literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we...

29
Opvoeding door literatuur in de achttiende eeuw Mevrouw Schrauwen Norbertuscollege 2018-2019 V5c

Transcript of literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we...

Page 1: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

Opvoeding door literatuur in de achttiende eeuw

Mevrouw SchrauwenNorbertuscollege 2018-2019 V5c

Annabelle BrouwersNoa JansenAnnemijn JongenelenNeeltje Lodiers

Page 2: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

VoorwoordIn deze scriptie wordt het onderwerp Opvoeding door literatuur in de achttiende eeuw behandeld. Voor ons is dit natuurlijk een interessant onderwerp, omdat we allemaal als kleuters zijn opgevoed en nu nog opgevoed worden. In grote lijnen gebruiken ouders in deze tijd dezelfde opvoeding en zullen onze manieren van leven dus niet veel van elkaar verschillen, maar in de achttiende eeuw was dit wellicht anders. Naast onze eigen ervaringen met onze opvoeding spelen onze plannen voor de toekomst ook een rol in onze keuze voor dit onderwerp. Zo overweegt Noa een studie Pedagogische Wetenschappen Primair Onderwijs en Annabelle een studie Pedagogische Wetenschappen te doen. In deze studies zal opvoeding ook een groot aspect zijn.

Aan de hand van een werkschema hebben wij deze scriptie kunnen realiseren. Hierbij was het onze eigen verantwoordelijkheid om onze eigen taken te vervullen, zodat alles op tijd af zou zijn. Het traject begon natuurlijk met het lezen van onze primaire bronnen, waarna we deze en de secundaire bronnen konden gebruiken voor de verwerking van de informatie. Daarnaast hebben we veel gehad aan de informatie op de site iknoemjebloemen.nl Uiteindelijk is al onze informatie verwerkt in deze scriptie en hopen wij u goed te informeren over dit onderwerp.

Annabelle BrouwersNoa JansenAnnemijn JongenelenNeeltje Lodiers

1

Page 3: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

SamenvattingHet project ‘oude letterkunde’ draaide om het verzamelen van informatie over een bepaald tijdvak op het gebied van de ontwikkeling van de literatuur. Het thema dat wij als groep aangewezen kregen, was ‘opvoeding door literatuur in de achttiende eeuw’. Hierover is informatie verzameld en met behulp van kinderverhalen en -gedichten hebben wij ons in dit tijdvak kunnen verdiepen.

De belangrijkste vraag in ons onderzoek was: ‘Hoe hebben gebeurtenissen in de achttiende eeuw de Nederlandse literatuur uit deze periode beïnvloed?’ Naast deze hoofdvraag zijn er ook enkele deelvragen die het makkelijker hebben gemaakt om tot een goed antwoord te komen. Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden heeft elk groepslid twee primaire bronnen uit het aangewezen tijdvak gelezen, waardoor er in totaal dus de volgende vier boeken gelezen zijn:

● Sara Burgerhart - Wolff en Deken ● Kleine gedigten voor kinderen - Hieronymus van Alphen● Kobus en Agnietje - Justus van Effen● Letter-kransje voor lieve en brave kinderen - Petronella Moens/ De lieve en brave

Hendrik - Nicolaas Anslijn

Bij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden in de 18e eeuw. In de gedichtjes en boeken werd namelijk veel aandacht besteed aan het uitleggen van fenomenen, maar ook waarden en normen. De Verlichting heeft wel degelijk veel invloed gehad op de Nederlandse literatuur, aangezien het de oorzaak was van het begin van opvoeding met behulp van literatuur. De Verlichting heeft ervoor gezorgd dat mensen kritisch gingen kijken naar onderwerpen en de manier van het verspreiden van kennis. De kennis werd hier verspreid door in gedichtjes en verhaaltjes voor kinderen informatie en gedragsregels te verwerken.

2

Page 4: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

Inhoudsopgave- Inleiding p.4- Hoofdstuk 1: ‘Sara Burgerhart’ - Wolff en Deken p.6

- De historische achtergrond p.6- De inhoud van de primaire bron p.6- De auteur en afkomst van het literaire werk p.7- Interpretatie p.7- Samenhang met de achttiende eeuw p.7- Het huidige belang van het literaire werk p.7

- Hoofdstuk 2: ‘Kleine gedigten voor kinderen’ - Hieronymus van Alphen p.9- De historische achtergrond p.9- De inhoud van de primaire bron p.9- De auteur en afkomst van het literaire werk p.9- Interpretatie p.9- Samenhang met de achttiende eeuw p.10- Het huidige belang van het literaire werk p.10

- Hoofdstuk 3: ‘Kobus en Agnietje’ - Justus van Effen p.11- De historische achtergrond p.11- De inhoud van de primaire bron p.11- De auteur en afkomst van het literaire werk p.11- Interpretatie p.12- Samenhang met de achttiende eeuw p.12- Het huidige belang van het literaire werk p.12

- Hoofdstuk 4: ‘Letter-kransje voor lieve en brave kinderen’ - Petronella p.13Moens (deel a) en ‘De brave Hendrik’ - Nicolaas Anslijn (deel b)

- De historische achtergrond p.13- De inhoud van de primaire bron p.13- De auteur en afkomst van het literaire werk p.13- Interpretatie p.14- Samenhang met de achttiende eeuw p.14- Het huidige belang van het literaire werk p.14

- Conclusie p.15- Literatuurlijst p.16

3

Page 5: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

Inleiding‘Kent gij Hendrik niet, die altijd zoo beleefd zijnen hoed afneemt als hij voorbij gaat? Vele menschen noemen hem de brave Hendrik, omdat hij zoo gehoorzaam is, en omdat hij zich zoo vriendelijk jegens ieder gedraagt.’ Dit is een citaat uit het boek ‘De brave Hendrik’ van Nicolaas Anslijn, dat geschreven is in de 18e eeuw en tot een van de eerste kinderboeken behoort. Tijdens het project ‘oude letterkunde in Nederland’ is er in kleine groepen onderzoek gedaan naar de invloed van literatuur in verschillende tijdvakken. Wij kregen als groep het onderwerp ‘Opvoeding door literatuur’ aangewezen en we hebben ons dus in de literatuur uit de 18e eeuw verdiept.

Voor het onderzoek naar de literatuur in de achttiende eeuw kan de hoofdvraag ‘Hoe hebben gebeurtenissen in de achttiende eeuw de Nederlandse literatuur uit deze periode beïnvloed?’ worden gesteld. Bij deze hoofdvraag worden meerdere deelvragen gesteld:

- Wat is de historische achtergrond in deze tijd en hoe beïnvloed dit de literatuur?- Wat is de inhoud van de gelezen literatuur?- Wie is de auteur van de gelezen literatuur en waar komt de auteur vandaan?- Hoe kan de literatuur geïnterpreteerd worden?- Hoe past de literatuur in de achttiende eeuw?- Waarom is de gelezen literatuur tot op het heden een belangrijk geschreven werk?

Bij elke literaire bron is dezelfde methode gebruikt om deze bron zo goed mogelijk te begrijpen en uit te diepen. Allereerst werden alle bronnen gelezen door twee verschillende personen. Op deze manier kunnen lastige onderdelen uit de bron besproken worden en kan er een discussie ontstaan over het gelezen werk. Vervolgens, nadat alle bronnen gelezen waren, werden de bronnen verdeeld en kreeg iedereen een eigen bron. Hierdoor kan iedereen zich focussen op een bepaalde bron en hiervan alle details te weten komen. Dit werd onder andere gedaan door het lezen van secundaire bronnen. Nadat deze bronnen ook gelezen waren schreef iedereen zijn eigen antwoorden op de deelvragen. Hierdoor wordt een antwoord gevonden op de hoofdvraag, zeker door de vier primaire bronnen en de antwoorden op de deelvragen met elkaar te vergelijken.

In elk hoofdstuk van de scriptie wordt een primaire bron behandeld. In alle hoofdstukken wordt deze bron verder uitgewerkt aan de hand van de hier bovenstaande deelvragen. Het eerste hoofdstuk gaat over de eerste primaire bron: ‘Sara Burgerhart’, geschreven door Wolff en Deken. In het volgende hoofdstuk wordt ‘Kleine gedigten voor kinderen’ door Hieronymus van Alphen behandeld. Daarna wordt ‘Kobus en Agnietje’ door Justus van Effen. In het laatste hoofdstuk zal ‘Letterkransje voor lieve en brave kinderen’ door Petronella Moens en ‘De lieve en brave Hendrik’ door Nicolaas Anslijn uitgediept worden. Alle hoofdstukken sluiten goed op elkaar aan, aangezien de allemaal per stuk een primaire

4

Page 6: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

bron behandelen. Alle primaire bronnen komen uit de achttiende eeuw en leveren stuk voor stuk een bijdrage om de gestelde hoofdvraag goed te kunnen beantwoorden.

5

Page 7: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

Hoofdstuk 1: ‘Sara Burgerhart’ - Wolff en DekenDe historische achtergrondDeze roman is geschreven tijdens de Verlichting. In deze tijd zijn er veel ontwikkelingen op wetenschappelijk, natuurkundig en medisch gebied. Met de economische ontwikkelingen gaat het echter niet goed. Vanwege de grote armoede beginnen verontwaardigde burgers zelf initiatieven te nemen om de welvaart te verbeteren. Wolff en Deken moedigen dit aan en laten ook hun eigen mening horen. Als blijkt dat de oorlog, die Engeland aan de Nederlandse Republiek heeft verklaard, nog een poos zal duren, ontstaat de patriottenbeweging. Kortom, in deze periode was er veel onrust. Hiervan is echter weinig te merken in de Vaderlandsche Roman “Sara Burgerhart”, omdat deze eind 1760, begin 1770 werd geschreven, toen het politiek gezien nog rustig was.

Deze roman is geschreven tijdens de Verlichting. Gedurende deze periode hadden mensen veel nieuwe opvattingen over verschillende onderwerpen. In de Vaderlandsche Roman “Sara Burgerhart” beschrijven Wolff en Deken een aantal van deze opvattingen, waarbij ze hun eigen mening niet achterwege laten. In de Verlichting was Nederland, wat religie betreft, een tolerant land. Wel kregen mensen voordelen als ze lid waren van de officiële kerk. Wolff en Deken geloofden dat je ook kon geloven zonder streng in de leer te zijn. Deze mening brengen zij naar voren door de tante van Sara, die streng gelovig was, hatelijk te omschrijven. Ook speelde de liefde in de 18e eeuw een grote rol. In dit verhaal zie je dit, omdat zowat alle personages op zoek zijn naar de liefde. Daarnaast begint de gewone vrouw in deze periode een belangrijkere rol te krijgen. In dit boek komt dit naar voren door het verhaal over Sara Burgerhart, een gewone vrouwelijke burger, te omschrijven. Ten slotte beginnen mensen te geloven dat jongeren moeten worden opgevoed. Dit wordt bewezen door het verhaal waarin Sara geen goede opvoeding krijgt, waarna dit misgaat en Sara wordt misbruikt.

De inhoud van de primaire bronDe briefroman “Sara Burgerhart” vertelt over het leven van Sara Burgerhart, een jonge vrouw die haar beide ouders heeft verloren. Daarom woont ze bij haar tante, die behoort tot de groep vromen, waardoor zij een erg streng en sober leven kent. Sara voelt zich hier niet fijn en vlucht. Ze komt terecht bij weduwe Spilgoed. Aangezien Sara nooit veel vrijheid heeft gekend tijdens haar leven, vindt ze het nu lastig om met haar plotselinge vrijheid om te gaan. Ze wordt bemind door verschillende mannen. Zo wordt Hendrik Edeling gelijk verliefd op haar bij hun eerste ontmoeting. Daarnaast wordt Sara overdreven aanbeden door Jacob Brunier en verleidt Heer R. haar. Heer R. heeft echter geen goede bedoelingen met haar en sluit Sara op na een bezoek aan de Hortus Medicus. Ondanks het feit dat Hendrik Edeling niet veel vertrouwen heeft in een relatie tussen Sara en hem, blijft hij toch van Sara houden. Dit wordt versterkt op het moment dat Sara uitgeput en ziek thuis komt, nadat ze was

6

Page 8: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

opgesloten, en haar fouten inziet. Uiteindelijk trouwen Sara en Hendrik en krijgen ze samen vijf kinderen.

De auteur en afkomst van het literaire werkHet boek Sara Burgerhart is geschreven door Elisabeth Wolff en Agatha Deken. Zij groeien apart op (Wolff in Middenbeemster en Deken in Amsterdam). Nadat Deken in 1776 een bewonderende brief aan Wolff schrijft, ontmoeten zij elkaar en beginnen ze samen verhalen te schrijven. Dit was het begin van het bekendste schrijversduo uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Vanaf nu beginnen zij zowel solo als duo te schrijven. Dit boek schreven ze tijdens de Verlichting tussen 1760 en 1770, toen het politiek gezien rustig was in Nederland.

InterpretatieDe roman vertelt over het leven van Sara Burgerhart, een gewone vrouwelijk burger. In tegenstelling tot veel andere verhalen begint dit verhaal met het verkrijgen van vrijheid door Sara. Vervolgens beschrijft het hoe Sara met deze vrijheid omgaat. Een van de belangrijkste gebeurtenissen is het moment dat Sara wordt opgesloten en misbruikt door Heer R.. Hiermee wil het boek duidelijk maken, dat Sara niet heeft geleerd hoe zij met vrijheid om moet gaan en dat niet alle mensen goede bedoelingen hebben. Dit komt omdat ze vroeger geen goede opvoeding heeft gekregen, nadat haar ouders vroeg zijn gestorven. Ook besteedde haar tante, bij wie zij woonde, niet veel aandacht aan haar en probeerde haar te leren erg streng en sober te leven. Uiteindelijk is de boodschap dat kinderen opgevoed moeten worden om vervelende gebeurtenissen, zoals die bij Sara, te voorkomen.

Samenhang met de achttiende eeuwGedurende de Verlichting kreeg men veel nieuwe opvattingen op verschillende gebieden. Dit boek werkt aan de hand van verschillende thema’s het verhaal van Sara Burgerhart uit. Deze thema’s speelde ook een rol in deze periode. Ten eerste begint men te geloven dat je niet per se streng in de leer moet zijn om te geloven. In dit boek komt dit naar voren doordat de tante van Sara, die tot de vromen behoort, als een gemeen karakter wordt beschreven. Daarnaast kregen mensen het idee dat vrijheid in deze tijd de sleutel tot geluk was. Dit speelt door het hele verhaal over Sara’s omgang met haar vrijheid een rol. Ten slotte begon de gewone vrouw een belangrijkere rol in te nemen in de samenleving. Dit merk je in het boek, doordat Sara, een gewone vrouw, de hoofdpersoon speelt.

7

Page 9: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

Huidige belang van het literaire werkIn dit werk worden de verlichte ideeën uit deze periode naar voren gebracht. Ook laten de schrijfsters Wolff en Deken geregeld hun eigen meningen doorschemeren. Door dit boek te lezen leerden de mensen uit deze tijd wat men belangrijk vond en hoe de maatschappij beter kon worden. Vrijheid, gelijkheid en geluk waren bereikbare doelen en mensen kregen hoop. Wolff en Deken werden door deze roman erg bekend en het boek werd meerdere malen herdrukt en vertaald. Al met al hadden Wolff en Deken een enorme invloed op hun tijdgenoten.

8

Page 10: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

Hoofdstuk 2: ‘Kleine gedigten voor kinderen’ - Hieronymus van AlphenDe historische achtergrondTijdens de achttiende eeuw komen de ideeën van de Verlichting in Nederland overal naar voren. Mensen begonnen anders tegen bepaalde dingen aan te kijken en kregen nieuwe ideeën over ethiek, politiek, geloof en andere dagelijkse onderwerpen. Ook over de opvoeding van kinderen ontstonden nieuwe ideeën. Over alle nieuwe opvattingen werd veel geschreven, zodat de schrijvers hun ideeën konden verspreiden. Op deze manier konden ook andere mensen nadenken over nieuwe kritische ideeën en konden hier een eigen mening over ontwikkelen.

De inhoud van de primaire bronDe proeve van Hieronymus van Alphen bestaat uit allemaal verschillende kleine gedichten. Tussen de gedichten is geen rode draad, maar er zijn wel veel terugkomende thema’s in alle gedichten. De meest voorkomende thema’s zijn God, familie en nieuwe dingen leren. Alle gedichten zijn op een makkelijke manier geschreven, omdat de gedichten speciaal voor kinderen zijn geschreven. Bij sommige gedichten is de betekenis duidelijk te begrijpen. Bij andere gedichten is de betekenis minder makkelijk te ontdekken en moet er goed over het gedicht nagedacht worden.

De auteur en afkomst van het literaire werkDe ‘kleine gedigten voor kinderen’ is geschreven door Hieronymus van Alphen. Hieronymus van Alphen is geboren in Gouda op 8 augustus 1746. Hij overleed op 2 april 1803 in Den Haag. Hieronymus van Alphen is dus 56 jaar oud geworden, wat erg oud was voor de achttiende eeuw. In deze periode werden mannen gemiddeld 45 jaar oud. In het lange leven van Hieronymus van Alphen heeft hij twee verschillende vrouwen gehad. Zijn eerste vrouw stierf, waarna hij later met een andere vrouw trouwde. In totaal had Hieronymus van Alphen drie kinderen. Hieronymus van Alphen is het meest bekend om zijn ‘Proeve van kleine gedigten voor kinderen’, maar hij schreef ook andere dingen, zoals gedichtenbundels voor volwassenen. Voor zijn kinderen heeft hij drie verschillende dichtbundels geschreven, die hij anoniem uitgaf. In totaal heeft Hieronymus van Alphen 66 kindergedichtjes geschreven, die allemaal succesvol waren. Het succes was zelfs zo groot dat de dichtbundels uiteindelijk in verschillende talen werd uitgegeven.

InterpretatieDe gedichten die Hieronymus van Alphen in zijn gedichtenbundel heeft geschreven, zijn allemaal duidelijk en makkelijk te lezen. Alle gedichten hebben een achterliggend moraal, maar deze zijn makkelijk te herkennen. Dit past ook goed bij de gedachte dat de gedichten speciaal voor kinderen geschreven zijn. Door de makkelijke schrijfstijl en makkelijk

9

Page 11: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

herkenbare moralen kan elk kind het met zijn ouders of alleen lezen. Juist omdat kinderen moeten nadenken over de gedichtjes en er mee bezig zijn, kunnen ze veel leren van de voorbeelden die worden gesteld.

Samenhang met de achttiende eeuwDe achttiende eeuw staat bekend door de Verlichting. In de Verlichting ging men anders tegen bepaalde ideeën aankijken en begon men steeds kritischer te denken. Mensen kregen over veel dingen nieuwe opvattingen, zo ook over opvoeding. Ook werden in deze eeuw de eerste literaire werken uitgegeven die bedoeld waren voor kinderen. Deze boeken worden ook gezien als de allereerste Nederlandse kinderboeken. Kinderen werden op hun eigen niveau en in hun eigen taal aangesproken, en behoorden iets te leren van de boeken. De gedichtenbundel van Hieronymus van Alphen is ook bedoeld voor kinderen. In zijn gedichten behandelt Hieronymus van Alphen veel opvoedkundige onderwerpen door voorbeelden te stellen of andere metaforen in zijn gedichten te verwerken. Doordat de hele gedichtenbundel in het teken staat van de opvoeding en ook juist bedoeld is voor het kind zelf om daarvan te leren, past de bundel goed in de tijd van de achttiende eeuw en de opvattingen van deze eeuw.

Het huidige belang van het literaire werkDe proeve van kleine gedigten voor kinderen van Hieronymus van Alphen is tot op het heden nog steeds een erg belangrijk werk. Hieronymus van Alphen schreef zijn gedichten speciaal voor kinderen wat een nieuw fenomeen was in zijn tijd. Hiermee wordt de gedichtenbundel van Hieronymus van Alphen ook gezien als het eerste kinderboek in de Nederlandse literatuur. Elk jaar wordt de Hieronymus van Alphen prijs uitgereikt. Dit is een prijs, vernoemd naar Hieronymus van Alphen, voor mensen die veel bijdragen aan de kinderliteratuur.

10

Page 12: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

Hoofdstuk 3: ‘Kobus en Agnietje’ - Justus van EffenDe historische achtergrondKobus en Agnietje is geschreven in de 18de eeuw. Deze eeuw werd ook wel de Verlichting genoemd. De wereld veranderde op allerlei soorten gebieden, maar vooral de medische, natuurkundige en technische ontdekkingen waren erg belangrijk. Door deze ontwikkelingen kregen de mensen een hele andere kijk van de wereld. Dit beïnvloedde ook de manier van leven. Zo keken de mensen anders tegen onderwijs, opvoeding en sociale klassen aan. Veel mensen werden Verlichtingsdenkers. Mensen geloofden niet meer zo erg in dat God je geluk bepaalt, maar dat je die zelf moet creëren. Dit merk je ook in ‘Kobus en Agnietje’, Kobus besluit niet te wachten tot het lot hem met iemand verbindt. Hij stapt zelf op Agnietje af en probeert zelf zijn geluk waar te maken, ook al lukte dit niet meteen. Er kwam ook een andere kijk op het verschil tussen arm en rijk. Bij Kobus en Agnietje komt dit onderwerp ook aan bod. Kobus heeft namelijk een rijke familie, in tegenstelling tot Agnietje. De vader van Kobus kijkt niet naar hoe rijk Agnietje was, maar of ze een goed hart heeft. Aan al deze aspecten merk je dus goed dat de historische achtergrond het boek zeker heeft beïnvloed.

De inhoud van de primaire bronAgnietje staat een avond op haar moeder te wachten voor de deur van haar huis. Kobus loopt langs Agnietje en vraagt of hij haar testje mag lenen om een sigaartje op te steken. Uiteindelijk vertelt Kobus aan Agnietje dat hij haar leuk vindt. Agnietje zegt dat ze niet hetzelfde voelt en stuurt hem weg. Ongeveer een week later gaat Kobus weer langs Agnietje, maar deze keer neemt hij zijn zus Keetje mee. Keetje en Agnietje worden vriendinnen en zo komt ook Kobus dichter bij Agnietje. De vader van Kobus brengt ook een bezoekje aan zijn advocaat, de verteller en overbuurman van Agnietje, om te vragen of Agnietje een goede vrouw is. Uiteindelijk wordt de familie van Kobus, de familie van Agnietje en de advocaat uitgenodigd door de vader van Kobus. Er wordt besloten dat Kobus en Agnietje moeten trouwen. Agnietje heeft alleen geen bruidsschat, maar gelukkig biedt de tante van Kobus die aan en kunnen ze gaan trouwen.

De auteur en afkomst van het literaire werkDe auteur van Kobus en Agnietje is Justus van Effen. Justus van Effen is geboren op 21 februari 1684 in Utrecht. Van Effen was gouverneur bij families en Nederlands letterkundige. Hij maakte gezantschap reizen naar Zweden en Engeland. Mede door zijn reizen wist hij veel van de Engelse en Franse literatuur af. Ook studeerde hij rechten en promoveerde in 1727 in Leiden. In 1732 werd van Effen commies ‘s lands magazijnen te ‘s Hertogenbosch. Dit zelfde jaar trouwde van Effen, drie jaar later overleed hij echter aan maagkanker.

Literaire werken:

11

Page 13: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

In 1713 richtte Justus van Effen het tijdschrift Journal littéraire de la Haye op samen met Prosper Marchand en Willen Jacob’s Gravesande. Later, in 1731, richtte hij een weekblad op genaamd Hollandsche Spectator. In dit tijdschrift verscheen het verhaal Kobus en Agnietje. Verder zijn er in dit tijdschrift meerdere verhalen verschenen.

InterpretatieHet verhaal Kobus en Agnietje is in het oud-Nederlands geschreven, waardoor het in deze tijd wat moeilijker is om te lezen. Echter is het verhaal in de achttiende eeuw wat makkelijker geschreven, zodat het ook toegankelijk was voor kinderen. Het verhaal is niet een fantasie verhaal, maar gebaseerd op de realiteit. Zo kunnen kinderen zich ook herkennen in dit verhaal. Het verhaal is geschreven voor verschillende rangen, Agnietje heeft namelijk niet heel veel geld in tegenstelling tot Kobus. De boodschap achter het verhaal is zeer duidelijk, namelijk: je rang bepaald niet wie je lief mag hebben en met wie je mag trouwen.

Samenhang met de achttiende eeuwIn de achttiende eeuw werd literatuur gebruikt in de opvoeding van kinderen. In deze tijd gingen mensen meer nadenken over opvoeding en andere onderwerpen. Zo werd het verschil tussen arm en rijk ook veel minder. Kobus is namelijk van een hogere rang dan Agnietje. Mensen werden niet meer beoordeeld op hun rang, maar op hun doen en laten. Kobus en Agnietje worden uiteindelijk verliefd en de vader van Kobus gaat langs de buurman om wat vragen te stellen over Agnietje. De buurman vertelt dat Agnietje een lieve vrouw is en de vader van Kobus keurt Agnietje goed. De vader let dus helemaal niet op de rang van Agnietje, ze behoort namelijk tot de lagere rang, maar op haar gedrag. Dit is heel typisch voor deze tijd. Mensen beoordelen elkaar niet meer op geloof of rang, maar ze beoordelen elkaar op gedrag en hun doen en laten.

Het huidige belang van het literaire werkDit verhaal is nog steeds erg toepasselijk in deze tijd. Discriminatie op het gebied van geloof, “rang”, geslacht of ras is een van de belangrijkste onderwerpen vandaag de dag. Deze onderwerpen komen niet letterlijk terug in het verhaal Kobus en Agnietje, wel heeft dit verhaal dezelfde achterliggende gedachte. De gedachte is namelijk dat je niet iemand moet beoordelen op rang (in Kobus en Agnietje), geslacht, geloof of ras, maar je moet iemand beoordelen op gedrag en het doen en laten van iemand. Deze gedachte is vandaag de dag nog steeds van toepassing.

12

Page 14: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

Hoofdstuk 4: ‘Letter-kransje voor lieve en brave kinderen’ - Petronella Moens (deel a) en ‘De brave Hendrik’ - Nicolaas Anslijn (deel b)De historische achtergrondIn de tijd dat Nederland een republiek was, hadden de rijke regenten de macht en werden de burgers steeds ontevredener door de toenemende werkeloosheid. Dit zorgde er onder andere voor de Verlichting tot stand kwam. Dit hield in dat burgerij kritischer na begon te denken over traditionele opvattingen en belangen op het gebied van ethiek, geloof, politiek en rechtspraak. Door deze Verlichting werden opvoeding en onderwijs belangrijke thema’s en het kwam dan ook steeds vaker voor dat er kleine gedichtjes werden geschreven met een kind in de hoofdrol. In zo’n gedichtje zat dan een moraal, waardoor het makkelijker voor kinderen zou zijn om het verschil tussen goed en kwaad te leren. Naast de kindergedichtjes werd ook de roman populair.

De inhoud van de primaire bronDe gedichten/gesprekken in het boek ‘Letter kransje voor lieve en brave kinderen’ gaan voornamelijk over thema’s die kinderen nog niet zo goed begrijpen, zoals het opkomen van de zon en het veranderen van de seizoenen. In de gesprekjes tussen een kind en een ander persoon worden deze fenomenen uitgelegd. De gesprekken bevatten ook informatie over hoe kinderen zich zouden moeten gedragen en wat goed en fout is. In het boek ‘De brave Hendrik’ wordt voornamelijk verteld over de goede daden van Hendrik. Deze jongen is een soort rolmodel voor de kinderen die het boek lezen. In het verhaal worden enkele situaties beschreven waarin Hendrik goed handelt, zoals het geven van geld aan de armen en braaf zijn tegenover zijn ouders.

De auteur en afkomst van het literaire werkPetronella Moens is geboren op 16 november 1762 in Kubaard, waar ook een straat naar haar vernoemd is. Petronella Moens was slechtziend, omdat ze in haar vroege jeugd de kinderpokken had gekregen. Naast het schrijven van gedichten en verhalen voor kinderen, was ze erg actief in de politiek en kwam ze bijvoorbeeld op voor de rechten van de vrouwen. Ook verzette ze zich tegen de slavenhandel. Hoewel ze veel gedichten voor kinderen schreef, heeft ze ook meerdere boeken geschreven die bedoeld waren voor volwassenen.Nicolaas Anslijn, geboren op 12 mei 1777, is de schrijver van het tweede deel van de primaire bron. ‘De brave Hendrik’ was in zijn tijd zo een succes, dat hij er nog een vervolg op heeft geschreven, genaamd ‘De brave Maria’. Daarnaast heeft hij een belangrijke rol gespeeld in het Nederlandse grammaticaonderwijs, omdat hij een boek heeft geschreven waarin hij uitleg geeft over de zinsdelen.

Interpretatie

13

Page 15: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

De boodschap van de geschreven werken is vrij duidelijk: goed gedrag wordt beloond. In vrijwel elk gesprekje tussen ouder en kind komen goede manieren aan bod, net zoals enkele verschijnselen waarover uitleg wordt gegeven. De verhaaltjes draaien om het verspreiden van kennis en op een positieve manier bijdragen aan de opvoeding van een kind. Een goede opvoeding hield in deze tijd, volgens de gesprekken en gedichtjes, in dat een kind leergierig, eerlijk, behulpzaam en respectvol tegenover zijn/haar ouders was. Ook blijkt uit de verhaaltjes dat geloof een grote rol binnen de opvoeding speelde.

Samenhang met de achttiende eeuw In deze tijd stond opvoeding met behulp van verhaaltjes en gedichtjes centraal. De meeste kindergedichtjes hebben een onderliggende boodschap die beschrijft hoe kinderen zich moeten gedragen. Daarnaast gaan veel gedichten en gesprekken over god, omdat mensen in de 18e eeuw erg gelovig waren. Hierdoor werd er veel waarde gehecht aan de manier waarop god zou willen dat kinderen zich gedragen en aan de dingen die in de bijbel voorkomen. Ook was de verlichting aan de gang rond deze tijd. De Verlichting draaide om kritisch nadenken over bepaalde onderwerpen, zoals het verspreiden van kennis en onderwijs. Dit is terug te zien in de gedichtjes, omdat er vaak uitleg gegeven wordt over een fenomeen dat kinderen niet begrijpen, zoals de lente en de zomer.

Het huidige belang van het literaire werkNaast het feit dat deze twee werken bij de eerste kinderboeken horen, heeft het boek ‘De brave Hendrik’ van de vier primaire bronnen misschien wel de grootste invloed op het huidige leven. Iemand die zich altijd aan de regels houdt en een voorbeeld is voor anderen wordt namelijk een ‘brave Hendrik’ genoemd. Deze uitdrukking wordt vandaag de dag nog steeds gebruikt en draagt dus wat bij aan onze taal en de ontwikkeling ervan. Dankzij deze werken is er veel kennis verspreid die er uiteindelijk voor heeft gezorgd dat kinderen meer van de wereld begrepen en nieuwe ontdekkingen deden. Deze ontdekkingen zorgden er daarna voor dat wij tegenwoordig weer meer van de wereld begrijpen en op die manier blijven we de kennis verspreiden. De gelezen werken hebben dus een groot invloed op de huidige samenleving.

14

Page 16: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

Conclusie In de achttiende eeuw waren er veel gebeurtenissen die de literatuur in deze periode hebben beïnvloed. De belangrijkste gebeurtenis is de Verlichting. De Verlichting was een periode waarin intellectuele stromingen en cultureel filosofische stromingen samen vielen in Europa. In de Verlichting gingen de mensen af op feiten en niet meer op wat de kerk of staat vertelden. Mensen gingen dus anders en beter nadenken. Dit nadenken deden ze over onderwerpen zoals politiek, wetenschap, economie, filosofie. Door de Verlichting gingen ouders ook beter nadenken over hoe ze hun kinderen gingen opvoeden. Een manier was opvoeding door literatuur. Ze leerden kinderen over God en de samenleving door literatuur.

Vrijheid was een belangrijk onderwerp in de achttiende eeuw. Er werd namelijk in deze tijd gedacht dat vrijheid de sleutel tot geluk was. Dit komt ook terug in de literatuur, bijvoorbeeld in het boek ‘Sara Burgerhart’. Sara dacht dat ze geluk kon vinden door vrij te zijn en weg te rennen van haar tante.

De onderscheiding tussen arm en rijk werd ook steeds minder en dit werd ook benadrukt in de literatuur. In ‘Kobus en Agnietje’ is de onderscheiding tussen arm en rijk ook het belangrijkste thema in het boek. Kobus is namelijk een rijke man en Agnietje een arme vrouw. Agnietje en Kobus worden verliefd en willen gaan trouwen, maar hiervoor hebben ze wel de toestemming van de vader van Kobus nodig. De vader geeft toestemming, omdat Agnietje een goede vrouw is en hij niet op haar rang let.

Op het gebied van geloof werd er ook Verlicht gedacht. Mensen hadden meer geloofsvrijheid en er werd niet zo streng meer geluisterd naar de kerk. Ook geloofde men de kerk niet meer op hun woord, maar gingen ze juist naar de feiten kijken. Toch was geloof nog steeds erg belangrijk en was wel bijna iedereen gelovig. Geloof werd hierdoor dus ook een belangrijk onderwerp voor schrijvers in de achttiende eeuw. In de boeken ‘Letter-kransje voor lieve en brave kinderen’ en ‘De brave Hendrik’ gaan de meeste gedichten over God en het geloof. Ouders wilden hun kinderen wat bijleren over het geloof door middel van gedichten en verhalen. Ook in de gedichtenbundel ‘Kleine gedigten voor kinderen’ komen veel onderwerpen zoals geloof en God voorbij. In de kleine gedichten lees je ook over de nieuwe ideeën die door de Verlichting zijn ontstaan.

Uiteindelijk is er maar een gebeurtenis die de literatuur het meest heeft beïnvloed in de achttiende eeuw en dat is de Verlichting. Wel heeft de Verlichting invloed gehad op heel veel verschillende thema’s. Vooral de thema's vrijheid, geloof en het verschil tussen arm en rijk waren belangrijke thema's voor de schrijvers in deze tijd. De Verlichting en de invloed van de Verlichting hebben zeker de literatuur beïnvloed in deze periode.

15

Page 17: literatuurannabellebrouwers.files.wordpress.com · Web viewBij het lezen van deze boeken zijn we erachter gekomen dat onder andere geloof en de Verlichting een grote rol speelden

LiteratuurlijstPrimaire bronnen:

- Marleen de Vries e.a. : Tekst in context: Sara B., een rebelse vrouw uit de verlichting. 1e druk. Amsterdam, 2012

- Hieronymus van Alphen: Kleine gedigten voor kinderen. Editie P.J. Buijnsters. z.p., 2007

- Justus van Effen: Kobus en Agnietje, Oud-Hollandsche burgervrijage. 2de uitgave. z.p., 1901

- Petronella Moens: Letter-kransje voor lieve en brave kinderen. 1e druk. Haarlem, 1806

- Nicolaas Anslijn: De brave Hendrik een leesboekje voor jonge kinderen. 12de druk. Leiden, 1833

Secundaire bronnen:- G. van der Meulen e.a.: Laagland, literatuur en lezer, Literatuurboek Nederlands voor

de tweede fase, Theorieboek vwo. Amersfoort, 2011, pagina 123 t/m 133- Anne de Vries: Hieronymus van Alphen en de kinderen van zijn tijd. In: Spektator,

jaargang 11 (1981-1982) pagina 142 t/m 170- NTR: Opvoeding in de achttiende eeuw, Opvoeding en Verlichting.

https://www.schooltv.nl/video/opvoeding-in-de-achttiende-eeuw-opvoeding-en-verlichting/, 8 januari 2019

- NTR: Literatuurgeschiedenis 18e eeuw, Denken (1680-1700). https://www.schooltv.nl/video/literatuurgeschiedenis-18e-eeuw-denken-1680-1700/, 7 januari 2019

- Literatuurgeschiedenis.nl: achttiende eeuw, thema’s, Verlichting. https://www.literatuurgeschiedenis.nl/18de/thema/lg18016.html, 2 december 2018 - 8 januari 2019

- Tyra Haverlag: Betje Wolff en Aagje Deken.https://www.youtube.com/watch?v=2_QRw8uXQvM , 7 januari 2019

- NTR: Literatuurgeschiedenis 18e eeuw, Democratiseren (1780-1800).https://www.schooltv.nl/video/literatuurgeschiedenis-18e-eeuw-democratiseren-1780-1800/#q=sara%20burgerhart , 7 januari 2019

16