Leidinggevenaanleren

Auteurs:LiesbethHalbertsmaenDickRatering

Kaneenorganisatieleren?Nee,maardemensenindeorganisatiekunnendatwel.Eenlerendeorganisatieisduseenorganisatiemetdaarinlerendemensen.Hetlereninorganisatieskaneenbelangrijkebijdrageleverenaandeeconomischeprestatie,doorbijvoorbeeldsnellertelerendandeconcurrentendoorbeteromtelerengaanmetveranderingen.Alsjewiltlerenindeorganisatie,watvraagtdatdanvanleidinggevenden?Dezevraagstellingwillenweinditartikelnaderonderzoeken.

LerenindeheleorganisatieInsommigeorganisatiesislerenheelgewoonenwordenerzelfsspeciaalafdelingenvooringericht.KijkmaarnaardeR&D-afdelingeninveelproductiebedrijven.Indieafdelingenwordennieuweproductenonderzochtenontwikkeldenzowordterbewustgeleerd.Maarhetbewustomgaanmetleerprocessenindegeheleorganisatieisveelmindergebruikelijk.DaarvoorbestaatmeestalgeenR&D-afdeling.Tegenwoordigzienweoverigenswelveelkenniscentraontstaan,maardierichtenzichmeestalopopslagenarchiveringvancentraledataenminderophetontwikkelenvannieuwekennis.Gestructureerdnadenkenoverdeleerprocessenineenorganisatiekanveelvoordeelopleveren,ookzakelijkgezien.Alin1948concludeerdeLippittdatgemotiveerdeenbetrokkenmensensnelkunnenlerenengoedpresteren.Vliegtuigfabriekenrendeerdengedurendedetweedewereldoorlogzelfsbeterdanerna,terwijlergedurendedeoorlogsjarenvrouwenwerktendiehelemaalnietvoorhetwerkwarenopgeleid.Dievrouwenwarenwelzeergemotiveerdomhetwerksnelteleren,nietzozeertenbehoevevandefabriek,maarvoor‘hunmannen’.OokrecentonderzoekvanKPMG(Bertels,2001)onderhonderdrespondentenuitachtorganisatiesnaarhetrendementvancoachinglaatziendatruimtevoorlerendeinnovatiekrachtbevordert,mensenaandeorganisatiebindtenmeerzelfvertrouwengeeft.Endaardoorkunnenmensenmeerverantwoordelijkheidaan,zijnzebrederinzetbaarenweerbaarderbijverandering.

StructureellerenBijditsoortlerenhebbenwehetovervormenvanlerendiestructureelzijningebedindeorganisatieendiedeeluitmakenvandebedrijfscultuur,bijvoorbeeldindevormvancoachendleiderschapengerichteactionlearning-trajecten.Webedoelendusmeerdandeincidenteleaandachtvoordeontwikkelingvanmensenwanneererbijvoorbeeldmethenietsaandehandis.LippendienstVeelleidinggevendenzeggeneenlerendeorganisatiebelangrijktevinden,maartegelijkertijdzijnernietveelorganisatiesechtlerendingesteld.Waaromblijfthetvaakbijdezelipservice?Hoeisditteverklaren?Eenaantalredenenzijn:

• Leidinggevendenzeggeneenlerendeorganisatienatestrevenendenkendatooktedoen,maarindepraktijkdoenzefeitelijkietsanders(zieookArgyris(2000),zijn‘espousedtheory’versus‘theoryinuse’).

• Erzijnleidinggevendendiewelnaareenlerendeorganisatiewillenmaarnietwetenhoe.

• Hetkanlastigzijnjevanuitdepositievanleidinggevendelerendenduskwetsbaaroptestellen,wantjewordtimmersgeachtallesjuistteweten.

• Sommigeleidinggevendenzienhetfeitelijklerenalsheteropaankomttochalsonproductievetijd(korte-termijn-versuslange-termijnbelang).

• Lerenvraagteeneigenritme,letterlijktijdvoorreflectie,terwijleendagvaneenleidinggevendevaakgeheelgevuldismetafsprakenenacties.

• Of:hetlerenwordtnietalslerenbeleefd,maarvindtfeitelijkwelplaats.

Eenleidinggevendezalzichervanbewustmoetenzijndatalleproblemenzelfoplossenenzelfalleactiesnemeneenkeuzevooreenanderewegisdandievooreenlerendeorganisatie.Voorhemofhaarkanhetheelleerzaamzijnalleszelftedoen,maardatleidtniettoteenlerendeorganisatie.Overigenskanhetontwikkelenvananderenindeorganisatieookheelleerzaamzijnvoordeleidinggevende.Lerendleidinggevenineenorganisatievraagtomhandelenvanuiteenmeerlange-termijnperspectief,gerichtopdelegatieenempowermentvandemedewerkers.LeidinggevendenlerenzelfDemeesteleidinggevendenzulleninhunwerksteedsleren,waarschijnlijkkunnenzehetnieteenslaten.Maarditleerproceszalmeestalnietbewustplaatsvinden.Veelleidinggevendenzijnquapersoonlijkheidmeerhandelenddanreflexiefingesteldemensen.Leidinggevendenechterdiezelflerendinhetlevenstaanzullenhetleerprocesvananderenbelangrijkvindenenstimuleren.Hierkomenweopeeneerstebelangrijkvraagstukterecht.Kaneenorganisatielerendwordenalsdeleidinggevendenzichzelfnietalslerendemensenzien?En:zoalsleidinggevendenkunnenverschilleninhunomgangmetleren,zozullenookhunmedewerkershierinverschillen.Sommigenzullenlerendinhunwerkstaan,terwijlanderenmeergewendzijn‘opdrachten’uittevoeren;zijzullenzichbeperktverantwoordelijkvoelenvoorhetresultaatenwerkheeftvoorhendanooknietdebetekenisvaneen‘plekomteleren’.Vermoedelijklerenookzijweldegelijk,maarisditgeenbewustenzelfgestuurdproces.Ookdehiërarchieineenorganisatieisvaninvloedophetleren;hiërarchiecreëertalsvanzelfeenverdelingtussendiegenendieeindverantwoordelijkzijnenzijdieeendeeltaakuitvoereninopdrachtvaniemandanders.Resultatendirectterugkoppelenaaneenbetrokkeneismindergemakkelijkineenhiërarchischeverhouding,endatzalookhetlerenvanresultatenbemoeilijken.Hiermeeisdetweedevraaggeformuleerd:watbrengtmensentotmeerbewustlerenenwatkandeleidinggevendehierindoen?

Individueellerenencollectieflerenzijninzichzelfverschillendeprocessen.Vooreenorganisatieishetbelangrijkdatervoldoendecollectieflerenplaatsvindt,maarookdathetindividueellerencollectiefgemaaktwordt.Watvraagtditvandeleidinggevende?Datbrengtonsoponsderdevraagstuk:hoewerkenleerprocesseninorganisatiesenzijndezetemanagen?Drievragen1.Welkerolkunnenleidinggevendenspeleninhetstimulerenvanlerenenwatvraagtdatvanhenzelf?Ofdeleidinggevendelerendisingesteldzalvaakgerelateerdzijnaandeeigenpersoonlijkeontwikkeling,diedaarmeemogelijkeenrandvoorwaardeisvooreenlerendeorganisatie.Vervolgensisdevraagwaardeleidinggevendehetlerenindeorganisatieopwilrichten.Persoonlijkeontwikkelingvandeindividuenindeorganisatie?Ofookhetgezamenlijklerenomalsorganisatiebetertefunctioneren?Doelenrichtingvanhetleerproceskunnenpersituatieenmomentverschillen,maarzullenbewustgestaltemoetenkrijgen.2.Islerenopgangtebrengenbijhendienietlerendwerken,althanserzichnietbewustvanzijn?Vooronsishetuitgangspuntdatmensenalleendatlerenwatzezelfwillenleren.Watdantedoenmetmensendienietwillen?Betekentditdateendeelvandemensennietmeezalkomenineenlerendebenaderingofkaneenleidinggevendehierietsaandoen?Welkeinterventieszijnmogelijk?3.Hoekunnenleidinggevendenhetindividuelelerencollectiefmakenenbenuttenvoordeorganisatie?Welkeorganisatorischeconditiesenwerkvormenzijneromhetcollectievelerenindeorganisatietestimuleren?Individueelencollectieflerenzijntweeverschillendeprocessen,metelkhuneigenrandvoorwaarden.Voorhetcollectieflerenbestaanermeerderewerkvormen.Belangrijkisdiewerkvormentevindendiepassenbijdegesteldeleerdoelen.

Zozijnvoorhetdirectoplossenvanproblemenofhetuitdenkenvaninnovatieveproductenverschillendewerkvormennodig.Consistentievanvormeninhouddus.WanneerisbijvoorbeelddevormvaneenpilotgeschiktenwanneerwerkteenGideonsbendebeter?Wezullendezevraagstukkennadergaanbekijkenaandehandvandriepraktijksituaties.Wezijnalsadviseurbijdezepraktijksituatiesbetrokkenenreflecterenindithoofdstukoponzeervaringen.Webeschrijvenhetverloopvandeverschillendepraktijksituatiesenmakeneenanalysevandewijzewaaropindezeorganisatieswordtleidinggegevenaanleerprocessen.Vervolgensonderzoekenwewatwehiervandezeervaringenkunnenlerenvoordebeantwoordingvandehiervoorgesteldevragen.Case1:DeontwikkelingvanmanagersineenoverheidsorganisatieAanleidingtothetverandertrajectindezeoverheidsorganisatieiseennieuwedirecteur,diedeontwikkelingvanmanagersheelbelangrijkvindt.Decentralemanagementdevelopment-stafsignaleertongeveertegelijkertijddathaarbeleidtenaanzienvandeontwikkelingvanmanagersnietgoeduitdeverfkomt.Destafheeftdiverseinstrumentenontwikkeld,maardaarwordtweiniggebruikvangemaaktindeorganisatie.Erzijnbijvoorbeeldtrajectenvoorhetcoachendlerenleidinggevendieopzicheengoedereputatiehebben,enookkanmenloopbaanadvieskrijgenofeenstagelopen.Maardebelevingvandemanagersistochdaterweinigaandachtisvoorhunontwikkeling.MetsteunvandenieuwedirecteurstartendeinterneMD-adviseurseenonderzoek.Zijvrageneenaantalmensenuithetmanagementommethentebrainstormen.Watvindtmengoedaanhethuidigeaanbodenwatkanbeter?DeMD-adviseurshebbenopvoorhanddeovertuigingdatditonderzoeknietmoetresultereninhetschrijvenvaneennota;zijhebbendatalvakergedaanendatleiddeeerderookniettotverbetering.Hoezewelverder

moetenisopdatmomentniethelder.IndebrainstormwordtduidelijkdathetaanbodvanMDnietvoldoendebekendisbijdedoelgroep.Ookwordteenachterliggendevisiegemist;menwilgraagantwoordopdevraag:“Hoewillenweinonzeorganisatiemetmensenomgaan?”Eigenlijkisdevraagvooral:hoewordter,vindik,metmijzelfhieromgegaan?”MenisverrastoverhetruimeaanbodvanmogelijkhedenophetgebiedvanMDenzeidaareerdernietvangewetentehebben.Vervolgenskomenerverhalenoptafeldieduidenoponzorgvuldigheidindetopvandeorganisatiebijhetinternvervullenvanvacatures.Zomoetjegevraagdwordenvooreenfunctie,maaralsjehetvervolgensnietwordt,hoorjesomsnietsmeer,ooknietderedenvanafwijzing.Zelfsolliciterenisnietdegewoonteenwordtgezienalseenongebruikelijkeendaardoorrisicovolleactie.Benoemingsprocedureswordenduservarenalseen‘blackbox’enhelderefeedbacknaarsollicitantenontbreekt.Opdezegebeurtenissenishetmoeilijkdevingerteleggen.Zijnhetincidentenofkomthetregelmatigvoor?Iniedergevalblijkenindebrainstormdiverselijnmanagersdezeervaringendirectofindirecttehebben.DoordedirecteurwordtbeslotenomsamenmetdeMD-adviseurseenvolgendestaptezetten.EenprojectgroepwordtinhetlevengeroepenomaanbevelingentedoenhoeMDbetergestaltekankrijgenindezeorganisatie.Indezeprojectgroepzullennaastenkeleinterneadviseurseenaantallijnmanagerszittingnemen,evenalseenexterneadviseur.Detaakvandezeprojectgroepwordtdoordedirecteuralsvolgtgeformuleerd:“Hoekrijgjezichtopkwaliteiten,ontwikkelingsmogelijkhedenen(loopbaan)wensenvanmedewerkersenwatdoejeermee?”Hierinzittendiverseaspectenvervat:

• datmedewerkersmeerzichtmoetenkrijgenopzichzelfommeersturingtekunnengevenaanhunloopbaan;

• dateenmeertransparantbenoemingsbeleidzoumoetenontstaanopbasisvanprofielenencriteria;

• datsollicitantentijdigenzorgvuldigfeedbackontvangen.

Indeeerstebijeenkomstverkentdeprojectgroepdebetrokkenheidvandeaanwezigenmethetonderwerp.Deaanwezigenzijnblijmetdegelegenheiddiehenwordtgebodenomaanditonderwerpietstedoen.Huneigenervaringenzijnnietergpositief,nietinhunhoedanigheidalsdoelgroepvanMD,nochinhunrolalsleidinggevendeverantwoordelijkvoordeontwikkelingvanhunmedewerkers.Indeprojectgroepontstaatdooruitwisselingsteedsmeerbewustzijnoverhoehetindepraktijkgaatindeorganisatie.Vanuithetdelenvandezeervaringenontstaatookhetleerproces.Waaromdoenweheteigenlijkzo,kanhetookandersenhoedan?Uitdeanalysesblijktdatmensenzichhierafhankelijkopstellenwatbetreftloopbaanenpromotieendaarvervolgensteleurgesteldinraken.Maarhetnemenvaneigeninitiatiefistotnutoenietgebruikelijk.Degedachtedezecirkeltedoorbrekenspreektdeprojectgroepaan:hoekunnenwedemensenmeerzichtgevenophunkwaliteitenwaardoorzijinitiatiefgaanontwikkelenomhunloopbaanpadactieftegaanbewandelen?Deleidinggevendenindeorganisatiewordenvervolgensvanzelfgeconfronteerdmetmondigermensendiehelderefeedbackwillenengeengenoegenzullennemenmetonduidelijkeantwoordenenzoontstaatgaandewegverbetering.Deprojectgroepbesluittotactieovertegaaneneenaantalzakeningangtezetten.Hetgaathaarnietomeenorganisatiebredeimplementatievannieuwbeleidmaareenactieonderzoekindiedelenvandeorganisatie,waarzijzelfalsmanagertoegangtoeheeft.Heteersteideevandeprojectgroepishuneigenmedewerkersmondigertemakendoorheneenloopbaanadviesaantebieden(bijvoorbeeldaandehandvaneenzelfassessmentofeenassessmentmet360ºfeedback).Vervolgensleggendezemedewerkershunloopbaan-ofontwikkelplanvooraanhuneigenleidinggevende,diezouitgenodigdwordtom‘transparant’metdezewensenomtegaan.Tegelijkertijdzaldehelpendehandgebodenwordenaandeleidinggevendendiezichwillenbekwameninhetvoerenvancoachendeofconfronterendegesprekken.

Erzaldusbinnendieafdelingenwaarledenvandeprojectgroepalsmanagerinvloedopkunnenuitoefenen,geëxperimenteerdgaanwordenmetdezeaanpak.Enlastbutnotleastzalgeprobeerdwordenhetbewustzijnindetopvandeorganisatievoordezezakentevergrotenenhentewinnenvoordezenieuweaanpakopdatzijdezebredertoezalgaanpassen.AnalyseIndehiergeschetstesituatievervultdedirecteureenstimulerendeenondersteunenderol.Zijgeeftruimteaandeprojectgroepomeigenideeënteontwikkelenenookuittevoeren.Zijhooptopmeeraandachtvoormensenindeorganisatieenvindt‘hetdoen’vandeprojectgroepindevormvanexperimenteneengoederemedietegende‘regel-enpraatcultuur’.Haarwensisdatdeprojectgroepzoveelmogelijkmensenbijhaaractiviteitenbetrekteninbewegingweettezetten.Hiertegenoverstaatdatdeprojectgroepzichnietinstaatachteenveranderingindeheleorganisatietotstandtebrengen.Zewilzichverantwoordelijkmakenvoordiezakendiedaadwerkelijkbinnenhetvermogenvandeledenvandeprojectgroepliggen.Iedereenneemtvervolgensdietakenopzichdieaansluitenbijdeeigenbelangstelling,deeigenenergieendepositiediemenindeorganisatieinneemt.Daarnaastiswelafgesprokendatdedirecteurdegroepkanbenuttenalsbronenklankbordvoorallerleizaken,zonderdegroepdirectmetvervolgactiviteitentebelasten.Degekozenvormvanprojectgroepblijktconsistentmetdeinhoud.Dekeuzevoordesamenstellingvandeprojectgroepmetvooralmensenuitdelijnisvangroteinvloedophetverlooptotnutoe.Juistdoordatdelijnmanagersbijdeanalyseenoplossingsrichtingwordenbetrokkenontstaatdeoplossingalsvanzelf.DelijnvoeltzichopdezemaniereigenaarvanMDenwildatdereputatieervanverbetert.Ookblijkendemanagersbereidomzelfmeetedoenaanverbeteringsprojecten,omdatzij,gevoeddooreigenervaringen,hetanderswillenvoorhunmedewerkers.

Deprojectgroepwordtzichbewustdatdezorgvoordeontwikkelingvandemensenindeorganisatienietechtdeeluitmaaktvandecultuurvandezeorganisatieendatzijdaarveranderinginaanwillenbrengen.Maarzerealiseertzichookdatzedecultuurinhaargeheelnietwilofkanveranderen.Dezecultuurisvooralgerichtopvakinhoudenvakbekwaamheidenminderopdemenselijkefactor,maardatpastookbijhetprimaireprocesvandeorganisatie.Hetgaaterwelomeenteveelaanzakelijkheidterugtebrengenenwatmeerruimtetemakenvoordemensenindeorganisatie.MDkandaarbijhelpenenkanfunctionerenalshefboomomelementenaandebestaandecultuurtoetevoegen.DeprojectgroepdefinieertMDoverigenssteedsbreed,alshetontwikkelenvanallemedewerkersindeorganisatieendusnietalleendemanagers.Indezeprojectgroepontstaatgeleidelijkdecultuurvaneenlerendeorganisatie,waarbijhetzichalspersoonontwikkelenenhetontwikkelenvandeorganisatiehand-in-handgaan.Wekunnendeprojectgroepinhaarfunctionerenookwelomschrijvenalseen‘Gideonsbende’.Dezemensenhebbendeuitnodigingaanvaardomdeeltenemenaandegroepomdatzijhopenopverbeteringvanzakendiehenaanhethartgaan.Hoopisduseenbelangrijkedrijfveer,maarderuimteomzelfeenbijdragetekunnenleverenook.Menverlangternaardeeigenvisieopeenaantalzakentekunnenconcretiserenenwachtsomsalgeruimetijdopzo’nkans.Idealiterontstaanertegelijkertijdaandezegroepookanderegroependieactiefwordenoponderwerpendievoorhenbelangrijkzijn.Dittypegroepzalvannatureeffectiefzijnbinneneenbeperktelevensduurenzichdaarnaweermoetenopheffen.Indepraat-enregelcultuurvandehierbesprokenorganisatieisdeopactiegerichteprojectgroepeenbijzonderfenomeenendaarmeeinnovatiefmaarookbedreigendvoordebestaandeorde.Hetiseengroepdievriendschappelijkmetelkaaromgaat,meteenopensfeer.Menisloyaalaanelkaarenvoeltzichveilig,zodathetmogelijkisvoordeledenomzichzelftezijn.Demaniervanwerkenindeprojectgroepkomtovereenmethoemenindeorganisatiemetelkaarzouwillenwerken,maardaarnognietdekanstoeziet.

Conclusies:Koppelenwedevragendieweonsstellenaandezepraktijksituatie,danconcluderenwehetvolgende:1.Derolvandeleidinggevendeishierheelstimulerend.Hetisiemanddiegelooftinhetontwikkelenvanmensenindeorganisatieenhetdaarmeeontwikkelenvandeorganisatie.Wanneernodiggeeftzedeledenvandeprojectgroeprugdekking.2.Islerentestimuleren?Erisbewustgekozenvoordeelnemersaandeprojectgroep,waarvanbekendisdatzegemotiveerdzijn,datzeietswillen.Datisopzichzelfookverstandiggezienhetdoelvandeprojectgroep.Hetvraagstukhoemensentestimulerentotlerenishiernietaandeorde.3.Devormendeinhoudzijnindezeleersituatieheelconsistent;samenvormenzetegelijkertijdwelbewusteensoorttegencultuurvandebestaandeorde.Ditkrijgtookzichtbaargestaltedoorbijeenkomstenletterlijkbuitenhetgebouwtelatenplaatsvinden.Deindividuelebijdragenwordengerespecteerdendaardoorontstaatgezamenlijkebeeldvormingenonderlingeverbondenheidindegroepenvertrouweninelkaar.Case2:Projectmatigwerken,eensamenwerkingsprojecttussendeoverheideneeningenieursbureauDeoverheideneeningenieursbureauzittensamenineenprojectvoorhetbouwenvantweetunnels.Deoverheidsorganisatieheefthetingenieursbureauerbijgevraagd.Deuiteindelijkeopdrachtgevervanhetprojectiseenandereoverheidsorganisatie.

DetunnelsmoetenvoldoenaaneisendievoorNederlanduniekzijn;dergelijketunnelszijnnognieteerdergebouwdinNederland.Voorbeidepartijenstaangrotebelangenophetspel:voordeoverheid,diesindskortconcurrerendmoetkunnenwerkentenopzichtevanexternebureaus,enduseengoederelatiewilopbouwenmethaaropdrachtgever.VoorhetingenieursbureaudatinNederlanddeeerstewilzijnmetdezeexpertise.Bijdeopzetvanhetprojectwordtbeslotenomoptweeniveaustegelijkertijdinnovatieftegaanwerken:ophetniveauvandeteontwikkelendetailbeschrijvingenophetniveauvaneenbredertoepasbaaralgemeenontwerp.Gebruikelijkisomeenontwerptemakenopdetailniveau,waaruitdanhetbestekkanwordengemaakt.Nuwordtbeslotentevenseenontwerptemakenophetniveauvandegehanteerdeuitgangspunten,watalsmodelkangaandienenvoormogelijketoekomstigetunnels.Hetingenieursbureaulevertdeprojectmanagervoorhetgeheel.Bijdestartgaanbeidepartijenonafhankelijkvanelkaaraanhetwerk;hetingenieursbureaumethetproductendeoverheidmethetontwerp.Deuitkomstenvanhunstudieszullenterdiscussienaastelkaarwordengelegd.Indeeerstefaseheefthetingenieursbureauveelmoeiteomdejuisteinformatieoptijdvandeoverheidtekrijgenenbeginthetprojectuitdetijdtelopen.Bijdeuitwisselingtussenbeidepartijenblijktdatdeambtenarennognietklaarzijn.Naweereenmaanduitstelbeginthetingenieursbureaudekwaliteitvandeambtenarenonderdemaattevindenenwordendiscussiesnauwelijksmeergevoerd.Deoverheidneemtsteedsmeerdetraditionelerolvandebeheerdervanmiddelenenkwaliteitopzichenspreektdeprojectleideraanopdevolgenshaarinconsistentekwaliteitindedeelproductenenhetverliesvantijd.Erontstaatookgesteggeloverdevraagwienueigenlijkdevisieendeuitgangspuntenvanhettrajectmoetbepalen.

Debeeldendiemenwederzijdsoverelkaarheeftwordenvertroebeld.Deingenieursvindendatdeambtenarenaanprocedureelgezeurdoenovertijdenkwaliteit.Deambtenarenvoelenzichnietgehoordenvindenhetingenieursbureauhautain.Deoverheidneemteenderdedeskundigeindearmomdeconsistentievandekwaliteitvandedetailbeschrijvingbeoordelen.Ditrapportzetdezaakopscherp,wantdedeskundigevindtveelinconsistentieendezorgenvandeambtenarenoverdemaakbaarheid,planningenkostenwordenzijnsinziensbevestigd.Decommunicatietussendeprojectleidervanhetingenieursbureauendecoördinerendemensenvandeoverheidlooptsteedsstroever,besprekingendurenlangerenleverensteedsminderop.Deprojectleidervanhetingenieursbureausolliciteertexternnaareenanderefunctieenzalhetprojectverlaten.Deleidinggevendenvanhetbureaugrijpeninenvormensameneentaskforceomhetprojectweeropderailstezetten.Quaplanningishetinmiddelsvijfvoortwaalfgeworden...Eenexternadviseur,deskundigophetgebiedvanprocesmanagementenleerprocessen,wordtgevraagdomtewerkenaanhetherstelvanhetwederzijdsevertrouwen.Dezevraagkomtineersteinstantievandeoverheid.Destappenindeaanpakvandezeadviseuralsbemiddelaarzijn

a.eenintakemetdetweecoördinerendeambtenaren;b.eengesprekmetdevoormaligeprojectleidereneenvandetweehoofdenvanhetingenieursbureau(deandereismetvakantieeneristijdsdruk).

Opbasisvandezegesprekkenkomtereenvolgendgesprektussenpartijenonderleidingvandebemiddelaar.Deagendais:hetdefiniërenvandesamenwerkingenwerkenaaneenbesturingsconceptdatwordtgedragendoorbeidepartijen.Opbasisvanhetvaststellenvandewerkrelatie,hetbesturingsconceptendeonderlingeverwachtingenwordtereenworkshopingericht.Daarstellendeprojectmedewerkersvande

verschillendedeelprojectenvastwatalaanwezigiseninwelktijdsbeslaghetproductkanwordenafgerond.Heteerstevoorsteldatoptafelkomtisomdeproductinnovatiecentraaltestellen,uitgedruktineenconcreetprogrammavaneisenvoordeaannemer,endaarnapashetmodelteontwikkeleninmeeralgemenezinvoorditsoorttunnels.Datiseenbelangrijkewijzigingtenopzichtevanheteersteuitgangspuntwaarbijmenhetproductenhetmodeltegelijkertijdwildeontwikkelen.Voordeherstartvanhetprojecthelpthetdatbeidepartijenbelanghebbenbijhetweeropderailstezettenvandezaak.Hetingenieursbureauheeftbelangbijeendoorgaanderelatiemeteenvoorhenbelangrijkeopdrachtgeverineenuniekproduct.Deoverheidheeftbelangbijeentevredenklant.Metnamedemaniervansamenwerkingzalopnieuwmoetenwordengedefinieerd.Ermoetruimtekomenvoorhetgezamenlijkontwikkelenendeprojectleidingzalmeeropsamenwerkingmoetengaansturen.Omhetprojectalsnoghaalbaartemakenzalhetwerkenaandedubbeleinnovatievedoelstellingmeerindetijdgeorganiseerdgaanworden.Eersthetproductafrondenendaarnadoormiddelvanpraktijkanalyseachterafhetalgemenemodelopstellen.Ditvoorkomthetwillenhalenvantweeleerdoelstellingentegelijkertijdmetmensendienoggeenervaringhebbenindezeopinnovatiegerichtesamenwerking.Vooralhetsturenophetprocesvansamenwerken,dusdecommunicatietussendeverschillendedeskundigen,zaleenkritischefactorblijvenvoorhetwelslagenvanhetproject.Dezesamenwerkingisallastigbijdestartvanhetproject,omdatdezeinhoudelijkeprofessionalsnietgewoonzijnietsinsamenwerkingmetanderenteontwikkelenmaareerderinhuneentje,vanachterdetekentafel.Nuechter,naalleruisindeaansturingtotnutoeenhetontstaanvantweekampen,vraagtditextraveelvandesturingvandeprojectleiding.Maar,eenmaalbegonnenmetdeherstartvanhetproject,ishetverbazendhoedetechnischgeoriënteerdemensen,alsdedrukgrootisenhetvraagstukinteressant,elkaarweersnelwetentevindenenveel

energiegenererenomverdertegaan.Debetrokkenenstappenvrijgemakkelijkoverdepersoonlijkegevoelensheenomdezaakteredden.AnalyseInditpraktijkvoorbeeldisbijdestartvanhetprojectendeinrichtingnietuitgegaanvaninnovatieveprincipes,ookalwashetweldedoelstellingomtekomentotinnovatie.Desamenwerkingomtotdezeinnovatietekomenisnietvoldoendegeorganiseerdengestuurd.Duidelijkzienweheteffectvanhetcultuurverschiltussendetweeorganisaties.Alsdezecultuurverschillennietwordenmeegenomenalskwaliteitenbinnendesamenwerking,duswordengelegitimeerdinhetkadervandedoelstelling,dandreigenzesneltewerkenalsonvruchtbareverschilleninplaatsvaninhoudelijkinteressanteaanvullendegezichtspunten.Ineenlaterstadiumdreigenkarikaturenteontstaanopbasisvaniederskwaliteiten.Menduwtelkaarpatroonmatiginiedersvalkuil,hetteveelvanhetgoede.Opdatmomentisdesituatiestatischgeworden,elkedynamiekiseruitendeprojectleidervanditprojectvoeltzichonmachtigerietsaantedoen.De‘wetenden’(deingenieurs)wordenoptraditionelewijzedominant,de‘niet-wetenden’(deambtenaren)wordenhetsufferdje.Oudebeeldenvanbeidenwordendaaropbevestigd.“Ziejewel,dieingenieurswetenhettochbeterenzijnnietindehandtehouden!”naast“Ziejewel,dieambtenarenkunnennietinhoudelijkdenken,denkenalleenmaarprocedureelenhoudendezaakopmethungeneuzel.”Dezeonderlingebeeldenhebbenhetprojectineersteinstantiegefrustreerdendeonderlingerelatiesverslechterd.Deprojectleiderheeftweleengoedeenvernieuwendeplanningneergezet,maarheeftvervolgensnietgestuurdopdekwaliteitvandesamenwerking,noodzakelijkvooreenlerendinnovatiefproces.Tweeorganisatiesmethunculturenverbindendievroegeraltijdalsklantenleveranciertenopzichtevanelkaarhebbengefunctioneerd,vraagtindenieuwesamenwerkingomeenbewusteherpositioneringvandekwaliteitenvandezeculturen.Vanafdestartvanhetprojecthaderbewustersamengewerktmoetenworden.Erhadruimtegecreëerdmoetenwordenomdevanelkaarverschillendedenkkadersteleren

begrijpenendebereidheidtevindenomopeenanderemaniernaardevraagstukkentekijken.Deinrichtingvanhetwerkproceszouvanafhetbeginhieropgerichtmoetenzijnmetalsdoelstellingdeonderlingeuitwisselingeninteresseinelkaar.Samenvattend:deprojectleidingstuurtnuopdeinhoudelijkevoortgangendejuisteproceduresomdedoelstellingentehalenenteweinigopdekwaliteitvandesamenwerkinginhetkadervandedoelstelling.Eenpermanentaandachtspuntmoetduszijn:inspirerenmensenelkaarofzittenzeelkaarvliegenaftevangen?Isereenmaaleenleerklimaatindesamenwerking,dankanerookgeleerdwordenvandefouten.Totslotwasereenanderprobleempunt:ominnovatieftekunnenzijnopzowelproductniveaualsopmodel-enmethodeniveauishetwenselijkdatdedeelnemersvanhetprojectovervoldoendeabstractievermogenbeschikkenendatbleeknietaltijdhetgeval.Wekunnenzeggendathierhetleidinggevenaanhetleerprocesontbrak.Deprojectleiderwasnietiemandmetervaringinhetbegeleidenvanleerprocessen.Degekozenwerkvormvantweegescheidentrajectendiedanweerbijeenmoetenwordengebracht,lijktdoorpraktischeargumenteningegeven,maarstrooktooknietmetdeideevaneeninnovatiefsamenwerkingstrajectendegewensteoutput.Dedoelstellingislerendvernieuwen,maardewerkvormenenwerkwijzezijndatniet.Hetopnieuwopstartenvanhetprojectmetbehulpvaneenexterneadviseurheeftbijbetrokkenengeleidtotveelinzichtindeoorzakenvanhetvastlopenenmenverwachthetprojectnugoedtekunnenafronden.Erisdusdoordebetrokkenorganisatiesveelgeleerd.Conclusies:Koppelenwedevragendieweonsstellenaandezepraktijksituatiedanconcluderenwehetvolgende:1.Deleidinggevendeiszichdeeigenontwikkel-enleervragennietbewust.Ookishijzichnietbewustdathetleerprocesinhetprojectaangestuurdmoetworden.2.Hetlerenbijdedeelnemersiswelopganggekomennahetvastlopenvanhetproject.Doorconfrontatievanelkaarmetelkaarsbeeldenvande

situatieontstaateenbeginvanleren;mensnaptnuelkaarszienswijzeenbelevingbeterendatleidttothernieuwdesamenwerking.3.Voorafwashelderhoehetlerenvormzoukrijgen.Eriseentijdspadmetoverlegmomentengepland.Maarindepraktijkkomtheternietvan.Menmailtelkaarhethoogstnoodzakelijkeendaarblijfthetbij.Nahetvastlopenvanhetprojectwordterbetergecommuniceerdoverdevoortgangendaardoorsamengewerktengezamenlijkgeleerd.Case3:DeinvoeringvanPersoonlijkeOntwikkelPlannenbijeenfinanciëledienstverlenerIndeCAOvaneenfinanciëledienstverlenerstaatdatmedewerkersmoetenkunnenbeschikkenoverdemogelijkheidPersoonlijkeOntwikkelPlannensamentestellen.BovendienwildeHR-afdelingmeeraandachtgevenaanpersoonlijkeontwikkelingindeorganisatie.DeindrukvanHRisdatdejongehogeropgeleidemedewerkersmeeraandachtbehoevenvoorhunontwikkelingomgemotiveerdteblijven.OokzietHReendirecterelatietussendekwaliteitvandienstverleningnaardeklantendeprofessionelebekwaamheidvandemedewerker.Persoonlijkeontwikkelingisdusookvanbelangvooreengoededienstverlening.Dedirectiedeeltdezegedachteenfiatteerteenpilotwaaraanzo’n25mensenvrijwilligkunnendeelnemen.Debedoelingisdatzijeenpersoonlijkontwikkelplan(POP)gaanopstellen.DemensenkunneninoverlegmethunleidinggevendetweewegenkiezenomhunPOPoptestellen:

• aandehandvaneenzelfintevullenvragenlijstoverhunbelangstellingvoormeeralgemenezinenhunwerkzaamhedeninverleden,hedenentoekomstinhetbijzonder,

• ofaanvullendookeenassessmentmetbehulpvan360ºfeedback-vragenlijst,diedoorvijfmensenuithuneigenwerkomgevingwordtingevuldenvervolgensmeteenexternecoachwordtnabesproken.

ErmeldtzichdirecteenaantalmensendateenPOPwilopstellenenzegtopdezegelegenheidtehebbengewacht.Daarnaastwordtbijeenaantal

leidinggevendengelobbydomdeelnamebinnenhunafdelingtestimulerenenzelfookhetgoedevoorbeeldtegeven.Leidinggevendenzittenvoorafmetdevraaghoezemensendienietuitzichzelfinitiatiefnementotdeelnamekunnenaanzetten.Datspeeltzekervoordiemensenwaarvanleidinggevendenvindendatzebaatzoudenhebbenbijinternemobiliteitomdatzeal(te)langopdezelfdestoelzitten.OmdatgekozenisvoordeelnameaanhetPOP-projectopvrijwilligebasis,ishetlastigbetrokkenentedwingentotdeelname.BovendieniserhetbesefdateenPOPalleentotdaadwerkelijkeontwikkelingvaniemandzalleidenalsdebetrokkenehierzelfvoorkiest.AnderswordthetinvullenvaneenPOPeenritueelinopdrachtvandebaas,zonderhetbeoogdeeffect.DeORsteunthetproject;zijhooptenverwachtdathetinvoerenvanPOP’szalleidentoteenmeercoachendestijlvanleidinggevenindeorganisatie.DeORheeftdeindrukdaternuonvoldoendeaandachtwordtbesteedaanmedewerkers.DeHR-adviseurshebbenhooggespannenverwachtingenvanhetproject;zijhopeneveneensopontwikkelingvaneenmeercoachendestijlvanleidinggevenenzienhetPOP-projectdaarmeeookalseenmanagementdevelopment-traject,datleidinggevendenbijschooltinderichtingvancoaching.POPisalspiloteenopzichzelfstaandgebeuren,maarhetisdebedoelingPOPstraksintebeddenindebestaandeHR-cyclus.HRzalhiereenplanvooruitwerken.Indeuitvoeringblijktdepilotvragenopteroepen:

• Gaathetomeencultuurveranderingnaareenmeerlerendeencoachendestijlvanleidinggevenomdemedewerkersbetertekunnenbindenaandeorganisatieofgaathetomhetinbewegingkrijgenvan‘vastzittende’medewerkers?

• Belovenwemedewerkerskansenoploopbaanontwikkelingen

mobiliteitdiewevervolgensnietwaarkunnenmaken?Denoodzaakomgeldteverdienenvergrootdevraagnaargeroutineerdeenervarenmedewerkersenbeperktderuimtevoorinternemobiliteitenhet‘inleren’innieuwefuncties.

• Wordterindewerkmaatschappijeneenkoppelinggelegdtussenindividueleenorganisatieontwikkelingofgaathetvooralomindividueleontwikkeling?

DezevragenkomengedurendedepilotnaarvorenendeRaadvanBestuuristerughoudendhieralsnoguitsprakenovertedoen.Vanuitdeholdingiscentraalbeleidnietophaarplaatstenopzichtevandewerkmaatschappijen,dieinditconcernzozelfstandigmogelijkfunctioneren.HetligtdusophetindividueleniveauvandemanagerindewerkmaatschappijhoedezehetinstrumentPOPhanteert.BijdeevaluatievandepilotklinktalomtevredenheidoverhetwerkenaaneeneigenPOP;hetheeftdebetrokkenenveelinzichtinhuneigenontwikkelingopgeleverd.Deleidinggevendenhebbenhetheellastiggevondenhunmedewerkersonderwegbijtestaanenaanheteinddeafrondendegesprekkenmethentevoeren.Achterafblijktookdatzijgedurendedepilotomdieredenveelvuldighunmensendoorverwezenhebbennaarexternecoaches.ZijverwachtenindetoekomstvanHRmeersupportbijdittraject,terwijlHRzichjuistterughoudendwilopstellenenniethetwerkvandelijn(coachendegesprekkenvoeren)wilovernemen.AnalyseAlsachtergrondinformatieeerstietsmeeroverdecultuurvandeorganisatie:inditbedrijfisereensterkesturingophetkorte-termijnresultaatenisereencultuurvan‘successcoort,lange-termijnontwikkelingkomtlater’.Ditleidttoteensterkeindividualisering,een‘iedervoorzich’-cultuurennietzozeereenlerendeenmeerkwetsbareopstelling.GaandeweghettrajectgevenveelmensendiewerkenaanhunPOPaandeexternecoachestekennendatzeheeltevredenzijnmethunwerkenhunvak,maartegelijkertijdzichooknietaltijdveiligvoelen.Foutenmakenmagniet,diekostenveelgeld.Meteen

positiefbedrijfsresultaatblijfjeuitdegevarenzone.Individueellerenkanwel,mitsdatnietingroepsverbandbesprokenwordt.Metanderewoorden:erisgeensprakevaneenopenenlerendeorganisatieenonduidelijkisinhoeverremen,metbehulpvaneenPOP,dezecultuurkandoorbreken.Hetombuigenvandezecultuurenwijzevanleidinggevenvraagtomsponseringophoogniveauindeorganisatieenomvoorbeeldgedragvandeleidinggevenden.Deleidinggevendenhebbenbehoefteaanfeitelijkesupportinhetvoerenvangesprekkenmetdemedewerkers;zijvoelenzichnuonzekerennietvoldoendevaardigomditgoedtedoen.DeRaadvanBestuuronthoudtzichvaneencentraalstandpuntoverdeinvoeringvanPOPinrelatietotdestijlvanleidinggeven,decultuurvandeorganisatieendemobiliteitvanhetpersoneelnuenindetoekomst.Bijhetinrichtenvandezepilotisgekozenvooreenzeerglobaledoelstelling:hetinbeeldbrengenvandeontwikkelingsmogelijkhedenvaneenaantalmedewerkers,methetbelangvandeorganisatiedatmedewerkerslangerindienstblijvenvandeonderneming.Watblijktisdatelkegeledingindeorganisatiehieraaneigenenvanelkaarverschillendedoelenverbindt:

• DeRaadvanBestuurwileenmodernbedrijfzijn,metaandachtvoormensenmitspassendinhetstrategischbeleid.Deeerstedoelstellingblijfthethalenvandefinanciëleresultaten.Doorgoederesultatenneemjealsbedrijfpositiein,nietmethetbehoudvanmedewerkersalszodanig.

• DeORwilmeerzorgvoordemensen,bijvoorbeelddooropeencoachendemanierleidingtegeven.

• Deleidinggevendenwillendeinhunogenvastzittendemenseninbewegingkrijgen,wantoverdezemensenhebbenzezorg.

• HRwilzichtoploopbaanwensenvanmedewerkersenisimplicietkritischoverdestijlvanleidinggeven.

Overdeopzetvandepilotzelf:eenpilotvraagteigenlijkomeenbeperkteredoelstelling.Dezebrededoelstellingmaakthetmoeilijkteevaluerenofdepilotsuccesgehadheeft.Erzijnimmersveelverschillendeverwachtingenaangekoppeld.

Kondepilottussentijdsbijgestuurdworden?Indepraktijkbleekditniethaalbaar.Hetbijsturenvandepilottussentijdsvraagtomnauwebetrokkenheidvanleidinggevendenendirectieenhetmetelkaarwillenanalyserenvanbelemmeringenenweerstanden;dushetsamenlerenindepilot.Zoalsinhetcontactmetdedeelnemersaandepilotnaarvorenkwamdatmenzichonderlingsomsonvoldoendeveiligvoelt,zospeeldehetzelfdebijdegenendieverantwoordelijkwarenvoordeaansturingvandepilot.Ookbijhenontbrakdeonderlingeveiligheidomdeverschillendezienswijzenopdedoelstellingendezorgenoverdeeigenrolbespreekbaartemaken.Depilotwasgebaatgeweestmetkleineenreëledoelenintermenvankritischeexperimenten,meteendoelstellingoporganisatieniveauènopindividueelleerniveau.Indepilotspeeldeeenleertrajectoptweeniveaus,hetmanagement(dieopdrachtgeverisvoordepilotendePOP-gesprekkenmethunmedewerkersvoert)endemedewerkers(dieeenPOPopstellen).Hetlerenopheteersteniveauistotnutoeonvoldoendeuitdeverfgekomen.Deuitdagingblijfthoedekwaliteitvandeorganisatie,geldverdienen,behoudenkanblijven,zonderdatdiekwaliteiteenvalkuilwordt.Eentegroteresultaatgerichtheidkantoteendefensieveopstellingvanmedewerkersleidenentotverloopvanmensenuitdeorganisatie.ConclusiesKoppelenwedevragendieweonsstellenaandezepraktijksituatiedanconcluderenwehetvolgende:

• deRaadvanBestuurstimuleerthetlerenenontwikkelenvanmensenniet,datisooknietdirecthaarvisieopdeorganisatie.Zegeeftgeenvoorbeeldgedragineenlerendeenkwetsbarehouding.DeleidinggevendenkiezenwelvoorhetopzettenvandepilotrondPOP,maarvindenhetbesprekenvanhuneigenrolhierineenlastige.

• Oflerentestimulerenvaltisindezepraktijksituatieeenherkenbarevraag.ErisbewustgekozenvoorvrijwilligedeelnameaanhetPOP-projectendatheeftgoedgewerkt.Deleidinggevendenzijnwelindeverleidingommensentedwingenmeetedoen,maarsnappen

dathetgewensteresultaatzonietwordtbereikt.Doordeleidinggevendenteconfronterenmethunopstelling(zichnietlerendopstellenenzichbuitenhetsysteemdefiniëren,waardoorookdeveiligheidvoorhunmedewerkersontbreekt),ontstaatopindividueelniveauwelenigbewustzijn.

• Decultuurisnietvoorwaardenscheppend;dezeisgerichtophetkorte-termijnresultaatendusisderuimteomteinvestereninlerenbeperkt.Demeervoudigedoelstellinggekoppeldaaneenenhetzelfdetrajectcreëerthetrisicodatiedereeneenanderekantuitzittetrekkenendaardoorjuiststilstandontstaat.

NabeschouwingLatenwedevragendieweonsindeinleidinghebbengesteldnogeenslangslopenendebalansopmakenvanwatwenuweten.1.WelkerolkunnenleidinggevendenspeleninhetstimulerenvanlerenenwatvraagtdatvanhenzelfDepersoonlijkeontwikkelingvandeleidinggevendeisnaaronzemeningmaatgevendvoorwatmogelijkisaanlerenindeorganisatie(Ratering&Halbertsma,2001).Lerendwerkenvraagtvanleidinggevendeneenanderewaarnemingenaanpak,eenanderebetrokkenheid.Hetvraagtdurfomzichzelfconcreetineenleerprocestebrengen,waarvantevorenniettezeggenvalthoehetzalaflopen.Deleidinggevendeleertzelfdooropentestaanvoornieuweperspectievenenzichbewusttezijnvaneigenpatronen.Eenlerendeorganisatieheeftdusbehoefteaaneenlerendeleidinggevende,maarwekunnenhetookomdraaien.Zijnnietzelfbewustzijnenreflectiebeideeenvoorwaardevoorhetzijnvanleidinggevende?(Baets,2002).Bijuitbestedingvaneenprojectmeteeninnovatievedoelstellingaaninterneofexternestafkrijgthetprojectvaakeenanderkarakter.Daarmeekrijgenookanderedandeoorspronkelijkedoelstellingendeoverhand.Somsishetlerendwerkenteweinigexplicietenverdwijntdezedoelstellingdansnelnaardeachtergrond.Hetwordtdangaandeweg

meereenprojectdatharderesultatenmoetopleverendaneenoplereningerichtewerkvorm.Projectendiebedoeldzijnomvantelerenvragendusbemoeienisvaneenleidinggevendediemeewilleren(Schuiling,2001).Eenleidinggevendediezelfluistertnaardewerkelijkheidvanelkemedewerker,vanuitdewetenschapdatiedereenindeorganisatiezijneigenwerkelijkheidheeft,verbindtdaarmeedemensenindeorganisatietoteengeheel.Zoiemanddoetrespectvolentransparantonderzoeknaardewerkelijkheidvandemedewerkersenlaatzienwathijofzijmetdezeinformatiedoet.Sleutelbegrippenvooreenoplerenenontwikkeleningesteldeleidinggevendezijnduszelfreflectie,procesmatigkunnenkijkenenhandelen,hetleukvindenommensenteontwikkelenencommunicatievevaardighedenalsluisteren,respectvolomgaanmetmedewerkersentransparantieindebesluitvorming.2.Islerenopgangtebrengenbijhendienietlerendwerken,althanserzichnietbewustvanzijn?Uitgangspuntis,datelkmensouderwordtenzichdusontwikkelt.Inwelkemateditprocesbewustgebeurt,ofookervarenwordtinhetwerkendleven,iseenanderekwestie.Hetkunnenwaarnemenvandeeigenontwikkelthema’sendezeonderzoekenophunconsequentiesconfronteertmensenmetdewerkelijkheid.Nietiedereenzaluitzichzelfopdezezelfbewustewijzeinhetlevenstaan.Kunnenleidinggevendenmenseninorganisatiesbewustmakenvanhunontwikkelingenhunleervragen?Metbehulpvanjaarlijkseontwikkelgesprekkenen360ºfeedbackkandatzeker.Opgronddaarvankunnenmedewerkershuneigenontwikkelingindeorganisatiemeerbewustvormgeven.

Zoalsuithetvolgendecitaatblijktkanbewustzijnmensenveelopleveren,indevormvanmeercontroleoverhunleven.“Ikkanalleendatgenecontrolerenwaarvanikmebewustben.Ikwordgecontroleerddoordatgenewaarvanikme

nietbewustben.Bewustzijngeeftmijmacht.”(Whitmore,1999)

Eenaantrekkelijkperspectiefenmogelijkvooriedereenheelherkenbaar.Desituatiewordtingewikkelderalsleidinggevendenanderemensenietswillenlatenleren.Danervarenmensenineersteinstantievaakweerstandtegendegevraagdeontwikkelingenvernieuwing,weerstanddievaakgebaseerdisopangstenzorgvoorhetonbekende.Meestalkomthetgevraagdelerendannietvanzelftotstand.Danishetzinvoltekijkennaarwatdebetrokkenezelfwil.Waarzitdiensenergie?Ineenlerendeorganisatieishetvooraldeintrinsiekemotivatievanmensendiewezoeken.Ditbetekentoverigensnietdatalleswatiedereenwilookzomaarkan;erzalaltijdeenorganisatiecontextzijnmetdebijbehorendegrenzen.Wegelovendatmensenbetrokkenheidzoekenbijhunorganisatie,maardezebetrokkenheidhoeftnietaltijdtematchenmetwatmogelijkisindeorganisatie.Mensenzullenzichvannatureinzetten,maardatkanafhankelijkvanhunervaringenzoweltegenalstengunstevandeorganisatiewerken.Hetisbelangrijkdatdeleidinggevendedebetrokkenheidvandemensenbenuténgrenzensteltaanwatbinnendeorganisatiewelennietkan.Deleidinggevendekanookdrukuitoefenenommenseninbewegingtekrijgen.Daarmeeontstaatmogelijknoodzaakvoormensenomhunhandelenteherzien.Deleidinggevendegaatdandeconfrontatieaandoorhenteconfronterenmettegenvallendebedrijfsresultatenoffeedbacktegevenopgedrag.Ofdooraantegevenwatvaniemandwordtverwachtingedragofresultatenenopwelketermijn.

Iniedergevalzaldeleidinggevendetegelijkertijdopzoekmoetengaannaardiensachterliggendezorgommensenmeetekrijgen.Alsdezeconfrontatierespectvolenvanuithetbelangvande(niet)lerendemedewerkerplaatsvindtdanbestaatdekansdatdezenagaatdenkenoverzijnontwikkelingendaarmeerbewustindegewensterichtingsturingaangaatgeven.Deervaringleertdatmensenhunsituatiedaninderdaadkunnengaanherdefiniërenentotbewustekeuzeskomen,oftewelhunontwikkelingweerterhandnemen.Maarofietsmensendaadwerkelijkinbewegingbrengtisopvoorhandniettevoorspellen.Lerendoenmensenzelf,wanneerzeerbelangbijhebbenenprofijtvanhebbenofmetderugtegendemuurstaanenechtnietanderskunnen.3.Hoekunnenleidinggevendenhetindividuelelerencollectiefmakenenbenuttenvoordeorganisatie?Welkeorganisatorischeconditiesenwerkvormenzijneromhetcollectievelerenindeorganisatietestimuleren?Kúnnenleidinggevendenindividueellerencollectiefmakenenbenuttenvoordeorganisatie?Hetzijntweeverschillendeprocessen,hetindividuelelerencollectiefmakentenbehoevevandeorganisatieenhetcollectiefmetelkaarleren.Kijkenweeerstnaarhetcollectiefmakenvanhetindividueleleren,dankunnenweonsdatalsvolgtvoorstellen:Erkomennieuweervaringenendatabinneninons‘werkgeheugen’.Vandaaruitslaanwedelenervanopinonslange-termijngeheugen,ineenbepaaldestructuur,dieaansluitbijdebetekenisdiewijzelfaandenieuweinputhebbengegeven.Wanneerwedatwatwewetenmetanderenwillendelen,verplaatsenwezakenweeruitonslange-termijngeheugennaaronswerkgeheugen.Dankunnenweeroververtellenenhetmetanderenuitwisselen.Dixon(1994)gebruikthiervoorhetbeeldvandehallway:jemoetalshetwarejekameruitendegang(hallway)opwillenomanderenteontmoetenenkennismetelkaartedelen.Hetisduseenbewustekeuzeenhetvraagteenbewerkingomietswatinjehoofdzitte

verplaatsennaarjekorte-termijngeheugen,waardoorhetvoorjezelfenanderenweertoegankelijkwordt.Opgedaneervaringenzijndusnietrechtstreekskopieerbaarvooranderen.Inorganisatiesmetveelprofessionalsishetdelenvankennisheelbelangrijk,maaruitvorenstaandeblijktdatmensenwelverleidkunnenwordenomhunkennistedelen,maardatdatdelennietafdwingbaaris.Hetdaadwerkelijkmanagenvankennisineenorganisatielijktduseerdereenwenselijkedaneenreëlegedachte.Hetcollectieflerendoorindividueelopgedanekennismetelkaartedelenisdusgeengemakkelijkeweg.Eenkortererouteishetcollectieflerendoorgezamenlijknieuweervaringenoptedoen.Doorsameninformatietegenereren,teintegreren,teinterpreteren(nieuwebetekenisgeven)enomtezetteninactieontstaatereengemeenschappelijkreferentiekader.Ookdanblijftdebewegingbestaandatindividuendeinformatieviahunwerkgeheugeninhunlange-termijngeheugen(methuneigenreferentiekaders)onderbrengen,maarmetmedenemingvanwatercollectiefovergeïnterpreteerdis.VormenvancollectieflerenCollectieflerenkanstructureelingebedzijnindemaniervanwerkenindeorganisatie,maardatkomtnognietzovaakvoor.Meestalzalditcollectieflerenplaatsvindenbinnenspecifiekeentijdelijkewerkvormenalsexperimentelesituaties,simulaties,onderzoek,auditsenbenchmarks.Indedriecasesisdoordeleidinggevendenookbewustgekozenvoorwerkvormenwaarincollectiefgeleerdwordt:

• incase1deGideonsbende,waarineengroepjemensenhetredesignvaneenbepaaldemaniervanwerkenterhandneemtenalsvernieuwersietsnieuwsgaatuitproberen,zondervooraftoestemmingtehoevenvragen.

• incase2deprojectgroep,waarinmultidisciplinairgewerktgaatwordenaaneennieuwproject.

• incase3depilot,waarineenhypothesegetoetstwordt,dusbewustgeëxperimenteerdwordtmetietsnieuws.

Erisdusconsistentievanvormeninhoud,deleidinggevendenhebbensteedsbewustgekozenvooreenspecifiekewerkvorm.Eriswelverschilinhoedewerkvormvervolgensgehanteerdwordt.Alleendeleidinggevendeindeeerstecaseneemtdevolledigeverantwoordelijkheidvoordegekozenvormenbewaaktdevoortgangconformdebeoogdedoelstelling.Erisnietalleenbewusteenkritisch(lerend)experimentingericht,maarhetproceswordtookgaandeweggefaciliteerd,uitgaandevaneendoorlopendproceseneencontinuebijstelleninplaatsvaneeneenmaligingestokenproject.Inmeeralgemenezinkunnenwehetvolgendezeggen:Oplerengerichteleidinggevendenrichtenzichmeerophetprocesdanopdeinhoud.Zezienlerenalseenproces,waaraanjevormmoetgevenendatjemoetaansturen.Nietzoheelandersdusdanhetaansturenvanhetstrategischeprocesofhetprocesvanproductontwikkelingofkwaliteitszorg(Garvin,2000).Eenleerprocesbestaatuitsamenhangendeactiviteitenenstappenenookbijeenleerprocesissprakevaneentijdspad,inputenoutputenbetrokkenheidoverdiverseafdelingenenorganisatieonderdelenheen.Intijdenvancrisisisermeestalgeenruimteisvooruitgebreidereflectie.Vaakmoeterdandirectgehandeldkunnenworden.Erisduseenzekerematevanrustnodigomtekunnenreflecterenenleren.Bovendienzalderuimtewaarbinnengeleerdwordtaltijdafgegrensdmoetenwordendoorkaders,datgenewatvastblijftstaan.Hetisbelangrijkdatdeleidinggevendeexplicietmaaktwatvastligtenonveranderlijkisenwatniet(Quinn&Spreitzer,2001).Alseenmedewerkerhetgeleerdeooktoepast,iserdebelevingvansuccesdiedeeerdergenomenmoeitevanhetlerendoetvergeten.Debevestigingvanhetlerenzitvooralindeactiezelf,dedingenandersgaandoendanvoorheen.Datmotiveertmeerdanhetvaststellenvanverander-ofleerdoelenopzich.Hetzettenvankleineenkansrijkestappen(quickwins)brengtdemensenindeorganisatieechtinbeweging!(ZieookWhitmore,1999.)

Samenvattendkunnenwezeggendatleidinggevendenoptweemanierenhetleerprocesindeorganisatiekunnenbevorderen,namelijkdoor:a.hetcreërenvaneenleergelegenheid(forum,platform)ombijvoorbeeldruwedatateinterpreterenenteverwerken,omsystemendoortelichtenomervantelerenofomsamennieuweervaringoptedoenineensimulatie.Hetgaatomeenuitdagendetaakenerissteedseenkoppelingtussendeprestatievandeorganisatieenhetlerenervan.Deleidinggevendecreëertleervormendiepassenbijhetdoelendiefeedbackgenererenwaarvanweergeleerdkanworden.b.hetzorgdragenvooreenbijlerenpassendewijzevancommuniceren,door

• hetzettenvandejuistetoon;wedenkendanaanveiligheidensupport,hetstellenvanvragenookalheeftuzelfdeantwoorden,hetomarmenvantegendraadseideeënenhetstimulerenvanhetdelenvankennisonderdeledenvandeorganisatie,onderpeers.

• hetleidenvandiscussiesdoorvragentestellen,doorgoedteluisterenendoorheldermaarrespectvoltereageren.

• hetvermogenommetrespectdemedewerkerteconfronterenmetzijnofhaargedrag.

SlotwoordDoorhetbeschrijvenvandezepraktijkcasesendezeteanalyserenontstaatmeerhelderheidoverderolvandeleidinggevendeninhetorganiserenvanleerprocesseninorganisaties.Zijhebbeneenessentiëlerol,diezeafhankelijkvanhuneigenpersoonlijkeontwikkelingmeerofminderkunnenvervullen.Hetsturenvanleerprocessenoverlatenaanstaffunctionarissenofadviseursisgeenoplossing,alkunnenzijweleenbijdrageleverendoordeleidinggevendenbewusttemakendatlerenindeorganisatiezonderhunlerendehoudingnietkan!Nietlerenisnietmogelijk.Bewustlerengeeftechtereengevoelvaneigenwaardeenleidtdaarmeetotverrijkingvandeorganisatie.

LiesbethHalbertsma&PartnersLeidsemeerstraat82158MKBuitenkaag

liesbeth@liesbethhalbertsma.nlLiesbethHalbertsma.nl