Tentoonstelling in Museum De Waag 11 november 2016 - 12 februari 2017

Brink 56, DeventerDinsdag t/m zondag van 10.00 - 17.00 uur

Lesbriefvoor het basis-onderwijs

Inleiding 3

Doel van het educatieve programma 4

Kerndoelen

Lesbrief in combinatie met museumbezoek

Deventertoenennu.nl

Achtergrondinformatie 6

Museumbezoek 7

Inhoud museumles

Voorbereiding van museumbezoek

Afspraken en regels

Lessuggesties 8

Uitleg werkbladen 14

Werkblad 1 15

Werkblad 2 16

Werkblad 3 17

Werkblad 4 18

Partners 19

Colofon 20

Inhoudsopgave

2

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

Van 11 november 2016 tot 12 februari 2017 is de tentoonstelling

‘Palmyra, Stad van Duizend Zuilen in Deventer’ te zien in Museum

De Waag. De tentoonstelling toont de Syrische stad door de eeuwen

heen, van haar ontdekking door de Westerse wereld in de zeventien-

de eeuw, tot de recente dramatische gebeurtenissen die de stad

wereldwijde bekendheid hebben gegeven.

De aanleiding voor de tentoonstelling is tweeledig. Allereerst is daar

de actualiteit. De laatste jaren is het antieke Palmyra in Syrië veel in

het nieuws door de grootschalige vernietiging van de oudheden door

IS. Het was de grootste toeristische attractie van het land. Sinds

1980 is Palmyra geregistreerd op de werelderfgoedlijst van UNESCO.

De belangrijkste archeologische site van Syrië is inmiddels weer

bevrijd. De schade kan nu opgemaakt worden. De vernieling van Palmyra roept vragen op als waar deze

agressie van IS vandaan komt en hoe de Syriërs zelf de aanval op hun cultureel erfgoed beleven.

Een andere aanleiding voor de tentoonstelling is de bijzondere band van de stad Palmyra met Deventer.

Meer dan drie eeuwen geleden liet namelijk de Deventer geleerde en burgemeester Gisbert Cuper

(1644-1716) een kolossaal schilderij van Palmyra maken, dat het begin markeert van een eeuwenlange

fascinatie voor de mythische stad. Dit jaar wordt de driehonderdste sterfdag herdacht van Gisbert

Cuper, met onder meer met een wandeling, publicatie en plaquette in het oude stadhuis van Deventer.

Het thema van de tentoonstelling is ‘ontdekken’. De nadruk ligt daarbij op het veranderende tijdsbeeld

in de zeventiende en achttiende eeuw. In die eeuwen brachten ontdekkingsreizigers veel nieuwe beel-

den en informatie naar Europa over hoe de wereld eruit ziet. Het resultaat is uiteindelijk dat de mensen

in het Westen geleidelijk meer vanuit een op wetenschappelijke feiten gebaseerd wereldbeeld gaan

denken.

Het thema van de tentoonstelling biedt kansen voor interessante lessen om kinderen kennis te laten

maken met zaken als ‘ontdekkingsreizen’, ‘denken vanuit jezelf’, ‘uitvindingen’, maar ook om een aantal

belangrijke aspecten van de geschiedenis van Deventer en de complexe, actuele problematiek van de

oorlog in Syrië en de stroom vluchtelingen te verkennen.

De lesbrief is bedoeld voor de bovenbouw van het basisonderwijs, de groepen (6), 7 en 8. Deze kan

gebruikt worden ter voorbereiding van een bezoek met de klas aan de tentoonstelling in Museum

De Waag. Deze lesbrief is ook digitaal beschikbaar via http://museumdewaag.nl/educatie/

Dankzij een donatie van Stichting Zabawas en een bijdrage uit het Coöperatiefonds van Rabobank

Salland wordt dit lesprogramma en het museumbezoek gratis aan het onderwijs aangeboden.

Monique Wezenberg

René Berends

Saskia van Aartsen

Inleiding

3

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

Doel van het educatieve programma

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

Deventer Verhaal wil alle kinderen uit de gemeente Deventer de mogelijkheid bieden kennis te nemen

van de geschiedenis van Deventer. Daartoe worden ook scholen in de gelegenheid gesteld deel te

nemen aan het lesprogramma van deze tentoonstelling. Kinderen worden in het nieuws geconfronteerd

met de vluchtelingenproblematiek en de oorlog in Syrië. Deze tentoonstelling biedt hen een unieke

gelegenheid om betekenis en verdieping te geven aan de achtergrond en de actualiteit die in relatie

staat tot hun eigen belevingswereld. De leerlingen zien tevens hoe het erfgoed van Deventer en de

historische figuur Gisbert Cuper verbonden zijn met zowel de geschiedenis als de actualiteit van

Palmyra en het Midden Oosten.

Kerndoelen

Het lesaanbod is mede in samenwerking met het onderwijs en andere culturele instellingen ontwikkeld

en sluit aan op de kerndoelen voor wereldoriëntatie / zaakvakken en op de leerlijn kunstzinnige oriën-

tatie van SLO.

• Kerndoel 37: De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden

en normen.

• Kerndoel 38: De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse

multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen en ze leren respectvol om te gaan met

verschillen in opvattingen van mensen.

• Kerndoel 49: De leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van bevolkingsconcentraties

en godsdiensten, van klimaten, energiebronnen en van natuurlandschappen zoals vulkanen,

woestijnen, tropische regenwouden, hooggebergten en rivieren.

• Kerndoel 50: De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van

Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld.

• Kerndoel 51: De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren

aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.

• Kerndoel 53: De leerlingen leren over de belangrijkste historische personen en gebeurtenissen uit de

Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis.

• Kerndoel 55: De leerlingen leren op eigen werk en dat van andere te reflecteren.

• Kerndoel 56: De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van

cultureel erfgoed.

4

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

Cultureel erfgoed is gerelateerd aan verschillende vakgebieden binnen

het onderwijs zoals oriëntatie op jezelf en de wereld, taal en kunst. De

leerlingen kunnen door erfgoed waar te nemen en te beleven, betekenis

geven aan cultureel erfgoed uit verschillende tijden en culturen.

Uiteraard kan er ook gewerkt worden aan kerndoelen uit andere vak- en

vormingsgebieden, zoals die van taal (begrijpend lezen, woordenschat,

mondelinge taalvaardigheid) en die van de expressievakken.

Lesbrief in combinatie met museumbezoek

De museumles bestaat uit een combinatie van opdrachten in de ten-

toonstelling, een rondleiding en creatieve doe-opdrachten. De docent

ontvangt een lesbrief met voorbereidend lesmateriaal en verwerkings-

opdrachten om het museumbezoek voor de leerlingen van extra con-

tent te voorzien. De lesbrief en het lesprogramma staat vermeld op

http://museumdewaag.nl/educatie/

De les staat tevens vermeld op de website van Bureau Kunstcircuit - Cultuur en School waar

alle activiteiten op gebied van kunst- en cultuureducatie in Deventer te vinden zijn.

Deventertoenennu.nl

De educatieve werkgroep Deventer OVT heeft lesmateriaal ontwikkeld over de geschiedenis van

Deventer voor gebruik door leerlingen en door leraren in de klas. Bij dit lesmateriaal hoort de website

www.deventertoenennu.nl. Ter gelegenheid van de tentoonstelling ‘Palmyra, Stad van Duizend Zuilen in

Deventer’ zijn op deze site een aantal inhoudelijke items toegevoegd, die aan het onderwerp gelieerd

zijn. U kunt uw leerlingen op deze site informatie laten verzamelen over onder andere:

1. Gisbert Cuper

2. Huis De Schuur

3. Vluchtelingen in Deventer tijdens Eerste Wereldoorlog

4. Beeldenstorm ~1580

5. Bijzondere opgravingen Stadhuis

6. Nieuwe stadhuis

7. Hugenoten in de stad (vluchtelingen)

8. Stadslucht maakt vrijdag

9. Vluchtelingen in het AZC Schalkhaar

5

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

Achtergrondinformatie

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

Lange tijd had Palmyra een magische naam. Ergens in de woestijn bestond nog een stad met duizend

zuilen. Maar het duurde tot 1691 voordat de stad voor de Westerse wereld ontdekt werd door een Britse

expeditie. Bij deze expeditie was ook de Deventenaar Cuper op de achtergrond betrokken. Hij gaf de

opdracht om van de stad een schilderij te maken. In 1694 arriveerde het ruim vier meter lange schilderij

‘Zicht op Palmyra’ van de Nederlandse schilder Hofstede van Essen in het woonhuis van Gisbert Cuper

aan het Grote Kerkhof in Deventer. Het is de oudste verbeelding van de Syrische oase en staat aan het

begin van de ontdekking van Palmyra door de Westerse wereld. Dit imposante schilderij van vier meter

breed wordt nu bewaard in het Allard Pierson Museum in Amsterdam. Na drie eeuwen afwezigheid

keert het voor deze tentoonstelling even terug naar Deventer.

Meer dan driehonderd jaar later, heeft de stad Palmyra niets van haar mythische aantrekkingskracht

verloren. Tal van topstukken uit diverse Nederlandse musea en bibliotheken en uit de stedelijke erfgoed-

collectie van Deventer laten een voortdurende veranderende stad zien: de Stad van Duizend Zuilen

heeft vele gezichten. De tentoonstelling onderzoekt waar de fascinatie van deze stad vandaan komt.

Het doel is om te laten zien dat er geen eenduidige verklaring bestaat voor de populariteit van Palmyra,

maar dat de betekenis die men aan de stad toekent verandert met de tijd, plaats en publiek. Een deel

van het antwoord is te vinden in de onderzoeksgeschiedenis van de oude stad. Gisbert Cuper (1644-1716),

de grootste geleerde van Deventer en een vooraanstaand oudheidkundige die dit jaar wordt herdacht

vanwege zijn 300e sterfdag, staat aan het begin van deze geschiedenis. Evenals veel van zijn tijdgenoten

was Cuper gefascineerd door de in zijn tijd herontdekte oude stad. Het was Cuper die de opdracht gaf

om tijdens een Britse expeditie naar Palmyra in 1691 een enorm schilderij te maken van de Stad van

Duizend Zuilen.

Het schilderij van Hofstede van Essen hing destijds in het woonhuis van Cuper. Tegenwoordig is het in

bezit van het Allard Pierson Museum in Amsterdam. Het zal op de tentoonstelling in Deventer te zien zijn.

Op de tentoonstelling zijn ook recente archeologische vondsten te zien, die gedaan zijn bij de opgravingen

bij het nieuwe stadhuis in Deventer. In de zeventiende en begin achttiende eeuw woonde Gisbert Cuper

in het woonhuis De Schuur aan het Grote Kerkhof in Deventer. Bij de opgraving van zijn beerput zijn

verschillende exotische vondsten gedaan die ooit eigendom waren van de burgemeester van de stad.

Op de begane grond van het museum is in een ingerichte filmzaal de introductiefilm te zien ‘Palmyra,

Stad van Duizend Zuilen in Deventer’. De film duurt circa 7 minuten. De trailer van deze film is te bekijken

via www.youtube.com/watch?v=uA-tWTr_FGc

Op de eerste verdieping wordt uitgelegd waarom de oudste afbeelding van Palmyra nu juist in Deventer

terecht kwam. Hiertoe wordt Cupers interesse voor deze stad geplaatst in de intellectuele context van

de zeventiende eeuw. Het schilderij dat Gisbert Cuper van Palmyra liet schilderen, wordt hier getoond.

Cuper werkte in Deventer als hoogleraar aan het Athenaeum Illustre en hij was burgemeester van de

stad, als zodanig diplomaat in de Republiek. Getoond worden een deel van zijn correspondentie,

bibliotheek en verzameling.

Op de tweede verdieping wordt ingegaan op de archeologische geschiedenis van Palmyra na Cuper.

Hier komen tal van onderzoekers aan bod die ieder een eigen kijk hadden op Palmyra.

De tentoonstelling wordt georganiseerd door Deventer Verhaal en komt tot stand in samenwerking met

Archeologie Deventer, het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, de Koninklijke Bibliotheek in Den

Haag, het Allard Pierson Museum in Amsterdam en Bijzondere Collecties van de Universiteit van

Amsterdam.

6

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

MuseumbezoekPALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

Schoolklassen kunnen de tentoonstelling ‘Palmyra, Stad van

Duizend Zuilen in Deventer’ bezoeken. Leraren kunnen daarvoor

contact opnemen met Monique Wezenberg, educatie Deventer

Verhaal, via moniquewezenberg@deventerverhaal.nl

Inhoud museumles

• Ter introductie op de tentoonstelling bekijken de leerlingen

een film in de filmzaal.

• Daarna wordt de groep in tweeën gesplitst.

• De ene groep gaat de tentoonstelling bekijken. Op elke

verdieping van het museum wordt een korte inleiding

gehouden, waarna de leerlingen in tweetallen met

een opdrachtkaart gerichte kijk- en zoekvragen maken.

• De andere groep gaat in de gewelvenkelder van Museum

De Waag twee opdrachten maken.

- Met ganzenveer en inkt en vervolgens met moderne kalligrafiestiften gaan de leerlingen

schrijven zoals Cuper dat in die tijd deed.

- Als een echte archeoloog sorteren de leerlingen scherven die overeenkomsten vertonen met

vondsten die in de beerput van Cuper zijn gevonden. Daarna gaan zij de scherven meten,

beschrijven, wegen en natekenen.

• Halverwege de ochtend wisselen de groepen.

• De leerlingen worden begeleid door de educatief vrijwilligers van het museum.

• Het museumbezoek start om 10.00 uur en duurt ruim anderhalf uur.

• Deze les wordt gegeven door de medewerkers educatie van Museum De Waag. Om het museum-

bezoek goed te laten verlopen is het nodig dat u met minimaal twee begeleiders vanuit school komt.

Voorbereiding van het museumbezoek

Het bezoek aan de tentoonstelling kan op school inhoudelijk voorbereid worden, door activiteiten uit te

voeren uit deze lesbrief. De lesbrief kan ook nog op school gebruikt worden, na afloop van het bezoek

aan de tentoonstelling.

Afspraken en regels

Bespreek waar een museum toe dient en hoe je je er moet gedragen. Het museum bewaart, beheert,

conserveert en presenteert een mooie, waardevolle collectie. Om de collectie te kunnen behouden,

heeft het museum een aantal huisregels opgesteld. Wij vragen iedereen vriendelijk zich hieraan te houden.

• Jassen en tassen kunnen in de garderobe geplaatst worden. Eten en drinken is niet toegestaan.

Fotograferen mag, mits alleen voor eigen gebruik en niet met flits of statief.

• De objecten en schilderijen mogen niet aangeraakt worden. Zij behoren tot de verzameling van het

museum.

• Schrijf- en tekenopdrachten in de tentoonstellingsruimte worden met een potlood en klembord

uitgevoerd.

• Er is een lift aanwezig om de 1e en 2e verdieping te bereiken. De gewelvenkelder is alleen per trap

bereikbaar.

• Wie vragen heeft over de huisregels kan zich richten tot één van de museummedewerkers. De

aanwijzingen van museummedewerkers dienen altijd te worden opgevolgd.

7

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

Lessuggesties

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

De onderwerpen 1 t/m 10 kunnen gebruikt worden ter voorbereiding op het museumbezoek. De andere

onderwerpen kunnen zowel voor als na het museumbezoek in de klas worden behandeld.

1. Kopieerbladen

In deze lesbrief zijn in de bijlagen een aantal kopieerbladen opgenomen. Kopieerblad 1 en 2 zijn lees-

teksten en te gebruiken op een ‘Nieuwsbegrip’-achtige manier, kopieerblad 3 is een brief van Gisbert

Cuper en in kopieerblad 4 wordt een meningsverschil omschreven.

2. Films over Palmyra

Op internet zijn veel film(fragmenten) te zien over Palmyra. Hieronder zijn een aantal interessante

links te vinden.

De trailer van 1.07 minuut van de film ‘Palmyra, Stad van Duizend Zuilen in Deventer.

https://www.youtube.com/watch?v=uA-tWTr_FGc

De reis van Mustafa uit Syrië, een animatie van Unicef van 2.15 minuten.

https://www.youtube.com/watch?v=ls78ZPpm6kY

De ondertiteling is in het Engels, het filmpje spreekt voor zich.

Palmyra - Entdeckung aus dem Weltall

https://www.youtube.com/watch?v=GdnXy3ozeg0

In deze documentaire van 45 minuten wordt in het Duits over het onderzoek naar de geschiedenis van

Palmyra verteld. Er zijn ook fragmenten te zien waarin het leven uit de stad uit de oudheid nagespeeld

worden. De film is vooral te gebruiken voor de leraar als achtergrond.

Palmyra Vacation Travel Video Guide

https://www.youtube.com/watch?v=LuzKRkpXmVM

In deze film van 25 minuten wordt de schoonheid van Palmyra getoond. Het is een professionele video

om bezoekers te trekken. Er wordt weinig gesproken (in het Engels).

Palmyra: a look inside recaptured ancient city in Syria – BBC News

https://www.youtube.com/watch?v=IRRvvHQYIeo

In dit nieuwsbericht van 2 minuten van BBC News wordt in het Engels getoond hoe Palmyra eruit ziet

nadat het weer heroverd is op IS.

3. Palmyra op de kaart

Maak een routebeschrijving van Deventer naar Palmyra. Door welke landen reis je? Schrijf erbij wat je

onderweg allemaal kunt zien. Google Maps: type de route in van Deventer naar Palmyra tempel van Bel.

Zoom zo ver mogelijk in. Sleep het gele poppetje en plaats het precies op de plek. De tempel van Bel is

nu in 3D weergave te bekijken.

4. Een mindmap over archeologische opgravingen uit de Oudheid

Laat leerlingen voorafgaand aan een aantal lesmomenten over Palmyra zelf nadenken over wat ze

zelf al weten over archeologische opgravingen uit de Oudheid. Gebruik vervolgens de coöperatieve

werkvorm Denken-Delen-Uitwisselen om met de hele groep op het digibord / flap / muurkrant een

mindmap / woordveld te maken over wat de groep zelf al weet. Bespreek of er onduidelijkheden op

8

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

9

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

de mindmap staan en laat de leerlingen uitleggen wat ze gezegd hebben. Voeg nieuwe informatie aan

de mindmap toe, gaandeweg de lessen die aan het onderwerp besteed worden. De leerlingen kunnen

de mindmap overschrijven en er (eigen) tekeningen bij maken zodat er een persoonlijke samenvatting

ontstaat met kennis over Palmyra.

5. Elevatorpitch

Leerlingen bereiden in tweetallen een ‘elevatorpitch’ voor over verschillende aspecten van Palmyra en

de relatie met Deventer:

• Het oorspronkelijke Palmyra als stad in de Oudheid?

• Hoe is Palmyra ontdekt?

• Wie was Gisbert Cuper?

• Welke contacten had Gisbert Cuper over Palmyra?

• Wat heeft IS met Palmyra gedaan en waarom?

• Wat zijn de plannen nu met Palmyra?

Laat kinderen de korte presentaties achter elkaar doen, zodat toehoorders een mooi compact overzicht

krijgen over het onderwerp. Zorg voor ‘publiek’: misschien leerlingen uit een andere klas, of ouders.

6. Kijk samen de uitzendingen terug van Floortje Dessing in Syrië

• 3 op Reis (8 jaar geleden)

• Floortje terug naar Syrië (2016)

7. (Syrische) vluchteling interviewen

Nodig in de klas een vluchteling uit, en/of iemand die vluchtelingen helpt. Laat de leerlingen vragen

bedenken en de persoon interviewen. Laat ze het interview opnemen (film, audiorecorder) en dit uit-

werken in een verslag. Samir Maglajlic is bereid om per klas een aantal vragen per mail te beantwoorden.

Zijn email adres is op te vragen via moniquewezenberg@deventerverhaal.nl

8. Een tentoonstelling over Palmyra

Laat de leerlingen, ter voorbereiding op het bekijken van de tentoonstelling bedenken wat zij zelf op

een tentoonstelling over Palmyra zouden willen zien. Verwachting uitspreken of opschrijven, naderhand

evalueren. Laat ze na het museumbezoek vertellen wat ze wel en niet gezien hebben. Vragen die nog

leven, kunnen na het zien van de tentoonstelling nog uitgewerkt worden.

9. Communicatie toen en nu

Gisbert Cuper was een geleerde in Deventer, die onder andere met wetenschappers, onderzoekers en

diplomaten uit heel veel landen correspondeerde. Het schrijven van brieven gebeurde destijds met

ganzenveer en inkt. Vaak schreef Cuper de brieven die hij schreef ook nog eens over (kopiëren), zodat

hijzelf ook een exemplaar van zijn brieven kon bewaren. Laat de leerlingen informatie zoeken over

communicatiemiddelen door de eeuwen heen en een tabel maken met overeenkomsten en verschillen

over communicatiemiddelen toen en nu. Ze kunnen een tekening of een tabel maken, bestaande uit

twee kolommen met ‘lades’ van een kast. Hierin worden de communicatiemiddelen geschreven, links

oud en rechts nieuw.

10. Het schrift

Het alfabet met de letters die we in Nederland gebruiken, wordt het Latijnse schrift genoemd. Maar er

zijn meer schriftsystemen, zoals het Arabisch en het Griekse schrift. In de tijd van Gisbert Cuper

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

(1644 - 1716) werden er verschillende oude schriftsystemen ontdekt.

Zo werden er in Palmyra teksten ontdekt in het Grieks, het Aramees

en natuurlijk in het Palmyreens. Het Griekse schrift kende men al wel,

maar geleerden wilden graag de onbekende schriften ontcijferen. Op

de website http://watstaatdaer.nl/ kunnen leerlingen zelf online let-

ters, cijfers, woorden en teksten ontcijferen van de 16e t/m de 19e

eeuw, ook in het Romeins en Arabisch, in verschillende niveaus.

11. Een rariteitenkabinet

Cuper had een rariteitenkabinet. Dat is een verzameling met allerlei

curieuze objecten. In de zeventiende en achttiende eeuw, de tijd

waarin Cuper leefde, hadden veel mensen van zulke interessante

verzamelingen. Cuper kreeg die objecten toegestuurd van over de

hele wereld. Hij kocht ook veel: munten, boeken, beeldjes, opgezette

dieren, et cetera. Laat de kinderen een eigen ‘rariteitenkabinet’ in de

klas inrichten. Laat ze er ook uitlegkaartjes bij schrijven.

12. De tulpentuin van Cuper

De twee Duitse broers Von Uffenbach bezochten Cuper eens in Deventer. Zij schrijven bewonderend

over het bezoek aan deze Deventer geleerde. Daarom weten we veel over Cupers boekencollectie en

zijn rariteitenkabinet en over hoe hij woont en wat hij deed. De broers Von Uffenbach vertellen ook dat

Cuper achter zijn huis De Schuur aan het Grote Kerkhof in Deventer een tulpentuin had. Laat de kinderen

informatie zoeken over de tulp en waarom deze bloem ervoor gezorgd heeft dat veel mensen in de

zeventiende eeuw failliet gingen door de tulpenhandel.

13. De stad met de vele gezichten

Palmyra wordt wel de Stad met Duizend Zuilen genoemd, maar ook de Stad met de Vele Gezichten. Elk

mens kijkt natuurlijk anders tegen een stad aan. Zo kan ook Deventer een stad zijn met vele gezichten.

Laat de leerlingen een eigen tekening van Deventer maken, waarin ze laten zien wat zij bijzonder aan

Deventer vinden. Ze kunnen eventueel verschillende mensen interviewen: ouders en leerkrachten over

wat Deventer voor hen betekent. De leerlingen kunnen ook een maquette maken van een bijzonder

Deventer gebouw. Maak een tentoonstelling in de school met de titel: Deventer, een Stad met Vele

Gezichten.

14. Stelling: wat IS in Palmyra vernield heeft, moet gerestaureerd worden

Laat leerlingen argumenten voor deze stelling bedenken en argumenten tegen deze stelling. Organiseer

vervolgens een debat in de klas. Dat kan tussen voor- en tegenstanders, maar u kunt ook twee groepjes

van bijvoorbeeld vier leerlingen samenstellen, waarbij het ene groepje voor en het andere groepje

tegen moet zijn. Stel ook een jury samen van een groepje van drie leerlingen. Als de twee groepen

argumenten bedenken, kunnen zij een criterialijst maken met criteria voor het goed debatteren.

De rest van de klas is toeschouwer. Zorg dat er gewisseld wordt tussen groepjes. Herhaal het debat in

wisselende groepen.

10

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

11

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

15. Vergelijk en oordeel

In Palmyra zijn vanwege een religieus conflict grote vernielingen uit-

gevoerd door IS. Ook in Deventer is er wel eens een religieus conflict

geweest. In 1580, tijdens de Tachtigjarig Oorlog, is er in de stad een

beeldenstorm geweest. Toen zijn verschillende beelden in de

Lebuïnuskerk en Bergkerk vernield. Laat de leerlingen achterhalen

wat er toen precies gebeurde en waarom. Informatie kunnen ze

opzoeken, o.a. op de website www.deventertoenennu.nl. Laat leerlingen

overeenkomsten en verschillen aangeven met wat er in Palmyra

gebeurd is.

16. Gods schepping willen begrijpen

In de tijd van Cuper waren intellectuelen heel nieuwsgierig naar wat

ontdekkingsreizen nu weer voor nieuwe informatie zouden opleveren.

Met de verre reizen van bijvoorbeeld de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) gingen vaak schrijvers

en schilders / tekenaars mee om verre streken en vreemde objecten te beschrijven en te tekenen. De

intellectuelen uit Cupers tijd wilden Gods schepping steeds beter begrijpen. Dat was best lastig, vooral

als ze bijvoorbeeld prehistorische fossielen van uitgestorven dieren ontdekten, zoals mammoeten, die

veel ouder zijn, dan wat de kerkelijke leer vertelde over hoe lang het geleden was dat God de wereld

geschapen had. Laat de leerlingen brainstormen over wat zij graag zouden willen begrijpen van hoe de

wereld en het heelal in elkaar zit. De mensen (en ook de kinderen) van nu zijn nog steeds nieuwsgierig

naar hoe de wereld in elkaar zit, precies zoals Cuper dat in zijn tijd was.

17. Een brief met een lakzegel

Cuper correspondeerde in zijn tijd met veel geleerden en belangstellenden over onderwerpen als de

Oudheid, munten, theologie en taalkunde. Zoals gebruikelijk is in die tijd, bewaart Cuper zowel zijn

eigen brieven als de brieven die hij ontvangt. Rond 1710 laat hij ze tot zo’n 100 volumina inbinden. Deze

verzameling is grotendeels bewaard gebleven en bezet alleen al in de Koninklijke Bibliotheek ruim

zeven meter kastruimte. Belangrijke brieven werden in die tijd voorzien van een lakzegel. Zo ook de

brieven van Cuper. Bij archeologische opgravingen in de beerput achter Cupers woning aan het Grote

Kerkhof zijn meer dan 100 lakzegels teruggevonden. Ze zijn voor een deel te zien op de tentoonstelling.

Laat de kinderen zelf ook een brief schrijven met een lakzegel erop.

18. Muurkrant

Verzamel plaatjes en foto’s van Palmyra en over Gisbert Cuper. Maak daar een muurkrant van en schrijf

er becommentariërende informatieblokjes bij. U kunt fotoboeken laten gebruiken, waaruit leerlingen

foto’s scannen. Eventueel mogen kinderen ook foto’s van internet ‘plukken’. Er zijn ook foto’s te

downloaden van de website www.deventertoenennu.nl.

19. Brieven schrijven als Gisbert Cuper

Gisbert Cuper was een echte brievenschrijver. Hij schreef met beroemde mensen van over de hele

wereld. Laat de leerlingen zelf ook een brief schrijven: Bedenk aan wie je een brief wil schrijven. Vertel

in de brief wat je ervan vindt dat Palmyra vernietigd is en waarom je dat vindt. Schrijf een brief alsof je

Gisbert Cuper bent. Je schrijft aan de schilder van het schilderij van Palmyra. Vertel wat je zag en voelde

toen je het schilderij voor het eerst zag.

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

20. Mindmap

Wat betekent het voor mensen om te moeten vluchten? Laat leerlingen in tweetallen verschillende

onderdelen uitwerken. Voeg elke inbreng samen in een mindmap van de klas.

• Als je geen werk hebt

• Als je niet naar school kan

• Als je je huis moet verlaten

• Als je je vrienden en soms je familie kwijtraakt

• Als je naar een vreemd onbekend land moet

• Als veel van wat je vroeger mooi en vertrouwd vond, vernield wordt

• Als je vader in Nederland is en jij en je moeder nog in je eigen land

21. Wat in Palmyra gebeurd is, is dat ook wel eens in Deventer of in Nederland gebeurd?

U kunt een lesje geven of met kinderen het gesprek aangaan over de beeldenstorm aan het begin van

de Tachtigjarige Oorlog en de relatie met de vernietiging van Palmyra in het begin van onze eeuw.

In de westerse geschiedenis wordt de term beeldenstorm gebruikt als verzamelnaam voor een reeks

vernielingen van katholieke religieuze plaatsen door protestanten in tal van landen van Europa.

Heiligenbeelden, andere objecten van religieuze kunst en liturgische gebruiksvoorwerpen werden op

grote schaal vernietigd. In de Nederlanden gebeurde dat op grote schaal in 1566. In Deventer is dat in

1580 gebeurd. Op deventertoenennu.nl zijn hiervan een aantal illustraties te vinden uit de stad.

Er is veel nagedacht over of in de lege nissen van de Lebuinuskerk nieuwe beelden geplaatst zouden

moeten worden. Voor het afgelopen Open Monumentenweekend hebben een aantal kunstenaars

daartoe pogingen gedaan. U kunt ook kinderen hierover laten nadenken.

22. Teken een nijlpaard

In de brieven van Gisbert Cuper is er op de tentoonstelling één te zien waarin de schrijver melding

maakt dat hij tijdens een ontdekkingsreis voor het eerst een nijlpaard gezien heeft. Hij heeft ook gepro-

beerd om het nijlpaard te tekenen. Het is best lastig om iets te tekenen dat je voor het eerst ziet, ook

voor een ervaren tekenaar. Laat kinderen daarom een afbeelding van een nijlpaard zien en proberen

om het goed na te tekenen. Het gaat erom dat leerlingen met hun ‘wetenschappelijke blik’ leren kijken.

Na een eerste poging zijn de kinderen nog niet klaar. Laat ze elkaar in groepjes feedback geven en met

de feedback vervolgens een tweede poging doen om het nijlpaard te tekenen. U kunt nog een ronde

feedback invoeren.

Het is het idee kinderen te leren dat ze met gerichte feedback tot betere resultaten komen.

Het lesidee is een variatie op de les ‘Austins butterfly’, die te zien is op:

https://www.youtube.com/watch?v=dOSiU42P8Gc

In de tentoonstelling is de tekening van het nijlpaard te zien, die in de verzameling brieven van Gisbert

Cuper is opgenomen.

Een voorbeeld van hoe mensen vroeger interesse hadden in het onbekende van de wereld, laat de Atlas

Major van Blaeu zien. Hij tekende de dieren in zijn atlas terwijl hij ze nooit zelf gezien had. Mensen

vertelden hem hoe de dieren eruit zagen. Aan de hand van die verhalen tekende Blaeu de dieren.

12

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

13

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJSFilmpje over de Atlas Major van Blaeu:

http://www.entoen.nu/atlasmajor/beeld-en-geluid/canonclip-atlas-major-van-blaeu-

(groep-7-en-8)#beeld (3.41 minuut)

Vensterplaat over de Atlas van Major van Blaeu:

http://www.entoen.nu/vensterplaat-atlas-major

Afbeeldingen uit de Atlas Major van Blaeu:

http://objects.library.uu.nl/reader/viewer.php?obj=1874-241046&pagenum=39&lan=en

http://objects.library.uu.nl/reader/index.php?obj=1874-

241046&lan=en#page//49/53/23/4953236520651571551086697628714148132.jpg/mode/1up

Uitleg WERKbladen

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

Werkblad 1

Leestekst over Palmyra, te gebruiken voor les begrijpend lezen.

Opdracht:

Laat de leerlingen individueel kernwoorden in de tekst met een markeerstift kleuren. Vervolgens kunt u

de leerlingen in twee- of drietallen elkaar de gekozen kernwoorden laten uitleggen. Stel de vraag

waarom ze een kernwoord belangrijk vinden.

Werkblad 2

Leestekst over Cuper, te gebruiken voor een les begrijpend lezen.

Opdracht:

Zie werkblad 1.

Werkblad 3

Een brief van Gisbert Cuper.

In deze brief vraagt Cuper aan consul Clackberner in Aleppo om uit te kijken naar oudheden.

Opdracht:

Gisbert Cuper leefde van 1644 tot 1716. Hij was een burgemeester van de stad Deventer. Cuper was ook

een geleerde. Hij was hoogleraar aan het Athenaeum Illustre. Zo heette de hogeschool van Deventer in

de zeventiende eeuw. Als wetenschapper was Cuper natuurlijk heel nieuwsgierig. Hij schreef veel brieven

naar beroemde geleerden in heel Europa en die brieven gingen vaak over de grote ontdekkingen die in

die tijd gedaan werden.

Hier zie je zo’n brief. Cuper had een mooi handschrift. Probeer de brief maar eens te lezen. Schrijf drie

woorden op waarover de brief gaat.

Werkblad 4

Een meningsverschil: Wat vind jij?

Opdracht:

Hier zie je twee jongens uit Syrië, Adnan en Akeem. Ze leefden in de jaren dertig van de vorige eeuw.

Ze vertellen twee verschillende verhalen over de opgravingen in Palmyra. Je zult zien dat ze van

mening verschillen. Wat vinden jullie? Bedenk argumenten voor en tegen en discussieer. Bedenk in

tweetallen argumenten voor of tegen de mening van Adnan of Akeem.

14

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

Leestekst Palmyra, Stad van Duizend Zuilen

Palmyra, Stad van Duizend Zuilen.

Palmyra was een stad in de Oudheid, in het land dat nu Syrië heet. Het ligt midden

in de Syrische woestijn ongeveer 250 kilometer ten oosten van Damascus. Daar

was een oase, een gebied midden in de woestijn waar water is en waar daardoor

toch veel planten groeien. De stad is heel oud. Het wordt vermoedelijk zelfs al in

de Bijbel beschreven, als de stad van Salomo.

Als de Romeinen zo’n tweeduizend jaar geleden ook in het Midden-Oosten de

baas zijn, is Palmyra een bloeiende Romeinse stad aan de meest oostelijke grens

van het Romeinse Rijk. In de stad ontmoetten mensen uit het Oosten en uit het

Westen elkaar. De stad komt tot grote bloei dankzij karavanen die luxe goederen

uit het oosten naar de Romeinse wereld brengen.

Aan het eind van de derde eeuw komt de stad echter in opstand tegen de

Romeinen. De stad is sterk en de strijd bloedig. Uiteindelijk wordt koningin

Zenobia in 273 n. Chr. door de Romeinen verslagen. Daarmee komt er ook een

einde aan de bloeiperiode van de stad. Mensen trekken weg en er blijven slechts

imposante ruïnes bestaan. De stad verdwijnt uit de herinnering van de mensen.

In de zeventiende eeuw gaan ontdekkingsreizigers uit Europa op zoek naar de

stad. Die wordt rond 1670 herontdekt. Veel geleerden in Europa, waaronder de

Deventer geleerde Gisbert Cuper, zijn nieuwsgierig. Daarom komt er een tweede

reis naar Palmyra. In 1692 gaan er opnieuw westerse mensen naar de stad op

zoek. Men is nieuwsgierig naar de stad van Salomo uit de Bijbel. Tijdens deze

tweede reis gaat er ook een schilder mee om de stad te schilderen. De schilder,

Hofstede van Essen, maakt ter plekke verschillende schetsen en in de stad Aleppo

schildert hij op basis van deze schetsen het vroegst bekende schilderij van de

stad: ‘Gezicht op Palmyra’. Het schilderij is maar liefst vier meter groot. De

opdracht voor het schilderij komt uit Deventer, van de hoogleraar van het

Athenaeum Illustre, Gisbert Cuper. Het schilderij legt de lange reis van meer dan

4000 kilometer af naar Deventer. Daar wordt het door Cuper in 1694 in zijn eigen

huis opgehangen.

Sindsdien zijn al meer dan 300 jaar onderzoekers in de ban van deze oude stad.

Er zijn veel archeologische opgravingen gedaan in de stad van de duizend zuilen.

Ook veel toeristen bezoeken de ruïnes van de stad.

Een paar jaar geleden zijn de ruïnes van de stad door IS, tijdens de oorlog in Syrië,

deels verwoest. De vraag is nu of en hoe de ruïnes gerestaureerd gaan worden.

15

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

WERKblad 1

1

5

10

15

20

25

30

35

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

16

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

Leestekst Gisbert Cuper

Een geleerd leven in Deventer.

Gisbert Cuper is in 1644 geboren. Als hij klaar is met zijn studie, maakt hij een reis

door Europa, net als veel rijke jongens in die tijd doen. Zo’n rondreis wordt wel

een Grand Tour genoemd. Hij maakt de reis niet af. Als hij 24 jaar oud is, wordt hij

namelijk benoemd tot hoogleraar op het Atheneum Illustre in Deventer. Dat is de

hoge school in de stad.

Cuper heeft het prima naar de zin in Deventer. Hij wordt al gauw rector van de

school en in 1670 trouwt hij met de dochter van een burgemeester, Alieda van

Suchtelen. Twee jaar later wordt hij zelf ook een burgemeester van de stad.

Steden hebben in die tijd meerdere burgemeesters. Cuper neemt voor de Staten

van Overijssel ook zitting in de Staten-Generaal. Dat is ook dan al de regering van

ons land. In 1696 koopt hij het huis De Schuur aan het Grote Kerkhof. Daar woont

hij tot aan zijn dood in 1716.

Cuper wordt gezien als een belangrijke geleerde. Hij schrijft boeken over de

oudheid, maar ook munten, theologie en taalkunde vindt hij interessant.

Cuper schrijft ook veel brieven met geleerden uit heel Europa. Die brieven gaan

vaak over de oudheid en over allerlei exotische onderwerpen. Cuper is zeer geïn-

teresseerd in zulke onderwerpen. Hij verzamelt zelfs allerlei exotische voorwerpen.

Ze worden in die tijd wel rariteiten genoemd, voorwerpen uit verre landen en

oude tijden, die de mensen in Cupers tijd in Nederland nog nooit gezien hadden.

Door de correspondentie van geleerden onderling wordt in de zeventiende eeuw

informatie over ontdekkingen uit verre streken en over zulke rariteiten razendsnel

verspreid.

Doordat Cuper een enorme netwerk heeft, kan hij bij tal van specialisten in Europa

terecht met vragen. De brieven die hij schrijft gaan vaak over de vraag of al deze

exotische zaken en overblijfselen uit een ver verleden wel kloppen met het

Bijbelse verhaal. Geschiedenis was voor Cuper niets anders dan het verloop van

Gods plan voor de mensheid. Maar door de ontdekkingsreizen en opgravingen van

oude beschavingen en door het vinden van vreemde, exotische voorwerpen, ont-

dekte hij dat mensen die vroeger bijvoorbeeld in Egypte, Syrië en Iran woonden,

andere goden vereerden. En dat dat ook nog eens andere goden waren, dan de

goden van de oude Grieken en Romeinen. Die kende Cuper al wel uit teksten van

oude Griekse en Romeinse auteurs.

Nu je dit weet over Cuper, zul je ook wel begrijpen dat hij ook geïnteresseerd was

in oude geschriften, zoals het spijkerschrift en de Egyptische hiëroglyfen. Die

waren in zijn tijd nog niet ontcijferd.

WERKblad 2

1

5

10

15

20

25

30

35

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

17

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

Een brief van Gisbert Cuper

WERKblad 3

Opdracht: schrijf in de hokjes drie woorden, die vertellen waar deze brief over gaat.

Adnan

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

18

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

Een meningsverschil. Wat vind jij?

Hier zie je twee jongens uit Syrië, Adnan en Akeem. Ze leefden in de jaren dertig van de

vorige eeuw. Ze vertellen twee verschillende verhalen over de opgravingen in Palmyra.

Je zult zien dat ze van mening verschillen.

Opdracht: Bedenk in tweetallen argumenten voor of tegen de mening van Adnan of Akeem.

WERKblad 4

Adnan: Mijn familie woonde in Palmyra. Ze hadden een prettigleven in een eenvoudig dorpje. Maar op een dag kwamen er

vreemdelingen uit Europa. Die ontdekten dat er onder ons dorp

de resten lagen van een oude Romeinse tempel. We werden

verplicht om te verhuizen. Ons hele dorp werd afgebroken. We

moesten verderop een nieuw dorp bouwen, zodat de tempel

opgegraven kon worden. Waar eens ons oude dorp stond, zijn

nu een paar oude stenen te zien, waar wij niets aan hebben.

Adnan

AkeemAkeemAkeem: Ik ben blij met de archeologische opgravingen van deoude Romeinse tempel in Palmyra. Voor mij is dat het bewijs dat

ons land Syrië belangrijk is en dat ons land heel oud is en vroe-

ger ook vooraanstaand was. De stad wordt zelfs al in de Bijbel

genoemd. Het is de stad van Salomo, een belangrijk man uit de

Bijbel. Nu de tempel opgegraven is, kunnen we onze rijke

geschiedenis aan iedereen in de wereld laten zien.

Argumenten voor Argumenten tegen

De mening van

AdnanAdnan

De mening van

AkeemAkeem

Vul in:

PALMYRA, STA

D VAN DUIZEN

D ZUILEN

IN DEVENTER

19

LESBRIEF V

OOR HET B

ASISO

NDERWIJS

www.deventerverhaal.nl

www.museumdewaag.nl

www.facebook.com/deventerverhaal

© Deventer Verhaal

PartnersDankzij een donatie van Stichting Zabawas en een

bijdrage uit het Coöperatiefonds van Rabobank Salland

wordt dit lespakket en het museumbezoek gratis aan

het onderwijs aangeboden.

ColofonSamenstelling lesbrief

Monique Wezenberg (Deventer Verhaal)

Saskia van Aartsen (Vrijeschool De Kleine Johannes)

René Berends (Pabo Saxion Deventer en Deventer OVT)

Contactpersoon educatie

Monique Wezenberg. Coördinator educatie Deventer Verhaal

Museum De Waag / Speelgoedmuseum Deventer

0570-855950 / 06-22476192

moniquewezenberg@deventerverhaal.nl

Tentoonstelling

Palmyra, Stad van Duizend Zuilen in Deventer

Deze tentoonstelling wordt georganiseerd door Deventer Verhaal.

Museum De Waag

Brink 56 Deventer

Dinsdag t/m zondag 10.00 -17.00 uur

11 november 2016 t/m 12 februari 2017