Topsector Water staat voor Maritieme, Delta- enWatertechnologie. De enorm sterke kanten van‘Nederland Waterland’ worden op mondialeschaal uitgebouwd en geëxporteerd. De innova-tie- en concurrentiekracht wordt gestimuleerddoor een verbeterde samenwerking tussen be-drijfsleven, kennisinstellingen en overheid of ookwel de gouden driehoek. Ondernemingen zoekennieuwe markten, ontwikkelen producten en diensten. Omstandigheden in Nederland bepalende concurrentiepositie op de internationalemarkt. De overheid heeft veelal een dubbele rol:die van opdrachtgever én regelgever. Innovatie,kwaliteit en duurzaamheid zijn kernpunten voor

de toekomst. Doorbraakprojecten zijn bepalendvoor onze exportpositie.

Innovatieve proefprojecten zoals Blue Energy bijde Afsluitdijk, het onderzoekprogramma bij deIJkdijk en het produceren van gas bij waterzuive-ringsinstallaties zijn zeer interessante projecten.Bij mijn bezoek deze maand aan Wetsus op degroeiende WaterCampus in Leeuwarden bleekweer hoe de hechte samenwerking op de cam-pus tussen MKB-ers en onderzoekers van vele(ook buitenlandse) universiteiten tot verrassendeinnovaties leidt. Mooi aspect is dat we op hetgebied van Watertechnologie complementaire

top kennisinstellingen hebben in Friesland en deRandstad die steeds hechter samenwerken. Denieuwe stimulerende financieringsregelingenvoor alle Topsectoren dragen hier ook aan bij.

Het verdubbelen van onze exportpositie in 2020geeft vele uitdagingen, ook het gebied van men-selijk kapitaal. In totaal zijn er tot die tijd 40.000nieuwe mensen nodig. We zijn daarom erg actiefom leerlingen van middelbare scholen, MBO,HBO en Universiteiten voor de Watersector te in-teresseren. Het Centrum voor Innovatief Vak-manschap Water en het Centre of ExpertiseWatertechnologie in Leeuwarden is een onder-deel van onze Human Capital agenda. De moti-vatie van alle partijen is enorm en dat inspireertmij.

Ik wens u veel leesplezier in deze speciale water editie!

Hans Huis in 't VeldBoegbeeld Topsector Water

Een tomatenplant die overeind wordt gehoudenwordt door een draad van bioplastic vervaardigtuit... een tomatenplant. Met het project 'Wadden-kas' werken provincie Fryslân, projectbureauA7Westergo en LTO Noord samen aan het realise-ren van innovatieve en duurzame oplossingen inhet glastuinbouwgebied Noordwest-Fryslân,zoals het maken van bioplastic uit plantenrestenen afvalwater.

Noordwest- Fryslân kent ruim 100 hectare glas-tuinbouw met de potentie om door te groeien totmaximaal 450 hectare. De provincie Fryslân heeftin haar streekplan opgenomen dat die glastuin-bouw duurzaam dient te zijn en zo weinig moge-lijk maatschappelijke hinder mag opleveren. DirkOsinga, projectcoördinator Waddenkas: “In hetproject Waddenkas testen we innovatieve en duur-zame technieken in de praktijk. Het spreekt deglastuinders aan om minder afhankelijk te zijn vanfossiele energie en op zoek te gaan naar alternatie-ven. Alternatieven zijn het terugwinnen van biogas uit plantenresten of het maken van biopolymeren.”

Biopolymeren zijn de grondstof voor plastic opbasis van natuurlijke materialen zoals maïs, zet-meel of suiker.

Maar ook op basis van plantenresten van tomaat-en paprikaresten. Osinga: “De tomatenplant is eeneenjarige plant. Elk najaar worden tonnen afval uitde kassen gereden, op een hoop gegooid en op eengoed moment door boeren over het veld uitgere-den. Middels een vernuftig technologisch proceswordt nu in een pilotproject niet alleen energie -lees: warmte- aan het afval onttrokken, maar wor-den deze plantenresten omgezet tot een grondstofvoor bioplastic. Deze grondstof wordt vervolgensaan afvalwater, dat de juiste bacteriën bevat, toe-gevoegd om biopolymeren te maken.”

De biopolymeren zijn volledig biologisch afbreek-baar. “Ze kunnen het antwoord zijn op het pro-bleem van de 'plastic soep'. De enorme drijvendeeilanden in de oceanen bestaande uit plasticdeel-tjes -gemaakt van fossiele brandstoffen- die uitein-delijk in de ecosystemen terecht komen. Hetbioplastic -polyhydroxyalkanoaat of kortwegPHA- is onder andere geschikt voor bevestigings-draad dat gebruikt wordt om tomatenplanten tebegeleiden tijdens de teelt. Onder de juiste omge-vingscondities verteren de draden binnen enkeleweken, waardoor tuinders en verwerkers niet

meer met plastic afval blijven zitten. Op een recentgehouden symposium voor onder andere diversewaterschappen uit Nederland waar de pilot werdgedemonstreerd, toonden de aanwezigen zich zeerenthousiast, met het Wetterskip Fryslân voorop.En twee weken geleden tekenden de provincieFryslân en multinational Veolia een intentieverkla-ring om voor de productie van bioplastics uit diepolymeren in 2014 een fabriek te gaan bouwen.”

www.waddenkas.nl

Bioplastic uit tomaten en paprika's

Slimme watervindingen uit SnitsLandustrie in Sneek viert dit jaar haar eeuwfeest.Aanvankelijk alleen actief in polderbemalingen,richtte de onderneming zich in de opbouwjaren nade Tweede Wereldoorlog op het realiseren van com-plete afvalwaterzuiveringsinstallaties.

Een van de initiatieven waar Landustrie de natio-nale en internationale pers mee haalde is de de-centrale waterzuivering. Daarbij wordt in een wijkin Sneek het huishoudelijk afvalwater direct al bijde bron gescheiden en gezuiverd waarbij energieen meststoffen worden gewonnen. De pilot is heteerste in de wereld op deze schaal en is een sa-menwerking tussen Wetterskip Fryslân, Wonings-tichting de Wieren, STOWA, gemeente Sneek,DeSaH BV en Provincie Fryslân. Het project wonin 2012 de Waterinnovatieprijs.

Met de ontwikkeling van de waterkrachtvijzelheeft Landustrie het ruim tweeduizend jaar oudeprincipe van de vijzel een nieuwe dimensiegegeven. Wanneer het water door de hydrovijzel

naar beneden stroomt, start de rotatie van de vij-zel. Met toepassing van de juiste aandrijving enaanpassing van het stortpunt, kan met deze

roterende beweging energie wordenopgewekt. In Nederland zijn vanwegehet vrijwel ontbreken van verval wei-nig hydrovijzels actief. Wel levert Lan-dustrie binnenkort een eerstehydrovijzel voor het Wilhelminakanaalin Noord-Brabant. Inmiddels draaiener door heel Europa al zeker 40 installa-ties van Landustrie. Zo is onder andereWindsor Castle aan de Theems vanstroom voorzien door de slimme vin-ding uit het Friese Sneek.

Landustrie BVPieter Zeemanstraat 6, Sneek(0515) 48 68 88www.landustrie.nl

Opening door (toen nog) prins Willem-Alexander van hetwaterzuiveringsproject Noorderhoek in Sneek.

Hydrovijzel in Warburg (D)

Voorwoord Watermanagement & Watertechnologie

Het gaat goed met de WaterCampus Leeuwarden;de campus groeit uit tot een Europees centrumvoor watertechnologie, waarin Research, Educatieen Business elkaar ontmoeten en versterken. Debedrijvigheid is er het afgelopen jaar fors toegeno-men. Onlangs nog mocht wethouder Henk Deinumvan de gemeente Leeuwarden vier nieuwe bedrij-ven begroeten: Bucon Industries uit Rijswijk, Fey-econ uit Weesp, Dutch Water Partners, ForuSolution en Add Export Import. De bedrijven zijnzeer te spreken over de faciliteiten die men op deWaterCampus aantreft. Peter Bulsing van Bucon:“Voor ons heeft deze regio een grote toegevoegdewaarde. Je opereert hier in het centrum van de wa-tertechnologie. Verder heeft Leeuwarden de visieen de ambitie om uit te groeien tot de Europesewatertechnologie hub. En er is een Water Allianceen een wethouder die het tempo er fors in weten tehouden.”

Bucon Industries heeft sinds de start in 2001 naamgemaakt met een aantal internationale innovatiesop het gebied van drinkwater, afvalwater en wa-teropslag. Vanuit Leeuwarden wil men via dewerkmaatschappij Dutch Water Partners (DWP)verdere groei realiseren in omzet en werkgelegen-heid. Dit met name bij de activiteiten op het ge-bied van drinkwatersystemen. “Wat we ergplezierig vinden is dat we hier meteen al eendemo-installatie kunnen inrichten, waarmee wepotentiële internationale klanten kunnen latenzien hoe onze drinkwatersystemen functioneren.”Snel de markt op

Ook nieuwkomer Feyecon is zeer te spreken overwat men tegenkomt in Leeuwarden. Met ‘Clear-water’ wil het bedrijf proberen om uit zeewiertwee producten te maken: een extract dat kan die-nen als een natuurlijke plantengroeistimulator eneen middel dat zware metalen uit water kanhalen. “De eisen voor waterkwaliteit zullen alleenmaar toenemen”, verklaart projectleider Martijnvan der Kraan. “Wij hebben de afgelopen jaren alveel kennis opgedaan met het zuiveren van water

door middel van zeewier. Daarbij zijn we gefocustop de praktijk. Die focus op de praktijk troffen weook hier op de WaterCampus. Hier gaan we,onder andere met behulp van het prachtig inge-richte Water Applicatie Centrum tests doen en ver-volgens het product op een grotere demosite latenzien. En ja, daarna snel de markt op.”

BedrijvigheidBedrijven helpen die versnelling naar de markt temaken is precies waar Water Alliance – het samen-werkingsverband van overheid, kennisinstellin-gen en bedrijven - voor is opgericht, zo legtdirecteur Hein Molenkamp uit. “Samen vormenoverheid, kennisinstellingen en bedrijven in hetnoorden een slagvaardig netwerk op het gebiedvan watertechnologie. De WaterCampus vormt defysieke kern, waar tal van faciliteiten zijn voor onderzoek, educatie en bedrijvigheid. Maar wij

gaan nog wat stappen verder: wij, samen met an-dere partijen op de WaterCampus, helpen bedrij-ven de stap te maken van een goed idee naar hetvermarkten er van. Dat doen we onder anderedoor middel van matchmaking, zoals het organi-seren van bijeenkomsten, deelname aan internatio-nale beurzen en door het bieden van

ondersteuning op het gebied van marketing, PRen lobby. Simpel gesteld helpen wij om kennis tevertalen naar business”

Alles op één plek

Het grote voordeel van de WaterCampus is datde hele keten – van kennis tot aan business – eraanwezig is, of binnen handbereik. Op het gebiedvan kennis is Technologisch Topinstituut Wetsusvermaard. Maar ook het Centre of ExpertiseWater Technology timmert stevig aan de weg.Het CEW is hét kennis- en innovatiecentrumvoor toegepast onderzoek en productontwikke-ling op het gebied van watertechnologie. Direc-teur Gerard Adema:“Het laten onderzoeken vanallerlei vraagstukken komt nu zeer gemakkelijkbinnen handbereik van bedrijven. De getalen-teerde HBO-studenten en ook de faciliteiten vaneen gloednieuw Waterapplicatiecentrum (WAC)zijn concreet. We nodigen het bedrijfsleven echtuit om die kans te omarmen.”

Inmiddels is op de WaterCampus ook het Cen-trum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) Watertoegevoegd, een samenwerkingsverband tussenMBO-instellingen Friesland College en NordwinCollege. Volgens directeur Peet Ferwerda mag ditbest een mijlpaal genoemd worden. “Een toe-kenning als CIV krijg je niet zo maar van het mi-nisterie. Wij zijn de enige in Nederland op hetgebied van watertechnologie en watermanage-ment. Dat is een snel groeiende branche, waarsteeds meer behoefte is aan uitvoerend personeeldat goed is opgeleid en innovatief is ingesteld.Daar kunnen wij voor zorgen.”

www.watercampus.nlwww.wateralliance.nl

Van kennis naar business‘Stroomversnellingen’ op WaterCampus Leeuwarden

Warm bad“De lange adem loont voor de WaterCampus. Watertechnologiebedrijven komen op de WaterCam-pus in een warm bad”, zo stelt wethouder Henk Deinum. Hij is een vurig pleitbezorger voor de ont-wikkeling van watertechnologie in de Friese hoofdstad en bedrijven als Bucon prijzen zijn tomelozeinzet. “We werken hard om ondernemers te faciliteren. Op de WaterCampus lukt dat heel goed. Allefaciliteiten zijn aanwezig. Door de aanwezigheid van Wetsus, het CEW, het CIV en het Waterapplica-tiecentrum is er een schat aan kennis en goedgeschoolde menskracht. En via de Water Alliance krijgtmen bovendien een flinke zet in de rug als het gaat om matchmaking en marketing. Ontwikkelingenkunnen vanaf deze plek door al die synergie in een stroomversnelling raken.”

Peter Bulsing, Bucon Hein Molenkamp, directeur Water Alliance

Martijn van der Kraan, Projectleider en Henk Deinum, wethouder

Watermanagement & Watertechnologie

De onbegrensde mogelijkheden van de watersectorDe watersector heeft alles in zich: internationalecontacten, duurzame oplossingen en hoogstaandetechnologieën. Docenten van Hogeschool Van HallLarenstein (VHL) vertellen over de kansen die dewatersector biedt voor jongeren.

Studenten kiezen niet snel voor de richting water,omdat ze niet weten wat het inhoudt. “De keuzeligt niet voor de hand. Zo is het bijvoorbeeld rede-lijk onbekend wat een waterschap of drinkwater-bedrijf doet. ”, vertelt Bonnie Bult, lectorAfvalwatertechnologie bij Hogeschool VHL, loca-tie Leeuwarden. “Dat komt omdat mensen er wei-nig last van ondervinden. Het is vanzelfsprekenddat er schoon drinkwater uit de kraan komt, maardaar gaat een hele wereld aan vooraf.”

KlimaateffectenDe watersector biedt volop kansen. De uitdagin-gen op het gebied van water worden steeds groter.Zeker als de verwachte klimaateffecten zichtbaarworden. “Denk aan de stijging van de zeespiegel,daling van het land of extreme neerslag”, verteltPeter Groenhuijzen, hoofddocent van de opleidingLand- en watermanagement, locatie Velp. “De toe-nemende internationalisering maakt dat de rich-ting water een internationaal karakter krijgt. Wezullen ons hoogstaande watermanagement verdergaan vermarkten in het buitenland. Nederlandheeft een grote wil tot samenwerken en mede doorde ligging in een delta is Nederland een idealeproeftuin voor innovatieve en duurzame oplossin-gen en technologieën. Zo kan Nederland koploperblijven op watergebied.”

BruggenbouwersAngelique Kuiper, opleidingscoördinator Kust- en zeemanagement, locatie Leeuwarden, ziet

eveneens voldoende mogelijkheden op het gebiedvan zeespiegelstijging en kustverdedigingsamen-werking. “Naast de civieltechnische kant, wordtook het sociale aspect steeds belangrijker. Bewo-ners in kustgebieden moeten zich veilig voelen.Alle betrokkenen moeten het eens worden, maarhoe breng je alle partijen in een kustgebied bij el-kaar? Studenten van nu worden echte bruggen-bouwers tussen alle betrokkenen.”

Duurzame technologieënOok met de opleiding Milieukunde/Watertechno-logie, locatie Leeuwarden, kun je veel richtingenop. Bonnie Bult: “Als watertechnoloog ben je con-tinu op zoek naar nieuwe duurzame technolo-gieën. Je onderzoekt bijvoorbeeld hoe je uitafvalwater energie opwekt. Of hoe je uit afvalwa-ter grondstoffen terugwint. De diversiteit maakthet werkveld interessant.”

OntdekkenDe ontwikkelingen op het gebied van water staanvoorlopig niet stil. Er valt nog veel te ontdekkenen daar zullen studenten de komende jaren aanmeewerken. Groenhuijzen: “Zo kun je een grootwateroppervlak ook zien als een grote zonnecol-lector. Als we die warmte kunnen vasthouden enbenutten, wordt water een element van meerderefuncties.” Angelique Kuiper ziet veel kansen vooraquacultuur. In de Oosterschelde bevindt zich deeerste 'Zeeboerderij' van Nederland. Oud-studenteKust- en zeemanagement Julia Wald onderzoekthoe je het beste zeewier en andere gewassen kuntverbouwen. “Zeeboerderijen kunnen bijdragenaan een oplossing voor het wereldvoedselpro-bleem. Werken in de watersector betekent dat jeecht verschil kunt maken op allerlei terreinen.”

Van Super Pokon en intelligente watervoorzieningWe staan er nauwelijks bij stil, maar drinkwateruit de kraan bestaat nog maar goed en wel ruimhonderd jaar. De eerste drinkwaterbedrijven ont-stonden aan het eind de van de negentiende eeuwen van de 220 die ons land er ooit telde, zijn er -door fusies- anno 2013 een tiental overgebleven.Met Vitens in Noord-Oost en Midden-Nederlandals grootste.

Door te investeren in duurzaamheid en innovatiewil Vitens zorgen dat ook in de toekomst de conti-nuïteit van betrouwbaar drinkwater gegarandeerdis. Rik Thijssen, Manager Business Developmentvan Vitens: “Het proces van het feitelijke winnenvan water is -om het populair uit te drukken- voorVitens gesneden koek. Er is in de afgelopen decen-nia veel in winning, productie, distributie en wa-tertechnologie geïnvesteerd en inherent daaraan isde kwaliteit van het drinkwater steeds beter ge-worden. Het meest recente onderzoek zet Neder-land in Europa zelfs op de eerste plaats watkwaliteit van het drinkwater én waterkennis be-treft. In het verlengde daarvan is het aandachts-veld steeds meer komen te liggen op hetverduurzamen van de totale bedrijfsgroep. Vitenszet daarbij in op een voortgaande verbetering vande zuivering, onder andere door verminderingvan het energieverbruik en hergebruik van rest-stoffen.”

Vitens heeft op een aantal productielocaties ont-kleuringsinstallaties om het water zo helder moge-lijk te leveren aan haar klanten. De kleur wordtveroorzaakt door de aanwezigheid van organischestoffen in het grondwater, de zogenaamd humus-zuren. Humuszuren staan bekend om hun waar-devolle biologische eigenschappen ter verbeteringvan de bodemstructuur. Thijssen: “Op een produc-tielocatie in Friesland filteren we de humuszurenuit het drinkwater en wordt het verwerkt tot eenunieke bodemverbeteraar. Intern noemen we heteen 'Super Pokon'. De agrariërs in het wingebiedvan de proeflocatie krijgen vanaf het eind van2013 het in poedervorm aangeboden en veldproe-ven hebben al een 5 tot 7 procent hogere op-brengst laten zien. De kringloop is daarmee rond:het humuszuur komt uit het gebied en wordt erook weer in teruggebracht. Bijkomend voordeel isbovendien dat boeren minder kunstmest hoevente gebruiken, waardoor het milieu en de drinkwa-terbronnen minder worden belast.”

Een andere vorm van verduurzaming van de Vi-tens-bedrijfsgroep is de intelligente watervoorzie-ning. Erik Driessen, Manager Innovatie: “Vitensbeschikt in haar werkgebied over zo'n 48.000 kilo-meter waterleiding. Infrastructuur waardoorheendag en nacht het water naar de eindgebruikerwordt gepompt. Tot op heden vindt er tijdens dedistributie van het water onderweg echter

nauwelijks monitoring plaats. Iets wat niet meervan deze tijd is. Monitoring door middel van sen-soren kan energie besparen, calamiteiten voorko-men en last but not least wordt de kwaliteit vanhet water voortdurend gemeten. Niet alleen bij debron, maar gedurende het hele transport tot aande waterkraan. In en rond Leeuwarden is een 'Vi-tens Innovation Playground' ingericht, een proef-gebied waar in de afgelopen anderhalf jaar ruimhonderd sensoren in het distributienet zijn ge-plaatst. Hierin werken we nauw samen met MKB,industrie, kennisinstituten en Provincie. Met de

pilot willen we een nieuwe standaard zetten voorhoe de watervoorziening er in de toekomst uitmoet gaan zien. Het project wordt financieel medeondersteund door de provincie Fryslan en we zijnmet gelijksoortige waterleidingbedrijven in Frank-rijk, Engeland en Spanje een samenwerking aan-gegaan in het consortium 'Smart Water 4 Europe'.Het initiatief ligt bij ons, we trekken de kar en opdit moment loopt er een aanvraag voor Europesesubsidie, die een reële kans van slagen maakt.”

www.vitens.nl

Hogeschool VHL is de grootste groene kennisinstelling in Nederland, o.a. op het gebied van (internationaal) watermanagement en – technologie, het beheer van kust en zee en het betrekken van verschillende belangengroeperingen bij besluitvorming rond watervraagstukken. We bieden opleidingen aan in voltijd een deeltijd. Meer weten? Kijk op www.hogeschoolvhl.nl

Watermanagement & Watertechnologie

Watermanagement & Watertechnologie

Beleef het DNA van Nederland, zo luidt de sloganvan het programma De Nieuwe Afsluitdijk. De Af-sluitdijk is een icoon op het gebied van watervei-ligheid in Nederland en is over de hele wereldbekend. De 32 kilometer lange dijk is een fysiekeverbinding tussen de provincies Noord-Holland enFryslân. Het is een uniek deltawerk en trekt jaar-lijks zo’n 250.000 bezoekers. Kortom, de Afsluit-dijk is een stukje ‘DNA’ van Nederland, watiedereen moet hebben beleefd!

Het bedrijfsleven, kennisinstellingen en vijf regio-nale overheden zetten zich de komende jaren invoor een vernieuwde dijk: ‘De Nieuwe Afsluit-dijk’. Rijkswaterstaat renoveert de dijk, en DeNieuwe Afsluitdijk richt zich op projecten zoals deaanleg van een ‘Vismigratierivier’, waarmee her-stel van de visstand en de vogelpopulaties inzowel de Waddenzee als het IJsselmeer beoogdwordt. Maar ook een plan om Den Oever te ont-wikkelen als levendige ‘Waddenpoort’.

Uiteindelijk is De Nieuwe Afsluitdijk: - een internationaal aansprekend voorbeeld van de manier waarop Nederland omgaat met water, natuur en energie;

- een kraamkamer voor duurzame en ecologischeinnovatie;

- een visitekaartje van UNESCO Werelderfgoed, de Waddenzee;

- een gebied met economische betekenis voor de regionale economie.

Binnen het programma van De Nieuwe Afsluitdijkis er ruimte om nieuwe haalbare initiatieven aanhet programma toe te voegen.

Naar een toekomst met schone energieIn de spuisluizen van Den Oever test het bedrijfTocardo al een aantal jaar hun duurzame stromin-genergie turbines. Het Tidal Testing Centre biedtgelegenheid aan ontwikkelaars om hun (onderwa-ter)turbines te testen in de sluizen en binnenkortook op een offshore locatie.

Binnenkort gaat er een proef van start met BlueEnergy, waarbij de techniek om energie uit zout enzoet water te halen, voor het eerst in de praktijkwordt getest. Het bedrijf REDstack, kennisinsti-tuut Wetsus, membraanleverancier FujiFilm, wer-ken samen aan deze proef op Breezanddijk.Afhankelijk van de resultaten vindt tussen nu en2020 een opschaling plaats naar een centrale van0,5 tot 1 megawatt. Na 2020 zou op de Afsluitdijkeen centrale van maximaal 200 megawatt kunnenworden gebouwd. Rik Siebers, directeur RED-stack: “De ontwikkelde innovaties willen we we-reldwijd vermarkten. Europees denken we aan 20gigawatt potentie en wereldwijd 180 gigawatt, watneerkomt op de energievoorziening van ongeveer150 miljoen huishoudens wereldwijd. Dat biedtenorme economische kansen.”

Toerisme als impuls voor de regionale economieDe Afsluitdijk is al sinds jaar en dag een wereld-wijd bekend fenomeen op het gebied van delta-technologie. Zelfs van Japan tot Amerika is deAfsluitdijk bekend. De recreatieve en toeristischepositie van de Afsluitdijk is daarentegen nog vrijzwak. “En dat is zonde, want de Afsluitdijk heeftveel potentie als toeristische banenmotor in dezeregio ,” vertelt Gertjan Elzinga, projectleider Re-creatie & Toerisme bij De Nieuwe Afsluitdijk.Daarom is het belangrijk dat De Nieuwe Afsluit-dijk een aantrekkelijk reisdoel wordt en verbin-ding legt met toerisme in het Waddengebied enIJsselmeer. Veel toeristen rijden over de dijk vooreen vakantie op de eilanden of langs de kust vanhet IJsselmeer. Bussen vol (buitenlandse) toeristenkomen het Monument bekijken.” Elzinga: “Ditmaakt de Afsluitdijk zeer geschikt voor een ex-ploitabele onderneming. Door het vergroten enverbreden van het aanbod en het verbeteren vande voorzieningen, blijven toeristen langer in deregio, wat leidt tot hogere bestedingen. Deze be-stedingen leiden tot meer werkgelegenheid.

Toerisme is een belangrijke banenmotor voor dekop van Noord-Holland en Fryslân.”

Onderzoek mogelijkheden Experience Centre De Nieuwe Afsluitdijk en Rijkswaterstaat hebbenom deze reden de ambitie om een grote publieks-trekker op de Afsluitdijk te realiseren. Het moeteen ‘Experience Centre’ worden, waarin informa-tie wordt gegeven over het natuurgebied rondomde Afsluitdijk. Zo staat de Waddenzee op deUnesco Werelderfgoedlijst samen met onder an-dere de Chinese Muur en de Grand Canyon. HetIJsselmeer is het grootste meer in West-Europa enwordt veel gebruikt door en voor de visserij- enwatersport. Samen met de innovatieve duurzameenergie projecten en de Vismigratierivier maakt

dit de Afsluitdijk een zeer geschikte locatie vooreen Experience Centre. Een centrum waar bezoe-kers onder andere de natuur beleven, informatiekrijgen over de historie, de aanstaande werkzaam-heden aan de dijk en Deltatechnologie, maar wor-den geprikkeld om als toerist een bezoek tebrengen aan het unieke Waddengebied.

Informatiebijeenkomst eind augustusWilt u deel uitmaken van deze plannen? DeNieuwe Afsluitdijk organiseert na de zomervakan-tie een informatiebijeenkomst voor geïnteres-seerde ondernemers en investeerders in hetExperience Centre Afsluitdijk. Als u een goed planheeft en daar ook eigen middelen in wilt investe-ren, kunt u zich aanmelden (t/m 15 juli) viainfo@denieuweafsluitdijk.nl. Ondernemers (ex-ploitanten en investeerders) ontvangen dan voordeze informatiebijeenkomst een persoonlijke uit-nodiging.

De Nieuwe Afsluitdijk:een dynamisch gebied

Contactgegevens Projectbureau De Nieuwe AfsluitdijkPostbus 20120, 8900 HM LeeuwardenTelefoon: 058 - 2925820Email: info@denieuweafsluitdijk.nl www.denieuweafsluitdijk.nl

SamenwerkenRijksoverheid en De Nieuwe Afsluitdijk wer-ken aan de versterking en vernieuwing van dedijk. Rijkswaterstaat heeft als taak om de ko-mende jaren de waterkering toekomstbestendigen veilig te maken en de afvoercapaciteit vanhet water te verhogen. De Nieuwe Afsluitdijkhaakt hierbij aan met haar plannen op het ge-bied van Energie & water, Natuur & water enEconomie & water. Overheid, onderwijs, we-tenschap en ondernemers bundelen hiervoorhun krachten en unieke kennis.

Breezanddijk

IJsselmeer

Blue Energy:energie uit zoet en zout water

Pilot Blue Energy

Zoet water in

Zout water in

Brak water uit

Waddenzee

BreezanddijkFriesland

Texel

Noord-Holland

-- -

-

+ ++

zoutwater

zoetwater

brakwater

Membranendie negatieveionen doorlaten

Membranendie positieveionen doorlaten

Elektrolyt

Werking ‘Blue Energy’.

Elektriciteit

Elektroden

exelTTe

Friesland

exel

Noord-Holland

TTe

Noord-Holland

BreezanddijkBreezanddijk

e Energy e E e E Pilot Blue Energy

Br water

gy Pilot Blue Energy

w i

erking ‘Blue Energy’.W

Elektriciteit

erking ‘Blue Energy’.

t

Elektriciteit

t w

-

Elektriciteit

-

Elektrolyt

die positieveMembranen

ionen doorlatendie negatieveMembranen

Elektriciteit

die positieveMembranen

ionen doorlatendie negatieveMembranen

waterzout

ionen doorlatendie positieve

waterzoet

Elektroden

ionen doorlatendie positieve

Elektroden

De Nieuwe Afsluitdijk is een samenwerking tussen:

Wie het niet als bestemming heeft, rijdt er over deN99 of de A7 letterlijk en vrijwel ongemerkt aanvoorbij. Den Oever, een eeuwenoud vissersdorpje,slaapt haar Doornroosjeslaap, wachtend op deprins die haar wakker komt kussen. Met het pro-gramma Waddenpoort Den Oever geeft gemeenteHollands Kroon die prins gestalte en ontwaakthet pittoreske plaatsje aan de Omringdijk einde-lijk uit een al te lange sluimer.

Het programma Waddenpoort Den Oever maaktonderdeel uit van een ambitieus programma 'DeNieuwe Afsluitdijk', ofwel DNA. Theo Meskers,wethouder Economische Zaken van gemeenteHollands Kroon: “In het kader van de waterveilig-heid heeft het Rijk in 2011 gelden gereserveerdvoor de versterking van de Afsluitdijk, om zo voorde toekomst de veiligheid van Noord Nederlandte kunnen garanderen. De Afsluitdijk zal na deverhoging berekend zijn op een uitzonderlijkespringvloed die zich eens in de tienduizend jaar

kan voordoen. Vanuit de opdracht van het Rijkhebben regionale overheidspartijen als gemeenteHollands Kroon het initiatief genomen om -naastalleen de waterveiligheid- verschillende innova-tieve en duurzame ambities uit te werken. Een vandie ambities is een integrale aanpak van DenOever, een project waarbij het dorp moet uit-groeien tot een figuurlijke Waddenpoort. Als enigNederlands dorp is het gelegen aan zowel deWaddenzeekust als het IJsselmeer en zijn de ha-vens en de dorpskern direct gelegen aan de Af-sluitdijk. Den Oever is hierdoor zowel denoordelijke toegang tot Noord Holland als eenpoort naar de Waddenzee.”

Onontgonnen gebiedGemeente Hollands Kroon is de initiërende en stu-wende partij achter het programma WaddenpoortDen Oever. Met de uitvoering van het plan wordtde leefbaarheid van Den Oever vergroot en ge-waarborgd, onder andere door het versterken van

het ondernemersklimaat en het verbeteren van hetvoorzieningenniveau. Meskers: “Binnen de meesteprojecten van het programma Waddenpoort DenOever speelt toerisme en recreatie een belangrijkerol of is het zelfs een primaire doelstelling. DenOever is in dat opzicht een nog vrijwel onontgon-nen gebied, maar met een reële potentie om uit tegroeien tot een plaatsje met die typische sfeer diebezoekers bijvoorbeeld ook naar de dorpen op deWaddeneilanden doet trekken.”

RecreatietransferiumDe grootste nieuwe ontwikkeling binnen het pro-gramma Waddenpoort Den Oever vindt plaats ophet Recreatietransferium langs de provinciale wegN99. De locatie ligt strategisch aan de verbin-dingsweg naar Den Helder en binnen reikwijdtevan de A7. Een belangrijk deel van de program-mering van het plan is gebaseerd op deze geogra-fische ligging. “Het moet voor de automobiliststraks interessant zijn om de afslag naar het Re-creatietransferium te nemen. Of dat nu is voor eentankstop van een paar minuten, een wat langerverblijf om de inwendige mens te versterken ofvoor een een- of meerdaags verblijf waarbij Den

Oever als verblijfsplaats of uitgangspunt dient. Inde plannen zijn onder andere een foodcourt opge-nomen, een uitkijktoren met een daaraan gekop-pelde VVV en het Viking Informatiecentrum(VIC). Daarnaast geeft het nieuwe ontwikkelings-gebied ook ruimte aan bedrijven en initiatievendie in de dorpskern moeilijk of niet tot wasdomkomen. Recent heeft de DEKA supermarkt in hetdorp besloten zich te gaan vestigen op de nieuwelocatie. Tot op heden is ze gesitueerd in het dorp,relatief kleinschalig en ingericht op een beperktverzorgingsgebied. Dergelijke voorzieningen zijnechter kwetsbaar voor de krimp van het aantal be-woners en met een eventueel vertrek dragen ze bijaan de vicieuze cirkel. Met de opening in detweede helft van 2014 van een gloednieuwe DEKAsupermarkt op het Recreatietransferium is die cir-kel doorbroken. De vestiging is de basis onder hetwelslagen van het project en tegelijk de katalysa-tor ervan. Niemand laat Den Oever straks nog on-gemerkt links of rechts liggen!”

www.hollandskroon.nl/projecten Waddenpoort Den Oever

Parel aan Hollands Kroon

Impressie van de nieuwe dijk en vissershaven

Masterplankaart Waddenpoort Den Oever.

Impressie van het ornithologisch uitkijkpunt

Bron: gemeente Hollands Kroon

Bron: gemeente Hollands Kroon

Watermanagement & Watertechnologie

Een stille winnaarHet is het type onderneming dat -zonder lawaainaar buiten toe te maken- in haar branche door dejaren heen langzaam maar zeker een onderschei-dende sleutelrol is gaan vervullen. In de jaren ze-ventig van de vorige eeuw door naamgever KeesMous als een bescheiden bouwer van waterpom-pen begonnen, is Mous Waterbeheer anno 2013 uit-gegroeid tot een multidisciplinair bedrijf dat zichricht op innovatieve oplossingen voor integraalprocesmanagement in de watersector.

De expertise en ervaring van Mous Waterbeheerliggen in telemetrie, elektrotechniek, werktuig-bouwkunde en civiele techniek. “Met die discipli-nes richten wij ons op ontwikkeling, advisering,projecten, service en onderhoud en databeheer inde watermarkt”, aldus directeur Hidde Kriele. “Inde heterogene watersector onderscheiden wij ons

als een allrounder, waarbij onze kennis en kundenét dat verschil maken. In een tijd waarin allerleibudgetten onder druk staan en kwaliteit steedsvaker als hekkensluiter in de calculatie wordt op-genomen, doen wij op geen enkele wijze conces-sies aan die kwaliteit. Juist in service enonderhoud zien wij een groeimarkt en bieden wijmeerwaarde door het tegen concurrerende prijzenleveren van constante hoge kwaliteit. Luisterennaar de wensen van de klant is daarbij cruciaal. Enin plaats van alles maar te koppelen aan de prijs,kijken wij samen met de klant naar alternatievendie op langere termijn effectiever en dus voordeli-ger zijn.”

In de telemetrie -het beheren en beheersen van ge-malen op afstand- heeft Mous Waterbeheer in deafgelopen decennia een significante voorsprong

opgebouwd. “We ontwikkelen eigen telemetrie-systemen, maar zijn daarnaast ook systemintegra-tor voor grote aanbieders in de telemetrie alsSchneider Electric en Mitsubishi. Ongeacht welkmerk: we hebben voor elk telemetrie-vraagstukeen oplossing. Essentieel bij elke discipline binnenMous Waterbeer is het samenwerken. Het delenvan kennis leidt tot innovatieve oplossingen, juistin zaken als telemetrie en beheer en onderhoudvan installaties.”

Een nieuwe discipline binnen Mous Waterbeheeris Mous Rental. Vanaf 1 juni 2013 verzorgt het be-drijf in Balk de verhuuractiviteiten van Eekelsvoor de regio Noord-Oost Nederland. Tot diedatum bediende Eekels haar klanten in de regioNoord-Oost Nederland vanuit Barendrecht. De

geografische nabijheid van Mous Waterbeheer ende vaak reeds bestaande relatie met de klant,waarborgt een adequate respons en snelle toeleve-ring van materialen. Meerwaarde is bovendien datMous Waterbeheer een breed pakket aan dienstenop het gebied van service en onderhoud van pom-pen biedt. Daarmee verzekert deze ‘stille winnaar’de best mogelijke service ‘om de hoek’.

Mous Waterbeheer B.V.Eigen Haard 41, 8561 EX Balk(0514) 60 89 00www.mouswaterbeheer.nl

Passie voor precisiewerkDe twintig medewerkers van STT Products in Tolbert weten zich door één aspect nauw met elkaar verbonden: de passie om vanuit een idee ietsconcreets te bedenken, te ontwikkelen én te ver-vaardigen. Met als motto: 'Kan niet, bestaat niet'.

“Dat laatste is misschien wat gechargeerd, maarin principe geldt het wel”, vertelt Menno Kooi-stra, directeur van STT Products. “Wij halen na-melijk de grootste voldoening uit het begrijpenvan wat de klant wil en dat te kunnen vertalennaar een technische oplossing. Zo hebben we eengoede klant aan Wetsus, het researchcentrum voorwatertechnologie in Leeuwarden. Dan komt ereen wetenschapper bij ons met een abstract ideevoor een opstelling ten behoeve van een onder-zoek. Een opstelling die standaard in geen enkelecatalogus ter wereld wordt aangeboden. Wij heb-ben de ervaring en expertise in huis om dat ideete concretiseren. Niet alleen in een ontwerp, maarook in de daadwerkelijke uitvoering ervan. Of datnu een mechanische, electronische of software op-lossing is of een combinatie daarvan.”

De roots van STT Products liggen in de medischesector, maar daarnaast ontwikkelt en bouwt hetbedrijf ook fijnmechanica voor ondernemingen alsShell, Fokker, Kema en diverse onderwijsinstellin-gen. Kooistra: “Onze expertise bleek echter ookuitstekend toepasbaar te zijn in de watertechnolo-gie, zoals in de Blue Energy. Blue Energy is het be-nutten van energie die ontstaat uit tweewatermassa's met een verschil in zoutconcentra-tie. De eerste ideeën stammen al vanuit de zeven-tiger jaren van de vorige eeuw. In 2005 is door defirma REDStack een proefinstallatie gebouwd bijFrisia Zoutfabrieken in Harlingen. Onderzoek isen blijft echter nodig om met name het rendementvan de reactor te verhogen. Als STT bieden wijondersteuning in dat onderzoek. Zo hebben weeen demonstratieopstelling ontwikkeld en ver-

vaardigd om de werking van de reactor adequaatuit te kunnen leggen aan belanghebbenden enstudenten. Inmiddels hebben we ten behoeve vanpresentaties op beurzen en onderwijsinstitutenzes demomodellen vervaardigd en voor onder-wijspakketten tientallen cellen gebouwd. Daar-naast ontwikkelen en vervaardigen wij opverzoek van onder andere Wetsus allerlei toestel-len en test- en meetopstellingen die aan het water-onderzoek gerelateerd zijn.”

Bij Wetsus lopen naast het Blue Energy projectnog zo'n zeventig andere projecten, die allemaaldraaien om duurzaam watergebruik en duurzameenergie. Rond de campus in Leeuwarden hebbenzich diverse water-gerelateerde commerciële be-drijven en bedrijfjes gevestigd, die op hun beurtook weer klant of potentiële klant zijn voor STTProducts. “Verder krijgen we ook opdrachten vanonder andere waterschappen en overheden enontwikkelen en vervaardigen we, zoals gezegd,daarnaast opstellingen, instrumenten en machinesvoor ook niet-water gerelateerde bedrijven en in-stellingen.”

STT ProductsLeuringslaan 48, Tolbert(0594) 514 445www.sttproducts.nl

STT Products ontwikkelt en bouwt machines,apparaten, hulpmiddelen en testapparatuur voorproductiebedrijven, laboratoria en onderzoeks-instituten. De range loopt uiteen van eenvoudigetools en productiemachines tot geavanceerdeproductielijnen die turn-key worden opgeleverd.

Watermanagement & Watertechnologie

LifeSciencesmbo

Analyse this

Valt jouwtoekomstin het water?Water bepaalt ons leven. Wil jij werken in de watertechnologie en zorgen voor schoon oppervlakte- en afvalwater, een sterke waterkringloop en gezond drinkwater?Volg dan een opleiding bij Life Sciences op mboniveau. Je kunt bijvoorbeeld kiezen voor water-management, laboratoriumtechniek of procestechniek.

Wil je meer weten?www.mbolifesciences.nl

Mbo Life Sciences is een samenwerking van Nordwin College en Friesland College.

Hillblock versterkt Neerlands trotsNa ruim tachtig jaar vantrouwe dienst is de Afsluitdijkaan een tweede leven toe. Omweerstand te bieden tegen destijgende zeegspiegel moet dedijk over de gehele lengte versterkt en verhoogd worden.Gemeten naar de huidige maat-staven is de Afsluitdijk 2,5meter te laag en voldoet daar-mee niet meer aan de norm.

Plannen voor versterking zijn ergenoeg. Van watermachine totstormschild, aan ideeën geen ge-brek. Maar net als bij de aanlegvan de Afsluitdijk bevindt Ne-derland zich in een crisis. De Structuurvisie vanhet kabinet ten spijt, ontbreekt het aan geld om deplannen uit te voeren. De goedkoopste oplossingzou zijn om de Afsluitdijk in zijn geheel te asfalte-ren. Door het dijklichaam af te sluiten krijgen ero-sie en afschuiving geen kans. Het is eenpragmatische oplossing, maar weinig innovatief.Van een land dat naam heeft gemaakt in de strijd

tegen het water zou je meer ver-wachten.

Het Hillblock biedt een goed-koop en duurzaam alternatiefwaarmee Nederland voor dedag kan komen. De ontwikkeldeboldervormige dijkblokken, pas-sen naadloos in de lange traditievan Hollands watervernuft.Hillblocks absorberen de krachtvan inslaande golven in de holleruimten tussen de blokken enweten zo de golfoploop met 30%in te dammen. Voor de Afsluit-dijk betekent dit dat een be-perkte ophoging volstaat, en dat

verbreding in het Natura 2000-gebied niet nood-zakelijk is. De icoonfunctie van de Afsluitdijk, alsbaken van Nederlandse waterbouw, wordt doortoepassing van het Hillblock-systeem in meer danéén opzicht blijvend versterkt.

Hillblockwww.hillblock.com

Wereldspeler in opslagtanks

De kleinste tank die ze maken heeft een inhoudvan 20 kubieke meter, de grootste die ze ooit heb-ben geplaatst was goed voor 10.000 kubieke meterwateropslag. ISS Tanks in Drachten levert en in-stalleert opslag- en afdeksystemen voor diversevloei- en vaste stoffen, van de Verenigde Statentot Japan en van Ierland tot de Verenigde Arabi-sche Emiraten.

De opslagsystemen voor industriële doeleindenbestaan uit opslagtanks met daken gemaakt vanprefab stalen platen of betonnen elementen. Destalen tankplaten worden geleverd met een be-scherming zoals gegalvaniseerd, geëmailleerd,epoxy gecoat, maar ook in roestvast staal. “Cruci-aal is de coating”, weet Douwe Rijpkema, projectmanager van ISS Tanks. “Elke specifieke vloeistofvraagt z'n specifieke coating. De engineering vande tanks vindt hier in Drachten plaats, maar detanks zelf laten we wereldwijd bij gespeciali-seerde fabrikanten vervaardigen. Onze opdracht-gevers zijn zeer divers en we hebben door dejaren een uitstekende reputatie opgebouwd in hetop maat leveren van tanks. Of die nu in de fabriekzelf moeten komen -als we door de deur naar bin-nen kunnen, bouwen we ze- of dat ze op de be-

gane grond of op een 35 meter hoge installatie ge-plaatst moeten worden.”

Toepassingen van de prefab stalen tanks zijnonder andere de opslag van afvalwater, slib, gede-mineraliseerd water en proceswater. “De biover-gisting maakt steeds meer onderdeel uit van hetwatermanagement en is voor ons een duidelijkegroeimarkt. Bij de verwerking van afvalwater ont-staat slibmassa, waaruit biogas wordt gewonnen.En voor de opslag van dat biogas heb je tanksnodig. Innoverend inspelen op de markt en op despecifieke vraag van de opdrachtgevers, vereisteen flexibele denk- en werkwijze die ook niet di-rect voor de hand liggende combinaties mogelijkmaakt. Bijvoorbeeld het transformeren van eentank tot een gashouder. Een goed voorbeeld vanhergebruik van materialen en passend in een ver-antwoord (water)management.”

ISS Tanks BVDe Giek 31, Drachten(0512) 58 20 58www.isstanks.nl

Watermanagement & Watertechnologie

Megamaatwerk tot op de millimeterHet bedrijf werd op 1 oktober 1973 opgericht enviert dit najaar dus haar veertigjarig bestaan. Indie vier decennia bouwde en plaatste Famitec inDrachten -danwel haar licentiehouders- wereld-wijd ruim 10.000 en in Nederland 3500 betonnenprefab tanks voor waterzuivering en mestopslag.

Het bedrijfsfilmpje op de website van Famitecdwingt bij vakman en leek respect af. Je ziet in-drukwekkende kraanwagens met veel vertoonvan macht enorme platen beton -de silowanden-van gemiddeld zeven ton op hun plaats zetten, diesamen een opslagtank gaan vormen met eenhoogte die kan oplopen tot achttien meter en eendiameter tot zeventig meter. Het werk wordt metde grootste precisie en nauwkeurigheid uitge-voerd door de eigen mensen van Famitec, wat eentot de verbeelding sprekend contrast oplevert vanpiepkleine waterpassen die uiteindelijk de kwali-teit van het immense bouwwerk bepalen.

“De afgelopen twintig jaar hebben wij in Neder-land zo'n 85% van de betontanks in de waterzui-veringsmarkt voor onder andere de water- enzuiveringssector gerealiseerd”, aldus Reid Hollema, directeur Famitec. “De opdrachtgeverszijn meestal de waterschappen, maar ook veel

aannemersmaatschappijen. In het laatste geval leveren wij dan alleen de silo's en doen de aanne-mers het totaalwerk. Recent hebben we de bouwafgerond van een drietal tanks in Garmerwolde inopdracht van het Waterschap Noorderzijlvest. Inde tanks wordt het energiezuinige Nereda-concepttoegepast, een technologie die ontwikkeld is doorde TU Delft, DHV en enkele Nederlandse water-schappen. Bacteriën, geconcentreerd in compactekorrels, zuiveren het afvalwater straks op een

biologische wijze, met een minimaal gebruik vanchemicaliën, een beperkte geur- en geluidsoverlasten een lager energieverbruik.”

Engineering van de tanks vindt plaats in Drach-ten, terwijl de betonnen prefab-elementen ge-maakt worden in Duitsland. “De tanks vanFamitec onderscheiden zich door de hoge kwali-teit van het beton, het toepassen van het voor-spanning-principe, de beproefde detailleringen en

natuurlijk onze jarenlange ervaring met de pro-ductie en installatie van prefab-elementen voorsysteemtanks. Plaatsing bij de opdrachtgeverwordt in hoofdzaak door de eigen mensen van Fa-mitec gedaan. Gebeurt het door aannemers terplaatse, dan hebben wij de supervisie. Een groei-markt is, naast Duitsland, België en Polen ookZuid-Afrika, waar we met name vanuit de mijnin-dustrie veel opdrachten krijgen. Toepassingen vanonze tanks voor de watermarkt zijn naast zuive-ringsinstallaties de opslag van industriewater,voor- en nabezinking, slibopslag, drinkwaterbuf-fers en calamiteitenopslag.”

FamitecLoswal 12, Drachten(0512) 58 90 60www.famitec.nl

Watermanagement