Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect...

64
Gezondheidspsychologie 2012 2013: Stresshantering 1 Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen I. Stressconcept A. homogeen/heterogeen B. positieve/negatieve stress? II. Stressonderzoek A. Responsbenadering B. Stimulusbenadering C. Interactionele/transactionele benadering III. Stress en ziekte IV. Stresshantering * Cardiovasculaire ziekten: ZELF LEZEN ZELFSTUDIE I. Stressconcept I. A. Homogeen concept? Homogeen proces van interacties.” MAAR uit verschillende metingen van stress ( fysiologische, verbale, gedragsmatige); de intercorrelaties hiertussen zijn NIET hoog. Het eerste idee hierover: “Stressonderzoek is nog zo nieuw geen betrouwbare metingen daarom correlaties heel laag.” Probleem: onderzoek is steeds verder gegaan en betrouwbaarder geworden maar de correlaties zijn NIET gestegen! Binnen een bepaalde categorie ( vb psychofysiologische maten) zijn de intercorrelaties ook niet hoog ( vb endrocrinologische systeem + imuunsysteem ) Conclusie: We hebben te maken met een heterogeen concept; verschillende realiteiten die worden gemeten door verschillende meetkanalen met bepaalde mate van overlap en specificiteit. Elke realiteit heeft eigen verhaal: bepaalde maten vertellen over subjectief welbevinden ( vb waarde van negatieve affetiviteit?) Psychofysiologische maten vertellen over gedrag naargelang de context: naargelang de context en omstandigheden en gedragsmogelijkheden gaan we fysiologisch anders gemobiliseerd worden. andere patronen van reactiviteit. Stress; heterogeen geheel van processen die je op verschillende manieren kan meten. In dit opzicht is de fysiologische meting niet per se een betere meting dan de verbale meting. Stress als label ~ ziekte als label: héél algemeen; niet echt een uitleg Stress verbale metingen • onwelbevinden (GHQ?) • gezondheidsklachten Fysiologische metingen vb - cortisol - catecholamines - HR - BP Gedragsmetingen - prestatiemetingen - fouten/ongevallen/etc.

Transcript of Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect...

Page 1: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

1

Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding

I. Stress algemeen I. Stressconcept

A. homogeen/heterogeen

B. positieve/negatieve stress?

II. Stressonderzoek

A. Responsbenadering

B. Stimulusbenadering

C. Interactionele/transactionele benadering

III. Stress en ziekte

IV. Stresshantering

* Cardiovasculaire ziekten: ZELF LEZEN ZELFSTUDIE

I. Stressconcept

I. A. Homogeen concept?

“Homogeen proces van interacties.” MAAR uit verschillende metingen van stress ( fysiologische, verbale, gedragsmatige); de intercorrelaties hiertussen zijn NIET hoog. Het eerste idee hierover: “Stressonderzoek is nog zo nieuw geen betrouwbare metingen daarom correlaties heel laag.” Probleem: onderzoek is steeds verder gegaan en betrouwbaarder geworden maar de correlaties zijn NIET gestegen! Binnen een bepaalde categorie ( vb psychofysiologische maten) zijn de intercorrelaties ook niet hoog ( vb endrocrinologische systeem + imuunsysteem ) Conclusie: We hebben te maken met een heterogeen concept; verschillende realiteiten die worden gemeten door verschillende meetkanalen met bepaalde mate van overlap en specificiteit. Elke realiteit heeft eigen verhaal: bepaalde maten vertellen over subjectief welbevinden ( vb waarde van negatieve affetiviteit?) Psychofysiologische maten vertellen over gedrag naargelang de context: naargelang de context en omstandigheden en gedragsmogelijkheden gaan we fysiologisch anders gemobiliseerd worden. andere patronen van reactiviteit. Stress; heterogeen geheel van processen die je op verschillende manieren kan meten. In dit opzicht is de fysiologische meting niet per se een betere meting dan de verbale meting. Stress als label ~ ziekte als label: héél algemeen; niet echt een uitleg

Stress

verbale metingen

• onwelbevinden

(GHQ?)

• gezondheidsklachten

Fysiologische metingen vb

- cortisol

- catecholamines

- HR

- BP

Gedragsmetingen

- prestatiemetingen

- fouten/ongevallen/etc.

Page 2: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

2

I. B. Positieve ↔ negatieve stress? • Activatie of stress?

Taakgerichte activatie versus Activatie getriggerd door bedreiging van eigen (psychische of fysieke) integriteit

• Negatieve emoties • Na-effecten

• Wat is positief of negatief? • Subjectief gevoel? • Gezondheidseffect?

Volgens de professor; “positieve stress” ~ activatiebegrip; activering van het lichaam naargelang de taak zodat er een overeenstemming ontstaat volgens de taakvereisten. MAAR is die activatie wel stress? Indien ja: dan staat we continu onder stress. En wat is dan positief en wat negatief? Hangt sterk af van het criterium. Ook verschil naargelang de meting; heel aantal dissociaties vb aan de ene kant het gevoel en aan de andere kant het fysiologisch effect ( heel spannende voetbalmatch hartfalen ) Onder bepaalde temporele condities kunnen er positieve effecten ontstaan na stress; activaties die ervoor zorgen dat we ons subjectief slecht voelen kunnen fysiologisch wel een positief effect hebben. Bijgevolg kunnen we geen goed onderscheid maken tussen “positieve” en “negatieve” stress. Stress; bij bedreiging van de integriteit: als het kernbestaan bedreigd wordt, enerzijds fysisch anderzijds psychisch. Hierbij kunnen stevige emoties teweeg worden gebracht; ook verschillende na-effecten. vb jobstress: de meeste effecten van stress doen zich niet voor tijdens de dag ( op het werk) want dan is er een taakgerichte activatie van toepassing. Maar in anticipatie ( naar het werk gaan, zondagavond) laat meer verschil zien tussen mensen zonder en met stress en ook de na-effecten kunnen met stress veel langer duren. Vb Piekeren, faalangst, conflicten, ... na-effect “Positieve stress” inflatie van het begrip door voortdurende vereiste nuance misschien niet zo nuttig!

II. Stressonderzoek Responsbenadering als we onder stress staan; welke responsen geven we dan? input van dieronderzoek ( “wat is een stressor” wordt hier veel minder gesteld) ; activatie van het lichaam naargelang stress. Stimulusbenadering humaan onderzoek: wat maakt iets een stressor? Situatiekenmerken, persoonkenmerken? Zijn er situaties die voor iedereen stresserend zijn en wat definieert deze dan? Interactionele/Transactionele benadering Stress zit niet in de respons en ook niet in de situatie maar zit in de match of eerder het gebrek aan fit tussen de situatie-eisen en de persoonscapaciteiten.

II. A. Stressresponssystemen

Stress heeft in onze cultuur alleen maar negatieve connotaties MAAR als enkel negatief; hoe komt het dan dat wij stress hebben? Evolutionair gezien zou stress toch zijn uitgesleten? Omdat wij een sterk stresssysteem hebben au fond grote evolutionaire waarde.

Page 3: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

3

1. SAS-systeem : fight/flight

W.B. Cannon Sympathisch Adrenomedullair Systeem energiemobilisatie (effort)

Walter Cannon was heel erg geïnspireerd door C. Bernard ( homeostase-begrip) en wou als fysioloog uitzoeken hoe organismen die belangrijke fysiologische challenge hebben ondergaan zichzelf kunnen herstellen volgens homeostase. Onderzoekje mbv hond & kat die bij elkaar worden gezet Cannon botste zo op SAM-systeem: catecholamines worden zo geactiveerd energiemobilisatie om een bepaald doel te bereiken nl. Fight of flight. ( verhoogde hartslag, ademhaling ) Fight or flight is in se wél evolutionair: treedt in actie op bedreiging van integriteit ( fysisch en psychisch) Reorganisatie van systemen voor verbeterde energiemobilisatie Probleem: in de huidige tijd continue deadlines als bedreiging MAAR men dient steeds op dezelfde plek te zitten om naar de computer te kijken mismatch tussen activatie & omgevingseisen ~ angst- of agressierespons

2. HPA-systeem

H. Selye (General adaptation Syndrome) Hypothalamic Pituitary Adrenocortical systeem conservation/withdrawal

Selye was meer geïnteresseerd in chronische stressoren: proefdieren langdurig blootstellen aan koude, infecties, voedseltekorten, … om te kijken hoe zij zich organiseren om hiermee om te gaan: tot passiviteit nopen. Botste zo op het HPA-systeem of –as. Hypothalamus – hypofyse – bijniercortex: zullen cortisol ( glucocorticoïeden in het algemeen) afgeven die ervoor zorgen dat het lichaam zich functioneel organiseert om conservation en withdrawal te dienen. ~ energiebesparing ~depressierespons: apathie, schadeherstellend ( regeneratie van verwondingen), zichzelf in stand houden

3. Tend/befriend ??

(Taylor et al., 2000) Oxytocine Demping SAS

Taylor ging kijken naar de hele stressliteratuur. Kijken naar geslachtsverschillen, ... 80-85% van het onderzoek op dieren werd op mannelijke proefdieren uitgevoerd; vrouwelijke proefdieren zijn immers hormonaal minder stabiel. Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! Voor vrouwen: flight is niet handig want nageslacht blijft weerloos; fight is ook niet handig als vrouw. Vooral vrouwelijke dieren doen er misschien best aan om niet in alle omstandigheden het fight/flightsysteem te activeren, maar vnl in omstandigheden wanneer ze baby’s hebben. Onderzoek obv dit idee; gaan kijken naar oxytocine “ Knuffelhormoon”: oxytocine extra bij ratten zal voor meer verzorging zorgen aan het nageslacht, tekort voor verwaarlozing. Ook bij social affiliation.

Page 4: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

4

Corticosteroïden hebben sterke invloed op de hersen. Welke zijn onze stressresponssystemen? • Hersenstructuren en –functies • Genetische basis

• Gene-environment interactions • Autonoom zenuwstelsel

• Sympathisch-parasympathisch systeem • Autonomic regulation/balance

• Endocrien systeem (hormonaal systeem) • Behavioral endocrinology

• Immuunsysteem • Psychoneuroimmunology

Amygdala: kijkt naar de relevante stimuli

Page 5: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

5

Via bezenuwing ontstaat sympathische activiteit: verhoogde cardiale output, meer energiemobilisatie, ... Constrictie bloedvaten voornamelijk aan de oppervlakte ( huid) want dit is beter bij eventuele verwondingen ( niet doodbloeden) herverdeling van het bloed vb Maag – en darmsysteem: heeft doorgaans tot 20% van de energie nodig maar onder stress is het beter als de activiteit hier wordt verminderd. Adenocorticotrpp hormoon stimuleert de bijnieren voor (nor)adrenaline toename cardiale output. Zenuwen werken eigenlijk sneller MAAR hormonen werken langer.

Energie voor regeneratie; vanuit de hypothalamus ( + inhibitielus terug naar hypothalamus en hypofyse) Er zijn 2 grote gezondheisproblemen mogelijk in dit mechanism; Hyper- en hypocortisolisme. Symptomen als atherosclerose, insulineresistentie, abdominale vetten, osteoporose, verhoogde angst, ...

Page 6: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

6

Cortisol • Mobiliseert glucose • Maakt vetzuren vrij uit vetdepots in lichaam (verbranding door spieren) • Is katalisator voor werking van adrenaline

Zonder cortisol heeft adrenaline geen energiemobiliserende werking • Werkt remmend op immuunsysteem (adrenaline stimuleert immuunsysteem, cortisol remt af)

• Werkt stressdempend op niveau van hersenen (remt neurotransmitter noradrenaline; zonder cortisol zouden hersenen snel een glucosetekort kunnen hebben) • Geregeld door negatieve feedbackloop • Sterk dag-nachtritme (early morning rise : EMR) Cortisol volgt een heel sterk circadiaan patroon. EMR;normaal heeft cortisol een heel geleidelijke stijging tot de namiddag maar soms komt het voor dat dit veel vroeger veel sneller stijgt. Ontregeling cytokinine kan leiden tot chronische vermoeidheid. De relatie tussen ziekte en cortisol is niet heel duidelijk.

Acute stress is eigenlijk niet zo erg; het lichaam wordt zo getraind op stress en heeft voldoende recuperatie. Bij chronische stress ontbreekt de recuperatie ! Chronisch HPA: slechter geheugen, vetherverdeling

SAS HPA

- Adrenaline –noradrenaline (catecholamines); Hartslag, bloeddruk, ventilatie, zweten Perifere vasoconstrictie Modulatie immuunsysteem

Hypothalamus CRF hypofyse ACTH bijniercortex glucocorticoïden (cortisol) terugkoppeling Anti-inflammatie Conversie van glycogeen in glucose

- Chronische verhoging catecholamines; Suppressie cellulaire immuunactiviteit HR, BD LDL, HDL lipoproteinen en vrije vetzuren

- Chronische HPA activatie Immunosuppressie Destructie neuronen in hippocampus Depressie (oorzaak/ gevolg?) Opslag abdominaal vet

Page 7: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

7

Uitingen • neurobiologisch/psychofysiologisch (autonoom/ endocrien)

BP, HR, SC, Resp, EMG, etc. Variabiliteit!!!

• cognitief aandacht, geheugen, etc.

• emotioneel angst, depressie, woede, apathie, etc.

• gedragsmatig action/withdrawal

Learned helplessness • belangrijk : intentie/doel en hanteergedrag !! Verschillende reorganisaties in het lichaam Intentie/doel is zeer belangrijk alsook de verschillende hanteergedragingen; resulteert in een ander fysiologisch patroon. Doel: controle krijgen op de situatie met bepaald gekozen gedrag. Stress is in se een discriminatieprobleem; we moeten goed kunnen onderscheiden aan welke situatie we iets kunnen doen en aan welke niks. Allostasis en allostatische belasting

Allostatis: “keerzijde van homeostase”; bij chronische stress. Installatie op alle niveaus van stress Perceived stress als kern, aantal andere factoren beïnvloeden. Wanneer wordt stress ongezond? Een aantal patronen: - activiteit vs. Recovery ( herstel) doet het! Vb Lack of adaptation; recovery geraakt niet meer op de baseline vb bij iemand die steeds overuren presteert.

Page 8: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

8

Van allostatische belasting tot ziekte Primary mediators: chemical messengers that are released as part of allostasis adrenaline, noradrenaline, cortisol, DHEA ( dihydroepiandrosterone – antagonist van de HPA-as) Primary effect: cellular events, like enzymes, receptors, ion channels, or structural proteins induced genomically or phosphorylated via second-messenger systems, that are regulated as part of allostatis by the primary mediators Secundary outcomes: integrated processes that reflect the cumulative outcome of the primary effects in a tisse/organ-specific manner in response to the primary mediators, often reflecting the actions of more than one primary mediator, including the ones described above as well as others not yet measurd Tertiary outcomes: actual diseases or disorders that are the result of the allostatic load that is predicted from the extreme values of the seconday outcomes and of the primary mediators Hoe komt ziekte tot stand? Op het niveau van de primary mediators: op elk niveau ziet met het stress-effect. Stress beïnvloedt dus opeen zeer indringende manier alle niveaus van het lichamelijk functionere. Dimensies • hoeveelheid prikkels/taken • negatieve vs. positieve gebeurtenissen

belangen !! • (on)controleerbaar, (on)voorspelbaar

ambigue situaties Opmerkingen

• Individuele verschillen in reactiviteit en herstel • Objectieve stressoren/subjectieve stress • Anticipatiestress • Na-effecten van stress • Habituatie ↔ chronische activatie

Als bepaalde events relevant zijn voor onze belangen

Effort versus distress; eerste patroon is eigenlijk het slechtste omdat deze zowel activatie als lichamelijk negatief gevoel geeft.

Page 9: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

9

Physiological Toughness Herhaalde blootstelling aan piekstress leidt tot “fysiologische taaiheid” en stressbestendigheid : • lagere basisniveau's van catecholamines en cortisol • sneller oplopen van catecholamines tot hogere piekwaarden • snellere terugkeer tot het basisniveau • betere weerstand tegen catecholamine-uitputting • tragere opbouw van cortisol tot lagere piekwaarden Catecholamines: verhogen de alertheid. geregelde acute stress is zeker niet erg! Fysiologische taaiheid correleert met • efficiënter energiegebruik en betere prestaties in verschillende mentale en motorische taken • meer emotionele stabiliteit • positief inschatten van het eigen hanteergedrag in situaties met stress/uitdaging • betere immuuncompetentie • lager risico voor coronaire hartziekten

II. B. Stimulusbenadering

Voorbeelden

I. “life events” A. Social Readjustment Rating Scale (Holmes & Rahe) B. Schedule of Recent Experiences

II. “daily hassles” A. hassles and “uplifts”

III. sociaal klimaat – SES (Sociaal Economische Status) A. bv. graad van werkloosheid B. bv. “welvaartsvork” C. acculturatiefenomenen (bv. eskimo’s)

IV. jobstress

Life events : Social Readjustment Rating Scale Grote veranderingen die een aanpassing vergen ( kunnen zowel

positief als negatief zijn. )

Porbleem: Schaal houdt geen rekening met individuele verschillen!

Page 10: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

10

Daily hassles

Kleine irritaties die voortdurend wederkeren

Uplifts: keerzijde van daily hassles: dingen die het leven weer

betekenis geven

Kritieken Life events/daily hassles I. onduidelijke items (ziekte ?) - ziekte is een vaag beschreven item

II. rol individuele verschillen ? - geen rol voor individuele verschillen

III. content overlap (sommige items verwijzen naar gezondheid)

IV. biases bij cross-sectioneel (geheugen) en prospectief (aandacht) onderzoek

V. effect van gebeurtenissen zelf of van ‘chronic worrying’ over de gebeurtenissen?

trend naar specifieke situaties en specifieke afhankelijke metingen

(bv. verlies van partner : effect op immuunresponsen)

geheel van het studiedomein is een beetje in onbruik geraakt maar in specifieke situaties kan men hier

wel op berusten!

II. C. Interactionele/transactionele benaderingen

I. Stress appraisal (Lazarus & Folkman, 1984) A. taxatie van de situatie (primary appraisal)

1) positief 2) neutraal 3) negatief; • schade (harm)

• bedreiging (threat) • uitdaging (challenge)

B. taxatie van de eigen hanteermogelijkheden (secondary appraisal) 2 momenten van evaluatie van de eigen mogelijkheden ( primary en secondary appraisal) Aprraisal; evaluatie proces waarbij men zichzelf evalueert in vergelijking met de omgeving. Als negatieve vergelijking; schade tgv bedreiging of uitdaging. Als secundair; waarderingsproces van de eigen mogelijkheden goede fit? waargenomen belasting is evenredig met waargenomen capaciteit Er kan een verschil zijn tussen waargenomen en eigenlijke belasting en capaciteit.

Page 11: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

11

* wetenschappelijk: moeilijk model berust op een interactie tussen 2 factoren; dan zou je de 2 onafhankelijk moeten kunnen meten MAAR kan eigenlijk niet in de werkelijkheid! Wat je stresserend vindt hangt eigenlijk af tot wat je in staat bent aan te kunnen je moet in het onderzoek includeren wat de waargenomen belasting is.

Essentie; cognitief waarderingsproces gebrek aan overeenkomst tussen die 2 factoren. Maar wat is nu de aard van dit proces? “ rustig overlopen van de mogelijkheden” of net geen bewuste intentie? niet goed gespecificeerd. discussie; ALS bewust, goed gecontroleerd proces ~ dan kan je zo mensen helpen met stresshantering. MAAR dit lukt slechts in zeer beperkte mate ( hangt af van de belasting) Stress kan ontstaan door zowel te veel als te weinig belasting; onevenwicht tussen waargenomen mogelijkheden en waargenomen belastingen. als te weinig belasting; ook onevenwicht; ook stress! ( vb bij werkloosheid)

Transactionele benaderingen I. meer nadruk op procesaspect op langere termijn middels terugkoppeling via stresshanteringswijzen en -mogelijkheden

A. positieve/negatieve feedback B. recuperatie en herstel

Feedbacklijnen vanuit gedragsrespons en cognitieve defensie. transactioneel aspect; de

terugkoppeling

belang: wat doen mensen op een bepaald moment om uit de problemen te geraken? Ze komen niet per

se hulp zoeken omdat ze problemen hebben, maar net hulp zoeken omdat al wat ze reeds geprobeerd

hebben niet werkt.

Rol van feedbackloops positief: meer in problemen geraken ( bevestiging)

negatief; minder

III. Stress en ziekte ? I. Zowel ‘stress’ als ‘ziekte’ brede/vage begrippen II. Hoe wordt het verband gemeten ?

Page 12: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

12

A. verbale metingen van zowel stress als gezondheidsindicatoren B. veelal in cross-sectionele designs

1) richting van verband ? Rol derde variabele ? 2) men meet alleen zieken, niet de doden 3) zieken kunnen door ziekte gedrag hebben veranderd 4) invloed van therapie (bv. beta-blokkers)? 5) bias: mensen zoeken zelf naar oorzaken als ziekte vastgesteld wordt; retrospectie C. rol Negatieve Affectiviteit persoonlijkheidstrek

Negatieve affectiviteit neiging dingen negatief te interpreteren en dus sterke correlaties

tussen persoonlijkheidsvragenlijsten en stress

III. hoe specifiek is het verband ?

A. bv. depressie predictief voor cardiovasculaire aandoeningen versus depressie predictief voor cardiovasculaire aandoeningen + allerlei andere aandoeningen?? Depressie is ook gerelateerd met een groot aantal andere aandoeningen. IV. welke zijn de intermediaire processen?

A. fysiologische route B. leefstijl C. ziekte- en klaaggedrag

Stress leidt vaak tot verwaarloosde leefstijl (minder sport, ..) en ziekte- en klaaggedrag. Als men ziek wordt dan zal men sneller geneigd zijn ziekteverlof aan te vragen indien men de job niet meer zo graag doet. ( ziekteverzuim is een objectieve parameter die op een heel grote subjectieve basis opereert; afwezigheid op het werk wordt gemedieerd door persoonlijke stijl, werkcontext, ...) V. kritische factoren ?

A. duur versus intensiteit van stress (zie bv. effecten van physiological toughness) ? Temporele controle lijkt veel belangrijker voor stress dan intensiteit en duur alsook de hanteringswijzen zijn erg belangrijk. B. hanteringswijzen als moderator of mediator?

Page 13: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

13

Les 2: Stresshantering IV. Stresshantering

• relationeel proces

– persoon-omgeving

• dynamisch proces

– tijdsverloop

• gedefinieerd los van het resultaat

Stresshantering gaat over de relatie tussen een persoon en z’n omgeving.

Lineair causaal denken is hier niet handig bij ( “A leidt to B dus neem A weg en B zal ook weggaan”). In de

meeste gevallen heb je een aantal stressbronnen en die zorgen ervoor dat een persoon op een bepaald

moment reageert en die reactie koppelt terug naar de persoon en zelfs naar de stressbron.

Vb. Stress op het werk ; moeilijke baas, veel taken, collega die wegvalt... grote werkdruk op de

persoon; krijgt problemen met inslapen. Deze persoon maakt zich op een gegeven moment zorgen over

dat inslapen. Deze zorgen zorgen er net extra voor dat iemand niet kan slapen! Slaapprobleem koppelt

terug naar de stressbron; weegt zwaarder door op het werk en dan heb je minder en minder energie om

er efficiënt mee om te gaan.

Sommige stressbronnen raken na verloop van tijd gewoon opgelost maar het probleem kan zich blijven

verderzetten door piekering.

Het beste wat je kan doen; wat maakt dat een persoon blijft rondcirkelen in een probleem?

Probleem: huisartsen denken dikwijls erg lineair!

stresshantering

– proces van hantering van subjectief belastende externe of interne eisen die de mogelijkheden van

een persoon dreigen te overstijgen (Lazarus & Folkman, 1986).

– kan bestaan uit acties gericht op het probleem en/of op de eigen reacties

• “problem focussed coping” ; iets aan de situatie te veranderen

• “emotion focussed coping”; iets aan je eigen reactie veranderen

Stress is immers een discriminatieprobleem; als je iets aan de situatie kan doen; DOEN! Maar als niet het

geval reactie aanpassen want voortdurend mislukken leidt tot negatieve spiraal.

Meestal combo problem- & emotion focused coping.

Onderzoek

– persoonlijkheidskenmerken

• negative affectivity

• pessimistic explanatory style

• optimism

• self efficacy/personal control

• self esteem

• sensation seeking

• hardiness

• sense of coherence

– “coping styles”

• vermijdend (blunting) ( vb spuit niet zien)

Beter ALS niet te vaak en niet te intens vb tandartsbezoek ~ afleiding

Page 14: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

14

• confronterend (monitoring)

Bij kankerpatiënten die een lumbaalinjectie moeten ondergaan: die moeten zich wel ontspannen

omdat anders de injectie te veel pijn doet.

VB via biofeedback; elektrodes op de spieren in de rug die een hond op een computerscherm doen

bewegen kind moet hond te slapen leggen dmv ontspanning!

– “ways of coping” (Ways of Coping Checklist)

• problem focussed

• emotion focused

Sociale steun Informatie van anderen dat men gewaardeerd wordt en bezorgd is om jou als deel van een netwerk van communicaties en wederzijdse engagementen

Sheldon Cohen Social support – Social network’s provision of psychological and material resources intended to benefit an individual’s ability to cope with stress

• Instrumental; geld • Informational; alles wat kan bijdragen tot een

beter begrip • Emotional; empathische relatie waarbij de ene persoon aangeeft zich goed te kunnen inleeft in

de andere, waardering te hebben ed. ~ verbondenheid – Matching hypothese: als mensen vnl behoefte hebben aan informationele steun en je komt met instrumentele steun af: géén hulp. Zo zou er een verschil zijn tussen mannen en vrouwen; vrouwen willen vnl emotionele steun; mannen geven vnl informationele en instrumentele steun. Social integration; over de rollen die je vervult in een sociale context cognitieve component; identificatie. Lineair concept; hoe meer, hoe beter. – Participation in a broad range of social relationships

• Behavioral component • Cognitive component (identification with social roles)

baanbrekend onderzoeker via humaan en dierenonderzoek. Sociale integratie verhoudt zich anders tot gezondheidsparameters dan sociale steun. Binnen sociale steun; verschillende soorten. metingen • functionele metingen (vaak kwalitatief)

– instrumental : praktische, materiële hulp – informational : advies, raad, inzichtgevendegesprekken – emotional : empathie, betrokkenheid

• structurele metingen (vaak kwantitatief) – Hoeveel vrienden – Hoeveel sociale rollen

Page 15: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

15

instrumenten • Interpersonal Support Evaluation List (ISEL, Cohen et al., 1985) • Social Support Questionnaire (Sarason, et al., 1983) • Inventory of Socially Supportive Behaviors (Barrera, et al., 1981) • gematigde correlaties tussen metingen :

– social embeddedness (sociale integratie) – perceived availability of social support – received social support

• perceived social support : beste verband met gezondheidsindicatoren

relaties met gezondheid; voorbeelden Weinig tot geen gezondheidsproblemen waar sociale steun geen positieve invloed op heeft! • minder complicaties tijdens zwangerschap • minder kans op hartinfarct • minder kans op verkoudheden • betere vooruitzichten op herstel bij ziekte (bv. hartziekten, nierziekten, hersenbloeding) • minder nood aan/gebruik van medicatie • minder complicaties bij chronisch zieken • beter algemeen welbevinden

Modellen relatie tussen social support & stress • Directe relatie (hoofdeffect)

– Induceert positieve psychologische toestanden • Stress buffering (interactie-effect)

– Eliminatie of reductie van nadelige effecten van stress • Negatieve interacties ?

– Bron van stress Sociale steun : géén steun maar conflicten

processen • mediatie via stressfysiologie

• Bv. sympathische arousal • Bv. endocriene mechanismen (sas, hpa) • Bv. immuunactiviteit

effecten staan los van gezond gedrag en leefstijl • sociale steun heeft ook nog effect via stimuleren van gezond gedrag

Page 16: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

16

Studie met primaten. De eerste conditie primaten krijgen

veel “vriendjes” dus veel affiliatiemogelijkheden, de andere

heel weinig. Stabiel; affiliatie is statisch, geen wisseling

tussen vriendjes. Onstabiel; affiliatie verandert vaak.

Fig 4; mannen hebben meer kans om te sterven.

Veel voorkomend verloop Algemeen stressgevoel Angsten Depressie Alcohol problemen Relatie/werk problemen Stress ...

Page 17: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

17

Ziekten met de grootste ziektelast (RIVM 2006)

Ziekte % ziektelast Ziekte % ziektelast Coronaire hartziekten 7,6 Diabetes mellitus 3,2

Angststoornissen 5,1 Longkanker 3

Beroerte 4,9 Alcoholonafhankelijkheid 2,5

Depressie & dysthymie 3,9 Artrose 2,5 COPD 3,2 Dementie 2,3

Disease Burden in 2030

Global. Paarse balkje : depressive Y-as: % of total DALY X-as: v L nr R: HIV/AIDS – Depressie – Heart Disease – Road Traffic – Perinatal – Cerebrovasculair – COPD – Chest infections – Hearing loss – Cataracts

Vermeden YLD (Andrews et al., 2004) Years Lost in Disability Aandoening huidig aandoening Huidg

Any mood disorder 15% Any alcohol related 2%

Major depression 16% Schizofrenia 13% Any anxiety disorder 13% Any mental disorder 13%

Wie meest kwetsbaar ? • Vrouwen, lagere sociale klasse, stedelijk > landelijk, arbeiders > “professionals”, … • Critical cocktail (White, 2011) – …… unemployment, insecure jobs, domestic violence, substandard housing, unsafe streets, poor support networks, chronic health problems, demoralisation, poverty……………. – example: 50% of those with debt have a mental health problem compared to 14% who do not

Page 18: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

18

Voordelen Psycho-educatie • Toename accurate kennis • Meer medewerking bij behandeling • Creëert optimistischer perspectieven (op zich helpend) • Verbetering van outcomes voordelen In groep • Outcomes in vele gevallen even goed als individuele therapie • Betere kostenbatenbalans • Handleiding en schriftelijk cursusmateriaal : herlezen mogelijk/huiswerkopdrachten • Toegankelijk voor familie/vrienden Psycho-educatief programma rond stress, angst en depressie • Gebaseerd op het werk van Jim White (Glasgow) • Aangepast aan de Vlaamse context door ISW-Limits en K.U.Leuven Jim White was lang de enige psycholoog in de streek en had dus zeer lange wachtlijsten. Begon daarom met timing van de verschillende stappen in zijn behandeling. De loutere uitleg bleek lang in beslag te nemen -> bedacht dat indien hij deze uitleg in groep kon aanbieden, op grotere schaal, en dus dit uit de behandeling kon knippen, dit al veel zou uitmaken! ‘Stressbeheersing’ • 6 (avond)lessen van 2 uur • Grote groepen (N = 30 tot 50) • Lesgever, studenten • Cognitief-gedragstherapeutische basis • Gebaseerd op aanleren van vaardigheden • Sessie 1: Informatie over stress • Sessie 2: Je lichaam beheersen

• Progressieve relaxatie, bewegingstherapie, ademhalingsoefeningen • Sessie 3: Je gedachten beheersen

• Cognitieve technieken, bewust worden van gedachten, gedachten uitdagen • Sessie 4: Je acties beheersen

• Probleemoplossend gedrag, exposure, veiligheidsgedrag aanpakken, assertiviteit • Sessie 5: Beheersen van angst, paniek, slaapproblemen

• Herkennen en aanpakken van paniekaanvallen, gezond leren slapen • Sessie 6: Beheersen van depressieve gevoelens

• Herkennen en aanpakken van depressieve gevoelens (vanuit eerder geleerde vaardigheden) Takenboek + CD met relaxatie- & ademhalingsoefeningen Stressbestendigheid • probleemoplossing – stellen van realistische haalbare doelstellingen – planmatig, doelgericht en consistent gedrag – kunnen uitbannen van irrelevante signalen – goede emotieregulatie, waardoor weinig interferentie met taakuitvoering • Hanteringsvaardigheden – voorkeur voor probleemgerichte aanpak – flexibel en gevarieerd palet van aanpakmogelijkheden (bv. tempoverhoging, doelen herschikken, methoden veranderen)

Page 19: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

19

– goede “matching” van aanpakstijl en probleemsituatie • Cognitieve vaardigheden – problemen als uitdagingen zien – kunnen falen zonder schuld – regulatie emotionele en lichamelijke reacties • Sociale steun – hulp kunnen vragen – problemen kunnen bespreken – ondersteunend sociaal netwerk • Ontspanning en fysieke fitheid – flexibiliteit in overschakelen van inspanning naar rust (kunnen loslaten ! ) – actieve ontspanningsmogelijkheden – gezonde gedragsgewoonten (slapen, eten, drinken, etc..) Health education & behavior; Effectiveness of 6 sessions indien louter voor meer kennis; geen verandering Groepsprogramma Rahe et al., Psychosom Med. 2002 • Metingen Stress en Coping • Feedback over persoonlijke risicofactoren • 6 sessies in groepjes (n=10-20) – werkboek + persoonlijke werkopdrachten – training in stressherkenning – training in probleemoplossingsstrategieën en Stresshantering A Novel Stress and Coping Workplace Program Reduces Illness and Healthcare Utilization Richard H. Rahe, C. Barr Taylor, Robbyn L. Tolles, Lynn M. Newhall, Tracy L. Veach, and Susan Bryson Psychosom Med 2002 64: 278-286. OBJECTIVE: The purpose of this study was to determine if a novel workplace stress management program, delivered either face-to-face or by self-help, would reduce illness and health services utilization among participants. METHODS: Five hundred one volunteers were randomly allocated to one of three groups: full intervention, which received assessment and personalized self-study feedback and was offered six face- to-face, small-group sessions; partial intervention, a self-help group that received assessment and personalized feedback by mail; and a wait-list control group. All participants completed questionnaires for stress, anxiety, and coping at the start of the study and 6 and 12 months later. Health reports were completed at 0, 3, 6, 9, and 12 months. A subsample of subjects who subscribed to a single health maintenance organization provided objectively recorded doctor visit data across the study year. RESULTS: All three groups reported significant improvement in their stress, anxiety, and coping across the year. Full intervention participants showed a more rapid reduction in negative responses to stress than did participants from the other groups. Full-intervention subjects also reported fewer days of illness than subjects in the other groups. Objectively measured physician visits showed a large (34%) reduction in healthcare utilization for full intervention subjects in the HMO subsample. CONCLUSIONS: These results indicated that a work-site program that focuses on stress, anxiety, and

Page 20: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

20

coping measurement along with small-group educational intervention can significantly reduce illness and healthcare utilization. 6 sessies; verbetering!! Doktersbezoeken vallen terug van 4 naar 2.

• Verbetering scores angst en stress

• Verbetering van scores op stresshanteringsschalen

• Minder ziekte, minder doktersbezoeken

Needs of e-mental health E-mental health fulfills two important needs • Anonimity • Control over treatment Potential target groups:

• People who don‟t feel free to discuss their problems face-to-face

• People with feelings of shame or fear of stigma • People with mobility problems • People with little spare time • People in rural areas je bereikt mensen die anders niet in individuele therapie gaan, via de gewone hulpverleningskanalen. Goals of E-mental health • Reaching new target populations • Supporting self-management • Increasing the variety of health care • Increasing efficienc Reach E-mental Health reaches more - Highly educated people (more familiar and more prepared to use) – Women (tendency to seek help) – Natives – New target groups Potentially very effective amongst young people (low threshold, prepared to use e-mental health) Drop-out • Drop out rates are higher compared to face-to-face mental health care • Possible explanations:

Page 21: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

21

• Problems could be to complex and severe to treat • online (co-morbidity) • Screening or intake is insufficient (wrong intervention) • Little interaction within self-help programs • Easy in, easy out (motivation) Veel hogere dropout; je hebt mensen die “ eens willen komen kijken”, maar na een paar keer al uitvallen. Aangezien je met veel grotere groepen kunt werken, maakt de drop-out niet zo heel veel uit.

Tools & Services: examples • “Fit in your Head” – test yourself

Public Campaign Flanders Tool for self assessment

• Public • “Colour your life” • Fight Depression • (Self) Therapy for mild depression • www.kleurjeleven.be • CBT based with homework/ movies/ diary/ caoch

• Validated • Excellent results Goals of « Colour your life » • Making the evidence-based principles of cognitive behavioral therapy for depression widely available • Provide online treatment for depressive symptoms • Provide online prevention of clinical depression and relapse • Increase cost-efficiency in mental health care What is Colour your life? Colour your life is an online preventive self-help intervention for people with subclinical depression It consists of

• Online intake questionnaire

• 8 lessons and 1 „refresh lesson‟

• Texts, voice-overs, videos (Hanne, Bart & Els), tasks, library, mood diary • In case of mournfulness, crisis, imminent suicide and psychiatric problems different from

depression: contact with coach via personal e-mails • Reminder e-mails

Implementation Insurance organizations General practitioners prescribe anti-depressants too often

(Metaforum University of Leuven); “CYL” can be a valuable and available alternative for light forms of depression

Centers for mental health care in Flanders (CGG‟s) use CYL as a means to fight waiting lists.

Psychiatrists and psychotherapists use CYL as a tool that complements their services and face-to-face therapy e.g. home work and additional exercises on a daily basis Fit in je hoofd is the mental health website of the Flemish government. A self-test is available. CYL provides further online help in case of depressive complaints

Page 22: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

22

Effectivity Meta-analysis: effectivity of cognitive behavioural treatment for depression (o.a. Cuijpers et al, 2009) Evidence for effectivity of internet-based treatment for depression (Spek et al., 2007 ; Cuijpers et al., 2008) Three randomized control trials about CYL in the Netherlands

– CYL is as effective as a group intervention for mild depression for a group of 50+ (Spek et al, 2008; Spek et al, 2009)

– CYL shows to be effective in comparison with a waiting list control group (Warmerdam et al, 2009)

– CYL is as effective as a series of 3 to 5 visits to the GP in a group of patients with mild to severe depressive symptoms (de Graaf et al, 2009).

klinische drempel voor depressie is gestegen Happiness coach De gelukscoach • Online program based on positive psychology, cognitive behavioural therapy, mindfulness and lifestyle-advice • A realisation of ISW Limits in close collaboration with CM and Trimbos institute in the Netherlands. • Not only advice also online-coaching in changing behaviour • 5000 participants in one month!

Page 23: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

23

Les 3: Exemplarische voorbeelden: Stress en cardiovasculaire

aandoeningen

1. Hypertensie Verhoogde bloeddruk

• Systolisch : > 160 mmHg • Diastolisch :

– 90 – 104 : mild – 105 – 119 : gematigd – > 119 : ernstig

Risico op allerlei aandoeningen wordt aanzienlijk hoger bij verhoogde bloeddruk.

Druk om de grens te verlagen naar 85 voor diastolische druk.

Diastolische bloeddruk is meer preventief dan systolisch voor cardiale pathologieën.

Studies

• Verbanden in gewone leven • Reactiviteitsstudies laboratorium • Interacties met erfelijkheid : bloeddruk op zich heeft niet een heel grote voorspellingswaarde en bovendien zijn er vele verschillende soorten bloeddruk die niet per se slecht hoeven te zijn ( vb. Zwangerschapsbloeddruk)

Vb. Baum: bloeddruk opgevolgd over 10 jaar van mensen wonende dichtbij een ontplofte kernreactor. We zien dat vooral diastole bloeddruk hoger blijft over 10 jaar na zo een trauma.

Bij bloeddruk heb je een typisch White Coat effect: wanneer de dokter zegt “ We zullen je bloeddruk eens meten” heeft een onmiddellijk effect aangezien BP erg fluctueert. De BP die je zelf meet is dus accurater dan door de dokter, op voorwaarde dat je een goed meetsysteem hebt. Je moet ook weten hoe je de geluiden moet interpreteren die je hoort door de stethoscoop. Er zijn ook een aantal elektronische meettoestellen. Meet je BP 3 à 4 keer per dag, elke dag in de week, en dan heb je een goede indicatie van je BP. Reactiviteit: is ook predictief voor pathologieën. ( vb wanneer je hoge BP hebt bij de dokter maar laag bij je thuis. )

Page 24: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

24

Heel wat literatuur waaruit blijkt dat persoonlijkheidstrekken ook gerelateerd is aan verhoogde BP.

Bepaalde constitutie lijkt voorbestemd om een bepaald gedragspatroon te ontwikkelen en verhoogde BP

te veroorzaken.

Bepaalde PH kan zelfs bepaalde situaties opzoeken die BP verhogen.

Longitudinale studies ( predictors van hypertensie op lange termijn)

Cold pressor: arm in een ijsbad leggen

Reactiviteit op labo-tests is predictief voor ontwikkeling van hypertensie op langere termijn.

Page 25: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

25

PROB: veel variabiliteit: wrs publication bias: heleboel publicaties komen wrs niet in de media ( worden

niet gepubliceerd) omdat ze negatieve resultaten hebben gegenereerd.

Light et al., Hypertension. 1999; 33; 1458-1464

10 year follow-up study: FH status interacts with CV responsivity to predict BP

Family History: negatief geen familiale geschiedenis van hypertensie. Positief: wél familiale

geschiedenis van hypertensie.

Relative Risk of HTN development at Time 2

Voor 10 jaar gevolgd: getest in welke mate dat voorspellend is voor ontwikkelen hypertensie.

Reactiviteit op moment 1 is niet predictief na 10 jaar bij negatieve geschiedenis

Reactiviteit op moment 1 is wél predictief na 10 jaar bij positieve geschiedenis.

Obesitas ( Central Fat)

Laatste jaren is men naar andere interactiefactoren gaan kijken.

Central fat: appelvormig. High fat: sterk verhoogd risico als ook nog positieve familiale geschiedenis.

Depressie (Beck Depression Inventory)

FH = O: geen familiale geschiedenis

eerste grafiekje is Systolische bloeddruk, tweede diastolische

Cognitive function and hypertension J. Burns and L. Kalra, Journal of Human Hypertension, 2009

Mensen die veel aan sport doen en een vasculaire flexibiliteit onderhouden cognitieve decline

vermindert, door in ere houden van vasculaire gezondheid.

Van groot belang wanneer je te maken hebt met een verouderende populatie waaruit blijkt dat lifestyle

een invloed heeft op cognitief functioneren.

( Reviewpaper komt in de documentatie op Toledo MAAR is geen examenleerstof)

2. Ischemische hartziekten

• Psychologische bijdrage tot optreden • Psychologische bijdragen tot herval/ herstel

Verstopping van de hartvaten. Al ser een bloedvat verstopt raakt kan dit tot sclerose van de hartspieren lijden. Dat stukje wordt niet meer gevoed; sterft af en draagt niet meer bij tot een gezonde hartfunctie. Afhankelijk van de plek en de grootte kan een hartinfarct fataal zijn en dan ben je dood. Het kan nog een zekere hartfunctie toelaten. Je overleeft dan nog wel maar je gezondheid wordt ernstig gehypothekeerd: hartfunctie presteert ondermaats waardoor je een heleboel dingen niet meer kan doen. Het beste: revalideren en sporten.

Page 26: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

26

Probleem: het zwaard van Damocles hangt boven je hoofd erg stresserende situaties Vanaf een bepaald moment begint lifestyle een belangrijkere rol te spelen en op de duur ook psychologische factoren combinatie van verschillende factoren doen het risico van ischemische hartziekten stijgen! ( Coronary Heart Disease: CHD)

Figure. Age-adjusted prevalence of coronary heart disease among adults – Behavioral risk factor surveillance system, United States, 2010 Fig. 4. Age – standardized mortality rates (45-74 years of age) for ischemic heart disease in European countries in the year 2000 Hele grote variabiliteit in de kans op CHD.

Nu: we wachten tot er wat gebeurt en dan proberen we met technologische hoogstandjes de mensen

door het oog van de naald te trekken.

Hoe kunnen we de verschillen in risico verklaren en wat kun je er aan doen dat deze verschillen

verkleinen?

De zuiderse landen in EU doen het merkwaardig goed.

“ De paradox van Frankrijk”: het land van lekker eten en wijn en toch sterft er relatief gezien veel minder

mensen aan CHD dan in de Noorderlijke landen.

waarschijnlijk: meditarranean dieet is heel belangrijk: vb. Veel olijfolie ( in gematigde hoeveelheden),

veel vis, ..

Boven aan de grafiek: boterculturen = dierlijk vet dat nadelig is voor de vorming van atherosclerose.

Page 27: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

27

NON-modifiable

Leeftijd: hoe langer je leeft, hoe versletener je hart, hoe meer risico valt niks aan te doen.

Hoe je al die tijd leeft daarentegen, daar valt wel iets aan te doen ( mate van slijtage)

Ook vrouwen genieten een soort bescherming ( relatief) door oestrogene hormonen wrs MAAR houdt op

na de menopauze.

Ras: zwarten hebben hoger risico op hypertensie en CHD.

MODIFIABLE ( meer psychologisch aanpasbare factoren)

TREATABLE

hyperlipidaemia: te hoog vetgehalte in het bloed; te maken met je leefstijl ( diet)

hypertensie: silent disease , hoge mate van therapie ontrouw heel veel mensen met hypertensie zijn

heel slecht in het onderhouden van het medisch voorschrift. Niet omdat de artsen deze mensen slecht

behandelen maar omdat de mensen zelf slecht zijn in het keurig innemen van medicatie en dergelijke.

Platelet aggregeation: klontering bloedverdunners ( vb dmv aspirine)

Risk factor modification Goal Intervention recommendations Smoking status Blood pressure Lipids Physical activity

Complete cessation; no exposure to environmental tobacco smoke <140/90 mm Hg or <130/85 mm Hg if diabetes or CKD LDL <100 mg/dL (<70 mg/dL for high risk patients); If triglycerides >200 mg/dL, non-HDL cholesterol <130 mg/dL

30 mins, 7 days a week (minimum 5 days a week)

“Five As”: Ask about tobacco use status; Advise to quit; Assess willingness to quit; Assist; Arrange follow-up Lifestyle modifications and drugs, as needed, to achieve and maintain target Lifestyle modifications: reduce cholesterol and saturated fat ingestion; increase omega-3 intake (as fish and/or in capsule form); drugs as needed to achieve and maintain target Assess physical activity history and advise to do moderate-intense aerobic exercise

Page 28: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

28

Weight Diabetes Antiplatelet agents/anticoagulants Renin angiotensin system Influenza vaccination

BMI 18.5 to 24.9 kg/m2; waist circumference <40 inches (102 cm) for men or <35 inches encourage Mediterranean diet and exercise (88 cm) for women HbA1C <7%

Assess BMI and waist circumference; Diet, exercise, and drugs as needed Aspirin (75-162 mg) daily indefinitely for all patients unless contraindicated; clopidogrel when indicated (intolerance to aspirin, stents) Use these drugs as indicated in patients with

blockers and -blockers

cardiovascular disease

Page 29: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

29

Type A Gedrag

• Gevoel van tijdsdruk en haast

• Competitieve ingesteldheid om iets te bereiken

• Gemakkelijk op te wekken kwaadheid

Pionier onderzoek door Rosenbaum definitie van type A gedrag, die correleren met verhoogde BP

Hoe hoger de gemiddelde hartslag, hoe hoger de BP en hoe hoger de mortaliteit

! Correlationeel onderzoek: wat kan je hier dan uit afleiden? Geen causale verbanden! Op dit moment

wordt het vaak in de medische wereld om aan te tonen dat we de hartslag naar beneden moeten krijgen.

Metingen: er zijn 2 grote meettradities: • Structured Interview (SI): je verzamelt niet alleen info over de patiënt maar de test is ook een testsituatie op zich vb. Speech, volume, snelheid, response latency, ... interview wordt al bijna een gedragstest. Zucht iemand veel? Verandert die vaak van houding? Wat is de expressie? Welk zijn de responsen? Wordt de interviewer vaak onderbroker? Er is zelfs een moment waarin de interviewer de patiënt moet beledigen en dan wordt de reactie hierop geobserveerd. je moet hier dus voldoende training voor krijgen voor je die mag afnemen. PROB: tijdsintensief niet vanzelfsprekend bij een groot aantal proefpersonen. • Jenkins Activity Survey (JAS) Mensen zijn vaak zelf niet bewust van een heel aantal gedragingen die zij stellen. meer onderliggend gaan zoeken. • …

Structured Interview jenkings activity survey

Page 30: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

30

Publication bias:

het duurt ongeveer 15 jaar vooraleer je de

eerste negatieve bevindingen gaat zien

verschijnen.

Het is inderdaad veel moeilijker om negatieve

bevindingen te publiceren.

Pas v.a. ’75 wordt het interessant: zinvol om

eens rond te tafel te gaan zitten en te kijken

wat de oorzaak is van niet-werkende

methoden.

All Disease outcomes

Type A duidelijk significant verband

fail safe: om deze evidentie omver te kegelen zouden er minstens 1000 studies moeten worden

uitgevoerd met negatieve of tegenstrijdige resultaten.

Page 31: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

31

Alleen Type A gedrag komt er als voorspeller uit. En ook alles wat met anger en hostility te maken heeft,

alsook depression en anxiety.

depression & anxiety zijn eigenlijk geen deel van type A gedrag. beeld van type A verandert stevig op

grond van de evidentie van de patronen voor voorspellend gedrag.

Type A is ook voorspellend voor CHD, astma ( laat de klachten zien , maar is niet per se veroorzakend) ,

maag - & darmzweren

Page 32: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

32

Sociale integratie belangrike factor voor type A

sociale integratie doet effect van type A teniet.

Page 33: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

33

• CHD is gerelateerd aan – hostiliteit – angst – Depressie – Sociale integratie

• Persoon met risico voor CHD – iemand met een chronisch gevoel van gebrek aan controle, met één of meer negatieve emoties

• Eerder dan – iemand die uitdagingen opzoekt en een ongeduldige workaholic is

• Dit type persoon is “disease prone” Mechanismen • Autonome balans

– Sterke respons en/of traag herstel – Bij reeds aanwezige vasculaire belasting : mogelijk oorzaak van plotse hartaanvallen..

• Catecholamines adrenaline & noradrenaline • Interactie stress – cholesterol ook cortisol : rol bi inflammatoire processen • Rol via inflammatoire processen

– atherosclerose plaques in de coronaire aders

TYPE D: Distressed Personality Type

Negatieve affectiviteit + Sociale inhibitie + inhibitie van negatieve emoties. Denollet et al., 1995 & 1996

Factor Analysis of the DS14 Negative Affectivity (n = 3678) F1 F2

13 I am often down in the dumps .82 .17 7 I take a gloomy view of things .78 .22 12 I often find myself worrying about something .75 .10 4 I often feel unhappy .74 .17 9 I am often in a bad mood .72 .15 5 I am often irritated .70 .07 2 I often make a fuss about unimportant things .69 .07

Social Inhibition (n = 3678) F1 F2 1 I make contact easily when I meet people * -.05 -.82 8 I find it hard to start a conversation .16 .79 10 I am a closed kind of person .14 .74 14 I don’t find the right things to talk about .17 .74 6 I often feel inhibited in social interactions .34 .70 3 I often talk to strangers * .05 -.68 11 I would rather keep other people at a distance .24 .62 (* Reverse Keyed)

Page 34: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

34

Predictie van nieuwe “cardiac events” na hartinfarct CHD patients N=319 Prospective FU 5 year Cardiac events 22 (6 fatal) (Denollet et al., Circulation 2000)

OR P Cardiac LVEF < 50%

3,9 .009

Psychological Type D Personality

8,9 .0001

LVEF: left ventricle ejection factor: kracht waarmee het linker ventrikel van het hart het bloed kan uitstuwen. ALS kleiner dan 50% 4x meer kans op nieuwe CHD Als je gaat kijken naar Type D ( gecontroleerd op alle andere factoren ) , 9 x meer kans op nieuwe CHD! PH bepaalt overleven! Psychologische predictoren hartinfarcten: Type-D (Denollet & Brutsaert, 1998)

Cumulatieve kans op cardiaal event bij type D en niet-type D patiënten over 9 jaar

More Type D in Hypertension

Controls: 21% n=2508

Hypertension: 53% n= 732 p<.0001

Type D komt relatief gezien veel meer voor bij hypertensiepatiënten. Causaliteit-vraag: hypertensie

type D of omgekeerd? Depressive Symptoms (BDI) Non-type D 49% n=324 p<.0001 Type D 17% n= 751

Page 35: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

35

Geneeskunde zal veel meer Mind-Body gericht moeten worden in tegenstelling tot nu enkel body-medicine. Figure 1. Illustration of the obtained relationships between psychosocial scales and derived factors with cardiovascular (CV) risk markers and events. This figure summarizes the findings of the current study by demonstrating the relationship between the psychosocial scales, derived factors, and the CV risk markers and events explored in these analyses. CVD = cardiovascular disease; OR = odds ratio; CI = 95% confidence interval; d = Cohen d. *Multivariate regression block including Beck Depression Inventory, Cook-Medley hostility inventory, and Social Network Index.

1. Negatieve Affectiviteit ( verhoogde BP & BMI) 2. Hostiliteit Factor ( verhoogde BP en metabole syndrome ) 3. Psychosociale schaal ( verhoogde cardiale events)

Onderzoek bij vrouwen: zijn beetje anders dan mannen op vlak van cardiale functioneren.

C. Stress en verkoudheden Zelfstudie: Cohen, S. (2005). The Pittsburgh common cold studies : Psychosocial predictors of susceptibility to respiratory infectious illness. International Journal of Behavioral Medicine, 12, 123-131. Is die relatie er? Wat modereert die relatie? Wat verklaart die relatie?

Stress en verkoudheden • Stress algemeen?

– Stress in interpersoonlijke relaties (>1 maand) – Stress ivm werk (over- en underemployment) – Gezondheidsgedrag (slapen, roken, ..) onafhankelijk van effecten van stress

• Stress en sociale omgevingen – Sociale integratie => meer weerstand tegen ziekte

Page 36: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

36

• Social support buffert effect van stress op verkoudheden • SES tijdens kindertijd => meer kans op verkoudheden op volwassen leeftijd Pro-inflammatoire cytokines • Worden geproduceerd als reactie op infecties en zijn bij virale respiratoire infecties verantwoordelijk voor de productie van symptomen • Hypothese : probleem met regulatie cytokineproductie

– Voornamelijk IL-6 – Moet voldoende gesecreteerd worden om de infectie tegen te gaan – Moet ook tijdig gestopt worden om niet overmatige symptomen te produceren

Cortisol • Cortisol wordt meer gesecreteerd onder stress • Beeldje is gecompliceerd onder chronische stresscondities wegens feedbackregulatie

– bij (te) sterke cortisolactivatie soms te veel negatieve terugkoppeling => lager cortisolniveau • Cortisol dempt (o.m.) de cytokineproductie • Te weinig cortisol => minder demping van proinflammatoire cytokines • Gevolg = meer/langer/intenser symptomen

Page 37: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

37

Les 4: Hyperventilatie

I. Breathing: why & how

Diafragma werkt als pomp: inademing is actief proces door

opspanning van de spier. Uitademing is passief proces door

ontspanning

In het lichaam: optimaal niveau van CO2 ,

indien we teveel inademen zullen we daar

weer vanaf moeten geraken!

Longen: kleine blaasjes. De zuurstof gaan

van in de ballonnetjes naar de kleine

adertjes in de bloedbaan en de CO2 gaat in

de omgekeerde richting om te worden

uitgeademd.

Page 38: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

38

Er zijn een aantal nuclei die de ademhaling aansturen: een

complex netwerk die het ademritme en de drive waarmee

we inademen ( de kracht waarmee het middenrif naar

beneden wordt gedrukt) aansturen. Het belangrijkste

centrum zit dus in de hersenstam.

Bij gezonde mensen zijn de receptoren niet zo

nodig: doorgaans genoeg zuurstof. Pas in werking

bij zuurstoftekort.

Receptoren die gevoelig zijn voor veranderingen

in zuurtegraad, wordt bepaald door hoeveelheid

CO2 in het bloed. Bij hoge activiteit: teveel aan

CO2; signaal voor meer ademing zodat CO2 kan

worden uitgestoot.

Chemoreceptoren zijn dus erg belangrijk voor de

ademhaling. Volgens feedbackloop; gelijk een

thermostaat die aanslaat bij te koud en afspringt

bij te warm.

Page 39: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

39

Feedbackloop volgens CO2niveau in het bloed.

Er zijn een heleboel reflexen die het centrum in de hersenstam activeren. Verschillende van die

reflexsystemen zijn gelinkt aan ademhaling ( vb schrikreactie plotse inademing)

Bij diepgaande inademing: maximale stretching longen. Stretchreceptoren zorgen voor respiratoire

centra in de hersens te ontspannen ( om niet voor éxtra stretching te zorgen).

Page 40: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

40

Corticale gebieden: we hebben tot op zekere hoogte bewuste controle over ademhaling. Er is grote

flexibiliteit in ademhaling vb praten. Metabole controle: corticale input.

Ook heel wat connecties naar respiratoire systeem met emoties; vb naar de amygdala die ons aanzet om

meer te ademen.

DUS chemoreceptie; reflexen, corticale input, emoties

II. Primary HV Hyperventilation (HV) Definition Breathing pattern in excess of metabolic needs more CO2 is breathed out than the body is producing a decreased pCO2 in the blood (hypocapnia) increased blood pH (respiratory alkalosis) HV heft niks met tekort of teveel aan zuurstof te maken; wel met CO2 We zijn aan’t ademen alsof we fysiek actief zijn terwijl we niet actief zijn CO2 niveau daalt = hypocapnie; beïnvloedt ook zuurstofgraad = respiratoire alkalose. PaCO2 PETCO2 (in mmHg) / FETCO2 (in %) ‘Normal’ PETCO2: 35 – 44 mmHg Hypocapnia: PETCO2 < 32 mmHg

Druk in het arteriole bloed meten; is redelijk invasief!

Gaan kijken naar CO2 in uitademing is minder invasief; niveau uitademing vs. In de longen komt +-

overeen.

Pressure of Fracture ( PETCO2 FETCO2)

Uitademing: snelle stijging, bereikt plateau.

HV symptomen

Cerebral: dizziness, faintlike feeling, lightheadedness Paresthesia: tingling sensations in face, fingers, legs, …, sfness in limbs/fingers Cardiac: rapid, strong, irregular heart beat Gastro-intestinal: nausea, bloated stomach, cramps anxiety: tension, panicky feeling Respiratory: breathlessness, suffocating feeling General: fatigue, headache

Page 41: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

41

Tetanie

Cerebrale vasoconstrictie

Bi daling CO2: constrictive van bloedvaten; kan hier een zuurstofgebrek veroorzaken ( heel licht, ongevaarlik)

Remedie Hypocapnie; wat kunnen we er nu aan doen?

How to increase PaCO2 ? - Breathe less (slower, less deep) - Produce more CO2 (physical activity) - Rebreathe in a bag (breathe in again exhaled CO2 )

Page 42: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

42

Belangrijk om rustiger en oppervlakkiger te gaan ademen; maar is heel moeilijk! Zeker als je angstig bent. Misschien een lichte fysieke activiteit zoals rustig de trap oplopen CO2 aanmaak. Zakje gebruiken; CO2 wordt zo weer ingeademd. Of eventueel schelpje maken met je handen over je neus en mond. • Do not use a plastic bag laat de persoon de zak zelf vastnemen zodat die daar een controlegevoel over heeft om minder angstig te zijn. Plastic is ook af te raden door vroegere inprenting dat plastic gevaarlijk kan zijn. • Let person hold the bag him-/herself • Try to breathe calmer Acute HV Acute hyperventilation reasonably vaak voorkomend Chronic / idopathic hyperventilation Chronische HV is minder opvallend, het adempatroon is ook niet zo anders maar kunnen hypocapnie in stand houden door vb te zuchten. an occasional sigh may be enough to maintain hypocapnia

Functioneel Deel van de Fight-or Flight reactive; dus heel functioneel om energie te gaan mobiliseren meer zuurstof opnemen om te anticiperen op te vluchten of te vechten ( intense fysieke activiteit) Anticipatorische reactie op grote fysieke inspanning. Vroeger wellicht erg functioneel maar op dit moment in onze samenleving niet meer zo nodig. Vb niet erg functioneel op examen Andere effecten Fight of Flight: redistributie van bloed HV is slechts 1 component van deze reactie

Vecht-vluchtreactie kan je eigenlijk ontlokken door elektrische stimulatie van hersencentra; Dorsal PAG • Periaequaductal grey

– Dorsal: fight/flight: massive energy mobilization (sympathetic activation + release of adrenaline)

– Ventral: immobility / freezing

Page 43: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

43

Freezing; als dieren als dood liggen zullen ze minder snel worden opgemerkt door aanvaller en die zal hun misschien links laten liggen. Freezing komt bij mensen niet zo veel voor: men voelt wel de energierush indien men vb net aan een ongeval is ontsnapt. Triggers Emotional imagery paradigm Waarom hyperventileren we? Reactie op angst MAAR niet angst wanneer HV Onderzoek; emotioneel inbeeldingsparadigma;

1 eerst 60 sec rustig muziekje 2 60 sec script lezen waar iets beschreven staat 3 90sec inleving 4 Herstelperiode met 60sec muziek

Eerste script; slecht examen Tweede script; claustrofobische situatie; vastzitten in lift ( tekort aan verse luchttoevoer) Derde script; claustrofobische situatie; vastzitten in openlucht ( voldoende verse lucht toevoer) 2 kenmerken van claustrofobie; (1) tekort aan verse lucht en (2) niet meer weg kunnen vnl 2e situatie kent sterkste daling in CO2; wanneer mensen zich focussen op ademnood: aanleiding tot hyperventilatie. Andere studie; volgens tweedimensionele ruimte activatie vs. Valentie. Grafiekje; eerste 2 punten = baseline Kleuren: verschillende scripts ( zowel niet weg kunnen als te weinig zuurstof ). Meest opvallende resultaat; ook een emotionele situatie met positieve valentie ontlokt HV ( paarse lijn)

Page 44: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

44

HV triggers General: general arousal (stress, caffeïne, sexual intercourse, excitement…) Specific: fear of suffocation, entrapment, claustrophobic situations (‘no escape possible’)

III. HVS: the rise & the fall Emotional Imagery in HV-patients

Hyperventilatiesyndroom HVS

Definitie … characterized by a variety of somatic symptoms induced by physiologically inappropriate hyperventilation and usually reproduced by voluntary hyperventilation (Lewis & Howell, 1986)

Diagnostic criteria - recognize symptoms in the Hyperventilation Provocation Test - decreased PaCO2 - delayed recovery of PaCO2 following HVPT

Overlap with Panic Disorder

Page 45: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

45

Validity of the HVS-concept? Hellen Hornsveld (1986) If hyperventilation is an important symptomproducing factor in some patients, these patients must experience symptom recognition during the HVPT but not during the placebo test. We predicted that these truepositive patients would have more typical hyperventilation symptoms than the other groups, that a larger proportion would meet physiological HVS criteria, and most importantly, that they would show decreases in pCO2 during spontaneously developing symptom attacks. In a randomised, double-blind, crossover design, the ability of 115 patients with suspected HVS to recognize symptoms during the HVPT was compared with the ability to recognise symptoms during a placebo test (isocapnic overbreathing, with carbon dioxide levels maintained by manual titration). 30 patients who had positive results on the HVPT underwent ambulatory transcutaneous monitoring of pCO2 to ascertain whether they hyperventilated during spontaneous symptom attacks.

Page 46: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

46

Resultaten: ( patiënten & controlegroep zonder klachten) 115 patiënten waarvan er 85 de symptomen herkennen. Maar van die 85 waren er 56 ( meer dan de helft) die de symptomen herkenden tijdens de placebo test niet toe te wijten aan hypocapnie! Probleem! De 30 patiënten die zich wel zoals verwacht gedroegen herkennen de symptomen van de echte test gaan meten in het echte leven:

Man van 52 die op eenbepaald moment een episode van klachten ervaart. LSF: largest fluctuation during attack ; grootste CO2 niveau tijdens The HVPT is invalid as a diagnostic test for HVS. Hyperventilation seems a negligible factor in the experience of spontaneous symptoms. The term HVS should be avoided. Hornsveld, Garssen, Fiedeldij Dop, van Spiegel, de Haes, The Lancet, 348: 154–581996 The HVPT is invalid as a diagnostic test for HVS. Hyperventilation seems a negligible factor in the experience of spontaneous symptoms. The term HVS should be avoided.

Page 47: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

47

What happened? Psychologists in The Netherlands discarded not only the HVS, but also HV as a symptom-producing mechanism. HV became a taboo under Dutch-speaking psychologists. Nonetheless, many people suffer from HV-episodes. They are treated now by physiotherapists…! aja

Van waar komen die symptomen dan wel? secundaire processen;

IV. Secondary processes Central question: how can HV as a normal stress response, become involved in psychopathological processes?

Relation symptoms - breathing? Physiological Process Subjective symptom Physiological process psychological processes Subjective symptom ( attention, interpretation, learning)

Indien geen lichamelijke verklaring gevonden kan worden: “ Het zit tussen de oren”.

Maar eigenlijk zit elk symptoom tussen de oren: alles wordt geregistreerd via de hersens

belangrijke processen hierbij zijn aandacht, interpretatie en leereffecten.

Interpretatie

Experiment Conditie 1 “Het is de bedoeling dat je straks een aantal keer een ademhalingstechniek gaat gebruiken die gebruikt wordt in sommige primitieve stammen uit Midden-Amerika die voodooachtige rituelen aanwenden om in contact te komen met kwade geesten. Tijdens zulke rituelen worden er typisch hevige gevoelens van angst en desoriëntatie ervaren. Men interpreteert dat in de primitieve stammen als een toestand van bezetenheid door een kwade geest en men gelooft dat men op zulk moment over dezelfde machten beschikt als die kwade geest. Er zijn gevallen beschreven van mensen die sterke angstvisioenen ervaarden doordat ze de techniek gedurende een langere periode in een zeer doorgedreven vorm toepasten. Wanneer je straks zo gaat ademen gedurende telkens

een korte periode, kan het zijn dat je na een tijdje een beangstigend gevoel en een gevoel van desoriëntatie en duizeligheid ervaart. angstige negatieve verwachtingen Conditie 2 ” Het is de bedoeling dat je straks een aantal keer een ademhalingstechniek gaat gebruiken die ook gebruikt wordt in sommige primitieve stammen uit Centraal-Afrika om een hogere bewustzijnstoestand te ervaren. Er zijn zelfs gevallen beschreven van mensen die zeer aangename hallucinaties ervoeren wanneer ze de techniek gedurende een langere periode in een zeer doorgedreven vorm toepasten. Wanneer jij straks zo gaat ademen gedurende telkens een korte periode,

Page 48: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

48

kan het zijn dat je na een tijdje een hoger niveau van bewustzijn bereikt, dat typisch wordt omschreven als een prettig, licht en alert gevoel in je hoofd. Wij willen nagaan in welke mate jij zulk

hoger bewustzijnsniveau ervaart, wanneer je de ademtechniek toepast gedurende een relatief korte periode. hoger bewustzijnsniveau bereiken

Resultaten; Hoe (un)pleasant was dit trial?

Catastrophizing & Panic

• HV-symptoms can be interpreted both negatively and positively! – Soefi-exp in students – work of Salkovskis & Clark (1990) – Rebirthing; trauma opgelopen tijdens geboorte verwerken door ademen; mensen worden

eigenlijk geïnstrueerd om gedurende bepaalde tijd heel intensief te hyperventileren. afhankelijk van de context positieve of negatieve interpretatie

– Hyperventilation games

Somatische sensaties

Psychosociale variabelen stress HV Interoceptieve hypervigilantie

Catastrofale interpretative

Angst anticipatie

Conditionering; leereffecten

• HV-episodes often show a spatio-temporal structure. Can an organism Learn to hyperventilate or to experience symptoms in certain situations?

Page 49: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

49

HV kan op de duur worden gekenmerkt door plaats, tijd, ...

Differentieel conditioneringsparadigma

Acquisitie; geur+hypocapnie

Test: geur + eucapnie

Resultaten ; mensen moesten tijdens het ademen op de metronoom hun duizeligheid meten: hoe lang

het duurt voor ze de duizeligheid rapporteren.

Placebotest met eucapnische overbreathing duurt minder lang

klachtenveroorzakende mechanisme hoeft niet meer aanwezig te zijn voor symptomen. Er is

conditionering opgetreden voor de klachten zelf ( psychologisch niveau).

V. Treatment

aja

• Treatment components a. education

assess en explain all symptoms explain circular mechanisms

b. provocation not for diagnostic, but for therapeutic reasons:

• Experience association breathing – symptoms • See patient’s reaction on symptoms (fear !)

c. Breathing exercises - Not only when experiencing symptoms – Train response set !

d. cognitive strategies – interoceptive attention

• Train distraction – Re-interpretating symptoms

• Look for disconfirming evidence • Socratic dialogue • exposure

e. Behavioral strategies

Psychosociale variabelen

Stress

HV

Somatische sensatie

Interoceptieve hypervigilantie Catastrofale interpretatie

Angst anticipatie

Cues

Page 50: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

50

– Reduce avoidance behavior; exposure f. Treat broader problems

initial triggering psychosocial stress factors emotional complications (anxiety, depression)

Eerst informatie geven over HV

Aandacht afleiden van de obsessie ( automatiek doorbreken )

Gedragsmatige therapieën: exposure vb iemand die niet meer in de lift durft

HV begint vaak door stress maar kan blijven duren wanneer ze op de duur bij de psycholoog komen is

de initiële oorzaak vaak al lang verdwenen!

Page 51: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

51

Les 5; Exemplarische voorbeelden: Stress en cardiovasculaire

aandoeningen

1. Hypertensie

Verhoogde bloeddruk

• Systolisch : > 160 mmHg • Diastolisch :

– 90 – 104 : mild – 105 – 119 : gematigd – > 119 : ernstig

Risico op allerlei aandoeningen wordt aanzienlijk hoger bij verhoogde bloeddruk.

Druk om de grens te verlagen naar 85 voor diastolische druk.

Diastolische bloeddruk is meer preventief dan systolisch voor cardiale pathologieën.

Studies • Verbanden in gewone leven • Reactiviteitsstudies laboratorium • Interacties met erfelijkheid : bloeddruk op zich heeft niet een heel grote voorspellingswaarde en bovendien zijn er vele verschillende soorten bloeddruk die niet per se slecht hoeven te zijn ( vb. Zwangerschapsbloeddruk)

Vb. Baum: bloeddruk opgevolgd over 10 jaar van mensen wonende dichtbij een ontplofte kernreactor. We zien dat vooral diastole bloeddruk hoger blijft over 10 jaar na zo een trauma.

Bij bloeddruk heb je een typisch White Coat effect: wanneer de dokter zegt “ We zullen je bloeddruk eens meten” heeft een onmiddellijk effect aangezien BP erg fluctueert. De BP die je zelf meet is dus accurater dan door de dokter, op voorwaarde dat je een goed meetsysteem hebt. Je moet ook weten hoe je de geluiden moet interpreteren die je hoort door de stethoscoop. Er zijn ook een aantal elektronische meettoestellen. Meet je BP 3 à 4 keer per dag, elke dag in de week, en dan heb je een goede indicatie van je BP. Reactiviteit: is ook predictief voor pathologieën. ( vb wanneer je hoge BP hebt bij de dokter maar laag bij je thuis. )

Page 52: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

52

Heel wat literatuur waaruit blijkt dat persoonlijkheidstrekken ook gerelateerd is aan verhoogde BP.

Bepaalde constitutie lijkt voorbestemd om een bepaald gedragspatroon te ontwikkelen en verhoogde BP

te veroorzaken.

Bepaalde PH kan zelfs bepaalde situaties opzoeken die BP verhogen.

Longitudinale studies ( predictors van hypertensie op lange termijn)

Cold pressor: arm in een ijsbad leggen

Reactiviteit op labo-tests is predictief voor ontwikkeling van hypertensie op langere termijn.

Page 53: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

53

PROB: veel variabiliteit: wrs publication bias: heleboel publicaties komen wrs niet in de media ( worden

niet gepubliceerd) omdat ze negatieve resultaten hebben gegenereerd.

Light et al., Hypertension. 1999; 33; 1458-1464

10 year follow-up study: FH status interacts with CV responsivity to predict BP

Family History: negatief geen familiale geschiedenis van hypertensie. Positief: wél familiale

geschiedenis van hypertensie.

Relative Risk of HTN development at Time 2

Voor 10 jaar gevolgd: getest in welke mate dat voorspellend is voor ontwikkelen hypertensie.

Reactiviteit op moment 1 is niet predictief na 10 jaar bij negatieve geschiedenis

Reactiviteit op moment 1 is wél predictief na 10 jaar bij positieve geschiedenis.

Obesitas ( Central Fat)

Laatste jaren is men naar andere interactiefactoren gaan kijken.

Central fat: appelvormig. High fat: sterk verhoogd risico als ook nog positieve familiale geschiedenis.

Depressie (Beck Depression Inventory)

FH = O: geen familiale geschiedenis

eerste grafiekje is Systolische bloeddruk, tweede diastolische

Cognitive function and hypertension J. Burns and L. Kalra, Journal of Human Hypertension, 2009

Mensen die veel aan sport doen en een vasculaire flexibiliteit onderhouden cognitieve decline

vermindert, door in ere houden van vasculaire gezondheid.

Van groot belang wanneer je te maken hebt met een verouderende populatie waaruit blijkt dat lifestyle

een invloed heeft op cognitief functioneren.

( Reviewpaper komt in de documentatie op Toledo MAAR is geen examenleerstof)

2. Ischemische hartziekten

• Psychologische bijdrage tot optreden • Psychologische bijdragen tot herval/ herstel

Verstopping van de hartvaten. Al ser een bloedvat verstopt raakt kan dit tot sclerose van de hartspieren lijden. Dat stukje wordt niet meer gevoed; sterft af en draagt niet meer bij tot een gezonde hartfunctie. Afhankelijk van de plek en de grootte kan een hartinfarct fataal zijn en dan ben je dood. Het kan nog een zekere hartfunctie toelaten. Je overleeft dan nog wel maar je gezondheid wordt ernstig gehypothekeerd: hartfunctie presteert ondermaats waardoor je een heleboel dingen niet meer kan doen. Het beste: revalideren en sporten.

Page 54: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

54

Probleem: het zwaard van Damocles hangt boven je hoofd erg stresserende situaties Vanaf een bepaald moment begint lifestyle een belangrijkere rol te spelen en op de duur ook psychologische factoren combinatie van verschillende factoren doen het risico van ischemische hartziekten stijgen! ( Coronary Heart Disease: CHD)

Figure. Age-adjusted prevalence of coronary heart disease among adults – Behavioral risk factor surveillance system, United States, 2010 Fig. 4. Age – standardized mortality rates (45-74 years of age) for ischemic heart disease in European countries in the year 2000 Hele grote variabiliteit in de kans op CHD.

Nu: we wachten tot er wat gebeurt en dan proberen we met technologische hoogstandjes de mensen

door het oog van de naald te trekken.

Hoe kunnen we de verschillen in risico verklaren en wat kunje er aan doen dat deze verschillen

verkleinen?

De zuiderse landen in EU doen het merkwaardig goed.

“ De paradox van Frankrijk”: het land van lekker eten en wijn en toch sterft er relatief gezien veel minder

mensen aan CHD dan in de Noorderlijke landen.

wrs meditarreanan diet is heel belangrijk: vb. Veel olijfolie ( in gematigde hoeveelheden), veel vis, ..

Boven aan de grafiek: boterculturen = dierlijk vet dat nadelig is voor de vorming van atherosclerose.

Page 55: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

55

NON-modifiable

Leeftijd: hoe langer je leeft, hoe versletener je hart, hoe meer risico valt niks aan te doen.

Hoe je al die tijd leeft daarentegen, daar valt wel iets aan te doen ( mate van slijtage)

Ook vrouwen genieten een soort bescherming ( relatief) door oestrogene hormonen wrs MAAR houdt op

na de menopauze.

Ras: zwarten hebben hoger risico op hypertensie en CHD.

MODIFIABLE ( meer psychologisch aanpasbare factoren)

TREATABLE

hyperlipidaemia: te hoog vetgehalte in het bloed; te maken met je leefstijl ( diet)

hypertensie: silent disease , hoge mate van therapie ontrouw heel veel mensen met hypertensie zijn

heel slecht in het onderhouden van het medisch voorschrift. Niet omdat de artsen deze mensen slecht

behandelen maar omdat de mensen zelf slecht zijn in het keurig innemen van medicatie en dergelijke.

Platelet aggregeation: klontering bloedverdunners ( vb dmv aspirine)

Risk factor modification Goal Intervention recommendations Smoking status Blood pressure Lipids Physical activity

Complete cessation; no exposure to environmental tobacco smoke <140/90 mm Hg or <130/85 mm Hg if diabetes or CKD LDL <100 mg/dL (<70 mg/dL for high risk patients); If triglycerides >200 mg/dL, non-HDL cholesterol <130 mg/dL

30 mins, 7 days a week (minimum 5 days a week)

“Five As”: Ask about tobacco use status; Advise to quit; Assess willingness to quit; Assist; Arrange follow-up Lifestyle modifications and drugs, as needed, to achieve and maintain target Lifestyle modifications: reduce cholesterol and saturated fat ingestion; increase omega-3 intake (as fish and/or in capsule form); drugs as needed to achieve and maintain target Assess physical activity history and advise to do moderate-intense aerobic exercise

Page 56: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

56

Weight Diabetes Antiplatelet agents/anticoagulants Renin angiotensin system Influenza vaccination

BMI 18.5 to 24.9 kg/m2; waist circumference <40 inches (102 cm) for men or <35 inches encourage Mediterranean diet and exercise (88 cm) for women HbA1C <7%

Assess BMI and waist circumference; Diet, exercise, and drugs as needed Aspirin (75-162 mg) daily indefinitely for all patients unless contraindicated; clopidogrel when indicated (intolerance to aspirin, stents) Use these drugs as indicated in patients with

blockers and -blockers

cardiovascular disease

Page 57: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

57

Type A Gedrag

• Gevoel van tijdsdruk en haast

• Competitieve ingesteldheid om iets te bereiken

• Gemakkelijk op te wekken kwaadheid

Pionier onderzoek door Rosenbaum definitie van type A gedrag, die correleren met verhoogde BP

Hoe hoger de gemiddelde hartslag, hoe hoger de BP en hoe hoger de mortaliteit

! Correlationeel onderzoek: wat kan je hier dan uit afleiden? Geen causale verbanden! Op dit moment

wordt het vaak in de medische wereld om aan te tonen dat we de hartslag naar beneden moeten krijgen.

Metingen: er zijn 2 grote meettradities: • Structured Interview (SI): je verzamelt niet alleen info over de patiënt maar de test is ook een testsituatie op zich vb. Speech, volume, snelheid, response latency, ... interview wordt al bijna een gedragstest. Zucht iemand veel? Verandert die vaak van houding? Wat is de expressie? Welk zijn de responsen? Wordt de interviewer vaak onderbroker? Er is zelfs een moment waarin de interviewer de patiënt moet beledigen en dan wordt de reactie hierop geobserveerd. je moet hier dus voldoende training voor krijgen voor je die mag afnemen. PROB: tijdsintensief niet vanzelfsprekend bij een groot aantal proefpersonen. • Jenkins Activity Survey (JAS) Mensen zijn vaak zelf niet bewust van een heel aantal gedragingen die zij stellen. meer onderliggend gaan zoeken. • …

Structured Interview jenkings activity survey

Page 58: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

58

Publication bias:

het duurt ongeveer 15 jaar vooraleer je de

eerste negatieve bevindingen gaat zien

verschijnen.

Het is inderdaad veel moeilijker om negatieve

bevindingen te publiceren.

Pas v.a. ’75 wordt het interessant: zinvol om

eens rond te tafel te gaan zitten en te kijken

wat de oorzaak is van niet-werkende

methoden.

All Disease outcomes

Type A duidelijk significant verband

fail safe: om deze evidentie omver te kegelen zouden er minstens 1000 studies moeten worden

uitgevoerd met negatieve of tegenstrijdige resultaten.

Page 59: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

59

Alleen Type A gedrag komt er als voorspeller uit. En ook alles wat met anger en hostility te maken heeft,

alsook depression en anxiety.

depression & anxiety zijn eigenlijk geen deel van type A gedrag. beeld van type A verandert stevig op

grond van de evidentie van de patronen voor voorspellend gedrag.

Type A is ook voorspellend voor CHD, astma ( laat de klachten zien , maar is niet per se veroorzakend) ,

maag - & darmzweren

Page 60: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

60

Sociale integratie belangrike factor voor type A

sociale integratie doet effect van type A teniet.

Page 61: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

61

• CHD is gerelateerd aan – hostiliteit – angst – Depressie – Sociale integratie

• Persoon met risico voor CHD – iemand met een chronisch gevoel van gebrek aan controle, met één of meer negatieve emoties

• Eerder dan – iemand die uitdagingen opzoekt en een ongeduldige workaholic is

• Dit type persoon is “disease prone” Mechanismen • Autonome balans

– Sterke respons en/of traag herstel – Bij reeds aanwezige vasculaire belasting : mogelijk oorzaak van plotse hartaanvallen..

• Catecholamines adrenaline & noradrenaline • Interactie stress – cholesterol ook cortisol : rol bi inflammatoire processen • Rol via inflammatoire processen

– atherosclerose plaques in de coronaire aders

TYPE D: Distressed Personality Type

Negatieve affectiviteit + Sociale inhibitie + inhibitie van negatieve emoties.

Denollet et al., 1995 & 1996

Factor Analysis of the DS14 Negative Affectivity (n = 3678) F1 F2

13 I am often down in the dumps .82 .17 7 I take a gloomy view of things .78 .22 12 I often find myself worrying about something .75 .10 4 I often feel unhappy .74 .17 9 I am often in a bad mood .72 .15 5 I am often irritated .70 .07 2 I often make a fuss about unimportant things .69 .07

Social Inhibition (n = 3678) F1 F2 1 I make contact easily when I meet people * -.05 -.82 8 I find it hard to start a conversation .16 .79 10 I am a closed kind of person .14 .74 14 I don’t find the right things to talk about .17 .74 6 I often feel inhibited in social interactions .34 .70 3 I often talk to strangers * .05 -.68 11 I would rather keep other people at a distance .24 .62 (* Reverse Keyed)

Page 62: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

62

Predictie van nieuwe “cardiac events” na hartinfarct OR p

Cardiac LVEF < 50%

3,9 ,009

Psychological Type D personality

8,9 ,0001

Prospective FU 5 year Cardiac events 22 (6 fatal) (Denollet et al., Circulation 2000) LVEF: left ventricle ejection factor: kracht waarmee het linker ventrikel van het hart het bloed kan uitstuwen. ALS kleiner dan 50% 4x meer kans op nieuwe CHD Als je gaat kijken naar Type D ( gecontroleerd op alle andere factoren ) , 9 x meer kans op nieuwe CHD! PH bepaalt overleven! Psychologische predictoren hartinfarcten: Type-D (Denollet & Brutsaert, 1998)

Cumulatieve kans op cardiaal event bij type D en niet-type D patiënten over 9 jaar

More Type D in Hypertension

Controls: 21% n=2508

Hypertension: 53% n= 732 p<.0001

Type D komt relatief gezien veel meer voor bij hypertensiepatiënten. Causaliteit-vraag: hypertensie

type D of omgekeerd? Depressive Symptoms (BDI) Non-type D 49% n=324 p<.0001 Type D 17% n= 751 Geneeskunde zal veel meer Mind-Body gericht moeten worden in tegenstelling tot nu enkel body-medicine.

Page 63: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

63

Figure 1. Illustration of the obtained relationships between psychosocial scales and derived factors with cardiovascular (CV) risk markers and events. This figure summarizes the findings of the current study by demonstrating the relationship between the psychosocial scales, derived factors, and the CV risk markers and events explored in these analyses. CVD = cardiovascular disease; OR = odds ratio; CI = 95% confidence interval; d = Cohen d. *Multivariate regression block including Beck Depression Inventory, Cook-Medley hostility inventory, and Social Network Index.

1. Negatieve Affectiviteit ( verhoogde BP & BMI) 2. Hostiliteit Factor ( verhoogde BP en metabole syndrome ) 3. Psychosociale schaal ( verhoogde cardiale events)

Onderzoek bij vrouwen: zijn beetje anders dan mannen op vlak van cardiale functioneren.

C. Stress en verkoudheden

Zelfstudie: Cohen, S. (2005). The Pittsburgh common cold studies : Psychosocial predictors of susceptibility to respiratory infectious illness. International Journal of Behavioral Medicine, 12, 123-131. Is die relatie er? Wat modereert die relatie? Wat verklaart die relatie?

Stress en verkoudheden • Stress algemeen?

– Stress in interpersoonlijke relaties (>1 maand) – Stress ivm werk (over- en underemployment) – Gezondheidsgedrag (slapen, roken, ..) onafhankelijk van effecten van stress

• Stress en sociale omgevingen – Sociale integratie => meer weerstand tegen ziekte

• Social support buffert effect van stress op verkoudheden • SES tijdens kindertijd => meer kans op verkoudheden op volwassen leeftijd

Page 64: Les 1: Stress en Gezondheid, inleiding I. Stress algemeen · Indien we gaan kijken naar het effect van hormonen op stress en omgekeerd is dat natuurlijk van belang! ... we moeten

Gezondheidspsychologie 2012 – 2013: Stresshantering

64

Pro-inflammatoire cytokines • Worden geproduceerd als reactie op infecties en zijn bij virale respiratoire infecties verantwoordelijk voor de productie van symptomen • Hypothese : probleem met regulatie cytokineproductie

– Voornamelijk IL-6 – Moet voldoende gesecreteerd worden om de infectie tegen te gaan – Moet ook tijdig gestopt worden om niet overmatige symptomen te produceren

Cortisol • Cortisol wordt meer gesecreteerd onder stress • Beeldje is gecompliceerd onder chronische stresscondities wegens feedbackregulatie

– bij (te) sterke cortisolactivatie soms te veel negatieve terugkoppeling => lager cortisolniveau • Cortisol dempt (o.m.) de cytokineproductie • Te weinig cortisol => minder demping van proinflammatoire cytokines • Gevolg = meer/langer/intenser symptomen