SPEAKERS ACADEMY® MAGAZINE 201748

© E

NITH

STE

NHUY

S

‘Kan de wereld voorkomen dat we afglijden naar het slechte?’

SPEAKERS ACADEMY® MAGAZINE 2017 49

Leve overmorgen!Na drie eerdere toekomstgerichte boeken heeft de Franse econoom, sociale theoreticus en politieke adviseur

Jacques Attali nu ‘Vivement après-demain !’ gepubliceerd. Daarin blikt hij vooruit op de komende vijftien jaar, ‘waarin we uit de impasse móeten komen’. Hij baseert zich in het bijzonder op nieuwe inzichten in het wetenschappelijke, demografische, ideologische, geopolitieke en kunstzinnige domein en komt tot radicale

en verrassende conclusies over wat ons te wachten staat en hoe we daarop kunnen inspelen.

Jacques AttaliTekst: Jacques Geluk

POLITIEK – B OEKRECENSIE

V ele (donkere) wolken pakken zich samen aan de horizon, terwijl de middelen nog ontbreken om de wereld beter te maken. Om daar

wat aan te doen, concludeert Jacques Attali in zijn boek, moeten we boosheid en woede vermijden en zo voorkomen dat geweld zich over de hele planeet verspreidt en de mens-heid ten onder gaat aan klimaatproblemen, terrorisme en technologische zelfmoord. Een voorwaarde om dit te bereiken is geluk-kig zijn in een serene wereld, anderen hel-pen dit doel te halen en suïcidaal egoïsme vervangen door bewuste onbaatzuchtigheid.

In zijn introductie is de verbazing van Attali meteen merkbaar. ‘Als de mensheid zichzelf nog niet heeft laten uitsterven en zelfs nog een eeuw bestaat zullen historici mannen en vrouwen blijven bestuderen. Ze zullen zich afvragen waarom de plane-taire revolutie in 2017 niet is uitgebarsten als waarschuwing tegen en ter voorkoming van de komende grote catastrofe’. Volgens Attali ligt dat bijvoorbeeld aan de slordigheid van politici, het cynisme van de bazen, de onver-schilligheid van het volk, de arrogantie van de bankiers, de lafhartigheid van de optimis-ten, de passiviteit van de pessimisten, de futi-liteit van de intellectuelen, de ijdelheid van

de economen en de kinderachtigheid van de media. Daarnaast wijst hij op geringe invloed van degenen die wel anticiperen en zich voorbereiden op wat komen gaat. ‘Tegelijk begrijpt men niet wat te doen als de tijd daar is en is men niet in staat na te denken over de toekomst die de mensheid de komende weken of decennia te wachten staat.’

POSITIEVEONTWIKKELINGENAttali heeft ‘Vivement après-demain !’

ingedeeld in vier enorme hoofdstukken: ‘La rage’, ‘L’explication’, ‘La colère’ en ‘Le meil-leur du monde’, waarin het in het eerste en derde chapiter vooral gaat over boosheid, woede en gramschap. Hij gebruikt dialec-tiek, een redeneervorm waarbij hij door middel van het gebruik van tegenstellingen op zoek is naar de waarheid. Op die manier slaagt hij er, altijd in helder en begrijpelijk Frans, in veel duidelijk te maken. Bijvoor-beeld dat de geschiedenis laat zien dat de mens steeds meer en beter kan, maar andere dingen steeds slechter. De wereld lijkt aan de ene kant gewelddadiger, barbaarser en des-tructiever dan vroeger en aan de andere kant zachtmoediger, guller en constructiever. Terwijl hij in 2016 aan zijn boek werkt merkt Attali dat de meerderheid van de mensen goed doet, maar dat het slechte desondanks domineert. Er zijn veel positieve ontwikke-lingen op onze planeet. De levenskwaliteit en -verwachting stijgen, het Bruto Binnen-lands Product (BNP) groeit fors wereldwijd en is de laatste 25 jaar zelfs verdrievoudigd. De toegang tot internet (van 1,3 tot ruim 49 procent van de wereldbevolking) is sinds de

SPEAKERS ACADEMY® MAGAZINE 201750

jaren negentig eveneens sterk verbeterd. En zo komt hij met nog meer mooie cijfers over toenemend klimaatbewustzijn, onze reislust en – ook al lijkt het vaak en is het in som-mige gebieden niet zo – een afname van het geweld op aarde. Tegenover al die positiviteit staat negativiteit. De wereld vergrijst, vluch-telingen leven onder tragische omstandig-heden, het milieu verslechtert, de vervuiling neemt toe (ten koste van de gezondheid van vooral stedelingen), de temperatuur stijgt, de landbouw wordt kwetsbaarder en de duur-zame economische groei neemt af. Het zijn enkele van de voorbeelden die Attali noemt en uitgebreid behandelt. Zijn achtergrond als econoom komt door het hele boek heen naar voren, ook als hij schrijft: ‘De mondiale bancaire sector is fragieler dan ooit en levert minder op. Dat speelt in toenemende mate een rol bij het financieren van de economie en komt door steeds strengere regels en lage rentetarieven. (…) De wereldwijde schuld (publiek en privé) is gegroeid naar 57.000 miljard euro. Attali noemt ook nog de ver-dere inperking van de persvrijheid en/of de democratie in sommige landen, de opkomst van het fundamentalisme en de groter wor-dende steun voor de sharia, de islamitische wetgeving. Kortom: ‘De hoop op mon-dialisering die ons gelukkig maakt is niet geloofwaardig’, schrijft hij in het hoofdstuk ‘L’explication’. Op basis van zijn dialectiek-aanpak presenteert hij zes stellingen, die hij uitgebreid toelicht.

ZES STELLINGEN‘De sociale organisatie die tegemoet komt

aan de vraag naar politieke en economische vrijheid is tot nu toe het beste systeem ter

wereld gebleken’, luidt Attali’s eerste stelling. De tweede laat zien dat we over het algemeen een lange weg te gaan hebben: ‘Dit systeem is er echter nog niet en dat leidt de wereld in de richting van een ramp’. De vier ove-rige stellingen zijn al even intrigerend: ‘De wereldmarkt is vandaag de eerste markt die niet behoort tot een historische rechtsstaat’, die bijvoorbeeld de mensenrechten respec-teert. ‘De binnen nationale grenzen opgeslo-ten democratie krijgt steeds minder inhoud en invloed’. ‘Tijdens de impasse verandert boosheid in woede’. Ten slotte: ‘Om te kun-nen ontsnappen zonder de vrijheid af te zwe-ren zijn er twee oplossingen’. Hopen dat de markt vanzelf met een oplossing komt of altruïsme, onbaatzuchtigheid, zien als de sleutel voor het overleven van de mensheid en het voortbestaan van politieke en econo-mische rechten van huidige en toekomstige generaties. Wat de keuze is van Attali? Op die vraag is maar één antwoord: lees dit boek,

waarvan hopelijk in elk geval een Engelse vertaling beschikbaar komt. Optimisme dat de grote catastrofe er toch nog even niet komt is de smaak die te proeven is in het hoofdstuk ‘La colère’, ook al geeft hij steeds aan waar het kan misgaan. Hij beschrijft waar de wereld op allerlei terreinen staat in 2030, denk aan de explosieve groei van het aantal aardbewo-ners (naar 8,3 miljard), kunstmatige intelli-gentie, robotica, gezondheid, wonen (3D geprinte woningen zijn dan heel gewoon), water (verdergaande ontzilting), landbouw, mobiliteit, energie, lucht- en ruimtevaart en kunst. Een nieuw tijdperk van overvloed? Of toch niet? Ook in dit chapiter brengt Attali de tegenstellingen weer helder over het voet-licht en op zo’n manier dat het lastig is het boek even weg te leggen.

‘Kan de wereld voorkomen dat we afglij-den naar het slechte?’ Dat is een van de eer-ste vragen die Jacques Attali zich afvraagt aan het begin van het laatste hoofdstuk ‘Het beste van de wereld’. `Zal het goede het slechte overwinnen?’ Om duurzaam te kun-nen handelen geeft hij een aantal suggesties, zoals je bewust zijn van je onvermijdelijke dood, jezelf respecteren en serieus nemen, je voorbereiden op het leven van meerdere levens, gelijktijdig en opeenvolgend en han-delen ten faveure van de wereld. Wat hij daarmee bedoelt en wat de reactie op die suggesties zou moeten zijn: het gaat erom dat we over vijftien jaar uit de impasse zijn en wereldwijd, met een optimistisch toekomst-beeld, kunnen roepen: ‘Leve overmorgen!’, ‘Vivement après-demain !’.

Jacques Attali is een in Algerije geboren Franse econonoom, sociale theoreticus en schrijver. Van 1981 tot 1991 was hij adviseur van president François Mitterand en daarna tot 1993 hoofd van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling. Van 2008-2010 leidde hij de regeringscommissie die onderzoek deed naar mogelijkheden de groei van de Franse economie te bevorderen onder president Nicolas Sarkozy. Hij heeft een eigen adviesbureau, is oprichter van de organisatie zonder winstoogmerk PlaNet Finance, en heeft inmiddels meer dan vijftig boeken geschreven. Zijn laatste boek (november 2016) is ‘Vivement après-demain !’ (uitgeverij Fayard, ISBN 9782213701110). jacquesattali@speakersacacademy.nl

© W

ALTE

R KA

LLEN

BACH

POLITIEK – B OEKRECENSIE

‘De hoop op mondialisering die ons gelukkig

maakt is niet geloofwaardig’