelkaanboderis.Leerlingenkiezenactiviteitendiepassenbijhuninteresses,maarzewordenwelaangemoedigdomaftewisselenenuitdagendekeuzestemaken.Bordfoliobiedtzoweldeleraaralsdeleerlingeengoedoverzichtvandegemaaktekeuzes,deontwikkelingendeleerresultaten.Dekinderenwerkentoenaarhetmakenvaneendossierovereenonderwerpdathuninteresseheeftenleggenhieroveringroep8eenmeesterproefaf:eeneindpresentatiewaarinhunonderzoeksvraagcentraalstaat.”

We willen kinderen binden en boeien en kennis laten

maken met alles wat waardevol voor hen is

Groep 8 legt een meesterproef af: een eindpresentatie aan de hand van een onderzoeksvraag

5

81

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l


ICT-bekwaamheid Personaliseren en zo tegemoetkomen aan verschillen tussen leerlingen is beter mogelijk dankzij ICT. Wel vergt het vaardigheden en inzet van de leraar voordat ICT ook daadwerkelijk positieve resultaten oplevert.

Personaliseren betekent dat leerlingen meer de regie nemen over hun leerproces: het in hun eigen tempo werken aan verschillende dingen, het maken van meer eigen keuzes, meer gedifferentieerd werken. Leerlingen kunnen dit niet van de ene op de andere dag. Ze hebben hierbij vaardigheden nodig die hen in staat stellen hun eigen leerpro-ces te beschouwen en beoordelen, te leren plannen en op afstand naar hun werk te kijken. Deze metacognitieve en zelfregulerende vaardig-heden zijn nodig om een positief effect van gepersonaliseerd leren op leerprestaties te bewerkstelligen (Van der Vegt, De Jong & Exalto, 2017).

Leraren moeten hun manier van lesgeven dus anders organiseren en leerlingen anders leren begeleiden (Marquenie, Opsteen, Ten Brummelhuis, & Van der Waals, 2014). Het vergt bovendien training in basisvaardigheden voordat een leraar met digitale methodes en apparaten overweg kan. Nog veel belangrijker is het dat de leraar goed kan inschatten wanneer het slim is een leerling zelfstandig te laten oefenen, en wanneer niet. Je zou dit de didactische redenering van de leraar kunnen noemen: in iedere leersituatie en bij elk kind weten of een ICT-toepassing gewenst is en zo ja, welke ICT-toepassing het meest geschikt is. In elke leersituatie zijn vier factoren van belang: de leerling, de leraar, de leerinhoud en een passend (ICT-)hulpmiddel.

Uit onderzoek weten we dat een leraar die een goede koppeling kan maken tussen de didactische wens en de verschillende beschikbare ICT-middelen, beter kan variëren (Voogt, Sligte, Van der Beemt, Van Braak, & Aesaert, 2016). Dat leidt weer tot meer directe feedback op het werk van leerlingen en daarmee tot meer motivatie. Dit betekent dat een leraar bewust onderzoek zou moeten gebruiken om ICT effectief in te zetten, met als resultaat een hoger leerrendement voor ieder kind.

Weten wat werkt is dus heel belangrijk. Maar waar moet je beginnen in het woud van wetenschappelijk onderzoek? Waar vind je kennis over digitale toepassingen die goed werken? In dit hoofdstuk vind je in elk geval een aantal belangrijke bronnen.

ETHISCHE VRAAGSTUKKENNu internet en technologie een grotere rol in ons onderwijs spelen, is het goed dat er meer aandacht komt voor de ethische kant. Digita-lisering heeft immers invloed op waarden als gelijkheid, autonomie en privacy. Ethische vragen zijn bijvoorbeeld: wat doet toenemende monitoring van leerlingen met hun vrije ontwikkeling? Hoe beïnvloe-den slimme adaptieve leersystemen de professionele autonomie van de leraar? Wat betekent de invloed van grote techbedrijven voor onze publieke waarden?

We moeten ervoor proberen te zorgen dat digitalisering onze waarden niet ondermijnt maar juist stimuleert. Bij belangrijke keuzes – zoals voor personaliseren en de bijbehorende digitale middelen – is het goed te reflecteren op de (mogelijke) impact van die keuzes op bepaalde waarden. De vraag die je met je team kunt stellen is: worden de waar-den van het onderwijs of de school door een handeling bedreigd of juist bevorderd?

> Kennisnet en de PO-Raad hebben veel aandacht voor dit onderwerp en bieden praktische hulpmiddelen15

15 kennisnet.nl/artikel/sturing-geven-aan-digitalisering-met-ethiek/

HetisgoeddatermeeraandachtkomtvoordeethischekantvanICT




inhoud





ICT-gebruik

Opbrengsten

inhoud


inhoud

leerlingleraar

hulp-middel

primair proces/

leer-situatie

hulpmiddelICT

hulpmiddelICT

Krachtige ICT in leersituaties waarbij de leraar de regie heeft

Krachtige ICT in leersituaties waarbij de leerling de regie heeft

83

5

https://www.kennisnet.nl/artikel/sturing-geven-aan-digitalisering-met-ethiek/


VERSCHILLENDE ICT-TOEPASSINGEN

Voor verschillende didactische aanpakken zijn verschillende ICT-toe-passingen nuttig. Zo zijn de adaptieve leermaterialen van dit moment bij uitstek geschikt voor het oefenen en drillen van eenvoudige cogni-tieve vaardigheden. Deze digitale leermiddelen zijn zelfs zo goed dat je kunt stellen dat ze meer geschikt zijn voor routinematige werk dan een leraar. Immers: een computer is zeer geduldig en door de adaptiviteit leveren veel programma’s directe feedback op de input van het kind. Bovendien zijn deze leermiddelen altijd en overal beschikbaar, een leraar is dat niet.Als het werken met adaptieve pakketten goed wordt gepland en uitge-voerd, heeft een leraar meer tijd over om leerlingen op andere manie-ren te begeleiden.

ICT-software heeft veel verschillende functies, zoals:• presenteren;• oefenen en evalueren;• informatie zoeken;• verwerken en bewerken;• simuleren en spelen;• organiseren en plannen;• communiceren.

Voor leerlingen die zelfstandig aan grote opdrachten kunnen werken en onderzoek kunnen doen, bronnen kunnen raadplegen, schema’s kunnen maken, interviews kunnen afnemen, presentaties kunnen ge-ven – én dit allemaal willen kunnen laten zien – komt heel andere ICT om de hoek kijken. Denk dan aan planningtools, tekstverwerkings- en presentatiemiddelen, online mindmaps, portfolio’s, enzovoort.

> Lees meer over personaliseren en het leveren van maatwerk in hoofdstuk 4 > Over toetsen op de computer is veel te doen. Hoe werkt het? Hoe beïnvloedt

het de resultaten van de leerling? Lees hier meer over in het artikel Heeft werken op verschillende devices invloed op het toetsresultaat van leerlingen?16

16 kennisnet.nl/artikel/heeft-werken-op-verschillende-devices-invloed-op-het-toetsresultaat-van-leerlingen/

Zo kan het ook Je hoeft het natuurlijk helemaal niet zo aan te pakken zoals ’t Palet of De Bras, maar het is belangrijk jezelf deze vragen te stellen: wat is voor ons personaliseren? Welke ICT gebruiken we daarvoor? En wat moeten onze leraren kennen en kunnen?

DE VERWONDERINGIn Lent bij Nijmegen werd in 2013 basisschool De Verwondering ge-opend. De school staat in een nieuwbouwwijk, werkt met leerpleinen en volgt de kinderen in hun ontwikkeling. De school wil dat leerlingen meer eigenaar zijn van hun eigen leerproces. De vraag is steeds wat het kind in welke situatie nodig heeft. De brede persoonsontwikkeling staat centraal en betekenisvolle activiteiten zijn daarbij belangrijk.

Tijdens een dagstart worden de activiteiten besproken. Op leerpleinen – met daaromheen hoeken en ateliers waar rustig gewerkt of gespeeld kan worden – lopen meerdere leraren (mentoren) rond. Het fase-onderwijs, waarbij kinderen ongeveer een half jaar in een niveaugroep voor ieder vak worden ingedeeld, biedt deze mentoren de mogelijkheid te dif-ferentiëren op tempo, zonder de (belangrijke) instructie te laten vervallen.

Het is interessant om – een aantal jaren na de start van een vernieu-wende school in een nieuwe wijk – te kijken welke van de aanvankelijke keuzes overeind blijven. Door de sterk groeiende leerlingenaantallen (deels door de groeiende wijk, deels door de aantrekkelijkheid van het concept) heeft de school het nieuwe gebouw al flink moeten uitbreiden met nieuwe leerpleinen. De stap maken van bouwen naar consolideren is erg moeilijk, zeker met een sterke groei in leerlingen en dus ook in leraren. Hoe blijf je voldoende conceptdragers opleiden? Wat doe je als ouders kritische vragen gaan stellen? De Verwondering maakte het allemaal mee, maar werkt nog steeds op dezelfde manier.

Mentorenhebbendemogelijkheidtedifferentiërenzonderdeinstructietelatenvervallen

85

5

https://www.kennisnet.nl/artikel/heeft-werken-op-verschillende-devices-invloed-op-het-toetsresultaat-van-leerlingen/


DIGITALE KEUZESDe onderwijsvorm van De Verwondering vroeg, net als bij de beschre-ven casussen, om een digitale applicatie die de ontwikkeling van de kinderen kon volgen. Het team van De Verwondering hield een uitge-breide zoektocht, sloot zich aanvankelijk aan bij de ontwikkeling van een geheel nieuwe tool, maar koos om praktische redenen uiteindelijk voor MijnRapportfolio.

Het team koos voor rekenen aanvankelijk voor Rekentuin, Math en Met Sprongen Vooruit, en voor taal voor Code26 en Taalzee. Rekentuin bleek bij langer gebruik in de middenbouw echter niet geheel bevredigend. Kinderen vonden het vooral belangrijk het virtuele tuintje te vullen en zagen het programma als een spelletje. Nu is gekozen voor Gynzy, omdat daarin cruciale momenten als tussendoelen zijn verwerkt. Het programma werkt met werelden die overeenkomen met de referentie-niveaus voor rekenen. Ook voor taal is de school overgestapt op Gynzy. IPC (International Primary Curriculum – een thematische methode voor wereldoriëntatie) is steeds meer leidend, ook voor de cognitieve vakken. Taal, lezen en rekenen wordt steeds meer geïntegreerd in de thema’s van het IPC. Om leerlingen de flexibiliteit te geven die ze in het leren nodig hebben, is gekozen voor Chromebooks, waarmee ze overal in het gebouw kunnen werken.

PERSONALISERENDe Verwondering slaagt erin te personaliseren. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Net als bij de scholen die we bij Lucas Onderwijs spraken, heeft het team zorgen over de spellingsniveaus, de landelijke toetsen, de inspectie, de kwaliteitskaders van het eigen bestuur en de zorgen van ouders. Maar leraren zien ook dagelijks met hoeveel enthousiasme kinderen naar school komen, hoe ze leren, vaardig worden en eigen keuzes maken. Door doorlopend de vinger aan al die polsjes te houden en met elkaar de gesprekken te voeren over hoe het onderwijs steeds verbeterd kan worden, zetten ze in ieder geval grote stappen voorwaarts.

> Lees meer over De Verwondering in het boek Scholen om van te leren van Kennisnet17

17 kennisnet.nl/publicaties/scholen-om-van-te-leren/

https://www.kennisnet.nl/publicaties/scholen-om-van-te-leren/


BINNENKIJKENJe bent van harte welkom te komen binnenkijken bij de genoemde scholen. Neem voor een afspraak met ’t Palet contact op met José Oliehoek via [email protected] of 070 – 380 36 32. Neem voor een afspraak met De Bras contact op met Margriet Roeleven via [email protected] of 015 – 369 82 43.

HULP VAN LUCASDe Lucas Academie stimuleert de kennisdeling binnen Lucas Onderwijs. Onze leraren, schoolleiders en bestuurders beschikken over een schat aan kennis en ervaring over onderwijs en onderwijs-kundig leiderschap. De Lucas Academie is het platform waarop dit kan worden gedeeld en waarop van elkaar kan worden geleerd. De meeste activiteiten van de Lucas Academie worden dan ook door onze eigen collega’s verzorgd, zodat de kennisoverdracht altijd diep geworteld is in de dagelijkse praktijk van het onderwijs. Kijk voor meer informatie op lucasacademie.nl.

Ook het bestuur van Lucas Onderwijs staat voor je klaar met advies, ondersteuning en meer informatie over het gebruik van ICT in het onderwijs. Neem contact op met de afdeling OK&I via [email protected] of 070 – 300 11 00.


DeLucasAcademiestimuleertdekennisdelingbinnenLucasOnderwijs

DenkvraagWelkeICT-toolswordeninjouwteamalingezetomtepersonaliseren?Hoeervaartjeteamhetcontactmetleerlingensindsdeinzetvandietools?

> In hoofdstuk 9 vind je Rubric 5: ICT in innovatief onderwijs. Deze rubric laat zien aan welke organisatorische randvoorwaarden met technologie moet worden gedacht om gepersonaliseerd leren te organiseren.


Meer weten over de overgang van leerstofgericht naar kindgericht onderwijs?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

wij-leren.nl/onderwijsveranderingen-kindgericht- toekomstbestendig.php

Meer weten over wat werkt in personaliseren met ICT? > De Kennisrotonde van NRO – onderwijsvragen uit de

praktijk door onderzoekers beantwoord

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

nro.nl/vraag-en-antwoord> De Weten wat werkt-kaarten van Kennisnet –

een overzicht van welke aanpak wel of niet werkt

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

kennisnet.nl/artikel/weten-wat-werkt-kaarten/

Meer weten over ICT-bekwaamheid?> Handreiking ICT-bekwaamheid leraren

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

kennisnet.nl/publicaties/handreiking-ict-bekwaamheid- van-de-leraar-hoe-pakt-u-dat-aan/

89

5

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l



http://lucasacademie.nl



https://wij-leren.nl/onderwijsveranderingen-kindgericht-toekomstbestendig.php

https://wij-leren.nl/onderwijsveranderingen-kindgericht-toekomstbestendig.php

http://nro.nl/vraag-en-antwoord

https://www.kennisnet.nl/artikel/weten-wat-werkt-kaarten/

https://www.kennisnet.nl/publicaties/handreiking-ict-bekwaamheid-van-de-leraar-hoe-pakt-u-dat-aan/

https://www.kennisnet.nl/publicaties/handreiking-ict-bekwaamheid-van-de-leraar-hoe-pakt-u-dat-aan/

Hoe trek ik met mijn onderwijs nieuwe leerlingen aan?

6


Hoewelhetaantrekkenvannieuweleerlingenzeldendeeersteaanleidingisomjeonderwijsteveranderen,kanhetweleenmanierzijnomhetvoortbestaanvanjeschoolveiligtestellen.Maarpogingenomscholenaantrekkelijktemaken,bijvoorbeeldmettechnologie,pakkennietaltijduitzoalsgehoopt.

Vooropstaatdatscholenkwalitatiefgoedonderwijswil-lenbieden.Endatscholendieditdoen,vanzelfleerlingenaantrekken.Daarnaastwillenscholenzichonderscheidenvananderescholenendaarmeeextraaantrekkelijkzijnvooroudersenleerlingen.Ditkunnenzeopverschillende

manierenbereiken.Indithoofdstukonderzoekenwesamenmetscholendevraagofjenieuweoudersenleerlingenkuntinteresserenvoorjeschoolenhetschoolconcept.Hoewelditzeldendeeersteaanleidingisomhetonder-wijstewillenveranderen,kanhetweleenmanierzijnomhetvoortbestaanvanjeschoolveiligtestellen.Daarnaastisheteengeldigevraagofjeoudersenleerlingenkuntbehoudenalsjeeenveranderingingangzet.

Eengrootschaligeveranderingzorgterbijnaaltijdvoordateendeelvandeoudersenleerlingenafscheidneemt.Omdeimpacthiervantebeperkeniseengoedevoorbereidingessentieel.Daarbijmoetenallepartijen(team,ou-ders,leerlingen,gemeente,anderebesturen)zijngehoordenindienmogelijkviainspraakzijnmeegenomeninhetconcept.Metonderwijsdatgoedaansluitbijdeleerlingcreëerjeaantrekkelijkonderwijsvoorzowelouderalskind.

Creëer aantrekkelijk onderwijs

zodat leerlingen ambassadeurs voor

de school willen zijn

93

6


Toermalijnzatenkelejarengeledeninzwaarweer.Deschoolwasgehuis-vestineenoudgebouwendewijkwasaanhetveranderen.Ondanksdeenormeinzetvanhetteamliependeopbrengstenterug,ietsdatbinnenhetteamvoorveelfrustratiezorgde.Doordesterkgemengdeleerlingenpopu-latiewasklassikaalonderwijsmetdrieverschillendeniveausnietvoldoendeomalleleerlingengoedtebedienen.Ditwasdeaanleidingomtestartenmetgepersonaliseerdlerenindomeinen.MethetveranderdeonderwijsconceptwilToermalijneennieuwaansprekendaanbodcreërenvooroudersenkinderenindebuurt.

DeWaterwilginNootdorpheeftmeteenpopulatievanruim700leerlingengeengebrekaanbelangstellingindewijk.TochprobeertdeschoolnogaantrekkelijkertewordendoorbewustgebruiktemakenvanICTinheton-derwijs.Deschoolbesteedtveelaandachtaanhetverbeterenvan(digitale)vaardighedenvanleerlingenénleraren.DoorICTpraktischencreatiefintezettenwildeschoolhetonderwijsaantrekkelijkerenmodernermaken.

InhetdeeloverICTbeschrijvenwehoepogingenomscholenaantrekkelijktemakenmettechnologienietaltijduitpakkenzoalsgehoopt.InZo kan het ookvindjemeerideeënvoorhetvergrotenvandeaantrekkingskrachtvanjeschool.

KINDCENTRUM TOERMALIJN

‘We konden niet meer doorgaan op de oude manier’Toermalijn begon een paar jaar geleden met het werken in domeinen. In die domeinen werken leer-lingen van verschillende leeftijden met elkaar samen. De school veranderde haar onderwijsconcept zo van leraargestuurd onderwijs en drie niveaus per klas naar meer gepersonaliseerd onderwijs. Directeur Nienke Huizinga: “Met deze manier van werken, die we voorzichtig invoeren, verwachten we nieuwe ouders en leerlingen aan te trekken.”

Over Kindcentrum ToermalijnLocatie: het Valkenbos-kwartier in SegbroekAantal teamleden: 24Leerlingpopulatie: 165 leerlingenDirecteur: Nienke Huizinga

INTERVIEW

6

95


Wat was de aanleiding voor Toermalijn om te willen veranderen?“Onzeschoolheefttemakenmetteruglopendeleerlingaantallenénwehebbenvoornamelijkleerlingenuitlageresociaal-economischemilieus,terwijldewijkjuiststeedsdiverserwordtenerookmeerhogeropgelei-deouderskomenwonen.Daarnaastspeeldedegrotediversiteitbinnendepopulatieeenrol.Wanneerwelesgevenopdegebruikelijkedrieniveausdoenweonzeleerlingentekort.Binneneenklaszittensomskinderenvanweltienverschillendeniveaus,zoalsNT2-leerlingenenmigrantenleerlingenmetverschillendeachtergronden.Wewildenalsteambetertegemoetkomenaanalleverschillendeleerbehoeftesvandezekinderen.Omgoedonderwijstekunnenblijvenbiedenénbestaansrechttebehoudenindewijkmoesthetechthelemaalanders.Wekozenvoorgepersonaliseerdlerenindomeinenenmeerthematischwerken.Dezekeuzewordtverderondersteunddoordatweeennieuwgebouwkrijgen.Wewerkentoenaareenaantrekkelijkeschoolwaarbijopvangenonderwijsgeïntegreerdzijn.”

Vanuit welk onderwijsconcept werken jullie nu en waar willen jullie uiteindelijk naartoe?“Wewerktenmeteenleraargestuurdonderwijsaanbod.Maarwewil-lennaarleerlingentoedieveelzelfstandigerengepersonaliseerdkun-nenleren.Zemogensteedsmeerhuneigenkeuzesmakenenhuneigenleerdoelenstellen.Ingrotereleerruimtes–diewedomeinennoemen–lerenzeomechtsamentewerken.Onzeleerlingenwarenvanhuisuitweinigzelfstandigheidgewend.Hetvooroordeelbestonddatdezeleerlingennietzelfstandigzoudenkunnenwerken.Webewijzennuhettegendeel,maarweldoorhetnemenvankleinestapjes.RekenenbiedenweaanviaSnappet.Dewe-reldoriënterendevakkenwordenthematischbenaderd.Hierdoorlerendekinderenmetelkaarsamenwerkenenzakenineengroterverbandte

zien.Daarmeedoenweeenberoepophunvermogenomproblemenoptelossen.Metdezemaniervanwerken,diewevoorzichtiginvoe-ren,verwachtenwenieuweleerlingenaantetrekken.”

Hoe verloopt het veranderproces?“Veranderingvraagttijd,energie,motivatieendoorzettingskrachtvanallebetrokkenen.Vaakbetekentdattweestappenvooruit,eenstapterug.Afgelopenschooljaarbleekdatnietiedereenindezelfdefasevanhetveranderproceszat.Ookhadereendirectiewisselingplaatsgevon-den.Daaromriepenwedehulpinvantweeexterneonderwijskundi-gen.Zijhielpenonsnatedenken:waaromwildenweditookalweer,waarstaanwenuenwatisdevolgendestap?Hetbestuurdenktactiefmeeenmetdeprestatieboxmiddelen–diewordeningezetvanuitdeambitiesvanhetkoersplan–ontvangtdeschoolookfinanciëleonder-steuning.Sindsafgelopenschooljaarhebbenweeenontwerpgroepmetledenuitelkdomein,ditwerktvooronsgoed.Zijnemenhetvoortouwindeontwikkelingenrondhetdomeinwerkenenbesprekenditmetderestvanhetteam.Zobereidenzijbijvoorbeeldstudiedagenvoorendoenzesuggestiesvoorproeftuintjes.Sommigeteamledenhebbennogwelmoeitemetdeverandering.Ditkomtveelalvoortuitonbekendheidmetdenieuweaanpak,nietuitonwil.Indekomendejarenzettenwedaaromextrainopprofessionali-seringindepraktijkengaanwedesuccesverhalenuitdedomeinennogveelmeerdelen.”Hoe ondersteunt het schoolgebouw de onderwijsvernieuwing?“Binnendedomeinenhebbenwevoordeleerlingenflexplekkeningericht.Instructiegevenweindeinstructiekring.Omindomeinentekunnenwerkenhebbenwemurenweggehaald.Zoietshelptomsnelstappentezetten,maarhetbetekentweldatjestructureelandersmoetgaanwerken.Zoniet,dankanhetjuistcontraproductiefzijn.Wemerkendateroponzetijdelijkelocatieweinigruimteis.Inhetnieuwegebouwkunnenwedeleeromgevinghelemaalaanpassenaanonsonderwijsconcept.Inhethuidigegebouwkunnenwealwelexperi-

Het vooroordeel bestond dat deze leerlingen niet zelfstandig

zouden kunnen werken. We bewijzen het tegendeel

Om in domeinen te kunnen werken hebben we muren weggehaald

6

97

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l


menterenmetdezeonderwijsvorm,zodatweindenieuwbouwmeteengoedvanstartkunnen.Helaasduurtdenieuwbouwlangerdangehoopt.”Hoe zetten jullie ICT in?“AllelerarenhebbeneentabletmetWindowsgekregen,diezekunnenaansluitenopdeverstelbaredigiborden.Datgeeftflexibiliteit:jekuntjelesseneropvoorbereidenenjetabletoveralaansluiten.DeleerlingenwerkenopSnappet-tabletsenopChromebooks.Wewerkenindemiddenbouwmetwekelijksedoelenkaarten,diewezelfmaken.Hierdoorhopenweleerlingennogmeerinzichttegeveninhuneigenleerproces.”Wat hebben de veranderingen je opgeleverd?“Hoewelwederesultatennogniethebbengemeten,zijnzevooronsalzichtbaar.Weziendatonsconceptoudersaanspreektenwekrijgenveelaanvragenvoorrondleidingen.En–nogbelangrijker–alsteamzijnweveelbewustermetonderwijsbezig.Watwevoorafnietverwachthaddenmaarwatheelpositiefheeftuitgepakt,isdatveelleerlingengebaatblijkentezijnbijdeextrabewegingsvrijheiddiedezemaniervanwerkenoplevert.Ookzijnzemeerbetrokken,omdatzemeerophuntalentenwordenaangespro-ken.Daarnaastwerkendeleerlingensteedszelfstandiger.Binnendeorganisatiezijnwedaarnaastflexibelergeworden.Zohebbenweindedomeinenonderwijsassistentendieooklesgeven.”

Wat is jouw gouden tip aan scholen die ook willen veranderen?“Neemvoldoendetijdvoorhetproces,deelsuccesverhalen,betrekhetheleteam.Wijontwerpenonsvernieuwdeonderwijsnusamenenwerkenechtsamenbinnendedomeinen.Datwerkt!”

RK BASISSCHOOL DE WATERWILG

‘Onze samenwerking met buitenlandse scholen motiveert enorm’ De Waterwilg uit Nootdorp participeert in een internationaal project rond computational thinking. Vijf scholen uit Zweden, Finland, Denemarken en Engeland wisselen daarin kennis en ervaring met elkaar uit op het gebied van digitalisering. Directeur Karin Zwaveling: “We willen weten of de combinatie van probleemgestuurd onderwijs met ICT-gebruik leerlingen nog meer motiveert.”

Over RK Basisschool De WaterwilgLocatie: NootdorpAantal teamleden: 50Leerlingpopulatie: 700 leerlingen Directeur: Karin Zwaveling

INTERVIEW

Neem voldoende tijd voor het proces, deel succesverhalen,

betrek het hele team

6

99


“Tijdensinternationalebijeenkomstenvanhetmeerjarenproject#CO-THINK 18bedenkendelerarensamenopdrachtenvoordeleerlingen,zoalshetstimulerenvanprobleemoplossenddenkenaandehandvanprogrammeeropdrachten.Neemdeeersteopdracht,waarbijweleerlingeninzichtwildenlatenkrijgenindewerkingvanalgorit-mes,zodatzebeterbegrijpenwatprogrammerennueigenlijkis.Dieopdrachtwasheelcreatiefenkon,opvallendgenoeg,geheelzondercomputerswordenuitgevoerd.Alledeelnemendescholenkregendezelfdepopsong,waarbijdeleerlingeneendansjemoestenbedenken.Deleerlingenbeschrevendebewegingennauwkeurigenstuurdendienaareenvandeanderescho-len.Daarvoerdenookdieleerlingenhetdansjeuit.Beideuitvoeringenwerdengefilmdenmetelkaarvergeleken.Watkinderenhiervanleren?Zelerendatprogrammeren,netalsdansen,nietsandersisdanhetbedenkenvanstappendiemoetenwordengevolgd.Endatje,alserietsnietnaarwensverloopt,opzoekmoetgaannaarhetmomentwaaropdeinstructiemindergoedwas.Incomputertaalheetdatdebugging.Zoleerjedatjezelfookinvloedkunthebbenopwatdecomputerdoet.Indetweedeopdrachtleerdendekinderen‘echt’programmerenmetScratch.Deomgevingvandeschoolwerddoordeleerlingeninhetbetreffendelandinkaartgebrachtdoorhetbouwenvaneenkarton-nenmaquette.Sommigeleerlingenmatenhetpleinendeomgevingop.Anderenonderzochtendebelangrijkstewinkelsenbedrijven,enbouwdendieopschaalna.Weerandereleerlingenprogrammeerdendeverlichtingindestraten,dehuizenenhetsportveld.Wewildenwetenofdecombinatievanprobleemgestuurdonderwijs

18 co-think.eu/

metICT-gebruikleerlingennogmeermotiveert.Doordatalleleerlin-geneenrolhaddendiebijhenpaste,zagenweinderdaadeengroteremotivatie.Ookhaddendekinderennatuurlijkgewoonontzettendveelplezierbijhetbedenkenvanhetdansjeenbijhetuitvoerenvandetoegestuurdedansinstructies.

EnthousiasmeDankzijdeinternationalesamenwerkingkunnenonzeleerlingenaanleeftijdsgenootjesinanderelandenlatenzienhoezijlevenenwerken.EenmooiebijvangstvanhetprojectisdatweEngelsopeenauthen-tiekewijzekunnenaanbieden.Ookheeftdemaquette,dieindehalvandeschoolisgeplaatst,voorveelenthousiasmegezorgd.Nietalleenbijdeleerlingen,maarookbijoudersencollega’s.Dielaatstenvoelenzichgeïnspireerdenmerkendathetwerkenaangrotere,vakoverstijgendeopdrachtenvoordeleerlingenuitdagendis–envoorhenzelfeenvoudigerdangedacht.Wemerkendatdeelnameaanhetprojectvanblijvendeinvloedisoponzemaniervanlesgeveninallegroepen.Onsdoelishetverbeterenvanvaardighedenvanleerlingenenleraren,endaarmeeookvanonsonderwijs.Tijdensvoorlichtingsbijeenkomstennoemenwedeinternationaleactiviteitenaltijd.VoornieuweoudersisheteenvanderedenenomvoorDeWaterwilgtekiezen.

Meer ICT-projecten#CO-THINKisniethetenigeprojectmettechnologiewaaraanDeWaterwilgdeelneemt.OnzeschoolgebruiktookSeppoomGPS-speur-tochtenuittezettenzodatdeleerlingendeomgevingkunnenontdek-kenofopdrachtenrondeenbepaaldthemakunnenuitvoeren.OokmakenwegebruikvanCoSpaces,eenprogrammawaarmeeleerlingenineenzelfgebouwdeVR-omgevingeenspelkunnenspelenofeenverhaalkunnenvertellen.”

Ze leerden dat programmeren, net als dansen, niets anders is

dan het bedenken van stappen die moeten worden gevolgd

Doordat alle leerlingen een rol hadden die bij hen paste, zagen we een grotere motivatie

6

101

https://www.co-think.eu/


De rol van ICT Wie herinnert zich niet de optredens van Maurice de Hond bij De Wereld Draait Door in 2010? Hij vertelde daar het verhaal van de school van zijn dochtertje, die volgens hem op geen enkele manier rekening hield met moderne maatschappelijke ontwik-kelingen. In korte tijd ontstond een beweging van mensen die het met hem eens waren en die samen met hem de organisatie O4NT (Onderwijs Voor een Nieuwe Tijd) oprichtten. In het hele land ontstonden zogenoemde Steve Jobsscholen.

De scholen trokken veel leerlingen (of ouders). Maar ze hielden geen stand. Het onderwijskundig concept werd onvoldoende doordacht ingevoerd door teams die daarmee geen ervaring hadden en de apps – die de leerprestaties van de kinderen moesten bijhouden en die het buitenschoolse leren moesten vertalen in meetbare doelen – werden niet of te laat geleverd. Daarnaast bleek het inkopen van diensten en producten van O4NT duur.Wat we hiervan kunnen leren: het invoeren van een nieuwe werkwijze vergt tijd, draagvlak, fasering, planning en training, maar bovenal: een een goed doordachte en samenhangende visie.

Het is niet voor niets dat Kennisnet sinds jaar en dag een pleidooi houdt voor Vier in balans19 (Ten Brummelhuis, 2017). Na twintig jaar onderzoek weten we dat de inzet van ICT in het onderwijs pas effec-tief is als er een duidelijke koppeling is met de onderwijsvisie van de school. De visie, de deskundigheid van medewerkers, de gebruikte inhoud en toepassingen en de infrastructuur moeten met elkaar verbon-den zijn om ICT echt goed voor het onderwijs te laten werken. De mense-lijke en materiële randvoorwaarden moeten met elkaar in balans zijn om de vruchten van ICT-gebruik te kunnen plukken. Bovendien leidt de inzet van technologie alleen tot opbrengsten wanneer de gebruikers een goed beeld hebben van het educatieve doel ervan. Pas dan kan worden vast-gesteld in hoeverre de verwachte onderwijsopbrengsten daadwerkelijk kunnen worden gerealiseerd met de gekozen verandering.

19 kennisnet.nl/artikel/het-vier-in-balans-model-optimaal-rendement-met-ict/


HIGH TECH OF HIGH TOUCHHet voorbeeld van de Steve Jobsscholen is pijnlijk, omdat een aantal scholen – die weloverwogen stappen hadden gezet in hun onderwijs-ontwikkeling naar gepersonaliseerd onderwijs – meegesleurd werd in de negatieve beeldvorming. Die beeldvorming heeft alles te maken met de discussie rond de inzet van technologie in het onderwijs. Willen we high tech of high touch20? Accepteren we technologische dominantie of willen we juist persoonlijk contact? Terwijl scholen in werkelijkheid pas mondjesmaat met technologie in aanraking komen, is de angst groot: voor doorschieten, voor te veel dataverzameling en voor verlies van menselijk contact.

Leerlingen zullen in de toekomst naar verwachting meer met adaptieve leermiddelen werken, en minder klassikale instructie van een leraar krijgen. Wat betekent dit voor het contact tussen leerling en leraar? In de Verenigde Staten kennen we de Carpe Diem-scholen. Leerlingen werkten een deel van de dag op hun eigen niveau met computerpro-gramma’s en deden zo noodzakelijke kennis op. De rest van de dag was bedoeld voor projectmatig werken onder begeleiding van leraren. Tijdens het ochtendprogramma werkten de leerlingen in rijen in een omgeving met kantoorhokjes (zogenoemde cubicles) achter hun com-puter. Dit deed veel met de beeldvorming. Hoewel er een goede balans was tussen high tech en high touch, overheerste het beeld van individua-listische leerlingen achter hun computer. Ondanks zeer goede resulta-

20 Deze termen werden in 1982 geïntroduceerd door John Naisbitt in zijn boek High Tech High Touch




inhoud





ICT-gebruik

Opbrengsten

inhoud


inhoud

leerlingleraar

hulp-middel

primair proces/

leer-situatie

hulpmiddelICT

hulpmiddelICT

103

6

https://www.kennisnet.nl/artikel/het-vier-in-balans-model-optimaal-rendement-met-ict/


ten gingen de scholen uiteindelijk over de kop, voornamelijk als gevolg van onvoldoende aanmeldingen. Ouders zagen hun kind niet graag een groot deel van de dag in een cubicle zitten.

MONITORING EN EVALUATIEEen goede balans tussen tech en touch is dus essentieel voor de slagingskans van innovaties, ook als het gaat om het imago. De aanpak van de Carpe Diem-scholen leidde wel degelijk tot betere cognitieve leerprestaties, maar door een eenzijdige nadruk op die leerprestaties ging dit ten koste van socialisatiedoelen (in elk geval in de beeldvor-ming). Per saldo ontstond een negatief effect waardoor ouders de scholen verlieten. Om als school en samenleving niet verrast te worden door onbedoelde (neven)effecten is het bij innovaties essentieel aandacht te besteden aan monitoring en evaluatie. Dit is ook het punt waarvoor de Inspectie van het Onderwijs in haar rapport De staat van het onderwijs 2019 21 aandacht vraagt.

Zo kan het ookWanneer scholen hun onderwijs aantrekkelijker maken voor leerlingen, spreekt dit ouders aan. Je kunt daarvoor technologie op een creatieve manier inzetten.

Zo werken leerlingen en leraren op De Bras en de Snijdersschool met zelfgemaakte video’s. Leerlingen spelen dan bijvoorbeeld situaties uit een boek na. Ze staan daarbij voor een green screen en monteren later passende achtergrondbeelden in hun productie. Leerlingen die heel goed zijn in een bepaald onderdeel van rekenen maken instructie-filmpjes voor andere leerlingen met behulp van stop-motion. Video en foto’s worden ook gebruikt om te laten zien dat een kind bepaalde leer-

21 onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2019/04/10/rapport-de-staat-van-het-onderwijs-2019

stof onder de knie heeft door het resultaat te tonen. Kinderen bouwen bijvoorbeeld met stroken papier een brug binnen het thema kracht. Ze fotograferen het bouwproces en het groepsproces en plaatsen dit in hun portfolio.

DIGITALE GYMZAALOp ’t Palet wordt overwogen met een digitale gymzaal te starten. Wat is zo’n digitale sportzaal en wat kun je ermee? Dat bewegen goed is voor kinderen en volwassenen, is door hoogleraar neuropsychologie Eric Scherder vaak onder de aandacht gebracht. Dat kinderen wor-den getriggerd door games en virtuele omgevingen is ook bekend. In de digitale gymzaal wordt daarom aan een reële fysieke ruimte met slimme technologie een virtuele omgeving toegevoegd. De leerlingen krijgen daardoor het gevoel in een game te acteren. Vloeren en wanden worden gevoelig gemaakt voor aanraking, op de wanden worden pas-sende omgevingen geprojecteerd en toestellen zijn aangepast aan de nieuwe omgeving.

Ook aandacht voor internationalisering maakt een school aantrekke-lijk voor leerlingen en ouders. Merlijn gaat al vele jaren met leerlingen naar het buitenland met gebruikmaking van Europese subsidies. En De Waterwilg neemt, zoals in dit hoofdstuk beschreven, deel aan een Europees project waarin vijf Europese steden en scholen met elkaar samenwerken rondom computational thinking.

> Lees meer over computational thinking en digitale geletterdheid in hoofdstuk 3

Een andere mogelijkheid is om Eco-School te worden. Lucasschool De Paradijsvogel wil graag een groene school zijn. De school heeft daarom het schoolplein vergroend en op het platte dak is een kas gemaakt waarin kinderen groenten verbouwen en bezig zijn met natuurbeleving.

Leerlingendiegoedzijninrekenenmakeninstructiefilmpjesvoorandereleerlingenmetbehulpvanstop-motion

Accepterenwetechnologischedominantieofwillenwejuistpersoonlijkcontact?

105

6

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2019/04/10/rapport-de-staat-van-het-onderwijs-2019


Er zijn, kortom, meerdere manieren om je onderwijs aantrekkelijk te maken voor leerlingen en ouders, als deze maar overeenkomen met de visie van je school en gedragen worden door het hele team.

DenkvraagWelkeenthousiasteverhalenvertellenleerlingenenhunouders,maarooklerarenenstagiaires,overjouwschool?

> In hoofdstuk 9 vind je Rubric 4: Organisatie van innovatief onderwijs. Deze rubric laat zien hoe de structuur, de taken en de verantwoordelijkheden in verschillende situaties passend bij de visie dienen te zijn.


Ben je benieuwd naar scholen met lef in de rest van het land?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw


INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw


Meer weten over het gebruik van video in de klas? Leraar24 heeft een dossier gepubliceerd met praktische tips en onderzoek.

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

leraar24.nl/51239/video-gebruiken-in-de-les-zo-doe-je-het-goed/

BINNENKIJKENJe bent van harte welkom te komen binnenkijken bij Toermalijn en De Waterwilg. Neem voor een afspraak met Toermalijn contact op met Nienke Huizinga via [email protected] of 070 – 364 86 81. Neem voor een afspraak met De Waterwilg contact op met Karin Zwaveling via [email protected] of 015 – 310 53 00.

HULP VAN LUCASDe Lucas Academie organiseert Kijk je rijk, waarbij je je aan de hand van een kijkwijzer en een thema verder verdiept in een andere school.

Via de Lucas Academie kun je ook gebruikmaken van Edu-Explore. Edu-Expore biedt je de mogelijkheid kennis te maken met nieuwe tech-nologie en deze uit te proberen in je dagelijkse onderwijspraktijk.

> Kijk voor meer informatie op lucasacademie.nl/home/over-lucas-academie/ ook-interessant/nieuwe-technologie-in-het-onderwijs-met-edu-explore

Ook het bestuur van Lucas Onderwijs staat voor je klaar met advies, ondersteuning en meer informatie over bijvoorbeeld internationalisering. Neem contact op met de afdeling OK&I via [email protected] of 070 – 300 11 00.


Ophetplattedakiseenkasgemaaktwaarinkinderengroentenverbouwenenbezigzijnmetnatuurbeleving

107

6


https://www.leraar24.nl/51239/video-gebruiken-in-de-les-zo-doe-je-het-goed/



https://www.google.com/search?q=waterwilg+den+haag&rlz=1C1GCEU_nl&oq=waterwilg+den+haag&aqs=chrome..69i57.4959j0j7&sourceid=chrome&ie=UTF-8

https://www.lucasacademie.nl/home/over-lucas-academie/ook-interessant/nieuwe-technologie-in-het-onderwijs-met-edu-explore

https://www.lucasacademie.nl/home/over-lucas-academie/ook-interessant/nieuwe-technologie-in-het-onderwijs-met-edu-explore



Lerarentekort! Hoe zorg ik voor voldoende handen in de klas?

7


Hetlerarentekortisoveralvoelbaar.Eenkant-en-klareoplossingiserniet,maarerzijnweldegelijkmanierendiebijdragenaanhetaantrekkenenbehoudenvangoedeleraren.Zokanflexibiliteitbinnenjeteamhelpenenooktechnischeoplossingenkunnenhunsteentjebijdragen.

Doorhetvertrekvanlerareneneentegeringeinstroomvannieuwecollega’sishetlerarentekortoveralvoelbaar.Hetiseenhelepuzzelomtezorgendatallelessenwordengege-vendoorbevoegdeenbekwameleraren.Decontinuïteitendekwaliteitvanhetonderwijskunnendaardooringevaar

komen.Wanneereronvoldoendehandenindeklaszijnkomjebovendienniettoeaanvernieuwing.Ookkaneentekortfinanciëleconsequentieshebben.Schoolbesturenzienzichvakergenoodzaaktlerarenintehurenviarecruitersenuitzendbureaus,ookvoorregulierevacatures.

Ieder kind geven wat het nodig heeft,

ook als dit extra moeite kost of als we buiten

de lijntjes moeten kleuren

111

7


Overhetoplossenvanhettekortisvolopdiscussie.Denkaanhetvergrotenvandeaantrekkelijkheidvanhetleraarschap(inclusiefstatusenimago),hetverlagenvandewerkdruk,deinrichtingenduurvanlerarenopleidingen,eenbeterebeloningenmeerloopbaanmogelijkheden.

Hetlerarentekortvraagtomeenveelheidvansomscomplexemaatregelen,waarvanheteffectwaarschijnlijkpasoplangeretermijnzichtbaarwordt.Hoewelwehetlerarentekortindithoofdstuknietkunnenoplossen,zijnerwelmanierendiebijdragenaanhetaantrekkenenbehoudenvangoedeleraren.

InhetverhaalvanBuitenRijckleesjehoeineenkindcentrumpedagogischmedewerkersenlerarensamenwerkeninéénteam.Eenprettigeleer-enwerkomgevingvoorlerarenblijkteenvandesleutelstezijntothetwervenenbehoudenvangoedpersoneel.

DeSnijdersschoolinvesteertalsopleidingsschoolveelinstudentenenzorgtdoorhetbehoudenvanstagiairsvoorvoldoendehanden.

Indeunit-aanpakvanMerlijnvindjemogelijkhedenomflexibelerinteamstewerken.Hetisdaarnaastbelangrijktewerkenaaneencultuurwaariniedersmeningtelt,waarincollega’selkaarfeedbackgeven,waarjeelkaarssterkepuntenbenutenwaarinhetteamwerktaaneengezamenlijkevisieoponderwijs.

InhetdeeloverICTstippenweoplossingenaan,zoalsvideolessenene-learning,enzoomenweinopnieuweontwikkelingenzoalshetinzettenvanartificial intelligence(AI)inhetonderwijs.

KC BUITENRIJCK

‘We hebben onze organisatie zo flexibel mogelijk gemaakt’BuitenRijck is een nieuw kindcentrum in een nieuw-bouwwijk in Rijswijk. Directeur André Lourens en zijn team bieden kinderen ontwikkelen en leren op maat, in een doorlopende leerlijn van 0 tot 12 jaar en zonder scheiding tussen dagopvang en onderwijs. Hoe doen ze dat, in tijden van schrijnende perso-neelstekorten en werkdruk? Lourens: “Doordat we als één team functioneren, de leerlingen zelfstandig aan doelen laten werken en taken van elkaar kunnen overnemen, hebben we een groter vangnet.”

Over KC BuitenRijckLocatie: RijswijkAantal teamleden: 55 (onderwijs en opvang)Leerlingpopulatie: 280 leerlingen, 5 kinderdag-verblijfgroepen en ruim 100 kinderen in de BSODirecteur: André Lourens

INTERVIEW

7

113

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l


Hoe zorg je dat je personeel een duidelijke visie op onderwijs ondersteunt? “Omhiertekunnenwerkenmoetjeinelkgevalgepersonaliseerdwil-lenwerkenenaanteamteachingwillendoen.Insollicitatierondeslet-tenweopdeeigentalentenvandekandidaat,opICT-vaardigheid,opcommunicatievevaardigheden,ophetkunnenomgaanmetkritiekenopdebereidheidomuitjeeigencomfortzonetestappen.Verdermakenwegebruikvandekennisenvaardighedenvanalleteamleden,diewecombinereninonsonderwijsconcept22.Weontwerpenallessamen.Hierdoorvoelthetpersoneelzichserieusgenomenengewaardeerd.Opveelscholenschietdeontwikkelingvanlerarenerbijin;zoalsonderbouwdinhetVier in balans-model23isdateenzwakte.Weinves-terendaaromveeltijdinscholingencoachingvanhetpersoneelenhetstapsgewijsinwerkenvanstartendelerarendooreenervarencollega.Ditgebeurtaandehandvaneenhandboekdatookeennaslagwerkisvoornieuwemedewerkers.Naeenjaarvoegtdenieuwemedewerkerzijneigentipstoeaanhethandboek.Dankzijdemanierwaaropweonzeschoolhebbengeorganiseerd,kunnenwealséénteamwerken,metdaarinonderwijs-énopvangper-soneel.Bijhetmengenvandietweegroepenishetbelangrijkhoejemetelkaaromgaat;wevoelenonsveiligbijelkaarenstaanopenvoorelkaarsfeedback.Ditgeldtookvooronzestagiairs,diewealsvolwaar-digeteamledenbeschouwen.Wedagenhenuithetbesteuitzichzelftehalen.Ditleidtertoedatveelvoormaligestagiairsvandepabohiergraagwillenblijvenwerken.”

Hoe gaan jullie om met werkdruk?“Weproberendieniettelatenoplopen.Wijhebbenmethetteameenwerkverdelingsplangemaakt,waarinalleneventakeneenplekheb-ben.Iedereenneemtdieextratakenopzichdiebijhemofhaarpas-sen.Datwerkverdelingsplangeldtinprincipevooreenjaarengeeft

22 kcbuitenrijck.nl/kindcentrum/visie23 kennisnet.nl/artikel/het-vier-in-balans-model-optimaal-rendement-met-ict/

overzicht:wieiswaarvoorverantwoordelijk?Metelkaarvullenweditin.Zoervaarjeminderwerkdruk.Wezijnditjaarbijvoorbeeldgestartmetdriezogenoemdeeventplannersuitopvangenonderwijsdieallevieringencoördinerenendieteamledenbetrekkenbijdeorganisatie.Hierdooriserminderoverleginwerkgroepennodigensluitenteam-ledenaanbijvieringenwaarmeezebindinghebben.Doordatwealsschoolenopvangalséénteamfunctioneren,deleerlingensteedsmeerzelfstandigaandoelenwerkenenteamledentakenvanelkaarkunnenovernemen,hebbenweeengrotervangnetenzijnweflexibeler.Zohoudenpedagogischmedewerkerstoezichtengevenzeondersteuning.Deleraarkanhierdoorinstructiegeveneninformatieoverdragen.Alseriemanduitvaltdoorziektekunnenwedatopvangenzonderdathetgroteconsequentiesheeftvoordedagelijksegangvanzaken.Eriseenbredeonderlingeuitwisselbaarheid.Dankzijdestageplaatsenvanuitdeopleidingenendeinzetvanleerpleinengebeurthetbijonszeldendatwevooreengroepniemandkunnenvinden.”

Hoe is het onderwijs binnen het kindcentrum georganiseerd? “WehebbensamenmethetbestuurvanLucasOnderwijsenhetbe-stuurvandeStichtingRijswijkseKinderopvang(SRK)gekozenvooreendirecteurentweeunitleidersdieintegraalverantwoordelijkzijnvooronderwijsenopvang:eengediplomeerdeunitleideropvangvoorkinderenvannultotzesjaareneengediplomeerdeunitleideronder-wijsvoorkinderenvanzestottwaalfjaar.WewerkenmettweeapartebegrotingenvanLucasOnderwijsenSRK.Wezijnnuaanhetbekij-kenofwedepersoneleenmateriëlerekeningenkunnenvervlechten,zodatwezoefficiëntmogelijkgebruikmakenvanbeschikbaregelden,personeelkunneninzetteninzowelopvangalsonderwijs,engebruikkunnenmakenvanelkaarsmaterialen.Vooreenleerlingzijnkleinegroepenfijn,maareengroepvandertigisfinancieelvoordeligeromdatjedanextramensenkuntaantrekken.Wewerkenmetleerpleinen–waardeleerlingenzelfstandigaaneigenop-drachtenwerken–enkunnenzomeeraandachtaanelkkindbesteden.

We investeren veel tijd in scholing en coaching van het personeel

Dankzij stageplaatsen en leerpleinen gebeurt het bij ons zelden dat we bij ziekte niemand kunnen vinden

7

115

https://kcbuitenrijck.nl/kindcentrum/visie

https://www.kennisnet.nl/artikel/het-vier-in-balans-model-optimaal-rendement-met-ict/


Wevindenhetbovendiengoedwanneerleerlingenopeendagmeerderelerarenontmoeten,zodateraltijdweliemandismetwiezeeenklikheb-ben.Omaldieredenenhebbenwetochvoorgroteregroepengekozen.Wegebruikenderuimteoptimaal.Kinderenkiezenzelfstandigeenplek,eristoezichtenondersteuning.Eénkeerperzeswekenheeftelkkindvanafgroepvijfeengesprekmetdeleraaroverheteigenleerproces:watwilikenwathebikdaarvoornodig?Komendschooljaarbesprekenwemetelkaaropwelkemanierwedeinhoudelijkekindgesprekkenvanafgroep1gaanvormgeven.Deleerlingontdektzohoehijhetbesteleert.DelerarenzijnhiervoorgetrainddoorKunskapsskolan24.”

Hoe geef je invulling aan het schoolleiderschap?“Ikwerktelanginhetspeciaalonderwijsendieervaringkwamgoedvanpasbijhetopzettenvaneennieuwkindcentrum.Vanafdestarthebbenwegezochtnaarmogelijkhedenomefficiëntsamentewerkenmetdeopvang.Watvoordekinderengeldt,geldtookvoorhetteam:wewillengraaggebruikmakenvanindividuelekwaliteitenvanmedewerkers,zoalscreativiteitenmuzikaliteit.Wekijkenooknaardepersoonlijkeont-wikkelingvaniedereindividuelemedewerker.Watkunjealsmede-werkerbetekenenvoorhetkindcentrum?Deafgelopenjarenhebbenweveelenergiegestokeninhetcreërenenorganiserenvanéénteambinnentweeorganisaties.Dooreersthetorganisatiemodelmeteendirecteurentweeunitleidersneertezettenisereenbasisgelegd.Daarnahebikdeverantwoordelijkheidsteedsmeerbijteamledenneergelegd.Mijndirectebemoeieniswordtminder,omdatheteigenaarschapvaniederteamlidvooropstaat.Welgeefiklerarenenpedagogischmedewerkerszekerheidenduidelijkheid.Zemogeninfebruarizelfaangevenmetwelkegroepzewillenwerken.Opbasishiervanmaakiksamenmetdeunitleiderseenformatie,waaropzemogenreageren.Alsjezorgtdatzeinmeizekerheidhebben,geeftdatrustvoorhetteamenkanhetteamhetschooljaargoedafsluiten.”

Wat is jouw gouden tip aan scholen die ook willen veranderen? “Zorgdatjejeorganisatieflexibelorganiseert,zodatjemetelkaarper-soneelsproblemenkuntopvangenalsgevolgvanbijvoorbeeldziekte.”

24 kunskapsskolan.nl/

Over Kindcentrum SnijdersLocatie: RijswijkAantal teamleden: 37Leerlingpopulatie: 430 leerlingen Directeur: Ivan Trouwborst

INTERVIEW

KINDCENTRUM SNIJDERS

‘We hebben een constante aanwas van nieuwe leraren’De Snijdersschool besteedt al jarenlang consequent aandacht aan het lerarentekort en het beschikbaar houden van voldoende handen. De school plukt nu de vruchten van dat beleid. Directeur Ivan Trouwborst: “Je moet starten bij de vraag: wat heeft het kind nodig om goed te leren? Daarna kijk je welke ondersteuners daarbij passen.”

7

117

https://kunskapsskolan.nl/


“Toenikjarengeledenvoordezoveelstekeervoordeklasstondvanwegeeenziekecollega,bedachtikdathetzonietlangerkon.Ermóestenmanierenzijnommeerhandenindeklastekrijgenenminderverloop.Wezijntoen–insamenwerkingmetdepabovanHogeschoolLeiden–opleidingsschoolgeworden.Oplis(Opleidenindeschool)25zorgtervoordatwevoortdurendstudentenhebbendieeengrootdeelvanhunopleidingbijonsindepraktijkuitvoeren.Zelerenhetconceptvanonzeschoolgoedkennenenvormennuttigeextrahandenindeklasdieikniethoeftebetalen.Bovendienhebikdaardooreenconstanteaanwasvannieuweleraren.WezijnnuookROCleerbedrijfgeworden,waardoorklassenassisten-teninopleidingbeschikbaarzijn.Aangevuldmetdestudentenvandeacademischepabo–onderzoekendestudentenmeteenwetenschappe-lijkeachtergronddiepraktijkentheorieaanelkaarverbinden–hebbenweeenprachtigeverdelingvancompetentiesenverantwoordelijkhedeninonzeschool.

OndersteunersErzijnnatuurlijkmeerscholendiewerkenmetleraarondersteunersenonderwijsassistenten.Erstaandanweliswaarmeermensenvoordeklas,maarikdenknietdatdatvoldoendeisomeengroteverande-ringterealiseren.Volgensmijmoetjestartenbijdevraag:watheefthetkindnodigomgoedteleren?Daarnakijkjewelkeondersteunersdaarbijpassen.Alsjeondersteunersvooralopleidtomhetkunstjevanleraartedoen,holjehetvakuit.

25 hsleiden.nl/leraar-basisonderwijs-pabo/opbouw-studie/opleiden-in-de-school.html

Alsjeeenmaalmensenhebtgevondendieopjeschoolwillenwerken,ishetnatuurlijkookdebedoelingdatzeblijven.Daarinvesterenwein,bijvoorbeelddoordebestestagiairsmeteeneencontractaantebiedenenhenzelfverderopteleiden.Weprobereneengoedwerkklimaatterealiserendoorhetstimulerenvaneigenaarschapbijdeleraar,zoalswedatookbijdeleerlingendoen.Wehebbeneenklimaatwaarinfeedbackgevenenontvangennormaalis.Daarnaastlatenwelerarenenonder-wijsondersteunershuntalentenontdekkenenstellenweteamledenindegelegenheidopleidingentevolgen.Ookleidenwehenzelfop.

Jonge mensenCollega-schoolleiderszeggentegenmij:‘Julliemaniervanwerkenspreektjongemensenaan,meerdanonzeaanpak.’Daarbenikhetmeeeens:jetrekteenanderedoelgroepaandiegraagietsmetonderwijswilbereiken.”

Als je ondersteuners vooral opleidt om het kunstje van leraar te doen,

hol je het vak uit

Ik hoor vaak dat onze manier van werken jonge mensen aanspreekt

7

119

https://www.hsleiden.nl/leraar-basisonderwijs-pabo/opbouw-studie/opleiden-in-de-school.html


SBO Merlijn

‘Ik verbind leraren met elkaar zodat ze elkaar aanvullen’Merlijn kent weinig verloop van leraren. Hoe kan dit in deze tijd? Directeur Mariëtte van den Bosch be-steedt veel aandacht aan de samenwerking binnen het team. “Het is hard werken, maar we staan voor elkaar klaar. Ik weet zeker dat we ook daardoor weinig personeelsverloop hebben.”

“Indeindividueleaanpakvanleerlingeninhetspeciaalbasisonderwijsmoetjeconstantmateriaalvindenofmaken.Albijdesollicitatiepratenwedaaromoveronzegedeeldevisie.Wewillenaansluitenbijdeeigeninteressevandezekinderen,dievaakophunvorigeschoolzijn

Over SBO MerlijnLocatie: op de grens van Laakkwartier en RijswijkAantal teamleden: 40Leerlingpopulatie: 164 leerlingen Directeur: Mariëtte van den Bosch

INTERVIEW

vastgelopen.Iederkindgevenwathetnodigheeft,ookalsditextramoeitekostofalswebuitendelijntjesmoetenkleuren.Dieonder-zoekendeenondernemendehoudingmoetinjezitten.

MaatjeEenleraarmaaktbijonsautonomekeuzes,maarwerktwelsamenmethetteambinnendeunit.Samenverzorgenzijgoedonderwijsvoordeleerlingen.Datvergtveelkijkenbijelkaarenmetelkaarpraten.Zoontstaatvanzelfeensamenhangendeaanpak.Alsjevervolgensziethoemooikinderenzichontwikkelen–omdatjijbijdeleerlingaan-sluitenzederuimteenmogelijkhedengeeft–dangeeftdatzóveelvoldoening!Binnenhetteamverbindiklerarenmetelkaardiemooiecombinatiesvormen.Iedereenmagzichzelfzijn,metpersoonlijkevoorkeuren.Maarookmetminderfavorietetaken,wanthetwerkmoetwelgedaanworden.Alsjecombinatiesmaaktvanmensendieelkaarincompe-tentiesaanvullen,werktdatvooriedereenoptimaal.Eencreatieve,speelseenwatchaotischerleraarvraagikbijvoorbeeldsamentewerkenmeteenmeergestructureerdwerkendeleraar.

Elkaar uitdagenWezijnlangzaamtoegegroeidnaareenteamvanmensendieelkaaruitdagen.Ikleteropdatsteedsdevraaggesteldwordt:waaromdoenwedit?Hetklinktmisschienalsofhetheelhardwerkenisvoorhetteam,endatishetook.Maarhetresultaatisdatweklaarstaanvoorelkaar.Ikweetzekerdatonsgeringepersoneelsverloopookdaaraantedankenis.”

Als je combinaties maakt van mensen die elkaar in competenties aanvullen, werkt dat voor iedereen optimaal

7

121

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l


De rol van ICT Is technologie een middel om het lerarentekort te bestrijden? In het voortgezet onderwijs, het beroepsonderwijs en het hoger onderwijs is het antwoord duidelijk: daar is al veel winst te beha-len. In de toekomst zal technologie steeds geavanceerder worden, onder andere door ontwikkelingen als artificial intelligence en robotica. Maar ook nu al kunnen de computer en het internet de leraar werk uit handen nemen en daarmee de inhoud van dat werk drastisch veranderen.

In het primair onderwijs ligt dat anders. Daar is het de vraag of vervanging van een leraar door technologie gewenst is. Het pedagogisch klimaat en de relatie van de leerling met de juf of meester zijn daar immers van grote betekenis. In het PO kunnen we dus beter zoeken naar manieren om meer (virtuele) handen in de klas te krijgen. Daaraan kan de computer bijdragen.

TECHNOLOGIE IN HET VOToch wordt ook in het VO beschikbare technologie niet altijd gebruikt. Zo werden in Friesland al in 2008 experimenten gedaan met videocon-ferencing in een VO-klas. Eén leraar gaf les in het Fries aan leerlingen op verschillende locaties. Tijdens het project werd onderzoek gedaan naar de ervaringen: krijgen leerlingen de aandacht die ze anders ook zouden hebben? Kunnen ze net zo makkelijk vragen stellen aan de leraar? De conclusies waren positief (Jonkman, Van der Lei, & Van der Neut, 2016).

Nu, ruim tien jaar later, zou zo’n opzet nog veel gemakkelijker te realise-ren moeten zijn. Scholen hebben hun internetverbindingen goed op orde en vrijwel elke leraar heeft een device met een camera zodat leerlingen op afstand een les kunnen volgen. Leren op afstand kan een oplossing bieden, juist daar waar de noodzaak hoog is: wanneer weinig leerlingen voor een bepaald vak kiezen of wanneer een leraar beperkt beschik-baar is voor een bepaald vak. Desondanks gebeurt het nog nauwelijks.

Onlangs startte het bedrijf Like2teach26 een nieuw, commercieel pro-ject waarbij leraren in het VWO bijvoorbeeld vanuit Limburg lesgeven

26 ad.nl/gouda/oplossing-voor-het-lerarentekort-onderwijs-op-afstand-met-videoverbinding~a9da76b4/

aan leerlingen elders in het land. Het is interessant om te zien of dit een vlucht zal krijgen. De groeiende urgentie van het lerarentekort kan een stimulerende factor zijn. In het bedrijfsleven groeien de investe-ringen in e-learning ongelofelijk hard. Ook op het gebied van cursussen voor leraren is er een bloeiende e-learningmarkt. De voordelen zijn evident: studeren waar en wanneer het jou uitkomt.

TECHNOLOGIE IN HET POTechnisch gezien kan ICT de leraar voor een groot deel vervangen. Of we dit wenselijk vinden is zeer te betwijfelen. Daarom vormt ICT niet dé oplossing voor het lerarentekort. ICT-oplossingen kunnen ook in het PO verlichting brengen in het werk van leraren en het werk daardoor aangenamer maken. De inzet van technologie bespaart hen tijd, die zij vervolgens op een andere manier kunnen inzetten. Denk hierbij aan leersituaties waarbij een leraar veel tijd besteedt aan het introduceren van oefeningen, het afnemen van dictees of het toetsen van reproductie van kennis. Digitale leermiddelen kunnen routinematige taken overne-men. Programma’s met dashboards geven een helder overzicht van de leerontwikkeling per kind. Een leraar kan bovendien op een diepgaand niveau beschikken over analyses en suggesties voor nieuwe leerstap-pen bij iedere leerling.

> Lees meer over dashboards en andere toepassingen in hoofdstuk 4 en 5

INVLOED VAN AI EN ROBOTICAWe weten dat de invloed van artificial intelligence (AI) en robotica op de mens en op onze maatschappij ingrijpend zal zijn. Veel taken die nu nog worden uitgevoerd door mensen, zijn over 25 jaar overgenomen door een robot of AI-systeem.

Inhetprimaironderwijsishetdevraagofvervangingvaneenleraardoortechnologiegewenstis

123

7

https://www.ad.nl/gouda/oplossing-voor-het-lerarentekort-onderwijs-op-afstand-met-videoverbinding~a9da76b4/


Uiteraard gebeurt dat stapsgewijs. De huidige digitale leermiddelen bijvoorbeeld, volgen leerprocessen slechts op het niveau van een antwoord dat ofwel goed ofwel fout is. Volgende generaties leermid-delen zullen zich niet alleen richten op de huidige denkvaardigheden onthouden, begrijpen en toepassen, maar ook complexere denkvaar-digheden gaan ondersteunen. Als leermiddelen op leerrouteniveau kunnen analyseren, voorspellen en adviseren, zijn ze in staat om een grotere diepgang te bieden in de ondersteuning van de leraar bij het coachen van leerlingen.

OP DE HOOGTE BLIJVEN In onze maatschappij zien we al de eerste tekenen van deze ontwikke-ling. Denk bijvoorbeeld aan virtuele assistenten zoals Siri en aan de gezichtsherkenning in je telefoon, die een vorm van machine learning is. Deze ontwikkelingen vragen van elke professional, ook van de leraar, dat hij ervan op de hoogte blijft. Veel is al mogelijk en er zal nog meer mogelijk worden, maar de essentie van het leraarschap – het kunnen gidsen van kinderen in een veranderende wereld – blijft hetzelfde.

> Lees meer over ICT en personaliseren in hoofdstuk 4, 5 en 8

Zo kan het ook Een beproefde en gestructureerde aanpak om te komen tot unitonderwijs is die van SlimFit. Op SlimFit-scholen wordt onderwijs georganiseerd door toe te werken naar grotere units in plaats van nor-male klassen, in combinatie met passend onderwijs. Het gebruik van technologie is een belangrijke factor en binnen het team worden ver-schillende rollen en taken gerealiseerd. Al meer dan honderd scholen – die aanvankelijk werkten met klassieke jaargroepen en vaste leraren – hebben geparticipeerd in het programma.

Deinvloedvanartificial intelligenceenroboticaopdemensenoponzemaatschappijzalingrijpendzijn


HulpbronnenLEESVOER

Meer weten over het werken met persoonlijke doelen en het voeren van kindgesprekken?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

kunskapsskolan.nl/

Voor een grondige analyse en bruikbare tips rondom het omgaan met kunstmatige intelligentie in het onderwijs is er het Kennisnet Technologiekompas 2019-2020.

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

kennisnet.nl/publicaties/onderwijs-in-een-kunstmatig-intelligen-te-wereld/

Een boek over het gedachtegoed van SlimFit is in de maak (houd de website in de gaten voor de verschijningsdatum). Daarnaast is er een community van participerende scholen. Ook begeleidt een netwerk van adviseurs scholen in hun stappen naar anders organiseren.

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

slimfitonderwijs.nl/

Het Kohnstamm Instituut deed onderzoek naar het werken in andere samenstellingen.

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

kohnstamminstituut.nl/rapport/anders-organiseren-teamwork/

BINNENKIJKENJe bent van harte welkom te komen binnenkijken bij de genoemde scholen. Neem voor een afspraak met BuitenRijck contact op met An-dré Lourens via [email protected] of 070 – 218 99 60. Of met de Snijdersschool met Ivan Trouwborst via [email protected] of 070 – 307 78 67 en met Merlijn met Mariëtte van den Bosch via [email protected] of 070 – 399 37 09.

HULP VAN LUCASOok het bestuur van Lucas Onderwijs staat voor je klaar met advies, ondersteuning en meer informatie over anders organiseren en de inzet van personeel. Neem contact op met de afdeling OK&I via [email protected] of 070 – 300 11 00.


HOE SLIMFIT WERKTHet SlimFit-model beschrijft de stappen die leiden naar de vorming van een unit met ongeveer zeventig tot negentig leerlingen. In zo’n unit wordt gepersonaliseerd onderwijs gegeven door een gedifferentieerd team van medewerkers – van startend personeel tot ervaren krachten, van parttimers tot fulltimers, van internen tot externen en van onder-steuners tot leraren en begeleiders.

Stapsgewijs doorloop je als school verschillende fasen. De eerste stap is die van de klassieke situatie naar groepsoverstijgend werken in de middag, waarbij er bij wereldoriëntatie en creatieve vakken meerdere leraren verantwoordelijk zijn voor meerdere leerlingen. Dit betekent dat de school zich moet gaan richten op differentiatie, dat die een rijke leeromgeving moet inrichten en dat het personeel intensief moet samenwerken. De volgende stappen richten zich steeds meer op teamteaching, na de laatste stap wordt het jaarklassysteem helemaal verlaten.

DenkvraagHoezoujouwschoolnogbeterkunnenzorgenvoorvoldoendehandenindeklasenweinigverloop?

> In hoofdstuk 9 vind je Rubric 2: Innovatieve teams. Deze rubric laat zien hoe de betrokkenheid van leraren in verschillende situaties zichtbaar is.

127

7


https://www.kennisnet.nl/publicaties/onderwijs-in-een-kunstmatig-intelligente-wereld/

https://www.kennisnet.nl/publicaties/onderwijs-in-een-kunstmatig-intelligente-wereld/

http://www.slimfitonderwijs.nl/

https://kohnstamminstituut.nl/rapport/anders-organiseren-teamwork/






Hoe zet ik een moderne school neer als ik vanaf nul kan beginnen?

82/r2/l

1/r3/r3/l4/r4/l

5/r5/l6/r6/l8/r8/l

7/r7/l9/r9/l10/r10/l

1/l2/r2/l

1/r3/r3/l4/r4/l

5/r5/l6/r6/l8/r8/l

7/r7/l9/r9/l10/r10/l

1/l


Hetkomtnietvaakvoordatjemeteenhelenieuweschoolkuntbeginnen.Maarwekunnenveellerenvanscholendienieuwzijnopgerichtofopnieuwzijngestart.Welkconceptkozenzij?Welkelerarenpassendaarbij?EnhoeregeljejeICTineenkeergoedenvoordelangeretermijn?

Somsdoetdeuniekemogelijkheidzichvooromeennieuweschoolopterichten.Ditbiedtvolopmogelijkhedenvoorhetma-kenvankeuzes.Eenkeuzevoorhetsoortschooldatjewiltzijn,voordemanierenwaaropjejeleerlingenoptimaalwiltvoorbe-reidenopdetoekomstenvoorhetontwerpenvaneengebouw

datpastbijjevisie.Ookkunjebewustopzoekgaannaarpersoneeldatpastbijjeonderwijsconcept.Indithoofdstukstaanwestilbijeenschooldiedezeuniekekansmetbeidehandenheeftaangegrepenenbijeenschooldievanuiteenburgerinitiatiefisgestart.

Sommigen zullen je toejuichen,

anderen zullen je verguizen

131

8


BasisschoolDeSchoolinZandvoortbiedtkinderengelijkekansendoorhenongelijkonderwijstegeven.Dithoudtindaterdifferentiatiemogelijkisinleeraanbod,leerstrategieen–zeerongewoon–inleertijd.DeSchoolwasalseersteschoolinNederlandvijftigwekenperjaaropenenheeftopvangenonderwijsvollediggeïntegreerd.HetnieuweBuitenRijckinRijswijkwordtbezochtdoorkinderenvan0tot12jaarenlaatkinderopvangenonderwijsopeenanderemaniernaadloosinelkaaroverlopen.

DaarnaastbeschrijvenwedeonderdelenwaaraanjezoalmoetdenkenwanneerjejeICTmeteengoedenvoordelangeretermijnwiltregelen.Ookbesprekenweindithoofdstukdeopleiding,wensenenmogelijkhedenvanlerarenopeennieuwoptezettenschool.Veelnieuwescholenhebbenbehoefteaanbrederenandersopgeleideleraren.DeHogeschoolLeidenisdaaromeennieuweopleidingsvariantbegonnendiegerichtisopvernieu-wendonderwijs.

DE SCHOOL

‘We wilden een school waar onderwijs op maat echt mogelijk is’ De School in Zandvoort is het hele jaar, vijf dagen per week, tien uur per dag open. Leerlingen en ouders mogen meebeslissen en mee-ontwerpen en de verschillende vakken worden thematisch (en dus met context) aangeboden. De School werd opge-richt in 2008 door Marjolein Ploegman en is nog steeds een uniek concept in Nederland. Directeur Rosanne Maters: “Het vraagt veel vindingrijkheid, kennis en doorzettingsvermogen om verder te groeien.”

Over De SchoolLocatie: ZandvoortAantal teamleden: 14Leerlingpopulatie: 90 leerlingenDirecteur: Rosanne Maters

INTERVIEW

8

133


Wat was de aanleiding voor het oprichten van een nieuwe school?“DeSchoolisontstaanuiteenburgerinitiatief.OprichterMarjoleinPloegmanzochtnaareenonderwijsconceptwaarbijhetmogelijkwasdeorganisatieaantepassenaanhetkind,inplaatsvanandersom.Eenschoolwaaronderwijsopmaatechtmogelijkis,meteenononderbro-kenontwikkelingslijnvoorhetkind.Wehebbenmetelkaarprachtigewetgevingontwikkeldomditmogelijktemaken,maardoordemaniervanorganiserenentijdgebrekkomenderegulierescholennietverderdandetienkerndoelenzoalsdiedoordeonderwijsinspectiewordengemeten.Vooriederkindishetvanbelangdathetzichnietalleenindediepte,maarookindebreedtekanontwikkelen.Erzijnintotaaltwee-envijftigkerndoelenenwijwillendatzeallemaalaanbodkomen.Eennieuwschoolontwerpwasnodig,waarmeertijdenflexibiliteitmogelijkis.Danmoetjezorgendatjeruimereopeningstijdenhanteert,zowelperdagalsdoorhetjaarheen.Omechtmaatwerktekunnenleveren,kunjenietlangervasthoudenaaneenleerstofjaarklassensysteem.”Waar liepen jullie tegenaan toen jullie De School wilden starten?“Wekregenzowelenthousiastealssceptischereacties.Daarbijhaddenenhebbenwehelaasnogsteedslastvanniet-passenderegelgeving,bij-voorbeeldalshetgaatomdearbeidsvoorwaardenvanleraren.DaaromhebbenweeensupplementontwikkeldopdeCAOPrimairOnder-wijs.Ookvanuithetministeriekwamerverzet,aangezienonderwijsindevastgesteldevakantiesnietwordtgezienalsonderwijstijd.Wehebbenveelmoetenuitleggenomviaeenexperiment(flexibiliseringonderwijstijden,red.)eenuitzonderingspositietekrijgen.VerdermerkenwedatdemethodesenveelICT-toepassingenzijnafgestemdopklassikaalonderwijsinjaarklassen,zelfsalsdeICT-oplossingalsdoelheefttepersonaliseren.Daaromontwerpenweveelzelf.Hetvraagtveelvindingrijkheid,kennisendoorzettingsvermogenomdewetenmogelijkhedentekennenendemenskrachttemobilise-renomverderegroeimogelijktemaken.”

Hoe is het onderwijs op De School georganiseerd?“Omalsschoolruimereopeningstijdentehanterenvoorhetcreërenvanmeeronderwijstijd,ismeergeldnodig.DaaromheeftDeSchoolkinderopvangenonderwijsvollediggeïntegreerd,Erwordtdeheledaggewerktmetpabo-gecertificeerdelerarenenindemiddagisereenbezet-tingvanéénleraaroptientottwaalfleerlingen(debso-norm,red.).DeSchoolisooktoegankelijkvoorleerlingenenhunoudersdiegeengebruikwillenmakenvanflexibeleonderwijstijden.Hiervoorishetbasispakketontwikkeld.Webiedenleerlingenenoudersdekeustusseneenbasispakketeneentotaalpakket27.Hetbasispakketisgebaseerdophetminimumaanwettelijkverplichteonderwijstijd,hettotaalpakketbiedtflexibiliteitendusmaatwerkvoorleerlingenenou-ders.Vijfentachtigprocentvanonzeleerlingenvolgthettotaalpakket.Erzijntweekeertweeuuraanbloktijdenperdag.Danisergeenuitloopmogelijkenplannenwegroepsactiviteiten.Deaanwezigheidvankindereninhettotaalpakketwordtgeregistreerd,zodattenminstehetminimumaannegenhonderdveertigwettelijkverplichteonderwij-surenperjaarwordtgevolgd.Iederetienwekenmakenweperleerlingeenpersoonlijkleerplan,waarbijookdeonderwijstijdenplanningvanvakantiesenvrijedagenonderdeelvangesprekzijn.Iniederleerplanopmaatwordtrekeninggehoudenmetdepersoonlijkedoelen,kwali-teiteneneventuelebeperkingen,enookmetdeomstandighedenthuisenmetvakantieplannen.”Welke eisen stelt de onderwijsvisie aan de huisvesting?“Vanwegedesociocratischekringorganisatie28waarinjemetelkaareenmini-samenlevingvormtenmetelkaarookafsprakenmaaktensamenleeft,iseenunitvanhonderdpersoneninclusiefmedewerkers

27 deschool.nl/over-de-school/voordelen-totaalpakket-2/28 deschool.nl/over-de-school/organisatiestructuur/

Het vraagt veel vindingrijkheid, kennis en doorzettingsvermogen om

verdere groei mogelijk te maken

Onze leraren hebben een sterke pedagogische basis, beschikken over mensenkennis, doen aan zelfreflectie en kunnen met feedback omgaan

8

135

http://www.deschool.nl/over-de-school/voordelen-totaalpakket-2/

http://www.deschool.nl/over-de-school/organisatiestructuur/


hetmeestideaal.HetgeleidelijkuitbreidenvanDeSchoolwaslangetijdnietmogelijk,omdatweinhethuidigegebouwnietverderkondengroeien.Hetneerzettenvaneenlosnoodlokaalofeendependanceeldersisvanwegehetonderwijsconceptookgeenmogelijkheid.Sinds2014hebbenweeenwachtlijstendezebestaatinmiddelsuitmeerdanhonderdkinderen.Onbekendheidmeteensociocratischema-niervanwerkenenhetonderwijsconceptan sichmaaktdatdegemeenteenanderescholenmoeilijkbegrijpenwaaromweonsconceptnietkun-nenuitvoerendooropandereplekkenindeomgevingwatextralosselokaleningebruiktenemen.In2014iseenaanvraagvooruitbreidingafgewezenomdatweafwekenvandegebruikelijkeregels.Delaatstejarenhebbenwegeïnvesteerdinderelatiemetdegemeenteenbestu-renenhebbenweeennieuweaanvraagingediendvooruitbreiding.”Hoe nemen jullie als team beslissingen?“DeSchoolwerktvolgenshetsociocratischeprincipe:hetbeginseldatmensenongelijke,uniekepersonenzijn,maarindebesluitvorminggelijkwaardig.Iedersvoorsentegenswordengehoordenmeegeno-menbijhetnemenvaneenbesluitovereenbepaaldvoorstel.Opdezemanierkaniederedeelnemerdiegeraaktwordtdoorhetvoorstelaangevenofhijermeekanleven.Ditmaaktdatiedereenzicheigenaarvoeltvan,enverantwoordelijkvoeltvoor.Deimplementatieverlooptvervolgenssnelensoepel.Hetdenkwerkbijsociocratievindtdusplaatsvoordateenbesluitgenomenwordt;namelijkindeontwerpfasevaneenvoorstel.”Hoe geef je invulling aan het schoolleiderschap?“Opeensociocratischeschoolzetikalsdirecteurnietdelijnenuit,maarzorgikdatdeorganisatiesociocratischendusdynamischwordtgeleid.Mijntaakiservoortezorgendathetgeenwehebbenafgespro-kenookdaadwerkelijkwordtuitgevoerd.Wanneermensenbijmekomen,stelikmezelfsteedsdevraag:moetenwegezamenlijkeennieuwebeslissingnemenofkanikhetantwoordvindenbinnendereedsgemaakteafspraken?Alsschoolleidervaneeninnovatieveschoolwordterveelvanjegevraagd.Naastdegebruikelijketakenenverant-woordelijkhedendiejehebtalsdirecteur,ishetbelangrijktebeschik-kenovercreatiefdenkvermogenwaarmeejeuitdagingeninwet-enregelgevingkanomzettennaarmogelijkhedenvoorjouwschool.

Daarbijishetmakenvanverbindingmetjeomgeving–waarsommigenjezullentoejuichenenanderenjezullenverguizen–vangrootbelang.Omditgoedtekunnendoenishetvanbelangdatjejeblijftontwikke-leninpersoonlijkleiderschap.OmmezelftevoedenhebikhettrajectExpeditie LeiderschapvanOperationEducation29gevolgd.”Welke rol speelt ICT op de De School?“Wemakenperperiodevantienwekennieuweafspraken,diever-werktwordenineenpersoonlijkleerplaneneengroepsleerplan.Datgroepsleerplanpastbijhetthemaendegroepkinderendieopdatmo-mentindebetreffendebouwzitten.Wemoetendusplanningenkunnenmakenendeaanwezigheidkunnenregistreren.DatdoenwebijgebrekaanbetermetWordenExcel.WehebbennoggeenpassendeICT-oplos-singengevondeneneentoollatenontwerpenblijktlastig,aangezienernogzoweinigkennisisoverhetonderwijsconceptvanDeSchool.VoorrekenenmakenwegebruikvanSnappet,weordenenhierbijzelfdeSnappet-doelenperkind.Omrekenenbetekenisvoltehoudenbie-denweeenkeerperweekthematischrekenenaan.Daarnaastkiezenwesomsvooroefenprogramma’sopdecomputer,wanneerditpassendisbijhetkind.”Hoe zorg je voor voldoende personeel dat werkt volgens de visie van De School?“Lerarenmakeneenheelbewustekeuzeombijonstewerken.Wevragenanderecompetentiesenkwaliteitendaneenreguliereschoolenbiedendeleraarmeerruimtevoorhetuitoefenenvanzijnvak.Bijonsbenjeleraar,onderwijsmaker,internbegeleider,remedialteacherenpedagogischmedewerkerineen.Hetvoornaamsteisdatonzelerareneensterkepedagogischebasishebben,overmensenkennisbeschikken,aanzelfreflectiedoenenmetfeedbackkunnenomgaan.

29 operation.education/expeditie-leiderschap/

Wij vinden het belangrijk dat leraren hulp leren vragen en dat ze het tijdig signaleren wanneer een kind vastloopt

8

137

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

https://operation.education/expeditie-leiderschap/


Alsnieuweleraarstajebijonsinhetbeginvaakindemiddagopdegroep.Nietalleen,maarmeteenoftweecollega’s,afhankelijkvandegroottevandegroep.Ditisvoorjongelerarenenzij-instromersheelleerzaamenmotiverend.Daarnaasthanterenwevideo-interactieencoachingsgesprekken.Ookbenuttenlerarenhunindividueletalentenbijhetmakenvanlesmateriaalenhetgevenvanlessen.VoornieuweaanwasvanlerarenkijkenweuitnaardestartvanSpring,denieuwelerarenopleidingvanHogeschoolLeiden.Wijvindenhetbe-langrijkdatlerarenhulplerenvragen,datzehuneigenmogelijkhedenenbeperkingenkennenendatzehettijdigsignalerenwanneereenkindvastloopt.IkverwachtdatzedatbijSpringmeerdeaandachtvestigenopdepersoonlijkeontwikkelingvanleraren.Doordatwevijftigwekenperjaaropenzijn,heeftdatookeffectopdewerktijdenenverlofmoge-lijkhedenvanleraren.Hetisdaarombelangrijkjezelfgoedtelerenken-nen,zodatjeervoorkanzorgendatjeprettigenzooptimaalmogelijkwerkt.Doordatweiederetienwekeneennieuwwerkroostermaken,iserookvoorlerarenmaatwerkmogelijk.Sommigenwillenmaareenweekjeweg,ofhebbenjuistdewenseenlangereistemaken.Datkanbijonsdusookbuitenderegulierevakantiesom.”Welke geleerde lessen wil je delen?“Debeginvraagvaniederenieuweschoolzoumoetenzijn:iswatwewillengaandoeninhetbelangvanhetkind?MarjoleinPloegmanheeftdaarnaastinhaarrapportBelemmeringen voor innovatie in het basisonder-wijs 30dezesbelangrijkstesuccescriteriaopgesomd.Daarstaatallesinwaaropjemoetlettenbijhetstartenvaneennieuweschoolopbasisvaneennieuwconcept.Ikkandaarnietsaantoevoegen.Ditonder-zoek,gedaaninopdrachtvanhetministerievanOCW,iseenaanradervoorelkeschooldiewilveranderen!”> Lees meer over De School in hoofdstuk 4

30 rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2018/09/01/belemmeringen-voor-innovatie-in-het-basisonderwijs

KC BUITENRIJCK

‘Het is heel belangrijk je visie levend te houden’BuitenRijck in Rijswijk startte in 2014 als geheel nieuwe school voor leerlingen van 0 tot 12 jaar in een tijdelijk gebouw. Het voornaamste doel? Kinderen motiveren om te leren door ze vanaf het begin met keuzes en doelen te voeden, en ze aan te spreken op hun vaardigheden. Dat doet BuitenRijck in nauwe samenwerking met gediplomeerde opvangmede-werkers, in één team, in één doorgaande lijn en sinds 2018 in één nieuw open gebouw dat de visie op onderwijs ondersteunt. Directeur André Lourens: “Zorg voor praktische oplossingen en bewaak de werkdruk.”

Over KC BuitenRijckLocatie: RijswijkAantal teamleden: 55 (onderwijs en opvang)Leerlingpopulatie: 280 leerlingen, 5 kinderdagverblijfgroepen en ruim 100 kinderen in de BSODirecteur: André Lourens

INTERVIEW

8

139

https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2018/09/01/belemmeringen-voor-innovatie-in-het-basisonderwijs

https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2018/09/01/belemmeringen-voor-innovatie-in-het-basisonderwijs


“Wanneerjemeteengeheelnieuweschoolbegint,ishetvangrootbe-langdevisielevendtehouden.Sluitnietmeteencompromissenalsheteenbeetjetegenzit.Onzewerkwijzepastmisschiennietbijelkeleraarofpedagogischmedewerker.Hetisdaaromvangrootbelangombijdesamenstellingvanhetteamveelnadrukteleggenophetonderwijscon-cept.Datconceptmoetinhetdnavanelkteamlidzitten.Besefookdatjealsschooldeslagvandoelnaaruitvoeringechtzelfzultmoetenmaken,jekuntgeenkant-en-klaarconceptovernemen.

Nieuw gebouwDankzijdenieuwbouwkondenweinonzeinrichtingrekeninghoudenmetuitdagenderuimtesenleerpleinen,waarbinnenopflexibelewijzegeleerdenontwikkeldkanworden.Ineengroteruimteleeractiviteitenontplooien,metzeventigleerlingentegelijk,stelteisenaandeakoes-tiek.Ookbewustekeuzesvoorkleurenlichtgevenrust.Omdatbewe-genhoogbijonsinhetvaandelstaat,hebbenwedebuitenruimteopdeeersteetagehelemaalbijdeonderwijsruimtegetrokken.Doordatdeschooldekanshadomvanafnultebeginnen,isgekozenvooreenslimmeinfrastructuur.Deexploitatiekostenhebbenweterug-gebrachtmetzonnepanelen;wezijndusbijnazelfvoorzienend.Eenheelnieuweschoolgeeftjedegelegenheidjegebouwoptimaalaantepassenaandegekozenmaniervanwerken.Vindjedatkinderenookbuitenveelkunnenleren?Pasdebuitenruimtedandaaropaanenmaakdieuitdagend.Onzeschoolisvoorzienvangoedewifi,ookbuiten.

Verschillende conceptenWeleendenhetwerkenmetweektakenenlerenplannenvanDaltonenMontessorienhetaltijdweervertrouwengevenaandeleerlingvanhetZMOK.BijhetvoerenvankindgesprekkenenhetwerkenindoelenbaserenweonsopdewerkwijzevanKunskapsskolan.Belangrijkvooronsisdatkinderendekanskrijgenookcreatieve,socialeenmotorischevaardighedenteontwikkelen–naasthetbehalenvandecognitievedoelenopeigenniveau.Zodatzehuneigentalentenenkwaliteitenkunnenontdekkenenuitbouwen.”

> Lees meer over BuitenRijck in hoofdstuk 6

Sluit niet meteen compromissen als het een beetje tegenzit


Een nieuw gebouw Een nieuw gebouw biedt mogelijkheden en kansen, maar je wilt bij de start wel graag de juiste keuzes maken. Welke keuzes zijn er?

We schetsen een aantal elementen van de onderwijsvisie die aanpassingen vragen van het gebouw.

• Wil je leerlingen alleen of samen laten werken?• Hoe groot zijn de groepsactiviteiten en hoe vaak vinden

die plaats?• Hoe gestructureerd of vrij verlopen de activiteiten?• Hoe ga je om met geluid? Waar mag wel en niet worden

gepraat? Moeten er presentaties gegeven kunnen worden? Wordt er samengewerkt? Hoe zorg je voor een goede akoestiek?

• Met welk materiaal mogen de leerlingen werken?• Is er ook buitenruimte om te leren?• Welke ruimtes zijn bedoeld voor spelen?• Hoe is de plek voor de leraren ingericht in relatie tot

de leerlingen?

De rol van ICT Hoe richt je een nieuwe school in met ICT? Dat hangt natuur-lijk helemaal af van het type onderwijs dat in het gebouw wordt aangeboden.

In vorige hoofdstukken beschreven we al het belang van wel-overwogen onderwijskundige keuzes, op basis van de wettelijke opdracht van de school en de actuele kennis over wat werkt en wat niet. Als antwoord op de vraag in de titel gaan we er hier vanuit dat het onderwijskundig concept al is uitgewerkt, met gepersonali-seerd leren als uitgangspunt. Daaruit volgen wensen voor leerma-terialen, devices en apparaten die perfect moeten werken.

De ICT-keuzes richten zich altijd op twee gebieden:1. De digitale leeromgeving

Hiertoe behoren alle componenten die betrekking

hebben op het onderwijs en op de onderwijsondersteuning. Denk aan leermiddelen, elo’s, volgsystemen en portfolio’s. Gemaakte keuzes volgen rechtstreeks op de onderwijskundige principes van de school.

2. De infrastructuur Hier gaat het om het inrichten van de technische voorzieningen zodat de onderwijsambities kunnen worden waargemaakt.

DE DIGITALE LEEROMGEVING Leermiddelen Vrijwel alle huidige digitale leermiddelen zijn volledig webbased. Dat betekent dat je nog nauwelijks programma’s hoeft te installeren op servers in de school. Je regelt licenties voor de leerlingen en die loggen in met hun persoonlijke gegevens, ongeacht waar ze werken en op welk device.

Ondersteunende applicaties Ook de moderne administratiesystemen, volgsystemen en elo’s (ook wel LAS of LVS genoemd) zijn volledig webbased. Of een product nuttig is bij gepersonaliseerd leren, hangt af van de mate waarin het flexibel kan omgaan met groepsindelingen, subgroepen en individuele leerlingen.

Digitale leermiddelen en de ondersteunende applicaties moeten met elkaar kunnen samenwerken en goede overzichten en rapportages genereren. Bij gepersonaliseerd leren worden leerlingen individueel gevolgd, ook al werken ze in groepen. Ook kiest het team waarschijnlijk voor meerdere digitale leermiddelen. Een goed overzicht is om deze redenen onontbeerlijk.

> Tips voor het selecteren van digitale leermiddelen kun je vinden in het artikel Waar moet ik rekening mee houden bij het kiezen van (digitale) leermiddelen? 31

Maak keuzes op basis van de volgende overwegingen:• Welke pakketten geven mij de vrijheid groepen in te delen,

afwijkend van cohorten en jaarklassen?• Welke pakketten geven mij de mogelijkheid de leerling in zijn

ontwikkeling te volgen of stellen de leerling in staat zichzelf aan de hand van duidelijke leerdoelen te volgen?

31 kennisnet.nl/artikel/waar-moet-ik-rekening-mee-houden-bij-het-kiezen-van-digitale-leermiddelen/

143

8

https://www.kennisnet.nl/artikel/stappenplan-voor-het-kiezen-van-nieuwe-digitale-leermiddelen/


• Leerlingen produceren werkstukken en maken opdrachten. Wordt al die informatie goed uitgewisseld?

Overigens zijn er nog geen dashboards die alle leermiddelen in een oogopslag zichtbaar maken. Er zijn wel platforms – zoals Momento – die een aantal methodes ontsluiten, maar niet alle. Vernieuwende scho-len ontwikkelen daarom samen met marktpartijen nieuwe producten.

> Meer hierover kun je lezen in de Kennisnet-brochure Slim ontwikkelen met marktpartijen: wat komt er bij kijken? 32

Tip! Maak een schets van de situatie die je ambieert en laat die de basis zijn van elk gesprek met een leverancier.

Samenwerken in the cloudDe grote platforms in het onderwijs – Microsoft (Office365), Google (G Suite) en Apple – bieden in de basis hetzelfde aan, namelijk: applicaties voor tekstverwerken, het maken van presentaties en berekeningen en samenwerken. En zijn echter wel verschillen in focus.

G Suite is gericht op samenwerken. Meerdere gebruikers kunnen tegelij-kertijd in hetzelfde document werken, zonder noemenswaardige vertra-ging. Dat betekent ook dat de applicaties wat kaler kunnen aanvoelen.

Ben je op zoek naar applicaties die juist rijk zijn uitgerust, dan is Office365 passender. Applicaties als Word en Excel bieden een uitge- breid spectrum aan opties, waardoor je niet snel tegen grenzen aanloopt. Daar staat tegenover dat je wellicht niet alles uit de applicaties haalt en dat het best wat expertise vergt om alle mogelijkheden te benutten.

DE INFRASTRUCTUURDevicesWanneer leerlingen aan eigen leerdoelen gaan werken, hebben ze een eigen device nodig. Wordt dat een tablet, een vaste computer, een lap-top of een Chromebook? Welk device is in welke situatie geschikt? Aan welke gebruikseisen moeten ze voldoen? Zijn ze geschikt voor kleine kinderen of juist voor oudere leerlingen? Hoeveel schermtijd vinden we eigenlijk verstandig?

32 kennisnet.nl/artikel/op-zoek-naar-nieuwe-ict-middelen-werk-samen-met-de-markt/

> Meer over al deze overwegingen kun je lezen in de brochure Hulp bij de keuze tussen tablet, chromebook en laptop 33

Internettoegang en schoolnetwerkMet welke verbinding haal je de wereld via internet je school in? Die verbinding (bij Lucas Onderwijs is dat een glasvezelkabel) komt het gebouw in en vertakt zich naar alle ruimtes als een intern netwerk. Dit netwerk is het doorgeefluik: de schakel tussen de verbinding van buiten en alle devices.

De bekabeling wordt naar verschillende ruimtes getrokken en op zoge-noemde wifi access points aangesloten. Die zorgen voor een verbinding naar laptops, tablets, telefoons en andere apparaten. Vaak wordt voor interactieve schoolborden nog wel gekozen voor vaste verbinding – dus bekabeling. Ook zie je dat er vaste computers zijn op plekken waar intensief met geluid-, video- en fotobewerkingsprogramma’s wordt gewerkt. In alle gevallen is een bekabeld netwerk stabieler, maar zodra je mobiel wilt kunnen werken, ben je op wifi aangewezen.

> Meer over het berekenen van de hoeveelheid bandbreedte en wifi-dekking lees je in de Handreiking internetverbinding van Kennisnet 34

Beheer In een schoolgebouw waar grotendeels mobiel wordt gewerkt, is het nodig verschillende werkplekken in te richten voor verschillende activiteiten. Ook is mobiel apparaatbeheer van belang (ook wel Mobile Device Management of MDM). Dit kan digitaal en dus volledig op afstand centraal worden geregeld.

> Lees meer in de Kennisnet-brochure Mobile Device Management: het beheer van mobiele devices in de klas 35

Tenslotte is professioneel beheer van belang, liefst zoveel mogelijk op afstand. Er is geen enkele reden meer dit op school te organiseren.

> Een behulpzame gids hierbij is de checklist Eisen aan een toekomstvaste ict-infrastructuur 36

Tip! Durf de ‘technische touwtjes’ uit handen te geven en denk vanuit diensten in plaats vanuit producten.

33 kennisnet.nl/artikel/hulp-bij-de-keuze-tussen-tablet-chromebook-en-laptop/34 kennisnet.nl/artikel/zo-zorgt-u-voor-een-goede-internetverbinding-op-school/35 kennisnet.nl/artikel/werken-met-mobiele-devices-in-de-klas-kies-voor-mobile-device-management/36 kennisnet.nl/artikel/formuleer-je-functionele-ict-wensen-met-deze-checklist/

145

8

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

https://www.kennisnet.nl/artikel/op-zoek-naar-nieuwe-ict-middelen-werk-samen-met-de-markt/

https://www.kennisnet.nl/artikel/hulp-bij-de-keuze-tussen-tablet-chromebook-en-laptop/

https://www.kennisnet.nl/artikel/zo-zorgt-u-voor-een-goede-internetverbinding-op-school/

https://www.kennisnet.nl/artikel/werken-met-mobiele-devices-in-de-klas-kies-voor-mobile-device-management/

https://www.kennisnet.nl/artikel/formuleer-je-functionele-ict-wensen-met-deze-checklist/


Zo kan het ook Veel vernieuwende scholen vinden het lastig leraren te vinden die in staat zijn per kind bewuste keuzes te maken. Ze merken dat afgestu-deerden van de pabo vooral zijn opgeleid in vakinhoud en didactiek in settings met één leraar voor de groep, die alle vakken geeft.

Vernieuwingsscholen besteden daarom veel tijd aan het intern trainen van gediplomeerde pabo-studenten waarin ze hen leren niet de lesstof maar de leerling en zichzelf als vertrekpunt te nemen.

Binnenkort hoeven scholen die training niet meer zelf te verzorgen. De Hogeschool Leiden begint met Spring, een nieuwe lerarenopleiding in deeltijd. Hieke van Til vormt – samen met Bas Rozenbrand en Jochem van der Padt – het ontwikkelteam van Spring: “Als je in plaats van leer-stofgericht onderwijs kindgericht onderwijs wil geven, zet je het kind centraal in je onderwijs en sluit je aan bij zijn ontwikkeling. Er worden hierbij andere competenties gevraagd van toekomstige leraren, zoals het maken van bewuste keuzes. Wat heeft dit kind nodig? Hoe zorg je voor verbinding in de groep? Wat doe je als een kind geen vrienden kan maken? Wat laat je van jezelf zien aan kinderen? In onze opleiding komt dus niet het behalen van leerdoelen eerst, maar de eigen ontwikkeling, samen met anderen. Pedagogisch meesterschap staat voorop.”

Spring wordt een opleidingsvariant binnen de faculteit Educatie in Leiden. Van Til: “Wij zijn geen pabo, want we willen ook opleiden voor mensen die het voortgezet onderwijs in willen. Een generieke leraar, die grotendeels in de praktijk wordt opgeleid. We gaan onze studenten op een heel andere manier naar de eindkwalificatie begeleiden. We werken met mensen die in deeltijd de opleiding doen en die in kleine netwerkjes, met andere studenten, bij andere praktijkscholen en de opleiding in Leiden, clusters vormen. In die clusters blijven de scholen intensief samenwerken. Gaandeweg ontstaan er meer van die clusters, die aan hogescholen in meer regio’s kunnen worden gekoppeld.”

De Snijdersschool, De School in Zandvoort en De Bras zijn praktijk-scholen die bijdragen aan de ontwikkeling van Spring. Op al deze scho-len van Lucas Onderwijs is behoefte aan een ‘anders’ opgeleide leraar.

DenkvraagWatmagernietontbrekeninjouwnieuweidealeschool?

> In hoofdstuk 9 vind je Rubric 3: Leidinggeven aan innovatief onderwijs. Deze rubric laat zien hoe je de balans kunt vinden tussen de benodigde aansturing en teamzelfsturing.


Meer weten over de werkwijze van Kunskapsskolan?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

kunskapsskolan.nl/

Meer weten over de samenstelling van een goede leeromgeving?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

kennisnet.nl/artikel/digitale-leeromgeving-op-school-zo-krijgt-u-meer-inzicht/

Meer weten over het kiezen van devices voor jouw school?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Kennisnet Device Keuzehulp > kennisnet.nl/artikel/waar-moet-ik-op-letten-bij-de-keuze-van-

een-device/

Meer concrete ideeën voor schoolinrichting?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Inspiratiegids voor klasinrichting en scholenbouw – 21st century skills: de kracht van fysieke leeromgevingen – Jo Tondeur, Lisa Herman, Marina Berbel, Maruxa Touceda en Joost Vaesen (2019)

Meer lezen over De School in Zandvoort, haar concept en haar geldstromen?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw


INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw


147

8


https://www.kennisnet.nl/artikel/digitale-leeromgeving-op-school-zo-krijgt-u-meer-inzicht/

https://www.kennisnet.nl/artikel/digitale-leeromgeving-op-school-zo-krijgt-u-meer-inzicht/

https://www.kennisnet.nl/artikel/waar-moet-ik-op-letten-bij-de-keuze-van-een-device/

https://www.kennisnet.nl/artikel/waar-moet-ik-op-letten-bij-de-keuze-van-een-device/


Meer lezen over de kenmerken van kindcentra?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

Onderzoeksrapport Kohnstamm Instituut > kohnstamminstituut.nl/rapport/integrale-kindcentra-over-wat-

hen-kenmerkt

Meer informatie over Spring, de opleiding voor pedagogisch meesterschap in vernieuwend onderwijs?

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD

1. INLEIDING









Case (interview)


Motivatie

Zo kan het ook

Denkvraag

Hulpbron

boek

website

schrijven

differentiëren

nieuw gebouw

hsleiden.nl/pabo-deeltijd/spring/index.html

BINNENKIJKENJe bent van harte welkom te komen binnenkijken bij de genoemde scholen. Neem voor een afspraak met BuitenRijck contact op met André Lourens via [email protected] of 070 – 218 99 60. Voor De School kun je contact opnemen met Rosanne Maters via [email protected] of 023 – 573 06 25.

OPLEIDINGScholen die de transitie willen maken van leerstofgericht naar kind-gericht werken hebben hierbij ondersteuning en begeleiding nodig. Schoolleiders en leraren kunnen terecht bij de teammasteropleiding 3TO, een gezamenlijke opleiding van Hogeschool Leiden en Lucas Onderwijs. Wil je meer weten over de teammaster? Neem dan contact op met Roos van der Voort, onderwijsmanager 3TO, via [email protected] of 071 – 518 87 26.

HULP VAN LUCASOok het bestuur van Lucas Onderwijs staat voor je klaar met advies, ondersteuning en meer informatie over nieuwbouw, het inrichten van scholen en ICT. Neem contact op met de afdeling OK&I via [email protected] of 070 – 300 11 00.


http://kohnstamminstituut.nl/rapport/integrale-kindcentra-over-wat-hen-kenmerkt

http://kohnstamminstituut.nl/rapport/integrale-kindcentra-over-wat-hen-kenmerkt

https://www.hsleiden.nl/pabo-deeltijd/spring/index.html






Handvatten bij veranderen 9

Handvatten bij veranderen

Effectieveinnovatievescholenmakenveelalgebruikvaneencyclischveranderproces.Indithoofdstuklatenwezienwaaromdatzoisenhoezo’nveranderprocesverloopt.Totslotbiedenwerubricsaandiejekunnenhelpendeschoolontwikkelinginbeeldtebrengenentebeslissenwelkevolgendestapdeschoolwilzetten.

Waaromzoujewillenveranderenenhoezoujedatveranderproceskunnenaanpakken?Indithoofd-stukgaanweinopdeveranderkundigekantvanonderwijsinnovatie.Welatenzienhoeeencyclischeenlerendeaanpaktotduurzameeffectenleidtwan-

neerdezeinlijnismetdeinhoudelijkeveranderingindeschool.Daarnaastgaanweinopderoldieleiderschapspeeltbijverandering.Ookbeschrijvenweeenaantalactiviteiteneninterventiesdiepassenbijverschillendemo-menteninhetveranderproces.Totslotleggenweindithoofdstukuithoejederubricsvoorschoolontwikkelingkuntinzetten.1.Waaromzoujewillenveranderen(enwaaromniet)?2.Hoepakjedeveranderingaan(hetproces)?3.Wathebjetedoeninhetcyclischeveranderproces(deinterventies)?4.Leiderschapbijverandering5.Werkenmetrubricsvoorschoolontwikkeling

De echte reden voor verandering

is de vraag: wat is goed onderwijs voor onze

leerlingen?

153

9

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l


1. Waarom zou je willen veranderen (en waarom niet)?

Indezeveranderendetijdenwillenveelschoolteamsmeervoorhunleer-lingenbetekenen.Duszoekenzenaarmanierenomhunonderwijstelatenaansluitenbijdewereldwaarindieleerlingenleven(nuenindetoekomst).Ofnaarmanierenomleerlingenmeertemotiverenenbeterintespelenophunindividuelebehoeften.Daarbijmoetenscholenwelblijvenvoldoenaandewettelijkeopdracht.Verbiest(2014)schrijftin Leren innoverendat‘hetonderwijsgeconfronteerdzalblijvenmetnieuweinzichtenophetgebiedvanlerenenonderwijzen.’Endatindetoekomst‘aanhetonderwijsonderinvloedvanveranderendemaatschappelijkenwetenschappelijkeinzich-ten,nieuweeisengesteld(zullen)worden’.Datimpliceertdatveranderingonontkoombaaris.

Tegelijkertijdondervindtonderwijsinnovatiesomstegenwind:indemediaeninonderwijskundigonderzoekgaanstemmenopom‘terugtekeren’naargedegen,traditionelerevormenvanonderwijs(waarvanwealwetenhoezewerken).Vernieuwingenzijnsomsnogweinig–ofnietdiepgenoeg–onder-zocht.Bovendienisereenforseinzetvanpersoneelnodigomeenheront-werptemakenenmethodestevervangenofteherzien–endatterwijleenkritischebuitenwachtvanouderseninspectiemeekijkt.Ookmoetindebegrotingvandeschoolruimtezijnvoortijdelijkeextrapersoneleinzet,aanschafvannieuwematerialenenmultimediaenmogelijkzelfsvooraan-passingenvanhetgebouw(bijvoorbeeldvoorhetinrichtenvanleerpleinenofhetweghalenvanmuren).

PSYCHOLOGISCHE BELEMMERINGENNaastinhoudelijke,beleidsmatigeenfinanciëlebelemmeringenbijverande-ringenzijnerookpsychologischebelemmeringen.Denkaancollega’sdiehetlastigvindenandergedragtevertonenineennieuwesituatieofaancollega’sdiedeveranderinghelemaalnietzienzitten.Misschienvoeljejeonervarenenbenjebangomfoutentemaken.Danmoetjesteviginjeschoenenstaanomeenonderwijsopvattingteverdedigendieafwijktvandereguliereopvat-ting.Bovendienwiljenietmetleerlingen‘experimenteren’:eenveranderingininhoudenprocesvanonderwijsmoetwelleidentoteenverbeteringenduswiljedieveranderinghetliefstonderbouwduitvoeren.

GUT FEELINGWaaromzoujedantochdestapnemenomteveranderen?Inhetalgemeengaatdeveranderkundigeliteratuurervanuitdateraltijdeenoorzaaktengrond-slagligtaaneenverandering.Datkunnen(nietuitgeprobeerde)ideeënzijn,opvattingenoverdehuidigepraktijk(ofoverhoedieerindetoekomstuitzoumoetenzien)ofwetenschappelijkbewijsdateenandereaanpakbeterwerkt.

Indepraktijkhebbenmensenineenorganisatievaakhetgevoeldatdehuidigeaanpaknietlangervoldoetendatdiebepaaldeproblemenofkwes-tiesnietkanoplossen.Erisbehoefteaan‘ietsanders’,ietsdatmogelijkwéleenoplossingkanbieden.Dithorenweookvandescholeninditboek:hetonderwijsvoldeednietmeervooralleleerlingen.Lerarenenschoolleidershaddenhetideedatzijleerlingentekortdedenendaterveelmeermogelijkwas,alszijmaarnieuwemanierenhaddenomhunonderwijsechttelatenaansluitenbijdeonderwijsbehoeftenvanleerlingen.Uitdeinterviewsdiewijmetzehieldensprakvooraleengut feeling,hierendaargestutmettheo-rieofdata.

ZINVOLLE VERANDERINGOokbijGertBiesta(2012,2015)vindenweantwoordenopdevraagwateen‘zinvolleverandering’is:doordeaandachtteverleggenvanzuiverkwalificerendeonderwijsdoelennaar(meerverbredende)socialiserendeenpersoonsvormendedoelen,doenwemeerrechtaandemeerwaardevanon-derwijs.Volgensdegeïnterviewdeschoolleidersdientonderwijseenhogerdoeldanalleenhetaanlerenvankennis,vaardighedenenattitude:hetgaatomhetvoorbereidenvanindividuenopdewerelddiekomengaat.

Alsweonderwijsbekijkenvanuitdatdoel,kiesjenietvooreenveranderingomjezelfteprofilerentenopzichtevandeschoolomdehoekofomeen

Omdatveranderingenwordendoorgevoerdterwijldeschoolgewoonopenis,iserweinigtijdvoorhetvoorafuitgebreidtestenofbestuderenvannieuweaanpakken

155

9


antwoordtegevenophetlerarentekort.Ditkunnenaanleidingenzijn,maargeenredenen.Deechteredenschuiltvakerinhetantwoordopdevraag:watisgoedonderwijsvooronzeleerlingen?En:waaromwillenwij,metditteamenvoordezedoelgroep,eenverandering?Alsjedaareenscherpbeeldvanhebt,kunjejevervolgensrichtenopeensterkeredidactiek,eensterkerepedagogiek,eenheelanderecontextofeenanderwereldbeeld.Deschoollei-dersdiewespraken,starttendeveranderingnietaltijdmethetideedatdieookbetereonderwijsresultatenzoumoetenopleveren,maarbijvoorbeeldwelmeerleerlingmotivatieenbetrokkenheid.Ineenenkelgevalhoordenwedat‘dereisopzich’aldemoeitewaardwas,omdatdieruimteboodvoorsamenlerenenontdekken.

2. Hoe pak je de verandering aan (het proces)?

Bijeeninnovatievanhetonderwijsineenschoolpastookeeninnovatieveblikopveranderen.Kenmerkendvoorinnovatieveveranderstijlenisdathetproceslerendenontwikkelendwordtvormgegeven,datinhetprocestrial-and-error-momentenvoorkomenendatermindervaakvolgenseenblauwdrukwordtgewerkt.IndeLucasscholenzienweditook:veelalisdeveranderingbijiemandindeschoolbegonnen,opgepaktdoorcollega’s,vertaaldnaardevisieenverderverspreidonderandereninhetteam.Indeveranderliteratuurwordthetverschiltussenberedeneerdeveranderingenenmeergeleidelijkeontwikkelingenvaakhetverschiltussenimplementeren ensamen lerengenoemd37.

> Lees meer in de bijlagen op lucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderen

37 Meer hierover kun je lezen in Hoe krijg je ze mee? van Annemarie Mars

CYCLISCH VERANDERPROCESInhetalgemeenkomenineenlerendveranderprocesdezestappenvoor(gebaseerdopBoonstra&DeCaluwé,2007;Achtje van ActieonderzoekdoorDeKoning&Kroon,2011):

Onderzoeken1. Definiërenvandekwestie:watiserechtaandehand?2. Opwerpenvanhypothesesvoordeoorsprongvandekwestie.3. Analyserenvandecontextenhetprobleem:waarspeeltdekwestie

zichafenwiezijnerbijbetrokken?4. Gezamenlijkonderzoeken:watwetenweal,welkebronnenhelpen

onsverder.Ontwerpen en uitvoeren5. Bepalenvaneenaantrekkelijke,gedeeldevisie:erissprakevan

eigenaarschapendeschoolbepaaltzelfdevernieuwingsinhouden.6. Gezamenlijkbepaleneninplannenvandeveranderstrategie:

erissprakevanresultaatgerichtheidenherkenbaredoelen.7. Gezamenlijkbepalenvandegewenstesituatie:opzoeknaardiverse

oplossingsrichtingen,voorbeeldenenscenarioschetsen.8. Gezamenlijkontwerpenvandegewensteoplossingsrichting:erontstaat

betrokkenheidenerwordentijd,ruimteenfaciliteitenbeschikbaargesteldvoorschoolleidersenlerarendiebijdragenaandeinnovatie.

9. Gezamenlijkuitvoerenvandenieuwewerkwijzeofaanpak.10. Evaluerenenwaarnodigbijstellenvandenieuwewerkwijze.11. Herhalenvandecyclusvanontwerp,uitvoeringenevaluatieenleren

vanfoutenensuccessen.

Collectiefenlerendontwerpenisbinnenhetonderwijsnoggeenvanzelfsprekendheid

2

3

Kwestie formuleren

Context-analyse

Aanpak ontwerpen

Samen uitvoerenEvalueren

en bijstellen

3

Bronnen-onderzoek

Inzichten delen

Visie formuleren

Verander-strategie bepalen

Scenario’s schetsen

Hypotheses opwerpen

Onderzoeken Ontwerpen en uitvoeren

Ontwerpregels bepalen

Vraag bijstellen

11

Herhalenvan de cyclus

157

9



Hetcyclischekaraktervanhetverandertrajectgeeftaandateeneenmaalingezette(onderwijs)innovatienietmeerstoptof‘klaar’is.Vanafdatmo-mentwordtdeschooleenleeromgevingvooriedereendieerbijbetrokkenis:collega’sblijvensteedsnieuweontwikkelvragenuitwerkenenlerenvannieuwetheoretischeenpraktischeinzichten.Ineenlerendveranderprocesisevaluatieeenessentieelonderdeelvanhetveranderen:hetstaaternietlosvanenvindtnietpasplaatsnadatdeimplementatieisingevoerd.

KENNISPIRAMIDEEffectieveinnovatievescholenmakenveelalgebruikvancyclischeonder-zoeks-enontwerpactiviteitentijdensdevoorbereiding,uitvoeringenevalu-atievanhetwerk.Deprincipesvanactieonderzoekkomenhiergoedvanpas,netalsdievananderevormenvanleerteamleren(zoalsDocentontwerp-teamdoorHandelzalts,2019enData TeamdoorSchildkamp,2014).Inzo’ncyclischenlerendprocesiserbijvoortduringsprakevanidee-ontwerp-uitvoering-evaluatie-checkophetidee.

Kennispiramide

Bijiedereonderwijsvernieuwingishetnatuurlijkbelangrijkkennistenemenvanwatvolgensonderzoekeffectiefisenhiermeerekeningtehouden.Dezekennisverwerkjesameninhetactieonderzoek.Daarmeegeefjevormaanwatdekennispiramidegenoemdwordt:vaneenidee(overwatzoukunnen)enmeteenanalysevandehuidigepraktijk(metbehulpvankennisuitonder-zoekoverwatwerkt),komjetothetontwikkelenvaneennieuwepraktijk.

VERWACHTE EFFECTENIndepraktijkblijkthetsomsbestlastighetontwerp-enevaluatieprocesgoedinterichtenenuittevoeren(InspectievanhetOnderwijs,2019).Omdatdeveranderingenwordendoorgevoerdterwijldeschoolgewoonopenis,iserteweinigtijdvoorhetvoorafuitgebreidtestenofbestuderenvannieuweaanpakken.Defocusligt(zekerkortnadeeerstevernieuwin-gen)vaakophetlaten‘draaien’vandeschool.Deeffectenzijndannognietgoedzichtbaar.Bovendienblijkenmetingenvaakniet–ofnietgoed–aantesluitenbijhetbeoogdeeffectvandeverandering.Eenveranderinggerichtopdeleefwereldvanleerlingenhoeftbijvoorbeeldgeenhogereleerresulta-tenopteleverenbijbasisvakkenalstaalenrekenen.Hetisdaaromgoedvantevorentebedenkenwelkeeffectenjeverwachtenhoejedieinbeeldkuntbrengen.Welkemeetinstrumentenzetjein?Metwievergelijkjejezelf?Isereenbenchmarkmogelijkmetanderescholen?OokdeInspectievanhetOnderwijsspeelthierineenbelangrijkerol.

Demeesteschoolleidershanterenmeerderestijlenvanleidinggeven,afhankelijkvandesituatiewaarindeschoolzichbevindtendematewaarinhetteammeekanmetdeinnovatie

Kenmerkendvoorrubricsisdatzewordengebruiktvoorhetaangaanvaneengesprek,nietomafterekenenoftebeoordelen

Weten watwel en niet werkten waarom

Inzet inpraktijksituaties

Wat misschien zou kunnen

Bewijs

Praktijk

Idee

159

9


3. Wat heb je te doen in het cyclische veranderproces (de interventies)?

Collectiefenlerendontwerpenisbinnenhetonderwijsnoggeenvanzelf-sprekendheid.Maarhetblijktergduurzaamomgezamenlijkideeënteon-derzoekenoverhetcreërenvanhetmooisteenrijksteonderwijsvoorjouwschoolendieindepraktijkuittewerken.Wanneercollega’ssamenderegienemen,levertdatbovendienwerkpleziereneenervaringvanzingevingop.Hetisdanookvanbelangtijdenmogelijkhedentecreërenvoorditsamenleren,onderzoeken,ontwikkelenenontwerpen.

GEWOON AAN DE SLAGDiverseauteurshebbengeschrevenovervoorwaardenvoorverandering.Fullanbeschreefalin1999hoejetijdenseenverandering‘gewoon’aandeslagmoetgaan:metdemensendiejehebt,indesituatieenmetdeparadoxendiezichvoordoen,enrekeninghoudendmethetfeitdatjejeplannenvoort-durendzultmoetenbijstellen.Jehoeftdusniettewachtenopeengroenseinvoordatjemeteenveranderingkuntbeginnen.Ookhoeftdeprofessionelecultuurnietvoorafopordetezijn.Uitdepraktijkvoorbeeldeninditboekblijktdatdelerendecultuurookwordtversterktdoorhetsamenwerkenaannieuwevragen(waaropniemandvoorafhetantwoordweet).Alsjeallemaalinhetzelfdeschuitjezit,isdekansookgroterdatjeersameninwiltvaren.

Lessen in verandering volgens Fullan• Les 1

Je kunt niet voor anderen bepalen wat van belang is. Hoe complexer de verandering, hoe minder je die kunt opleggen.

• Les 2 Verandering is een reis, geen blauwdruk. Verandering is non-lineair, vol van onzekerheid en spanning, en soms zelfs verkeerd.

• Les 3 Problemen zijn prettig. Moeilijkheden zijn onvermijdelijk en je kunt niet leren zonder fouten.

• Les 4 Visieontwikkeling en strategische planning komen later. Voortijdige visie en planning verblinden. >>>

• Les 5 Individualisme en collectivisme moeten even zwaar wegen. Er zijn geen eenzijdige oplossingen voor afzondering of voor groepsdenken.

• Les 6 Centralisatie noch decentralisatie werkt. Zowel top-down- als bottom-up-strategieën zijn noodzakelijk.

• Les 7 Verbinding met de bredere omgeving is cruciaal voor het succes. De beste organisaties leren zowel buiten als binnen hun eigen kring.

• Les 8 Iedereen is een veranderaar (een change-agent). Verandering is te belangrijk om aan experts alleen over te laten: een persoonlijke mindset en persoonlijk meesterschap zijn de beste waarborg.

INTENSITEIT VAN BETROKKENHEIDZoalsweinparagraaf5verderzullentoelichten,wordtbijveranderingensomsgebruikgemaaktvanbetrokkenheidsfases.Diefaseringisgebaseerdophetaantalmensendatbijdeontwikkelingisbetrokkenenopdeintensiteitvanhunbetrokkenheid(vanbeginnendtotverduurzaamd betrokken).Bijdezeintensiteitinbetrokkenheidpassenookdiverseactiviteiteneninterventiesomdeprofessioneledialoogopgangtehelpenentehouden.AnnemarieNeeleman(2019)beschrijftdezeschoolinterventiesalsgeplan-dehandelingendieaanzettentoteenveranderingindeschool.Datkunnenactieszijnophetgebiedvanonderwijs(curriculum,leerlijnen,programma),organisatie(visie,werkstructuur,kwaliteitszorg)enpersoneel(professio-nelecultuur,taakbeleid,werving).Jeherkentdezeinderubricsachterindithoofdstuk.

> Kijk voor de uitgewerkte versie van een aantal interventies op lucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderen

Naverloopvantijdveranderthetaantalbetrokkenenbijeeninterventie.InhetbeginvanhetverandertrajectisdatmeestaleenleidinggevendeofhetMT,maaruiteindelijkrakensteedsmeerprofessionalsbetrokkenbijhetvoortdurendontwikkelenenvernieuwenvandeaanpak.

161

9



VERSCHILLENDE FASESDeactiviteiteneninterventiesdieje(alsschoolleiderofsamenmetteam-leden)inhetbeginvaneenveranderinginzet,zijnandersdanwanneerdeveranderingalhelemaalisingebedindecultuurenwerkwijzenvandeschool.Zoishetlogischombijeeneersteoriëntatieopeennieuwewerkwij-ze,gesprekkentevoerenmetcollega’soverwathendrijftinhunwerk.Watzijnhunbeeldenbijgoedonderwijs?Indezefasedeeljerijkepraktijkenmetelkaarenpraatjeoverdemotivatieenbetrokkenheidvanleerlingen.Ookishetindezebeginfasegoedomeeneersteafwegingtemakentussendehuidigemethodiekenenaanpakkenende(mogelijk)toekomstige.

Daarna,alsdevernieuwingzichdoorontwikkelt,ishetprettigaandehandvanschoolbezoekenvisie-enconceptverkenningentedoenenzomeerkenniseninformatieteverzamelenovermogelijkeaanpakken.Ookpasthetbijdezefaseomanalyse-instrumentenintezettenvoorhetbepalenvandestandvanzaken.Datkanbijvoorbeeldophetgebiedvanvisie,leerlingbe-trokkenheid,delerendeenonderzoekendecultuurindeschoolendebalanstussenvisie,aanpakenprofessioneleinzet38.Ookisdithetmomentvoorhetinzettenvanscholingenbegeleiding,zodatsamenmetcollega’seenbeginkanwordengemaaktmetgezamenlijklerendontwerpen.

‘We hebben ook andere onderwijsvarianten verkend, zoals de iPadscholen en Kunskapsskolan, maar we gaven er de voorkeur aan de volledige regie bij onszelf te houden.’ Directeur Ivan Trouwborst van de Snijdersschool in hoofdstuk 3

Indeverdiependefasevanbetrokkenheid,wanneersteedsmeercollega’saanboordkomendiezinkrijgeninhetverwerkelijkenvandeideeën,pasthetomteamwerkteondersteunenmetonderzoeks-enontwerpmodellenzoalshetAchtje van Actieonderzoek,dePDCA-cyclus,DocentontwerpteamenLesson Study.Ookishetdantijdvoorhetstimulerenvandeprofessioneledialoog,zodatteamledenkunnenbijdragenmethunkennisvanenervaringmeteenthema.Teamledenvoerenhuneersteeigenonderwijsontwerpenuitenevaluerendiemetleerlingen(enouders)voordatzeingebruikwordengenomen.Deteamscholingenprofessionaliseringwordtzoveelmogelijkindepraktijkeninteamverbanduitgevoerd.

38 Zie ook de bijlagen op lucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderen

‘Zes teamleden hebben de opleiding 3TO gevolgd. Dat heeft ons veel handvatten gegeven en werkt als een olievlek op de rest van de organisatie.’ Directeur Ivan Trouwborst van de Snijdersschool in hoofdstuk 3

Indelaatstebetrokkenheidsfaseishetvooralvanbelanghetvoortdurendepraktijkonderzoeknaar(dekwaliteitendeinhoudvan)hetonderwijsteondersteunen.Datkanaandehandvandiversedialoogvormenengespreks-begeleidingdoorfacilitatorsuitheteigenteam.

4. Leiderschap bij veranderingZoalsookblijktuitdeinterviewsmetscholeninditboekisschoolleider-schapvangrootbelangbijverandering(Geijsel,Sleegers,&VandeBergh,1999;Verschuren,2013).Hoeweldeverschillendeleiderschapsstijlenindepraktijkvaaknietzoeenduidigteonderscheidenzijn,kanhethelpenomnatedenkenoverhetsoortleiderschapdatpastbijdesituatievandeschool39.Inderubricsachterindithoofdstukmakenwegebruikvanhetonderscheidinspirerend, gedeeld, transformationeel en gespreid leiderschap(Hulsbos,Andersen,Kessels,&Wassink,2012).Welichtenzehieronderkorttoe.

VORMEN VAN LEIDERSCHAPOnderinspirerendleiderschapscharenweonderanderehetcharismatischeenbezieldeleiderschapvanbijvoorbeeldinstructioneelleidinggevenden.Dezevormvanleiderschaprichtzichvooralopdeinhoudvanhetcurricu-lumvandeleerlingen.Deverbeteringvanhetlesgevenstaatcentraal.Deschoolleiderkanzelfdeinspiratiebronzijnvandeveranderingenzelfcoa-chen,maarhijkanookeenmeercoördinerenderolinnemen.Eerderwerdgedachtdatmetnamedeinhoudelijkekwaliteitvandeleiderdebelangrijkstefactorwas,maarnublijktdathetgoedcoördinerenvanprofessionaliseringenveranderingmeereffectkanhebbenophetlesgedragenopdemotivatievanleraren(Horng&Loeb,2010).

39 Zie ook de informatie over de opleiding 3TO in hoofdstuk 3

163

9



Daartegenoverstaanmeercollegialevormenvanleiderschap,zoalsgedeeld,transformationeelenparticipatiefleiderschap.Dezevormenkomenvaakvoorinvernieuwendescholen.Deformeleleiderishierbijnietdeenigediebesluitenneemt.Hetconceptgaatervanuitdatiedereendiebijdeschoolbetrokkenisookinitiatiefendaarmeeleidingkannemen.Bijgedeeldleider-schapwordthetleiderschapletterlijkverdeeld.Eenexpertinrekenonder-wijsleidtbijvoorbeelddeontwikkelingoprekengebiedeneenICT-expertdoetdatophetgebiedvanICT.Of,datkanook,erwordtgewerktmeteenontwerpgroepvanalledomeinleiders.

‘Bij ons wordt thematisch gewerkt met aandacht voor verwonderen, natuur, de wereld, creatieve vakken en natuurlijk taal en rekenen. Onze leraren zijn specialisten die daarover workshops verzorgen.’ Directeur Margriet Roeleven van De Bras in hoofdstuk 4

‘Onze ontwerpgroep met leden uit elk domein neemt het voortouw in de ontwikkelingen rond het domeinwerken en bespreekt dit met de rest van het team. Zo bereiden de leden bijvoorbeeld studiedagen voor en doen ze suggesties voor proeftuintjes.’ Directeur Nienke Huizinga van Toermalijn in hoofdstuk 6

Mettransformationeelleiderschapligtdefocusopdebetrokkenheidenbekwaamheidvancollega’s.Erkendeongelijkheidisdaarbijvanbelang.Detransformationeelleidinggevendeisgerichtoppersoonlijk-professioneleontwikkelingomdatcollega’sdiesterkpersoonlijkbetrokkenzijnbijdeschooldoeleneffectieverzijninhunhandelenenmeerplezierbeleveninhunwerk.Dewerkcultuurenhetwerkklimaatisvoordetransformatieveleiderergbelangrijk.

‘Voor de leraren binnen onze school heeft onze manier van werken veel gevolgen. Ze ontwerpen bijvoorbeeld een groot deel van het onderwijs zelf.’ Directeur Rosanne Maters van De School in hoofdstuk 4

Bijgespreidleiderschapissprakevanzowelgemotiveerde,betrokkenenlerendemedewerkersalsvaneengedeelddoeleneengedeeldeopvattingoverhoedeschoolenhetonderwijsmoetenwordengeorganiseerd.Inditsoortorganisatiesiseraltijdweliemanddie‘dekartrekt’:vaneenbepaaldonderwerp,eengroepkinderenofeeninnovatie.Datisnietvastgelegdineenformeelfunctiebouwwerk.Deformeelleidinggevendeheeftvooralex-terngerichtetakenenfungeertals‘buffer’voorimpulsenuitdebuitenwereld.

TAAK VAN DE SCHOOLLEIDERErzijnmeerderefactorendievaninvloedzijnophetsuccesvaneenschool-leider.Detaakvandeschoolleiderisgeëvolueerdtotdievanfacilitator,gidsencoachvoordelerendeleraar.“Indedynamiekvanhedendaagseorgani-satieswordtvanleidersverwachtdatzijinstaatzijnomparadoxaal,meer-voudigtedenkenentehandelen”(Verschuren,2013).Deopdrachtvandeschoolleiderenhetteamkunnenverschillendzijn.Demeesteschoolleidershanterenmeerderestijlenvanleidinggeven,afhankelijkvandesituatiewaarindeschoolzichbevindtendematewaarinhetteammeekanmetdeinnovatie.

5. Werken met rubrics voor schoolontwikkeling

Ominzichttegevenindestandvanzakenopjeeigenschool,hebbenweinditboekrubricsoveronderwijsinnovatieopgenomen.Meestalwordenrubricsgebruiktalsformatiefassessment-instrumentenvoorhetpratenmetleerlingenoverhunontwikkeling.Ineenoverzichtelijketabelstaandanopeenvolgendeproces-ensituatiebeschrijvingen,dieinzichtgevenindehuidigestandvanzakenenmogelijkvolgendestappenindeontwikkeling.

Inditboekbiedenwerubricsaandiejekunnenhelpendeschoolontwik-kelinginbeeldtebrengen,zodatjeontdektwatdemogelijkvolgendestapzoukunnenzijn.Kenmerkendvoorrubricsisdatzewordengebruiktvoorhetaangaanvaneengesprek,nietomafterekenenoftebeoordelen.Deenesituatieoffaseisnietbeterdandeandere.Doormetelkaartebesprekenwaarjealsschoolstaatenwaarjenaartoezouwillen,maakjeookduidelijkwatjevanelkaarkuntverwachten.Eenrubricbiedttaalenbeeldenbijjeeigenreflectie.Hiernalichtenwehetontwerpenhetmogelijkegebruikvanderubricstoe.

165

9


1. 1. Leerlingen ervaren eigenaarschap en betrokkenheid

3.2 Leidinggeven aan de onderzoekende cultuur

5.1 Een beredeneerde visie op onderwijs inclusief de rol van ICT

FASERING IN DE RUBRICSDerubricskennentweesoortenfasering:1. Dematewaarineenvernieuwingselementwordtingezet(vanlichttot

sterkaanwezig)of:2. Defasenvanbetrokkenheid(vanbeginnendtotduurzaambetrokken).

1. DE MATE WAARIN EEN VERNIEUWINGSELEMENT WORDT INGEZET

Dezefaseringbetreftdematevanaanwezigheidvaneenelementinhetonderwijs.Inderubricshebbenwekenmerkendeelementenbeschrevenvanvijfinnovatiethema’s,zoalseigenaarschapofgedeelde verantwoordelijkheid.Wehebbensteedseenbeschrijvinggemaaktvaneenpraktijkwaarinditelementlichtaanwezigisenvanpraktijkenwaarinhetsterkeraanwezigis.

Defaseringisinbeeldgebrachtalseenvolumeregelaarwaarvanjedeschuif-jeskuntbewegen.Meereigenaarschapvankinderenvraagtbijvoorbeeldomeenanderemaniervanondersteuningenheefteffectopteam,organisatie

eninrichting.Weclaimennietdatjemetalleschuifjesnaarrechtsbetereonderwijsresultatenzultboeken.Integendeel,somskanhettegenoverge-steldehetgevalzijn.Alsmensenmetnieuweaanpakkenaandeganggaan,zijnzedaarinimmersbeduidendminderervarenensomszelfs(tijdelijk)mindereffectiefdanervoor.Hetgaateromdatjeperschooldebestpassendesituatiecreëertvoorkinderen,oudersenteam,endatinhoudenorganisatieopelkaarzijnafgestemd.

2. DE FASEN VAN BETROKKENHEIDDezefaseringbetreftdematevanbetrokkenheidvanteamledenbijdeverandering.Hetbegripbetrokkenheid dienjehiertelezenals:bijhet(deel)onderwerpbetrokken.Iemandkanbijvoorbeeldpersoonlijksterkbetrokkenzijnbijdeschoolinhetalgemeen,maartocheeneigenzienswijzehebbenophetonderwijsendevisie.Danisiemandopdatdeelonderwerpbeginnendbetrokken.Inhetbegin(deoriënterendefase)beginnenmensennatedenkenovereenmogelijkeverandering:zehalendaaroverinformatieopenpratenerover.Daarnavolgtdefasevanontwikkelendebetrokkenheid:mensenbeginnenteexperimenterenmetaanpakkenenwerkwijzenendeeerstekoploperswordenzichtbaar.Vervolgenskrijgtdeveranderingconcretervorm(defasevanverdiependebetrokkenheid):deeersteresultatenwordenzichtbaarenhetwordtvoorsteedsmeermensenduidelijkwatdemeerwaardeis.Uitein-delijk(indefasevanverduurzaamdebetrokkenheid)zethetteamnieuweontwikkelingenzelfin:collega’sbestedensystematischaandachtaanevalu-atieendenieuwemaniervanwerkenisdegewoonstezaakvandewereldgeworden.

Inderubricsherkenjedezevierdiepteniveausvooralindeuitsprakenoverwieeropwelkemanierbijdeveranderingbetrokkenzijn.Wezienindepraktijkhoeveelveranderingenzichlangzaamindeschoolverspreiden:vandeenkelingdieeengoedideeheeftnaareencompleetbetrokkenteam.Zowillenwedezefaseringookgebruiken:omeenbeeldtegevenvandesprei-dingvandeideeëndoordeheleorganisatie.

Voorbeeld Rubric

1.1 Leerlingen ervaren eigenaarschap en betrokkenheidleerling is zelfredzaam leerling is zelfstandig leerling maakt keuzes leerling bepaalt

De leerling ervaart dat de leraar manieren gebruikt om lesactiviteiten interessant en aantrekkelijk te maken.

De leerling krijgt ruimte om een mening te geven over de lessen.

De leerling heeft zicht op de leerdoelen.

De leerling krijgt feedback op de leerdoelen van de leraar.

De leerling ervaart dat de leraar diverse coöperatieve werkvormen gebruikt om betrokkenheid bij de les te stimuleren.

De leerling heeft zicht op de eigen leerdoelen. Het is duidelijk voor de leerling wat en waarom hij datgene leert.

De leerling krijgt feedback van de leraar op de eigen leerdoelen en geeft ook feedback aan andere leerlingen.

De leerling ervaart dat de leeromgeving uitdaagt en prikkelt om aan activiteiten mee te doen en daarmee bezig te blijven.

De leerling kiest zelf eigen leerdoelen en refl ecteert daarop met de leraar en andere leerlingen.

De leerling evalueert op het bereiken van doelen met de leraar en medeleerlingen.

De leerling heeft zicht op andere mogelijke leerdoelen.

De leerling ervaart dat de eigen interesse en betrokkenheid uitgangspunt is voor de activiteiten die hij onderneemt, binnen of buiten de school.

De leerling neemt regie om te werken aan eigen leerdoelen en evalueert het bereiken daarvan met leraar en medeleerlingen.

Rubric 1

Leerling en onderwijsDE BALANS BEPALEN TEN BEHOEVE VAN DE LEERLING IN INNOVATIEF ONDERWIJS

Meer ruimte nodig? Lege versies van de rubrics kun je downloaden via lucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderen

Leerlingenininnovatievescholenervarenopdiversemanie-rendathetonderwijsisingerichtenafgestemdophunonder-wijsbehoeften.Scholenverschillenindemanierwaaropzedezeafstemmingvormgeven.Hetgaathierbijomhetvindenvaneenbalans:1)indematevaneigenaarschapenbetrokkenheid;2)tussenzelfredzaamheidenzelfbepalingofautonomie;3)ineenfocusbepalingtussenpersoonlijk-sociale

encognitieveontwikkeling;4)indematewaarindeleerlingzelfzichtheeft

opdeeigenontwikkeling;5)indeafstemmingenpersonaliseringvandedidactiek.

Inderubrichieronderkunjeopdezeaspectendebalansbepalenindeeigenschoolontwikkeling.Debeschrijvingenverduidelijkenperelementwatkenmerkendisvoorsituatieswaarinditelementlichtaanwezigis,versussituatieswaar-inditelementsterkaanwezigis.Alsbasisvoordeindelingkozenwedaarnaastvoorviervariantenvanzelfsturing:zelfredzaamzijn,zelfstandigzijn,zelfkeuzesmakenenzelfbepalen(VanKooten&Koekkoek,2018).

> Lees meer in Zelf doen! van Karen van Kooten en Margôt Koekkoek > Over het ontwikkelen van zelfsturing van leerlingen lees je meer in

Op de schouders van reuzen van Paul A. Kirschner, Luce Claessens en Steven Raaijmakers

Hoe weet je dit/waaraan kun je dit zien?

167

9


ONDERWERPEN IN DE RUBRICSWehebbenervoorgekozenvijfinnovatiethema’sinrubricsuittewerken:

Rubric 1: Leerling en onderwijsHiergaanweinop:1) eigenaarschapenbetrokkenheid;2)autonomie;3)persoonlijkeensocialeontwikkeling;4)zichthebbenopdeeigenontwikkeling;5)afgestemdedidactiek.

Rubric 2: Innovatieve teamsHierkomenaanbod:1)eengedeeldevisieenopvattingenoverlerenenontwikkelen;2)degedeeldeverantwoordelijkheidvooralleleerlingen;3)samenwerkenmetandereprofessionals;4)dereflectieve,onderzoekendehoudingenpraktijkonderzoek;5)lereninnetwerken.

Rubric 3: Leidinggeven aan innovatief onderwijsHierisaandachtvoor:1)hetcreërenvaneenlerende,onderzoekendecultuur;2)gedeeldofgespreidleiderschap;3)deonderwijskundigeinrichting;4)devisieontwikkeling;5)deverantwoording.

Rubric 4: Organisatie van innovatief onderwijsHiergaanweinop:1)structurenentaken;2)dagenweekindelingen;3)flexibeleonderwijstijden;4)samenwerkingmetanderepartijen.

Rubric 5: ICT-inzet in innovatief onderwijsHierligtdefocusop:1)eenberedeneerdevisieopICTenonderwijs;2)ICT-bekwaamheid;3)leermiddelen;4)ICT-infrastructuur.

Wegaanuitvandeindelingvankindnaarwereld:eersthetkind,danhetteam,danderolvandeleidinggevendeineenschoolontwikkelingenvervol-gensdeveranderingenindeorganisatieenICT.Perhoofdthemahebbenweeensubthemauitgewerktindebeschrevenfasesvanontwikkeling.

GEBRUIK VAN DE RUBRICSWanneerjeeengesprekwiltvoerenoverdeeigenschoolontwikkelingkiesjeuitdeheleseteenaantalonderwerpendieopditmomentrelevantzijn.Eerststajestilbijwateralluktenwaarjenustaatindeontwikkelingvandegewensteinnovatie.Ingezamenlijkheidverkenjedebeschrevenbetrok-kenheidsfasesenimplementatieniveausenbespreekjezoveelmogelijkvoorbeeldenvandebeschrevenaspecten:hoeziendieerbijonsopschoolenindepraktijkuit?Zienanderenditookzo?Watdoenwijomdittebevorde-ren?Opwelkemanierbelemmerenwemogelijkzelfdevoortgang?Opdezemanierprobeerjehetverschiltussendebeleefdewerkelijkheidendeechtewerkelijkheidzoveelmogelijkteverkleinen.

Daarnabespreekjemetelkaardeaspectenvandevolgendebeschrevenfasen:watzienwevooronsalseenmogelijkvolgendestap?Watzoudatvanonsenonzeorganisatievragen?Watstaatonsindewegomdiestaptezetten?Watzoujuisthelpen?Zoontstaateenbeeldvandeschoolopdiverseaspectenvandeschoolontwikkeling.Datbeeldbestaatuitelementenwaaroverjealheeltevredenbentenuitaspectenwaarinjenogontwikkelruimteziet.Omdesituatiebeschrijvingenperfasetekunnenweergeven,hebbenwezowelgebruikgemaaktvanliteratuuralsvandeervaringenvanscholen.Defasenlopeninelkaaroverenzieneropelkeschoolneteenbeetjeandersuit.Indepraktijkhoofdstukkenvindjeverwijzingennaarderubrics.Gebruikzeomjeeigensituatietevergelijkenmetdievandegenoemdescholenentezoekennaarbouwstenendievoorjeeigenschoolrelevantzijn.Elkerubricbevatruimtevoorhetmakenvaneigenaantekeningen.

> Meer ruimte nodig? Lege versies van de rubrics kun je downloaden via lucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderen

169

9

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l



ONDERBOUWINGDesystematiekvanrubricsisalvakergebruiktvoorhetbeschrijvenvaneenstartendetoteengeïmplementeerdeschoolontwikkeling.Hetdooronsont-wikkeldedenkmodelismedegeïnspireerdopdatvandeNationalCouncilforSchoolLeaders(Stoll,2006),diehetbaseerdenophetConcerns Based Adoption Model (CBAM)vanHall&Hord(1987).Datmodelbeschrijfthoedebetrokkenheidbijdeveranderingvanmensenverlooptvanbeginnendeoriëntatieophetonderwerptotvolledigewendbaarheideneigenaarschapinhetgebruik.BelangrijkomtewetenisdathetmodelvanHall&Hordlatervanwatkritischekanttekeningenisvoorziendoorveranderaars:verande-ringverlooptimmersnietzolineair.Datisookwatwijbetogen.

Hoewelwederubricsveelalkunnenonderbouwenmetliteratuuronderzoek,pretenderenwenietdatwehiernaarwetenschappelijkonderzoekhebbengedaan.Eendeelvandebeschrijvingenhaaldenweuitonzeervaringenmetonderwijsvernieuwingeneendeeliseenweergavevanwatweophaaldenuitdeverhalenvandegeïnterviewdeschoolleiders.Waarmogelijkverwijzenwenaarbronnenenoplucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderenkunjevindenwaarinderubricsdegeïnterviewdescholenzichbevinden.Mochtjejouwschoolnietgeheelindebeschrijvingenherkennen,gadannawelkeelementenjewelherkentenwatermogelijkandersverlooptinjullieschool-ontwikkeling.Gaerookoveringesprekmetandereinnovatievescholen.

> Je reactie is zeer welkom. Laat het de auteurs van dit boek weten via [email protected]

Aan

de sl

ag m

et ru

bric

s171

9




1.1

Leer

linge

n er

vare

n ei

gena

arsc

hap

en b

etro

kken

heid

leer

ling

is z

elfr

edza

amle

erlin

g is

zel

fsta

ndig

leer

ling

maa

kt k

euze

sle

erlin

g be

paal

t

De

leer

ling

erva

art d

at d

e le

raar

man

iere

n ge

brui

kt o

m

lesa

ctiv

itei

ten

inte

ress

ant e

n aa

ntre

kkel

ijk te

mak

en.

De

leer

ling

krijg

t rui

mte

om

een

m

enin

g te

gev

en o

ver d

e le

ssen

.

De

leer

ling

heef

t zic

ht o

p de

le

erdo

elen

.

De

leer

ling

krijg

t fee

dbac

k op

de

leer

doel

en v

an d

e le

raar

.

De

leer

ling

erva

art d

at d

e le

raar

div

erse

coö

pera

tiev

e w

erkv

orm

en g

ebru

ikt o

m

betr

okke

nhei

d bi

j de

les

te

stim

uler

en.

De

leer

ling

heef

t zic

ht o

p de

ei

gen

leer

doel

en. H

et is

dui

delij

k vo

or d

e le

erlin

g w

at e

n w

aaro

m

hij d

atge

ne le

ert.

De

leer

ling

krijg

t fee

dbac

k va

n de

le

raar

op

de e

igen

leer

doel

en e

n ge

eft o

ok fe

edba

ck a

an a

nder

e le

erlin

gen.

De

leer

ling

erva

art d

at d

e le

erom

gevi

ng u

itda

agt e

n pr

ikke

lt o

m a

an a

ctiv

itei

ten

mee

te

doe

n en

daa

rmee

bez

ig te

bl

ijven

.

De

leer

ling

kies

t zel

f eig

en

leer

doel

en e

n re

fl ec

teer

t da

arop

met

de

lera

ar e

n an

dere

le

erlin

gen.

De

leer

ling

eval

ueer

t op

het

bere

iken

van

doe

len

met

de

lera

ar e

n m

edel

eerl

inge

n.

De

leer

ling

heef

t zic

ht o

p an

dere

m

ogel

ijke

leer

doel

en.

De

leer

ling

erva

art d

at d

e ei

gen

inte

ress

e en

bet

rokk

enhe

id

uitg

angs

punt

is v

oor d

e ac

tivi

teit

en d

ie h

ij on

dern

eem

t,

binn

en o

f bui

ten

de s

choo

l.

De

leer

ling

neem

t reg

ie o

m te

w

erke

n aa

n ei

gen

leer

doel

en e

n ev

alue

ert h

et b

erei

ken

daar

van

met

lera

ar e

n m

edel

eerl

inge

n.

Rubr

ic 1

Leer

ling

en o

nder

wijs

DE

BALA

NS

BEPA

LEN

TEN

BEH

OEV

E VA

N D

E LE

ERLI

NG

IN IN

NO

VATI

EF O

ND

ERW

IJS

Mee

r rui

mte

nod

ig?

Lege

ver

sies

van

de

rubr

ics

kun

je

dow

nloa

den

via

luca

sond

erw

ijs.n

l/de

kuns

tvan

hetv

eran

dere

n

Lee

rlin

gen

inin

nova

tiev

esc

hole

ner

vare

nop

div

erse

man

ie-

ren

dath

eto

nder

wijs

isin

geri

chte

naf

gest

emd

oph

uno

nder

-w

ijsbe

hoef

ten.

Sch

olen

ver

schi

llen

ind

em

anie

rwaa

rop

ze

deze

afs

tem

min

gvo

rmge

ven.

H

etg

aath

ierb

ijom

het

vin

den

van

een

bala

ns:

1)i

nde

mat

eva

nei

gena

arsc

hap

enb

etro

kken

heid

;2

)tus

sen

zelf

redz

aam

heid

en

zelf

bepa

ling

ofa

uton

omie

;3

)in

een

focu

sbep

alin

gtu

ssen

per

soon

lijk-

soci

ale

enc

ogni

tiev

eon

twik

kelin

g;4

)in

dem

ate

waa

rin

dele

erlin

gze

lfz

icht

hee

ft

opd

eei

gen

ontw

ikke

ling;

5)i

nde

afs

tem

min

gen

per

sona

liser

ing

van

ded

idac

tiek

.

Ind

eru

bric

hie

rond

erk

unje

op

deze

asp

ecte

nde

bal

ans

bepa

len

ind

eei

gen

scho

olon

twik

kelin

g.D

ebe

schr

ijvin

gen

verd

uide

lijke

npe

rele

men

twat

ken

mer

kend

isv

oors

itua

ties

w

aari

ndi

tele

men

tlic

hta

anw

ezig

is,v

ersu

ssit

uati

esw

aar-

ind

ite

lem

ents

terk

aan

wez

igis

.Als

bas

isv

oord

ein

delin

gko

zen

we

daar

naas

tvoo

rvie

rvar

iant

env

anz

elfs

turi

ng:

zelf

redz

aam

zijn

,zel

fsta

ndig

zijn

,zel

fkeu

zesm

aken

en

zelf

be

pale

n(V

anK

oote

n&

Koe

kkoe

k,2

01

8).

> Le

es m

eer i

n Ze

lf do

en! v

an K

aren

van

Koo

ten

en M

argô

t Koe

kkoe

k >

Ove

r het

ont

wik

kele

n va

n ze

lfst

urin

g va

n le

erlin

gen

lees

je m

eer i

n O

p de

sch

oude

rs v

an re

uzen

van

Pau

l A. K

irsc

hner

, Luc

e C

laes

sens

en

Ste

ven

Raa

ijmak

ers

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

173

9Handvatten bij veranderen

1.2

Leer

linge

n er

vare

n au

tono

mie

leer

ling

is z

elfr

edza

amle

erlin

g is

zel

fsta

ndig

leer

ling

maa

kt k

euze

sle

erlin

g be

paal

t

Leer

linge

n ve

rwer

ken

de le

erin

houd

en n

a ee

n in

stru

ctie

zel

fsta

ndig

met

ve

rwer

king

smat

eria

al.

Leer

linge

n er

vare

n da

t zij

zelf

aa

n de

sla

g ku

nnen

bin

nen

voor

af

vast

gest

elde

kad

ers,

zoa

ls

klas

senr

egel

s en

bep

aald

e ti

jd.

Focu

s va

n de

lera

ar li

gt o

p he

t be

reik

en v

an z

elfr

edza

amhe

id

Leer

linge

n er

vare

n da

t de

lera

ar

voor

stru

ctur

eert

wat

en

hoe

er

gele

erd

wor

dt. Z

ij ze

lf m

ogen

ki

ezen

waa

r, w

anne

er o

f met

wie

zi

j dat

doe

n.

Leer

linge

n m

ogen

hun

wer

k pl

anne

n in

zel

fsta

ndig

wer

ken-

tijd

.

Focu

s va

n de

lera

ar li

gt

op h

et a

anle

ren

van

eige

n ve

rant

woo

rdel

ijkhe

id.

Leer

linge

n er

vare

n ee

n vo

orge

stru

ctur

eerd

e (d

igit

ale)

le

erom

gevi

ng w

aaru

it z

ij ke

uzes

ku

nnen

mak

en v

oor w

at z

ij w

illen

le

ren.

Leer

linge

n er

vare

n da

t zij

hun

wer

k ku

nnen

inpl

anne

n in

de

dag

en d

aarb

ij ku

nnen

aan

geve

n m

et

wie

zij

waa

r will

en w

erke

n.

Focu

s lig

t op

het l

eren

mak

en v

an

vera

ntw

oord

e ke

uzes

.

Leer

linge

n er

vare

n da

t de

leer

omge

ving

zow

el b

inne

n al

s bu

iten

de

scho

ol te

vin

den

is

en d

at z

ij da

arin

zel

f kun

nen

aang

even

wat

zij

hoe,

wan

neer

en

met

wie

will

en le

ren.

Leer

linge

n ge

brui

ken

(wee

k)pl

anne

rs o

m a

an te

kun

nen

geve

n w

at z

ij w

aar,

wan

neer

en

met

wie

ga

an d

oen.

Focu

s lig

t op

het l

eren

gri

p te

kr

ijgen

op

de e

igen

leer

- en

on

twik

kelin

gsw

eg.

1.3

Leer

linge

n er

vare

n da

t hun

per

soon

lijke

en

soci

ale

ontw

ikke

ling

net z

o be

lang

rijk

is a

ls h

un c

ogni

tiev

e on

twik

kelin

gle

erlin

g is

zel

fred

zaam

leer

ling

is z

elfs

tand

igle

erlin

g m

aakt

keu

zes

leer

ling

bepa

alt

Min

imaa

l tw

ee k

eer p

er ja

ar

staa

n le

erlin

gen

sam

en m

et e

en

med

ewer

ker s

til b

ij hu

n so

ciaa

l-em

otio

nele

ont

wik

kelin

g, d

oor

bijv

oorb

eeld

een

vra

genl

ijst o

f ee

n ge

spre

kje.

Het

resu

ltaa

t da

arva

n w

ordt

bes

prok

en m

et

oude

rs.

Leer

linge

n be

antw

oord

en

rege

lmat

ig v

rage

n ov

er h

un

wel

bevi

nden

en

betr

okke

nhei

d.

Er w

ordt

apa

rt ti

jd in

gero

oste

rd

om a

an s

ocia

al-e

mot

ione

le

ontw

ikke

ling

te w

erke

n. D

e op

bren

gst d

aarv

an w

ordt

be

spro

ken

met

leer

ling

en

oude

rs.

Leer

linge

n re

fl ec

tere

n op

hun

pe

rsoo

nlijk

e gr

oei e

n so

cial

e on

twik

kelin

g m

et b

ehul

p va

n da

arto

e on

twik

keld

e on

twik

kelli

jnen

.

Leer

linge

n er

vare

n co

achi

ng

en o

nder

steu

ning

bij

wat

zij

pers

oonl

ijk s

pann

end

vind

en o

m

te d

oen

en s

telle

n hi

ervo

or o

ok

doel

en o

p. (‘

Ik w

il zo

nder

blo

zen

een

pres

enta

tie

geve

n aa

n de

kl

as.’)

Leer

linge

n er

vare

n da

t hun

pe

rsoo

nlijk

e, s

ocia

le e

n co

gnit

ieve

ont

wik

kelin

g on

onde

rbro

ken

door

loop

t: o

p sc

hool

, na

scho

ol e

n th

uis.

Oud

ers,

ped

agog

isch

m

edew

erke

rs e

n le

rare

n co

ache

n le

erlin

gen

bij h

un s

ocia

al-

emot

ione

le e

n pe

rsoo

nlijk

e on

twik

kelin

g.

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

175


1.4

Leer

linge

n he

bben

zich

t op

hun

eige

n on

twik

kelin

gle

erlin

g is

zel

fred

zaam

leer

ling

is z

elfs

tand

igle

erlin

g m

aakt

keu

zes

leer

ling

bepa

alt

Leer

linge

n he

bben

zic

ht

op h

un o

ntw

ikke

ling

door

ra

ppor

tges

prek

ken

met

hun

le

raar

en

hun

oude

rs. Z

e w

eten

op

wel

k ni

veau

ze

wer

ken.

Leer

linge

n he

bben

zic

ht o

p hu

n vo

rder

inge

n op

een

aan

tal

vako

nder

dele

n of

taa

kdoe

len.

In le

erlin

gges

prek

ken

over

vo

rder

inge

n w

ordt

sam

en

met

leer

linge

n en

oud

ers

gere

fl ec

teer

d op

een

aan

tal

vast

e en

een

paa

r gek

ozen

on

derw

erpe

n.

Leer

linge

n le

ren

om t

aakd

oele

n bi

j te

houd

en o

p ee

n do

elen

kaar

t.

Leer

linge

n he

bben

zic

ht o

p de

le

erlij

nen

van

de s

choo

lvak

ken

waa

raan

zij

wer

ken

en h

ebbe

n be

elde

n bi

j de

man

ier w

aaro

p di

e aa

n el

kaar

rak

en o

f geï

nteg

reer

d zi

jn.

Leer

linge

n re

fl ec

tere

n m

et h

un

lera

ar e

n hu

n ou

ders

op

hun

vord

erin

gen

op d

e ge

hele

leer

lijn.

Leer

- en

ont

wik

kelli

jnen

om

vatt

en d

e br

ede

ontw

ikke

ling:

ni

et a

lleen

de

cogn

itie

ve, m

aar

ook

de s

ocia

al-p

erso

onlij

ke

doel

en k

omen

daa

rin

aan

bod.

Leer

linge

n vo

lgen

zic

hzel

f met

be

hulp

van

een

vol

g-je

zelf-

syst

eem

, waa

rin

ook

het

info

rmee

l ler

en e

en p

lek

heef

t (w

at je

bui

ten

scho

ol le

ert,

telt

m

ee).

Leer

linge

n re

fl ec

tere

n op

hun

on

twik

kelin

g m

et d

e be

trok

ken

volw

asse

nen

om h

en h

een.

Leer

linge

n he

bben

zic

ht

op g

rote

re le

eree

nhed

en/

vakg

ebie

den

waa

rbin

nen

zij z

ich

kunn

en o

ntw

ikke

len.

1.5

Leer

linge

n er

vare

n af

gest

emde

did

acti

ekle

erlin

g is

zel

fred

zaam

leer

ling

is z

elfs

tand

igle

erlin

g m

aakt

keu

zes

leer

ling

bepa

alt

De

leer

ling

erva

art d

at e

r m

inim

aal d

rie

nive

aus

van

inst

ruct

ie e

n ve

rwer

king

wor

den

aang

ebod

en.

De

leer

ling

heef

t zic

ht o

p he

t eig

en n

ivea

u bi

j div

erse

va

kond

erde

len.

De

leer

ling

verw

erft

en

verw

erkt

ke

nnis

en

vaar

digh

eden

aan

de

han

d va

n ee

n lin

eair

e (m

etho

disc

he) l

eerl

ijn d

ie is

ve

rdee

ld in

ove

rzic

htel

ijke

stap

pen.

Pas

send

e ac

tivi

teit

en z

ijn

inge

plan

d pe

r lee

rlin

g of

per

ni

veau

groe

p. T

empo

vers

chill

en

zijn

mog

elijk

.

De

leer

ling

heef

t zic

ht o

p de

st

appe

n di

e no

g ge

zet m

oete

n w

orde

n om

een

bep

aald

niv

eau

of

doel

te b

ehal

en.

Leer

linge

n w

erke

n op

bas

is

van

een

zove

el m

ogel

ijk

gepe

rson

alis

eerd

e le

erlij

n.

De

leer

ling

maa

kt k

euze

s ui

t een

ge

pers

onal

isee

rde

leer

voor

raad

; de

lera

ar b

iedt

ver

schi

llend

e op

ties

om

opd

rach

ten

uit t

e vo

eren

.

De

leer

ling

heef

t zic

ht o

p de

le

erlij

nen

en d

e m

ogel

ijke

stap

pen

die

daar

binn

en g

ezet

ku

nnen

wor

den.

Elk

e le

erlin

g he

eft e

en e

igen

le

ertr

ajec

t: d

e le

raar

is m

et n

ame

faci

liter

end

aan

dit t

raje

ct.

De

leer

ling

maa

kt k

euze

s vo

or

inho

uden

en

eige

n on

derz

oek

op b

asis

van

ges

prek

ken

over

de

leef

wer

eld.

Inte

ress

e en

m

otiv

atie

zijn

leid

end

bij d

eze

keuz

es.

De

leer

ling

heef

t sys

tem

atis

ch

over

leg

over

de

eige

n vo

rder

inge

n en

de

stap

pen

die

geze

t zijn

om

to

t het

eig

en g

este

lde

doel

te

kom

en.

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

177


2.1

Gede

elde

vis

ie e

n op

vatt

inge

nbe

ginn

ende

bet

rokk

enhe

idve

rduu

rzaa

mde

bet

rokk

enhe

id

Team

lede

n w

erke

n va

nuit

ve

rsch

illen

de id

eeën

en

uitg

angs

punt

en. E

r ont

staa

t la

ngza

amaa

n ee

n be

hoef

te

aan

mee

r afs

tem

min

g tu

ssen

(g

roep

en) c

olle

ga’s

ove

r de

geza

men

lijke

vis

ie o

p on

derw

ijs.

Een

gro

ter w

orde

nd d

eel

van

het t

eam

dee

lt d

ezel

fde

uitg

angs

punt

en e

n op

vatt

inge

n ov

er g

oed

onde

rwijs

en

stee

ds

mee

r tea

mle

den

doen

act

ief m

ee

in d

e di

scus

sie

daar

over

.

In s

peci

fi ek

e gr

oepe

n (m

anag

emen

t, e

en b

ouw

) is

de

visi

e al

sch

erpe

r ben

oem

d en

he

rken

baar

.

De

onde

rwijs

visi

e is

ged

eeld

en

wor

dt g

edra

gen

door

bijn

a de

he

le le

erge

mee

nsch

ap (h

et te

am)

en d

at is

zic

htba

ar in

de

prak

tijk

.

De

onde

rwijs

visi

e w

ordt

re

gelm

atig

op

de a

gend

a ge

zet

en b

espr

oken

met

and

eren

. A

lle m

edew

erke

rs v

oele

n zi

ch

hier

door

aan

gesp

roke

n.

De

onde

rwijs

visi

e is

ged

eeld

en

wor

dt g

edra

gen

door

iede

reen

di

e de

el u

itm

aakt

van

de

leer

gem

eens

chap

, dez

e w

ordt

re

gelm

atig

bes

prok

en e

n is

zi

chtb

aar i

n de

pra

ktijk

.

Men

sen

zegg

en d

at z

ij vo

elen

dat

de

vis

ie is

ver

wev

en m

et h

et d

na

van

de s

choo

l.

Er i

s ee

n ho

ge m

ate

van

betr

ok-

kenh

eid

bij d

e w

aard

en e

n op

vatt

inge

n va

n de

sch

ool/

he

t kin

dcen

trum

en

een

zeer

co

nsis

tent

e aa

npak

in a

l het

ha

ndel

en.

Inno

vati

eve

scho

len

hebb

enin

nova

tiev

ete

ams.

Z

ijhe

bben

een

aan

talk

enm

erke

nge

mee

n:

1)e

eng

edee

lde

visi

een

ged

eeld

eop

vatt

inge

nov

erle

ren

eno

ntw

ikke

len;

2)e

eng

edee

lde

vera

ntw

oord

elijk

heid

voo

rhet

lere

nen

ont

wik

kele

nva

nal

lek

inde

ren;

3)s

amen

wer

king

tuss

enp

rofe

ssio

nals

met

div

erse

ac

hter

gron

den

ten

beho

eve

van

hetl

eren

en

ontw

ikke

len

van

alle

kin

dere

n;

4)e

enre

flect

ieve

,ond

erzo

eken

deh

oudi

nge

nhe

tdoe

nva

npr

akti

jkon

derz

oek;

5

)ope

nhei

den

ger

icht

zijn

op

sam

enw

erki

ngin

net

wer

ken.

Inin

nova

tiev

ete

amsz

ieje

de

kern

van

nor

mat

ieve

pro

fes-

sion

alit

eitt

erug

:het

ont

wik

kele

nva

nee

nop

en,k

riti

sche

ho

udin

gte

naa

nzie

nva

nei

gen

gevo

elen

s,e

rvar

inge

n,

inte

rpre

tati

es,e

nvo

oral

ook

ten

aanz

ien

van

keuz

esin

het

ei

gen

hand

elen

en

desp

ecifi

eke

cont

extd

aarv

an(S

mal

ing,

2

00

7).

Met

beh

ulp

van

deze

rub

ric

kun

jed

eba

lans

opm

aken

met

het

eig

ente

am.D

eon

twik

kelin

gis

bes

chre

ven

opb

asis

va

nhe

tbet

rokk

enhe

idsm

odel

en

verl

oopt

van

losje

s ver

bon-

den

naar

op

elka

ar b

etro

kken

,en

van

onde

rlin

ge a

fhan

kelij

khei

dna

aro

nder

linge

aan

trek

kelij

khei

d.H

etb

egri

pbe

trok

kenh

eid

dien

jeh

iert

ele

zen

als:

bij

het(

deel

)ond

erw

erp

betr

okke

n.

Iem

and

kan

bijv

oorb

eeld

per

soon

lijk

ster

kbe

trok

ken

zijn

bij

desc

hool

inh

eta

lgem

een,

maa

rtoc

hee

nei

gen

zien

swijz

ehe

bben

op

heto

nder

wijs

en

dev

isie

.Dan

isie

man

dop

dat

de

elon

derw

erp

toch

beg

inne

nd b

etro

kken

.

Mee

r rui

mte

nod

ig?

Lege

ver

sies

van

de

rubr

ics

kun

je

dow

nloa

den

via

luca

sond

erw

ijs.n

l/de

kuns

tvan

hetv

eran

dere

n

Rubr

ic 2

Inno

vatie

ve te

ams

DE

BALA

NS

OPM

AK

EN M

ET H

ET IN

NO

VATI

EVE

TEA

M

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

179


2.2

Gede

elde

ver

antw

oord

elijk

heid

voo

r alle

leer

linge

nbe

ginn

ende

bet

rokk

enhe

idve

rduu

rzaa

mde

bet

rokk

enhe

id

Team

lede

n vo

elen

zic

h vo

oral

ve

rant

woo

rdel

ijk v

oor h

un e

igen

gr

oep

leer

linge

n.

Een

paa

r kle

ine

groe

pen,

bi

jvoo

rbee

ld in

een

leer

jaar

of

bou

w, v

oele

n to

t op

zeke

re h

oogt

e ee

n ge

deel

de

vera

ntw

oord

elijk

heid

voo

r de

kind

eren

.

Er z

ijn e

en p

aar v

erga

deri

ngen

pe

r jaa

r ove

r het

lere

n va

n de

ki

nder

en e

n hu

n vo

ortg

ang,

m

eest

al g

eorg

anis

eerd

per

gr

oep.

Som

mig

e te

amle

den

voel

en

zich

ver

antw

oord

elijk

voo

r alle

ki

nder

en in

de

scho

ol.

Een

paa

r kle

ine

groe

pen

voel

en

een

gede

elde

ver

antw

oord

elijk

-he

id v

oor a

lle k

inde

ren

voor

wat

be

tref

t een

spe

cifi

ek v

akge

bied

(le

zen,

reke

nen)

of e

en le

erja

ar

(ond

erbo

uw, g

roep

zes

).

Er z

ijn s

yste

mat

isch

sch

oolb

rede

ve

rgad

erin

gen

over

de

voor

tgan

g va

n gr

oter

e gr

oepe

n ki

nder

en

(uni

t/ d

omei

n) in

de

scho

ol.

Col

lega

’s v

olge

n le

erlin

gen

terw

ijl

die

aan

het w

erk

zijn

.

Er i

s ee

n gr

oeie

nd g

evoe

l van

ve

rant

woo

rdel

ijkhe

id v

oor

het l

eren

, de

voor

tgan

g en

de

succ

esse

n va

n al

le k

inde

ren

in

de s

choo

l.

Er z

ijn v

aak

verg

ader

inge

n en

gr

oeps

gesp

rekk

en o

ver h

et le

ren,

de

voo

rtga

ng e

n de

suc

cess

en

van

alle

kin

dere

n.

Er i

s ee

n ge

deel

d ve

rlan

gen

om

het z

o go

ed m

ogel

ijk te

doe

n vo

or

alle

kin

dere

n in

de

scho

ol.

Er i

s ge

zam

enlij

k (o

nlin

e) o

verl

eg

en c

onti

nue

prof

essi

onel

e ui

twis

selin

g ov

er k

inde

ren

die

je

gedu

rend

e de

dag

dig

itaa

l vol

gt.

Er i

s ee

n re

gelm

atig

e en

di

epga

ande

sch

oolb

rede

dia

loog

ov

er h

et le

ren,

de

voor

tgan

g en

het

suc

ces

van

indi

vidu

ele

kind

eren

.

2.3

Prof

essi

onal

s met

div

erse

ach

terg

rond

en w

erke

n sa

men

te

n be

hoev

e va

n he

t ler

en e

n on

twik

kele

n va

n al

le k

inde

ren

begi

nnen

de b

etro

kken

heid

verd

uurz

aam

de b

etro

kken

heid

Lera

ren

wer

ken

voor

al a

lleen

. Ze

rich

ten

zich

op

hun

eige

n do

elen

, ve

rtro

uwen

op

hun

eige

n oo

rdee

l en

del

en s

oms

hun

prak

tijk

en e

n aa

npak

ken.

Een

aan

tal c

olle

ga’s

wer

kt s

amen

en

dee

lt e

rvar

inge

n ov

er le

ssen

en

aan

pakk

en.

Een

aan

tal l

erar

en w

erkt

sam

en

door

act

ivit

eite

n sa

men

te

plan

nen

en u

it te

voe

ren,

en

door

m

ee te

doe

n aa

n ge

zam

enlij

ke

proj

ecte

n m

et a

nder

en.

Som

mig

e on

ders

teun

ers

(ond

erw

ijsas

sist

ente

n,

kind

erop

vang

med

ewer

kers

)w

erke

n in

tens

ief s

amen

, maa

r da

t is

geen

gem

eeng

oed.

Lera

ren

wer

ken

stee

ds m

eer

sam

en, d

elen

idee

ën in

ve

rgad

erin

gen,

op

een

digi

taal

pr

ikbo

rd e

n do

or c

olle

gial

e co

nsul

tati

e en

team

teac

hing

.

De

acht

ergr

onde

n en

exp

erti

ses

van

de m

edew

erke

rs z

ijn

bela

ngri

jk e

n w

orde

n in

geze

t om

to

t nie

uwe

idee

ën e

n aa

npak

ken

te k

omen

.

Er z

ijn m

eerd

ere

voor

beel

den

van

sam

enw

erki

ng tu

ssen

lera

ren

en

onde

rste

uner

s.

Gez

amen

lijke

voo

rber

eidi

ng v

an

less

en e

n le

erac

tivi

teit

en is

de

norm

aals

te z

aak

van

de w

erel

d.

Iede

reen

dee

lt s

ucce

ssen

en

erva

ring

en m

etee

n m

et d

e an

dere

n.

Sam

enw

erki

ng tu

ssen

lera

ren

en

onde

rste

uner

s ge

beur

t ove

ral.

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

181


2.4

Een

refl

ecti

eve

onde

rzoe

kend

e ho

udin

g en

pra

ktijk

onde

rzoe

kbe

ginn

ende

bet

rokk

enhe

idve

rduu

rzaa

mde

bet

rokk

enhe

id

Nie

uwe

idee

ën k

omen

via

enk

ele

lera

ren

de s

choo

l in.

Dat

aver

zam

elin

g of

het

geb

ruik

va

n (t

oets

)geg

even

s om

het

le

sgev

en b

ij te

stu

ren

is b

eper

kt.

Toet

sgeg

even

s w

orde

n ge

zien

als

ei

ndop

bren

gst e

n va

ak o

ok a

ls d

e ve

rant

woo

rdel

ijkhe

id v

an ie

man

d an

ders

.

Een

paa

r col

lega

’s z

ijn b

elas

t met

de

taa

k om

de

toet

sgeg

even

s te

ana

lyse

ren

en te

zor

gen

voor

ev

entu

ele

bijs

telli

ng v

an d

e aa

npak

.

Som

mig

e te

amle

den

zijn

be

trok

ken

bij a

ctiv

itei

ten

om h

et le

ren

en le

sgev

en te

ve

rste

rken

op

basi

s va

n da

ta,

leer

lingo

bser

vati

es e

n co

achi

ng,

acti

eond

erzo

ek o

f het

ana

lyse

ren

van

leer

lingw

erk.

Het

ver

zam

elen

van

(toe

ts)

gege

vens

en

het g

ebru

ik e

rvan

vo

or le

sont

wer

p is

wis

sele

nd

door

de

scho

ol.

Veel

team

lede

n zi

jn a

ctie

f be

trok

ken

bij d

iver

se m

anie

ren

van

onde

rzoe

ken,

en

krit

isch

ki

jken

naa

r (en

het

ver

bete

ren

van)

de

eige

n on

derw

ijspr

akti

jk.

Dat

aver

zam

elin

g ge

beur

t do

or d

e he

le s

choo

l hee

n op

de

zelf

de m

anie

r en

wor

dt o

p di

vers

e m

anie

ren

inge

zet o

m h

et

onde

rwijs

te v

erbe

tere

n.

Dat

abes

prek

inge

n vi

nden

ook

pl

aats

in e

en in

terv

isie

cont

ext,

w

aari

n co

llega

’s s

amen

cas

es

besp

reke

n om

van

te le

ren.

Team

lede

n he

bben

alle

maa

l een

on

derz

oeke

nde

houd

ing

en e

en

beho

efte

om

te w

eten

hoe

het

ga

at e

n ho

e he

t nog

bet

er k

an.

Team

lede

n ge

brui

ken

alle

rlei

ve

rsch

illen

de m

anie

ren

om h

et

eige

n le

sgev

en te

ond

erzo

eken

en

te v

erbe

tere

n.

Alle

rlei

soo

rten

geg

even

s w

orde

n ve

rzam

eld,

gea

naly

seer

d en

m

etee

n ge

brui

kt o

m d

it c

onti

nue

verb

eter

proc

es te

ond

erst

eune

n.

Team

lede

n ge

brui

ken

dive

rse

vorm

en v

an c

olle

giaa

l dat

a-ov

erle

g en

inte

rvis

ie.

2.5

Lere

n in

net

wer

ken

en in

sam

enw

erki

ng m

et p

artn

ers

begi

nnen

de b

etro

kken

heid

verd

uurz

aam

de b

etro

kken

heid

Het

con

tact

met

and

ere

scho

len

bepe

rkt z

ich

tot b

oven

scho

olse

bije

enko

mst

en.

Er i

s ee

n be

perk

t aan

tal n

etw

erke

n of

sa

men

wer

king

sver

band

en w

aarm

ee d

e sc

hool

con

tact

hee

ft.

De

scho

ol fu

ncti

onee

rt re

lati

ef g

eïso

leer

d va

n de

om

gevi

ng.

Een

aan

tal t

eam

lede

n is

geï

nter

esse

erd

in

sam

enw

erki

ng e

n do

et m

ee in

net

wer

ken

of

leer

gem

eens

chap

pen

buit

en d

e sc

hool

om

er

idee

ën o

p te

doe

n vo

or h

et o

nder

wijs

.

Ext

erne

bro

nnen

om

idee

ën o

p te

doe

n w

orde

n do

or v

eel m

ense

n br

uikb

aar

gevo

nden

.

Er i

s be

trok

kenh

eid

bij d

e in

stan

ties

en

orga

nisa

ties

in d

e di

rect

e sc

hool

omge

ving

en

de

scho

ol g

rijp

t mog

elijk

hede

n aa

n om

de

sam

enw

erki

ng m

et p

artn

ers

in d

e om

gevi

ng

uit t

e br

eide

n.

Veel

lera

ren

zijn

bet

rokk

en b

ij ex

tern

e ne

twer

ken

en h

alen

daa

r nie

uwe

idee

ën

en a

anpa

kken

van

daan

.

Er z

ijn b

elan

grijk

e en

pro

duct

ieve

ve

rbin

ding

en m

et a

nder

e sc

hole

n en

ne

twer

ken.

De

scho

ol h

eeft

een

uit

gebr

eide

sa

men

wer

king

met

par

tner

s in

de

omge

ving

, zo

als

soci

ale,

cul

ture

le e

n m

aats

chap

pelij

ke

orga

nisa

ties

en

het b

edri

jfsl

even

.

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

183


Mee

r rui

mte

nod

ig?

Lege

ver

sies

van

de

rubr

ics

kun

je

dow

nloa

den

via

luca

sond

erw

ijs.n

l/de

kuns

tvan

hetv

eran

dere

n

Ind

eze

rubr

icb

esch

rijv

enw

ede

dyn

amie

kva

nle

idin

ggev

en

aan

inno

vati

efo

nder

wijs

.We

besc

hrijv

enz

esa

spec

ten:

1

)het

cre

ëren

van

een

lere

nde

cult

uur;

2)h

etle

idin

ggev

ena

and

eon

derz

oeke

nde

cult

uur;

3

)het

faci

liter

env

ang

edee

ld/g

espr

eid

leid

ersc

hap;

4

)het

beg

elei

den

van

deo

nder

wijs

kund

ige

inri

chti

ng;

5)h

etb

egel

eide

nva

nde

vis

ieon

twik

kelin

g;

6)d

eve

rant

woo

rdin

gva

nde

gek

ozen

aan

pak.

Zoa

lsb

esch

reve

nin

hoo

fdst

uk9

ish

etd

eku

nsto

ma

lsle

idin

g-ge

vend

team

de

bala

nste

vin

den

tuss

end

ebe

nodi

gde

aans

tu-

ring

en

team

zelf

stur

ing.

We

wet

end

atd

em

ate

van

regi

e,d

ie

team

lede

ner

vare

nov

erh

etn

aare

igen

inzi

chtv

orm

geve

nva

nhe

twer

k,e

ento

enam

eva

nw

erkp

lezi

ero

plev

erte

nee

nge

voel

va

ntr

otse

nei

gena

arsc

hap.

Dat

leid

ttot

een

hog

eaf

fect

ieve

ve

rbon

denh

eid

van

dem

edew

erke

rmet

de

orga

nisa

tie,

en

dat

leid

twee

rtot

een

hog

ere

prod

ucti

vite

ite

nho

gere

wer

kte-

vred

enhe

id(D

eG

root

,20

15

).T

egel

ijkb

lijkt

het

van

gro

ot

bela

ngte

zijn

dat

de

scho

olle

ider

–n

aast

ruim

te–

ook

rich

ting

en

rugg

enst

eun

geef

tom

gez

amen

lijke

doe

len

teb

erei

ken.

Dat

be

teke

ntd

ato

ok‘r

egis

sere

nva

nbo

vena

f’(r

icht

ing)

en

‘ond

er-

steu

nen

bije

igen

invu

lling

env

ano

pzij’

van

bel

ang

zijn

inh

et

vera

nder

proc

es(S

tubb

é&

Dir

ksen

,20

13

).In

dez

eru

bric

zie

je

aan

de

linke

rkan

tvoo

rals

chet

sen

van

regi

eva

nbo

vena

fen

(vis

iege

leid

e)a

anst

urin

g,e

naa

nde

rech

terk

antv

oora

lsch

etse

nva

nle

raar

zelfs

turi

ng.B

ijke

nmer

k3

(ove

rged

eeld

leid

ersc

hap)

he

bben

we

juis

tvie

rtyp

enle

ider

scha

pal

suit

gang

spun

tvoo

rde

rub

ric

geno

men

.Bep

aalm

etb

ehul

pva

nde

zese

tken

mer

-ke

nde

mee

stp

asse

nde

bala

nsv

oord

eei

gen

scho

ol.

3.1

Creë

ren

van

een

lere

nde

cult

uur

licht

aan

wez

igst

erk

aanw

ezig

De

leid

ingg

even

de z

orgt

voo

r en

ige

supp

ort v

oor i

nfor

mee

l le

ren.

Refl

ect

eren

vin

dt p

laat

s op

in

divi

duel

e ba

sis

of is

inge

bed

in

team

scho

ling.

Pro

fess

iona

liser

ing

gebe

urt i

n te

amve

rban

d en

indi

vidu

eel.

De

leid

ingg

even

de g

eeft

ruim

te

aan

info

rmee

l ler

en d

oor t

ijd

en ru

imte

te b

iede

n vo

or o

nder

an

dere

inte

rvis

ie e

n bi

j elk

aar

kijk

en.

Voor

tdur

ende

pro

fess

ione

le

ontw

ikke

ling

wor

dt

aang

emoe

digd

.

Col

lega

’s d

elen

hun

goe

de v

oor-

beel

den

met

elk

aar e

n w

isse

len

kenn

is e

n er

vari

ngen

uit

.

Een

gro

ep k

artr

ekke

rs (M

T/IB

) an

alys

eert

de

stan

d va

n za

ken

met

bet

rekk

ing

tot d

e le

rend

e cu

ltuu

r en

kom

t op

basi

s da

arva

n to

t een

pla

n.

De

leid

ingg

even

de o

rgan

isee

rt

mom

ente

n om

van

en

met

el

kaar

te k

unne

n le

ren

en

de p

rofe

ssio

nele

dia

loog

te

stim

uler

en.

Er w

orde

n di

vers

e w

erkw

ijzen

ge

hant

eerd

om

van

en

met

elk

aar

te le

ren,

zoa

ls h

et d

elen

van

bes

t pr

acti

ces,

‘kijk

en d

oor d

e og

en

van

leer

linge

n’, a

ctie

onde

rzoe

k en

Les

son

Stu

dy.

Het

is h

elde

r wat

de

gew

enst

e sc

hool

ontw

ikke

lthe

ma’

s zi

jn e

n ho

e de

indi

vidu

ele

prof

essi

onal

iser

ing

van

team

lede

n da

arm

ee

sam

enha

ngt.

De

leid

ingg

even

de o

nder

steu

nt

een

cult

uur d

ie s

amen

lere

n en

on

twik

kele

n on

ders

teun

t, d

oor

veel

aut

onom

ie te

bie

den

aan

het

team

.

Col

lega

’s e

rvar

en b

etro

kken

heid

en

ver

antw

oord

elijk

heid

voo

r he

t ond

erho

uden

van

de

lere

nde

cult

uur.

Col

lega

’s z

ijn n

ieuw

sgie

rig

naar

ni

euw

e op

loss

inge

n vo

or n

ieuw

e vr

agen

, zijn

pos

itie

f-kr

itis

ch n

aar

elka

ars

idee

ën e

n du

rven

elk

aar

aan

te s

prek

en o

p ge

drag

, met

be

houd

van

rela

tie.

Er i

s ve

el a

anda

cht v

oor d

e tr

ansf

er v

an o

pged

ane

kenn

is

naar

de

prak

tijk

.

Rubr

ic 3

Leid

ingg

even

aan

in

nova

tief

ond

erw

ijsD

E BA

LAN

S IN

HET

LEI

DIN

GGEV

EN A

AN

INN

OVA

TIEF

ON

DER

WIJS

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

185


2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

2/r2/l1/r3/r3/l

4/r4/l5/r5/l

6/r6/l8/r8/l7/r7/l9/r9/l

10/r10/l1/l

3.2

Leid

ingg

even

aan

de

onde

rzoe

kend

e cu

ltuu

r lic

ht a

anw

ezig

ster

k aa

nwez

ig

De

scho

olle

ider

wer

kt a

an h

et

onde

rlin

ge v

ertr

ouw

en e

n de

vi

sie

op le

ren.

Een

aan

tal t

eam

lede

n do

et m

ee

in h

et in

itië

ren

van

acti

vite

iten

te

n be

hoev

e va

n te

amle

ren.

De

leid

ingg

even

de s

tuur

t aan

op

refl

ecti

e en

ste

lt v

rage

n om

het

on

derz

oeke

nde

verm

ogen

van

he

t tea

m te

ver

grot

en. D

iver

se

gesp

reks

- en

feed

back

vorm

en

wor

den

inge

zet o

m h

et g

espr

ek

te b

evor

dere

n.

Man

agem

entt

eam

lede

n en

bo

uwco

ördi

nato

ren

wor

den

gevr

aagd

een

leer

team

ond

er

hun

hoed

e te

nem

en.

Lera

ren

dele

n op

ver

schi

llend

e m

anie

ren

kenn

is m

et e

lkaa

r en

prat

en e

lkaa

r bij

over

wat

zij

(eld

ers)

gel

eerd

heb

ben.

De

leid

ingg

even

de fa

cilit

eert

het

le

er-

en o

ntw

ikke

lpro

ces

van

de

prof

essi

onal

s in

de

scho

ol e

n m

onit

ort e

n on

ders

teun

t dit

.

Vorm

en v

an le

erge

mee

nsch

ap-

pen

en le

erte

ams,

zoa

ls o

ntw

erp-

groe

pen

en d

atat

eam

s, w

orde

n in

geze

t om

gez

amen

lijk

onde

r-zo

ek e

n pr

oeft

uint

jes

te

bevo

rder

en.

De

opbr

engs

ten

van

het o

nder

-zo

eks-

en

ontw

erpp

roce

s w

orde

n ac

tief

inge

zet i

n ni

euw

e w

erk-

prak

tijk

en.

Pro

fess

iona

ls s

taan

ope

n vo

or

nieu

we

idee

ë n o

p he

t geb

ied

van

onde

rzoe

k en

cre

ë ren

met

el

kaar

een

eff

ecti

eve

leer

om-

gevi

ng v

oor h

et z

elf d

oen

van

prak

tijk

onde

rzoe

k.

Er w

ordt

van

en

met

elk

aar

gele

erd

en h

et le

ren

staa

t bij

iede

reen

cen

traa

l.

Col

lega

’s o

nder

zoek

en s

amen

in

pro

fess

ione

le le

erge

mee

n-sc

happ

en. O

ok s

tude

nten

doe

n da

araa

n m

ee, o

m re

cent

e ke

nnis

in

te b

reng

en e

n to

e te

pas

sen.

3.3

Gede

eld/

gesp

reid

leid

ersc

hap

insp

irer

end

leid

ersc

hap

gede

eld

leid

ersc

hap

tran

sfor

mat

ione

el le

ider

scha

pge

spre

id le

ider

scha

p

De

leid

ingg

even

de in

spir

eert

en

mot

ivee

rt c

olle

ga’s

, ger

icht

op

het b

erei

ken

van

een

gew

enst

e ve

rand

erin

g.

De

leid

ingg

even

de is

ero

p ge

rich

t on

derd

elen

van

de

inge

zett

e ve

rand

erin

g zo

te d

elen

met

co

llega

’s d

at d

e be

trok

kenh

eid

en s

amen

wer

king

gro

ter w

ordt

.

De

leid

ingg

even

de o

efen

t in

het

kijk

en m

et e

en o

pen,

w

aard

eren

de b

ril e

n ee

n ve

rand

erm

inds

et.

De

leid

ingg

even

den

onde

rste

unen

col

lega

’s, g

eric

ht

op p

rofe

ssio

nele

en

inte

llect

uele

ui

tdag

ing.

De

tran

sfor

mat

ione

el

leid

ingg

even

de s

tim

ulee

rt

part

icip

atie

en

init

iati

ef v

an

med

ewer

kers

.

De

intr

insi

eke

mot

ivat

ie v

an

colle

ga’s

, om

zic

h na

ar v

erm

ogen

m

axim

aal i

n te

zet

ten

voor

de

scho

olon

twik

kelin

g, w

ordt

aa

nges

prok

en.

Er i

s in

hog

e m

ate

spra

ke v

an

prof

essi

onel

e ru

imte

.

Exp

erti

ses

wor

den

gebu

ndel

d en

col

lega

’s e

rken

nen

elka

ars

waa

rdev

olle

invl

oed

(wed

erzi

jdse

aa

ntre

kkel

ijkhe

id).

Exp

erti

se w

ordt

dag

elijk

s in

geze

t om

gem

eens

chap

pelij

ke d

oele

n te

ber

eike

n.

Form

eel e

n in

form

eel l

eide

r-sc

hap

wor

den

afge

wis

seld

doo

r di

vers

e co

llega

’s in

het

team

.

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

187


3.4

(Beg

e)le

iden

van

de

onde

rwijs

kund

ige

inric

htin

gbe

ginn

ende

bet

rokk

enhe

idve

rduu

rzaa

mde

bet

rokk

enhe

id

De

scho

olle

idin

g ne

emt h

et te

am

mee

in h

et o

ppak

ken

van

nieu

we

aanp

akke

n en

wer

kwijz

en,

mee

stal

sam

en m

et e

en e

xter

ne

bege

leid

er.

De

scho

olle

idin

g fa

cilit

eert

te

amle

erm

omen

ten

waa

rin

colle

ga’s

met

elk

aar n

ieuw

e aa

npak

ken

en w

erkw

ijzen

on

twik

kele

n.

Ext

erne

beg

elei

ding

is g

eric

ht

op h

et fa

cilit

eren

van

het

on

twer

ppro

ces.

Een

aan

tal c

olle

ga’s

hee

ft

als

taak

de

inno

vati

e en

on

derw

ijsku

ndig

e aa

npak

ken

af te

ste

mm

en m

et d

e vi

sie,

en

deze

sam

en m

et c

olle

ga’s

te

ontw

erpe

n en

in te

voe

ren

(den

k aa

n in

zet i

nnov

atie

coac

hes,

MLI

).

Ext

erne

beg

elei

ding

is

geri

cht o

p on

ders

teun

ing

van

de s

choo

lfac

ilita

tors

(v

oorb

erei

ding

sgro

ep/

trai

n-de

-fac

ilita

tor)

.

Alle

col

lega

’s n

emen

met

re

gelm

aat h

et v

oort

ouw

in

vers

chill

ende

ond

erw

ijsku

ndig

e ve

rand

erpr

oces

sen,

en

bege

leid

en d

an h

et o

ntw

erp-

proc

es e

n de

uit

voer

ing

van

nieu

we

wer

kwijz

en e

n aa

npak

ken

met

col

lega

’s.

Ext

erne

beg

elei

ding

wor

dt

inge

zet o

m n

ieuw

e on

twer

p-pr

oces

met

hodi

eken

uit

te

prob

eren

(zoa

ls D

OT/

Less

on

Stu

dy),

en o

m d

e ei

gen

bege

leid

ings

vaar

digh

eden

te

ver

ster

ken.

3.5

(Beg

e)le

iden

van

de

visi

eont

wik

kelin

gbe

ginn

ende

bet

rokk

enhe

idve

rduu

rzaa

mde

bet

rokk

enhe

id

De

leid

ingg

even

de h

eeft

een

vi

sieo

ntw

ikke

lings

opdr

acht

ge

form

ulee

rd v

oor d

e sc

hool

en

dez

e ge

deel

d m

et e

en o

fm

eer c

olle

ga’s

.

De

leid

ingg

even

de o

verw

eegt

di

vers

e aa

npak

ken

voor

een

ge

zam

enlij

k vi

siet

raje

ct.

Visi

eana

lyse

mod

elle

n w

orde

n in

geze

t om

hel

derh

eid

te k

rijg

en

over

de

huid

ige

en g

ewen

ste

stan

d va

n za

ken.

Een

kop

lope

rsgr

oep

(vis

iegr

oep)

w

ordt

inge

rich

t om

een

ge

zam

enlij

ke v

isie

verk

enni

ng

voor

te b

erei

den

met

het

team

.

De

visi

egro

ep d

oet (

prak

tijk

)vo

orst

elle

n om

de

door

gaan

de

lijn

in d

idac

tisc

he e

n pe

dago

gisc

he a

anpa

k va

n de

sc

hool

te o

nder

zoek

en e

n te

ve

rste

rken

.

De

eers

te re

sult

aten

uit

een

vi

sieg

roep

wor

den

zich

tbaa

r en

gede

eld

in te

ambi

jeen

kom

sten

.

De

scho

olle

idin

g en

on

twer

pgro

ep z

ette

n de

vis

ie

rege

lmat

ig o

p de

age

nda

en

besp

reke

n de

ze o

ok m

et a

nder

en

(oud

ers,

sta

f, ex

tern

en).

Col

lega

’s b

espr

eken

hun

ei

gen

onde

rzoe

ks-

en o

ntw

erp-

resu

ltat

en in

het

lich

t van

de

vis

ie: M

atch

en p

rodu

cten

af

doen

de?

Hoe

sch

erpt

de

prak

tijk

de

visi

e aa

n en

an

ders

om?

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

189


3.6

Vera

ntw

oord

ing

van

de a

anpa

kbe

ginn

ende

bet

rokk

enhe

idve

rduu

rzaa

mde

bet

rokk

enhe

id

De

leid

ingg

even

de e

n de

dir

ect

bij h

et o

nder

wijs

bet

rokk

en

colle

ga’s

ver

antw

oord

en

het o

nder

wijs

aan

oud

ers

en

omge

ving

.

Afz

onde

rlijk

e co

llega

’s z

ijn

zich

in m

eer o

f min

dere

mat

e be

wus

t van

, en

mee

r of m

inde

r be

trok

ken

bij,

de w

erkw

ijzen

die

in

de

scho

ol g

ehan

teer

d w

orde

n om

het

ond

erw

ijs in

te ri

chte

n en

te

ver

antw

oord

en.

De

vera

ntw

oord

elijk

heid

voo

r ex

tern

e ve

rant

woo

rdin

g, z

oals

aa

n de

insp

ecti

e, li

gt b

ij M

T en

IB.

De

leid

ingg

even

de e

n ee

n aa

ntal

aan

gew

ezen

col

lega

’s

vera

ntw

oord

en h

et o

nder

wijs

in

bred

e zi

n na

ar k

ind,

oud

ers

en

omge

ving

.

Het

team

is z

ich

bew

ust v

an

de w

erkw

ijzen

en

aanp

akke

n di

e in

de

scho

ol g

ehan

teer

d w

orde

n om

het

ond

erw

ijs in

te

rich

ten,

en

kan

het h

ande

len

vera

ntw

oord

en.

De

vera

ntw

oord

elijk

heid

voo

r ex

tern

e ve

rant

woo

rdin

g, z

oals

na

ar in

spec

tie,

ligt

bij

MT,

IB,

unit

/bou

wco

ördi

nato

ren

en

spec

ialis

ten

(taa

l/re

kene

n/ge

drag

etc

.).

Een

gro

tere

gro

ep a

ange

wez

en

colle

ga’s

ver

antw

oord

t re

sult

aten

en

opbr

engs

ten

van

het o

nder

wijs

in b

rede

zin

naa

r ki

nd, o

uder

s en

om

gevi

ng.

Het

team

wer

kt a

ctie

f aan

ee

n ge

mee

nsch

appe

lijk

kwal

itei

tsbe

wus

tzijn

, on

derz

oeke

nd h

ande

len

en e

en

gem

eens

chap

pelij

ke t

aal o

m h

et

onde

rwijs

ten

opzi

chte

van

de

visi

e te

kun

nen

vera

ntw

oord

en.

MT,

IB, c

oörd

inat

oren

en

spec

ialis

ten

onde

rste

unen

te

amle

den

zove

el m

ogel

ijk o

m d

e ei

gen

vera

ntw

oord

elijk

heid

voo

r ex

tern

e ve

rant

woo

rdin

g ze

lf te

ku

nnen

dra

gen.

Alle

col

lega

’s z

ijn a

ansp

reek

baar

op

de

onde

rwijs

kwal

itei

t en

opbr

engs

ten

in b

rede

zin

.

Alle

col

lega

’s k

unne

n op

bas

is

van

hun

prof

essi

onal

itei

t hun

ei

gen

hand

elen

en

dat v

an

ande

ren

vera

ntw

oord

en te

n op

zich

te v

an d

e vi

sie

van

de

scho

ol, e

n te

n op

zich

te v

an d

e ei

gen

en e

xter

ne w

aard

en e

n no

rmen

die

aan

het

ond

erw

ijs

gest

eld

wor

den.

De

vera

ntw

oord

elijk

heid

voo

r ex

tern

e ve

rant

woo

rdin

g lig

t bij

het h

ele

team

.

Ind

eze

rubr

icg

aan

we

ino

pde

org

anis

atie

van

inno

vati

ef

onde

rwijs

.Het

gaa

thie

rond

era

nder

eom

het

vol

gend

e:

1)d

est

ruct

uur,

take

nen

ver

antw

oord

elijk

hede

nzi

jn

pass

end

bijd

evi

sie;

2)d

eda

g-e

nw

eeki

ndel

inge

nm

atch

enm

etd

evi

sie;

3

)eri

sin

zeke

rem

ate

spra

kev

anfl

exib

ele

onde

rwijs

tijd

;4

)eri

sspr

ake

van

sam

enw

erki

ngm

eta

nder

epa

rtije

n.

Ook

ind

eze

rubr

ich

erke

nje

naa

std

elic

hte

ofst

erke

aan

-w

ezig

heid

van

een

asp

ectd

em

ate

van

spre

idin

gen

bet

rok-

kenh

eid

van

dive

rse

colle

ga’s

bij

orga

nisa

tori

sche

ele

men

ten.

D

aarn

aast

heb

ben

we

gebr

uikg

emaa

ktv

and

ein

delin

gdi

eK

ieft

,Gri

nten

en

Geu

s(2

01

6)m

aakt

eno

md

em

ate

van

sam

enw

erki

ngm

eta

nder

epa

rtije

nte

ver

woo

rden

.Bep

aal

met

beh

ulp

van

deze

bes

chri

jvin

gen

waa

rje

scho

olo

pdi

tm

omen

tsta

at.

Mee

r rui

mte

nod

ig?

Lege

ver

sies

van

de

rubr

ics

kun

je

dow

nloa

den

via

luca

sond

erw

ijs.n

l/de

kuns

tvan

hetv

eran

dere

n

Rubr

ic 4

Org

anis

atie

van

in

nova

tief

ond

erw

ijsD

E BA

LAN

S BE

PALE

N T

EN B

EHO

EVE

VAN

DE

ORG

AN

ISAT

IE V

AN

INN

OVA

TIEF

ON

DER

WIJS

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

191


4.1

Stru

ctuu

r, ta

ken

en v

eran

twoo

rdel

ijkhe

den

zijn

pas

send

bij

de v

isie

begi

nnen

de b

etro

kken

heid

verd

uurz

aam

de b

etro

kken

heid

De

stru

ctuu

r en

het o

rgan

igra

m

in d

e sc

hool

zijn

afg

este

md

op to

egek

ende

tak

en e

n ve

rant

woo

rdel

ijkhe

den.

De

stru

ctuu

r en

de o

rgan

isat

ie

van

de s

choo

l zijn

inge

rich

t vo

lgen

s le

iden

de p

rinc

ipes

in

de

visi

e, z

oals

ged

eeld

e ta

akve

rant

woo

rdel

ijkhe

id.

In d

e sc

hool

zie

je o

nder

an

dere

taa

kver

antw

oord

elijk

e gr

oepe

n, b

ouw

team

s m

et e

igen

on

twik

kelv

eran

twoo

rdel

ijkhe

id.

De

mat

e va

n ze

lfst

urin

g va

n pe

rson

eel l

oopt

gel

ijk o

p m

et

de m

ate

van

zelf

stur

ing

van

leer

linge

n.

De

stru

ctuu

r en

orga

nisa

tie

voor

zien

in (o

nder

and

ere)

on

derz

oeks

groe

pen,

teac

her

lead

ersh

ip e

n on

twik

kelt

eam

s.

Take

n w

orde

n to

egek

end

op b

asis

van

kw

alit

eite

n en

mot

ivat

ie o

m te

will

en

ontw

ikke

len.

Col

lega

’s e

rvar

en d

at h

un

init

iati

ef le

idt t

ot n

ieuw

e sa

men

wer

king

, aan

pakk

en

of w

erkw

ijzen

.

De

stru

ctuu

r en

de o

rgan

isat

ie

van

de s

choo

l zijn

inge

rich

t vo

lgen

s de

pri

ncip

es v

an

co-c

reat

ie e

n ei

gen

init

iati

ef.

Zelf

stur

ing

en c

olle

ctie

ve

vera

ntw

oord

elijk

heid

vor

men

he

t uit

gang

spun

t voo

r het

op

pakk

en v

an ta

ken/

wer

k da

t vo

orha

nden

is.

4.2

Dag

- en

wee

kind

elin

gen

mat

chen

met

de

visi

elic

ht a

anw

ezig

ster

k aa

nwez

ig

De

dagi

ndel

ing

is g

epla

nd

rond

om in

stru

ctie

s in

de

basi

svak

ken

en e

r is

ruim

te v

oor

crea

tiev

e en

wer

eldo

riën

tere

nde

vakk

en o

p va

ste

mom

ente

n in

het

da

g- o

f wee

kroo

ster

.

De

lera

ar p

lant

de

inho

ud a

an

de h

and

van

met

hode

s ov

er

de s

choo

lwek

en.

De

dagi

ndel

ing

is in

gro

tere

bl

okke

n ge

plan

d ro

ndom

de

basi

svak

ken,

waa

rin

tijd

is

voor

inst

ruct

ies

en z

elfs

tand

ig

wer

ken.

Er z

ijn o

ok b

lokk

en v

oor w

erel

d-or

iënt

atie

, the

mat

isch

en

cult

uuro

nder

wijs

.

De

lera

ar p

lant

het

WO

- of

cu

ltuu

rblo

k pe

r per

iode

aan

de

han

d va

n he

t geh

ante

erde

th

ema.

De

dagi

ndel

ing

best

aat u

it

mom

ente

n vo

or in

stru

ctie

in

basi

svaa

rdig

hede

n bi

nnen

th

ema’

s en

tijd

voo

r zel

fsta

ndig

w

erke

n aa

n on

derz

oek

en

ontw

erp.

De

lera

ar p

lant

de

acti

vite

iten

pe

r per

iode

aan

de

hand

van

het

ge

hant

eerd

e th

ema.

De

inlo

op e

n af

slui

ting

van

de

dag

zijn

ger

icht

op

refl

ecti

e.

Per

per

iode

is p

er k

ind

tijd

ge

plan

d vo

or c

oach

- en

le

erge

spre

kken

.

De

dagi

ndel

ing

wor

dt s

amen

m

et d

e le

erlin

gen

bepa

ald:

w

anne

er p

lann

en w

e in

stru

ctie

s in

voo

r bas

isva

ardi

ghed

en e

n ti

jd

voor

zel

fsta

ndig

ond

erzo

ek e

n on

twer

p?

De

inlo

op e

n af

slui

ting

van

de

dag

zijn

ger

icht

op

refl

ecti

e va

n he

t ge

leer

de e

n pl

anni

ng v

an d

e da

g er

na.

In d

e w

eek

is p

er k

ind

tijd

ge

plan

d vo

or c

oach

- en

le

erge

spre

kken

.

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

193


4.3

Flex

ibel

e on

derw

ijsti

jden

licht

aan

wez

igst

erk

aanw

ezig

Kin

dere

n ku

nnen

voo

r en/

of n

a sc

hool

tere

cht b

ij de

sa

men

wer

kend

e B

SO

, mit

s zi

j daa

rvoo

r een

zor

gpak

ket

hebb

en.

Sch

oolt

ijden

zijn

regu

lier.

Ve

el k

inde

ren

blijv

en o

ver.

Kin

dere

n ku

nnen

bui

ten

scho

ol te

rech

t bij

geza

men

lijk

geor

gani

seer

de a

ctiv

itei

ten

onde

r de

noem

er v

erle

ngde

sc

hool

dag.

BS

O/k

inde

ropv

ang

en

scho

ol w

erke

n da

arbi

j sam

en.

Sch

oolt

ijden

zijn

regu

lier o

f er i

s ee

n co

ntin

uroo

ster

. Alle

kin

dere

n bl

ijven

ove

r.

Kin

dere

n m

aken

geb

ruik

va

n ee

n ge

ïnte

gree

rde

leer

-wer

kom

gevi

ng w

aari

n m

edew

erke

rs v

an d

e ki

nder

opva

ng/B

SO

en

de

scho

ol g

ezam

enlij

k ac

tivi

teit

en

uitv

oere

n. H

et k

indc

entr

um is

op

en tu

ssen

7.3

0 en

19.

00.

Pau

zes

zijn

per

uni

t of c

lust

er v

an

groe

pen

inge

roos

terd

in d

e da

g.

Kin

dere

n ku

nnen

vijf

tig

wek

en p

er ja

ar te

rech

t in

het k

indc

entr

um e

n he

bben

da

arbu

iten

toeg

ang

tot h

un e

igen

on

line

leer

omge

ving

. Zij

mog

en in

ov

erle

g hu

n va

kant

ies

plan

nen.

Kin

dere

n ki

ezen

zel

f wan

neer

zij

pauz

e ne

men

.

4.4

Sam

enw

erki

ng m

et a

nder

e pa

rtije

n (B

SO, P

SZ, V

O)

face

to fa

ceha

nd in

han

dal

l in

one

Sch

ool e

n de

and

ere

part

ij zo

eken

elk

aar

op a

ls d

aar a

anle

idin

g vo

or is

. Ze

wer

ken

inci

dent

eel s

amen

, bijv

oorb

eeld

in p

roje

cten

. O

verl

eg o

p be

stuu

rlijk

en

bele

idsm

atig

niv

eau

is in

cide

ntee

l en

ad h

oc.

Sch

ool e

n de

and

ere

part

ij w

erke

n st

ruct

uree

l sa

men

, op

alle

niv

eaus

(bes

tuur

, man

agem

ent

en m

edew

erke

rs).

Er i

s re

gelm

atig

con

tact

op

zow

el

man

agem

ent-

als

bes

tuur

lijk

nive

au, e

n vi

sie

en d

oele

n w

orde

n op

elk

aar a

fges

tem

d.

Er i

s sp

rake

van

mee

rjar

ige

afst

emm

ing

of

stru

ctur

eel d

oorl

open

de o

ntw

ikke

lings

lijne

n.

Sch

ool e

n de

and

ere

part

ij zi

jn o

pgeg

aan

in é

én o

rgan

isat

ie m

et é

én te

am e

n éé

n m

anag

emen

t. (I

nteg

raal

Kin

dcen

trum

/0-1

4).

Ped

agog

isch

med

ewer

kers

en

lera

ren

(PO

en

VO) w

erke

n sa

men

op

de w

erkv

loer

.

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

195


5.1

Een

bere

dene

erde

vis

ie o

p on

derw

ijs in

clus

ief d

e ro

l van

ICT

licht

aan

wez

igst

erk

aanw

ezig

Dir

ecte

ur e

n en

kele

team

lede

n he

bben

aan

dach

t voo

r de

plaa

ts d

ie IC

T in

het

gek

ozen

on

derw

ijsco

ncep

t kan

inne

men

.

Vier

in b

alan

s: h

et is

bek

end

dat e

r een

sam

enha

ng is

tu

ssen

het

heb

ben

van

een

visi

e op

ond

erw

ijs, d

e ge

koze

n in

fras

truc

tuur

, toe

pass

inge

n en

be

nodi

gde

bekw

aam

heid

van

le

rare

n.

Eth

iek:

dir

ecti

e re

alis

eert

zi

ch d

at IC

T im

pact

hee

ft o

p de

waa

rden

van

de

scho

ol e

n re

agee

rt o

p si

tuat

ies

die

zich

vo

ordo

en. D

irec

tie

real

isee

rt

zich

dat

bel

eid

leid

t tot

een

pr

oact

ieve

hou

ding

.

Er i

s ee

n ge

deel

de v

isie

op

kwal

itat

ief g

oed

en d

oelm

atig

on

derw

ijs e

n de

pla

ats

die

ICT

daar

bij i

nnee

mt.

Par

tici

pati

e in

ken

nisk

ring

en e

n w

erkg

roep

en (i

nter

n en

ext

ern)

is

van

uit t

aakb

elei

d be

legd

bij

groe

pjes

lera

ren.

Eth

iek:

dir

ecti

e he

eft d

e w

aard

en v

erbo

nden

aan

bel

eid

en o

nder

gebr

acht

in d

e vi

sie

op IC

T. T

eam

lede

n ku

nnen

be

rede

nere

n w

aaro

m z

e be

paal

de to

epas

sing

en w

el o

f ni

et g

ebru

iken

.

ICT

wor

dt d

aar i

n pr

akti

jk

gebr

acht

waa

r het

ond

erw

ijs

er b

eter

van

wor

dt e

n le

rare

n er

vare

n er

de

voor

dele

n va

n.

Wet

ende

dat

bel

eid

voor

le

erm

idde

len,

ICT-

bekw

aam

heid

en

infr

astr

uctu

ur m

et d

e on

derw

ijsvi

sie

sam

enha

ngt,

w

orde

n ve

rand

erin

gen

binn

en

een

dom

ein

door

geze

t naa

r an

dere

dom

eine

n.

Eth

iek:

het

team

sig

nale

ert

proa

ctie

f eth

isch

e vr

aags

tukk

en

rond

ICT

en b

espr

eekt

dez

e do

or

ze e

xplic

iet t

e ko

ppel

en a

an d

e w

aard

en v

an d

e sc

hool

.

Er z

ijn m

eerd

ere

aans

pree

k-pu

nten

in h

et te

am w

aar I

CT

bele

gd is

. IC

T-on

twik

kelin

gen

wor

den

gem

onit

ord,

bep

roef

d,

bew

ust g

esel

ecte

erd

en b

enut

op

basi

s va

n de

ond

erw

ijsvi

sie.

Alle

par

tije

n w

erke

n st

ruct

uree

l sa

men

, op

alle

niv

eaus

(bes

tuur

, m

anag

emen

t en

med

ewer

kers

).

Leer

mid

dele

nbel

eid,

bel

eid

voor

IC

T-be

kwaa

mhe

id e

n in

fras

truc

-tu

ur z

ijn a

fges

tem

d op

elk

aar

vanu

it d

e vi

sie

op o

nder

wijs

.

Eth

iek:

de

waa

rden

van

de

scho

ol

zijn

leid

end

voor

de

besl

issi

ngen

ov

er IC

T.

Rubr

ic 5

ICT

in in

nova

tief

ond

erw

ijsO

RGA

NIS

ATO

RISC

HE

RA

ND

VOO

RWA

ARD

EN V

OO

R O

ND

ERW

IJS M

ET IC

T

Scho

len

vers

chill

enin

de

mat

ew

aari

nzi

jde

rand

voor

waa

r-de

nvo

orin

nova

tief

ond

erw

ijsm

etIC

Th

ebbe

nbe

rede

neer

den

inge

vuld

.Aan

de

rech

terk

antv

and

eru

bric

bes

chri

jven

w

ede

scho

len

die

deze

rand

voor

waa

rden

het

mee

sth

ebbe

nin

gevu

ld.Z

ijhe

bben

:1

)een

ber

eden

eerd

evi

sie

opo

nder

wijs

incl

usie

fde

rol

van

ICT

;2

)een

uit

gew

erkt

bel

eid

voor

bek

waa

mhe

idin

clus

ief

dero

lvan

ICT

;3

)een

uit

gew

erkt

bel

eid

voor

dig

ital

ele

erm

idde

len

pass

end

bijd

evi

sie

opo

nder

wijs

;4

)een

uit

gew

erkt

bel

eid

voor

infr

astr

uctu

urp

asse

nd

bijd

evi

sie

opo

nder

wijs

.

Aan

de

linke

rkan

tvan

de

rubr

icb

esch

rijv

enw

eho

esc

hole

nhu

nee

rste

stap

pen

zett

enin

dez

eon

twik

kelin

g.N

aarr

echt

szi

eje

de

ontw

ikke

ling

van

dea

anw

ezig

heid

van

de

elem

ente

nop

stee

dsm

eerp

lekk

enin

de

orga

nisa

tie.

> D

e vi

er ra

ndvo

orw

aard

en d

ekke

n he

t hel

e Vi

er in

bal

ans-

mod

el v

an K

enni

snet

da

t in

hoof

dstu

k 6

wor

dt u

itge

legd

Ind

eze

rubr

ich

erke

nnen

we

voor

ald

em

ate

waa

rin

een

elem

enta

anw

ezig

ise

nin

iets

min

dere

mat

ede

spre

idin

gof

mat

eva

nbe

trok

kenh

eid.

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Mee

r rui

mte

nod

ig?

Lege

ver

sies

van

de

rubr

ics

kun

je

dow

nloa

den

via

luca

sond

erw

ijs.n

l/de

kuns

tvan

hetv

eran

dere

n

197


Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

Dir

ecti

e en

team

sna

ppen

de

nood

zaak

tot b

elei

d ro

nd k

enni

s en

vaa

rdig

hede

n di

e be

lang

rijk

zijn

om

ICT

te la

ten

rend

eren

.

Dig

ital

e ge

lett

erdh

eid:

enk

ele

le-

rare

n w

eten

dat

ICT-

basi

svaa

rdig

-he

den

bela

ngri

jk z

ijn e

n/of

ori

ën-

tere

n zi

ch o

p m

edia

wijs

heid

en

info

rmat

ieva

ardi

ghed

en in

hun

les.

Leer

situ

atie

: enk

ele

geïn

tere

s-se

erde

lera

ren

gebr

uike

n IC

T-to

epas

sing

en v

oor d

idac

tisc

he

doel

en.

Dir

ecti

e de

nkt n

a ov

er c

omm

uni-

cati

ebel

eid

met

bet

rekk

ing

tot

oude

rs e

n le

erlin

gen.

Dir

ecti

e en

team

mak

en a

fspr

aken

om

ICT-

bekw

aam

heid

als

doe

l te

form

uler

en. V

oorl

oper

s w

orde

n be

nade

rd o

m e

en ro

l te

spel

en in

di

t pro

ces.

Het

team

sna

pt d

e no

odza

ak

om le

erlin

gen

com

plex

e di

gita

le

vaar

digh

eden

aan

te le

ren

(zoa

ls

med

iaw

ijshe

id e

n co

mpu

tati

onal

th

inki

ng) e

n en

kele

col

lega

’s

pass

en v

orm

en v

an d

igit

ale

dida

ctie

k to

e in

hun

kla

s.

Er z

ijn a

fspr

aken

ove

r vol

gsys

te-

men

en

adm

inis

trat

ieve

pak

kett

en

en o

ver d

e co

mm

unic

atie

met

le

erlin

gen

en o

uder

s, p

asse

nd b

ij de

AVG

.

ICT-

bekw

aam

heid

is o

pgen

omen

in

de

gesp

rekk

ency

clus

als

een

do

orlo

pend

aan

dach

tspu

nt.

Het

team

is g

etra

ind

in d

e do

or d

e or

gani

sati

e va

stge

stel

de b

asis

vaar

-di

ghed

en. M

edia

wijs

heid

en

info

rma-

tiev

aard

ighe

den

zijn

geï

nteg

reer

d in

ver

schi

llend

e va

kgeb

iede

n.

In k

lass

en is

te m

erke

n da

t ler

aren

in

sta

at z

ijn o

m e

en v

eilig

dig

itaa

l kl

imaa

t te

creë

ren.

Leer

situ

atie

: ler

aren

bes

chik

ken

over

vaa

rdig

hede

n om

ICT

in h

un

les

te b

etre

kken

. Ze

kenn

en d

e ve

rsch

illen

de s

oort

en IC

T di

e in

de

eig

en c

onte

xt g

oed

wer

ken.

ICT-

bekw

aam

heid

is o

nder

deel

va

n de

pro

fess

ione

le h

oudi

ng

van

iede

reen

. Vee

l ler

aren

pa

rtic

iper

en in

net

wer

ken

binn

en

en b

uite

n he

t bes

tuur

.

Str

ateg

isch

sch

oolb

elei

d zo

rgt

voor

een

inte

gral

e aa

npak

van

di

gita

le g

elet

terd

heid

in h

et

lesp

rogr

amm

a. D

e ke

nnis

ove

r di

gita

le g

elet

terd

heid

is a

ctue

el

en o

p pe

il.

Com

mun

icat

ie m

et le

erlin

gen

en o

uder

s ve

rloo

pt n

atuu

rlijk

en

het t

eam

voe

lt d

e vo

orde

len

van

duid

elijk

e af

spra

ken

hier

over

.

5.2

Een

uitg

ewer

kt b

elei

d vo

or b

ekw

aam

heid

incl

usie

f de

rol v

an IC

T>

Zie

Han

drei

king

ict-

bekw

aam

heid

van

Ken

nisn

et, D

e ro

l van

ICT

in h

oofd

stuk

3 e

n IC

T-be

kwaa

mhe

id in

hoo

fdst

uk 5

licht

aan

wez

igst

erk

aanw

ezig

5.3

Een

uitg

ewer

kt b

elei

d vo

or d

igit

ale

leer

mid

dele

n pa

ssen

d bi

j de

visi

e op

ond

erw

ijslic

ht a

anw

ezig

ster

k aa

nwez

ig

Pro

ces:

er i

s ee

n be

sef d

at

leer

mid

dele

nbel

eid

bepa

ald

moe

t wor

den.

Het

keu

zepr

oces

voo

r le

erm

idde

len

is v

oorn

amel

ijk

geba

seer

d op

spo

ntan

e ve

rgel

ijkin

gen

met

and

ere

scho

len.

Aan

scha

f: e

en a

anta

l ler

aren

sc

haft

(zel

f) IC

T-le

erm

idde

len

aan

op b

asis

van

een

insc

hatt

ing

van

leer

lingb

ehoe

ften

.

Impl

emen

tati

e: e

r is

een

beet

je

aand

acht

voo

r im

plem

enta

tie

van

nieu

we

(dig

ital

e) le

erm

idde

len.

Er i

s ee

n be

eld

van

wel

k le

erm

a-te

riaa

l bij

het o

nder

wijs

van

de

scho

ol p

ast.

Pro

ces:

er i

s ee

n st

appe

npla

n ge

maa

kt v

oor l

eerm

idde

lenb

elei

d en

sta

ppen

wor

den

proj

ectm

atig

ui

tgev

oerd

.

Het

keu

zepr

oces

geb

eurt

sy

stem

atis

cher

doo

r ops

telle

n va

n cr

iter

ia, e

n or

iënt

atie

op

de

mar

kt le

idt t

ot k

euze

s.

Aan

scha

f: a

anbe

sted

ing

op e

nke-

le o

nder

dele

n w

ordt

uit

gevo

erd.

Geb

ruik

: met

hode

is e

en s

prin

g-pl

ank

naar

and

ere

mat

eria

len.

Vanu

it d

e on

derw

ijsvi

sie

is in

bee

ld g

ebra

cht w

elke

le

erm

ater

iale

n no

dig

zijn

.

Het

keu

zepr

oces

rich

t zic

h op

le

erm

idde

lenb

elei

d, m

et g

oede

cr

iter

ia, o

riën

tati

e, p

roef

gebr

uik,

co

mm

unic

atie

met

leve

ranc

iers

en

/of d

iens

tver

lene

rs.

Aan

scha

f: a

anbe

sted

ing

op

vers

chill

ende

asp

ecte

n va

n he

t lee

rmid

dele

nbel

eid,

zoa

ls:

cont

ract

behe

er, i

mpl

emen

tati

e,

hulp

bij

gebr

uik

en a

ansc

haf.

Geb

ruik

: bew

uste

mix

van

m

etho

de e

n an

dere

mat

eria

len

(ook

ope

n m

ater

iale

n).

Vanu

it s

trat

egis

che

keuz

es is

er

een

door

lope

nde

cycl

us w

aari

n le

erm

idde

lenb

elei

d is

ger

egel

d.

Het

team

is v

olle

dig

op d

e ho

ogte

, zie

t de

voor

dele

n va

n ge

zam

enlij

k be

leid

en

doet

ve

rbet

ervo

orst

elle

n.

Er i

s ee

n be

wus

te k

euze

voo

r ve

rsch

illen

de s

ervi

cele

vels

in

cont

ract

en.

Sam

enw

erki

ng m

et a

nder

e be

stur

en w

ordt

geb

ruik

t om

in

koop

voor

deel

te b

ehal

en e

n ke

nnis

uit

te w

isse

len.

199


5.4

Een

uitg

ewer

kt b

elei

d vo

or in

fras

truc

tuur

pas

send

bij

de v

isie

op

onde

rwijs

licht

aan

wez

igst

erk

aanw

ezig

Dir

ecti

e be

gint

zic

h be

wus

t te

wor

den

van

de w

ense

lijkh

eid

om

over

al fl

exib

el te

kun

nen

wer

ken

en s

amen

te w

erke

n bi

nnen

en/

of b

uite

n he

t kla

slok

aal o

f het

sc

hool

gebo

uw.

De

keuz

es v

oor a

dmin

istr

atie

-pa

kket

ten

en p

latf

orm

s zi

jn

cent

raal

gem

aakt

. Dir

ecti

e vo

lgt h

ieri

n en

inve

ntar

isee

rt d

e ge

brui

kte

appa

rate

n en

lice

ntie

s.

Dir

ecti

e/be

stuu

r ber

eidt

zic

h vo

or o

p he

t kie

zen

van

een

goed

e IC

T-le

vera

ncie

r. Fu

ncti

onel

e w

ense

n w

orde

n in

kaa

rt g

ebra

cht

voor

sta

ndaa

rd IC

T-m

idde

len

(app

arat

en, v

erbi

ndin

g m

et h

et

netw

erk

en h

et in

tern

et).

Func

tion

ele

vrag

en v

anui

t de

onde

rwijs

prak

tijk

vor

men

de

basi

s vo

or d

e ke

uze

rond

dev

ices

, in

tern

etto

egan

g en

beh

eer.

> Zi

e oo

k D

e ro

l van

ICT

in h

oofd

stuk

8

Dir

ecti

e zo

rgt d

at e

nkel

e le

rare

n hu

n er

vari

ngen

rond

geb

ruik

van

de

pla

tfor

ms

en te

chno

logi

e st

ruct

uree

l del

en m

et h

em e

n co

llega

’s.

Ger

icht

e vr

agen

aan

ICT-

onde

rste

uner

s w

orde

n na

ar

tevr

eden

heid

bea

ntw

oord

.

De

team

s en

de

leer

linge

n he

bben

dev

ices

in g

ebru

ik

die

onde

rste

unen

d zi

jn a

an

de g

ebru

ikte

leer

stof

en

met

hode

n. Z

owel

bin

nen

als

buit

en d

e sc

hool

is h

et g

ebru

ik

gega

rand

eerd

. Mog

elijk

erw

ijs

ook

thui

s.

Bij

vrag

en e

n pr

oble

men

met

ee

n m

obie

l dev

ice

is e

r een

be

schi

kbaa

r aan

spre

ekpu

nt

vanu

it d

e le

vera

ncie

r, di

e zo

rgt

voor

een

opl

ossi

ng o

p af

stan

d (M

obile

Dev

ice

Man

agem

ent)

, of

voo

r ver

vang

ing

van

een

appa

raat

.

Infr

astr

uctu

ur: t

eam

kan

ov

eral

en

met

elk

ICT-

appa

raat

ge

brui

kmak

en v

an m

idde

len

om

te le

ren

en te

wer

ken.

Dir

ecti

e en

team

leve

ren

proa

ctie

f hun

func

tion

ele

vrag

en

aan

de e

xter

ne le

vera

ncie

r, di

e ee

n an

twoo

rd fo

rmul

eert

in IC

T-op

loss

inge

n.

Scho

olpr

ofi e

l

Zo st

aan

wij

ervo

orRu

bric

1: L

eerli

ng e

n on

derw

ijs1.

1 Le

erlin

gen

erva

ren

eige

naar

scha

p en

bet

rokk

enhe

id

1.2

Leer

linge

n er

vare

n au

tono

mie

1.3

Leer

linge

n er

vare

n da

t hu

n pe

rsoo

nlijk

e en

soc

iale

ont

wik

kelin

g ne

t zo

bel

angr

ijk is

als

hun

cog

niti

eve

ontw

ikke

ling

1.4

Leer

linge

n he

bben

zic

ht o

p hu

n ei

gen

ontw

ikke

ling

1.5

Leer

linge

n er

vare

n af

gest

emde

did

acti

ek

Hoe

wee

t je

dit/

waa

raan

kun

je d

it zi

en?

201


Rubr

ic 2

: Inn

ovat

ieve

team

s2.

1 G

edee

lde

visi

e en

opv

atti

ngen

2.2

Ged

eeld

e ve

rant

woo

rdel

ijkhe

id v

oor

alle

leer

linge

n

2.3

Pro

fess

iona

ls m

et d

iver

se a

chte

rgro

nden

wer

ken

sam

en te

n be

hoev

e va

n he

t le

ren

en o

ntw

ikke

len

van

alle

kin

dere

n

2.4

Een

refl

ecti

eve

onde

rzoe

kend

e ho

udin

g en

pra

ktijk

onde

rzoe

k

2.5

Lere

n in

net

wer

ken

en in

sam

enw

erki

ng m

et p

artn

ers

Rubr

ic 3

: Lei

ding

geve

n aa

n in

nova

tief

ond

erw

ijs

3.1

Cre

ëren

van

een

lere

nde

cult

uur

3.2

Leid

ingg

even

aan

de

onde

rzoe

kend

e cu

ltuu

r

3.3

Ged

eeld

/ges

prei

d le

ider

scha

p

3.4

(Beg

e)le

iden

van

de

onde

rwijs

kund

ige

inri

chti

ng

3.5

(Beg

e)le

iden

van

de

visi

eont

wik

kelin

g

3.6

Vera

ntw

oord

ing

van

de a

anpa

k

203


Rubr

ic 4

: Org

anis

atie

van

inno

vati

ef o

nder

wijs

4.1

Str

uctu

ur, t

aken

en

vera

ntw

oord

elijk

hede

n zi

jn p

asse

nd b

ij de

vis

ie

4.2

Dag

- en

wee

kind

elin

gen

mat

chen

met

de

visi

e

4.3

Flex

ibel

e on

derw

ijsti

jden

4.4

Sam

enw

erki

ng m

et a

nder

e pa

rtije

n (B

SO

, PS

Z, V

O)

Rubr

ic 5

: ICT

in in

nova

tief

ond

erw

ijs5.

1 E

en b

ered

enee

rde

visi

e op

ond

erw

ijs in

clus

ief d

e ro

l van

ICT

5.2

Een

uit

gew

erkt

bel

eid

voor

bek

waa

mhe

id in

clus

ief d

e ro

l van

ICT

5.3

Een

uit

gew

erkt

bel

eid

voor

dig

ital

e le

erm

idde

len

pass

end

bij d

e vi

sie

op o

nder

wijs

5.4

Een

uit

gew

erkt

bel

eid

voor

infr

astr

uctu

ur p

asse

nd b

ij de

vis

ie o

p on

derw

ijs

Rubr

ic 2

: Inn

ovat

ieve

team

s2.

1 G

edee

lde

visi

e en

opv

atti

ngen

2.2

Ged

eeld

e ve

rant

woo

rdel

ijkhe

id v

oor

alle

leer

linge

n

2.3

Pro

fess

iona

ls m

et d

iver

se a

chte

rgro

nden

wer

ken

sam

en te

n be

hoev

e va

n he

t le

ren

en o

ntw

ikke

len

van

alle

kin

dere

n

2.4

Een

refl

ecti

eve

onde

rzoe

kend

e ho

udin

g en

pra

ktijk

onde

rzoe

k

2.5

Lere

n in

net

wer

ken

en in

sam

enw

erki

ng m

et p

artn

ers

Rubr

ic 3

: Lei

ding

geve

n aa

n in

nova

tief

ond

erw

ijs

3.1

Cre

ëren

van

een

lere

nde

cult

uur

3.2

Leid

ingg

even

aan

de

onde

rzoe

kend

e cu

ltuu

r

3.3

Ged

eeld

/ges

prei

d le

ider

scha

p

3.4

(Beg

e)le

iden

van

de

onde

rwijs

kund

ige

inri

chti

ng

3.5

(Beg

e)le

iden

van

de

visi

eont

wik

kelin

g

3.6

Vera

ntw

oord

ing

van

de a

anpa

k

205


Aan

teke

ning

en

9

207


Aan

teke

ning

en

9

209



LITERATUURLIJST

Hoofdstuk 1: InleidingBruggink,M.,&Harinck,F.(2012).Deonderzoekendehoudingvanleraren:watwordtdaaronderverstaan.Tijdschrift voor lerarenopleiders,33(3),46-53.Geraadpleegdvanhttp://kernvakckv.nl/handige-sites-en-publicatie/de-onderzoekende-houding-.pdf

Hoofdstuk 2: Verantwoording en leeswijzerFullan,M.(2011).Learning is the Work. Unpublished paper. Geraadpleegdvanhttp://www.michaelfullan.ca/media/13396087260.pdf

Kennisnet(2019).Onderwijsvernieuwing met technologie. Een internationale blik.Geraadpleegdvanhttps://www.kennisnet.nl/artikel/onderwijsvernieuwing-met-technologie-een-internationale-blik/

Hoofdstuk 3: Hoe sluit ik aan bij de (toekomstige) leefwereld van mijn leerlingen?Kennisnet(2017).Monitor Jeugd en Media 2017: minder digitaal vaardig dan gedacht. Geraadpleegdvanhttps://www.kennisnet.nl/artikel/monitor-jeugd-en-media-2017-minder-digitaal-vaardig-dan-gedacht/

VanderMolen,W.,&Kirschner,P.(2017).Met de juiste vaardigheden de arbeidsmarkt op. Whitepaper. Geraadpleegdvanhttps://www.ou.nl/-/whitepaper-met-de-juiste-vaardigheden-de-arbeidsmarkt-op

Ros,A.,Lieskamp,M.,&Heldens,H.(2017).Leren voor morgen. Uitdagingen voor het onderwijs. Huizen:Pica.

Ryan,R.M.,&Deci,E.L.(2000).Self-determinationtheoryandthefacilitationofintrinsicmotivation,socialdevelopment,andwell-being.American Psychologist,55,68-78.

Hoofdstuk 4: Hoe lever ik maatwerk aan ieder kind?Faber,J.M.,&Visscher,A.J.(2016).De effecten van Snappet: Effecten van een adaptief onderwijsplatform op leerresultaten en motivatie van leerlingen.Enschede:UniversiteitTwente.Geraadpleegdvanhttps://www.kennisnet.nl/artikel/leerlingen-presteren-beter-dankzij-slimme-tablet/

Haelermans,C.,&Ghysels,J.(2014).Rekenvaardigheden verbeteren met adaptief ICT-programma.4W:WetenWatWerktenWaarom,3(4),14-21.Geraadpleegdvanhttp://cdn.muiswerk.nl/wetenwatwerktenwaarom.pdf

Molenaar,I.,vanCampen,C.A.N.,&Gorp,K.V.(2016).Rapportage Kennisnet. Onderzoek naar Snappet; gebruik en effectiviteit.Geraadpleegdvanhttps://www.kennisnet.nl/artikel/leerlingen-presteren-beter-dankzij-slimme-tablet/VanderValk,T.(2014).Excellentie en differentiatie: Met praktijkvoorbeelden van vo-scholen uit het netwerk van het Junior College Utrecht.Schoolaanzet.Geraadpleegdvanhttps://www.onderwijsdatabank.nl/87203/excellentie-en-differentiatie/

VanderVegt,A.L.,Kieft,M.&H.Bekkers(2019).Differentiatie in de klas: wat werkt?NRO:DenHaag.Geraadpleegdvanhttps://www.nro.nl/wp-content/uploads/2019/09/Kennisrotonde-publicatie-Differentiatie.pdf

211

9

http://kernvakckv.nl/handige-sites-en-publicatie/de-onderzoekende-houding-.pdf

http://www.michaelfullan.ca/media/13396087260.pdf

https://www.kennisnet.nl/artikel/onderwijsvernieuwing-met-technologie-een-internationale-blik/

https://www.kennisnet.nl/artikel/onderwijsvernieuwing-met-technologie-een-internationale-blik/

https://www.kennisnet.nl/artikel/monitor-jeugd-en-media-2017-minder-digitaal-vaardig-dan-gedacht/

https://www.kennisnet.nl/artikel/monitor-jeugd-en-media-2017-minder-digitaal-vaardig-dan-gedacht/

https://www.ou.nl/-/whitepaper-met-de-juiste-vaardigheden-de-arbeidsmarkt-op

https://www.ou.nl/-/whitepaper-met-de-juiste-vaardigheden-de-arbeidsmarkt-op

https://www.kennisnet.nl/artikel/leerlingen-presteren-beter-dankzij-slimme-tablet/

http://cdn.muiswerk.nl/wetenwatwerktenwaarom.pdf

https://www.kennisnet.nl/artikel/leerlingen-presteren-beter-dankzij-slimme-tablet/

https://www.onderwijsdatabank.nl/87203/excellentie-en-differentiatie/

https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2019/09/Kennisrotonde-publicatie-Differentiatie.pdf

https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2019/09/Kennisrotonde-publicatie-Differentiatie.pdf


VanderWilt,F.,Bruijn,A.,Stam,R.,&VanderVeen,C.(2018).Digitale adaptieve leermiddelen in het onderwijs. Een destillaat van 11 vragen en antwoorden van de Kennisrotonde.NRO:DenHaag.KR112,7.Geraadpleegdvanhttps://research.vu.nl/ws/portalfiles/portal/68756588/pdf_Destillaat.pdf Hoofdstuk 5: Hoe kan ik met gebruik van ICT beter personaliseren?VanderVegt,A.L.,DeJong,A.&Exalto,R.(2017).Verhoogt gepersonaliseerd onderwijs de resultaten van alle leerlingen in het primair onderwijs? NRO:DenHaag.KR148.Geraadpleegdvanhttps://www.nro.nl/wp-content/uploads/2017/06/148-Antwoord-Gepersonaliseerd-leren.pdf

Marquenie,E.,Opsteen,J.,TenBrummelhuis,A.,&VanderWaals,J.(2014).Elk talent een kans. Verkenning van gepersonaliseerd leren met ICT. Geraadpleegdvanhttps://leerling2020.nl/wp-content/uploads/2017/08/Onderzoeksnotitie-gepersonaliseerd-leren.pdf

Voogt,J.,Sligte,H.,VanderBeemt,A.,VanBraak,J.,&Aesaert,K.(2016).E-didactiek. Welke ict-applicaties gebruiken leraren en waarom? Geraadpleegdvanhttps://nro.nl/wp-content/uploads/2016/05/E-didactiek_Welke-ict-applicaties-gebruiken-leraren-en-waarom.pdf

Hoofdstuk 6: Hoe trek ik met mijn onderwijs nieuwe leerlingen aan?TenBrummelhuis,A.(2017).Vier in balans-monitor 2017.StichtingKennisnet.Geraadpleegdvanhttps://www.kennisnet.nl/fileadmin/kennisnet/publicatie/vierinbalans/Vier-in-balans-monitor-2017-Kennisnet.pdf.

Hoofdstuk 7: Lerarentekort! Hoe zorg ik voor voldoende handen in de klas?Jonkman,R.,VanderLei,L.,&VanderNeut,I.(2016).Aandacht geven op afstand. Geraadpleegdvanhttps://onderzoek.kennisnet.nl/app/uploads/2016/12/aandacht_voor_docent_definitief.pdf

Hoofdstuk 9: Handvatten bij veranderenBiesta,G.J.J.,&Pols,W.(2012).Goed onderwijs en de cultuur van het meten.Amsterdam:BoomLemma.

Biesta,G.J.J.(2015).Het prachtige risico van onderwijs.Culemborg:Phronese.

Boonstra,J.&DeCaluwé.L.(2007).Interveniëren en veranderen.Deventer:Kluwer.

Fullan,M.(1999).Change Forces: The Sequel (Educational Change and Development).London:FalmerPress.

Geijsel,F.,Sleegers,P.,&VandenBerg,R.(1999).Transformationalleadershipandtheimplementationoflarge-scaleinnovationprograms.Journal of Educational Administration,37(4),309-328.DOI:10.1108/09578239910285561

Hall,G.E.,&Hord,S.M.(1987).Change in schools: Facilitating the process.NewYork:SUNYPress.

Handelzalts,A.(2019).Collaborative curriculum development in teacher design teams. CollaborativeCurriculumDesignforSustainableInnovationandTeacherLearning,159-173.Cham:Springer.

Horng,E.,&Loeb,S.(2010).Newthinkingaboutinstructionalleadership.Phi Delta Kappan,92(3),66-69.

Hulsbos,F.,Andersen,I.,Kessels,J.,&Wassink,H.(2012).Professionele ruimte en gespreid leiderschap.Heerlen:OpenUniversiteit.

InspectievanhetOnderwijs(2019).De Staat van het Onderwijs 2019.Geraadpleegdvanhttps://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2019/04/10/hoofdlijnen-de-staat-van-het-onderwijs-2019

DeKoning,H.&Kroon,H.(2011).Op een dag ben je leraar.Meppel:TenBrink.Neeleman,A.(2019).School autonomy in practice: School intervention decision-making by Dutch secondary school leaders.Maastricht:UniversitairePersMaastricht.Schildkamp,K.,Handelzalts,A.,Poortman,C.,Leusink,H.,Meerdink,M.,Smit,M.,&Hubers,M.(2014).De datateam methode: Een concrete aanpak voor onderwijsverbetering.Apeldoorn:Maklu.

Stoll,L.(2006).Deciding where you are as a professional learning community. Professional Learning Communities: source materials for school leaders and other leaders of professional learning – Booklet 8.London:NCSL.Geraadpleegdvanhttps://dera.ioe.ac.uk//16505/

Verbiest,E.(2014).Leren innoveren: Een inleiding in de onderwijsinnovatie.Apeldoorn:Maklu.

Verschuren,D.(2013).Het geheim van de innovatieve schoolleider [The secret of the innovative school leader].‘s-Hertogenbosch:KPCGroep.

Overige bronnen (bij de rubrics en bijlagen)DenBesten,N.,&VanderLinden,E.(2011).Een lerende schoolcultuur.Heerlen:RdMC/OU.

Creemers,B.P.,Stoll,L.,Reezigt,G.,&ESITeam(2007).Effective school improvement – Ingredients for success: The results of an international comparative study of best practice case studies.Internationalhandbookofschooleffectivenessandimprovement,825-838.Dordrecht:Springer.

DeGroot,S.(2015).Het schone in organisaties. Over design thinking en acht ontwerpprincipes voor functionele schoonheid in organisaties.Deventer:Vakmedianet.Geraadpleegdvanhttps://www.businezz.nl/media/9/9789462760400.pdf

Hopkins,D.,Stringfield,S.,Harris,A.,Stoll,L.&Mackay.T.(2014).Schoolandsystemimprovement:anarrativestate-of-the-artreview.School Effectiveness and School Improvement: An International Journal of Research, Policy and Practice,25:2,257-281,DOI:10.1080/09243453.2014.885452Kieft,M.,&VanderGrinten,M.,&DeGeus,W.(2016).Samenwerking in beeld.Geraadpleegdvanhttps://www.oberon.eu/ons-portfolio/item/samenwerking-in-beeld.html

213

9

https://research.vu.nl/ws/portalfiles/portal/68756588/pdf_Destillaat.pdf

https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2017/06/148-Antwoord-Gepersonaliseerd-leren.pdf

https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2017/06/148-Antwoord-Gepersonaliseerd-leren.pdf

https://leerling2020.nl/wp-content/uploads/2017/08/Onderzoeksnotitie-gepersonaliseerd-leren.pdf

https://leerling2020.nl/wp-content/uploads/2017/08/Onderzoeksnotitie-gepersonaliseerd-leren.pdf

https://nro.nl/wp-content/uploads/2016/05/E-didactiek_Welke-ict-applicaties-gebruiken-leraren-en-waarom.pdf

https://nro.nl/wp-content/uploads/2016/05/E-didactiek_Welke-ict-applicaties-gebruiken-leraren-en-waarom.pdf

https://onderzoek.kennisnet.nl/app/uploads/2016/12/aandacht_voor_docent_definitief.pdf

https://onderzoek.kennisnet.nl/app/uploads/2016/12/aandacht_voor_docent_definitief.pdf

https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2019/04/10/hoofdlijnen-de-staat-van-het-onderwijs-2019

https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2019/04/10/hoofdlijnen-de-staat-van-het-onderwijs-2019

https://dera.ioe.ac.uk//16505/

https://www.businezz.nl/media/9/9789462760400.pdf

https://www.oberon.eu/ons-portfolio/item/samenwerking-in-beeld.html

Kirschner,P.,Claessens,L.&Raaijmakers,S.(2018).Op de schouders van reuzen. Inspirerende inzichten uit de cognitieve psychologie voor leerkrachten.Meppel:TenBrink.Geraadpleegdvanhttps://newsroom.didactiefonline.nl/uploads/BOE-KEN/20190107%20Op%20de%20schouders%20van%20reuzen%20Definitief%20download.pdf

Smaling,A.(2007).Reflectie en normatieve professionaliteit.in:Jacobs,G.;Meij,R.;Tenwolde,H.(ed.).Goedwerk.Verkenningenvannormatieveprofessionalisering,52-67.Amsterdam:UitgeverijSWP.

Stubbé,H.E.,&Dirksen,G.(2013).Richting,RuimteenRuggensteun.Blijvendinvestereninontwikkeling.Opleiding & Ontwikkeling Magazine(13)06,33-38.Geraadpleegdvanhttps://www.blauwbv.nl/images/stories/Blijvend%20investe-ren%20-%20RRR%20-%20OO%202013.pdfUiterwijk,L.(2018).Zokanhet!Eenonderzoekendecultuurindebasisschool.Basisschool Management(32)5,30-33.Geraadpleegdvanhttps://www.pentanova.nl/Portals/0/030-033_BSM05_ART09_3KonderzoekendecultuurLU.PDF

Vooraanvullendebronnen,bijlagenendownloadbarewerkbladenverwijzenwejegraagdoornaarlucasonderwijs/dekunstvanhetveranderen

https://newsroom.didactiefonline.nl/uploads/BOEKEN/20190107%20Op%20de%20schouders%20van%20reuzen%20Definitief%20download.pdf



https://www.blauwbv.nl/images/stories/Blijvend%20investeren%20-%20RRR%20-%20OO%202013.pdf

https://www.blauwbv.nl/images/stories/Blijvend%20investeren%20-%20RRR%20-%20OO%202013.pdf

https://www.pentanova.nl/Portals/0/030-033_BSM05_ART09_3KonderzoekendecultuurLU.PDF

https://www.pentanova.nl/Portals/0/030-033_BSM05_ART09_3KonderzoekendecultuurLU.PDF

Hoe sluit ik aan bij de (toekomstige) leefwereld van mijn leerlingen? Hoe kan ik met gebruik van ICT beter personaliseren? Hoe zorg ik voor voldoende handen in de klas? Het zou mooi zijn één antwoord te kunnen geven op de vraag wat de beste manier is om het onderwijs te organiseren en in te richten. Maar de realiteit is dat er meer dan één schets is en dat we ons onderwijs voortdurend vernieuwen, verbeteren en veranderen terwijl de winkel openblijft, en er constante druk is op het team. Met dit boek willen we scholen in het PO, die de ambitie hebben hun onderwijs eigentijds in te richten, concrete voorbeelden en handvatten bieden om vorm en inhoud te geven aan de eigen schoolontwikkeling. Je vindt hier niet alleen praktijkverhalen, maar ook doorkijkjes naar achterliggende kennis uit onderzoek en beschrijvingen van ontwikkelprocessen.We hopen dat dit boek inspireert, aanzet tot discussie, of juist vragen oproept over hoe het anders – nóg beter – kan.

lucasonderwijs.nl/dekunstvanhetveranderen

Lucas Onderwijs en de kunst van het veranderen · het feit dat de manier waarop zij hun onderwijs...

Documents

Transcript of Lucas Onderwijs en de kunst van het veranderen · het feit dat de manier waarop zij hun onderwijs...