Literatuurstudie: Literatuurstudie: Evidence-based Nursing Evidence-based Nursing

bij diabetespatiëntenbij diabetespatiënten

Sabine VerstraeteRoseline Debaillie

Wit-Gele Kruis Vlaanderen

OverzichtOverzicht

Definitie Evidence-Based NursingDefinitie Evidence-Based Nursing OnderzoeksvragenOnderzoeksvragen ZoekstrategieZoekstrategie Diabeteseducatie door Diabeteseducatie door

verpleegkundigen vanuit een verpleegkundigen vanuit een evidence-based standpuntevidence-based standpunt

Verpleegaanbevelingen diabeteszorg Verpleegaanbevelingen diabeteszorg in de literatuurin de literatuur

ConclusiesConclusies

Evidence-Based NursingEvidence-Based Nursing

Wat?Wat?– EBN is het oordeelkundig gebruik maken EBN is het oordeelkundig gebruik maken

van verzamelde resultaten van van verzamelde resultaten van wetenschappelijk onderzoek bij het nemen wetenschappelijk onderzoek bij het nemen van beslissingen voor de individuele van beslissingen voor de individuele patiënt.patiënt.

Waar te vinden?Waar te vinden?– DatabankenDatabanken

» Pubmed, medline: medische databankenPubmed, medline: medische databanken» Cinahl, Invert: verpleegkundige databankenCinahl, Invert: verpleegkundige databanken

Vragen Vragen

Wat is evidence-based te vinden over:Wat is evidence-based te vinden over:

Educatie van Educatie van diabetespatiënten type 2.diabetespatiënten type 2.

Interventies die verpleegkundigen Interventies die verpleegkundigen kunnen helpen bij de educatie van kunnen helpen bij de educatie van deze patiënten.deze patiënten.

Verpleegaanbevelingen rond Verpleegaanbevelingen rond diabeteszorg.diabeteszorg.

ZoekstrategieZoekstrategie Zoektermen:Zoektermen:

– Diabetes type 2, diabetes mellitusDiabetes type 2, diabetes mellitus– Home care, primary health careHome care, primary health care– Nursing, nursing interventions, nursing Nursing, nursing interventions, nursing

managementmanagement– Education, self-managementEducation, self-management

Databases:Databases:– Pubmed, Medline, Cinahl, InvertPubmed, Medline, Cinahl, Invert

Tijdsperiode: 1995 tot en met 2004Tijdsperiode: 1995 tot en met 2004

DiabeteseducatieDiabeteseducatie

AlgemeenAlgemeen Evolutie van didactische interventies Evolutie van didactische interventies

naar meer ‘collaborative’ interventies:naar meer ‘collaborative’ interventies:– Didactische: geen interactie tussen patiënt Didactische: geen interactie tussen patiënt

en educator.en educator.– Collaborative: interactie tussen patiënt en Collaborative: interactie tussen patiënt en

educator. Patiënt neemt actief deel aan de educator. Patiënt neemt actief deel aan de educatie.educatie.

Review: 72 studies: collaborative interventiesReview: 72 studies: collaborative interventies meer positieve resultaten dan didactische. meer positieve resultaten dan didactische.

DiabeteseducatieDiabeteseducatie

AlgemeenAlgemeen Self-efficacy Self-efficacy

‘‘de persoonlijke inschatting die iemand heeft van zijn de persoonlijke inschatting die iemand heeft van zijn eigen mogelijkheden om een bepaald gedrag uit te eigen mogelijkheden om een bepaald gedrag uit te kunnen voeren.’ (Banduras, 1977)kunnen voeren.’ (Banduras, 1977)

Self-efficacy van de patiënt bevorderen:Self-efficacy van de patiënt bevorderen:– Door oefeningDoor oefening– Door observatieDoor observatie– Overtuiging door derdenOvertuiging door derden– Door rekening te houden met zelfwaarderingDoor rekening te houden met zelfwaardering

Effectiviteit van verpleegkundige interventies Effectiviteit van verpleegkundige interventies rond diabeteszorg en educatie: 6 artikelsrond diabeteszorg en educatie: 6 artikels

Evaluation of a nurse-care management system to Evaluation of a nurse-care management system to improve outcomes in patients with complicated improve outcomes in patients with complicated

diabetes diabetes (Diabetes Care, 2003)(Diabetes Care, 2003)

Duur interventie : 12 maandenDuur interventie : 12 maanden Significante variabelen:Significante variabelen:

– HgA1c, totale en LDL-cholesterolHgA1c, totale en LDL-cholesterol

Interventie (n = 85)Interventie (n = 85) Controle (n = 84)Controle (n = 84)- Consultatie (90 min) bij verpleegkundige - Consultatie (90 min) bij verpleegkundige met ontwikkeling van individuele met ontwikkeling van individuele zelfzorgplan.zelfzorgplan.

- Wekelijkse groepseducatie (één maand).- Wekelijkse groepseducatie (één maand).

- Telefonische follow-up door de - Telefonische follow-up door de verpleegkundige.verpleegkundige.

-Gewone zorg: -Gewone zorg: diabetesfolder, instructies diabetesfolder, instructies aanmoedigend om naar de aanmoedigend om naar de huisarts en het huisarts en het diabetescentrum te blijven diabetescentrum te blijven gaan.gaan.

Impact of automated calls with nurse follow-up on Impact of automated calls with nurse follow-up on diabetes treatment outcomes in a department of diabetes treatment outcomes in a department of

veterans affairs health system veterans affairs health system (diabetes care, 2001)(diabetes care, 2001)

Duur interventie: 12 maandenDuur interventie: 12 maanden Significante variabelen:Significante variabelen:

– Frequentie glycemiecontrole, aantal voetcontroles, aantal Frequentie glycemiecontrole, aantal voetcontroles, aantal consultaties bij podoloog of diabetescentrum, aantal testen consultaties bij podoloog of diabetescentrum, aantal testen cholesterolcholesterol

– HgA1c (bij patiënten met HgA1cHgA1c (bij patiënten met HgA1c>>8% at baseline), diabetes 8% at baseline), diabetes gerelateerde symptomen, tevredenheid over de zorggerelateerde symptomen, tevredenheid over de zorg

Interventie (n = 132)Interventie (n = 132) Controle (n = 140)Controle (n = 140)- Geautomatiseerde telefoonoproepen.- Geautomatiseerde telefoonoproepen.

- Telefonische follow-up door - Telefonische follow-up door verpleegkundige. verpleegkundige.

-Gewone zorg.-Gewone zorg.

The nurse specialist as main care-provider for The nurse specialist as main care-provider for patients type 2 diabetes in a primary care setting: patients type 2 diabetes in a primary care setting:

effects on patient outcomes effects on patient outcomes (International Journal of Nursing Studies, 2002)(International Journal of Nursing Studies, 2002)

Duur interventie: 12 maandenDuur interventie: 12 maanden Significante variabelen:Significante variabelen:

– HgA1c, bloeddruk, totale cholesterol en HgA1c, bloeddruk, totale cholesterol en triglyceriden, kennistriglyceriden, kennis

Interventie (n = 175)Interventie (n = 175) ControleControle

-Shared-care programma met -Shared-care programma met diabetesverpleegkundige als diabetesverpleegkundige als hoofdzorgverlener (directe patiëntenzorg, hoofdzorgverlener (directe patiëntenzorg, coördinatie en organisatie van zorg, educatie coördinatie en organisatie van zorg, educatie en consultatie).en consultatie).

-Gewone zorg met arts -Gewone zorg met arts als hoofdzorgverlener.als hoofdzorgverlener.

Nurse Case management to improve glycemic control Nurse Case management to improve glycemic control in diabetic patients in a health maintenance in diabetic patients in a health maintenance

organization organization ((Annals of Internal Medicine, 1998)Annals of Internal Medicine, 1998)

Duur interventie: 12 maandenDuur interventie: 12 maanden Significante variabelen:Significante variabelen:

– HgA1cHgA1c

Interventie (n = 71)Interventie (n = 71) Controle (n = 67)Controle (n = 67)

- Individuele educatie bij - Individuele educatie bij diabetesverpleegkundige + follow-up gesprek diabetesverpleegkundige + follow-up gesprek twee weken later.twee weken later.

-12-uren educatieprogramma: individueel -12-uren educatieprogramma: individueel advies van diëtiste – bewegingsdeskundige – advies van diëtiste – bewegingsdeskundige – groepssessies – follow-up door groepssessies – follow-up door verpleegkundige (via telefoon en via verpleegkundige (via telefoon en via huisbezoeken).huisbezoeken).

-Gewone zorg: -Gewone zorg: opvolging door de opvolging door de huisarts.huisarts.

Impact of population management with direct Impact of population management with direct physician feedback on care of patients with type 2 physician feedback on care of patients with type 2

diabetesdiabetes((Diabetes Care, 2003)Diabetes Care, 2003)

Duur interventie: 3 maandenDuur interventie: 3 maanden Significante variabelen:Significante variabelen:

– Grotere proportie van evidence-based Grotere proportie van evidence-based richtlijnen die opgevolgd worden.richtlijnen die opgevolgd worden.

Interventie (n = 149)Interventie (n = 149) Controle (n = 149)Controle (n = 149)- Nurse practitioner mailt - Nurse practitioner mailt patiëntspecifieke aanbevelingen (testen patiëntspecifieke aanbevelingen (testen – therapiewijzigingen) door naar – therapiewijzigingen) door naar huisarts.huisarts.

-Nurse practitioner stuurt -Nurse practitioner stuurt geen aanbevelingen door.geen aanbevelingen door.

Interventions to improve the management of diabetes Interventions to improve the management of diabetes in primary care, outpatient and community settings.in primary care, outpatient and community settings.

Diabetes Care, 2001Diabetes Care, 2001

Systematic review met als doel effectieve Systematic review met als doel effectieve interventies te identificeren ter verbetering van interventies te identificeren ter verbetering van het managen van de diabeteszorg.het managen van de diabeteszorg.

Steekproef: 41 studies bekekenSteekproef: 41 studies bekeken Resultaten:Resultaten:

– Combinatie vanCombinatie van» Postgraduate opleidingPostgraduate opleiding» Professionele interventies (feedback, educatie)Professionele interventies (feedback, educatie)» Degelijke follow-upDegelijke follow-up

Leiden tot een verbetering van het Leiden tot een verbetering van het zorgproces.zorgproces.

Conclusies diabeteseducatie door Conclusies diabeteseducatie door verpleegkundigen vanuit een evidence-verpleegkundigen vanuit een evidence-

based standpuntbased standpunt

Effectieve verpleegkundige interventies (d.i. met Effectieve verpleegkundige interventies (d.i. met significante resultaten) zijn:significante resultaten) zijn:

- Ontwikkelen van een individuele zelfzorgplan- Ontwikkelen van een individuele zelfzorgplan

- Individuele educatie + follow-up- Individuele educatie + follow-up

- Groepseducatie + follow-up- Groepseducatie + follow-up

- Telefonische follow-up- Telefonische follow-up

- Substitutie van een aantal taken van arts naar - Substitutie van een aantal taken van arts naar verpleegkundige (directe patiëntenzorg, educatie, verpleegkundige (directe patiëntenzorg, educatie, consultatie, organisatie van zorg) consultatie, organisatie van zorg)

- Volgen van post-graduate opleidingen- Volgen van post-graduate opleidingen

- Multidisciplinaire samenwerking- Multidisciplinaire samenwerking

Literatuur verpleegaanbevelingenLiteratuur verpleegaanbevelingen

Welke evidence-based Welke evidence-based verpleegaanbevelingen zijn er te vinden verpleegaanbevelingen zijn er te vinden rond diabeteszorg?rond diabeteszorg?

– Methode: opzoeken van internationale guidelinesMethode: opzoeken van internationale guidelines

(Amerika, Nederland, Canada)(Amerika, Nederland, Canada)– I.v.m. glycemiebepaling, HgA1c, injectiezone, I.v.m. glycemiebepaling, HgA1c, injectiezone,

voetcontrole, gewichtscontrole, andere voetcontrole, gewichtscontrole, andere aandachtspunten (dit zijn namelijk de aspecten die aandachtspunten (dit zijn namelijk de aspecten die in de WGK-verpleegaanbevelingen diabetes in de WGK-verpleegaanbevelingen diabetes staan).staan).

Literatuur verpleegaanbevelingenLiteratuur verpleegaanbevelingen

Glycemiebepaling:Glycemiebepaling:– Individueel te bepalen (frequentie verhogen bij Individueel te bepalen (frequentie verhogen bij

sommige populaties of bij wijzigingen therapie).sommige populaties of bij wijzigingen therapie).– Dagprofiel bij slecht geregelde patiënten: 4 x daagsDagprofiel bij slecht geregelde patiënten: 4 x daags– Glycemiebepaling bij patiënten op insuline die stabiel Glycemiebepaling bij patiënten op insuline die stabiel

zijn: 2 tot 4 x daagszijn: 2 tot 4 x daags

Frequentie HgA1c bepaling:Frequentie HgA1c bepaling:– Geen verpleegkundige aangelegenheid, maar Geen verpleegkundige aangelegenheid, maar

verpleegkundige interventies hebben een positieve verpleegkundige interventies hebben een positieve invloed op HgA1c (cfr. literatuuroverzicht). invloed op HgA1c (cfr. literatuuroverzicht).

– Jaarlijks, om de 6 of 3 maanden naargelang de Jaarlijks, om de 6 of 3 maanden naargelang de patiënten de behandelingsdoelstellingen bereiken of patiënten de behandelingsdoelstellingen bereiken of niet.niet.

Literatuur verpleegaanbevelingenLiteratuur verpleegaanbevelingen

Injectiezone:Injectiezone:– Buik, dijen, billenBuik, dijen, billen– Armen sterk afgeraden:Armen sterk afgeraden:

» Kleine oppervlakte waardoor minder Kleine oppervlakte waardoor minder mogelijkheden voor rotatiemogelijkheden voor rotatie

» Onderhuidse vetlaag dun: gevaar om IM in te Onderhuidse vetlaag dun: gevaar om IM in te spuitenspuiten

» Moeilijk voor patiënt om zichzelf op een correcte Moeilijk voor patiënt om zichzelf op een correcte manier in te spuiten.manier in te spuiten.

Ontsmetten:Ontsmetten:– Niet ontsmetten tenzij patiënt verminderde weerstand Niet ontsmetten tenzij patiënt verminderde weerstand

heeft, of een zichtbaar bevuilde huid.heeft, of een zichtbaar bevuilde huid.

Literatuur verpleegaanbevelingenLiteratuur verpleegaanbevelingen

Voetcontrole:Voetcontrole:– Jaarlijkse uitgebreide voetcontrole bij artsJaarlijkse uitgebreide voetcontrole bij arts– Risicopatiënten: een voetcontrole om de 6, 3 Risicopatiënten: een voetcontrole om de 6, 3

maanden, maandelijks, of bij elk bezoek van maanden, maandelijks, of bij elk bezoek van zorgverlener en een visuele inspectie om de 3 zorgverlener en een visuele inspectie om de 3 maanden, wekelijks of dagelijks.maanden, wekelijks of dagelijks.

Gewichtscontrole:Gewichtscontrole:– Om de drie maanden, tenzij bij patiënten met Om de drie maanden, tenzij bij patiënten met

gewichtsproblemen of complicaties: individueel te gewichtsproblemen of complicaties: individueel te bepalen.bepalen.

Literatuur verpleegaanbevelingenLiteratuur verpleegaanbevelingen

Aandachtspunten waar vpk een belangrijke Aandachtspunten waar vpk een belangrijke signaalfunctie naar arts toe hebben:signaalfunctie naar arts toe hebben:– Hypertensie: de VPK dient zich van de gevolgen van Hypertensie: de VPK dient zich van de gevolgen van

hoge bloeddruk bewust te zijn en bij hypertensie de hoge bloeddruk bewust te zijn en bij hypertensie de arts verwittigen. arts verwittigen.

– Dieetadvies: de VPK moet het eetpatroon observeren Dieetadvies: de VPK moet het eetpatroon observeren en evalueren, de gevolgen van overgewicht duidelijk en evalueren, de gevolgen van overgewicht duidelijk kunnen maken, advies geven over de voeding en kunnen maken, advies geven over de voeding en doorverwijzen indien nodig.doorverwijzen indien nodig.

– Fysieke activiteit: de VPK moet aandacht hebben Fysieke activiteit: de VPK moet aandacht hebben voor de fysieke activiteit van de patiënt, deze voor de fysieke activiteit van de patiënt, deze stimuleren tot voldoende beweging en doorverwijzen stimuleren tot voldoende beweging en doorverwijzen indien nodig.indien nodig.

Literatuur verpleegaanbevelingenLiteratuur verpleegaanbevelingen

Aandachtspunten waar vpk een belangrijke Aandachtspunten waar vpk een belangrijke signaalfunctie naar arts toe hebben:signaalfunctie naar arts toe hebben:– Depressie: bij depressieve symptomen moet de VPK Depressie: bij depressieve symptomen moet de VPK

de patiënt kunnen doorverwijzen naar een arts.de patiënt kunnen doorverwijzen naar een arts.– Polypharmaca: de VPK moet een ge-update lijst Polypharmaca: de VPK moet een ge-update lijst

bijhouden van de medicatie van de patiënt (cfr. bijhouden van de medicatie van de patiënt (cfr. diabetespas).diabetespas).

– Geriatrische problemen: in geval de oudere diabeet Geriatrische problemen: in geval de oudere diabeet een geriatrisch probleem (vb. incontinentie, een geriatrisch probleem (vb. incontinentie, valincidenten,…) vertoont, moet de medicatielijst valincidenten,…) vertoont, moet de medicatielijst kritisch geëvalueerd worden.kritisch geëvalueerd worden.

– Roken: de VPK moet de patiënt stimuleren tot het Roken: de VPK moet de patiënt stimuleren tot het stoppen met roken, hem hierin raad geven en stoppen met roken, hem hierin raad geven en steunen.steunen.

ConclusiesConclusies

Verpleegkundigen spelen een Verpleegkundigen spelen een onmisbare rol in de diabeteszorg en onmisbare rol in de diabeteszorg en in de educatie van diabetespatiënten.in de educatie van diabetespatiënten.

Voor bepaalde aanbevelingen: nog Voor bepaalde aanbevelingen: nog meer onderzoek noodzakelijk.meer onderzoek noodzakelijk.

Evidence-Based Nursing bij Evidence-Based Nursing bij diabetespatiëntendiabetespatiënten

Dank voor uw aandacht!Dank voor uw aandacht!

Wit-Gele Kruis Vlaanderen Wit-Gele Kruis Vlaanderen

Sabine VerstraeteSabine Verstraete

Roseline DebaillieRoseline Debaillie