Leven en werk van Ibn al-Akfáni

Hier wordt de lezer eerst een biografie van Ibn al-Akfáni aangeboden,d ie een resumé is van wat de betrekkel i jk schaarsc bronnen daaroverzeggen. Dan volgen de bronnen zelf, zowel in Arabische versie, wanneorzij niet eerder zijn uitgegeven, als in Nederlandse vcrtaling.Daarna volgt een l i js t van de werken van Ibn a l -Akfánï , voorz ien vaneen korte samenvatting van de inhoud, voor zover zij in handschrift ofdruk bewaard zijn gebleven.

De lridd al-Qà;id zelf wordt in een volgend hoofdstuk nader behandeld.

Het leven van Ibn al-Akfànï. Een samenvattinp van het bronnenmateriaal

Ibn al-Akfánï is geboren te Singár, in Noord-Irak, ten \Àesren van Mosul.Z i j n v a d e r w a s r e c h t e r ( q d d i ) . E e n o o m v a n m o e d c r s z i j d e i s d e(over igens onbekende) d ichter Fakr a l -Din Hasan b.

'A l i b . Makzim

al-Singár ï . Ibn a l -Akfánï 's geboorte jaar is n iet bekend, maar moet ca.685/1286, of eerder , gesi tueerd worden. Hi j heef t , waarschi jn l i jk op

;eugdige leef t i jd , in Hamát in Syr ië lessen gevolgd in de metr iek, log icaen t radi t ie , en mogel i jk in andere d isc ip l ines, b i j dc h is tor icus Óamálal-Dïn Ibn V/àsil. De Ir|-ad al-Qaqid getuigt van een brede belangstell ingen opleiding, maar nadere gegevens hierover ontbreken.Zi jn carr ière heef t Ibn a l -Akfánï gemaakt in Egypte. Daar was h i j a lsar ts werkzaam. Hi j verwier f bekendheid en een zekerc faam door z i jnoogheelkunde, en zijn farmacologische kennis en bekwaamheid. Hij hadeen adviserende funct ie b i j het Mans[r ï -z iekenhuis in Cairo voor watbetreft de aankoop van geneeskundige materialen, en hij had daar ookeen aans te l l i ng a l s a r t s , be las t me t de med ische ve rzo rg ing van dekrankzinnigen. Hij had een reputatie van bijzondere genezingen, waarbijhij ook magische procédés toepaste. Hij had, getuigen de conremporaineber ichten, grote kennis van de over ige natuurwetenschappen, en voor tsvan de geometrie, de aritmetica, en van de verschil lende fi lologische entheologische wetenschappen. Van z i jn geschr i f ten, d ie een veelheid vanonderwerpen behandelen, zijn, behalve de Iriàd al-Qasid, bijna alleen demedische en paramedische werken overgeleverd. Wat Ibn al-Akfánï in deI r3àd naa r vo ren b reng t ove r d ie we tenschappen , waa rove r h i j ook.par te werken heef t geschreven, is vaak n iet erg indrukwekkend. Z i jn

27,) ír LEVEN VAN IBN AL-AKFÀNi

hcc l t nog ccn z i j de l i ngs be lang , name l i j k voo r hc t vas t s t c l l cn van de

gc l )oo r t cda tum van Ibn a l -Ak fán Ï . I bn V /ás i l s t i c r f , z .oa l s gczcgd , i n

6t)6/l29ll. Als Ibn al-AkfánÏ in dat jaar nog bij hcm hcclt gcstudcerd

rrrot't lr i j toen waarschijnli jk niet jonger dan twaalf iaar z)jn gcwccst. Als

loÍrltstc gcboortejaar van Ibn al-AkfánÏ kan dan ca. 685/l2tl6 worden

rangonomen. Bij zi jn dood in 749/1348 zou hij dan minstcns 63 lunaire

jarcn oud z i jn geweest . Tevens volgt u i t deze re lat ie met Ibn Wási l , dat

Ihn al-Akfáni tussen zijn verbli j f in Sin!ár, waar hij geborcn is, en dat

in Cairo, waar hij zi jn lcvcnsbcstcmming gevonden heeft, nog enige ti jd

in Hamát heeft verbleven, waar Ibn Wásil doceerde na ziin terugkeer uit

S ic i l ië .ln de I r iàd noemt Ibn a l -Akfáni ecn aanta l boeken van z ichzel f . In

I r íàd 565 de Nulab a l -T-a ' i r min a l -Bahr a l -Zdki r , een werk over

Koran-exegese. In lrSad 615 de Tuhf at al-Muhibb, een algemene inleiding

in de geneeskunde. In lríàd 624 de Kaif al-Rayn fí Ahwdl al- 'Ayn, een

werk over oogheelkunde, de Nihàyat al-Qasd fí Sina'at al-Fasd, een

ve rhande l i ng ove r he t ade r l a ten , en de Bu [ya t s l -Sd ' i l f ï I L t i sà r

al-Masà'i l, een compendium op de verzameling vragen en antwoorden

van algemeen medische aard van Hunayn b. Isháq. Die werken had hij

dus waarschijnli jk al voltooid toen hij de Iríàd schreef. Dit is de enige

informatie over de chronologie van Ibn al-Akfánï's GuvÍe, want de l i jst

achter in handschrift D is ongedateerd. Er moet echter steeds rekening

gehouden worden met de mogelijkheid van latere toevoegingen door de

auteur , hetgeen door de f ragmentar ische opbouw van de I r iàd n iet

uitgesloten is. De titels van boeken die nog in de anonieme bewerking

van de I r idd, aI -Durr a l -Nazïm etc. , woÍden genoemd, b l i jven h ier

buiten beschouwing. Deze worden behandeld in het hoofdstuk over de

invloed van de Iri-ad op de latere encyclopedische literatuur, en ook in

de l i js t van werken van Ibn a l -Akfàni in de tweede hel f t van d i t

hoofdstuk.

Uit sommige passages ín de Iridd bli jkt duideli jk dat Ibn al-Akfánï

medicus was. Hij betrekt met regelmaat de medische wetenschap als

voorbeeld bij zijn betoog, of gebruikt daarin terminologie van medische

oorsprong. Men zie bijvoorbeeld lriad 16, 67, 78, 96, 212 en 243. Ziin

opmcrking over Joodse artsen (Iridd 96) duidt misschien op een medische

controvcrsc, cn hctzclfde geldt mogeli jk voor zijn opmerking over het

vcrnr indcrdc aanzicn van de ar tsenstand QrSaa 203). Nadere gegevens

hicrovt : r ontbrckcn cchtcr .

M c t : r d c t a i l s o v c r l c v c n c n w c r k v a n I b n a l - A k f á n i z i j r r b c w a a r d

LEVEN VAN IBN AL-AKFÀNI

gebleven door zijn vriendschappelijke relatie met zijn jongere tijdgenootal-Safadi.

Ibn al-Akfdni en $alàh al-Dïn al-Safadí

Het enige ons bekende eigentijdse verslag over levcn cn werk van Ibnal-Akfánï is in verschillende versies te vinden in hct biografische cuvrevan Sa làh a l -Dïn Ka l ï l b . Aybak a l -Safad ï r . Dc t .c vee lz i jd ige ennauwgezette geleerde schreef ondcr mccr dric, clkaar dccls overlappende,werken van biograf ische opzet, waarin Ibn al-Akfànï ccn vermeldingheeft gekregen. Deze zijn:-l . i l -WAfi bi-al-Waf ayZl, al-Safadï 's grotc, algcmcnc biograf ischewoordenboek. Ibn al-AkfánÍ wordt genoemd als nr. 275. Hieronder volgteen vertaling van deze biografle2.2. A'y-an al-'Aqr wa-A'wdn al-Nasr, een biografisch woordenboek vantijdgenoten. Vele van de biografieën uit de A'ydn zijn in vergelijking totde tekst van de Wdfï vaak enigszins intiemer van toon. Deze tekst is nietuitgegeven. Hieronder volgt de editie en de vertaling van Ibn al-Akfáni'sbiografie volgens de A'ydn, op basis van het Berlijnse handschrift3. Dithandschrift is betrekkelijk laat gecopieerd, namelijk op 12 p[ al-Hi[$a933/1527, maar het maakt een betrouwbare indruk: het is duidel i jkgeschreven en er zijn nogal wat correcties uitgevoerd op rasuur. Al metal duidt dit op nauwgezet collatiewerk door de copiist. Het Berlijnsehandschrift bevat niet de gehele tekst van de A'yàn, maar Ibn al-Akfánï'sbiografie staat er onverkort in. Een complete tekst van de A'ydn wordtbewaard in het hs. Istanbul, Atrf Efendi 18094 . De regels 17-30 vanf. 118b van het Berlijnse handschrift van de A'ydn bevatten de tekst dieal-Safadï ook in zi jn Alhdn al-Sawd|i ' geeft . De grote mate vanovereenkomst tussen deze beide handschriften is een aanwijzing dat hetBerlijnse handschrift van de A'yàn, ondanks zijn geringere ouderdom, eenbetrouwbare tekst geeft van de correspondentie, en daarom ook, mogenwe aannemen, van de biografie van Ibn al-Akfánï.

| 5.. 164/1363, vgl. GAL G lI,31.2 Al-Safadï 1949, pp. 25-27.3 Wc. 29tt (Ahlwardt lttUT-99, nr. 9864), ff. l l7b, rcgcl 2{i - ll8b, rcgcl 30.4 I )e f t c r K i i t i i phunt - i A t r f I i fend i ( l s tanhu l l3 l0 / l t t92- l ) , p . 106. I )czcco l l cc t i t : wor r l l lhur rs i r r r l c S i i l t : v rnan ivc h ih l io thcck lx 'wa i t rd .

LEVEN VAN IBN AL-AKFANI

\. Allf in al-Sawàli ' bayn al-B-adi' wa-al-Muràli ' . Dit is ecn vcrzamcling

br icvc:n van en aan a l -Safadï , in poëzie en r i jmproza. Al -Safadt hcef tt c l l c r r hc t e i nd van z i j n l even z i j n b r i even a l f abc t i sch op naam vanorftvangcr en/of afzender gerangschikt. Het Berli jnse handschrift van deAlhunt is al-Safadi's werkexemplaar. Een microfi lm van hct handschrift isin l .c ic lcn2. Het boek, dat nu gebonden is in twee delen, is duidel i jkonvol tooid, zoals b l i jk t u i t de onbeschreven b ladzi jden en delen van

bladzi.jdcn, die kenneli jk bcstcmd warcn voor teksten waarover al-Safadïn o g n i c t k o n b e s c h i k k c n o p h c t m o m c n t d a t h i j s c h r e e f . I n d eondcrstaande vertaling is aan ilc variantcn van het Berli jnse handschriftvan de Alhan meesta l dc voorkcur gcgcvcn bovcn de lez ingen van hetBerli jnse handschrift van de A'yàn.Hieronder volgt de biografie van lbn al-Akfàni volgcns al-Safadï, eerstve r taa ld u i t de WAf i en ve rvo lgens gcëd i t cc rd cn ve r taa ld u i t he t

Berli jnse handschrift van de A'yàn, met opgave van de varianten uit deAlhun, voor zoveel a ls de teksten e lkaar over lappcn. Dczc stand van

zaken il lustreert hoezeer de biografische werken van al-Safadr onderling

samenhangen, en hoe problemen van lez ing en in terprctat ic in de eneversie kunnen worden opgelost met behulp van de andere tekst.

Ibn al-Akf ànï's biograf ie volgens al-Saf adï's al-V/áfï bi-al-Wafayát

Nr. 275. Ibn al-Akfánl, al-hakírz Sams al-Dïn Muhammad b. Ibráhïm b.Sá'id Sams al-Dïn Ab[ 'Abdalláh

al-Ansárï, bekend als Ibn al-Akfáni,al-Singárt van geboorte en oorsprong, Egyptenaar van woonplaats. Een

eminent geleerde. Hij verenigde alle soorten van wetenschappen in zich

en blonk uit in de fi losofische wetenschappen ('ulirm al-hikma), in het

bijzonder in de wiskunde, want hij was een imám in de astronomie, degeomet r i e en de a r i tme t i ca . Daa rove r hee f t h i j nu t t i ge we rken engeschr i f ten op z i jn naam staan. Ik heb b i j hem ccn goed stuk van hctbock van Euclides gelezen. Hij placht de problemen die zich voordcdcn

bi j wat ik b i j hcm las zondcr enige moei te op tc lossen, a lsof h i j hct z ichvisue:c l voorstc ldc. Als ik ccn f iguur bcgon tc makcn, bcgon h i j ook, nam

r l c r l i s cuss i c ovc r , g r ccp dc l i n i aa l cn t ckcndc dc f i guu r en de l c t t c r s i n

h c t z r r n r l o p h c Í . s c h r i j f b o r d c n g a f e r z i j n m c n i n g o v c r i n h c l d c r c

Wr l \ ( ) l ' t l (Ah lwu r t l t l l l l l ' / ( ) ( ) . r r r' I t l t t t A l í r { ) t ( r l

L E V E N V A N I I ] N A I , A K I J A N I

bewoordingen, a lsof d ie f iguur hct cn igt : was wi tar h i . i ic ts van wist . Ikheb b i j hem ge lezen een i n l e i d ing to t l r c t su r r r t ' r r s t c l l cn van mag ischevierkanten en daar gaf h i j mi j een u i tsr t 'kcnr l t r r r r r l t rg b i j . Ik heb ook b i jhem gelezen het begin van de l í -aràt cn hr ; losr t ' r lc problcmen van dec o m m e n t a a r v a n N a s i r a l - D ï n a l - ' l ' u s i r o l ) r n c t s c h i t t e r e n d eformuleringen en bril jante verwijzingen. Wannt:trr ik lrr:rn ook maar ietsvrocg aangaande de f i losof ie , zoals de logica, t l t : rur t r rurwctenschap, dewiskunde en de metafys ica, gaf h i j mi j het bcsrc untwoord, a lsof h i j z ichde gehele vorige nacht in juist dat probleem had vr:rt lrr:pt. Wat betreft demedische wetenschap, daar in was h i j de imàm van zr l Í r r i . id . Het grootstedeel van z i jn medic i jnkunst bestond u i t het gcbruik van dc b i jzondereeigenschappen en de enkelvoudige medic i jnen, waanncc h i j dc z iekenging opzoeken. Niemand kende deze medicijnen, wanr lri. l vcrandcrdc desamenstell ing en het uiterl i jk ervan, opdat deze nicr btrkcnd wcrden. Hijhad wonderbaar l i jke successen in z i jn behandel ing op z i jn naam sÍ .aan.Wat betreft de fi losofie, daarin was hij onvergeli jkbaar. II i j bcgrcep dewoordspel ingen ervan, en had een intuï t ie f gevocl voor de moei l i jkep laa tsen e rvan . H i j had anecdo tes , gebeu r ten i sscn cn s t c r f da ta vanmensen geheel cn a l en in grote hoeveelheid paraar . lp .2ól Van poëziehad h i j zeer veel in z i jn geheugen, van de k lass ickc Arabische poëzie enook de poëzie van de post-klassieken, de moderncn cn dc lateren. Overde f i lo logie heef t h i j boeken geschreven. Hi j kcni lc dc f i lo logie en desti j l theorie goed. Ik heb nooit. een verstand als hct t i lnc gczien, en nooirb i j iemand anders meegemaakt de wi jze waarop hct in hc lderheid ensnelheid en zonder enige aarzeling tot ontbranding kwam. Bij alle mensendie ik heb meegemaakt heb ik nooi t een ju is tcr cn hc ldcrder verstandgezien dan het z i jne. Wat betref t z i jn helderc cn bcknoptc wi jze vanui tdrukken d ie vr i j was van overbodigheden, ic ts dcrgcl i jks heb ik nooi tgczicn. De iayll Fath al-Dïn Ibn Sayyid al-Nás2 hcctt gczcgd: 'Nooit hebik icmand gezien die op zo'n beknopte wijze uirdrukking gaf aan wat inz i jn inncr l i jke was, a ls h i j . ' E inde c i Í .aat . Nooi t hcb ik cen aangenamern rcns gcz ien dan hem, noo i t heb i k een humor i s t i schc r voo rd rach trnccgcmaakt dan de z i jnc, cn nooi t icmand d ie belczcncr was over deIocstandcn va0 dc mcnsen, hun biografieën cn hun gcbcurtenissen, zowelvan dc v rocgc rc gcnc ra t . i c s a l s van z i j n t i j dgcno ten . Wa t be t re f t de

I S t ( ) / . ) / 1 . ) / . 1 , vg l ( ; ^ / . ( ; l , 50 l t. ) S l l \ . 1 / l \ i . 1 , r ' ; i l ( ; . , \ l ( ; I l , / l

29

t ( ( r { l )

LEVEN VAN IBN AL-AKFANI

ontwikkel ingen in het Oosten en de recente gebeurtenissen van de

Tataren in hun land, in de ti jd daÍ deze plaats grepen, wat betreft deze

leek het wel alsof de boodschappcrs naar hem kwamen en de officiêle

missivenl aan hem werden voorgclczcn, zodaÍ ik van hem hoorde wat ik

niet op de kanselari j te weten kwam. Wat betreft magische formules en

amuletten, daarvan bewaarde hij ccn grote hoeveelheid. Hij bezat grote

vaardigheid in de magie cn dc talismans cn wat dies meer zij. Van zijn

gesch r i f r en heb i k b i j hcm gc l czcn : de I r i àd a l -Qas id i l à Asna

a l -Maqd ; i d , en de Lubab f í a l - l l i sàá , en de Nukab a l -Daka ' i r f í

Ma'rif at at-êawàhir, en dc Gunyut ut-Lahtb ' inda

Gaybat al-Tabib' Tot

de boeken van hem die ik nict bij hcm hcb gelezen behoort het boek

Kaíf al-Rayn fï Amr-atl al- 'Ayn. t l i j hccft ook poëzie gemaakt en uit

hetgeen h i j voor z ichzel t hccf t gcschrcvcn hccf t h i j mi j deze regels

gereciteerd:

, lk heb mi j verbaasd om de man die de u lchemie afwi is t in z i in

medicijnkunst, hii heeft iets af schuweliiks voortgebracht.

Hij werpt koper op het oog en verandert het in een oogwenk, zosls het

witte zilver.'

Hij had opsmuk in zijn huis en zijn kleding. Hij bereed kostbare paarden

en droeg luxueuze kleren. Later beperkte hij zich hierin, bereed geen

paarden meer en nam zich voor niemand meer te behandelen, behalve in

zijn huis, of in het ziekenhuis of op straat. Hij had grote bedrevenheid in

de kennis van goederen in natura, zoals edele stenen, textiel, werktuigen,

en van de soorten van kruiden en dieren. V/at het Mansirï-ziekenhuis in

Cairo nodig had werd pas gekocht en kwam het ziekenhuis pas in nadat

het hem getoond was. Als hij zi jn toestemming gaf kocht de intendant

her, en als hij zi jn toestemming niet gaf, kocht deze het beslist niet. Dit

duidde op een grote belezenheid en een perfecte ervaring, want het [p.27]

ziekenhuis wil alles hebben dat er maar bestaat van hetgeen betrekking

heeft op de medicijnkunst, de oogheelkunde, de chirurgie en dergeli jke.

Wat betref t de kennis omtÍent s laven, zowel mannel i jke s laven a ls

s lav innen , daa r i n had h i j he t l aa t s te woo rd . I k heb gez ien da t

enthousiaste beoefenaars van de a lchemie b i j hem kwamen en hem

vcrte lden wat er mis lukt was b i j hun werkzaamheden, cn dat h i j hcn dan

LEVEN VAN IBN AL-AKFÀNI

i n de goede r i ch t i ng s tuu rde en hen op de ve rbe te r i ng van dezemislukking wees. Ik heb nooit gezien dat hij in enige verworvenheidvc rvo lmak ing behoe fde , beha l ve da t z i j n kenn i s van de A rab i schegrammatica zwak was en dat zijn handschrift zwakker was dan de ziekenin zijn ziekenhuis. Ondanks dat bezat hij de gave van het woord en eengocde kennis van de grondregels van al-lgatt al-mansïtb en de discussiedaarover. Hij stierf, God hebbe zijn ziel, in de pestepidcmie in Egypte inhct jaar zevenhonderd negenenveert ig en ik voelde verdr iet om z i jnvcrlies. God hebbe zijn ziel.

Ibn al-Akf àní's biografie volgens al-Saf adï's A'yán al- 'Asr wa-A'wànal-Nasrr met de varianten uit al-Saf adr'.s Alhàn al-Sawàgi' bayn al-Bàdi'

wa-al-Murápr'2. Arabische tekst.

l f . i l7b l

,.|:tiJl .1g *ijl .if.*ll .r1.fJl pt-ïl g$Jl rct- rr ;.,r;l ó{ r.s. ;tiSïl ,al

ll.rJl 6*ll .lfJlf .laïl 61tf:...t1 611-iïl .lJl "+.

gl ,g.rJl ,J,{..f, íi-.,<-Jl

p/rJf iiEàl e^r3 :^<-tl

fÉ C Zx s )ÉLi 6tS ,;t.isil ,a! jj.r-Jt ;utt3

r3$ .-.^':, .Jl i -r. e- e1 ri.;t-àl ell c,;tSt ,/.r3Jl ol.1 ;l :-C t; ir. d t^t tr.;5c 6,"

t-iJl r.lntc fJf rrrr+ .r.3liJt{ i! t^. iair.Ê..J| r':^(- J3 9 JqJ,Éiti O* ;'tf

r';rtj'll .r+ y'1 .r;il1 ....3i11. ir:- ':ll

/ rrl{ JÉ Cr *iS1 -r-!l,Jà LJ rfrl*tlr.trt" dr r,l;Jt:':ll trJ Jl if-rdl ,.,p i+r riló t- rr:l /,cr 1;;.rra^ll /.JtÀ-rr.lr!l! +.J "+r dr "-h-+.-tl u-a. "r+ dr qtÉ-l 6.J U [f. llSa] u,,r:.l\dr 1re JIJ-ïI . ,.t.

/ .:L:^ ól /-f .r;lp í/c . ...lil u {r+JJÀJl .:fiU fJf

aÍl faj, ri1É ,...-cllrJ r..+r gt-.:lj.-i1ji;.ÉS rL -.rïl + / p1l: Jl |jr +it=+r

lrlfr k-!lr::;-t l i$r ir. >iÍ Jr'- ' :. ' '1, e:t[ j-,.: l j t+. t i.Ft ai5gu3

tpJt "1'i..,J.

+l.1'À t-Ài *'i r+-11 ir".l f ll 6.1l c.iíi a{ ós+l ll-t<-lf ót=Ftl

Or\.,,Ê. rl Éi'./\1- r-!r È:+;X-r rf l+rJl ; .r5l! e:^ .-. ir l;trrJl3

lk ' r l rpr Wc. ?() l , l (Ahlwurt l t l l ( t lT (X)

l k ' r l r t n Wc . l \O (Ah lw i r r r l t l l l l { / ( ) ( )nr . ( ) l l í r .1) . í Í . l l7h, ? l t - l l t tb , l0r r r l l ( r l l ) . r l c c l l , I I I l l b .

3r30

I l l rI f l r

I nru l t t l t t l i r t . Vgl . l )ozy l t t77 t t l , s .v

-1-t) L LEVEN VAN IBN AL-AKFÁNI

: :+lajl dlJr! .ji-l c.jíi.:rt"i,l 'iJoJ ïj

l1.r:í-tlj .*Jt u..., órrl-i, c t J-t gjl ,:/lJEJl gf1. iF

l,*ï13 Ê{-Jój rJYl .r.1 ë t^jtS ó*.Jt Jl JS .-.*t lf

J| ' ' j . l j j . js l i ; is:J 6tiÍtt/ t ' t- istlgllglr; l ólJl4JL5,J-L êÉllJ:* dr

C;ttilt{ i3t- 6r-r;;,11.111C,ó il- ,/ JW rlJl r.-.1Crnr OU le:l^ ir JS

g$Jt tu 6tS ri..;i ^.tL J-t-;rr r:::a1 .i:t: tJ dll Cr ljd+t: s ór.tL

ia r:e ll si Lt-l 6tS r:U !a-l1!l ótfrt{ .r;i:1 i.S-Jl fÉ / Ly. S.;gJ| u,-,i

.rES dr 3++ irÀi rjl- ;li i.rsi. gl';111 .iJrt oi .:lji ,í, dJ i3JClJ et*Jl1

/ ólJ:il liU qia. óÉ, JL-.itil :iK y+ +t ol1illr.+ / J'*.ilSj 'J'.+li1l

,.J. J..rJf f ótrt J(i.ll6;11 J+.ll i:11 1..r2-;:lÍJllta .r.p3 1r. ËÉ JÉi.Jl

JíÁll Clli .raf tl$ -i:tr L. {.itS i-;l3:rJf ii-+ : U:+ i:ltt r:^ ..+.c1 c.3iJl

èlrti,Jf Jrl .+l^ al.fl CÀ 6.,,-l i t{-}ii 6tiïl 6-r C Lri- aJ^ alJ,ij

,/ 1/ ir..iJL t-1i1t-àl,$11 ;.rt,^ J+t+,4rt"tl ,a.rJl * C.& J- ótíi

etrfj altl t geV>llt sr+lojl3 .lJdJl dr. :^<Jl frl+ ól'+ r^ - ótirJl ir c.ir

Ut-r.J.È óli1 &ljl JÉ ilf*Jl Íl.b Ctl+ r:5rt, C ótS ritS el1; ;^!

?t4.i Êd.f.Jl . ;-r: ï ÉtnJ|ÈL C ,Jii ïES rrf .lt-rït+ Él;.r1 t-:i .lL l:"'ïl

;Ll 6tS.,iU.,loll Ll1 rt:.r.l g-i è-i!'lJ o1S "f-i étJl /r-tt ilriJl ,gJl

..lr.j ait .r-l l+j.*r L1 .42J1 Jl t0-t .,5l; óll;r-1 uÊlr+ 'fL ...lti3 o.-.

f+:, .+r 6l(i g.1Jl Ll3 r;)lr C .+Jr: óqLol dJ drl t ,:- Ws-l--g lt"+:<

: l^a :,Lti,r,tj.U iit+irJlj ititlj :tÉïl ó,. ;ii+Ji . -:rlJÉ ;ra, .':<r f+ir

óÉÉE Jl, 613,-^ tll .rrtr^llr t/.-X qU.llJl lÉS rlL 'r.llill iF ui-J i *+í

.i.i "Ê.

g:lt Lf l+f+ g+Jlf ,rt'r)l j.;r1 ..;tíj . i:rl-oi rr,tïl ,j eJl ig1 '-rJl1

eil.rt+ t-l1 éil Jf ej. tiri c.l .-.JlJ J-J g:l.1 Lf i1ft td L. i- *.r rtSj .ri41

dx.Jl Cí lÀit Jt l :r!!, / Jt-i I I l1^ s:lr Li Jl;ill iF iJt:Jl ;)+Fll i-+ ^i t1

; eÍi l Y1 e-i- i- l r l df r.pt .t1^;i+F il l tr: o.xqi' gj L^ ,+a Lr.;:: l t L

r^-, irl: J- N'jLi' ff-+l-Ér uÉLill Jl,>l ..L r;- L^yl"l ,':íl Y1 ri2-.i.1 -r

LEVEN VAN IBN A I -_AKTTÀNI

Jt - : ll .:jtS t-jtíi tf:Url *., 1.rr\ y' tt:ilt ;:l.r,r>ie1 .jÉJl Jl1sl [rl1 o,s[.c

Olf:J /r '+L êIl ' l J t-.n ê-l '--:<

s-xl iۈ{.*l^ --E: ;: l iLl^l l, dl ,+:

d3 fr.p .r'+:1 i.g3í X.+ l{L Er-g.i Élltr ut)l L.lt /l :,:tí ric rt-iiJl

+Jl.Jr elJl tir *.r.f+ UJ t1r..Jl ClÉlJ p*)tJoJll ;t+|,-rrl ,/ JÉJl +Jl

r$t: l glfll aïï|1 jt ^: t1, ,elrCl i,., .it: tl U:- s' .r,.r.Jl gt+Jlr JÉll

Ji+ ïj ouÀ a3fi2 ï st.r.-i.Jl óE{Jt^Jfll rJll Gq L1 óUlf+Jlj

i ' : t l l ,É d nj+: pJ,.rlf 2Jàti l l ol. iál ojt; l 6U ral- e-À2r .nr t l ól 'r...Jl-rrl l

.!'' .f+ br r9!l / t-S .rr.;, 6E-1t-r+ll 6U LE ii 'r-1 rÉS E:f.bl brj

a:|.+llr .rLll - ̂ ll iF ..i*irl ii.r- Ll3 Jli l.f ó+rlÊlr Clr+Jlr Jlll1 ..lall

iF Èel 6ir L rJ 61S+1 rll 61.;-r i't lt+ ófJr.Jl .-.rl.r, Jlli ,!.' JUI qJti

.:lli C)l-|.J. Èd"JJ 1;lr-Jl Jl Ér.àr+ J^rJl [e \\A uÊ ] Jli ,tjil ,!,r JÉll

; - ir; l .LrJ i ir- ' gjtS.!l.F 6l ï l Cl1.rl JtrS,;. oj;r: t lrL .1l y' j .rt*iJl

t)lSJl, !r'r--i.Jl u-ll Jf-[+ i++ Ë.r-1 O.^ ;IS di dli g-1 r;li-:lr u--.r

r ...i it r tÀi | ó,. ;J.tjl3 ÉlJj,.-lc

itJpr.LlL ,Ll ri dlÀ s/ c !.:í11 ,JÁLrJ c4;.- $Jj

, t : t t l : . . i t ls is .J ; l t t t :_ or t_: t lóÈrJ l ,JÊ síg

. ir. ^ rl Lir Crf +,.J. l.l;c .rrt:^ ll sll Jl .r-lill .rl-i;l ri:it--: ,-* ^l^ al:il

qJc .-.,':<, rl.ri j rr:

f-t+.Jl al..;Él; .,& CÁJr Í/i-:'': è:j.ll ÉJ ril

frl'Jl JS 6JLla; tea:r re:l*r.-|.i. JS .,Ja

:ri; stÍ i, .; ' . l l+Jl Li-* f iB.iJl rrs.rt jí l ?l .-.-JlÊ.L C slall l r j l- óli1

rK / .jL.l ,JH rir:1,5f, iir ert- rl.1ll y' l^., n.rp .ri1 :+*lJl i{$ r1,c y*{l

rJ rtSl Jtri dJl r,s; riLil ,=-ri.l1 [al 5 riil c*Jtj, óu,rJl uál.,-l ,i.r óJy'l .-i.l.í

df É;ÉWl ;iJl, Lt-iJt Jul'Jt .-,. e+É.xr r-rJ- ,_,rt ó*,rj $lj J^+:

3514 LEVEN VAN IBN AL-AKFANI

,j rt ,-i:Éll .,j rl q*t Jl or$ 6l Jl l.r-l :JaJ ï .il r "'i: ,* Jlt sUÀll ."-iil

i! JS C ótiél *Stl l.r-.;.61í1 .r-1 .-':t Jl .+ét & ên lJ ótr{rt^Jtll

Jt-+ .x.Jl É! tJr;r:.r i3L:- êli..*5t J< / d1 61r-:.Jl 6E-1t^:tlt:

l-r;l iÈi- 6tS riï r-r!- -ir;11 lr:iÍ e--:l ;E-;t^:lll .rlàj .:JÉl -ju rgJl

d ;J..i-ll iJS-t+Jl i.r. L-.lB o,ric .ir .-r.rll .:L.: ;tS1 I r r1.r ,.1g "i..e3 ilt- dr+;

Ul c^ti a3UJ gJi-! U1 .-;É.rj --Jl itjl.r- .*, .:*- t cr.3 utli-.rt+Cl ,l tLl ó. ótSf

.+

*-,U oti! ir. JSI 6U r;')tiil,í,# órlJoJl Cr

gjtiS g;tiÍtl Jii gjt-iS c6.rU 6guJl ,r"--t aL lrJl

Vanaf h ier is dc Iekst van a l -Safadi 's A 'yàn ook aanwezig in de Alhan

a l -Sawàp i ' . De va r i an t cn vo lgens he t Be r l i j nse handsch r i f t van de

Alhàn worden hieronder gcgeven.

' i4-tl iF qJl Ul ot:< ri c.iíJ

u-tt+ óÉrJl C J1jll Jà Jài s t3l c.ií ri óJJl ÍJ*,1, rrïr-l

u"--f.Jl ir lL dlG 19l rJ- ;li+s .r,i3 c *:ilfJj !írJ Jr.ct "11

1.q )tr

Jl i Cr. Jl- l j+l l 9.-. ' : ( :

a- l :a.1t.r l tr4-i . Uoi.r, i1 l6j9Jl è.,e.f ;- . . ,r dg$

rsl- r:^ st; .rr o.r-.i11 roJl.r óS; Êi- (J'J óÉ t+i

. , ^J . rY l j iL iJ l f+ í - l l 19 . r l> i . , . l l 6 iL - ; ï l r rL - ó { Ê+r } - f l ; . r - - I

dxL f i r ' r J l ; . rJ l ;L r ; , C$t t ; l ,gJ l cJ , - - i ó - r , i J l . i 'Á \^ l l ;L t l

viL/iÍt I

i j t ^ . r ^ . , . , * j . l j i j , - v i : - r f - J l : i $ ] l l ; r 1 J l . - - r : <

LEVEN VAN IBN A I ,_AKITÀNI

'ip1Jl ir- t-+l .:ll Ul .-.t:(J

t-t S.j. o.1.r; 'ï3i1 s LE; d- ; .F, t)l-t - t - . -64J.r í iJ- jÉr t . rs l iL i>1i . -4. i , ,

t-lr,iJlr,lt 1:.il tta t^.'I r6rí.à ..lrtt

ru-:lt s' ë ét

,J-l.i-:.llg:.1 l1-ti:l cS- I.iLhJ at+; taj t'rt l,r 4ai lirj c...r .rlhr rr4'ti3

/t+l J.i .r-,t+:

l-l ^3ll ,.iU ti O*rll 6..11 c JJ,.; t+J .r+J...l: Íl JLii

l-)lSJl | | rr[- & t-rÉ f t{+i J*bl c*J Jt-Jt L.tJ

t-)tliJl ,rji uic fi.r3 nréb1 *JLl ".ír,

.-._,r,

3UW UJJ. LilJ, OLír r*-r9r ótu;U l-ïtj . i*cj

lU g.fJl .iÉ C- .iÉr rix È*:rl3 {i} Èól 5ï-9 r^,.'j-JJ 4"ÊJyl

J+fo

Afl:ll ,r .'t-.:Jl ó*t f+ -i-11 g1rJl 6crr.r: . i.í r:i> .-^r l^ :.L-JJ tf+elf

6 '.J$:

yJbJl Jtl^Jl 8.r;1j gr.lll jJ"Jl ,t;l l^K .rlrilt 7

r,a tJ:.fo ,+'

LJÍ J.:i .ijl ,r 4-l L l::r.J LaL;J IJL rijll r-,111 o+:.J 10it-1 Li-fi en j;r

t.ttè1 t -.r:: l1.r r.rr1 .irl l tL.l lrt d3l,- ,Jorl 6l u.rl r:l, l-r^i êll"l ;.r,1 -l;

t rÉj- 6lirll Jj)ti C"ài::-ir Lr.ry UttJtC;i

' |- j.Ê6.-.& ttÉ t^i ctl ' :r.-Jgl.rt l .Fp

tt igr-r

i-3.,r^Jl li.1-rJl ] ILj s;l 2

Ur ï , ! 3

o-JtL+ 4

r13 5gí '+: 6

1 . 1) v l

.r- t tJ l l

J"Ài ()

ó [ t L - , ] r ( ]i+ í ' i l l

- l )

) t36 LEVEN VAN IBN AL-AKFANI

Ibn al-Akf aní's biograf ie volgens al-Safadï's A'yán al- 'Asr wa-A'wán

al-Nasr. Vertaling

I b n a l - A k f à n ï . M u h a m m a d b . I b r á h Ï m b . S á ' i d ' d c i c y k , d e

onvergeli jkbare im-am, de ervaren en eminente geleerde, al-hakím Sams

al-Dïn Ab[ 'Abdalláh al-Ansárï, al-sinfárï van oorsprong en geboorte,

Egyptenaar van woonplaats en ster fp laats, bekend a ls Ibn a l -Akfáni . Hi j

was cen eminent geleerde. Hij blonk uit in de fi losofische wetenschappen

( ' u t u m a l - h i k m à e n v e r e n i g d c v c r s c h i l l e n d e s o o r t e n v a n a n d e r e

wetenschappen in z ich door z i jn bc langste l l ing. Als de rc ' is i hem had

gezien, zou zijn 'Verwijzing' IIÍaral naar hem zijn geweest en zou zijn

.Gcnezing' ÍSif A'l door hcm corrccr zijn geweest en zou zijn 'Rcdding'

lN a|a i vo l tooid z i jn gcwccst , en zou z i jn Qan-un geen muziek hebben

gemaakt en zou dc 'Oosterse Wijsheid' [at-Hikma al-Mairiqiyyal geen

informat ie gegevcn hebben en vervolgens in het Vy 'esten onder z i jn

gcgaan. Als al-Nasïr al-T[sïz zijn ti jdgenoot was geweest zou hij geen

observatorium hebben gebouwd en zou hij zich op een afstand gehouden

hebben door zijn grote vcrmogen in het schrijven, en zou hij zich beperkt

hebbcn en zou h i j ka r i ge r gewees t z i j n , en zouden de mensen z i j n

geschriften van middelgrote omvang (mutawassitàt) nic,t bij dc beginselen

he rha len en zou h i j gewe ten hcbben da t h i j n i e t ove rwon doo r een

geschenk van de astronomie tot aan de Dag van de Opstanding. Als

Ba t l am iy I s hem had meegemaak t zou h i j geen as t ro lab ium hcbben

vervaardigd en zou h i j de gr ip lmapassl op de AlmagesÍ n iet gehad

hcbbcn en zou h i j voor dat boek geen studenten gehad hebben. Als

al - (unaf i3 met hem gedisputeerd zou hebben zou h i j hem niet hebben

docn zitten op zijn tafel lkuwdnl, en zou hij geweten hebben dat zijn

logica in de Kai f a l -Asr-ar vergeefs was geweest b i j z i jn u i t leg.a Ibn

al-Akfánr hield zich uitgebreid bezig met de wetenschap van dc fi lologie,

m c t d c v e e l h c i d v a n h a a r d i s c i p l i n e s , e n h i j w i j d d e z i c h a a n d e

I Ibn Sïnà, st. 428/1031, vgl. GAL G 1,4522 SL. 612/'t274, vgl. GÁt G I, 508I St. ír-1(r/1249, vgl. GAL G l, 463.1 l ) r t i s typ isch v99r dc s t i j l van dc taqr ï2 . Vg l . ook hc t Í ragr t tcn l va t r

t r l ( ) l r l 1 1 a i u r r r l r i n r r r i l n h o < l í ' r l s l r r k o v c r t l c i n v l o t : d v l t r r t l t : / r , i r i r /

r t l ( ) , 1 r r , / 1 1 p r l c l l t r t r r , . ' t ' r r g y l l o p t ' t l r s c h t ' l i l c r l t t u u r . I : t ' t t ; t t l ( l ( ' r ( ' r ' r x t t l t t ' t ' l t l

* o t t l t ; i t ' ; i r ' v t ' t t t t t [ t o s t ' t t , 1 t 1 1 l ( ) l i l

LEVEN VAN IBN AL-AKFANI

vcrbreding van haar bedding bij de speelplaatscn van haar vissen, en methct begrijpen van de pointes en subtil i teiten van dczo wcrcnschap, en metdc studie van de metaforen en real i te i ten, cn hct paraat hcbben van vcelv a n d e g e b e u r t e n i s s e n e n f e i t e n v a n d c A r a b i c r o n c n v a n d egcschiedenissen van de notabelen en de regels d ic daarop van toepassingzi jn . Ik heb met hem verkeerd en zag wondcrbaar l i lkc r l ingcn en re isdein de ru imte van z i jn verbazingwekkcndc zakcn v ia dc <xls tcnwind en dezuidenwinden. Ik leerde van hcm nut t igc fc i tcn van r l t : wiskundc en mi jnbassins werden gevuld door dc druppcl van z i jn wctcnschappcn. Zoietsals z i jn u i tdrukkingswi jze zag ik nooi t , cn cvcnnr in zo 'n subt ic lc manicrvan aanduid ing. Op mi j was waar l i . jk van tocpassi r rg hcr woord van Ab[al-Tayyibr:

'Wie is degene d ie de Arabieren ver te l t , dut tk , nudut ik afscheid van

hen had genomen,Icmand als Aristoteles en Alexander heb g,ezicn/'2'lk

heb ieder der beide geleerden ontmoet, en het was alsofGod hun levens en hun ti jdperken terug had gegeren.' l

Z.o blcef de Sayk als hij was, tot Ibn al-Akfànï wcrd opgcnomen in deli jkwaden (akf an) en zo werd tot werkeli jkheid dc bctckcnis van Godswoord: 'Een

ieder , d ie op haar is , za l vergaan. 'aHi .1 sr ier f , God deAllcrhoogste hebbe zijn ziel, in het jaar zevenhondcrd ncgcncnveertig teCairo, t i jdens de pestepidemie in Egypte, hetgeen ecn vcrlics, aangedaandoor God, is, vanwege hetgeen hij wist en gaf van de voorradcn van zijnwctcnschappen en z i jn vruchtgebruik ervan. Dez.e 3ayf t Sams al -Dïnbfonk uit in de fi losofische wetenschappen ('ulum al-hikma) cn was uniekin dc pcrfcctie in de wiskunde, want hij was een imàm in de geometrie,dc ar i tmct ica en de astronomie. Hi j had daarover nut t igc werken engcschr i f tcn op z i jn naam staan. Ik heb b i j hem een gocd stuk van hetbock van Euclides gelezen. Hij placht de problemen die zich voordedenbi1 wat ik bij hcm las zonder enige moeite op te lossen, alsof hij het zichvisuccl voorstcldc. Als ik een figuur begon te maken, begon hij ook, nam

I Af Mut lnubbi , s t . 354/965, vg l . ( iÁL G I ,2 Vgl . a l Mutaturbhï l t t ( r l , p . 7 ' i l t , rcgcl j9 .

I VH I l / r r r l . l ) . 7 l ( ) , r cgc l ̂ 12 .

4 A t t r t t n l , V ( . ) í r ) . ) ( r .

86

3938 LEVEN VAN IBN AL-AKFANI

de discussie over, greep de l iniaal en tekende de figuur en de letters in

het . zand op het schr i j fbord en gaf er z i jn mening over in heldere

bewoordingen, alsof die ene figuur de enige was waar hij iets van wist.

Ik heb bij hem gelezen een inleiding tot het samenstellen van magische

vierkanten en daar gaf hij een uitstekende uitleg bij. Ik heb ook bij hem

gelezen het begin van de l idrat en h i j loste de problemen van de

commentaar van Nasir al-Din al-T[sil op met schitterende bewoordingen

en b r i l j an te ve rw i j z i ngen . Wanneer i k hem ook maar i e t s v roeg

aangaande de wetenschappen van de f i losof ie , zoals de logica, de

natuurwetenschappen, de wiskunde en de metafysica, gaf hij mij het beste

anrwoord, alsof hij zich de gehele vorige nacht juist in dat probleem had

verdiept. Ik heb bij hcm gelezcn de verhandeling, getiteld al-lstibsdr

f ïmd yud raku b í -a l -Absà r . D i t i s een k le in boek ove r de op t i ca ,

geschreven door iay& SinaU at-nïn al-Qaráfi al-Usfi lï al-Málikï2. Hij

loste de problemen van zijn betoog op en had kritiek op hem wat betreft

andere zaken. Wat betreft de medische wetenschap, daarin was hij de

im-am van zijn ti jd. Het grootste deel van zijn medicijnkunst bestond uit

het gebruiken van de b i jzondere e igenschappen en de enkelvoudige

med ic i j nen , waa rmee h i j de z i eke bezoch t . N iemand kende deze

medicijnen, want hij veranderde de samenstell ing en het uiterl i jk ervan,

opdat deze niet bekend werden. Hij had wonderbaarli jke successen in

zijn behandeling op zijn naam staan. Wat betreft de fi lologie, daarin was

hij onvergeli jkbaar. Hij begreep de woordspelingen ervan en hij had een

intuï t ie f gevoel voor de moei l i jke p laatsen eÍvan. Hi j had anecdotes,

gebeu r ten i ssen en s te Í f da ta van mensen gehee l en a l , en i n g ro te

hoeveelheid paraat. Van poëzie had hij zeet veel in zijn geheugen, de

klassieke Arabische poëzie en ook de poëzie van de post-klassieken, de

modernen, de la teren en de t i jdgenoten. Over de f i lo logie heef t h i j

boeken geschreven. Hij kende de metriek en de sti j l theorie goed. Ik heb

nooit een verstand als het ziine gezien, en nooit bij iemand anders

meegemaakt de wijze waarop het in helderheid en snelheid en zonder

enige aarzel ing tot ontbranding kwam. Bi j a l le mensen d ie ik heb

mcegemaakt heb ik nooit een juister en helderder verstand gezien dan

hcr zijne. Wat betreft zi jn heldere en beknopte wiize van uitdrukken die

vrij was van overbodigheden, iets dergeli jks heb ik nooit gezien- Onze

sJ . ( t l ) / l ? . -1 .1 , vg l . ( iÁL ( ; I , 50 t t

s r í | 84 / l ; 181 . vg l . ( i A I . ( ; l , ] t t 5

L E V E N V A N I B N A I , _ A K I T A N I

íayk, de haf iz Fath a l -Dïnr ze i mi j : 'Nooi t hch ik icmant l gcz ien d ie opzo'n beknopte wi jze u i tdrukking gaf aan wat in z i . jn inncr l i jk was, a lsh i j . 'E inde c i taat . Nooi t heb ik een aangcnlrn( ' r rnt 'ns gczicn dan hem,nooi t heb ik een humor is t ischer voordracht nrct :gcrr raukt r lan de z i jne, ennooit iemand die belezener was over de tocstanrlt:n van dc mensen. hunbiografieën en hun gebeurtenissen, zowel van dc vr(x)ltc generaties alsvan z i jn t i jdgenoten. Wat betref t de ontwikkc l ingen in hct Oosten en derecente gebeurtenissen b i j de Tataren in hun lanr l . rn r lc t i jd dat dezeplaats grepen, het leek wel alsof de boodschappcrs niurr hcm kwamen ende of f ic ië le miss iven aan hem werden voorgelezcÍr . zot la t ik van hemhoorde wat ik n iet op de kanselar i j , b i j de secrctar is , tc weten kwam.Wat betreft magische formules en amuletten, daarvan bcwaarde hij cengrote hoeveelheid, en daarover wist h i j u i tgebrc id tc vcr tc l lcn. Hi j bezatgrote vaardigheid in de magie, de talismans, het tcvrxrrschijn brcngen vanverborgen zaken, en wat dies meer zij. Hij bezat, grorc vaardigheid engrote bedrevenheid in de kennis van de goedcrcn in natura, en vanedelstenen, text.iel, werktuigen en de soorten van kruidcn cn dieren. Wathet Mans[rï-ziekenhuis in Cairo nodig had werd pas gckocht en kwamh e t z i e k e n h u i s p a s i n n a d a t h e t h e m g e t o o n d w a s . A l s h i j z i j ntoestemming gaf kocht de intendant. het en als hij zi jn tocsrcmming nicrgaf, kocht deze het beslist niet. Dit duidde op een grotc bclezenheid enpcrfecte kennis, want het ziekenhuis wil alles hebben wat cr maar bestaatvan hetgeen betrekking heeft op de medicijnkunst, dc oogheelkunde, dechi rurg ie, de ant idota en dergel i jke. Wat betrc f t dc kennis omtrentslaven, zowel manneli jke slaven als slavinnen, daarin had hij het laatstewoord. Ik heb gezien dat enthousiaste beoefenaars van de alchemie bijhcm kwamen en hem ver te lden wat er b i j hun wcrkzaamheden wasmislukt, en dat hij hen dan in de goede richting stuurdc en hen op devcrbetering van deze mislukking wees. Ik heb nooit gezien dat hij incnigc verworvenheid een vervolmaking behoefde, behalvc dat zijn kennisvan de Arabische grammatica zwak was, en dat zijn handschrift zwakkerwas dan de zieken in zijn ziekenhuis. Ondanks dat bezat hij de gave vanh c t w o o r d e n e e n g o e d e k e n n i s v a n d e g r o n d r e g c l s v a n a l - k a t tul-mans-ub en dc discussie daarover.tl i t hctgccn hij voor zichzelf hccft geschreven, heeft hij mij dezc rcgclsgcrcc i tccrd:

I l l r r r S r r y y r t l i r l N i s , s t . ' /

1 . 1 / l l \ 4 , v 1 i l O t l l . ( ; I l . / l

4l40 LEVEN VAN IBN AL-AKFÀNI

' l k heb mi j verbaasd om de man die de a lchemie afwi js t in z i in

gedachten, hij heeft iets afschuweliiks voortgebracht.

Hii werpt koper op het oog en verandert het in een oogwenk, zoals het

witte zilver.'

Van zijn geschriften heb ik bij hcm gelczen de Iriàd ql-Qtsid i là Asnd

al-Maq-asid, meerdere malen van bcgin tot cinde. Door dit geschrift is

zijn waarde bekend. Over dat bock hcb ik geschreven:

De Sayk heeft zijn boek geschreven, maar op de helderschijnende sterren

Schiint iedere deugd in de spiegel die hii is, en daarin bestuderen wii

alle wetenschappen.

Ik heb ook bij hem gelezen de Lub-ab fi l l lm al-Hisdb, en het boek

Nuksb at-Duka'ir fí Ma'rif at al-ëawàhir, en het boek Gunyat al-Lab|b'inda

Gaybat al-Tabïb, en dit heeft hij nog verbeterd. Tot de boeken van

hem die ik niet bij hem heb gelezen, maar waarover hij mij gemachtigd

heeft behoort het boek Kaif al-Rayn fí Amrad al-'Ayn.

Ik voelde verdriet om zijn verlies toen het bericht van zijn dood mij

bereikte. God, de Allerhoogste, hebbe zijn ziel. Hij had overvloedige

opsmuk in zijn huis en in zijn kleding. Hij bereed raspaarden en nam

zich voor niemand meer te behandelen, tenzii deze naar hem toe kwam in

zijn huis of op straat of in het ziekenhuis. En hij weigerde om zich te

begeven naar iemands huis. Hij was de verschaffer van de samenstelling

van de antidota, ieder jaar in het ManslrÏ-ziekenhuis en hij ontving voor

iedere door hem gemaakte samenste l l ing het bedrag van zeshonderd

dirham. Toen de smïr Óamál al-Dïn, de gouverneur van al-Karak, het

ziekcnhuis kwam bezichtigen, vond hij dit prachtig en hij verdubbelde

z i j n s a l a r i s , w a n t d i t w a s z e s t i g d i r h a m e n h i j s t e l d e h e t o p

honderdtwintig dirham, en hij gaf hem goud uit zijn bezit, nog bovenop

dc beloningen d ie voor hem waren vastgeste ld. Hi j behoorde tot de

artscn van het ziekenhuis en tot zijn taak daar behoorde de behandeling

van dc krankzinnigen. Toen het bericht van zijn dood mij bereikte sprak

ik dc volgcnde dichtregels:

Dortr dc pestepidemie is miin harl in beroering en vsn iedereen die aan

dt zicktr l i idt is het hart vergankeli ik.' I

t t rn , \ tnr , r d- l ) rn s t icr l , r iep het . 'Moge

God mi i bc.schtrnu 'n l *u l in l l

t t .g tn hc l vr r l i t t vun t i l -Akf t tn í . nutgt ' l l i l mi i lx ' , tcht rmtn

LEVEN VAN IBN AL-AKFÁNI

Vanuit al-Rahba schreef ik hem in het jaar zevcnhondcrd dcrtig:

'Mijn Heer Sams at-Dïn, u was de eerste, die de plaats van het l icht

innam in mijn oog, zo kort geleden.

Oeen wonder dus dat mijn dag en mijn nacht verduisterd worden, en ik

hcb miin ogen afgeschermd tegen het opgaan van de zon.

ll i j schreef daarop ten antwoord:

[/w arts in Egypte is ziek van verdriet, e n door dc .scheiding is ziin

vleugel gekortwiekt.Wee degene die in een toestand van ziekte gegrrpen wordt door deze

kwaal, en daardoor te gronde wordt gericht, vunaf het ogenblik dat ziin

welzijn van hem verdwenen is.

lk schreef hem ook vanuit het welbewaarde al-Rahba:

Een g,roet heeft een verzegeling van muskusparf um g,eopend, en heeft de

blocmen ervan in een bloesemdek uitgespreid.

Dc heschrijving van liefde en de herinnering aan vriendschap en passie

hebben een zwaard dat in mijn lever stak weggenomen.

En hctevele toch zijn mijn klachten tot u in de frisse bries, en hoezeer

heeft passie en verlangen ons vermagerd.

En hoevele l iefdevolle wensen zijn daarin. Hun adem leek op de geur

wn lavendel.

Dc daad van mijn oogleden en die van mijn hart ziin van dezelfde

toor t , eerstgenoemde z i jn aandacht ig en laatstgenoemde maakt z ich

betorgd om u.

Hct vuur vsn het hart wordt niet gedoofd en de traan uit het oog is

boven de wolken uitgestegen.lPot hetreft deze toestand, daarover zal ik niet geven lange commentaren

voardoor deg,ene die ze aanhoorÍ zich maur verveelÍ.

ll heh rampspoed ondervonden door de tegenslag in mijn verwachtingen

on mi jn vermocden, en een lot zo erg dat u daarbi j vergeleken de

duistcrn is vergect .

E n e c n I e v e n d a t b e k l e m m e n d i s , z o d a t m i i n z o r g e n z i c h n o g

vtrmecrderdtn tn dc schciding von onze hecr was volledig.

l l cm unnv lu r r l t r l t r a l l r r l t : cn z i j n l t : v t : n c i n r l i g t na ccn v r i cn t l schu l t t l i c

4342 LEVEN VAN IBN AL-AKFÁNI

gekenmerk t we rd doo r een s te rkc band , en d i c haa r spo rcn hee f t

achtergelaten op het perkamcnt. En ecn passie dic zi.yn hcklcrc blik hetgenot van de s lu imer ing verbood. E,n ccn gevocl van vcr l< l rcnheid dat

zijn ooglid leerde hoe de trancn vlocicn. En een gcvocl van spijt dat zich

bevindt tussen de ronding van dc r ibbcn. En ccn gcvocl van l ic fde dat

b i j hem het vuur van het har t doct brandcn tc lkcns wannccr dc st ra lende

b l i k s e m f l i t s o p l i c h t . D c v e r s c h i j n i n g v a n h c t i d c a a l b c c l d e n d i t

aanvaardde [?] iedere letter van hcm in dc vorm van ccn alif, en vormde

ervan voor z i jn hals en z i jn hoofd cn z i jn oor ccn kct t ing cn een kroon

en een oorring. O, welk een horizon van dcugd is hij. Tclkcns wanneer

de volle maan ondergaat, doet hij zonncn opgaan. En wclk ecn zee van

cultuur is hij. Als hij een zoeker een nog vochtigc parcl schenkt, werpt

deze vervolgens een kostbare parel wcg. En ccn jongc vrouw die dezonneschi j f met haar l icht omwikkel t , cn ccn stcrrcbccld waarvan het

snoer van verre schittert als kettingen van gcdcgcn goud.

Iets biizonders waarvan de eenzaamheid de cultuur gezelschap houdt.

Waarom passeert het aan het gehoor en gaat het op reis?l

De conversatie van lbn al-Akfdni

I n de b iog ra f i sche no t i t i es doo r a l -Sa fad ï wo rd t I bn a l -Ak fán I ' sconvcrsat ie geprezen, Z i jn veelz i jd igheid wordt daar geroemd, z i jn

uitstckcnde sti j l van spreken, en ook zijn geestigheid. Alweer door degocdc zorgen van zijn vriend al-$afadi is althans iets hiervan aan onsovcrgclcverd. In het handschrift A van de editie van de lr5ád zijn tweemondcl inge toevoegingen van Ibn a l -Akfàni aan z i jn e igen tekst v ia

al -Safadï bewaard gebleven, en wel naar aanle id ing van passages in

Irsad 345 (een lexicologische notit ie) en lríàd 488 (een notit ie over het

aantal geboden en verboden dat in de Tora is vervat, met, een ezelsbrugvoor hct onthouden van die aantallen). In het handschrift D van de editiei s d c z c l a a t s t e t o e v o e g i n g i n v e r k o r t e v o r m i n d e t e k s t v a n d e

l l ) c r r r l c r p Í c l a t i c v u r r h t : t

r r l . l r ln ' r )Xt ' s t : t i l l rs ot tzckcr

LEVEN VAN IBN A I , -AK I . -ÁNI

I r iad terecht gekomen. l Een r i jkcrc ool {s t aan opmcrk ingen van Ibn

al-Akfánï is binnen te halen uit al-SaÍ'adi's conuncntaar op al-Tugrá'ï 's

Ldmiyyat a l - 'Apam, get i te ld at -Gay1 u l -Must t i i t tm I r Sarh L-amiyyat

al- 'Alam. Deze commentaar behandclt, naar aanlt: iding van al-Tugrá'i 's

ode, een veelheid van onderwerpen, en zou zclí. t:ncycltlpcdisch genoemd

kunnen worden, ware het n iet dat de enigc < l rdcning van het daar in

vervat te mater iaal geschiedt v ia vr i je associat ic op dc inhoud van de

verzen van al-Tu$rá'ï.deze commcntaar2 volgcn h ier IbnIn de volgorde van voorkomen in

al-Akfánï's opmerkingen:

Deel I:- p. 8, 17-25. Anecdote over eenoverlevering van vier regels poëziehebben.- p . 10, 3-10. Mededel ing over de doelste l l ing van dc a lchemie. Deze

passage is later geciteerd door Hággï Kalïfa, en gcdccltcli jk vertaald

door J. von HammeÍ.3- p. 30, 22-25. Een opmerking over de Griekse

metriek, waarbij Ibn al-Akfàni stelt dat het niet onmogcli jk is dat de

Griekse theorie hierover al-Kali l b. Ahmad tot hulp is geweest bij het

formuleren van zijn theorie over de Arabische metriek.- p. 50, l-6. Een anecdote, met isnAd, over het stellcn van een diagnose

door het raden naar en het noemen van de geliefde van dc patiënt.- p. 56, 1-4. Mededeling, met isn-ad, over de aard van hct materiaal dat

samand genoemd wordt.- p . 56, 6-11. Mededel ing van Ibn a l -AkfánÏ , u i t c igen observat ie ,

cveneens over samand.- p. 56, l l '26. Mededeling over de eigenschappen van een bepaalde

k lcurstof.- p. 85, 18-27. Verklaring van het feit dat scheelheid de dingen dubbel

doct zien.- p. 87, 4-7. Een mededeling van al-Safadí dat hij het boek over de

rrptica, getiteld al-Istibsàr fimd tudrikuhu at-Absdr, door zekere Siháb

I 7. ic voor dc tckst van dezectl r t ic.

2 Al SaÍatl i l ttt ' t t i .I l l i t [ [ i Ka l l l a l l i l l 5 l t , V , p1 t .

sch i j nexecu t i c van a l -Tu$ rá ' ï , mc t

die al-Tugrá'í daarbij gesproken zou

toevoegingen het kritisch apparaat bij dc

?7\ ,1 Von l l r r r r r r r r t ' r l l { ( } .1 , 11 .51 í r .r l r : t r l va r r a l Sa la r l r ' s t cks t t l u t oo \ u t { c A lh in

t t L E V E N V A N I R N A I , _ A K I T A N I

; r l l ) n r i r l - ' l r i l q r [ . s l cJ , b i j I bn a l -Ak Íán r hcc l t l i c l r : zcn cn gccop i cc rd . l - p .l (kr , | 5 . Anccdotc ovcr lwcc suí i r 'ayts .

p . lO ( r , 9 -15 . Ovc r l cvc r i ng doo r I bn a l -Ak Ían i van v i t : r r cgc l s u i t eenr l t t . t i r l t r tà ' iyya door z i jn oom van n l ( )cdcrsz i j ( lc , I rakr a l -Din Hasan b.'Af

i t r Makzln a l -Sinfár ï , in hct mctrum van Ibn a l l i : l r i r l 's tà ' iyya.p 1 0 9 , l - 2 5 . A n e c d o t e o v e r h e t m a x i m u m d c r m o g c l i j k h c d e n t e

vc lkr i . jgcn door het veranderen van de volgordc van dc woordcn b innenccrr v t : rsrcgcl :

. . . tr;a-b1 ditill f1ri3 t' 1r-Jt ; ;!l C r^+ c+r. . .

Ibr r : r l -Akfànï werd, toen h i j nog maar kor t in Cairo was, gcvraagd naar:

,,r ta;rr t J+Í:J rl;ïl Êjri+ .r.rrJl c1-3;. .rrl!1 .-.Jtll t r óS^J t- .Jt{l . ..

" ' ,Fr-l

- pp. 145, 32-146,4. Mededelingen over de grootte van de hemelsfcrcn.- p. 169, 9-25. Opmerkingen over de i ' t id'sl al-mizd!. Deze passagc komtnict voor in het hoofdstuk over medicijnkunst in de lriàd (610-628) encvcnmin in het desbetref fende hoofdstuk van a l -Durr a l -Nazïm (hsLcidcn Or. 958 (42), ff.226b,3 - 228a,t6).

Deel II:- p . 53 , l l - 26 . Medede l i ng ove r een merhode om in s l ech ts v i j fvermcnigvuldigingen de som van het aantal graankorrels te berekenen opde 64 velden van het schaakbord, waarbi j wordt ver langd dat op heteerste veld één korre l wordt necrgelegd, en op de volgende veldentelkens het dubbele van het aantal dat op het voorafgaande veld ligt.- p. 169, 19-29. Mededeling over de reden waarom het hart links in hetlichaam is gesitueerd.

Biografieën van Ibn al-Akf-aní in latere geschriften

Beschrijvingen van leven en werk van Ibn al-Akfánï zijn in verschil lende

I V g l . h i e r o v e r o o k a l - S a f a d i , A ' y à n a l - ' A s r ( h s B c r t i j n W c . 2 9 8(Ah lwa rd t 1887 -99 , n r .9U64) , f . l lUa ) , waa r dc t i t c l i c t s andc rs gcsch r t : v r : nwor r l l , cn r l c naam van dc au tcu r co r r cc : l i s w r : c rg t : gc : v t rn : S ih ; t h l r l l ) r l r: r l ( ) i r r j - r l i u l - t l s i l r a l -Ma l i k i .

LEVEN VAN IBN A I -_AKTTANI

latere biografische woordenboekcn tcrccht gok<lnrcn. Hicrin wordt echternauwel i jks ie ts toegevoegd aan dc gcgcvcns van a l -Safadï . Kennel i jkwaren deze de enige voorhanden bron. Dc knrnitrk van Ibn IyásI vermeldtvoor het jaar 749/1348 het overli jden van lbn al-AkÍInr wcl iets nieuws:'In

dat jaar, in de maand Safar, overleed ul-ruyyi.r ul tahíb Sams al-DïnMuhammad b. a l -Akfánï . Hi j was zeer gc lccrd i r r r lc gcnccskunde. Hi j isdcgene op wic al-Mi'màr2 een spotdicht hccÍ't gcrrraakt, dat als volgt luidt:

Ibn al-Akfànï heeft een manier van genezen, ntuur ik vraag God omgezond te blijven.Nog nooit is een zieke van hem opgestaan, tenzij rtp de Dag van deOpstanding.

Ecn andere dichter heeft de volgende regels gemaakt:

45

Wi j hebben een arts wiens geneeswi jze steedshem opzoekt.IIii heeft geen gebrek, behqlve dat het middelvalt voor wie het moet innemen.

de ziekte hrengt naar wie

dat hij verschaft3 zwaar

E r w o r d t o o k g e z e g d d a t d e z e t w e e v e Í z e n g c m a a k t . z i j n o v e ral-rayyis Tà[ al-Dïn al-Tabrïzï.'A ls voorbeeld van de afhankel i jkheid van de la terc b iografen van degcgcvens van al-SafadI volgt hier de Arabische tckst van Ibn al-Akfànï'sbiografie volgens het Kitab al-Muqaf f a van al-Maqrizï, getranscribeerd

uit dicns eigen werkexemplaar.a

I lbn Iyás 1975, p. 523. Een late bron, want Ibn Iyás stierf ca.930/1524,vsl. GAL G 11,295; S II, 405.2 l l i 1 i s mogc l i j k Ab i a l -Za rá ' i f I b ràh ïm b . 'A l ï b . I b ráh im a l -M i 'mára l - l l á ' i k a l -M , r s r r , dc Egyp t i sche d i ch te r d ie eveneens i n he t pes t j aa r149 / l \ 48 s t i c r f , vg l . GAL G I I , l 0 ; S I I , 3 .I n t u , t u h h u l u h u ' . t . < t g c l c z c n d o o r d c c d i t c u r , m a a r d c i n l . c r p r c t a t i cmu . th t l uhu ( z i . j n l axc : c r rn i r l r l c l ) g , cc f t r x l k bc t ckcn i s .. l A l r r r r : r r l h .

' A l r a l N 4 a q r i z i ( s t . l J 4 5 / 1 4 4 2 , v g l . ( ; A l . ( i I I , 3 9 ) . K

r t l l r l u , l r t l / , r , l r s l . r ' t r l t ' t t ( ) r . I 1 ( r í r l r , I l . l l ( h . 1 O i r ( l l ( ) r s b l u n c o ) , v l i lVoo r l r o r ' v t ' l t )H0 . g r ) . 1 ( )

47. l ( r LEVEN VAN IBN AL-AKFÀNI

vili5ïl ó{tJ ir..r-Jl 611-;ïl .1J1"* yl 4.rJl u--} .rcLr rf pr.r.11l ó{ r.s.

:^<-Jf ?* f Ër+r frJ'.tt &t:tl ê^+ '[áU .rlJl6*Jl J-Jlr .rJjJl.;rt.:...t1

:iK )L ,JÉ.!.lil J+ sl..{lj i-qJlj !+Jl + g. fL.l {;U rÉtdtl t-r--i,

t+.i .i.*: y ..itS --.'lf iH i-:- : U; i;L* ri.e .f+ .*iiê óÉ{ "Ê.:

j,r trltS

;urtl,r c.il ,í,/ ir. JL.J J Otír;:!p J+t+ rfÊlt rr.-ijt gÉ J+Jr orl.

Lll -lr+ O*t-1yé+r, Jl gdïl1 rf!:Jtr sr+alajlJ .iÀi.Jlr:^<-Jtr jJr:a t^,

.r-l t+i.r* Yf k+ *jtr alr.lrl u.lt+ r+b rrJUr r.- ;Ll g. ótS {iU ...Lll

Lfl rq)tc ,f +f ót{L-l d c,;tí-; Êld t . j- t+:tr-l t0i:s< $: 6l.í r;ï

;|,+r-dlf 6;Udlf :tÉtl & .:5i{,, ..' ^lti j9r_r1r':<: É"{.-.f .r1/ riU 9.rïl

:Jll É & LliJI Jl lÈií tr.i, ..-r-i.ll ir qi-J ir4=,S :t^a i+t U .rtiU

,-r-t.l l i:+f .ia:ti i.r-e 9.rï11 :^<Jl f ót óJÉ1.:^ll3 6$.-^tlr,rrtrJlf

t-r !r.r td i- *l tSi éiJ'+ .iri .t. orl.r Lr 6.riJl C)l-ll JUi l.U+ g+Jtr

dr. iJLiJl ;ja1Jl i-+. : l1 ei.rl+. l-11 ljl ï1 r-L ti.i C-l o1l.1 O-J ^-.:ï.1

L.s ..1+ dp Ó:lt U Jrir ,.21iil .r1- ó. &Jl CÍ Ê*ÀJt 6K r, t+^ o:ïr Li JÉílï1 e:.;àt-r & 4íil Jr +i. 6]rl ll y'r gI-Jl Jti .-Ê. ii+r. iltl-r o x.; j

Lll r *[.e Cr^.J tJft O'. Ér:U1-l pg;l;, uÉtitl Jl3sl ulc d. tÊ)tlol J{íl.JJl ,'+: .1t - : ll i:jtS t .ití^i k:Uirl / fir* t' rEitl iit.r.r;.:rl órÁJt JtFl

itl LlJ 6lg-rJl / +L elbl d L {i. C-l .-.,. dl

...i-{ ,Jl^ ,J:i ;riut^ tl,

Ji+ t-r f-)tLJll óLadl'5lll € JrJ,J,I +Jl .lr i,alÍ X.+ t{i. |:rri frljJlr

+ c,, rrttlll rrliíJ u-li.Jl ê-l Jl .r-ti.ll .rLàl| r:ti:. ^ Cr.r rrl+Jl |jr sri. : L( g[Í, =+tlojl irgê JiÊ r+CJl :a:;, tl .+ll U.* f JÉt-iJl -,ij1 -t...-Jl

d1j.j. rE dr i,*Jl uàlJ,.l ,f ,u|l

l-:.r.lU tt' ri 4S / c tJ+íll oÁtrJ c4;.e .ri.l5

r ' .r tl : :i tlsl i-J irf a I I t-r- u|.l-}ijl óÉJl s! ,Ji!

Fïl df É iÉtiJl aj,.ll, Lr-Jl J}ill ,>. qf .>.t'.-:t^, q.r / J.+: d ,3tS1

.fuÊf *'l rl ..rtitL*+Jl gj ,l q+t *i ïl l.r-l :^hJ J r;1 l-^ij '* Jlt rUÀJl Ji,

LEVEN VAN IBN AKFANI

óUlJlsJlJ .r$t:.Jl Alil1 ól^:llj 9lo+ll -it:-l i.i._r- s, Jl^ll.gJl rJ cr:lSj

!"ti,ll ol .:,il r;$l 6U erl- a;- .rta '| d rJ 6.*:.:: )ti ,t.:....,1tJ1 ell gt.:-- L3

Jti IIJJ f L*lt.:Jl OtSi g.rlrallj .'Llt^^ll ir..iJr!t-, rii.pr t-13 r.r; ïlj

J{l ó. ;'d ir L eJ 61"5+1 r,;Jl 61;- t+.+Íll r+ i'i rtJ O*rJll a;l;j

t*i ;rr: rll y'r .rl-iJl fJli Ct-l ,J4 XJ.lr ?llJlJl;'.rir+ ÊaJL.-l t.É|,/

di':Il j 6'1 .E-1t' ïÏ.il :fr ;Jr::"":15;

ook Ibn al-Akfánï's biografieën in al-Durur ul Kàminut van Ibn HaÉaral-'Asqaláni (st. 852/1449, vgt. GAt. G il, ó7) t ' .tt ut-uudr al-TàIi '2 vanaf-SawkànI (s t . 1250/1834, vgl . GAL S I I , t i lU) z i jn r t i rcct of ind i recr opinformatie van al-safadï gebaseerd en vcrschaÍí'cn gccn nicuwc feiten.

Het werk van Ibn al-Akfànï: bronnen van de hibtiografie

l l ic ronder volgen eerst enkele bronnen voor de b ibr iograf ie van het .(ruvre van Ibn al-Akfànï. van de bronnen I t/m 3 is dc auÍhenticiteitbovcn twijfel verheven. Bronnen 4 en 5 zijn afgeleid van nr.3. Bron 6 ist lub icus, omdat het auteurschap van a l -Durr a l -Nazïm zoveel vragenoprocpt. Bron 7 is een ll/ l7e eeuwse compilatie cn slcchts van indirectbclang. Uit de vermelding van de titels in de Kaíf al-Zunítn kan wordenopgcmaakt welke werken van Ibn al-Akfánï in de l l/ l ' le ceuw nog eenzckcrc verspreiding kenden. De bronnen 8-ll zi jn alleen in zoverre vanbclang dat zij naar handschriftencatalogi verwijzen waarin werken vanlbn a l -AkfánÍ worden beschreven. Met u i tzonder ing van nr . 1r van dehicrnavolgcnde li jst noemen zij echter geen werken van Ibn al-Akfánrtl ic nict ook rceds in een eerdere bron zijn vermeld. Bron 12 is slechtsvun sccundair bclang, want deze is kenneli jk gebaseerd op nrs. 4, j en 10.l)c nrcdcdcling in dczc bron (p. l l5), op gezag van'Abbàs al- 'Azzáwl, datlbn a l -Akí 'ánr z ich zou hcbbcn bezig gehouden met spi r i t isme, hypnoser:n r i lagnt : t ismc i .s kcnncl i jk gcbasecrd op a l -Safadï 's mededel ingen over

l h r r l l u i i u r l ( ) ? ( ) 11 , t l c c l l ,A l S : rwh in i l ( ) . ) ( ) . r l c t ' l I .

yrgr. ?'/() l l t0, rrr 7.1.1pp /() l l0. rtr. l l( l(

4948 WERK VAN IBN AL-AKFANI

de belangstelling van Ibn al-AkfánI voor magische procédés.

l. De lijst achÍ.erin het hs D van deze editie van de lrÍad al-QZsid (hsJeruzalem, Dár al-Katïb, f. 58a). Deze lijst bevat 2l titels. Zie voor eent ranscr ip t ie van deze l i j s t he t hoofds tuk over de handschr i f te l i j kegronds lag van de I r3àd a l -Qàs id . Een reproduc t ie van de l i j s t i sopgenomen bij de facsimiles.

2. Iríàd al-Qàsid ild Asnd al-Maqàsid, door Ibn al-AkfánI. Verwezenwordt naar deze editie.

3. De biografische werken van Salàh al-Dïn al-Safadi: al-Safadi 1949, lI,p. 26: A'yan, hs Berlijn V/e. 298, f. ll8b; Alhàn, hs Berlijn We. 150, deel I,f. 33a.

4. Ibn !a!ar 1929-31, III, pp. 279-280 íor. 744); Ibn Hagar 1966-70, lU,pp.366-7 (nr.3264).

5. Al-Maqrrzl, Kitàb al-Muqaf fd. Hs Leiden Or. 1366a, f. 40a.

6. Kitqb sl-Durr al-Nqzïm fï Ahwàl al-'Ulïrm wa-al-Tq'lïm. Geciteerdnaar het Leidse hs Or. 958 @2). De toeschrijvingen uit deze bron zijn alleonzeker. Zie de discussie over het. onzekere auteurschap van al-Durral-Nazïm in het hoofdstuk over de invloed van de lriad al-Qasid.

7. HàÉÉi (alïfa 1835-58, Index, VII, p. 1216.

8. al-Ziriklï 1979, V, p.299.

9. Kahhála 1957-6r, VII, pp. 200-201.

IO. GAL.

ll. Ullmann 1970: Ullmann 1972.

12 . A . -M. dc St . É l i c geef t in een aanhangse l van z i jn cd i t i c van Ibna l - A k Í ' à n i ' s N u k a b a l - D a L a ' i r ( I b n a l - A k f à n ï 1 9 3 9 ) c c n h o o f d s t u k ,gctr te l r f : Sàhih hà/à al-Kit-ab wa-Say' min ' l 'ar iamatih. l l icr in ci l t : r : r t hi . ju r l c ( 'n b r ic í van 'Ahb l ls a l - 'Azzuwr r r r t l l ughda< l (g t : r lu tcc r r l ( r . l . l ( ) l ( ) ) l ) c

WERK VAN IBN AL-AKFANI

biograf ische gegevens u i t d i t hoofdstuk, en dczc br ic f , z i jn kennel i jk

ontleend aan de bronnen 4,7 en 10.

De bibliografie van de werken van Ibn al-Akf àní

De compleetheid van de hier volgende bibliografic is om verschil lende

rcdenen betrekkelijk.Ten eerste is daar , a lweer, de zeer onvolkomcn staat van de Arabische

bibliografie.D e t w e e d e r e d e n i s d a t i k n i c t i n a l l c b c s t a a n d c b i b l i o g r a f i e ë n e n

h a n d s c h r i f t e n c a t a l o g i n a a r w c r k c n v a n I b n a l - A k Í a n ï h c b g e z o c h t ,

geste ld a l dat deze daar s tceds a ls zodanig waron hcrkcnd. Ik heb s lechts

d ie t i t e l s geno tee rd d ie i k t cgcn kwa tn b i1 r r r i . i n s tud i c van I r i dd

al -Qasid. Toch geloof ik dat wcin ig authcnt ickc t i tc ls van Ibn a l -Akfánï

nog aan mijn bibliografie zullen kunncn wordcn tocgcvocgd, omdat ik zo

gelukkig was de l i js t achter in hs D aan tc t rc f fcn. Dc h ier vo lgende

bibliografie mag dus hoogstens als een eerstc bcgin wordcn beschouwd,

cn zeker niet als een eindpunt.Wat in deze bibliografie zo goed als geheel buiten bcschouwing bli j ft is

dc reactie bij Ibn al-Akfánï's t i jdgenoten, en bij de latcrc generaties, op

zijn werk. Iets daarvan wordt duideli jk uit de citaten dic al-SafadÏ geeft(vgl. bibliografie, nrs. 16 en l8). Zulke citaten zullcn ongctwijfeld in grote

hocveelheden kunnen worden gevondenl. De gegevens van Shiloah 19792,

Dols 19773 en Miil ler 19804 in hun thematische studics ovcr resp. muziek,

dc zwarte dood en de s lavenhandel wi jzen a l in d ic r icht ing. Ook de

inv loed van Ibn a l -Ak fán i op l 5e -eeuwse Egyp t i sche ge l ce rden a l s

al -Munàwï (vgl . b ib l iograf ie , nr . 7) en a l - 'AyntábÏ (vgt . b ib l iograf ic , nrs.

7 cn 12) zou nog nader onderzocht moeten wordcn. Ik laat d i t a l les

I l l i jvoorbeeld in andere werken van al-Safadï dan de strikt biografische,

cn mogcli jk in werken van Fath al-Dïn Ibn Sayyid al-Nás.

2 Sh i l oah 1919 , p .54 , mc t de ve rme ld ing van een c i t aa t i n a l - 'Àm i l Ï ' s

u l -Kuik i t , cn p.240, met vcrmeld ing van ccn c i taat in a l -Qádir l 's Ràh

ut-()àm [í Saparat al-An!ám.I l ) o l s 1977 , p .99 , mc t vc rmc ld ing van ccn c i t aa t i n I bn Ab ï l l a fa la ' s

K r tàb u l - ' t i hh o l -Musn i t n f r Da l ' u l - ' l ' i t ' i n . Ecn c i t aa t u i t l bn a l -Ak la r r r ' s

Ouny t t ! d I t l t r l t k t l t t t l voo r i n I bn Ab ï l l t r [ : r l a l t l ( r 1 , 11 . l l .. 1 M t r l l c r l ( ) l ( o

5l50 W E R K V A N I I } N A I , A K I . A N I

ech te r bu i t en he t bes tek va l l en van ( l oz r : s l l r ( l r ( ' ov t ' r l bn a l -Ak fán ï ' sIriad al-Qàsid.

Overzicht van de geschriften vun lbn ti l Aklinr

De werken in onderst .aande l i js t z i jn door lo l lcr r r l gcnrr r r r r rcrd van I t /m4 9 . Z i j z i j n t e v e n s i n v i e r g r o e p e n v c r d t ' c l r l , r r Í h u r r k c l i . j k v a n h u nauthenticiteit en bekcndheid.Groep Ia (n rs . I t im l 9 ) : Deze werkcn z i . j n r r r t : t zekc rhc id aan Ibna l -Ak fàn ï t oe t i : s ch r i j ven , en van dczc t t r ks t t : n z r . j n ccn o [ meerhandschr i f ten bewaard gebleven. Nrs. 7, 12 cn 11 z i . jn la tcrc commcntarenof toevoegingen op het . werk. Nr .2 is een anonicnrc br :wcrk ing.Groep Ib (nrs. 20 t /m 30) : Deze werken z i jn cvcnccns r r rc l zckcrhcid aanIbn a l -Ak fán ï t oe t e sch r i j ven , maar h i c r va r r z i j n t o t op hcden geen

handschriften bekend.Groep I Ia (nrs. 3 l t /m 46) : Di t z i jn werken d ic gcassociccrd z i jn met Ibna l -Ak fán ï , maar waa rsch i j n l i j k n i e t doo r hcn r z i j n gcsch reven . He tbe t re f t h i c r mces t we rken . d ie de anon i cmc bcwc rkc r van a l -Du r ra l -Naz ïm (b ib l i og ra f i e , n r . 2 ) zcg t t c hcbbcn gcsch rcvcn o f t e w i l l enschrijvcn.Grocp IIb (nrs. 47 t/m 49): Dczc wcrkcn zijn tcn onrechte op enigerleiwi jzc aan Ibn a l -AkfánI toegeschrcven. Hct bct ref t h ier dr ie teksten d iesamcn mct nr. 46 in een en dezclfdc vcrzamelbundel staan.

I . W e r k e n d i e m e t z e k c r h c i d a a n I b n a l - A k f á n ï k u n n e n w o r d e ntocgcschreven

a. werken d ie bewaard z i jn gebleven, met eventuele commentaren enbewerkingen

Lll Irsàd al-Qasid ilà Asnà al-Maq-asid (encyclopedie)

l2l al-Durr al-Nazïm fï Ahwàl al-'Ulirm wa-al-Ta'lim (encyclopedie)

l! Bugyat al-Sà'i l fï Iftt isar al-Mas-a'i l (medisch leerboek, vragen enant woorden)

Í41Gunyat s l -Labïb ' inda Gaybat a l -Tabïb (eerste hulp)

l5l KaÍf al-Rayn fï Ahwàl al- 'Ayn (oogheelkunde)

l6l ul- ' l airrd min KaÍf al-Rayn (ooghcclkunde)

l ' / l W' iquyut u l - 'Ayn b i -Sarh ' l 'a l r íd Kaí f a l -Rayn, comrn( :ntuur op r r r . ( r( oo l l t t ' r ' l I r r t t r l c )

WERK VAN IBN AL-AKFÁNI

[8) Nih-ayat al-Qasd fí Sinà'at ql-Fasd (aderlatcn)

[9) al-Awràq fï Tahrïr Nusftat al-Tirydq al-Fàríq (antidota?)

Ll0l Ikmdl al-Siydsa fr 'I lm ql-Firása (fysiognomic)

llll al-Nazar wa-al-Tal.tqíq fí Taqlïb al-Raqíq (slavcnkoop)

[12) al-Qawl al-Sadïd fï lf;t iyar al-lmd' wa-al-'Abíd, commcntaar opl1 (slavenkoop)

Íl3 Nukab al-pafta'ir fï Ma'rif at al-ëawáhir (edclstccnkundc)

Í14) Mulhaq bi-Nuf;ab al-Daka'ir, aanvull ing op nr. 13 (c<lclstccnkunde)

Íl5l al-Lubab fí al-Hisàá (aritmctica)

[16] Fragment(en) over alchemic (alchcmic)

tnl ÁdAb Suhbat al-Mulítk (politick)

[18] Poëtische correspondentie (fragmcntcn) (p<iizi i:)

U9l Lawámï al-Anw-ar fï Talftïs al-Adkàr (cthick)

b. werken waarvan tot op heden geen handschrift bckcnd is

120) Nu[ab al-f,à'ir min al-Bahr al-Zàf,ir (korancxcgcsc)

I2l) Nihàyat al-Tayslr fï Qà'idat 'llm

al-Taf slr (korancxcgcse)

I22l Muktasar al-Arbs'ïn li-al-lmdm FaLr al-Dín (thcologic ?)123) Kifàyat al-Hussàb íï

'llm al-Ilisab (aritmetica)

124) sl-Ta'lïq 'al-a

Kaif al-Haqà'iq li-al-Abhqri (filosofic ?)125) Tallis al-lrndb f r

'Amal al-Usturldb (astrolabium)

126l Rawdat al-Alibba' fï lídrdt al-Atibbà'(artsenbiografic ?)l27l Sarh'ald Fusïtl Buqrdt (medische aforismen)l2Íll KilAb fï

'llm al-Nabd (polsslag)

l29l al-Kulaqa fí al-Tibá (inleiding medicijnen)l30l'tuhf at al-Muhibb fí

' I lm al-Tibb (inleiding medicijnen)

ll Wcrken die met Ibn al-Akfànl's euvre worden geassociecrd

a. Wcrkcn die waarschijnli jk niet door Ibn al-Akfànï geschreven zijn

l3ll Muktasar al-ëàmi' al-Kabïr l i-Ibn ul-At_ïr (onderwerpen van de' l ' rar l

i t ic )

l. l2l 7.iyàdàÍ, op nr. 3l (idcm)

ll l l Muktasar Kitab l i- lbn Munqid (sti j l lccr ?)I 14 | ,ïrrrh I;uwa'it l al- ttarà'it l (droomuitlcg)

l lS l M uktusur Must i i l u l -Qu.r runï (ast ronomic)

lV t l Mu ' i k tdà t ' t i l i

u ! Mu*n I l t l l t n l l i h rn Í r l ( us t ro r ro r r r r t ' )

nr.