Uw gratis proeflesWeet wat u gaat leren! CIVAS geeft u, voordat u daadwerkelijk met uw studie begint, deze gratis proefles. Zo raakt u alvast ver-trouwd met ons heldere, moderne en professionele lesmateriaal. Studeren bij CIVAS betekent bovendien:

• deskundige begeleiding door ervaren docenten• contact met medestudenten via internet• studeren in alle vrijheid, waar en wanneer u wilt• nieuwe kansen en carrièremogelijkheden

Ga snel van startSchrijf u vandaag nog in en ga binnen enkele dagen met uw studie van start. Inschrijven kan via de website of telefonisch via (023) 55 11 511. Dit nummer staat tijdens kantooruren ook open voor al uw vragen. Wij zijn u graag van dienst!

Direct inschrijven

AyurvedaVoor gezondheid en geluk

CiVAS 1–2

AYURVEDA LES 1

LES 1 AYURVEDA: ALGEMENE INLEIDING

AYURVEDA: EEUWENOUD EN TIJDLOOS MODERN

1 INLEIDING

DE DEFINITIE VAN AYURVEDADe meest eenvoudige definitie van Ayurveda is te vinden in devolgende sutra:“Ayurveda is de wetenschap van het lang en gezond leven.” ‘Ayuh’betekent leven en ‘veda’ betekent wetenschap of kennis. In feiteis ‘veda’ hetzelfde woord als het Nederlandse woord ‘weten’.

“Dat wat ons vertelt:wat daarvoor (voor lang en gezond leven) ondersteunend enafbrekend iswat de condities van geluk en misère zijnwat het leven onderdrukt en stimuleerten hoe men mensen kan behandelen- dat is Ayurveda.”

De oorsprong van Ayurveda ligt in India en gaat duizenden jarenterug. De oudste teksten over Ayurveda zijn – naar de laatstewetenschappelijke bevindingen – ongeveer 5000 jaar geleden opschrift gesteld. Men gaat ervan uit dat er daarvoor voornamelijkeen mondelinge overlevering bestond. De oude teksten zijnmeestal in een vorm van poëzie, die ervoor zorgt dat ze makkelij-ker te onthouden zijn dan gewoon proza. Deze poëzievorm uitzich in de oude Ayurvedische teksten in het gebruik van zoge-naamde sutra’s (bovenstaande tekst is een voorbeeld) – letterlijkvertaald: ‘draadjes’ die aan elkaar geknoopt één weefsel op eenweefgetouw van kennis vormen.

De interesse voor Ayurveda neemt steeds meer toe. Ayurveda iseen oud en beproefd gezondheidssysteem, oorspronkelijk uitIndia. ‘Oud en uit India’....waarom zouden we het dan vandaagde dag in het moderne westen gebruiken? Het antwoord op die

CiVAS 1–3

AYURVEDA LES 1

vraag is veelvoudig. En dat zelfde antwoord is zowel praktisch alsfilosofisch. Praktisch gezien kan Ayurveda teruggrijpen op millen-nia aan ervaring: ervaring met het effectief behandelen van aller-lei ziekten en kwalen met behulp van kruiden en remedies dievandaag de dag vaak ook hier eenvoudig te verkrijgen zijn.Filosofisch gezien biedt Ayurveda een verfijnd dynamisch enholistisch gezondheidsmodel dat in het kader van de recentsteeds belangrijker wordende preventieve geneeskunde uitersttoepasbaar en actueel blijkt te zijn.

In deze schriftelijke cursus zullen we proberen meer inzicht tegeven in Ayurveda op de volgende gebieden:

• Als medisch systeem (erkend door de Wereld GezondheidsOrganisatie – WHO)

• Als leefstijlsysteem met onder andere een preventieve waarde• Als voedingssysteem met een preventie- en een remediewaarde• Als wetenschappelijk systeem• Als filosofisch systeem• Als spiritueel systeem

Natuurlijk zijn al deze gebieden met elkaar verweven. In de cur-sus zullen we in eerste instantie onderaan de lijst beginnen engaandeweg naar boven werken, want zonder de laatste puntenhebben de eerdere punten geen kader. Bovendien is het eerstepunt – Ayurveda als medisch systeem – zo uitgebreid, dat er indeze cursus alleen een paar aanknopingspunten gegeven kunnenworden. Het is belangrijk je te realiseren dat een studie Ayur -vedische geneeskunde in India een universitaire studie van 5 jaaris die praktisch gelijk staat aan een studie reguliere geneeskunde!

In de cursus zullen we – wat betreft praktische toepassing – aan-dacht geven aan de volgende gebieden:

• Constitutie: een introductie en eenvoudige stappen teneinde eenbegin te maken met constitutieonderzoek van jezelf of mogelij-kerwijze van cliënten

• Anatomie en fysiologie: Ayurveda kent een eigen systeem op ditgebied dat zeer verfijnd is – we zullen in deze cursus de basis vandit verfijnde systeem introduceren

CiVAS 1–4

AYURVEDA LES 1

• Leefstijl: richtlijnen voor dagelijkse toepassing• Voeding: richtlijnen voor dagelijkse toepassing• Massage en cosmetica: richtlijnen en tips• Kruidenleer: een aantal in de Ayurveda vaak gebruikte kruiden

zullen nader worden belicht waaronder ook de zogenaamde ‘keu-kenkruiden’ en dergelijke

• Het inzetten van kruidenremedies: richtlijnen en tips voor eenvou-dig gebruik en het maken van een eigen samenstelling of keuze

• Veel voorkomende aandoeningen en enkele eenvoudige remedies• Aanvullende remedies: yoga, astrologie en edelstenen

Voorafgaande aan deze meer praktische gedeelten (hoofdstuk 3t/m 10) zullen we eerst 2 lessen wijden aan de geschiedenis en despirituele achtergronden van Ayurveda (les 1) en de basisprinci-pes (les 2).

Ayurveda vormt een zeer uitgebreid gebied van studie en erva-ring. Sommige mensen zeggen wel dat je nooit uitgestudeerdraakt; zo rijk is Ayurveda als wetenschap en als levensfilosofie. Enwat betreft die ‘levensfilosofie’: mits goed vertaald naar actueleomstandigheden, is Ayurveda universeel en derhalve voor ieder-een in alle tijden en voor alle culturen van veel waarde en bete-kenis. Deze cursus heeft daarom ook ten doel de studenten vandeze cursus te helpen en te stimuleren bij het zelf actief bezig zijnmet deze ‘vertaling’ van deze oude wetenschap naar een moderneen actuele toepassing in je eigen leven!

2 AYURVEDA – EEN UNIVERSEEL HOLISTISCH SYSTEEM Zoals gezegd, is Ayurveda een zeer oud geneeskundig systeem.Het omvat een wetenschappelijke filosofie alsmede een maniervan leven, nauw gekoppeld aan de natuurlijke kringlopen van hetuniversum. Dat maakt Ayurveda letterlijk en figuurlijk ‘universeel’.Ayurveda wordt tot op de dag van vandaag nog door zeer veelmensen succesvol toegepast en beoefend, met name in India enop het Aziatische continent: Ayurveda is op die manier bekend bijmeer dan één vijfde van de wereldbevolking. Hoewel Ayurvedain de westerse wereld bij lang niet zoveel mensen bekend is, ishet een interessant en belangrijk gegeven dat dit systeem het

CiVAS 1–5

AYURVEDA LES 1

enige niet-allopathische geneeskundesysteem is dat door deWereld Gezondheids Organisatie volledig geaccepteerd enerkend is.

Ayurveda werkt vanuit een holistisch perspectief en met eenholistische benadering en omarmt om die reden in feite allegeneeskundige systemen, inclusief het moderne westerse systeemvan allopathische geneeskunde. Het is daarbij interessant teweten dat één van de klassieke werken over Ayurveda – en hetgaat hier om geschriften van meer dan 2000 jaar oud – geschre-ven zijn door Sushruta, een chirurg. Hij was een chirurgisch spe-cialist en hij beschrijft in zijn boeken op zeer minutieuze wijzegecompliceerde chirurgische ingrepen!

Ayurveda is in feite niet gebaseerd op de Indiase cultuur of reli-gie, hoewel ze zich wel binnen die context ontwikkeld heeft. Dewezenlijke grondslagen van Ayurveda zijn veel meer de weten-schappelijke en natuurlijke wetten die overal en altijd in het levenvan toepassing zijn. Dat maakt dat Ayurveda toch nog steeds zeeractueel is hoewel het ontwikkeld is in een klassieke omgevingvan (een hoog ontwikkelde) Vedische cultuur van 5000 jaar gele-den. De wijsheid, wetenschap en praktische ervaring vanAyurveda zijn dus weliswaar duizenden jaren oud, maar wordentoch vandaag de dag nog steeds volop beoefend, niet alleen inIndia maar ook steeds meer in de westerse wereld. Modernegeneeskunde is voornamelijk gericht op het bestrijden van symp-tomen. Ayurveda heeft ten doel zowel ziekten te genezen alsziekten te voorkomen. Heden ten dage zouden we spreken van‘preventieve gezondheidszorg’, maar dan wel binnen een holis-tisch perspectief: lichaam en geest spelen beide een rol. Ayurvedalegt veel nadruk op een natuurlijke en gezonde balans in iedersleven en elk individu is daarin uniek.

3 DE VIJF ELEMENTEN ALS WETENSCHAPPELIJKE ONDERBOUWINGIn de klassiek wetenschappelijke onderbouwing van Ayurvedanemen de vijf elementen (ether/ruimte, lucht, vuur, water enaarde) een sleutelpositie in. Deze elementen zie je in alle culturen

CiVAS 1–6

AYURVEDA LES 1

terugkomen, ze spelen overal en altijd een rol. In modern weten-schappelijke termen zijn deze sleutelprincipes te vertalen als:

• Nucleaire energie (ether/ruimte)• Elektrische energie (lucht)• Stralingsenergie (vuur) • Chemische energie (water) • Mechanische energie (aarde)

Ayurveda heeft zich uitermate ver-fijnd en gespecialiseerd in het opeen praktische wijze toepassen vandeze sleutelprincipes. Iedereen heefter voortdurend mee te maken in hetdagelijkse leven, met name watbetreft dieet, geneesmiddelen, reme-dies en leefstijl.

In Ayurveda wordt ervan uitgegaandat voeding en leefstijl de bestegeneesmiddelen en remedies zijn.We worden of zijn wat we consume-ren, hoe we denken en wat wedoen. Alles wat we consumerenbestaat uit de vijf elementen: ether,lucht, vuur, water en aarde. Die vijfelementen weerspiegelen zich opeen dynamische en functionelemanier in de drie energetische prin-cipes Vata, Pitta en Kapha: de drieDosha’s. Voor het behandelen vanziekten en aandoeningen gebruiktAyurveda de vijf elementen en dedrie Dosha’s, altijd weer vertegen-woordigd in voeding, leefstijl enkruiden. Ook moderne geneeskundeen bijvoorbeeld chirurgie kunnen opdie basis worden ingezet. Het uitein-delijke doel is het weer in balans Figuur 1.1 De 5 elementen

CiVAS 1–7

AYURVEDA LES 1

brengen van de natuurlijke harmonie. Het is de kunst om de juis-te middelen daarvoor te kiezen en te gebruiken.

4 DOSHA’S EN PREVENTIEVE GEZONDHEIDSZORGAl een aantal malen is de term ‘preventieve gezondheidszorg’ aande orde gekomen. In recente ontwikkelingen in de regulieregeneeskunde gaat het bij preventie niet alleen meer om het voor-komen van ziekten in het algemeen, maar ook meer en meer ompreventieve inschattingsmethoden. Hierbij wordt gekeken naariemands constitutie in termen van mogelijke predispositie (vat-baarheid) voor bepaalde aandoeningen en ziekten. Daarbij wordtonder andere gebruik gemaakt van een genetisch testen van men-sen.

De genetische opbouw van iemand en het Ayurvedische idee vaniemands basisconstitutie (Prakruti) in termen van Vata-, Pitta- enKapha-proporties, komen in dit kader heel dicht bij elkaar. Debasisconstitutie (Prakruti) van iemand werd en wordt binnenAyurveda al eeuwenlang gebruikt om te kunnen voorspellen voorwelke ziekten en aandoeningen iemand bevattelijk is of kan zijn.Op deze manier is het binnen Ayurveda altijd al mogelijk geweestom ziekten individueel te behandelen. Men is bovendien in staatom een persoonlijk plan voor dieet en leefstijl op te stellen datiemand helpt om optimaal rekening te houden met een predispo-sitie en daardoor bepaalde dreigende aandoeningen adequaatkan voorkomen.

Eén van de moderne voorlopers op dit gebied is het HumanGenome Project dat 40.000 genen in mensen in kaart heeftgebracht. Op grond hiervan heeft men een technologie ontwik-keld waarbij iemands unieke predispositie ingeschat kan worden.Vervolgens kan men op basis daarvan een volledig op de persoonafgesteld interventieplan opstellen en ziekte voorkomen. Inwezen gaat het hier om een aanpak die altijd al door en binnenAyurvedische geneeskunde is en wordt gebruikt.

CiVAS 1–8

AYURVEDA LES 1

Figuur 1.2 DNA/RNA string.

Een Vata-, Pitta- en Kapha-evaluatie is in feite niets anders daneen genetische evaluatie, maar dan in Ayurvedische termen. Ennet als in Ayurveda beschouwt men in een project als het HumanGenome Project de relatie van de persoon in kwestie met diensomgeving als één van de sleutels bij het al of niet tot ontwikke-ling komen van de predispositie. Ayurveda omschrijft de invloe-den van de omgeving, net als de basisconstitutie zelf, met namein termen van Vata, Pitta en Kapha. Zo kan een Vata-omgeving of-factor een persoon met een overheersende Vata-constitutie mak-kelijker uit balans brengen op grond van de Vata-gerichte predis-positie van de persoon in kwestie.

In het Human Genome Project worden de beïnvloedende omge-vingsfactoren gedefinieerd op een manier die zeer doet denkenaan de manier waarop Ayurveda al eeuwenlang dergelijke invloe-den definieert én actief inzet, zowel preventief als genezend.Hieronder volgt een overzichtje daarvan:

Human Genome Project Ayurvedaleefstijl en gewoonten Vihara – leefstijl en dagelijkse

gewoontendieet Ahara – dieetsupplementen Aushada – (genees-)middelenbiochemische verstoringen Agni – metabolische processen; enzy-

matische en hormonale processenblootstelling aan toxische Ama – toxische substanties enstoffen en invloeden invloeden

CiVAS 1–9

AYURVEDA LES 1

Een ander belangrijk aspect dat in zowel deze moderne preventie-ve benadering als in de Ayurvedische preventieve benadering naarvoren komt, is de genetische erfelijke predispositie. De familiege-schiedenis met betrekking tot aandoeningen en ziekten kan vol-gens de moderne genetische predispositie een belangrijke rol spe-len bij het onderkennen van iemands aanleg en vervolgens bij hetvoorkomen van mogelijke aandoeningen. Ayurveda kent dit princi-pe – dat overigens ook in andere natuurgeneeskundige modellen(zoals bijvoorbeeld homeopathie) een algemeen aanvaard principeis – al eeuwenlang en gebruikt hiervoor de term Kha Vaiguna: een‘verstoorde ruimte’ in het lichaam (verstoord en overgeërfd in ditgeval). De familiegeschiedenis speelt een zeer belangrijke rol in deAyurvedische anamnese en kan een zeer belangrijke rol spelen bijgenezen of voorkomen van aandoeningen.

Beide modellen – het moderne genetische en het klassieke Ayur -vedische – hebben één heel belangrijk punt gemeen: ze stellen detherapeut of arts in staat in een veel vroeger stadium en op eenveel dieper niveau te interveniëren dan in de gangbare genees-kunde het geval is. Behalve omgevingsgerelateerde invloedenspeelt natuurlijk de eigen verantwoordelijkheid van de patiëntvoor zijn genezingsproces een grote rol, vooral natuurlijk zijneigen actieve bijdrage daaraan. Ayurveda is in wezen een wegvan de zelfheling waarbij de arts of therapeut een gids is en nieteen almachtige redder met alleenrecht op genezing.

5 AYURVEDA ALS EEN BIODYNAMISCH MODEL: GENEZEN VANUIT ENERGETISCH PERSPECTIEFAyurveda biedt een holistische benadering met vele niveaus vandynamiek en interactie. Een belangrijk aspect daarbij wordtgevormd door het uitgangspunt dat lichaam en geest voortdurendmet elkaar in interactie zijn en elkaar wederzijds beïnvloeden.Ook modern wetenschappelijk en medisch onderzoek beweegtsteeds meer in de richting van acceptatie van een dergelijk uit-gangspunt. Met name de klieren en systemen die hormonen pro-duceren, spelen in het lichaam een belangrijke rol als brug tussenhet emotioneel-mentale enerzijds en het lichamelijke anderzijds.Ayurveda heeft altijd al veel aandacht aan deze interactie besteed

CiVAS 1–10

AYURVEDA LES 1

en haar expertise op dit gebied kanerg nuttig zijn bij het effectiefimplementeren van deze bevindingen. Ayurveda is rijk aan watmen zou kunnen omschrijven als body/mind-remedies, wat bij debehandeling van steeds meer voorkomende duidelijke psychoso-matische aandoeningen van groot nut kan zijn. Behalve remediesheeft Ayurveda hier nog meer te bieden, met name op het gebiedvan het therapeutisch inzetten van bijvoorbeeld yoga of meditatie.De medische wereld begint de waarde daarvan steeds meer in tezien en een proces van acceptatie komt voorzichtig op gang.

Binnen een biodynamisch model spelen de begrippen ‘balans’ en‘disbalans’ een belangrijke rol. De Ayurvedische geneeskundegaat er van uit dat de disbalans de uiteindelijke oorzaak is vaniedere gemanifesteerde ziekte. Men is hier vrij consequent in.Pathogene factoren zoals bacteriën, virussen, schimmels of trau-matische gebeurtenissen worden uiteraard serieus meegewogenin de klinische Ayurveda. Het verschil met de conventionelegeneeskunde is echter dat men in de Ayurveda dóórzoekt. Eenbacteriële infectie kun je bestrijden met een antibioticum, maarwat is er aan de hand wanneer dezelfde infectie regelmatig bijeen persoon de kop opsteekt? Blijf je dan antibiotica voorschrij-ven of ga je zoeken naar een dieper gelegen oorzaak? Dat laatsteis dus het werkterrein van de Ayurvedische dokter.

Via verschillende methoden – dat kan een polsonderzoek, maarook een gelaatsdiagnose of een onderzoek van de tong zijn –probeert men te zoeken naar de disbalans tussen de vijf elemen-ten. Er is sprake van een disbalans wanneer één of twee van deelementen een buitensporig grote plaats innemen in de mens. Erkan bijvoorbeeld sprake zijn van een grote hoeveelheid lucht enether en relatief weinig aarde en water. Als de gezonde verhou-ding tussen deze elementen zoek is, dan wordt zo de basis gelegdvoor diverse aandoeningen. De aanwijsbare aanleiding kannatuurlijk iets anders zijn. Dat kunnen bijvoorbeeld de voornoem-de pathogene factoren zijn met infecties als gevolg. Dezegenoemde factoren hoeven echter niet altijd te leiden tot eeninfectie. En dat is dan weer het gevolg van een goed evenwicht inde eigen constitutie. Op het begrip ‘constitutie’ komen we noguitgebreid terug.

CiVAS 1–11

AYURVEDA LES 1

6 HET DOEL VAN AYURVEDA“Diegenen die een lang leven nastreven – hetgeen de weg is naarhet bereiken van dharma, artha en sukha – zij dienen zich volle-dig te richten op het bestuderen van de (levens-)richtlijnen zoalsdie in het Ayurveda-onderricht te vinden zijn.” Va. Su. Ch. 1

In praktisch iedereen leeft er een verlangen om lang te leven, omoud te worden in goede gezondheid, etcetera. Zelfs wanneeriemand te horen krijgt dat hij of zij een zogenaamde terminaleziekte heeft, is de reactie meestal dat men van alles wil doen omhet leven te verlengen, tenzij het werkelijk ondraaglijk is gewor-den. Ayurveda is er ten dele om dit zielsverlangen van elk menste ondersteunen en manieren aan te reiken om dit doel op een zozinnig mogelijke wijze te bereiken. Een van de doelen vanAyurveda is – naast het helpen een fysieke gezondheid te verkrij-gen of te behouden – mensen te helpen ‘bevrijding’ te verkrijgen.Dit idee van bevrijding van de ziel maakt deel uit van de filosofiewaarop Ayurveda gebaseerd is (de Sankhya filosofie). Dit is eenprincipe dat in de meeste levensbeschouwingen – inclusief dechristelijke – als een belangrijk streven terug te vinden is. Menzou kunnen zeggen dat het een universeel gegeven is.

In de filosofie of levensbeschouwing die de achtergrond vanAyurveda en yoga vormt, wordt veel aandacht gegeven aan watmen als de normale menselijke verlangens beschouwt en hoemen die verlangens zo zinvol mogelijk kan vervullen. In deAyurveda gaat men ervan uit dat het op een juiste manier vervul-len van menselijke verlangens ook essentieel is voor een gezondleven en vice versa. De drie belangrijkste verlangens voor iedermenselijk wezen worden in de filosofie die de achtergrond vanAyurveda vormt, als volgt omschreven:

1 Het verlangen om lang (gezond) te leven2 Het verlangen naar welstand (zodat men tijd kan besteden aan

zingeving)3 Het verlangen naar reïncarnatie/voortbestaan van de ziel

Alleen een verlichte ziel is niet aan deze verlangens onderhevig.Ieder ander mens wil in de regel graag lang leven en als het kan

CiVAS 1–12

AYURVEDA LES 1

zo gezond mogelijk. Ieder mens wil in de regel genoeg middelenhebben om een goed onderdak en voldoende en goed eten tehebben waarbij welstand of rijkdom een relatief begrip is. Enieder mens wil graag ‘voortbestaan’, of dat nu is in een reïncarna-tiecontext, in de vorm van kinderen en kleinkinderen of in devorm van naam en faam.

AYURVEDA EN DE VIER DOELEN IN HET LEVENIn Ayurveda specificeert men bovenstaande verlangens ook welin de vier doelen die – deels direct en deels indirect – in dezeSutra aan de orde komen. Deze vier doelen zijn:

1 Dharma – het vervullen van iemands pad, plicht, levensopdracht2 Artha – het hebben van voldoende (financiële en andere) midde-

len om gelukkig te kunnen leven3 Kama – het hebben van (positief) comfort, plezier en genot, waar-

onder ook seksueel genot4 Moksha – het verkrijgen van verlichting ofwel bevrijding van de

ziel

In deze Sutra worden Kama en Moksha beiden aangeduid metéén term, namelijk Sukha (geluk) en deze term omvat zowelfysiek als mentaal en spiritueel geluk. In wezen staan Dharma,Artha en Kama alle drie in dienst van het ene hogere doel vanMoksha: bevrijding.

Hoe ideëel het uiteindelijke doel van Ayurveda ook moge zijn, inde praktijk richt Ayurveda zich op zeer dagelijkse en materiëlezaken en richtlijnen. Belangrijk daarbij is de afstemming – in allepraktische aspecten van het dagelijkse leven – op de ritmen vande natuur en het universum die zich ook in het lichaam ‘afspelen’.Hoe beter die afstemming – en die verschilt van persoon tot per-soon – hoe meer ‘chronisch’ geluk er door die persoon zal wor-den ervaren. Misschien minder ‘oppervlakkig’’ geluk, maar zekermeer langdurig en dieper geluk, hetgeen uiteindelijk bijdraagt aan‘bevrijding’ in de ruimste zin van het woord.

Om deze afstemming zo optimaal mogelijk te maken, heeftAyurveda zich gespecialiseerd in zeer gedetailleerde richtlijnen op

CiVAS 1–13

AYURVEDA LES 1

het gebied van leven, voeding, leefstijl, enzovoort. De aanduidingvoor al deze bevindingen en inzichten in deze Sutra luidtVidheya. Het woord verwijst naar een ‘systematische’ benaderingvan ‘wat men wel of niet dient te doen’, teneinde bijvoorbeeldbalans in de Dosha’s te creëren of te behouden.

DOEL VAN AYURVEDAHet doel van Ayurveda is gezonde mensen helpen gezond te blij-ven en zieke mensen helpen gezond te worden. Om dit doel tebereiken, onderwijst Ayurveda een wetenschap die voornamelijkop zelfkennis en – inzicht gericht is. Het is een wetenschap vanhet leven die bestaat uit een filosofie en praktijk van genezen opzowel medisch als metafysisch niveau. Het praktiseren vanAyurveda is erop gericht menselijk geluk, gezondheid en creatie-ve groei te stimuleren. Dit alles teneinde de vier basisbehoeftenvan het menselijke leven te vervullen, hier nogmaals kort samen-gevat:

• Dharma – levenstaak van ieder individu binnen de maatschappij• Artha – welvarendheid voor iedereen• Kama – welzijn en genot voor iedereen• Moksha – bevrijding en verlichting

7 GEZONDHEID VOLGENS AYURVEDABinnen de Ayurveda wordt ware gezondheid aangeduid met determ Swastha, hetgeen betekent “staan in je ware zelf”.

Er is een bekende Sutra die het volgende betekent:

“Hij/zij die zich in zijn ware zelf bevindt, wiens Dosha’s (bio-krachten) in evenwicht zijn, wiens Agni (metabolisme) in even-wicht is, wiens weefsels gezond zijn, wiens uitscheiding van afval-producten goed is, wiens handelingen juist zijn en wiens geest,ziel en zintuigen in extase zijn, wordt gezien als iemand die per-fect gezond is.”

HET LEVEN VOLGENS AYURVEDAAyurveda biedt een holistische benadering van het leven met vele

CiVAS 1–14

AYURVEDA LES 1

niveaus van dynamiek en interactie. Een belangrijk aspect daarbijwordt gevormd door het uitgangspunt dat lichaam en geest voort-durend met elkaar in interactie zijn en elkaar wederzijds beïnvloe-den. Ook modern wetenschappelijk en medisch onderzoekbeweegt steeds meer in de richting van acceptatie van een derge-lijk uitgangspunt. Daarbij is ook steeds meer duidelijk dat vooralde klieren en systemen die de hormoonproductie in het lichaamverzorgen, in het lichaam een belangrijke rol spelen als brug tus-sen het emotioneel-mentale enerzijds en het lichamelijke ander-zijds. Ayurveda heeft altijd al veel aandacht aan deze interactiebesteed en haar expertise op dit gebied kan erg nuttig zijn bij heteffectief implementeren van deze bevindingen.

Ayurveda is rijk aan wat men zou kunnen omschrijven alsbody/mind-remedies, wat bij de behandeling van vandaag de dagsteeds meer voorkomende duidelijke psychosomatische aandoe-ningen van groot nut kan zijn. Behalve remedies heeft Ayurvedahier nog meer te bieden, vooral op het gebied van het therapeu-tisch inzetten van bijvoorbeeld yoga of meditatie waarvan dewaarde ook in de medische wereld steeds meer wordt ingezienen geaccepteerd.

De volgende Sutra over het leven geeft heel compact het boven-staande weer:“Het leven is de intieme relatie tussen lichaam, geest, zintuigen enziel.”

8 INDIA EN DE OORSPRONG VAN AYURVEDABinnen India zijn in de loop van de laatste duizenden jaren meer-dere culturen bij elkaar gekomen en min of meer met elkaar ver-smolten. In het zuiden overheerst voornamelijk de Dravidischecultuur met Dravidische talen. In het noorden overheerst de Indo-Europese cultuur, waarvan het Sanskriet als moedertaal geldt. HetSanskriet heeft overeenkomsten met de Europese talen, die ookvan Indo-Europese oorsprong zijn. Door die Indo-Europese con-nectie is de zogenaamde scheiding tussen westers en (Indiaas)oosters gedachtegoed eigenlijk kleiner dan veel mensen aanvan-kelijk denken. Op het gebied van de geneeskunde uit zich dat in

CiVAS 1–15

AYURVEDA LES 1

overeenkomsten tussen de oude Griekse geneeskunde vanHippocrates en de Ayurvedische geneeskunde.

Wetenschap en religie waren in India duizenden jaren geleden alhoog ontwikkeld. Over de hoogtijdagen van de Indiase cultuur ispraktisch gezien niet zoveel bekend, maar wel is er een schat aanwetenschappelijke literatuur overgeleverd. Die wetenschap omvatvele verschillende richtingen: van wiskunde, astronomie en archi-tectuur tot astrologie, yoga en Ayurveda.

Cultuur en wetenschap hebben in India altijd op een hoog niveaugestaan en steeds in nauwe verbinding met religie en levensbe-schouwing. De basis van de cultuur en haar manifestaties ligt inde Veda’s: heilige geschriften over zowel wetenschappelijke alsreligieuze onderwerpen. Deze oeroude geschriften worden in deIndiase traditie als goddelijk geïnspireerd gezien, vergelijkbaarmet de Bijbel in het christendom. In de Indiase cultuur is ook nunog de wetenschap vaak niet van het metafysische losgekoppeld.Dat geldt ook voor Ayurveda. Desalniettemin is veel van de infor-matie er niet minder wetenschappelijk of nauwkeurig door.

9 GESCHIEDENIS VAN AYURVEDA IN INDIADe culturele rijkdom van India heeft ook veel invloeden van bui-tenaf ondergaan. In de loop der tijd heeft India contact met veleandere werelden gehad. Handelsroutes gingen van, naar of doorIndia. Alexander de Grote is vanuit het Arabische gebied verdergetrokken tot in India. Ook later was er veel contact tussen Indiaen het Midden Oosten. Naar het noorden toe heeft India altijdcontact met Tibet en China gehad. Er vond tussen al die cultureneen wederzijdse uitwisseling plaats op zowel cultureel, weten-schappelijk en handelsgebied. Ook op het gebied van de genees-kunde moet er een wederzijdse uitwisseling hebben bestaan.

Politiek gezien bestond India uit een verzameling van koninkrij-ken en vorstendommen. Een koning werd Raja of Maharajagenoemd. Ayurveda is waarschijnlijk voornamelijk ontstaan alseen leefwijze en geneeskunde voor de koningen en hun hof.Yoga en de daarbij behorende leefregels voor de gezondheid van

CiVAS 1–16

AYURVEDA LES 1

lichaam en geest waren meer bestemd voor de asceten en pries-ters. Maar in essentie zijn beide stromingen op dezelfde filosofieen levensbeschouwing gebaseerd.

Omdat Ayurveda meer gericht was op mensen aan het hof die opjacht gingen, staan er veel verwijzingen in de oude teksten overde voedingswaarde en de genezende kracht van allerlei verschil-lende soorten vlees. Oorlog behoorde bij het leven van de konin-gen en daarom schoolden artsen zich in het behandelen van won-den en het verrichten van operaties. Er bestond op dit gebiedbinnen de Ayurveda al vroeg een grote expertise.

10 DE CONNECTIE MET DE RELIGIE VAN INDIAIndia heeft een rijke en diverse religieuze historie. Doordat hetIndiase religieuze bewustzijn van nature openstond voor veelzij-dige variatie op het thema van uiteindelijk één overkoepelendgoddelijk principe, ontstonden er vaak nieuwe stromingen envonden tevens andere religies een toegang tot het land. Het landis rijk aan religieuze stromingen die in de loop van de geschiede-nis in India zijn ontstaan en die vandaag de dag worden samen-gevat onder de aanduiding ‘hindoeïsme’. Eigenlijk was de religievan India aanvankelijk vooral een metafysische levensbeschou-wing, ook wel aangeduid met Sanatan Dharma, ofwel ‘eeuwigereligie’, die gebaseerd was op de Veda’s. Daarin was een groteplaats weggelegd voor wetenschap en filosofie. De wereld werdonder andere gezien als voortkomend uit de vereniging van hetabstracte mannelijke principe Purusha en het abstracte vrouwelij-ke principe Shakti of Prakruti.

Hier volgen enkele belangrijke religieuze stromingen die zich inde loop van de geschiedenis in India ontwikkeld hebben:

BOEDDHISME Sinds de 5e eeuw voor Christus won het boeddhisme terrein inIndia; het was aanvankelijk een volksbeweging waarbinnen ookveel waarde werd gehecht aan wetenschap en met name genees-kunde. Via het verspreidende boeddhisme is er altijd een leven-dig contact met Tibet en China geweest wat zich ook weerspie-

CiVAS 1–17

AYURVEDA LES 1

gelt in de overeenkomsten tussen de geneeskundige tradities vanIndia, Tibet en China.

CHRISTENDOMAl in de eerste eeuw na Christus hebben zich christenen in hetzuiden van India gevestigd. Pas veel en veel later kwamen onderander de Portugezen en Nederlanders op hun handelsmissies naarhet Verre Oosten.

ISLAM Vanuit het Midden Oosten kwamen steeds meer veroveringstoch-ten voor op het Indiase grondgebied. Met de nieuwe heerserskwam ook de islam en het Arabische gedachtegoed India binnen.Ook daarvoor was er al een cultureel-wetenschappelijke uitwisse-ling met de Arabische landen. Daaruit is de Unani-geneeskundevoortgekomen, een mengeling tussen Ayurveda en een op deoude Griekse geneeskunde gebaseerde geneeskunde die in demoslimlanden van het Midden Oosten populair was.

BEHOORT AYURVEDA TOT DE HINDOECULTUUR?Nee, Ayurveda behoort tot het wetenschappelijk-filosofische erf-goed van de Veda’s en van de ‘Sanatan Dharma’. Want wat is dehindoe-cultuur of het hindoeïsme? In de eerste plaats werkt het alverwarrend als we de vraag stellen of Ayurveda een binding heeftmet de hindoecultuur, want we kunnen onmogelijk spreken vande hindoecultuur. Wat er in het algemeen onder hindoeïsme ver-staan wordt, is een zo uitgestrekt caleidoscopisch geheel metzoveel facetten die ogenschijnlijk vaak volkomen met elkaar integenspraak zijn dat we nimmer kunnen spreken over de hindoe-cultuur of over het hindoeïsme. Want laten we het allemaal eenskritisch bekijken: eigenlijk bestaat ‘het’ hindoeïsme niet eens.Deze zeer veelomvattende cultuur heeft zichzelf nooit aangeduidals ‘hindoeïsme’. Die naam werd haar enige eeuwen geledengegeven door de westerse bezetters zoals de Britten die vanaf de16e eeuw het land zijn binnengetrokken. Men constateerde dat‘aan de overzijde van de Indus’, die enorme lange rivier die hetwesten van India bepaalt, diverse volkeren woonden die eennaam hadden, zoals islamieten, joden en christenen. Maar erwoonde nóg een volk dat geen nadere aanduiding had. Men

CiVAS 1–18

AYURVEDA LES 1

sprak van: ‘het volk van over de Indus’. Die naam, ‘Indus’, vormdede oorsprong van het woord en het begrip ‘hindoes’. Van ouds-her hadden de verschillende rassen en volkeren die onder dezenoemer werden samengebracht diverse begrippen waarmee zijzichzelf aanduidden. Het begrip ‘Sanatan Dharma’ was daarvanwel een van de bekendste. ‘Sanatan Dharma’ verwijst naar eenuniversele wetmatigheid in de wereld en kosmos zoals wij diekennen en staat daarmee los van welke specifieke religie danook. En binnen de uitgestrekte en veelomvattende tradities vanhet hindoeïsme (vanaf nu zullen wij voor het gemak weer dealgemeen aanvaarde aanduiding hindoeïsme gebruiken) beston-den dan ook diverse scholen die de ‘darshans’ (wijsheidsscholen)genoemd werden. Het is hier op zijn plaats om wederom tebeseffen dat zowel de West-Europese cultuur en de hindoecultuurvan eenzelfde Indo-Europese oercultuur afstammen. Dat is ook intaalkundige overeenkomsten goed terug te vinden.

11 VERBINDING MET HET WESTENIndia en het westen stammen dus gedeeltelijk van eenzelfde oer-cultuur af: de Indo-Europese cultuur. Dat weerspiegelt zich onderandere in een taal die eenzelfde oorsprong en structuur heeft.Veel woorden en begrippen in Europese talen lijken nog altijd opvergelijkbare woorden en begrippen in het Sanskriet. Alle klassie-ke teksten op het gebied van Ayurveda zijn in het Sanskriet ge -schreven. Eigenlijk zijn alle klassieke wetenschappelijke tekstenuit de Indiase geschiedenis in het Sanskriet geschreven. Het is dusbelangrijk hier enige aandacht aan te geven.

Er zijn echter meer overeenkomsten tussen de westerse en deoosterse Indiase gedachtewereld. Dat is al duidelijk bij een Grieksfilosoof als Plato, die over geneeskunde en filosofie schreef opeen wijze die zeer veel lijkt op de geneeskunde en achterliggendefilosofie van India. Daarover later meer.

SANSKRIET, DE TAAL VAN AYURVEDA EN HET OUDE INDIA.Het doet geen recht aan het gehele plaatje om alleen te stellen datAyurveda-teksten vaak in het Sanskriet geschreven zijn. Sanskrietis zelf een zeer belangrijk onderdeel van de Vedische wetenschap

CiVAS 1–19

AYURVEDA LES 1

en vormt zelf in wezen een tak van wetenschap. En men zou zelfskunnen zeggen dat de gehele Ayurveda in feite een Sanskriet-wetenschap is.

Sanskriet is een oeroude taal die niet alleen een taal is. Het is ookeen beeldentaal, een taal vol achterliggende begrippen. De woor-den zeggen steeds iets over natuurlijke activiteiten. Bijvoorbeeld:Iedereen kent wel het woord ‘karma’. Als je aan een geïnteres-seerde vraagt wat ‘karma’ betekent, dan zal er een min of meeruitgebreid antwoord komen wat met reïncarnatie te maken heeft,met wetten van oorzaak en gevolg enzovoort. Wat minder belichtwordt, is de innerlijke betekenis van dit woord. We kijken eerstnaar het woordgedeelte ‘kar’. Dit betekent zoveel als: ‘werk, actie,beweging’. Ons Nederlandse woord ‘karwei’ is hiervan afgeleid.Ook ‘arma’ heeft een betekenis en wel in fonetische zin. ‘Arma’ isfeitelijk een mantrische uitspraak welke langgerekt uitgesprokenmoet worden en een diepe innerlijke betekenis heeft in verbandmet de werking van de menselijke geest. Daarom heeft ook eenander belangrijk hindoebegrip, ‘dharma’, bijna dezelfde intonatie.Zoals algemeen bekend is, heeft ‘dharma’ weer te maken met demenselijke levenstaak. We gaan hier niet al te diep op in, wantdat zou buiten het bestek van deze les vallen. We willen alleenduidelijk maken dat het Sanskriet een taal is met diepe betekeni-slagen, een taal die een onontkoombaar kader vormt waarin wede gehele wetenschap van Ayurveda dienen te plaatsen.

12 GEOGRAFISCHE ASPECTEN

DE LOCATIE VAN INDIAIndia ligt in Azië en strekt zich uit van de eeuwig besneeuwdeHimalaya in het noorden tot de tropische palmbossen van Zuid-India, bijna 3000 kilometer zuidelijker. Dat is al heel dicht in debuurt van de evenaar. Ook van oost naar west heeft India altijdeen enorm gebied omvat. Het tegenwoordige Pakistan enBangladesh behoorden tot een paar decennia terug bij India.

India wordt doorkruist door een aantal grote rivieren waarvan deGanges de bekendste is. De Ganges is voor de Indiërs een heilige

CiVAS 1–20

AYURVEDA LES 1

rivier. Het water zou helende krachten bezitten. Andere groterivieren zijn de Yamuna, de Narmada en de nu opgedroogdeIndus, waaraan India haar naam te danken heeft. India wordtvoor een groot gedeelte omsloten door zee: de Golf van Bengalenaan de oostkant en de Arabische zee aan de westkant.

Figuur 1.3 Kaart van India

Wanneer men een kaart raadpleegt, wordt al snel duidelijk wathet Indiase continent inhoudt. Het is een compact gebied dat inhet westen begrensd wordt door de Arabische Zee en in het oos-ten door de Golf van Bengalen. Aan de noordkant zien wij uitge-strekte woestijngebieden en tenslotte is India langs de noordoost-kant beschermd door het Himalaya-gebergte.

Er zijn streken met extreme temperaturen en weinig regenval. Devolkeren die zich in die streken ontwikkeld hebben, zijn andersdan die van gebieden waar het bijvoorbeeld heel vaak vochtig isen waar veel regenval heerst.

Er zijn grote alluviale vlakten met bloeiende landbouw. Ook zijn er

CiVAS 1–21

AYURVEDA LES 1

hoge plateaus, beboste bergen en een uitgestrekt kustgebied. Alle -maal streken met een eigen bevolking, een eigen leefwijze en taal,klederdracht, woningbouw, sociale structuur enzovoort. En alleswordt nog veel complexer wanneer wij bedenken dat de Indiasebevolking is samengesteld uit verschillende mensenrassen zoals dene groïden, proto-australoïden, Mongoliërs, Dravidiërs, Indo-Euro -pe anen enzovoort. Waarschijnlijk hebben juist deze verscheiden-heid en het feit dat men voor alles op elkaar aangewezen en vanelkaar afhankelijk was, ertoe bijgedragen om die opvallende een-heid te realiseren.

13 KLIMAATINVLOEDEN OP DE ONTWIKKELING VAN AYURVEDAIn India komen bijna alle klimaatzones voor: van een bijna polairklimaat hoog in de Himalaya tot een tropisch warm klimaat in hetzuiden, van droge woestijnen tot regenwouden, van zeeklimaat totlandklimaat. Die variatie heeft het Ayurvedisch medische systeemzo veelzijdig gemaakt, omdat het namelijk rekening moest houdenmet al deze klimaten. De nadruk binnen de klassieke Ayurvedaligt echter op een warm en meer tropisch klimaat. Desalnietteminhebben de algemene Ayurvedische principes in alle klimaatsitua-ties evenveel geldigheid en zijn ze overal toepasbaar.

De klimaatomstandigheden werden reeds in een ver verledenopmerk zaam gadegeslagen. Men maakte onderscheid tussen driesoorten klimaat, zoals bijvoorbeeld het vochtige klimaat in moe-rassige streken met talrijke rivieren en meren. Er bestond daareen rijke, wilde fauna en een weelderige plantengroei waar bij-voorbeeld suikerriet veel voorkwam. De streek leverde veelvruchten op.

Hier kwamen ‘slijm- en windziekten’ bijzonder veel voor. Dezeoorden werden als remedie bij ‘galzieken’ voorgeschreven.

Dan het droge klimaat in waterarme streken met acacia’s en soort-gelijke bomen, een land dat veel zoete vruchten opleverde en waarveel apen en beren leefden: in dit klimaat kwamen vooral gal- enbloedziekten voor. Het was ter remedie gunstig voor slijmziekten. Het klimaat van gemengd karakter verenigde de voordelen van

CiVAS 1–22

AYURVEDA LES 1

beide andere klimaten, zonder hun nadelen te bezitten. Het wasnoch te heet, noch te koud en dus het gezondst. De arts moest de klimaatomstandigheden van de verschillendelandstreken kennen om zijn patiënten goede raad te kunnengeven. Hier zien we ook qua klimaat duidelijke connecties met debegrippen Kapha – verbonden met slijm, Pitta – verbonden metgal en Vata – verbonden met wind. Op deze begrippen – de leervan de drie Dosha’s – zullen we nog uitgebreid terugkomen. Dezogenaamde Tridosha-leer behoort immers tot de basis of de kernvan Ayurveda.

De voor India typische klimaatsoorten hadden ook hun invloedop bepaalde in Ayurveda voorkomende adviezen wat betreft leef-stijl, architectuur, enzovoort. Een richtlijn was bijvoorbeeld: “Dekleding moet schoon gehouden worden, daar vuile kleding ziektenveroorzaakt. Het is raadzaam regen- of zonnescherm, stok enschoenen te dragen. Kransen van bloemen en gouden sieraden ofedelstenen verhogen de levenskrachten en bieden beschermingtegen boze geesten.”

Eveneens beïnvloed door klimaat- en andere omstandighedennamen ook de voedingsvoorschriften een belangrijke plaats in.De twee dagelijkse maaltijden moesten tussen negen en twaalfuur ’s ochtends en tussen zeven en tien uur ’s avonds wordengebruikt. Het eten en het bevredigen van andere natuurlijkebehoeften moesten aan het gezicht van andere mensen onttrok-ken worden. Zelfs voor het eetgerei bestonden er nauwkeurigevoorschriften: Goud gold als het ‘beste tonicum voor het oog’, zil-ver verbeterde de leverfuncties, zink verbeterde de eetlust en deintelligentie. Geelkoper vermeerderde lucht en hitte, heelde slijm-storingen en verdreef wormen. Staal en glas waren werkzaamtegen bleekzucht, geelzucht en zwellingen. Hout wekte weliswaarde eetlust op, maar vermeerderde ook het slijm. Schotels,gemaakt van bladeren, beschermden tegen vergiften.

14 FLORA EN FAUNA Door de grote variatie wat betreft geografie en klimaat is de floraen fauna van India eveneens zeer veelzijdig. Dat heeft tot gevolg

CiVAS 1–23

AYURVEDA LES 1

gehad dat er een enorme voorraad aan kruiden en andere reme-dies in het Ayurvedische arsenaal zijn opgenomen. Ook hier geldtdat de nadruk ligt op flora en fauna uit een warm en meer tro-pisch klimaat.

Onderzoek heeft aangetoond dat India ook vandaag de dag nogeen rijkdom aan verschillende geneeskrachtige planten herbergt.Mede dankzij Ayurveda is over veel van deze planten nog altijdveel oude kennis beschikbaar. Ook over remedies die met dierenof dierlijke producten verbonden zijn, is nog steeds veel oudekennis beschikbaar. Zo worden in de Indiase Ayurvedische prak-tijk nog steeds speciale bloedzuigers gebruikt waarvan nu bekendis dat hun speeksel zeer geneeskrachtige enzymen bevat. Verderzijn er veel gegevens over de geneeskrachtige waarde van hetvlees van verschillende dieren of van bijvoorbeeld de melk of deurine van verschillende dieren. Binnen de Ayurveda kunnen inprincipe alle producten van Moeder Natuur voor genezing wor-den aangewend. Meer over flora en fauna en alle remedies diebinnen Ayurveda gebruikt werden en worden, volgt in de hoofd-stukken over Ayurvedische kruiden en complexpreparaten(hoofdstukken 7 en 8 van deze cursus).

15 MYTHOLOGISCHE EN RELIGIEUZE VERHALEN MET BETREK-KING TOT DE OORSPRONG VAN AYURVEDABinnen de rijke religieus-mythologische traditie van India bestaaner meerdere en verschillende versies over het ontstaan van deAyurvedische geneeskunde. Maar of het nu om wetenschap gaatof om mythologie, voor Ayurveda geldt binnen de Indiase traditiealtijd het volgende:

“Ayurveda – de wetenschap van het leven – is tijdloos en eeuwig,het heeft noch een begin noch een einde. Het leven zelf, het intel-lect, de ziel en het universum hebben eveneens noch een beginnoch een einde. Er heeft nooit een tijd bestaan waarin de stroomvan het leven of de stroom van universele intelligentie niet stroom-de. Daaruit vloeit natuurlijkerwijze voort dat de wetenschap diezich met het leven bezighoudt eveneens eeuwig en tijdloos is.”

CiVAS 1–24

AYURVEDA LES 1

BRAHMA ALS OERVADER VAN AYURVEDAEr is een bekende Sutra over het ontstaan van Ayurveda die degod Brahma tot oervader van de Ayurvedische kennis uitroept.Brahma staat in de Indiase religie voor het zuivere bewustzijn aanwie de oorsprong van het hele universum alsmede van allewetenschappen wordt toegekend. De Sutra luidt als volgt:

“Vervolgens kwam Ayurveda weer op in het bewustzijn vanBrahma en hij gaf die kennis over aan Daksha Prajapatim, diedeze op zijn beurt aan de Ashwin-tweeling doorgaf en zij gavende kennis weer door aan Indra. Indra onderwees die aan de zoonvan Atri en aan andere wijzen. Zij gaven de kennis weer dooraan Agnivesha en aan anderen en die schreven ieder hun eigentraktaten over Ayurveda.”

Deze Sutra geeft goed aan hoe mythologie zich vermengt met dewerkelijkheid van de geschiedenis: Op een gegeven momentwaren er inderdaad wijzen die traktaten over Ayurveda opgesteldhebben.

Indra was een god, maar hij onderwees Ayurveda volgens dezeSutra aan de arts Bharadvaja (de zoon van Atri). Daarvandaan ver-spreidde de kennis zich naar andere wijzen. Hieronder bevondzich Atreya Punarvasu die zes belangrijke leerlingen had. Debekendste daarvan was Agnivesha wiens traktaat over Ayurvedade meeste erkenning kreeg. Sommige bronnen gaan ervan uit dathet dit boek van Agnivesha was dat later door de arts Charakawerd herzien en uitgegeven. Die uitgave werd weer herzien dooreen andere arts en in die vorm overgeleverd. Deze staat nubekend als de ‘Charaka Samhita’, het oudste Ayurvedischegeschrift dat er nu nog is. Later in deze cursus zullen we ingaan opCharaka en andere arts-auteurs van klassieke Ayurvedische tek-sten. Tot op de dag van vandaag zijn dit vaak de leidende tekstenin onderwijs en praktijk van Ayurvedische artsen en therapeuten.

Atreya, Agnivesha en Charaka waren allen niet alleen arts, maarook filosoof. Dientengevolge is in de Charaka Samhita ook veellevensbeschouwelijke informatie te vinden die nauw met deAyurvedische leer van het leven verbonden is. Ook het uiteinde-

CiVAS 1–25

AYURVEDA LES 1

lijke doel van het leven – namelijk bevrijding, verlichting of eeu-wig geluk – komt meermaals in het geschrift tot uiting.

DHANVANTARI – DE GOD VAN AYURVEDAEr is een andere traditie die de oorsprong van Ayurveda toewijstaan de god Dhanvantari. Het verhaal gaat dat Dhanvantari,

Figuur 1.4 Dhanvantari

CiVAS 1–26

AYURVEDA LES 1

koning van Varanasi – de meest heilige stad van India – was enzijn hele leven gewijd had aan de ontwikkeling van het chirurgi-sche aspect van Ayurveda. Sommige bronnen beweren datDhanvantari 13 boeken over Ayurveda zou hebben geschrevendie allen verloren zijn gegaan.Het verhaal hoe Dhanvantari in de wereld gekomen is, gaat alsvolgt:

In een oorlog tussen goden en demonen krijgen beiden van Vishnu– de god die het universum in stand moet houden – de opdracht omsamen de oceaan te karnen teneinde levensnectar te verkrijgen. Zodeden zij en tijdens het karnen van de oceaan kwamen er verschil-lende zaken en goden uit de oceaan te voorschijn. Als laatste ver-scheen uiteindelijk de god Dhanvantari met in zijn hand de pot metnectar, ook wel Amrita genoemd. Deze nectar is de basis van degeneeskunde en de geneeskracht van alle medicijnen en remedies.

Er bestaat een sterke connectie tussen de god Vishnu en de godDhanvantari en zij hebben op afbeeldingen deels dezelfde attri-buten in hun handen. Er is een Sutra die Dhanvantari beschrijft enbezingt. De vertaling luidt als volgt:

“Ere aan Hem, God Dhanvantari, die met zijn vier handen eenhoornschelp, een energiewiel, een bloedzuiger en een pot met nec-tar vasthoudt. In wiens hart zich een subtiel, helder, aangenaamen lieflijk lichtschijnsel bevindt. Dit licht schijnt ook rondom zijnhoofd en lotusogen. Tegen het donkerblauwe water van de oceaansteekt zijn lichaam vol lichtstralen schitterend af. Zijn lendenen enheupen zijn rijkelijk bedekt met een prachtig geel gewaad. Hij, dieslechts als spel alle ziekten als in een bosbrand doet verdwijnen.”

16 DE OORSPRONG VAN AYURVEDA EN VERWIJZINGEN NAARVUURPRINCIPES

AGNI – HET VUURAgni – het vuur – en Surya – de zon – zijn in de Indiase denk- enleefwijze twee heel belangrijke begrippen. Het zijn de schenkersvan levensenergie, zowel op metafysisch niveau als op het niveau

CiVAS 1–27

AYURVEDA LES 1

van het dagelijkse leven: De zon die op- en ondergaat en dewereld verwarmt. Op het niveau van het lichaam vertegenwoor-digt Agni het verteringsvuur. Zowel Surya als Agni heeft eenmythologische achtergrond.

Agni is de god van het vuur. Agni is op materieel gebied deessentie van vuur, zoals Soma de essentie van water is. Volgensde Ayurvedische traditie is er een god ofwel kosmische krachtbinnenin ons aanwezig die bepaalt hoe wij op fysiek niveau func-tioneren. Als we die god veronachtzamen, zullen we aan ziektemoeten lijden. Die god is niets anders dan ons eigen verterings-vuur en metabolisme, in Ayurveda eveneens aangeduid met‘Agni’, net als de Vedische god van het vuur en van het vuuroffer.Agni staat in ons lichaam ook voor de intelligentie – algemeen encellulair – die alles bestuurt. Ayurveda wordt daarom ook wel ‘dewetenschap van Agni’ genoemd.

SURYA – DE ZONSurya is een van de belangrijkste goden in India en wordtbeschouwd als een vorm van Vishnu, net als Dhanvantari. Suryabehoort tot de groep van Vedische goden: Indra, Agni, Soma enSurya. Surya is de zon en representeert het zichtbare uiterlijk ende aanwezigheid van het goddelijke. Surya representeert ook deverlichte geest en creatieve intelligentie; Surya is tevens de god-delijke schepper die alles transformeert. Surya heeft een sterkeverbinding met Pitta in het lichaam.

Uit een religieuze tekst:“De Zon is superieur aan alle planeten en hij zal goedgunstig zijnjegens ieder die hem regelmatig eert. Van alle planeten is de Zonde incarnatie van God. Zij die met overgave en regelmaat hunaandacht richten op de Zon zullen bevrijd worden van alle zor-gen, ziekten en armoede, want het onverschrokken eren van deZon vernietigt alle obstructies en vervult alle wensen.”

17 DE FILOSOFISCHE OORSPRONG VAN AYURVEDAHet waren de Veda’s die in India aan de basis lagen van religie enmythologie, van filosofie en wetenschap. Op het gebied van filo-

CiVAS 1–28

AYURVEDA LES 1

sofie en wetenschap was er altijd veel activiteit en ontwikkelingin India. Hoewel de filosofie veel ‘holistischer’ van karakter wasdan de moderne westerse filosofie en er aandacht werd besteedaan eenheid van lichaam, geest en ziel en aan het bestaan van hetgoddelijke was men tegelijkertijd wetenschappelijk objectief enpraktisch gericht. Veel van die praktische gerichtheid is terug tevinden in de basisprincipes van de Ayurveda. Bij de besprekingvan afzonderlijke filosofische stromingen verderop wordt inhoofdpunten aangegeven in welk opzicht zij bijgedragen hebbenaan de leer van Ayurveda.

Er zijn een aantal belangrijke filosofische stromingen geweest diein het bijzonder invloed gehad hebben op de ontwikkeling entoepassing van Ayurveda. Oorspronkelijk was Ayurveda een vande sub-Veda’s die mondeling werd overgedragen. Langzamerhanddeden verschillende denkrichtingen zich gelden en drukten hunstempel op de praktijk van Ayurveda. De belangrijkste groep vandenkrichtingen of filosofische stromingen die een invloed opAyurveda hadden, wordt aangeduid met de term ‘sad darshan’:de zes filosofische scholen (‘sad’ betekent ‘zes’ en ‘darshan’ indeze context ‘filosofie’). Maar ook het boeddhisme en anderedenkrichtingen lieten in de loop der tijd hun invloeden gelden opde theorie en praktijk van Ayurveda. De twee belangrijkste filosofische scholen die van invloed waren,zijn de Sankhya en de yoga-filosofie. Eigenlijk zou je dat kunnenterugbrengen tot de Sankhya-filosofie, aangezien de yoga-filosofiedaar voor een belangrijk deel uit voortgekomen is.

We zullen hieronder eerst de minder belangrijke stromingen kortbespreken en dan uiteindelijk ingaan op yoga en op de zo enormbelangrijke Sankhya-filosofie.

18 NYAYA EN VAISHESIKADe eerste twee scholen die aan bod komen, zijn de Nyaya en deVaishesika scholen van filosofie. Beide waren zeer wetenschapsfi-losofisch van aard. Daarmee hebben ze een belangrijke stempelgedrukt op de vaak zeer hoog geachte logica in de Ayurvedischewetenschap. Zowel theoretisch als praktisch komt dit duidelijk tot

CiVAS 1–29

AYURVEDA LES 1

uiting. Een goed voorbeeld daarvan is de Dravyaguna, deAyurvedische kruidenleer, waar op een zeer logische wijze dewerking van kruiden beredeneerd wordt. De belangrijke termendie daarvoor gebruikt worden, zijn ‘guna’ en ‘karma’. Deze laatsteterm hebben we in een andere context al kort besproken. ‘Guna’duidt op de inherente kwaliteiten van iedere substantie ‘dravya’ en‘karma’ op de logisch beredeneerbare uit-werk-ing daarvan wan-neer die substanties medicinaal gebruikt worden. Een simpel voor-beeld: Iets kan warm zijn wat betreft ‘guna’ en dat leidt vervolgenstot een verwarmende uitwerking, ofwel ‘karma’. Iets kan ‘ruw’ zijnwat betreft ‘guna’ en dat kan leiden tot een afbrekende of kapot-makende uitwerking ‘karma’ op zachte substanties in het lichaam.

NYAYADe filosofie van Nyaya richt zich met name op logica als methodeom te redeneren en wetenschappelijke debatten te voeren.Binnen deze school vormt de logica als filosofisch beginsel hetbelangrijkste thema. Het woord ‘nyaya’ betekent ook ‘logischemethode’. Deze leer wordt ook wel de ‘wetenschap van de rede’genoemd: Alles valt met de rede en de kenleer te verklaren,zowel in de fysica als in de metafysica.

Nyaya heeft voornamelijk aan de Ayurveda bijgedragen watbetreft haar stellingen op het gebied van:

• Geldige kennis: kennis is geldig wanneer het voortkomt uit:· inferentie/afleiden – er is koorts, dus er is een teveel aan vuur

in het lichaam.· vergelijking – er werden een aantal gevallen van malariakoorts

met een bepaald medicijn genezen. Uit vergelijkingen tussendie gevallen en de behandeling ervan kan men iets zeggen oversuccesvolle remedies.

· authentieke getuigenis – waaronder ook het verhaal van depatiënt en de mondelinge overlevering van Ayurveda van leraaraan student.

• De geesteswereld als materieel proces: de gedachten meten encategoriseren. Alle psychische ervaringen zijn nauw met de fysie-ke werkelijkheid verbonden – daarop is ook het moderne ideevan psychosomatische ziekten gebaseerd.

CiVAS 1–30

AYURVEDA LES 1

• Scepticisme en twijfel: een logisch systeem van navragen enonderzoeken is belangrijk – daarmee verbonden is de anamnesevan de patiënt.

VAISHESIKADeze school wordt zo genoemd, omdat zij ‘vishesha’ – het uniekzijn van dingen – als een aspect van de werkelijkheid ziet en ditals een aparte categorie bestudeert. Ook fysieke substantie in alhaar facetten werd door deze school nauwkeurig bestudeerd.Natuur- en scheikunde van zowel lichaam als universum zijndientengevolge belangrijke onderwerpen binnen deze filosofie.Vaisheshika is de eerste school die het bestaan van atomischedeeltjes erkent. De praktische kant van deze leer benadrukt ‘dhar-ma’ – het juiste handelen van de mens – aangezien dat tot hethoogste doel van bevrijding leidt.Vaisheshika heeft voornamelijk aan de Ayurveda bijgedragen watbetreft haar stellingen op het gebied van:

• Logische analyse van substanties: De kwaliteiten van een substan-tie impliceren een bepaald effect – dit is met name van belangvoor de Ayurvedische farmacologie. Gemberpoeder bijvoorbeeldheeft de kwaliteiten heet en droog en het effect van gemberpoe-der op het lichaam is dan ook verwarmend en drogend.

• De leer van de atomen is belangrijk voor de cellulaire benaderingvan Ayurveda en voor het idee dat de microkosmos een afspiege-ling van de macrokosmos is.

Atomenleer in VaishesikaHoezo atomenleer? Dit zijn toch dingen die nog niet zo lang gele-den zijn ontdekt door allerlei westerse onderzoekers? En deVaishesika darshan is al ontstaan in de 7e eeuw vóór Christus!Toch werd er toen al over iets dergelijks als atomen gesproken.De wijsgeer Katyayana beschreef toen een uitgebreide atomenleerdie in die tijd haar weerga niet vond. Vier eeuwen later werd zeuitgewerkt door Kanaada die de uiteindelijke boeken schreefwaarin deze wetenschap werd uiteengezet. We kunnen Kanaadavergelijken met een moderne fysicus die de ontwikkelingbeschreef van het stoffelijk universum. De atomen werden ‘anu’s’

CiVAS 1–31

AYURVEDA LES 1

genoemd en deze vormden de causale oorzaak en opbouw vannegen elementen waarvan vier stoffelijke ( aarde, water, lucht envuur) en vijf onstoffelijke (ruimte, tijd, ether, denkvermogen enziel). Van een godheid werd verder niet gesproken, wel van eenuniversele kracht die de ‘adrishta’ genoemd werd. Deze bestonduit magnetische krachten in de kosmos die ten grondslag liggenaan magnetische werkingen in zonnestelsels en atomaire stelsels.Het kon echter niet uitblijven dat men later toch de ‘adrishta’allerlei goddelijke eigenschappen ging toedichten. Later ontstonder tussen de Nyaya en Vaishesika een soort fusie waardoor dezetwee scholen vaak voor één stroming doorgaan onder de naam‘realistische school’.

19 VEDANTA, MIMAMSA EN BOEDDHISMEDrie filosofische scholen die relatief meer religieus georiënteerdwaren en minder gericht op de materiële werkelijkheid zijnVedanta, Mimamsa en het boeddhisme. Het boeddhisme hoortniet tot de ‘sad darshan’, maar wordt hier toch kort besproken,aangezien het als denk- en leefwijze een zo belangrijke invloedop Ayurveda heeft gehad. Omgekeerd heeft Ayurveda eenbelangrijke stempel gedrukt op alle culturen en maatschappijenwaar het boeddhisme zich verspreid heeft.

VEDANTAVedanta betekent ‘einde van het weten’ en is gebaseerd op deVeda’s en de Upanishaden, belangrijke filosofisch-religieuze tek-sten. Vedanta gaat ervan uit dat het uiteindelijke doel van hetleven zelfrealisatie is. Het individuele zelf is uiteindelijk zuiverbewustzijn en alles in de fysieke wereld is uiteindelijk een illusie.

Vedanta heeft voornamelijk aan de Ayurveda bijgedragen watbetreft haar stellingen op het gebied van:

• Het belang van een leraar-leerlingrelatie bij het overdragen vanwezenlijke kennis die verder gaat dan feiten alleen – ook binnende Ayurvedische traditie is er altijd vanuit gegaan dat overdrachtvan de essentie van de Ayurvedische kennis het best van persoontot persoon kan plaatsvinden waarbij een goede en ervaren leraaressentieel is.

CiVAS 1–32

AYURVEDA LES 1

• Het doel van het leven is zelfrealisatie ofwel verlichting – dat isook binnen Ayurveda het hogere doel waarbij een goede gezond-heid een belangrijk middel kan zijn om dat doel te bereiken.

Vandaag de dag vormt de ‘Vedanta-darshan’ de meest toonaange-vende school van het hindoeïsme. Om deze leer enigszins samente vatten, moeten we eerst onderscheid maken tussen twee scho-len bínnen de Vedanta: de monistische of non-dualistische school(Advaita) en de monotheïstische school (Vaïshnavisme). De‘Advaita Vedanta’ wordt ook wel het ‘Pad van kennis’ (Jnana-yoga) genoemd en de monotheïstische school het ‘Pad van devo-tie’ (Bhakti-yoga).Letterlijk betekent Vedanta dus ‘einde (anta) der Veda’s (ved)’.Hiermee wordt niet een letterlijk einde van iets bedoeld, maareen vorm van bekroning of voltooiing. In de ‘Advaita Vedanta’zegt men dat alles wat wij ervaren of bedenken een volkomeneenheid vormt. Dat brengt met zich mee dat iedere afgescheiden-heid (dus alles wat wij als afgescheiden ervaren) op een illusieberust. Daarom zou het praten over ‘het bestaan van een God’geen enkele zin hebben, want het kiezen tussen wel-bestaan enniet-bestaan vormt een afgescheidenheid en is dus een illusie. Of:zowel het bestaan als het niet-bestaan vormt een eenheid. DeAdvaita gaat verder door te zeggen dat het Brahman zich in demens verpersoonlijkt als de ‘Atman’, hetgeen we mogen vertalenmet ‘geestziel’. Om tot bevrijding te komen, zou je dus inzichtmoeten krijgen in de eenheid van alles.

MIMAMSAMimamsa geeft in haar filosofie veel aandacht aan ritueel engeluid als een weg om de leer van de Veda’s te praktiseren. Hetgaat daarbij om het uitvoeren van praktische en religieuze ritue-len en het zingen van mantra’s om uiteindelijk dichter bij hetware zelf te komen.

Het woord ‘mimamsa’ mogen we vertalen met ‘onderzoek’. Deschool werd gesticht door de wijsgeer Jaimini in de 3e eeuw voorChristus. In zijn Purva-Mimamsa-Sutra’s probeerde hij de Veda’sop een rationele manier te verklaren. Mimamsa bestudeert dewetten van het karma (de wet van oorzaak en gevolg) en tracht

CiVAS 1–33

AYURVEDA LES 1

tevens een weg aan te wijzen die tot geestelijke bevrijding leidt.Die weg bestaat uit de nauwkeurige toepassing van de ritualisti-sche voorschriften zoals de Vedische brahmana’s deze voorschrij-ven en het leven van de eigen dharma, de levensroeping oflevensplicht. Een hoog ethische levenshouding, het voldoen aanmorele verplichtingen speelt in de Mimamsa dus een belangrijkerol. In de wetenschappelijke literatuur wordt de Mimamsa weleen mengeling genoemd van realisme, naturalisme, pluralisme,dualisme en atheïsme.

Mimamsa heeft voornamelijk aan de Ayurveda bijgedragen watbetreft haar stellingen op het gebied van:

• Het belang van rituelen en routine als instrument voor transfor-matie – ook binnen de Ayurveda geldt een bepaalde dagelijkseroutine waarin ook een plaats aan het niet-fysieke aspect van hetleven wordt gegeven – als een belangrijk instrument op de wegnaar meer gezondheid van lichaam en geest.

• Reciteren als weg van groei en transformatie – ook binnen deAyurveda wordt geluid (o.a. door middel van zingen of mantra’sreciteren) ingezet als instrument ter verwerving van lichamelijkeen geestelijke gezondheid. Via het reciteren geschiedt bovendiende overdracht van oude kennis.

BOEDDHISMEHet boeddhisme is gebaseerd op de vier edele waarheden die opzich weer voortkomen uit de Vedanta en Sankhya-filosofie:

1 Lijden bestaat.2 Er is een oorzaak van lijden.3 Lijden kan gestopt worden.4 Er is een manier om lijden te doen stoppen.

Het beëindigen van het lijden en de illusie van de materiëlewereld zijn essentieel.

Boeddhisme heeft voornamelijk aan de Ayurveda bijgedragen watbetreft haar stellingen op het gebied van:

CiVAS 1–34

AYURVEDA LES 1

• Lijden en de mogelijkheid lijden te overstijgen – in de Ayurvedawordt dat heel praktisch ingevuld zowel naar de patiënt als naarde dokter of therapeut en diens rol andere mensen te helpen omhet lijden te verminderen dan wel te overwinnen.

• Het volgen van een middenweg – in de Ayurveda gaat men ervanuit dat behandelingen in het algemeen gesproken niet extreemdienen te zijn.

• Meditatie – simpele meditaties brengen de geest meer tot rust endienen binnen de Ayurvedische behandeling ter ondersteuningvan gezondheid van lichaam en ziel.

20 DE INVLOED VAN SANKHYA EN YOGAFILOSOFIE OPAYURVEDA

SANKHYAHet is met name de Sankhya-school die de expliciete spirituelebasis vormt van de Ayurveda. Sankhya is een dualistische filosofiedie gelooft in twee naast elkaar bestaande en onderling afhanke-lijke principes: Het zuivere bewustzijn en de materiële potentievan het universum dat zelf geen bewustzijn heeft. Ayurveda heefthet over Purusha en Prakruti, ofwel energie en materie. InPrakruti bevinden zich drie potenties: licht, activiteit en inertie,ook wel aangeduid met de termen Satva, Rajas en Tamas. Deverhoudingen van deze drie principes bepalen hoe de wereld endingen in de wereld eruit zien. Dat geldt ook voor het lichaam ende geest. De Sankhya-filosofie geeft – vanuit deze dualistische basis– een overzicht en een verklaring van het afdalen van puurbewustzijn in onbewuste materie en geeft een handleiding om vandaaruit weer naar puur bewustzijn op te stijgen. Sankhya heeft vanalle filosofische stromingen de meeste invloed op Ayurveda gehad.

Sankhya heeft voornamelijk aan de Ayurveda bijgedragen watbetreft haar stellingen op het gebied van:

• Het zien van het leven als een manifestatie van bewustzijn – ditheeft invloed op de psychosomatische benadering van Ayurvedaen de belangrijke plaats die de geest en het bewustzijn zowelvoor de patiënt als voor de arts of therapeut heeft.

CiVAS 1–35

AYURVEDA LES 1

• De leer van oorzaak en gevolg: Een oorzaak is een gevolg inpotentie en een gevolg is een oorzaak die zich ontvouwen heeft –dit principe is van belang voor de Ayurvedische ziekteleer alsme-de farmacologie.

• Diversiteit in eenheid: Iedere fysieke manifestatie heeft uniekekenmerken die onderhevig zijn aan universele dynamische princi-pes – voor Ayurveda is het van belang dat iedere patiënt als uniekwordt behandeld.

• Eenheid van lichaam, geest en ziel – belangrijk voor psychosoma-tische benadering en het formuleren van een hoger doel vangeluk naast puur fysieke gezondheid.

De Sankhya-filosofie heeft in het hindoeïsme een grote invloedgehad en heeft die nog steeds. Samen met de Vedanta spreekt zijvooral het intellect aan. Aan de andere kant wordt ook de mystie-ke aanleg aangesproken. Men ziet dan ook eerder overeenkom-sten tussen de Sankhya en de Vedanta dan tegenstellingen. Zoalsal eerder gezegd, vormt de ‘Sankhya darshan’ de spirituele basisvan de Ayurveda. Dit heeft voor de toepassing van de Ayurvedabelangrijke gevolgen. Gezien het feit immers dat de Sankhya-filo-sofie niet gebukt gaat onder allerlei godsdienstige regels (waarhet hindoeïsme zo rijk aan is), heeft de Ayurvedische arts alle vrij-heid om zijn patiënt te behandelen zoals het nodig is.Bijvoorbeeld: Mocht een patiënt bepaalde vormen van anemie(bloedarmoede) hebben, dan moet de arts vrij zijn om hembepaalde dierlijke voedingsmiddelen aan te bevelen, zonder dathij in gewetensconflict komt met allerlei morele regels of quasi-spirituele codes van het vegetarisme. In de bekende klassiekehandboeken van de Ayurveda wordt dan ook met geen woordgerept over vegetarisme. Vleessoepen of andere vleesextractenworden regelmatig geadviseerd bij geïndiceerde ziekten. Dankzijde Sankhya-filosofie kent de toepassing van Ayurveda dus eennuchtere aanpak van problemen. Zoals de Sankhya pragmatischis, zo wordt ook de toepassing van Ayurveda niet gehinderd doorallerlei rituelen. Respect voor de medemens, hoge ethische nor-men en waarden en een grote kennis van de geneeskunde vor-men de belangrijkste ingrediënten van Ayurveda en niet allerleienge regeltjes en zogenaamde geestelijke etiketjes.

CiVAS 1–36

AYURVEDA LES 1

YOGADe filosofie van yoga is nauw verbonden met de Sankhya-filoso-fie, maar richt zich meer op het geestelijke, gedeeltelijk door mid-del van het lichamelijke. We kennen dit allemaal het beste van deyoga asana’s, ofwel de yogahoudingen – alhoewel asana’s (hou-dingen) slechts een klein onderdeel van ware yoga vormen.Bij yoga wordt al gauw gedacht aan vermeende ‘gezonde oefenin-gen’, ingewikkelde lichaamshoudingen en bepaalde vormen vanmeditatie. Een yogaschool vinden is niet moeilijk. In praktischiedere stad zijn er wel een paar te vinden. De ene yogaschoolgeeft haar lessen in een mooie en rustige ruimte, de andere yoga-school huurt een kamertje waar op andere avonden bingogespeeld wordt. Of dit allemaal de yoga is zoals Patanjali diebedoeld heeft, is maar zeer de vraag. Patanjali is niet de ‘uitvinder’van de yoga, maar de auteur van de Yoga-Sutra’s: een niet al tegroot boekwerk waarin kernachtig het wezen van de yoga uiteen-gezet wordt. We moeten echter direct aantekenen dat we moeilijkkunnen spreken over ‘de’ yoga, daarvoor zijn er teveel vormen.De yoga zoals die bijvoorbeeld besproken wordt in de BhagavadGita, een der heilige boeken binnen het hindoeïsme, is weer eenandere dan die besproken wordt in de Sutra’s van Patanjali.

Aangezien Patanjali meende dat de ‘Sankhya darshan’ voor veelmensen een moeilijke weg was, zocht hij naar een disciplinairsysteem om de zoeker voor te bereiden en krachtig te maken. Ditsysteem vond hij in de oude occulte en magische cultus van deyoga. Hij systematiseerde, verzamelde en bracht classificaties aan.Zo vormde hij langzamerhand de beroemde Sutra’s. De zwakheidvan de mens kennende, voerde hij tevens een godheid in, opge-diept uit het rijke pantheon van de religie toentertijd. Dat wasIsvara, een god met een hoge en wonderschone status, die alsbeschermer van de mens een belangrijke rol vervulde in deSutra’s.

Yoga heeft voornamelijk aan de Ayurveda bijgedragen wat betrefthaar stellingen op het gebied van:

• De kracht van de geest over het lichamelijke – yoga-oefeningenbeïnvloeden Prana en hebben via het psychosomatische complex

CiVAS 1–37

AYURVEDA LES 1

ook direct met de gezondheid en kracht van het lichaam en haarweefsels te maken.

• Praktische disciplines voor het dagelijkse leven alsmede voor tran-scendente ervaringen – yoga-disciplines en oefeningen hebbentegelijkertijd een functie op het gebied van lichamelijke gezond-heid en geestelijke groei. Met name voor direct fysiek effect kun-nen bepaalde oefeningen binnen een Ayurvedische aanpak voor-geschreven worden, terwijl dan tegelijkertijd aan het hogere doelgewerkt wordt, zonder dat dat de nadruk krijgt.

Net als de andere Vedische scholen beschouwt de Yoga-darshanzich als een weg ter bevrijding. Gaat het in de Nyaya enVaishesika om het beoefenen van de logica en in de Sankhya omhet inzicht in het onderscheid tussen mens en kosmos, in de yogagaat het om het verkrijgen van bevrijding via een strakke zelfdis-cipline. Het zich onthouden van alle vlees en vis, seksuele ont-houding, meditatie en fysieke oefeningen (asana’s) maken daardeel van uit. Het lichaam wordt beschouwd als een instrumentdat men volkomen dient te beheersen en waaraan hoge eisen vanreinheid worden gesteld. Daartoe worden twee wegen beschre-ven: het ‘achtvoudige pad’ en ‘de vijf vormen van zelfbeheersing’.In hoofdstuk 4 over leefstijl en in hoofdstuk 10 over aanvullenderemedies zullen we hier nog nader op ingaan.

21 DE GESCHIEDENIS VAN AYURVEDA EN AYURVEDISCHEGESCHRIFTENAyurveda is een heel oud systeem van geneeskunde waarvan dewortels waarschijnlijk in de tijden van de Veda’s liggen. Men gaatervan uit dat de Veda’s 6000 jaar oud zijn.Ayurveda behoort tot de sub-Veda’s en de klassieke Ayurvedischegeschriften zijn van een latere datum dan de Veda’s.

Ayurveda heeft zich door de tijd heen ontwikkeld en door degehele geschiedenis heen zijn er nieuwe bijdragen geleverd waar-van sommigen op schrift zijn gesteld en anderen mondeling over-geleverd.

CiVAS 1–38

AYURVEDA LES 1

DE VEDA’SHistorisch gezien is de geschiedenis van Ayurveda de geschiede-nis van haar medische geschriften. De oudste literaire bronnenzijn de in het Sanskriet gestelde Veda’s. De Veda’s zijn de heiligegeschriften van India en gaan over religieuze, filosofische enwereldse onderwerpen. Gezondheid en geneeskunde komen inde Veda’s ook aan de orde, zij het niet zo uitgebreid.Deze traditionele kennis, die in voorafgaande perioden monde-ling werd doorgeven, bestaat uit vier omvangrijke teksten: de RigVeda, Sama Veda, Yajur Veda en Atharva Veda. Deze teksten zijnverschillend van opbouw en bevatten naast onder meer histori-sche aantekeningen, wiskundige stellingen en astronomischewaarnemingen, ook de eerste verhandelingen over medischewetenschap. Met name de Rig Veda en de Atharva Veda bevattendiverse verwijzingen naar geneeskundige kennis. Er worden lijs-ten met geneeskrachtige planten en kruiden vermeld, maar ookhet gebruik van prothesen, de behandeling van vele ziekten enzelfs het uitvoeren van operaties komen in deze teksten aan deorde. Met name in de Atharva Veda zijn verwijzingen naargeneeskundige praktijken en kennis te vinden.

HET MYTHISCHE ONTSTAAN VAN DE AYURVEDANergens in de Vedische literatuur wordt gewag gemaakt van hetwoord Ayurveda. Als er in de Veda’s over geneeskunde gespro-ken wordt, wordt dat Bhesaja genoemd. Het ontstaan derAyurveda is verborgen in een sprankelende mythologie die tot opheden de inspiratie vormt voor de Ayurvedische dokter die methart en ziel zijn werk doet. In de oudste geschriften komt men hetwoord Ayurveda dus niet tegen, maar wel worden daar debegrippen in gebruikt die we vandaag nog steeds terugzien zoalsde bekende Tridosha. We zagen al eerder dat de Ayurveda volgens de mythologie eengoddelijke oorsprong heeft. Vanuit de hemel bereikte zij via half-goden de priesters, koningen en helden. De oud-Vedische godRudra is aan de ene kant een afschrikwekkende godheid en aande andere kant een helper, genezer en arts. Als ‘beste der artsen’wordt hem door de mensen om geneesmiddelen verzocht die hijin zijn hand draagt. Zijn voornaamste middel is koeienurine waar-mee de zieke plekken worden ingewreven. Nog steeds wordt

CiVAS 1–39

AYURVEDA LES 1

vandaag de dag koeienurine gebruikt in de Ayurveda.Bijvoorbeeld in het middel Marichyadi taila, een olie die eengeneeskrachtige werking heeft bij huidziekten, vooral bij psoria-sis. Steeds meer westerse artsen beamen de geneeskrachtigeeffecten van de middelen zoals die in de oude geschriften vanIndia vermeld staan. Koeienurine is in India inmiddels als middelmet een sterke geneeskrachtige werking gepatenteerd en wordtin extractvorm in medicinale substanties verwerkt. De verklaringis er ook deels: Koeien hebben ‘twee magen’ waarmee ze zelfsiets zwaar verteerbaars als gras goed kunnen verwerken. Dat ver-mogen impliceert een zeer krachtig enzymsysteem. Veel van dezeenzymen komen uiteindelijk in de urine terecht. In modernegeneeskunde en in hypotheses aangaande het metabolisme inons lichaam, wordt aan enzymen een zeer belangrijke werkingtoegeschreven.

DE KLASSIEKE GESCHRIFTENIn de Vedische periode (6000 v. Chr. tot 600 v. Chr.) werden bij-eenkomsten georganiseerd waarbij experts van verschillende vak-gebieden samenkwamen. Naar aanleiding van één van deze bij-eenkomsten zijn de oudste Ayurvedische compilaties opgesteld:de ‘Agnivesa Samhita’ en de werken van de artsen Bhela enHarita. Het eerste werk is in de vorm van de, in later tijd geschre-ven ‘Charaka Samhita’ praktisch in zijn geheel bewaard geble-ven. Van de andere werken zijn slechts fragmenten voorhanden.In al deze teksten wordt aan een achtvoudige indeling vangeneeskundige vakgebieden gerefereerd:

1 Interne geneeskunde2 Kindergeneeskunde3 Chirurgie4 Psychologie en psychiatrie5 Keel-, neus-, oor- en oogheelkunde6 Toxicologie7 Verjonging8 Vruchtbaarheid

Een uitgebreidere bespreking van de klassieke teksten volgt inhoofdstuk 2.

CiVAS 1–40

AYURVEDA LES 1

22 OVER DE VERDERE ONTWIKKELING EN DE GANG VANAYURVEDA NAAR HET WESTENDoor de eeuwen heen zijn er altijd contacten blijven bestaan tus-sen de Ayurvedische geneeskunde in het Oosten en andere tradi-ties in het westen, met het Midden-Oosten als brug en kruispunt. Tijdens de Britse overheersing kwam er een zeer direct contact totstand dat echter door de Britten – die alles wat met Ayurveda temaken had probeerden te boycotten en te verbieden – in de kiemwerd gesmoord. De kracht van Ayurveda bleef levend – vaak inhet geheim – en Ayurveda kwam direct na de onafhankelijkheidweer tot bloei.

In de derde eeuw voor Christus werd tijdens de Maurya dynastiedoor koning Asoka een netwerk van ziekenhuizen, gezondheids-klinieken en kruidenkwekerijen opgezet. Zijn regering luidde eenperiode van grote bloei van wetenschappen en kunsten in. Samenmet het boeddhisme werd in de eeuwen daarna de Ayurvedischegezondheidszorg overgebracht naar Tibet, Indochina, Indonesië,China en Japan, waar regionale varianten ontstonden. Khotan inCentraal Azië had een universiteit waar veel Indiase geleerdenlesgaven. Door handelsrelaties en culturele invloed breiddeAyurveda zich tot aan de 15e eeuw uit tot over een groot gedeel-te van Zuidoost-Azië, inclusief de ontelbare eilanden van de Oost-Indische archipel, van Sumatra tot Nieuw Guinea.

In de achtste eeuw stelden verscheidene ziekenhuizen in Bagdaden andere plaatsen in het Midden Oosten Ayurvedische artsen inleidinggevende functies aan. De roem van het Ayurvedischegeneeskundig systeem verspreidde zich over de hele toenmaligebeschaafde wereld: Perzië, Arabië, Griekenland, Rome en China.India werd gezien als het centrum van kennis en veel filosofen engeleerden bezochten India om nieuwe kennis op te doen.

Vanaf de vierde eeuw kregen in India de universiteiten vanNalanda en Valabhi een belangrijke functie. Hier werden weten-schappen als wiskunde, astronomie en geneeskunde verder ont-wikkeld. Varahamihira, een veelzijdige geleerde uit die tijd, deedhier zijn botanische en farmacologisch onderzoek. Nalanda trokveel studenten aan vanuit het buitenland. De toelatingseisenwaren hoog: Slechts een op de tien studenten werd toegelaten.

CiVAS 1–41

AYURVEDA LES 1

Deze universiteiten werden gefinancierd door de omliggende ste-den. Naar verluid beschikte de universiteit van Nalanda in de 12eeeuw over een bibliotheek van negen miljoen boeken. Na deplundering in 1199 door Afghaanse legertroepen bleven de res-tanten van de bibliotheek zes maanden lang branden.

DE INVLOED VAN DE BRITSE OVERHEERSING OP AYURVEDAEN DAARNAHalverwege de vorige eeuw veranderde het beleid van deEngelse kolonisator ten aanzien van de Indiase samenleving. Zokreeg de ‘Calcutta Native Medical Association’, de overkoepelen-de organisatie die zich inzette voor de Ayurvedische geneeskun-de, in 1835 de opdracht om niet langer de grondbeginselen vanAyurveda te verspreiden. In plaats daarvan werd overgegaan totde oprichting van medische faculteiten naar Europees model.Deze maatregel had echter nauwelijks invloed op de Indiasegezondheidszorg. In vergelijking met volgens de oude traditiesgeschoolde artsen, bleef het aantal moderne artsen klein. Veelafgestudeerden verkozen een baan bij snel groeiende staatsinstel-lingen zoals het leger, het gevangeniswezen en de spoorwegen.

Rond de eeuwwisseling vond een polarisatie plaats. Geregis -treerde artsen die samenwerkten met Ayurvedische artsen werdenbedreigd met intrekking van hun registratie als arts. In het spoorvan de nationale bewustwording rond 1920, herleefde de scholingin Ayurveda opnieuw. In 1921 opende Mahatma Gandhi in Delhihet Tibbi College waarna andere instellingen snel volgden.

RECENTE ONTWIKKELINGENNa de onafhankelijkheid in 1947 ontstond door toedoen van deIndiase regering een redelijke mate van integratie van Ayurvedaen moderne geneeskunde. Er zijn verschillende projecten gestartmet het doel opleidingen en wetenschappelijk onderzoek tebevorderen.

Op het ogenblik zijn er rond de 125 universiteiten en institutenvoor opleidingen in de Ayurvedische geneeskunde. Veel daarvanzijn verbonden met een universiteitsziekenhuis. Vanaf 1963 konmen nog westerse geneeskunde en Ayurveda parallel aan elkaarstuderen. Op dit moment moet de student op sommige universi-

CiVAS 1–42

AYURVEDA LES 1

teiten een keuze maken. De vraag naar een plaats op de universi-teit is zeer groot en velen worden dan ook uitgeloot. De oplei-ding tot Ayurvedisch arts duurt 5,5 jaar. Als de student zich toe-legt op chirurgie, dan omvat het pakket behalve modernechirurgie ook Ayurvedische specialismen als de behandeling vanhemorroïden, oogchirurgie en kaakchirurgie.

DE DOELSTELLINGEN DIE IN 1978 GEVORMD ZIJN DOOR DEWORLD HEALTH ORGANIZATION IN ALMA ATADe WHO sprak daar uit dat systemen als Ayurveda van belang zijnvoor de opbouw van een goede gezondheidszorg in ontwikke-lingslanden en elders. De pijlers van de strategie van de PrimaryHealth Care (PHC) zijn:

Gebruik maken van reeds bestaande kennis en van in het landzelf voorkomende grondstoffen voor medicijnen.

Het daardoor verminderen van de afhankelijkheid van westersopgeleide medici en van de farmaceutische industrie.

In haar rapport zegt de WHO daarover:

“Doel van de PHC is de gezondheidszorg toegankelijk te maken vooralle bewoners van deze aarde. Van die bewoners zou nu 80% ver-stoken zijn van permanent contact met effectieve gezondheidszorg.”

De PHC-strategie heeft een tweeledige doelstelling:

a Het organiseren van effectieve, essentiële en gedecentraliseerdegezondheidszorg.

b Het bestrijden van ongelijkheid in kansen op gezondheid dooraansluiting te zoeken bij andere ontwikkelingsactiviteiten vanonderop.

Deze uitspraak van de WHO betekende een erkenning van dewaarde van Ayurveda en leidde tot een stroom van bezoekers diekennis wilden maken met deze vorm van ‘Indiase geneeskunde’.Vijf jaar later, in 1983, werd de eerste wereldconferentie gehou-den over Ayurveda.

CiVAS 1–43

AYURVEDA LES 1

Op dit moment neemt de bekendheid en populariteit vanAyurveda in veel westerse landen snel toe, mede dankzij debewezen effectiviteit op toegepast en theoretisch-wetenschappe-lijk niveau. Tegelijkertijd vraagt die snelle groei in populariteit omeen kritische houding ten opzichte van een mogelijke devaluatievan deze wetenschap. Een waarschuwing zou op zijn plaats kun-nen zijn wat betreft de gevolgen van commercialisering vanAyurveda – een proces dat eveneens in volle gang is. Gelukkigwordt van Ayurveda wel gezegd dat zij in dit opzicht haar eigen‘beschermengel’ heeft. Het is goed dit in gedachten te houden endeze wetenschap met respect te benaderen: Zo houden weAyurveda in ere en kunnen we er volop de vruchten van plukken!

© Alle rechten voorbehouden.

Geef uw leven een nieuwe wendingBent u na het lezen van de proefles ook overtuigd dat dit úwstudie is? Schrijf u dan direct in en ga binnen enkele dagen vanstart. Vele duizenden cursisten gingen u voor en gaven hunleven een nieuwe wending met een studie bij CIVAS!

Heeft u nog vragen?Heeft u nog vragen over studeren bij CIVAS? Stuur dan een email naar info@civas.nl of bel tijdens kantooruren (023) 55 11 511. Wij helpen u graag verder.

lessen voor het leven

Direct inschrijven