RNO.VIOE.2010-003 Kristof Haneca

1/6

Verslag dendrochronologisch onderzoek

Leeftijdsbepaling van de vrijheidslinde aan de parochiekerk Sint-Pieter te Lille (prov. Antwerpen). - KRISTOF HANECA

Rapporten Natuurwetenschappelijk Onderzoek, Onroerend Erfgoed

RNO.OE.2014-007

3 JUNI 2014

2/6

Rapporten Natuurwetenschappelijk Onderzoek, Onroerend Erfgoed

2014

Kristof Haneca Contactgegevens: Kristof Haneca e-mail: Kristof.Haneca@rwo.vlaanderen.be Onroerend Erfgoed Koning Albert II-laan 19, bus 5 1210 Brussel www.onroerenderfgoed.be

De uitgaven uit de reeks ‘Rapporten Natuurwetenschappelijk Onderzoek, Onroerend Erfgoed’ bevatten de ruwe data en eerste resultaten van natuurwetenschappelijk onderzoek dat werd uitgevoerd aan het agentschap Onroerend Erfgoed. Ondertussen kan bijkomende informatie, die niet beschikbaar was bij de uitvoering van de natuurwetenschappelijke analyse, de resultaten en conclusies uit dit rapport hebben bijgestuurd of verfijnd. Wij raden de lezer dan ook aan om contact op te nemen met de auteur(s) om de meest recente bevindingen van het onderzoek na te vragen vooraleer naar dit rapport te verwijzen in eigen publicaties.

© Onroerend Erfgoed

3/6

Context Op 7 mei 2014 werd een terreinbezoek gebracht aan de monumentale linde aan de parochiekerk Sint-Pieter te Lille (fig. 1 & 2). Deze linde (IHBE1: relict_id 1563) wordt aanzien als een vrijheidsboom geplant na de Belgische Onafhankelijk-heid in 1830. Om de exacte leeftijd van deze boom te bepalen werd besloten om een boorkern te nemen uit het stamhout, om via een studie van de groeiringen tot een inschatting van de werkelijke leeftijd te komen. In theorie kan de leeftijd van een boom bepaald worden door het aantal groeiringen te tellen. Elke groeiring komt in onze gematigde streken immers overeen met één groeiseizoen. Op een boorkern zijn deze jaarringen af te lezen, waarbij de buitenste, net onder de schors gelegen, volledige groeiring werd gevormd tijdens het groeiseizoen voorafgaand aan de staalname. Daardoor kunnen we met elke daaropvolgende groeiring één jaar terugtellen. Het jaar dat uiteindelijk overeenkomt met de meest centrale groeiring in de boom is dan ook de beste inschatting in welk jaar de boom is beginnen groeien, op voorwaarde dat de boorkern laag op de stam is genomen. Indien men bijvoorbeeld op 1.5 m hoogte zou boren, dan ‘mist’ men het aantal jaar(ringen) dat de boom nodig had om 1.5 m hoog te worden.

Figuur 2: De monumentale linde aan de parochiekerk Sint-

Pieter (foto links). Nemen van een boorkern uit de stam (foto

rechts) (© K. Smets | Onroerend Erfgoed).

1 IHBE: Inventaris Houtige Beplantingen met Erfgoedwaarde.

Figuur 1: Locatie van de vrijheidslinde te Lille

(51.238351° N, 4.824197° O (WGS 84)).

4/6

Staalname Met een aanwasboor (Pressler-boor met lengte 60 cm) werden twee boorkernen met een diameter van 5.15 mm uit de stam van de linde gehaald (fig. 2), op een hoogte van 100 cm boven het maaiveld. Op deze hoogte heeft de stam een omtrek van 284 cm. De stamomtrek op borsthoogte (1.5 m) bedraagt 283 cm. Een eerste boring leverde een boorkern op van 16.7 cm lang (14LIL.01), maar het hout uit het centrale gedeelte van de stam bleek echter rot te zijn; een veel voorkomend fenomeen bij oude lindes. Een tweede boorkern (14LIL.02), genomen aan de tegenovergestelde kant van de stam (kant van de Rechtestraat), heeft een lengte van 35 cm. Ook deze boorkern loopt niet van de schors tot in het merg wegens het aanwezige kernrot. De boorkernen werden na droging vastgekleefd op een houder en zorgvuldig opgeschuurd met steeds fijner schuurpapier (korrel P120 > P240 > P320 > P400 > P800 > P1200), om zo de groeiringgrenzen duidelijk zichtbaar te maken. Indien nodig werd het hout nog glad gesneden met een scheermesje of scalpel, en ingewreven met krijtpoeder om de anatomische opbouw van het hout duidelijk te kunnen observeren. Daarna werd elke groeiringbreedte tot op 0.01mm nauwkeurig opgemeten met behulp van een stereomicroscoop (vergroting x10-x90) en een meettafel (Lintab™), die via een PC verbonden is met gespecialiseerde meetsoftware (TSAPWin™). Analyse van het jaarringpatroon Op de boorkern die 16.7 cm lang is zijn in totaal 131 jaarringen af te lezen, op deze die 35 cm lang is zijn dat er 128 (fig. 3). De laatste volledige groeiring op de boorkernen werd gevormd in 2013. De oudste groeiring op de boorkern werd gevormd in 1883. Het aantal geobserveerde jaarringen is echter niet rechtstreeks te vertalen naar de leeftijd van deze boom. Het merg, in het centrum van de boomstam, werd immers niet aangeboord aangezien het centrale gedeelte van de stam rot is. Daardoor moet er een schatting gemaakt worden van het aantal nog ontbrekende ringen. Op basis van de omtrek wordt de halve diameter van de boom, op de hoogte waar de boorkern genomen is, geschat op 45.20 cm. De boorkernen verschillen sterk in lengte, maar het aantal jaarringen dat werd opgemeten is ongeveer gelijk. Dit kan erop wijzen dat de boom een excentrische groei kent, waarbij het centrum van de stam (merg) niet op de centrale as van de stam ligt. Daarom werd besloten om met de gemiddelde lengte van de boorkernen, i.e. 25.85 cm, verder te werken. Het ontbrekende deel tot aan het merg wordt daardoor geschat op 19.35 cm (= 45.20-25.85 cm). Om het aantal groeiringen te bepalen die op dit centrale stuk van de boomstam ontbreken, wordt de gemiddelde breedte van de 10 jaarringen die het dichts bij de kern liggen berekend. Deze gemiddelde jaarringbreedte bedraagt 3.13 mm per jaar, gebaseerd op beide boorkernen. Op een stuk van 19.35 cm komt dit overeen met 62 jaarringen.

5/6

Figuur 3: Jaarringpatroon van de vrijheidslinde uit Lille (blauwe en grijze lijn). Een schatting van het

ontbrekend aantal ringen (groene balk), op basis van de gemiddelde groeisnelheid van de 10 meest

centrale jaarringen en de geschatte afstand tot het merg, resulteert in een leeftijd van ca. 193 jaar.

Tellen we de schatting van het ontbrekende aantal jaarringen op bij de opgemeten jaarringen, dan komen we op een totaal van 193 ringen. Dit zou betekenen dat deze linde ca. 193 jaar oud is, en de oudste ring is gevormd in 1821. Vrijheidsboom? Het jaar waarin deze boom begon te groeien (kiemdatum) is te situeren rond 1821. Dit is echter een ruwe inschatting aangezien in het centrale gedeelte van de stam het hout rot is en de groeiringen niet kunnen opgemeten worden. De schatting gaat er vanuit dat deze linde tijdens zijn eerste 62 jaar een zelfde gemiddelde diameteraanwas heeft als in de periode 1883-1892. Tot slot moet nog opgemerkt worden dat – aangezien deze boom vermoedelijk werd aangeplant – we mogen aannemen dat de plantdatum een aantal jaar na de kiemdatum ligt. De aanplant van een boom ter gelegenheid van een speciale gebeurtenis (vrijheidsviering?) zal vermoedelijk niet uitgevoerd worden met heel jonge zaailingen of stekken. Het is aannemelijk dat plantsoen met al een zekere grootte, vorm en leeftijd werd gebruikt. Op basis van de uitgevoerde leeftijdsschatting is het zeker mogelijk dat deze boom werd aangeplant na de Belgische Onafhankelijkheid in 1830. Volgens de schatting van de leeftijd van deze boom zou dan een linde met een leeftijd van ca. 10 jaar zijn aangeplant.

6/6

Conclusies

- In het centrale gedeelte van de stam is er kernrot opgetreden, waardoor de

groeiringen niet kunnen afgelezen worden.

- Op de boorkernen zijn 131 jaarringen af te lezen.

- Een ruwe schatting van het ontbrekend aantal jaarringen in het centrum van

de boom doet vermoeden dat deze boom ca. 193 jaar oud is.