Optimaal presteren?Gezond musiceren!12 november 2012Deventer Schouwburg

Het symposium ‘Optimaal Presteren? Gezond Musiceren!’ is georganiseerd door ArtEZ Conservatorium op 12 november 2012 in de Deventer Schouwburg. Dit Live Magazine® is een verslag van die dag.

Live Magazines® is een concept waarbij we tijdens een congres, evenement of workshop ter plekke live een magazine maken dat dezelfde dag nog af is.www.livemagazines.nl

Grafisch Ontwerp: O.K. PARKINGTeksten: Nynke de JongFotografie: Masha Matijevic

Contact:ArtEZ Conservatoriumt.a.v. Ella HuetingOnderlangs 9, Postbus 49, 6800 AA Arnhem e.hueting@artez.nl+31-26-3535645

Colofon

Verslag ochtendprogramma

5

‘WIJ ZIEN HET ALS ONZE VER-ANTWOOR-DELIJKHEID OM AAN-DACHT TE BESTEDEN AAN DIT ON-DERWERP’

Het is een taboe: als muzikant toegeven dat je blessures hebt die je belemmeren bij het werk dat je doet. Die blessures kun-nen fysiek of mentaal zijn en ze kunnen desastreuze gevolgen hebben voor je carrière. Terwijl ze in veel gevallen voorkomen hadden kunnen worden. Het is de hoogste tijd voor de conservato-ria om gezondheid op te nemen in het lesplan. Bij ArtEZ heeft dit onderwerp de aandacht, en van-daag leren docenten, studenten en beleidsmedewerkers hoe zij gezonde muzikanten kunnen blijven en hoe ze hun studenten kunnen opleiden tot kunstenaars die zowel fysiek als mentaal goed in hun vel zitten.

En daar is een symposium voor nodig, zo stelt Ella Hueting, directielid van ArtEZ Conservatori-um omdat met drie locaties in Arn-hem, Enschede en Zwolle, en veel docenten die in deeltijd werken, er bijna nooit de gelegenheid is om met zijn allen te brainstormen en te discussiëren over dit onderwerp.

‘Mensen zijn er individueel bezig met gezond musiceren’, zo stelt Hueting, ‘maar een conservato-riumbreed beleid is er niet. Wij zien het als onze verantwoordelijkheid om aandacht te besteden aan dit on-derwerp. Wij moeten uitstralen hoe belangrijk gezondheid is. En dat het noodzakelijk is aandacht aan je ge-zondheid te besteden wanneer je in je vakgebied de top wilt bereiken’.

Om de importantie van het onderwerp te onderstrepen worden er fragmenten getoond uit een do-cumentaire van de NPS. Geblesseer-de muzikanten vertellen over hoe het is om je passie niet meer uit te kunnen voeren. Het zijn emotione-le verhalen, maar naast tranen is er

GEZONDMUSICEREN?(OCHTEND)

Verslag ochtendprogramma

6

ook woede. Een muzikant met een gehoorbeschadiging is ontzettend kwaad. Het filmfragment eindigt met zijn woorden: ‘Ik ben razend om wat er met mij gebeurd is. Ik weet dat heel veel mensen hier last van hebben maar er werd nooit over gesproken. Pas de laatste paar jaar is er aandacht voor. Tijdens mijn jaren op het conservatorium en de eerste vijfentwintig jaren van mijn carrière hoorde ik hier niets over!’ Dagvoor-zitter Christiaan Kuyvenhoven zegt geraakt te zijn door de verhalen.

We zijn wakker geschud. Maar Vera Baadjou, promovenda aan de Universiteit van Maastricht en re-validatiearts in opleiding, drukt ons ook nog even met de neus op de feiten. Uit het grootste onderzoek naar klachten bij musici, een Ame-rikaans onderzoek uit 1988 onder leden van 48 opera- en symfonieor-kesten bleek al dat 82 procent van de ondervraagden wel eens medische problemen hebben gehad en dat 76 procent daarvan ernstige hinder on-dervond bij het musiceren. Uit een onderzoek dat Baadjou zelf heeft uitgevoerd onder 132 Nederlandse eerstejaars conservatoriumstudenten bleek dat meer dan 80 procent al eens klachten had gehad. ‘25 Pro-cent heeft nu al last bij het spelen’, vertelt Baadjou ons, ‘en die mensen staan nog maar aan het begin van hun carrière’. Aandacht voor het probleem is dus essentieel, wil ze ons meegeven. ‘Maak het bespreekbaar!’

‘Als je gaat bergbeklimmen ga je nooit op weg zonder een rugzak met survivalspullen. Je trekt goede schoenen aan en zorgt ervoor dat je voldoende eten en drinken bij je hebt. En je neemt een EHBO-doos mee, en pleisters. Als musicus heb je je eigen rugzak nodig en je eigen survivalpakket.’ Dat wil logopediste Rianne Heezen, docente Stemge-bruik en Spreekonderwijs aan de hogeschool Windesheim in Zwolle, ons meegeven. Die survivalkit wordt samengesteld door de werkgroep Gezond Musiceren, waar Heezen ook deel van uitmaakt. Hun speer-punten? Bewustwording creëren, een wegwijzer zijn en basisvaardig-heden aanleren. Studenten krijgen een Body, Mind en Communica-tion Introductiedag, waar ze die basisvaardigheden leren. Daarnaast komen in workshops en minors de BMC-onderdelen terug. Cursussen Feldenkrais of logopedie komen terug in het onderwijs. Zouden mensen als violiste Janine Jansen, die een burnout heeft gehad, en zange-res Caro Emerald., die een poliep op haar stembanden had, minder problemen hebben gehad wan-neer ze tijdens hun opleiding meer voorlichting hadden gehad? Rianne Heezen vindt het een zeer plausibe-le aanname.

Een plek waar BMC al he-lemaal geïntegreerd is, is de sport-wereld. Daar wordt al gekeken naar hoeveel er getraind moet worden, en

‘25 PROCENT HEEFT NU AL LAST BIJ HET SPELEN’

Verslag ochtendprogramma

7

hoe men fysiek en psychisch gezond kan blijven en daardoor tot betere prestaties te komen. Iemand die daar alles vanaf weet is Rico Schuyers, sportpsycholoog voor onder ande-re NOC NSF, maar hij krijgt ook steeds meer Nederlandse orkesten onder zijn hoede. Een van de din-gen waar hij bij sporters aan werkt, is mentale weerbaarheid. Hoe ga je om met tegenslagen? Hoe blijf je vechten in een verloren situatie? En hoe ga je om met vermoeidheid? In de sport maar ook in de muziek is laatstgenoemde vaak een reden voor fouten en blessures. En kritiek, hoe ga je daarmee om? Hoe ga je om met vernederingen van je docent of van je collega’s? Volgens Schuyers zijn er vier vlakken waar je invloed op kunt uitoefenen: motivatie, span-ning, concentratie en zelfvertrouwen. ‘Iedereen moet weten dat deze vier onderdelen te beïnvloeden zijn, aldus Schuyers. ‘Zo brengen we het men-tale iets meer naar de werkvloer en halen we het iets meer uit het taboe.’

Een van de dingen die we bijvoorbeeld kunnen doen, is dui-delijke doelen stellen. ‘Dan vraag ik een sporter: wat is je doel? En als hij dan antwoordt dat hij Olympisch goud wil winnen, vraag ik vervol-gens waaróm ze dat willen? Waarom willen ze goud winnen? Waarom willen ze dertig uur per week trai-nen? Als ik dat vraag blijft het vaak lang stil.’ Tot slot legt Schuyers ons het principe van de aandachtscirkels

uit. Cirkel 1 is de meest ideale: als je in die cirkel zit ben je alleen maar bezig met je taak. Invloeden van buitenaf leiden je dan niet af. Cir-kel 6 is de ergste: ‘Je kent het wel: je hebt je mooie pak aangetrokken, zit met je instrument op het podium. Het orkest begint te spelen, en jij denkt: wat doe ik hier eigenlijk?’

De zaal lacht. Schuyvers vindt dat fijn ‘want een oude cabaret-wet leert ons dat je er pas om kunt lachen wanneer je het herkent’. Rico Schuyvers heeft ons een mooi inkijkje gegeven in de sportpsycho-logie. Er ligt een mooie uitdaging om te kijken welke initiatieven in de kunst gebruikt kunnen worden.

Naast alle sprekers worden wij er ook regelmatig aan herinnerd hoe mooi het vak van musicus is: Joep van Weert zingt kleinkunst-liedjes, een combo van gitaar en viool speelt een Spaans slaapliedje en saxofoonkwartet Sax & Groove swingt ons uit de stoelen. Een ont-spannen afwisseling met al het ver-bale geweld van deze ochtend.

Slotspreker deze ochtend is Gaby Allard, directeur van de ArtEZ Dansacademie. Zij zal ons laten zien dat een verandering in het curri-culum spectaculaire resultaten kan geven. Na haar actieve danscarrière zette ze verschillende onderzoeken op naar training en belasting van dansers. En toen ze aangesteld werd

‘ALS MUSICUS HEB JE JE EIGEN RUGZAK NODIG EN JE EIGEN SURVIVAL-PAKKET’

Verslag ochtendprogramma

8

als directeur van de Dansacademie vond ze dat het tijd was voor een radicale verandering. Het bleek dat 40 procent van de blessures onder HBO dansstudenten voortkwamen uit overbelasting en overcompen-satie. Dat zijn blessures die voorko-men kunnen worden. Het werd tijd om kritisch te kijken naar het on-derwijsschema.

Er waren nogal wat proble-men bij de Dansacademie: het per-centage dropouts was veel te hoog, de academie had een slechte reputa-tie en het contact met het werkveld was niet optimaal. Er werd gekozen om voortaan in fases te werken. Ie-der jaar werd opgedeeld in vier fases met elk een eigen opbouw. ‘Het bleek bijvoorbeeld dat veel blessures voorkwamen vlak na de vakanties, wanneer de studenten meteen weer begonnen met springoefeningen. Wanneer we na elke vakantie een tijdje wachtten met die zware oe-feningen, scheelde dat blessures en hadden de studenten na een tijdje veel meer kracht om te springen’. Dat werd één van de speerpunten van het nieuwe curriculum: een betere dosering van lessen. Gaby rolt een dik pak papier uit. Het is het curriculum: een tijdsbalk met allerhande gekleurde vakjes die staan voor de verschillende componenten van de opleiding aan de dansacade-mie. ‘Volhouden loont’, zegt Allard. ‘Ook ik kom in uit de danspraktijk, ook ik heb ook een artistiek leider

gehad die zei: ik weet wel dat het anders moet, maar het kán niet an-ders. Maar het kan dus wél’.

Want de resultaten zijn er: het percentage dropouts is verlaagd van 66 procent naar 8 procent. De kritieken op het nieuwe curriculum zijn lovend.

‘Je leidt een kunstenaar op om een excellente kunstenaar te worden, en de studenten raken geen tijd meer kwijt aan blessures. Want elke dag die je geblesseerd bent, ben je kwijt.’ Met deze inspiratievolle woorden kunnen wij de lunch in.

* * *

‘ELKE DAG DIE JE GE-BLESSEERD BENT, BEN JE KWIJT’

10

Verslag middagprogramma

Na een heerlijke lunch kun-nen we in de workshops dieper ingaan op de drie componenten van Gezond Musiceren: Body, Mind en Communication. In elke work-shopronde staat één van de drie onderdelen centraal. Overal in de Deventer Schouwburg zaten men-sen bijeen om te leren op een nieu-we, bewuste manier te leven en te musiceren.

Zoals in de kleine zaal, waar in ronde 1 Dianne Bolte uitlegt wat dispokinesis is. Een ingwikkelde naam, maar het betekent ‘natuurlijk bewegen’. Elk mens heeft natuur-lijke houdingsreflexen. En als je die houdingsreflexen op de juiste manier gebruikt heb je een betere houding, een betere ademsteun en een betere embouchure. Veel klach-ten van muzikanten komen voort uit het feit dat ze verkeerd bewegen. Iets waar Bolte zelf ook mee heeft geworsteld: ‘ik heb door klachten twee jaar niet piano kunnen spelen. Had ik toen maar van dispokinesis geweten. Dat had me veel ellende kunnen besparen.’

We lopen verder. In de foyer geeft Michael Gustorff de workshop ‘anders oefenen door anders den-ken’. Plannen: studenten hebben moeite om te plannen, studeren, geld verdienen. Volgens hem moe-ten we onszelf ‘meester’ maken om heel veel problemen ‘Studenten zien zichzelf als slachtoffer van de mis-planning. Je gaat eronder gebukt. Maar maak jezelf meester van het plannen. Sebastian Vettel en Michael Schumacher maken ook fouten, rijden zichzelf soms ook het zieken-huis in. Maar dat geeft niet, want ze zijn meester. Als meester mag je fouten maken.’

Gustorff praat enthousiast ver-der: ‘Studenten vinden dat ze altijd te weinig oefenen. Daardoor heb-ben ze een permanent schuldgevoel. Maar stel je voor dat je een meester in het plannen bent. Als je je vaste dingen alvast plant, weet je dat je die tijd al niet kunt oefenen. Daar hoef je je daar dus ook niet meer schuldig over te voelen.’ ‘Maar’, zo drukt hij ons op het hart, ‘plan maximaal 80 procent van je tijd vol.

‘WE MOETEN ONSZELF ‘MEESTER’ MAKEN’

OPTIMAALPRESTEREN!(MIDDAG)

11

Want de dag loopt altijd anders dan verwacht.’

De bel luidt voor ronde twee. Wij zitten inmiddels bij psycholoog Hans Vos. Die legt ons iets uit over de jongeren waar veel van de hier aanwezige docenten mee werken: de adolescenten.

‘Om een goede musicus te zijn moet je je vereenzelvigingen met wat je doet. Dat klinkt heel eenvoudig en tegelijk ook heel vaag. Je moet je identiteit vormen, en daar hoort ook je beroepsindenti-teit bij. En je moet aan je zelfstan-digheid werken. Je losmaken uit je thuissituatie. Een autonoom bestaan leven. Deze ontwikkeling maak je door tussen je zestiende en je tweeentwintigste. In de adolescen-tentijd moet je heroriënteren. En je losmaken wat zo vertrouwd is. Een deel van losmaken gaat via verzet-ten. Verzetten tegen je ouders, maar ook tegen je leraren. Als je met mensen in deze leeftijdsgroep werkt, kom je dezelfde strubbelingen tegen als de strubbelingen die ouders met kinderen kunnen hebben.’

Nuttige informatie voor alle docenten in de zaal. Verderop zit Ilse van Griensven een heel an-dere workshop te geven. Zij geeft ademtraining. We mogen onze ogen sluiten of de blik richten op een vast punt, en ons focussen op onze ademhaling. Achtereenvolgens

moeten we verschillende zinnen in gedachten nemen. Zinnen als ‘er is genoeg ruimte om te ademen’ en ‘er is genoeg tijd om te ademen’. Zo worden we ons bewust van onze ademhaling. Het helpt meteen.

Een deur verder legt sportpsy-choloog Brendon Koolen hoe je je beter kunt concentreren. Dat heeft te maken met wat voor type mens je bent. Zit je veel te piekeren? Dan ben je een ‘klein binnen’ type. Wat je dan moet doen? ‘Groot buiten’ denken, en dus moet je je ogen wijd openhouden en alles om je heen in je opnemen. Want je kunt je maar op één ding tegelijk focussen, dus als je om je heen kijkt kun je niet pie-keren. De atleet Rutger Smith, die door Koolen wordt begeleid, is pre-cies zo’n type mens. Voordat hij moet kogelstoten kijkt hij daarom naar de tribune. Zodat hij niet piekert.

We hebben workshops gehad over body en mind, en in de laat-ste ronde komt de communicatie ter sprake. Bijvoorbeeld de stem, bij logopediste Rianne Heezen. En dat is niet alleen interessant voor de zangers in de zaal. Want ook leer-krachten hebben hun stem hard nodig, en uit onderzoek is gebleken dat 50 tot 60 procent van de leraren op een zeker moment last van hun stem krijgen. Er zijn twee typen stemproblemen, zo legt Heezen ons uit. Allereerst de problemen die voortkomen uit een luie houding,

Verslag middagprogramma

‘ER IS GENOEG TIJD OM TE ADEMEN’

‘LOSMAKEN WAT VER-TROUWD IS’

OPTIMAALPRESTEREN!(MIDDAG)

12

Verslag middagprogramma

waarbij de houding gecompen-seerd wordt met een stijve nek. Ten tweede kun je ook te stram staan, waardoor je strottenhoofd helemaal geen ruimte krijgt. Van schrik gaan de workshopgasten rechtop zitten. Strottenhoofd vrij houden mensen!

Wie er ook zijn strottenhoofd de ruimte geeft, is de man die in de workshop Stemmeting een micro-foontje heeft gekregen. Peter Pabon vertelt hem welke noten hij moet zingen, en terwijl hij van hoog naar laag glijdt verschijnt er achter hem op het scherm een patroon van rode en groene bolletjes. Zo kunnen we precies zien hoe groot zijn bereik is. Moegezongen, geademd en ge-concentreerd sluiten we de dag af in de foyer. Geïnspireerd door alle indrukken staan de monden niet stil. Iedereen wil verder met de opgeda-ne kennis. Gezond Musiceren staat op de agenda, en aan de bezoekers te horen blijft dat ook zo.

‘Wat me het meest nieuw

in de oren klonk was het verhaal van Rico Schuyvers, de sportpsy-choloog’, zegt Wolter Wenkink. Zijn klasgenote Nadya van’t Hoff valt hem bij: ‘Hij vertelde over de aandachtskringen. Het is het bes-te wanneer je in aandachtskring 1 zit. Ik studeer muziektheater en ik merk dat ik te vaak in aandachts-kring 3 zit. Dan ben ik tijdens het optreden meer bezig met hoe het eigenlijk zou moeten gaan, dan met

het optreden. Daar kan ik nu aan gaan werken.’

Matthias Wittwer is docent compositie van film en theater aan ArtEZ in Arnhem, en hij heeft het meest genoten van de workshop over concentratie. ‘Men had het over verschillende typen mensen. Ik ben een ‘groot binnen’ mens, dat betekent dat ik altijd bezig ben met theorieen en grote lijnen. Als ik daaruit wil komen, moet ik zo nu en dan ‘klein buiten’ denken, en me focussen op een detail in mijn omgeving. Omdat je niet tegelijk aan twee dingen kunt denken, stap ik dan automatisch even uit mijn ‘groot binnen’ wereld’. Maar op de vraag of hij echt iets met deze in-formatie gaat doen, antwoordt hij lachend: ‘ik ga eens even in mijn groot binnen bedenken of ik daar iets mee ga doen’.

Jeanette Warbroek heeft de workshop Feldenkrais gegeven, en heeft zelf ook erg van de dag ge-noten: ‘Het is fijn dat iets wat al zo lang speelt - gezond musiceren - nu eindelijk de aandacht krijgt. Blijk-baar is de tijd nu rijp om het pro-bleem aan te pakken. Maar het mag niet bij deze bijzondere dag blijven. Het moet op de agenda blijven staan. Want muziek maken is fantas-tisch, maar het mag niet ten koste gaan van jezelf.’

* * *

‘HET IS FIJN DAT ‘GEZOND MUSICEREN’ EINDELIJK AANDACHT KRIJGT’

15

WAT NEEM JE MEE?Vragenrondje

Wat me het meest nieuw in de oren klonk was het verhaal van Rico Schuyvers, de sportpsycholoog', zegt Wolter Wenkink. Zijn klasgenote Nadya van't Hoff valt hem bij: 'Hij vertelde over de aandachtskringen. Het is het beste wanneer je in aandachtskring 1 zit. Ik studeer muziektheater en ik merk dat ik te vaak in aandachtskring 3 zit. Dan ben ik tijdens het optreden meer bezig met hoe het eigenlijk zou moeten gaan, dan met het optreden. Daar kan ik nu aan gaan werken.

Jeanette Warbroek heeft de workshop Feldenkrais gegeven, en heeft zelf ook erg van de dag genoten: 'Het is fijn dat iets wat al zo lang speelt - gezond musiceren - nu eindelijk de aandacht krijgt. Blijkbaar is de tijd nu rijp om het probleem aan te pakken. Maar het mag niet bij deze bijzondere dag blij-ven. Het moet op de agenda blijven staan. Want muziek maken is fantastisch, maar het mag niet ten koste gaan van jezelf.

Matthias Wittwer is docent compositie van film en thea-ter aan ArtEZ in Arnhem, en hij heeft het meest genoten van de workshop over concentratie. 'Men had het over verschillende typen mensen. Ik ben een 'groot binnen' mens, dat betekent dat ik altijd bezig ben met theori-een en grote lijnen. Als ik daaruit wil komen, moet ik zo nu en dan 'klein buiten' denken, en me focussen op een detail in mijn omgeving. Omdat je niet tegelijk aan twee dingen kunt denken, stap ik dan automatisch even uit mijn 'groot binnen' wereld'. Maar op de vraag of hij echt iets met deze informatie gaat doen, antwoordt hij lachend: 'ik ga eens even in mijn groot binnen bedenken of ik daar iets mee ga doen.