Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal...

13
pagina 1 Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw Centrum Datum: Eerste concept, 19-02-2016 Onderwerp: Inspiratiedocument Identiteit 1 Inleiding Het is inmiddels dertien jaar geleden dat het Masterplan Stationsgebied werd uitgebracht. Een groot deel van de ongekende transformatie van het gebied is inmiddels uitgevoerd of in volle gang. De tweede fase zal in de komende jaren aan bod komen. Maar de tijd heeft sinds de lancering van het masterplan niet stilgestaan. Utrecht is populair en groeit snel. De stad verandert. De druk op het centrum wordt steeds groter. De gemeente voelt haar verantwoordelijkheid om ingrijpende keuzes te maken richting een duurzame en gezonde toekomst van de stad. Deze veranderende context zorgt ervoor dat andere vragen aan het gebied worden gesteld. Ook indringende vragen over de betekenis van het gebied bijvoorbeeld. In de Toekomstvisie Utrecht Centrum ‘a healthy urban boost’ wordt een fundamentele koerswijziging ingezet. Met als meest ingrijpende ambitie om het westelijke deel van het stationsgebied te zien als uitbreiding van het bestaande Utrechtse centrumgebied. En dit plangebied te zien als speerpunt van de gezonde en duurzame stad. Dit raakt de essentie van het plangebied. Het leidt tot een heroriëntatie op de ambities uit het masterplan. Dit gaat over een nieuwe identiteit . In dit inspiratiedocument gaat het over de nieuwe identiteit voor het westelijke stationsgebied. Daarbij komen de volgende vragen aan bod. Wat verstaan we onder het begrip identiteit? Wat is het vertrekpunt voor de nieuwe identiteit? Welke betekenis gaat dit gebied krijgen? Welke deelgebieden kunnen we onderscheiden? En hoe laten die zich karakteriseren? Welke belangrijke kwesties liggen nu voor? 2 Het begrip identiteit Omdat ‘identiteit’ soms als een complex begrip wordt ervaren bij gebiedsontwikkeling is het goed om aan te geven wat hier bedoeld wordt. In dit inspiratiedocument heeft het begrip identiteit twee relevante betekenissen. De eerste is identiteit als inspiratie voor de toekomst – een wenkend perspectief voor het gebied waarvoor draagvlak wordt gecreëerd. De aandacht gaat daarbij uit naar het zetten van een gezamenlijke stip op de horizon. De tweede is identiteit als een van onderop gegroeide groepsverbondenheid met een gebied op basis van gemeenschappelijke waarden. De aandacht gaat daarbij uit naar het creëren van bezieling. Vaak wordt gezegd dat ‘de identiteit van een gebied vanzelf ontstaat’ en dus per definitie ‘niet maakbaar’ is. In zekere zin klopt dit natuurlijk met het gegeven dat een groepsverbondenheid ontstaat vanuit een historisch continuïteitsbesef. De identiteit van de Utrechtse binnenstad wordt zo sterk beleefd omdat het een eeuwenlange ontstaansgeschiedenis kent. Stip op de horizon De meerwaarde van identiteitsdenken ligt dan ook niet zozeer in het ‘maken’ ervan, maar in het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het gaat daarbij niet om een vast eindbeeld maar om een kompas, een toekomstperspectief op basis van gemeenschappelijke waarden, die mensen en organisaties kan inspireren en verbinden. Bij een gebiedsidentiteit gaat het ook niet zozeer om wat ons onderscheidt, maar wat ons verbindt met de belanghebbenden. Met het vaststellen van een gewenste gebiedsidentiteit maak je bekend waar je voor staat en geef je daarmee betekenis en inspiratie aan je omgeving.

Transcript of Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal...

Page 1: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 1

Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw Centrum Datum: Eerste concept, 19-02-2016 Onderwerp: Inspiratiedocument Identiteit

1 Inleiding

Het is inmiddels dertien jaar geleden dat het Masterplan Stationsgebied werd uitgebracht. Een groot deel van de ongekende transformatie van het gebied is inmiddels uitgevoerd of in volle gang. De tweede fase zal in de komende jaren aan bod komen. Maar de tijd heeft sinds de lancering van het masterplan niet stilgestaan. Utrecht is populair en groeit snel. De stad verandert. De druk op het centrum wordt steeds groter. De gemeente voelt haar verantwoordelijkheid om ingrijpende keuzes te maken richting een duurzame en gezonde toekomst van de stad. Deze veranderende context zorgt ervoor dat andere vragen aan het gebied worden gesteld. Ook indringende vragen over de betekenis van het gebied bijvoorbeeld. In de Toekomstvisie Utrecht Centrum ‘a healthy urban boost’ wordt een fundamentele koerswijziging ingezet. Met als meest ingrijpende ambitie om het westelijke deel van het stationsgebied te zien als uitbreiding van het bestaande Utrechtse centrumgebied. En dit plangebied te zien als speerpunt van de gezonde en duurzame stad. Dit raakt de essentie van het plangebied. Het leidt tot een heroriëntatie op de ambities uit het masterplan. Dit gaat over een nieuwe identiteit. In dit inspiratiedocument gaat het over de nieuwe identiteit voor het westelijke stationsgebied. Daarbij komen de volgende vragen aan bod. Wat verstaan we onder het begrip identiteit? Wat is het vertrekpunt voor de nieuwe identiteit? Welke betekenis gaat dit gebied krijgen? Welke deelgebieden kunnen we onderscheiden? En hoe laten die zich karakteriseren? Welke belangrijke kwesties liggen nu voor?

2 Het begrip identiteit

Omdat ‘identiteit’ soms als een complex begrip wordt ervaren bij gebiedsontwikkeling is het goed om aan te geven wat hier bedoeld wordt. In dit inspiratiedocument heeft het begrip identiteit twee relevante betekenissen. De eerste is identiteit als inspiratie voor de toekomst – een wenkend perspectief voor het gebied waarvoor draagvlak wordt gecreëerd. De aandacht gaat daarbij uit naar het zetten van een gezamenlijke stip op de horizon. De tweede is identiteit als een van onderop gegroeide groepsverbondenheid met een gebied op basis van gemeenschappelijke waarden. De aandacht gaat daarbij uit naar het creëren van bezieling. Vaak wordt gezegd dat ‘de identiteit van een gebied vanzelf ontstaat’ en dus per definitie ‘niet maakbaar’ is. In zekere zin klopt dit natuurlijk met het gegeven dat een groepsverbondenheid ontstaat vanuit een historisch continuïteitsbesef. De identiteit van de Utrechtse binnenstad wordt zo sterk beleefd omdat het een eeuwenlange ontstaansgeschiedenis kent. Stip op de horizon De meerwaarde van identiteitsdenken ligt dan ook niet zozeer in het ‘maken’ ervan, maar in het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het gaat daarbij niet om een vast eindbeeld maar om een kompas, een toekomstperspectief op basis van gemeenschappelijke waarden, die mensen en organisaties kan inspireren en verbinden. Bij een gebiedsidentiteit gaat het ook niet zozeer om wat ons onderscheidt, maar wat ons verbindt met de belanghebbenden. Met het vaststellen van een gewenste gebiedsidentiteit maak je bekend waar je voor staat en geef je daarmee betekenis en inspiratie aan je omgeving.

Page 2: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 2

Creëren van bezieling Maar dan hebben we het alleen nog maar over ‘identiteit’ als inspiratie – nog niet als een daadwerkelijke verwezenlijking. Bij grootschalige gebiedstransformaties (zoals hier) is het creëren, doorontwikkelen of verfijnen van een identiteit een hele uitdaging. Van ‘bovenaf’ kun je een gebied ontwikkelen, maar de ziel van een plek moet van ‘onderop’ ontstaan. Het gaat daarbij om het creëren van gevoeld eigenaarschap, het verbinden van mensen met de plek. Dat heeft tijd nodig. En betrokkenheid. Het goede nieuws is dat veel omwonenden en gevestigde organisaties toegewijd zijn aan dit gebied.

3 Vertrekpunt

Het Nieuwe Centrum start zeker niet bij nul: er zijn veel bestaande functies en gebruikers, en bovendien is de eerste fase al vergevorderd – er wordt doorontwikkeld. De nieuwe identiteit bouwt voort op de bestaande realiteit, al vastgestelde ontwikkelingen en lopende beleidsvisies die impact hebben op het plangebied. 3.1 Toekomstvisie Utrecht Centrum Veelbepalend voor de nieuwe identiteit is de Toekomstvisie Utrecht Centrum ‘a Healthy Urban Boost’ die in 2015 is vastgesteld. In de eerste plaats ziet deze toekomstvisie het westelijke stationsgebied als uitbreiding van het bestaande Utrechtse centrum. De gedachte daarbij is dat de druk op de binnenstad wordt verkleind wanneer het centrumgebied wordt vergroot. In de tweede plaats heeft de toekomstvisie spectaculaire ambities voor een gezonde en duurzame verstedelijking. Zoals het gebied zo energieneutraal mogelijk te maken. En autoluw. En groen. En gezond. 3.2 Ruimtelijke realiteit Naast de visionaire kant is natuurlijk ook sprake van een ruimtelijke realiteit die bepalend is voor de nieuwe identiteit. Het plangebied is immers geen ‘tabula rasa’. De ruimtelijke realiteit wordt gevormd door alle aanwezige gebouwen met zijn gebruikers plus de al vastgestelde nieuwe ontwikkelingen. Het gebied is vooralsnog de komende tien tot vijftien jaar een continue bouwplaats. Doorslaggevend voor de potenties in het gebied zijn de gevolgen van de herinrichting van het Westplein (Kop van Lombok), het herstellen van de Leidse Rijn, de metamorfose van de Jaarbeurs en de vrijkomende gronden van de Jaarbeurs. 3.3 Schaal en hoogte Belangrijk kenmerk van het nieuwe centrum is dat er uiteenlopende schalen naast elkaar bestaan. Op korte afstand van elkaar liggen belevingswerelden die in het Masterplan Stationsgebied werden getypeerd als small, medium, large en extra large. In het masterplan hebben deze vier typen elk hun eigen stedenbouwkundige principes meegekregen, inclusief richtlijnen voor de hoogte van ontwikkelingen.

Grotendeels gelden deze schaalniveaus ook als vertrekpunt voor de 2e fase. Dit vertrekpunt is belangrijk omdat de identiteit van de deelgebieden ook ‘begrensd’ wordt door de kleine of grote schaal van de bebouwing. De Toekomstvisie Utrecht Centrum wil echter een levendig centrummilieu creëren die vóór alles beleefd wordt door voetgangers in de buitenruimte. Het betekent dat veel aandacht zal moeten komen voor de inrichting en invulling van ‘de stad op ooghoogte’ – de openbare ruimte en de plinten van gebouwen.

Page 3: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 3

3.4 Geschiedenis en archeologische waarden Dat het gebied niet bij nul begint wordt ook geillustreerd door zijn lange geschiedenis. De geschiedenis van het plangebied is altijd nauw verbonden geweest met de ontwikkeling van de stad. Tot aan het einde van de 19e eeuw lag dit gebied buiten de stadsgrenzen, maar had het grote betekenis als plek voor onder andere landbouw, handel, bevoorrading en industrie. Uit de prehistorie en de Romeinse tijd is weinig tot niets in het plangebied waarneembaar. Wel is bekend dat het gebied in de Romeinse tijd doorkruist werd door de oude Rijn die de noordgrens van het Romeinse rijk vormde. Langs de zuidoever hadden de Romeinen vanaf 40 na Chr. tientallen forten gebouwd die onderling verbonden waren door een doorgaande weg, de Limesweg. Het is niet exact bekend waar de Rijnloop en de Limesweg zich binnen het plangebied bevinden. Wél geven tot op de dag van vandaag de kanalen belangrijke structuur. Al rond 700 na Chr. werd de Vleutense Vaart gegraven, die de aanleiding was voor de ontwikkeling van de voorstad Buiten Catharijne (vanaf de 13e eeuw) rondom het eerste deel van de Vleutense Vaart (nu o.m. het Westplein). Later volgde het graven van de Leidse Rijn (1662-1665) om de verbinding met Leiden te behouden. Langs de Leidse Rijn ontstonden ook de eerste industrieën. De 19e eeuw zag de aanleg van het spoor en het station (vanaf 1843), de komst van de Hojelkazerne (1886) en de bouw van de arbeiderswijk Lombok (1886-1920). In de 20e eeuw veranderde het gebied nogmaals op grote schaal met woningbouw in de Dichterswijk, de verhuizing van de Jaarbeurs naar deze zijde van het station (vanaf 1953), de aanleg van brede doorgangswegen en verkeerspleinen voor auto’s en openbaar vervoer, en de bouw van een reeks kantoren en hotels langs de Croeselaan, het Jaarbeursplein en de Graadt van Roggenweg. Met name de grootschalige naoorlogse ingrepen kenden een hoge mate van functionaliteit met o.a. veel prioriteit voor het auto-, bus- en tramverkeer. Het resulteerde in een gebied met weliswaar een verscheidenheid aan functies en veel bezoekers, maar zonder enige vorm van samenhang en inspiratie. Het contrast met de naastgelegen levendige woonbuurten van Lombok en Dichterswijk kon niet groter zijn.

Pilot Waterplein Rotterdam – Studio Marco Vermeulen en De Urbanisten

Page 4: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 4

4 Overall identiteit van het nieuwe centrum

Het westelijke stationsgebied valt uiteen in verschillende deelgebieden met hun eigen kwaliteiten en context. Die hebben straks ook eigen deelidentiteiten. Toch is het heel wezenlijk om juist ook de samenhang te zoeken – datgene wat de deelgebieden bindt. De belangrijke vraag daarbij is: wat zijn nu de meest essentiele karakteristieken die straks in het hele gebied beleefbaar zullen zijn? 4.1 Een wenkend toekomstperspectief Met de Toekomstvisie Utrecht Centrum ‘a Healthy Urban Boost’ heeft de gemeente haar intentie voor het westelijke stationsgebied al uitgesproken. Er zijn twee verleidelijke maar ook ingrijpende ambities die heel bepalend zijn voor de toekomstige gebiedsidentiteit. In de eerste plaats is uitgesproken dat dit stadsdeel betekenis krijgt als centrumgebied, als onderdeel van het vergrote centrum, als Utrecht Nieuw Centrum. In de tweede plaats is aangegeven dat juist dit gebied betekenis kan krijgen als experimenteerplek voor de gezonde stad. Beide ambities vormen het wenkende toekomstperspectief voor de overall identiteit. Het nieuwe centrum Het gaat goed met Utrecht; de stad is aantrekkelijk, populair en succesvol. Er wordt een groei verwacht van nu 335.000 inwoners naar 390.000 tot 400.000 inwoners in 2030. Opmerkelijk daarbij is de beweging ‘naar binnen’ – binnenstedelijk wonen en werken is geliefd. Het gevolg is onder meer dat er een toenemende druk is ontstaan op het centrum van de stad. Interessant daarbij is de nieuwe betekenis van verschillende plekken in de schil rond de binnenstad waarbij nieuwe deelidentiteiten ontstaan. Er is veel dynamiek met nieuwe initiatieven, nieuwe ondernemers, nieuwe hotspots en nieuwe combinaties van functies. Zo vergroot het centrum in omvang en diversiteit, zowel in beleving als ook in realiteit. Vanuit deze beweging is een nieuw inzicht ontstaan over de mogelijke betekenis van het westelijke stationsgebied als centrumgebied. Maar wat is de consequentie van een dergelijk voornemen voor de gebiedsidentiteit? De essentie van het ‘zijn’ van centrumgebied is een hoogdynamische en levendige omgeving met een grote diversiteit aan functies en gebruikers (beide in hoge aantallen), en een grote nadruk op ontmoeten, verblijven, beleven, vermaken en ontspannen. De inrichting en programmering van de openbare ruimte en de plinten van gebouwen zijn allesbepalend in de beleving ervan. Het gaat natuurlijk om het aanbod aan functies (waaronder – in beperkte mate kleinschalige - winkels, daghoreca, avondhoreca, leisure, entertainment, cultuur, evenementen en beurzen) maar óók om het hebben van een verdergaand profiel dat zich kan onderscheiden van de andere ‘kwartieren’ in het centrum. Is het bruisend, verrassend, experimenteel, duurzaam, luxe, gastvrij, exotisch, hip, mainstream, groen? Behalve die verdere inkleuring van het profiel geldt nog het volgende. Fase 2 betekent uiteraard doorontwikkelen met het vizier op herstellen, verbinden en betekenis geven. Maar gelet op de veranderende context en de centrumambities wordt de opgave nóg nadrukkelijker om samenhang, beleving, eigenheid en bezieling te creëren. Kwestie: Het Nieuwe Centrum, is dat de juiste naam en ambitie?

Als de stad groeit, groeit het centrum mee. Juist in het centrum is veel ruimte nodig voor uitbreiding van wonen, werken en vrijetijdsfuncties. Met het stadskantoor waagt Utrecht en haar centrumfuncties al de stap over het spoor. Hier moet komende jaren een nieuw stuk centrum ontstaan. Daarom noemen we het project 2e fase stationsgebied vanaf nu ‘het Nieuwe Centrum’. Samen met de historische binnenstad vormt dit immers het toekomstige, vergrote centrum van Utrecht. De naam ‘Nieuwe Centrum geeft natuurlijk ook de ambitie weer om echt een nieuw centrum te laten ontstaan. Haalbaar of utopie? En wat voor centrum dan?

Page 5: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 5

A Healthy Urban Boost Naast het vergroten van het centrum ziet de toekomstvisie dit gebied ook als experimenteerplek voor de gezonde stad. Door de toenemende druk op het centrum ziet de gemeente Utrecht het als opgave te blijven zorgen voor een gezonde stad met een duurzame toekomst. Dit betekent dat actief wordt gezocht naar een goede balans, samenhang en diversiteit. Juist vanwege de nieuwe ontwikkelingen liggen hier bijzondere mogelijkheden om het gebied gezond en duurzaam te maken. Dit kan veel betekenen voor de nieuwe identiteit. Interessant is de aangekondigde metamorfose van de Jaarbeurs. Het recent uitgekomen Masterplan Jaarbeurs geeft de mogelijkheden voor herontwikkeling van het hallencomplex met vergaande duurzaamheidsmaatregelen op het vlak van energie, elektriciteit, groen en mobiliteit. De beelden uit het Masterplan zijn veelbelovend en geven in belangrijke mate richting aan de nieuwe identiteit. De Jaarbeurs en de gemeente Utrecht participeren beide in het het EU project Climate-Kic waarin wordt onderzocht om hier een zogeheten Smart Sustainable District te creëren. Het gaat daarbij om een combinatie van maatregelen voor onder meer energieopwekking, vergroening, opvang en hergebruik van water en ‘vergroenting’ van daken. In lijn met ‘identiteitsdenken’ is het de bedoeling dat dit ontstaat vanuit de verbinding en samenwerking met bestaande gebruikers, ontwikkelaars en andere partijen. Verder is het de ambitie om het autogebruik fors te verminderen. Dit betekent dat het doorgaande verkeer verder wordt teruggedrongen en het bestemmingsverkeer een beperktere inrichting krijgt. Parallel aan deze duurzame maatregelen is onderzocht hoe het gebied zodanig kan worden ingericht dat gezond gedrag van bewoners en gebruikers kunnen worden gestimuleerd. Het is zonneklaar dat al deze maatregelen in hun totaliteit een groot effect op de toekomstige identiteit van het gebied kunnen hebben. Met name wanneer ze zichtbaar en beleefbaar zijn en het beeld van het gebied gaan bepalen – denk aan ‘groene gevels’, ‘waterretentie pleinen’ en ‘voetgangersgebieden’. Het nieuwe centrum heeft op deze manier een enorme potentie om uit te groeien tot een icoon op het gebied van duurzaamheid en gezonde verstedelijking. Deze ambitie is verre van utopisch. De trein van ‘de gezonde stad’ is immers al flink in beweging gekomen – met de toonzetting door de Jaarbeurs en de diverse onderzoeken die zijn ingezet. Voor de identiteitsvorming is het verder noodzakelijk dat innovatieve marktpartijen en eindgebruikers een actieve rol moeten krijgen. In die zin is het initiatief van de Jaarbeurs een voorbeeld. Zo’n actieve rol is uitermate relevant om gevoeld eigenaarschap te creëren, mensen met de plek te verbinden en bezieling en samenhang van ‘onderop’ te creëren – zie ook hoofdstuk 2.

Page 6: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 6

4.2 Hoe creëren we bezieling? Wat we natuurlijk ook weten: het plangebied mist een ziel. Niet in de laatste plaats komt dit door de verkeersbarrieres en de huidige bouwactiviteiten. Maar het geldt ook de beleefde sfeer rondom de bestaande grootschalige en functionele bouwblokken (kantoren, hotels, beursgebouwen) met hun ongeinspireerde plinten. Er heerst dan ook begrijpelijk argwaan bij de omwonenden dat het vooralsnog niet veel beter wordt met de geplande XL bouwblokken. Niettemin is de betrokkenheid groot en zijn tal van ideeën al ingebracht. Deze input levert twee handen vol met (mogelijke) kernwaarden op: levendig, gezond, divers, ontmoetingsgebied, internationale allure, bestemmingsgebied, uitgaansgebied, iconisch, central business district, voetgangersgebied, XL naast XS… Jazeker, dit zijn toegevoegde waarden, zeer aanvullend op de oude binnenstad. En we kunnen er ook referenties bij reproduceren. Maar om het ook echt als een gedeelde identiteit te laten groeien is meer nodig dan deze waarden ‘gewoon’ te ontwerpen en te bouwen. Zelfs niet als er veel aandacht komt voor de nu nog ontbrekende samenhang. Het gaat – zoals gezegd – om het creëren van binding, betrokkenheid, eigenaarschap, bezieling. Tegelijkertijd met de ‘projectontwikkeling’ is daarom een ‘placemaking proces’ nodig. Daarmee wordt gedoeld op een coproductie van betrokken stakeholders bij het uitbouwen van de identiteit in het gebied, het creëren van bezieling van ‘onderop’. Opdat betrokken bewoners, kleinschalige ondernemers en grotere organisaties zelf kunnen “schuren”, en er binnen de internationale centrumomgeving ook kleinschalige, lokale plekken komen “die van ons zijn”. In de openbare ruimte, in routes en in programma: de buurtkroeg, kiosken etc. Het gaat daarbij (zoals de stakeholders zelf aangeven) onder meer om het doorwaadbaar maken van het XL gebied met een stelsel van als ‘eigen’ ervaren verblijfsplekken, het hechten van het projectgebied aan de directe omgeving en het benutten van het water in de routing. Het uitgangspunt voor een dergelijke coproductieve benadering van identiteitsontwikkeling is bijzonder te noemen. Er is een betrokken groep (buurt)bewoners, ondernemers en gevestigde organisaties vanuit verschillende achtergronden die proactief en verantwoordelijk wil participeren. Die richt zich zowel op Lombok en het Westplein, als op de Jaarbeurszijde, Merwedekanaal en de Croeselaan. Het verder bouwen op deze betrokkenheid biedt veel houvast voor een zinvol placemaking proces. Het geldt voor de bewoners. Maar ook voor gevestigde bedrijfsorganisaties die aangeven hun betrokkenheid bij het plangebied en de stad te willen bekrachtigen. Het gezamenlijk verder invulling geven aan de gezonde stad biedt hierbij kansen. Kwestie: Ruimte voor place making?

Kan het nieuwe centrum een ziel krijgen, waar bewoners en bedrijven straks trots op zijn. En hoe bereiken we dat? Placemaking, lokale ondernemers een kans geven, het toevoegen van veel wonen, een meer organische aanpak lijken instrumenten te zijn om het gebied een eigen identiteit te geven.

Page 7: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 7

4.3 Welke gedifferentieerde milieus zien we? Het plangebied heeft als nieuw centrumgebied in de eerste plaats een overkoepelende identiteit. Maar daarbinnen is weer sprake van een aantal heel verschillende milieus met eigen belevingswerelden. Deelgebieden De volgende milieus (deelgebieden) worden onderscheiden: 1. Kop van Lombok 2. Graadt van Roggenweg 3. Beurskwartier (met drie verschillende deelmilieus: P1, Centrumboulevard, P3) 4. Jaarbeurs Naast deze deelgebieden zijn er nog twee ‘lijnen’ die bijzondere aandacht vragen, namelijk de Leidse Rijn en het Merwedekanaal. Deze waterlopen hebben immers een eigen karakter die voor een deel door het plangebied gaan. Het betekenis geven van de plekken langs de waterlopen staat dan ook niet los van de betekenis van het water en de ‘lijn’ in de stad zelf.

5 Deelgebieden

Een van de deelgebieden is de (vernieuwde) Jaarbeurs. Met het uitbrengen van hun eigen masterplan heeft de Jaarbeurs de koers voor hun terrein al helder gemaakt. De Jaarbeurs wordt groener, duurzamer, transparanter, opener, verleidelijker en meer in verbinding met de omgeving. De Jaarbeurs zal in 2016 een eigen traject met belanghebbenden doorlopen waarna de plannen definitief worden gemaakt. Het moge duidelijk zijn dat de wederzijdse beïnvloeding van de deelgebieden en de omgeving bijzonder groot is. Voor de andere drie deelgebieden zal de identiteit nog wel verder uitgekristalliseerd moeten worden. Waarbij geldt dat we niet vanaf ‘nul’ beginnen – er is al veel bestaand dna, de deelgebieden staan in directe invloed van hun omgeving en er zijn al heel veel ideeën eerder ingebracht. Hierna volgen inzichten die zijn verzameld over de toekomstige identiteit per deelgebied. Dit wenkende perspectief is niet bedoeld als een nieuwe waarheid maar als inspiratie en startpunt voor de gesprekken met de stad tijdens de fase van de Structuurvisie. Vanzelfsprekend zijn per deelgebied nog belangrijke keuzes te maken. Naast een verdere inkleuring van de identiteit gaat het immers ook om een doorvertaling ervan naar doelgroepen, zichtbepalende functies, plinten, verblijfsruimten, dichtheden, schaal, routing, specials, tijdelijkheid, ontwerpstijl e.d.

Page 8: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 8

5.1 Kop van Lombok Voorop staat dat de Kop van Lombok (het Westplein) een complete transformatie zal ondergaan. De betekenis als grootschalig verkeersplein zal verdwijnen waardoor ruimte ontstaat voor nieuwe verstedelijking. Belangrijke ambitie daarbij is het herstellen van de Leidse Rijn, het ‘aanhechten van de Hagelbuurt’, en het maken van goede verbindingen met de directe omgeving: met de binnenstad, maar zeker ook met het centraal station en het nieuwe Beurskwartier. De uiteindelijke betekenis en invulling van dit gebied wordt logischerwijze vanuit de invloedssfeer van huidige gebruikers en bewoners vanuit het gebied gezien, vanuit Lombok, en vanuit de Hagelbuurt / het Park Plaza hotel. . De betrokkenheid vanuit bewoners en ondernemers bij de nieuwe invulling is groot. Toch zijn de mogelijkheden niet oneindig omdat het geen vrij speelveld is. Aan de randen van dit gebied vinden al diverse ontwikkelingen plaats die van invloed zijn op de uiteindelijke identiteit. Verder is vooral de toekomstige stadsweg relevant. Ondanks de ambitie om het autoverkeer drastisch terug te dringen zal in de toekomst altijd ook sprake zijn van autoverkeer naar het oude centrum. Er zijn diverse ruimtelijke oplossingen denkbaar die nadrukkelijk de structuur bepalen – en daarmee ook sturend zijn voor de identiteit van de Kop van Lombok. De uiteindelijke keuze voor één van de varianten zal in de komende maanden plaatsvinden en zal een afweging moeten zijn vanuit het optimaliseren van meerdere invalshoeken (zoals identiteit, ruimtelijke kwaliteit, mobiliteit en financiële haalbaarheid). Voor de mogelijke nieuwe identiteit (het wenkende perspectief) van de Kop van Lombok is in de afgelopen jaren al heel veel uitgewisseld, met name met en vanuit de betrokkenen in Lombok. De wens bij hen is groot om straks de huidige kernwaarden van Lombok hier ook terug te vinden. Kwestie: Identiteit van Kop van Lombok? Karakterschets Kop van Lombok In de Kop van Lombok ontstaat een bijzonder gemengd stedelijk centrummilieu dat in de eerste plaats ‘Lomboks’ zal zijn. Hier wordt Lombok afgemaakt, met een klemtoon op het fijnmazig stedelijke, kleurig exotische, sfeervolle, onconventionele en onafhankelijke karakter. Daarnaast vormt de Kop van Lombok de nieuwe schakel naar het oude centrum – ‘welkom in Lombok’ – de ontmoetingsplaats voor de binnenstad. Het karakter is ongedwongen en het gebied richt zich op ontmoeten, verbinden en verblijven. Het is een bijzondere plek waar mensen zich graag mee identificeren. Een levendige plek waar veel is te zien, te ruiken, te proeven en te beleven. Thema’s Kop van Lombok • Een verregaande mix van centrumfuncties – horeca, winkels, ambachten, markt, cultuur, nieuwe

crossover concepten … • Wonen – stedelijk wonen, gemengd, divers … • Werken – dienstverlening, ambachten, stadsgeorienteerd, het nieuwe werken … Kernwaarden Kop van Lombok • Lomboks – kleurig, bont, veelzijdig, exotisch, multicultureel, gewild, geliefd, onconventioneel,

grensverleggend, onafhankelijk, authentiek • Binnenstedelijk – levendig, ontmoeten, verblijven, uitwisselen, verbinden, fijnmazig, sfeervol,

ongedwongen, voetganger, proeven, ruiken, zien • Relaxt – water (Leidse Rijn) en groen

Page 9: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 9

5.2 Graadt van Roggenweg Het beeld van de Graadt van Roggenweg zal volledig veranderen wanneer dit deelgebied een transformatie ondergaat. Daarbij gaat het om het geven van een nieuw karakter aan de ‘route’ – met een herinrichting van het wegprofiel in combinatie met de ambitie om meer groenkwaliteit te bereiken, de route voor voetgangers en fietsers aantrekkelijk te maken, en het autoverkeer te verminderen. Maar de ontwikkelruimte betreft vooral het ‘tussengebied’ rondom het NH Hotel – tussen de kruising met de Croeselaan en de Van Sijpesteijnkade. De betekenis van het deelgebied Graadt van Roggenweg wordt mede bepaald doordat het bij uitstek staat voor ‘verbinding’. Vanaf de westelijke delen van de stad vormt dit deelgebied de entree naar het nieuwe centrum – de ‘route’ en het ‘entreegebied’. Daarnaast is dit het gebied waar de uiteenlopende belevingswerelden aan weerszijden elkaar raken: enerzijds de hoogstedelijke schaal van het Beurskwartier en anderzijds de fijnere ‘korrel’ van Lombok en de bebouwing langs de Leidse Rijn. De belevingswereld van déze plek is uiterst belangrijk als je die twee andere milieus aan elkaar wilt hechten. Ook hier geldt dat het geen vrij speelveld is. Sterker nog, de ontwikkelingen liggen grotendeels al op de tekentafel of zijn afhankelijk van de keuzes voor verkeer en stedenbouw. In onderstaand kader staat een karakterschets samen met thema’s en kernwaarden. Deze vormen samen het wenkende perspectief van de Graadt van Roggenweg. Kwestie: Identiteit graadt van Roggenweg? Karakterschets deelgebied Graadt van Roggenweg In het deelgebied Graadt van Roggenweg ontstaat een plek van verbinding en ontmoeting waar de twee karakteristieke milieus van Lombok en het Beurskwartier elkaar raken. Het is bij uitstek de entree naar het centrum, de schakel tussen het oude centrum, Lombok en het nieuwe centrum. Rondom het NH Hotel vormt dit deelgebied een symbolische plek van een welkom ontvangst, met de allure en diversiteit die past bij een poortfunctie. Daarnaast is het de plek van beweging en dynamiek die hoort bij de schakelfunctie. Tenslotte is het de plek waar de gezonde stad zich manifesteert in uiterlijkheden. Thema’s Stadscorridor • Hotels, horeca – zakelijk, grootstedelijk, divers, levendige plinten, terrassen … • Wonen – appartementen, stedelijk wonen … • Werken – dienstverlening, het nieuwe werken … Kernwaarden Stadscorridor • Welkom – ontvangst, warm onthaal, poortfunctie, symbolisch, allure, ontmoeten, verblijven • Dynamisch – verbindend, divers, beweging, twee gezichten (hoogstedelijk én fijnmazig) • Gezond – groen, langzaam verkeer

Study Christchurch NZ – Jan Gehl Architects

Page 10: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 10

5.3 Beurskwartier Kwestie: Publiekstrekker op Centrum Boulevard?

De centrumboulevard wordt de brede boulevard die het station verbindt met de Jaarbeurs. De Jaarbeurs en de bioscoop zijn daar nu de grote trekkers. Maar is dit voldoende om een levendige boulevard te zijn? Op tijden dat de Jaarbeurs grote activiteiten heeft of ’s avonds, als de bioscoop haar grootste bezoekersaantallen heeft zal het met de levendigheid wel goed komen. Maar heeft het nieuwe centrum niet nog een grote trekker nodig? Heeft de stad nog een grote trekker nodig? Een museum, bijvoorbeeld als dependance van een internationaal bekend museum, of een tijdelijke exporuimte voor tentoonstellingen, of een experience rond duurzaamheid of fietsen? En wat is dan de meest geschikte plek? Het Beurskwartier is het deelgebied tussen de Croeselaan en de vernieuwde Jaarbeurs. Door de ruilverkaveling met de Jaarbeurs ontstaat hier ruimte voor een volledige transformatie. Tezamen met de nieuwe koers van de Jaarbeurs vormt dit Beurskwartier bij uitstek de plek waar de ambities uit de Toekomstvisie Utrecht Centrum zich op richten. Ook de inspanningen om hier een Smart Sustainable District in te richten gaan over deze twee deelgebieden. Het betekent dat ‘het nieuwe centrum’ en ‘de gezonde stad’ hier sowieso de leidende principes zullen zijn voor de identiteit. De sfeer en het gevoel van het gebied zullen dus voor een belangrijk deel bepaald worden door de aanwezigheid van uiteenlopende centrumfuncties, én een duurzame en gezonde inrichting. Heel relevant daarbij is dat het Beurskwartier als ‘nieuw centrum’ complementair is aan de andere centrumkwartieren. Zo zal het Beurskwartier niet als winkelcentrum gaan fungeren maar juist een ander karakter moeten gaan krijgen. Voor het Beurskwartier geldt dat met de komst van de Centrumboulevard er als vanzelf drie verschillende deelmilieus ontstaan. De Centrumboulevard is een brede voetgangersverbinding die loopt vanaf het Jaarbeursplein (trappen OV-terminal) tot aan het Merwedekanaal, dwars door het hallencomplex van de Jaarbeurs. De Centrumboulevard zal een bijzonder druk bezoekersgebied zijn en daarmee dé identiteitsdrager van dit gebied. Vanzelfsprekend geeft de Jaarbeurs zelf belangrijke betekenis aan de beleving van de Centrumboulevard. Daarnaast is het de bedoeling dat hier uiteenlopende centrumfuncties een plek krijgen die zich richten op het grote publiek. In ieder geval zijn dat de megabioscoop Kinepolis Jaarbeurs met op de begane grond een foodcourt, en het viersterren hotel Amrath van 250 kamers met daarboven nog eens 350 woonappartementen. De twee andere deelmilieus liggen aan weerszijden van de Centrumboulevard. Aan de noordwestzijde gaat het om de huidige Prins van Oranjehal en het parkeerterrein P1. Aan de zuidoostzijde gaat het om het parkeerterrein P3. Het wenkende perspectief voor deze twee deelmilieus is dat ze ieder een eigen belevingswereld gaan krijgen waarbij ‘wonen’ wordt gecombineerd met verschillende kleinschalige functies in de plinten. Denk daarbij aan (een beperkt aantal) ambachtelijke winkels, verzorgende functies, horeca e.d. Vanwege de relatieve luwte zullen ze qua karakter dus afwijken van de drukte van de Centrumboulevard.

Page 11: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 11

Kwestie: Stedelijk – Stelijker – Stedelijkst?

Utrecht maakt rond het station overduidelijk een metamorfose door in maat en schaal. Iedereen die al weleens op de watertoren in Rotsoord heeft gestaan kan dat met eigen ogen zien. De vraag is nu hoe we dit in het nieuwe centrum verder uitwerken. Sluiten we bijvoorbeeld in het beurskwartier (P3) aan op Parkhaven, met een relatief ontspannen woonmilieu, pakken we wat steviger uit of wordt het heel hoog stedelijk? En wat is dan de plek van bijvoorbeeld de woningen aan de Croeselaan? In onderstaande karakterschets wordt alleen een inspiratie gegeven als start voor de verdere inkleuring van de deelidentiteiten. De uiteindelijke identiteit zal een wisselwerking zijn tussen projectontwikkeling en placemaking – met name in relatie tot de invloedssfeer van de respectievelijke directe omgevingen. Toch is – gelet op het creëren van binding en bezieling – veel voor te zeggen om ook een gezamenlijk ‘placemaking proces’ voor het gehele Beurskwartier in te richten. Want juist in het creëren van een gewenste samenhang ligt bij veel betrokkenen een zorg.

Kwestie: Identiteit Beurskwartier? Karakterschets Beurskwartier Het deelgebied Beurskwartier vormt de kern van het nieuwe centrum van Utrecht, de plek die bij uitstek het vernieuwende en experimentele karakter van de gezonde stad uitdraagt. Het Beurskwartier wordt prominent vertegenwoordigd door de Centrumboulevard, de brede voetgangers-verbinding die loopt vanaf de trappen van de OV-terminal tot aan het Merwedekanaal, dwars door het hallencomplex van de Jaarbeurs. Deze Centrumboulevard is grootstedelijk, iconisch, opvallend, gedurfd en expressief en richt zich met zijn commerciële en culturele functies op het grote publiek. Het is bovenal een levendige en dynamische zone voor ontmoeting, verblijf en vermaak. Op hoogte, boven de drukte, wordt gewoond en gewerkt. Aan weerszijden van de Centrumboulevard liggen twee deelmilieus in de luwte. Het zijn beide contrastrijke en sfeervolle stedelijke plekken met elk een eigen karakter. P1 is een hoogstedelijke woonomgeving; een gedurfde en iconisch vormgegeven ontwikkeling met een jonge en dynamische uitstraling. P3 is een meer stedelijke woonomgeving, in karakter en beleving verbonden met de Veilinghaven en de Croeselaan; een contrastrijke, ongedwongen, fijnmazige en veelzijdige plek. Beide ontwikkelingen zijn toegankelijk en doorwaadbaar, uitnodigend voor bezoekers met in de plint een verscheidenheid aan kleinschalige centrumfuncties (horeca, verzorgende functies, urban sports, crossovers, ambachtelijke winkels). Het gehele gebied is baanbrekend op het vlak van duurzaamheid, een iconische omgeving met zichtbare experimentele uitingen van de gezonde stad zoals energieopwekking, groene gevels, waterretentie en ‘vergroenting’ van daken.

Page 12: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 12

Thema’s Beurskwartier • Publiek – leisure, entertainment, cultuur, urban sports • Hotels – zakelijk, grootstedelijk, divers, levendige plinten, terrassen … • Horeca – van foodcourt aan de Centrumboulevard tot het kleine buurtcafé om de hoek … • Retail – kleinschalig, verzorgend, ambachtelijk, crossovers … • Wonen – uiteenlopende woonvormen, varierend per plek … • Werken – van grote tot kleine organisaties, van iconisch tot experimenteel … Kernwaarden Beurskwartier • Nieuw Centrum – publieksgeörienteerd, levendig, dynamisch, veelzijdig, ontmoeten, verblijven,

verbindend • Gezonde Stad – iconisch, experimenteel, duurzaam, groen, actieve levenstijl, langzaam verkeer Specifieke kernwaarden Centrumboulevard • Publiek – groots, indrukwekkend, gedurfd, iconisch, expressief, 24/7 levendigheid, commercie en

cultuur

Rotterdam impressies Little Coolhaven - Era Contour / JP van Eesteren Specifieke kernwaarden P1 • Hoogstedelijk – internationaal geörienteerd, groots, indrukwekkend, gedurfd, iconisch, vernieuwend,

opvallend, expressief • Resideren – allure, veelzijdig, jong, dynamisch, uitnodigend, ontmoeten, verbindend, doorwaadbaar Specifieke kernwaarden P3 • Stedelijk – buurtgeörienteerd, contrastrijk, veelzijdig, levendig, fijnmazig, sfeervol, ongedwongen • Resideren – verblijven, ontmoeten, voetganger

MVRDV Zuidas ontwerp Groene gevels

Page 13: Lombok Centraal - Inspiratiedocument Identiteit Utrecht Nieuw … · 2016-02-21 · het centraal stellen van een gezamenlijk hoger doel – een droom, belofte of overtuiging. Het

pagina 13

Kwestie: Durven we de mentale sprong aan?

Parade en Vredenburgmarkt naar nieuwe centrum? Zal het de stad lukken om ook mentaal het nieuwe centrum te omarmen? En durven we dan ook belangrijke festivals of markten het spoor over te tillen, zodat de oude binnenstad ook wat ontlast wordt? De Vredenburgmarkt naar het Jaarbeursplein, de Parade naar het park in het Beurskwartier (als het er komt, dat park). Het stadskantoor waagde de sprong, wie volgt? 5.4 Twee lijnen: Leidse Rijn en Merwedekanaal Naast de verschillende milieus kent het plangebied nog twee ‘lijnen’ die vanuit identiteitsontwikkeling bezien bijzondere aandacht vragen: de Leidse Rijn en het Merwedekanaal. De beide lijnen zijn waterlopen, en het water geeft op zichzelf al enorme potentie in termen van beleving, sfeer, gebruik en routing. Beide kanalen kennen ook al een eigen karakter met diverse betekenissen, aanliggende functies en langzaam verkeersbewegingen. Maar juist binnen het plangebied stokt dit karakter. Naast de identiteitsontwikkeling van de milieus geldt derhalve de zorg om het naar binnentrekken van deze identiteiten.