ledmagazine

PRORAIL OP WEG nAAR 100 PROCEnT LEd OP HET SPOOR

DUTCH LIGHT PRO:‘EEn GRIjZE MARKT vRAAGT OM TRAnSPARAnTIE’

SmART LIGHTING + DESIGN: ‘BREEAM-nL BIEdT KAnSEn vOOR LEd-BEdRIjvEn’

editie 17 - dec 2017

NATIONAAL LED TRENDRAPPORT:‘GEBREK ERvARInG InSTALLATEuRS vORMT PROBLEEM’

ledmagazineeditie 17 - dec 2017

VOORWOORDOpnieuw eenhistorisch jaar...05

14 COVERSTORy mAAS & HAGOORT: ‘Zonder samenwerking geen groei, zonder groei geen bestaansrecht’

BEURSSPECIALSmart Lighting + design:klaar voor nieuwe groei18LED TRENDRAPPORT 2018:‘Gebrek aan ervaring installateurs probleem’20BEURSSPECIALExposantenlijst, en plattegrond Smart Lighting + design 2018

22COLUmN ROLF HEyNENRegeerakkoord weinig ambitieus: ‘slechts’ 1 megaton besparing met verlichting

WORKSHOPS SmART LIGHTING + DESIGN‘BREEAM-nL biedt kansen voor led-bedrijven’‘Investeer in samenwerking met de wetenschap’

2527

29 DE START-UP: ARCHILUmOMaximale vrijheid bij ontwerpen voor de architect

UITGELICHTReveb geeft Royal Smit nieuw lichtTRILux voorziet Makro van ledBol.com kiest led in nieuw dC

3032 BINDENDE CyBERSECURITy-EISEN VAN KRACHT:

‘verlichting zomaar overgenomen worden door een hacker’

NIEUWSMeest geklikt, elders inde wereld en ledflitsen07

ZO HERDEFINIËREN WIJ DE staNDaaRD.

Zelfs voor standaardtoepassingen komen uw klanten tegenwoordig met de hoogste eisen, zowel qua kwaliteit als qua prijs-prestatieverhouding. Met het LEDVANCE® LED armaturen- assortiment bieden we u de mogelijkheid om volledig aan deze eisen te voldoen en uw klanten te verrassen. Uiteindelijk bieden onze LED armaturen een winnende combinatie van aantrekkelijk design, hoge efficiëntie en betrouwbare kwaliteit. Bovendien zijn ze eenvoudig te installeren, omdat we willen dat niet alleen uw klanten tevreden zijn, maar ook u.

LED aRmatuREN vaN LEDvaNcE

Bezoek ons op

LED EXPO 2018

stand c5

BENELuX.LEDvaNcE.cOm

LEDVANCE adv LUM_WAVE3_A4_NL.indd 1 23-11-2017 17:03:33

LED REVIEWde nieuwste led-producten in woord en beeld34LED-JARGONLichtexperts pratengeen abracadabra... 37DUTCH LIGHT PRO:‘Een grijze markt vraagt om transparantie’38INTERNATIONAALWereldprimeur duits gymnasium: led-lampen zorgen voor internet

41

Na led-verlichting lijkt smart lighting daarmee door de Ne-derlandse lichtsector als groeibriljant gezien te worden. Dat is ook een van de uitkomsten van het Nationaal LED Trendrap-port 2018 dat LED Magazine in samenwerking met initiatief-nemer Good! (red. de organisator van de vakbeurs Smart Lighting + Design, het voormalige LED Expo Benelux) recentelijk heeft gepresenteerd.

Dat led-verlichting grote belangstelling geniet van zowel leveranciers en installateurs als eindgebruikers blijkt wel uit de grote hoeveelheid nieuwsberichten en bezoekers die we dit jaar op onze website respectievelijk hebben mogen verzorgen en verwelkomen. Onze weblog LEDMagazine.nl heeft dit jaar wederom een gezonde groei doorgemaakt. In november werd het punt bereikt dat er in 2017 net zoveel bezoekers verwel-komd zijn als in heel 2016. Ondertussen is het aantal lezers

van de LEDFlits, de wekelijkse nieuwsbrief, gegroeid tot boven de 7.000 abonnees. Dat er dit jaar veel gebeurd is blijkt ook wel uit het jaaroverzicht met de 10 meest gelezen berichten van de website van LED Magazine (red. vanaf half december te raadplegen via LEDMagazine.nl).

Ten slotte wens ik u nu de maand december alweer begon-nen is, natuurlijk fijne feestdagen toe en hoop ik u in januari op een van de vele nieuwjaarborrels te treffen! En, niet te vergeten: speciale aanrader in deze editie is de special over de vakbeurs Smart Lighting + Design (vanaf pagina 18).

Edwin van GastelHoofdredacteur LED Magazine

VOORWOORD

AGENDAForumLED Europe | 13-14 december 2017 www.forumled.com

Lighting Days 2017 | 13-14 december 2017 www.lumiville2017.com

Amsterdam Light Festival 30 november 2017-21 januari 2018 www.amsterdamlightfestival.com

Vakbeurs Facilitair | 24-26 januari 2018 | www.vakbeursfacilitair.nl

Smart Lighting + Design 7-8 februari 2018 | www.ledexpo.nl

Global LiFi Congress | 8-9 februari 2018 www.lificongress.com

Strategies in Light | 13-15 februari 2018 www.strategiesinlight.com

VPT-vakmeeting Doeken, Licht & Audio 1 maart 2018 | www.vpt.nl

Ecobuild | 6-8 maart 2018 www.ecobuild.co.uk

Light + Building | 18-23 maart 2018 light-building.messefrankfurt.com

Salone del Mobile.Milano | 17-22 april 2018 www.salonemilano.it

OPnIEuW EEn HISTORISCH jAAR…

De lezer heeft altijd gelijk… het is een van de lessen die ik aan het begin van de eeuw op de Hogeschool voor Journalistiek geleerd heb van een voormalig hoofdredacteur van de Telegraaf. Als die lezer gelijk heeft dan zijn de lancering van slimme led-lampen door IKEA, regelgeving vanuit de Europese Unie – te weten het halogeenlampverbod en de op komst zijnde nieuwe energielabels – en het Internet of Things de belangrijkste onderwerpen van dit kalenderjaar.

ENERGIEINVESTERINGS-

AFTREK

EIA30°60°90°

25°INPUT

1-10V36W48W75W

4000K5000KOp voorraad

PARTNER VAN GROOTHANDEL EN INSTALLATEUR • COMPLEET ASSORTIMENT • UIT VOORRAAD LEVERBAAR

Bekijk ons assortiment LED verlichting op www.tronixlighting.comWij adviseren u graag | E sales@tronixlighting.com | T +31 (0)413 33 03 80

7-aderige kabel voor integratie lichtregeling of noodverlichting

Bekijk hier wat de mogelijkheden zijn voor jouw magazijn!

Tronix koppelbare lijnverlichting• Energiebesparingen tot 60%

• Snelle terugverdientijd met EIA

• Gereedschaploze koppeling

MEEST GEKLIKT In dE LEdFLITS

‘Internet of Things 2.0 aan

vooravond grootschalige uitrol’

Internet of Things 2.0 staat aan de vooravond van grootscha-lige uitrol. Binnen 3 tot 4 jaar zal het Internet of Things de status verwerven die telemanagement nu heeft.’ Aan het woord is Willem van Leusden van Ziut. Van de 3,6 miljoen lichtmasten in Nederland heeft Ziut er 1,3 miljoen in beheer. Daarmee is het bedrijf een cruciale schakel in de uitrol van het In-ternet of Things in de openbare ruimte.

Philips onthult SlimBlend

led-armatuur

Philips heeft aangekondigd dat zijn nieuwe led-armatuur Slim-Blend per direct beschikbaar is. Vast-goedbedrijf CBRE Group is het eerste bedrijf dat in zijn kantoor in Madrid het armatuur in gebruik heeft genomen. CBRE’s kantoor van 1.000 vierkante meter wordt volledig uitgerust met de SlimBlend led-armaturen. De terug-verdientijd bedraagt voor het bedrijf 3 jaar. De led-armaturen SlimBlend hebben een levensduur van 50.000 uur.

Regeerakkoord:

1 megaton CO2 besparen

via zuinigere verlichting

In het regeerakkoord heeft het kabi-net de ambitie geformuleerd om via de uitrol van zuinigere verlichting in de periode tot en met 2030 1 megaton CO2 te besparen. Achtergrond van de maatregel is het doel om de uitstoot van broeikasgassen met 49 procent te verminderen in 2030. Dat is ambitieu-zer dan de Europese verplichting die ‘Parijs’ Nederland oplegt. Het bete-kent dat het kabinet streeft naar een extra CO2-reductie van 56 megaton. 1 megaton moet hierbij gerealiseerd worden door de toepassing van ener-giezuinigere verlichting.

Wilt u zich abonneren op de wekelijkse e-mailnieuwsbrief van LED Magazine? Surf dan nu snel naar de website www.ledmagazine.nl en vul het aanmeldformulier in!

01

02

03

Het nieuwe restaurant Emma in Eindho-ven is geopend. Op zichzelf niet bijzon-der, ware het niet dat het restaurant in zijn eigen horecaruimtes groenten kweekt door middel van trolleys met led-verlichting. Restaurant Emma heeft een kleine kaart die continu wordt aangepast aan wat er voorradig is. De groenten

en kruiden die worden gebruikt door het restaurant, worden in het restau-rant zelf gekweekt. Hierdoor hebben de bezoekers van het restaurant zicht op de productie van de groenten en kruiden. Om de groenten te kunnen kweken, heeft restaurant Emma gekozen voor de LED Growing Trolleys van Light4Food.

Eindhovens restaurant kweekt in restaurant groente met led-trolleys

Light + Building 2018: nieuwe thema’s en 2.600 exposanten ‘Connected – Secure – Convenient’ is het nieuwe motto van de komende Light + Buil-ding-beurs, die gehouden zal worden met nieuwe hoofdthema’s, een nieuwe speciale tentoonstelling en een extra expositiehal. De beurs vindt plaats in Frankfurt am Main van 18 tot 23 maart 2018. Alle marktleiders hebben zich volgens de beursorganisa-tie reeds geregistreerd voor de beurs. In

totaal worden 2.600 exposanten verwacht, die hun nieuwste producten en innovaties op het gebied van verlichting, elektrische technologie en huis- en gebouwautoma-tisering zullen lanceren. ‘Light + Buil-ding is de plaats voor belangrijke ideeën en beslissingen’, aldus de organisatie. ‘Daarom zijn we verheugd over de posi-tieve respons van de exposanten. Zo zijn

we ervan verzekerd dat de komende editie van Light + Building nog eens zijn onver-gelijkbare rol als leidende beurs voor de sector zal onderstrepen.’ De redactie van LED Magazine zal in de maart 2018-editie van het tijdschrift uitgebreid vooruitblikken naar vakbeurs Light + Building 2018 met bijzondere aandacht voor de Nederlandse bedrijven die acte de présence geven.

Op de cover: Schréder levert led ProRail ProRail is gestart met het vervangen en verduurzamen van de verlichtings-installaties op rangeerterreinen. De led-verlichting wordt geleverd door Schréder. De led-verlichting van Schréder zal worden toegepast op de rangeerterreinen in Arnhem, Heerlen, Hengelo, Onnen en Roosendaal.

ENGIE Cofely mag de energieprestatie verbeteren van 27 gemeentelijke en pro-vinciale scholen in de regio Luik. In totaal gaat het om 50 gebouwen die onder meer led krijgen. Het project is een primeur voor België. In scholen betekenen ver-warming en elektriciteit een grote hap uit het budget. Het verbruik beter beheren is noodzaak. Vandaar dat in de regio Luik een pilotproject voor energetische renovatie van openbare gebouwen werd

opgestart: RenoWatt. Door in het project te stappen, verbinden gemeentelijke en provinciale scholen zich ertoe om hun verbruik terug te dringen en hun CO2-afdruk te verkleinen. Om hen daarbij te helpen, ondertekende ENGIE Cofely een energieprestatiecontract (EPC) voor de renovatie en het onderhoud van 50 gebouwen, verdeeld over 27 onderwijs-instellingen. Dit EPC is een primeur voor de scholen in België.

ENGIE voorziet 27 onderwijsinstellingen van led-licht

Wecycle lanceert 2 websites die mensen informeren over wat ze kunnen doen met gebruikte elektrische apparaten of ener-giezuinige lampen: watismijnapparaat waard.nl en watismijnlampwaard.nl. Deze hebben volgens de organisatie namelijk al-tijd nog een waarde. Repareren, verkopen, weggeven of inleveren voor recycling zijn daar voorbeelden van. Wecycle wil mensen helpen om goede keuzes te maken en wil voorkomen dat consumenten gebruikte apparaten en lampen weggooien.

‘watismijnlampwaard.nl’ moet weggooien lampen voorkomen

Landal GreenParks bouwt vakantiepark met led Landal GreenParks breidt uit met een park in Noord-Brabant: Landal Kaatsheuvel, op steenworp afstand van de Efteling en Sa-faripark Beekse Bergen. Het vakantiepark, dat wordt gebouwd door VolkerWessels-onderdeel Van de Ven, krijgt 104 vakantie-woningen met led-verlichting. Van de Ven Bouw en Ontwikkeling is inmiddels gestart

met de verkoop van de recreatiewonin-gen. Volgens planning worden in 2019 de eerste gasten in het park verwelkomd. Direct vanaf de opening krijgt het park het Green Key Gold-certificaat uitgereikt voor duurzaamheid, waaronder gescheiden afvalinzameling, zonnepanelen en het gebruik van led-verlichting.

6 ledmagazine 7ledmagazine

AAA-LUX heeft zijn nieuwe pand in Eindhoven geopend waar sinds begin dit jaar led-schijnwerpers worden geprodu-ceerd. AAA-LUX was in 2009 als eerste ter wereld in staat om conventionele sportveldverlichting te vervangen door led-schijnwerpers. Inmiddels heeft AAA-LUX voet aan de grond in 35 landen. Een groter pand was nodig om alle bedrijfsfuncties op één plek te kunnen samenvoegen, inclusief de productie van de led-armaturen.

AAA-LUX opent nieuwe fabriek in Eindhoven

American Tower Corporation wil

led-lantaarnpaal met 5G

American Tower Corporation gaat samenwerken met Philips Lighting om slimme led-verlichting te vercommercia-liseren in Amerika. De 2 bedrijven werken aan een led-lantaarnpaal met een 4G of 5G-verbinding. Deze lantaarnpalen willen de 2 bedrijven langs wegen en op parkeerplaatsen installeren en zo de toegang tot draadloos breedbandinternet verbeteren in stedelijke omgevingen en deze bovendien energiezuinig verlichten met led-lampen. Volgens consultancybe-drijf Strategies Unlimited is minder dan 1 procent van de 44 miljoen straatlantaarns in de Verenigde Staten ‘connected’.

Londenaren wekken zelf stroom

voor led-verlichting op

De Bird Street in Londen heeft een bijzondere innovatie: Londenaren wekken er zelf stroom op voor onder meer de aanwezige led-verlichting. Dit doen zij door het lopen op straat… Winkelende burgers die door te wandelen stroom opwekken voor de openbare verlichting. Zitbanken en verf die vervuilde stadslucht zuiveren. Het zijn maar enkele technolo-gische vernieuwingen in de pas geopende duurzame winkelstraat in Londen, op 100 meter van Oxford Street.

nH Hotel Group presenteert Mood Rooms

NH Hotel Group en Philips Lighting hebben Mood Rooms gepresenteerd. Gasten kunnen hiermee in hun hotel-kamer met iPad het licht, de muziek, de gordijnen en de temperatuur naar eigen behoefte aanpassen. In samen-werking met Philips Lighting heeft NH Hotel Group haar idee van het ‘hotel van de toekomst’ in Madrid onthuld. Voor het eerst kunnen gasten in 4 Mood Rooms in NH Collection Eurobuilding hun verblijf zelf inrichten, wanneer ze met de iPad bijvoorbeeld verlichting en temperatuur naar persoonlijke voor-keur instellen. Deze roomflex-techniek zal daarnaast vanaf begin 2018 in NH Collection Berlijn Mitte Am Checkpoint Charlie beschikbaar zijn. Met de emo-tional shower kunnen geluid, licht en waterstroom worden afgestemd op wat de gast wil: een ontspannende douche of een energieboost om de dag goed mee te beginnen.

Osram voorziet Sint-Pietersbasiliek

van led-verlichting

Osram voorziet de Sint-Pietersbasiliek van led-verlichting. De nieuwe verlich-ting die komend jaar in gebruik geno-men wordt, zorgt voor een energiebe-sparing van 85 procent. Osram voorzag vorig jaar al het Sint-Pietersplein, het plein in Vaticaanstad waaraan de Sint-Pietersbasiliek zich bevindt, van led-verlichting. De Sint-Pietersbasiliek – die ongeveer 190 meter lang is – biedt ruimte aan maximaal 20.000 mensen. Het hoogste punt van de koepel bevindt zich op 136 meter. De led-verlichting kan aangepast worden aan de gelegen-heid wanneer het gebouw in gebruik is. Het verlichtings- en installatieproject moet klaar zijn voor Kerstmis 2018.

Philips Lighting en Amazon

gaan samenwerken

Philips Lighting heeft bekendgemaakt dat het zijn samenwerking met Amazon heeft uitgebreid voor smart homes. Klanten die een Echo Plus aanschaffen, ontvangen een Philips Hue-lamp. Philips Hue kan aan- en uitgezet worden, en gedimd of meer licht geven door gesproken op-drachten, dankzij de integratie met Echo Plus, die een ingebouwd smarthomehub biedt voor het eenvoudig bedienen van de Philips Hue. Echo Plus maakt verbinding met compatibele smarthome-apparaten gemakkelijk en zorgt voor verbinding met de Amazon Alexa-app.

SAS Experience Lounge moet

met led jetlags bestrijden

Op Oslo Gardemoen Airport helpt Philips Lighting reizigers hun jetlag te bestrijden door het gebruik van de Scandinavian Airlines Systems (SAS) Experience Lounge. De nieuwe lounge beschikt over architectonische verlichting en zoge-naamde focuskamers, uitgerust met Philips led-verlichtingssystemen. Gasten kunnen de verlichting aanpassen aan hun behoeften. Er is ook een kamer met speciaal daglicht om de gasten energie te geven voordat ze vliegen. SAS biedt in totaal 19 lounges op luchthavens in de Scandinavische regio, Europa en de Verenigde Staten, die beschikbaar zijn voor klanten die reizen in SAS Plus of SAS Business en voor alle EuroBonus Diamond of Gold Members.

ELdERS In dE WERELd...

Samenwerking Schréder en Huawei: Shuffle Site gelanceerdSchréder en Huawei hebben op het achtste Global Mobile Broadband Forum de Shuffle Site gelanceerd en daarmee tegelijkertijd hun samenwer-king wereldkundig gemaakt. De Shuf-fle Site is een multifunctionele verlich-tingskolom gezamenlijk ontwikkeld door de twee bedrijven. Shuffle Site is gebaseerd op Schréders modulaire Shuffle-systeem en de Huawei Outdoor Small Cell om er voor te zorgen dat de volgende generatie connectiviteit toegankelijk is voor iedereen. Met straatverlichting beschikbaar in bijna de gehele stad, aangesloten op een voeding en regelmatig onderhouden, zijn zij volgens de twee bedrijven het ideale multi-applicatieplatform voor smart city ontwikkelingen. Schré-der lanceerde het modulaire Shuffle verlichtingssysteem in 2015. De Shuffle kan controlesystemen, luidsprekers, bewakingscamera’s, hotspots, elektri-sche voertuig opladers, bewegwijze-ring en nog veel meer slimme diensten integreren om steden te helpen bij het leveren van connectiviteit.

Topfonds Gelderland heeft geïnvesteerd in Volgroen. Door investering vanuit Topfonds Gelderland kan Volgroen een impuls geven aan de uitrol van zijn led-leasepropositie in Gelderland. Vol-groen financiert de energiebesparende producten waarbij de klant maandelijks leasebetalingen doet en op termijn eigenaar kan worden van de installatie. Volgroen richt zich op projecten van 2.000 tot 200.000 euro voor energiebe-sparende maatregelen, voornamelijk led-verlichting en zonne-energie. De investering vanuit Topfonds Gelderland wordt verstrekt door fondsmanager Oost NL. Via een uitgebreid en groei-end netwerk van meer dan 70 partners biedt Volgroen de leaseproducten aan. Volgroen is in 2011 opgericht door Emiel van Sambeek en Jan-Willem Martens.

Topfonds Gelderland investeert in Volgroen

9ledmagazine

LEDVANCE gaat het nieuwe verlich-tingsseizoen in onder het motto ‘Full glass, full quality’ met een nieuwe led-lampenrange die breed inzetbaar is. Daarnaast heeft LEDVANCE het portfolio van led-lampen uitgebreid met de focus op extra functies. Zo hebben PARA-THOM-lampen een geïntegreerde bewe-gingssensor met een groot bereik om de veiligheid van gebruikers te vergro-ten, en automatische uitschakeling om energie te besparen. LEDVANCE is met efficiëntie, technologie, vakmanschap, lichtkwaliteit en design in staat maat-werkoplossingen te bieden aan instal-lateurs en hun klanten. Een voorbeeld hiervan is de nieuwste generatie OSRAM led-reflectorlampen die een nominale

levensduur hebben tot 40.000 uur en dankzij de innovatieve single-optic-tech-nologie een homogene lichtverdeling bieden. Het gebruik van visueel aantrek-kelijk glas maakt deze led-lamp geschikt voor gebruik in open armaturen. Het LEDVANCE-assortiment bevat nu 76 full glass led-reflectorlampen met gelijk-soortige afmetingen, lampvoeten en vervangingswattages als halogeenspots. Dit maakt het eenvoudig om over te schakelen op led-technologie. LEDVAN-CE heeft ook het assortiment led-buizen uitgebreid. De volledige collectie - met uitzondering van SubstiTUBE Connected - is nu verkrijgbaar in 100 procent glas. Installateurs en groothandelaren kunnen kiezen uit een totaal van 65 modellen.

LEDVANCE introduceert nieuwe range led-lampen

Homey activeert Zigbee ondersteuning voor IKEA Trådfri en Osram Lightify

Homey, het smarthomeplatform van het Nederlandse bedrijf Athom, heeft vanaf heden ondersteuning voor Zigbee geacti-veerd middels een software-update naar Homey v1.5. Dit betekent dat Homey nu ook met Zigbee-apparaten communiceert. Onder andere veel populaire slimme verlichting maakt gebruik van Zigbee. Zo ondersteunt Homey naar eigen zeggen nu als eerste smarthomeplatform de slimme led-verlichtingslijn Trådfri van IKEA. Daar-naast worden de Zigbee-lijn van KlikAan-KlikUit, Osram Lightify-lampen en ver-lichting van het merk INNR ondersteund. ‘Wij zagen reeds vanaf de ontwikkeling van Homey dat Zigbee een belangrijke

technologie was om te ondersteunen’, legt Emile Nijssen, creatief directeur van Athom, uit. ‘Daarom hebben we vanaf de allereerste Homey de elektronica voor Zigbee ingebouwd en getest.’ Nu wordt deze dus via een software-update geactiveerd, een praktijk die vaker wordt toegepast. ‘Nu is niet alleen de techno-logie er, maar ook de producten’, licht Stefan Witkamp, commercieel directeur, toe. ‘Alles in huis verbonden’ is zowel de slogan als de visie achter Homey. ‘We zagen dat er steeds meer draadloze en slimme apparaten op de markt kwamen, die niet of slecht met elkaar samenwer-ken’, aldus de oprichters.

In parkeertoren P4 van de RAI in Am-sterdam heeft Veko, in samenwerking met Bosman Installatietechniek, in 7 lagen dynamische led-verlichting ge-plaatst. De multifunctionele parkeer-ruimte is ook inzetbaar als beursvloer of kantoorruimte. Veko heeft een led-oplossing geleverd die zich aanpast aan deze verschillende toepassingen.

SPIE, Ziut, Alliander en Enexis Groep heb-ben de definitieve koop- en verkoopover-eenkomst getekend. Ziut valt nu officieel onder SPIE. De Autoriteit Consument & Markt (ACM) besloot eerder al dat SPIE Nederland Ziut mag overnemen. Er blijft na de overname volgens de ACM voldoen-de concurrentie over. Ziut blijft in de hui-dige vorm bestaan. Dat betekent dat alle medewerkers van Ziut in dienst blijven.

Overname Ziut afgerond

Het Amsterdamse R&D bedrijf Se-aborough heeft een subsidie toegekend gekregen voor de ontwikkeling van nieuwe nanomaterialen voor effectie-vere uv-b lichttherapiebehandelingen tegen huidaandoeningen. De CHIPP-subsidie die is verstrekt door de Neder-landse Organisatie voor Wetenschap-pelijk Onderzoek (NWO) is bedoeld voor publiek-private samenwerkingsvormen, in dit geval Seaborough met Universiteit Utrecht en Rijksuniversiteit Groningen. De nieuwe materialen voorkomen dat de gezonde huid een overdosis aan uv-straling ontvangt, wat op dit moment een limiterende factor is in de effecti-viteit van lichttherapie en grote veilig-heidsrisico’s met zich meebrengt.

Seaborough start samen met wetenschap onderzoek naar lichttherapie huidziekten

VEKO levert led aan RAI

8 ledmagazine

lichtflitsenkort nieuws

De start-up GROWx, initiatief van John Apesos en Jens Ruijg, heeft als doel om in 2025 de helft van Amsterdam (kiem)groenten en salades te leveren. Het is de eerste vertical farm in Amsterdam. In de toekomst wordt de vertical farm, de plek waar onder volledig gecontroleerde omstandigheden met led-licht voedsel wordt verbouwd in kassen van meters hoog, uitgebreid.

Saled heeft onlangs alle conventio-nele verlichting van het in Den Dolder gevestigde Hoffland vervangen door led-verlichting. Het kantoorpand, de werk-plaats en het buitenterrein van het bedrijf zijn voorzien van led. In totaal zijn meer dan 160 led-lampen geplaatst door een installatieteam van Saled. Door de totale omzetting gaat Hoffland 23.970 kilo-wattuur per jaar besparen. Ten opzichte van de oude verlichting betekent dit een energiebesparing van ruim 65 procent.

Eleqtron heeft het lichtplan ontworpen voor Blokweg Financieel Adviseurs. In het lichtplan kwam Qbright led-verlichting als keuze naar voren voor de kantoorruimtes met een kleurtempera-tuur van 4.000 kelvin. Voor in de koffie-ruimte koos Blokweg voor gekleurde led-panelen, waarmee de kleur en de intensiteit via een afstandsbediening of een smartphone steeds kunnen wor-den aangepast.

Exaltation heeft in opdracht van Vendix Retailprojecten de verlichting verzorgd van WKD kappers in Venray. De verlich-ting is naar aanleiding van het lichtplan van Vendix en advies van Exaltation tot stand gekomen. De verlichting bestaat uit spots en stralers van 4.000 kelvin.

Innolumis heeft led-armaturen van het type Ariane geleverd voor een aantal par-keerplaatsen van FedEx nabij het Franse vliegveld Charles de Gaulle bij Parijs. FedEx, gevestigd op Charles de Gaulle, is een wereldwijd actieve dienstverlener op het gebied van zee- en luchtvracht. Het bedrijf koos na een strenge selectieronde voor de nieuwe verlichting van een aantal van zijn parkeerterreinen voor het ke-gelarmatuur van Innolumis vanwege het energieverbruik, de vorm en de prijs.

Green Purchase heeft de opdracht ontvangen om de opslaghallen van het MAC-3PARK aan de Bolderweg te Almere te voorzien van led-verlichting. De huur-der van de opslaghallen LIS Logistics is voorzien van led-verlichting, een bespa-ring op energieverbruik en een bijdrage aan de reductie van CO2-uitstoot. De bestaande lichtlijnen zijn omgebouwd conform de normeringen door Van den Hoogen engineering uit Bunschoten.

Industrielicht heeft voor het hoofd-pompstation van Rotterdam Antwerpen Pijpleiding (RAPL) een nieuwe led-lichtinstallatie geleverd. Deze bestaat uit 3 kantelbare lichtmasten met elk 4 led-stralers van 162 watt. RAPL pompt sinds 1971 ruwe aardolie via een 100 kilometer lange pijpleiding van Rotter-dam naar Antwerpen. RAPL werkt 24 uur in continue dienst waarmee maximaal 110 miljoen liter ruwe olie per dag kan worden getransporteerd.

Jacs Koopman heeft led-verlichting gele-verd aan Product Plus Reclamebureau. ‘Het is weer eens wat anders dan een standaardsysteemplafond, trackspots in een kantoor’, aldus Jacs Koopman. Bij Product Plus Reclamebureau werd gekozen voor zwarte spots op een strak wit plafond. De ColourDrop-spots zorgen voor een warm lichtbeeld en een goede lichtverdeling dankzij de Camita-lenzen. Lichtadvies en levering is uitgevoerd door Mato Verlichting.

De BIG WHITE 2018-catalogus van SLV Nederland is gepresenteerd. Het jaar 2018 zal voor SLV een speciaal tintje heb-ben, omdat het 10-jarig jubileum van de BIG WHITE-catalogus wordt gevierd. De ‘grote witte’ catalogus met het verlich-tingsassortiment van het Duitse merk is al jaren een begrip in de markt. Net als voorgaande edities bevat de nieuw-ste uitgave veel nieuwe producten en innovaties; ditmaal meer dan 500. In het bijzonder op het vlak van verlichting voor buiten, hotels, winkels en kantoren.

Lumosa heeft led-verlichting geleverd aan de Duitse hockeyclub Bremen HC. Het is de vierde topclub na TSV Mannheim, de UHC Hamburg en de Düsseldorfer HC met

led-verlichting. In totaal leverde Lumosa 6 lichtmasten die voorzien zijn van 14 armaturen. De geplande gemiddelde verlichting is 200 lux en de gemiddelde verlichtingslicht is 120 lux. De verlich-tingssterkte bij het 7 meter punt is 95 lux.

Maas & Hagoort gaat de verlichting leveren voor het Hyperion Lyceum in Amsterdam. Ook de volledige engineering van dit project nemen zij op zich. Ector Hoogstad Architecten (EHA) heeft het ge-bouw ontworpen. Daglicht is in het atrium volop aanwezig. Ook in de andere ruimtes speelt licht een belangrijke rol. Studeren kan niet zonder goed licht, daarom heeft de engineer van Maas & Hagoort hier rekening mee gehouden bij het opstellen van het lichtplan. Maas & Hagoort gaat de verlichting voor dit gymnasium leveren.

Het lifesciencesbedrijventerrein Pivot Park in de Brabantse gemeente Oss is van led-verlichting voorzien. Innolumis heeft de oranjekleurige led-verlichting geleverd. Aangezien de openbare ruimte nabij de fabrieken van MSD en het Osse stationsgebied geheel is verlicht door Innolumis-verlichting, lag de keuze om dit type verlichting ook door te trekken op het aanpalende Pivot Park voor de hand.

Saled heeft 3 Europese vestigingen van Smiths Medical voorzien van led-verlichting. De producent van medische producten heeft vestigingen in Nijmegen, Fraureuth (Duitsland) en Latina (Italië). Saled verving bij de vestiging in Nijmegen ruim 2.200 conventionele lampen – waar-van het grootste gedeelte tl-verlichting van 58 watt – door led-tubes, downligh-ters en plafonnières. Dit zal uiteindelijk een energiebesparing opleveren van 282.100 kilowattuur per jaar.

In de nieuwe winkel van Decathlon in Alk-maar hangt het lineaire 2 meter led-ar-matuur van Veko. In totaal is er 800 meter gemonteerd in 3 dagen tijd. De verlichting heeft een geïntegreerde noodverlichting van 20 lux. Decathlon was al een tijd op zoek naar led-verlichting waarbij de klant niet verblind wordt als deze erin kijkt. Juist bij de vestiging Alkmaar lag de na-druk hierop, omdat de lichtlijnen relatief laag boven de productschappen komen.

2018: nieuwe recycleverplichting voor ledarmaturenRetailers die zelf specifieke typen ledverlichting importeren en deze aanbieden aan consumenten, krijgen in augustus 2018 te maken met nieuwe wetgeving ten aanzien van inzameling en re-cycling. Dat kan inhouden dat registratie bij LightRec Nederland een verplichting wordt.

Wie ledverlichting produceert of importeert en levert aan zake-lijke klanten op de Nederlandse markt, is al sinds jaar en dag verplicht zich te registreren bij LightRec Nederland. Dit geza-menlijk initiatief van de fabrikanten en importeurs van energie-zuinige verlichtingsapparatuur en –armaturen is opgericht om als collectief te komen tot een zo efficiënt mogelijke inzameling en recycling van dit type lichtbronnen. Registratie bij LightRec Nederland houdt in dat automatisch is voldaan aan de wettelijke verplichting om verkochte verlichtingsapparatuur en -armatu-ren aan het eind van de levensduur ook weer in te zamelen.

Nieuw is dat die verplichting in augustus 2018 wordt uitgebreid. Niet voor lampen (die bestond al), maar wel voor armaturen. Niet alleen professionele lichtarmaturen, maar ook gewone consumentenarmaturen (denk aan led-keukenspots en andere ledinairs) moeten dan worden aangeboden voor recycling. Voor retailers die inkopen via een of meerdere groothandels veran-dert er niets. Maar wie zelf dit soort ledinairs importeert en deze levert aan consumenten, valt straks ook onder de wettelijke regeling en moet zich dus aanmelden bij LightRec Nederland.

Een groot deel van de materialen die verwerkt zijn in een ledlamp kan worden teruggewonnen. LightRec Nederland is verantwoor-delijk voor de inzameling van deze waardevolle afvalstroom. Samen met haar uitvoeringsorganisatie Wecycle heeft LightRec daartoe een inzamelstructuur opgezet, voor zowel consumenten als professionals zoals verlichtingsinstallateurs. De kosten van deze landelijke inzamelstructuur worden uiteindelijk gedragen door de producenten en importeurs van energiezuinige lampen. ‘Zij betalen als deelnemer aan LightRec een klein bedrag over ie-dere lamp of armatuur die ze op de markt brengen’, legt LightRec directeur Gied Van Hoorn uit. ‘Vandaar de registratieverplichting: onze inzameldoelstellingen worden vastgesteld op de hoeveelhe-den “put on market”. Iedere importeur en producent betaalt naar rato mee aan de inzameling en recycling.’

Wereldvakbeurs voor licht en gebouwentechniek

18 t/m 23. 3. 2018 Frankfurt am Main

Met lampen die de laatste designtrends volgen bent u morgen zeker van succes. Kom inspiratie opdoen in de grootste lichtshowroom ter wereld.

Op ruim 150.000 m2 gaan design en techniek geheel in elkaar op – bereidt u zich er maar op voor! Inspiring tomorrow.

www.light-building.com info@netherlands.messefrankfurt.comTel. +31 (0) 70 262 90 71

Mooi en succesvol: Design omarmt techniek

6588

2-01

9_LB

_aes

thet

isch

_LED

_Mag

azin

e_90

X26

7 •

FOG

RA

39

• C

MY

K •j

w:2

5.10

.201

7

DU

: 13.

11.2

017

Nie

derla

nde

HET nIEuWS In CIjFERS

In de periode 2017-2026 worden alle lam-

pen in de gemeente Epe vervangen door led-lampen. In eerste instantie gaat het om 1.000 van de in totaal 5.760 armaturen.

Aannemer Heijmans heeft in Gilze en Rijen een groot deel van

de openbare verlichting door led-lam-pen vervangen. Het gaat om ruim 3.000 armaturen die 10 jaar of ouder zijn.

Mechelen investeert dit jaar 1,3 miljoen euro in openbare

led-verlichting. Na de invoering van led-verlichting in de binnenstad in 2012 is opnieuw een grote vernieuwings-operatie gepland. In totaal worden 431 lampen en armaturen vervangen.

Modernista heeft opdracht ontvangen voor het leveren

van 488 Essenze-armaturen voor de gemeente Uithoorn. Modernista lever-de enkele jaren geleden al hetzelfde type armaturen aan de gemeente.

OVLNL en de NSVV hebben overeen-

stemming bereikt over de nieuwe praktijklijn openbare verlichting; de NPR13201:2017. Dit is het resultaat van een speciale werkgroep met stakehol-ders van beide organisaties.

Provincie Flevoland plaatst in de komende periode led-

verlichting langs provinciale wegen.Provincie Flevoland vervangt 650 licht-punten langs de provinciale wegen door dimbare led-verlichting.

Saled heeft opnieuw ruim 2.000 led-licht-

bronnen geleverd aan de gemeente Oldambt. De installatie van de lampen is uitgevoerd door Ziut, die eerder dit jaar al zo’n 2.600 Saled PS-L-lampen plaatste in Oldambt.

Op het Besterdplein heeft de ge-meente Tilburg 2 lantaarnpalen la-

ten plaatsen waarin zonnepanelen zijn verwerkt. De Soluxiopalen staan als proef op het plein. Alle zonne-energie wordt opgeslagen in accu’s in de mast.

De gemeente Tilburg en Dynniq hebben in opdracht van de provincie Noord-Brabant een app gelanceerd waarmee fietsers sneller en langer groen licht krijgen: CrossCycle. De app werkt als een detec-tiemiddel: als een fietser met de app het kruispunt nadert, wordt de groentijd zoveel

mogelijk verlengd of springt het (led-)ver-keerslicht sneller op groen, zodat de fietser niet hoeft te stoppen. Als het systeem een groep fietsers detecteert, krijgt de groep zelfs prioriteit op het overige verkeer. Het is voor het eerst dat een dergelijke app voor fietsers in gebruik wordt genomen.

Tilburg en Dynniq lanceren fietsers-app voor langer groen licht

De proeftuin Licht Eckart-Luytelaer in de wijk Woensel in Eindhoven is officieel geopend. Het parkachtige gebied heeft nieuwe (deels interactieve) verlichting en een slimme beweegroute voor wandelaars en hardlopers. Philips en Heijmans startten afgelopen december met het verslimmen van de openbare verlichting in de gemeen-te Eindhoven. De proeftuin maakt hier onderdeel van uit. Een van de elementen in de proeftuin is de nieuwe verlichting. Door het wandelpad subtiel te verlichten kunnen wandelaars en trimmers langer genieten van de prachtige natuur, zeker in de winter. Om onnodig verbruik te minimaliseren, brandt de verlichting niet de hele nacht. Op een afgesproken tijdstip gaat het licht uit, om daarna alleen geleidelijk weer aan te gaan als er iemand langsloopt.

Eindhovense proeftuin Licht Eckart-Luytelaer geopend

‘Led-verlichting nodig langs alle Vlaamse gemeentewegen’De Vlaamse steden en gemeenten laten miljoenen aan besparingen in openbare verlichting liggen. De Vlaamse parle-mentsleden Andries Gryffroy en Bart Nevens pleiten voor een snelle over-schakeling op led-verlichting. Vlaande-ren telt in totaal 1,5 miljoen ‘lichtpunten’ op de openbare weg. 80 procent daarvan staat op gemeentewegen en -pleinen. Zij kosten de lokale overheden jaarlijks 128 miljoen euro, waarvan 104 miljoen naar

de energiekosten gaat. ‘Overschakelen op led-verlichting kan dat kostenplaatje met 32 miljoen euro per jaar doen da-len’, stelt Gryffroy. ‘Vanaf 2020 worden de huidige oranje lampen sowieso niet meer geproduceerd’, vult Bart Nevens aan. ‘Als we die vervangen, kunnen we dat dus beter op een slimme manier doen.’ Overal op de openbare weg om-schakelen naar led-verlichting zou zo’n 450 miljoen euro kosten.

1.000

1,3

488

13201

650

HET nIEuWS In CIjFERSdE OPEnBARE RuIMTE:

13ledmagazine

10

2

Koop Mean Well Direct Online!

2.000

De wereld mooier, beter éneffi ciënter verlichten met duurzameLED-lichtoplossingen

Met een breed programma aan hoogwaardige LED lampen

brengt Adurolight niet alleen licht, maar ook verlichting. Zo

zorgen we voor lagere energiekosten en realiseren we met

de juiste kleurtemperatuur een beter leefmilieu en meer

productiviteit. Onze LED lampen zijn voorzien van hoogwaardige

componenten en materialen waardoor we kwaliteit en een lange

levensduur kunnen garanderen. Met een enthousiast team van

adviseurs, productspecialisten en dealers helpen we u graag

verder met het maken van uw lichtplannen of berekeningen.

Meer weten? Kijk op adurolight.nl of bel ons op +31(0)523 687 555

Innovatie | Toewijding | Perfectie

14 ledmagazine 15ledmagazine

‘ZOndER SAMEn- WERKInG GEEn GROEI, ZOndER GROEI GEEn BESTAAnSRECHT’Iedere editie besteedt LED Magazine aandacht aan innovatieve bedrijven uit de Nederlandse led-industrie. Tijdens deze editie komt Willem-Jan Zwemer, commercieel directeur bij het snelgroeiende Maas & Hagoort uit het Zeeuwse Kapelle, aan het woord. Zwemer: ‘Zonder goede samenwerking is er geen groei mogelijk en zonder groei hebben wij geen bestaansrecht.’

aas & Hagoort geldt als een onafhankelijk lichtspe-cialist binnen de led-industrie die lampen, armaturen

en complete led-systemen levert. Het Zeeuwse bedrijf kan alle facetten van een verlichtingsproject op zich nemen: van calculatie tot ontwerp, installatie, financiering en exploitatie van een lichtinstallatie. De onderneming geldt als één van de snelst groeiende bedrijven van Zuid-Nederland, getuige een top-30-notering in de recente FD Gazellen bedrijvenlijst van het Financieele Dagblad.

Menselijk kapitaalAlleen bedrijven met een omzetgroei van meer dan 20 pro-cent over de afgelopen drie jaar komen in aanmerking voor een nominatie. Ongeveer twee derde van de omzet van het bedrijf is afkomstig uit nieuwbouwprojecten. Het overige deel zijn renovatieprojecten, waarbij het vaak gaat om kantoren, scholen, horecapanden en overheidsgebouwen. Voorbeelden van aansprekende klanten zijn de BAM Groep, Ballast Nedam, Strukton, Heijmans, Homij, Kropman en Unica. Commercieel

directeur Willem-Jan Zwemer verwacht de komende jaren door de economische groei veel kansen, zeker ook voor zijn organisatie. Hij gaat in op het aspect groei. Zwemer: ‘Groei is noodzakelijk om bestaansrecht te hebben, maar we willen graag bewúst groeien. We maken als onderneming elke vijf jaar een strategische foto van de organisatie: waar willen we naartoe met dit bedrijf? Dat toekomstbeeld redeneren we te-rug naar de situatie nu en het wordt vertaald naar financiële, organisatorische en technologische doelstellingen. Zo willen we onze omzet tot 2020 verdubbelen. Dat is alleen mogelijk door continu toegevoegde waarde te leveren in de keten. Toe-gevoegde waarde leveren we met onze producten, maar ook door een intensieve ketensamenwerking met onze klanten en partners. Onze bedrijfsprocessen moeten we steeds optima-liseren en afstemmen op de behoeften van de doelgroep. Als Zeeuwen geloven we sterk in de kracht van onze mensen. Onze bedrijfsslogan “Samen verlichten wij uw werk” is be-wust gekozen, want wij verlichten het werk voor onze klanten letterlijk en figuurlijk.’

InnovatiebehoefteOm blijvend toegevoegde waarde te leveren, is de behoefte om te innoveren in de led-industrie volgens de ondernemer zeer hoog. Zwemer: ‘We moeten élk kwartaal met een in-novatie komen om voorop te blijven lopen in een dynamische markt.’ Hij noemt een aantal innovaties waarmee Maas & Hagoort zijn positie in de led-markt verstevigt. Zo wordt de voornaamste klantengroep, circa 4.500 installateurs ver-spreid over heel Nederland, ontzorgd met een montageser-vice. Zwemer legt uit: ‘Eén van de grootste knelpunten die zij ervaren is een groot gebrek aan goed opgeleid technisch personeel. Die schaarste leidt tot oplopende kosten, waar-door projecten duurder worden.’

Pay per luxTen tweede zet het bedrijf vol in op lichtapparatuur die gekop-peld wordt aan het internet en draadloze netwerken. Zwemer vertelt hoe zijn bedrijf inspeelt op deze Internet-of-Things-trend: ‘Led-lampen worden alleen maar slimmer. Dat ver-

lichting ontsloten wordt via wifi of bluetooth, waarmee deze bedienbaar is met smartphone of -watch, is feitelijk de basis. De producten geven zelf steeds meer feedback over hun sta-tus, de temperatuur en de levensduur. We hebben onze eerste pilotprojecten opgeleverd en werkend.’

M

WILLEm-JAN ZWEmER (mAAS & HAGOORT):

MAAS & HAGOORT In HET KORT

Gevestigd in: Kapelle, Apeldoorn en Hillegom.Aantal medewerkers in 2017: 40 fulltime-employee.Klanten: circa 4.500 installatiebedrijven in Nederland.Wetenswaardig: drie keer genomineerd voor de FD Gazellen Award. Bekende lichtcases: De Nederlandsche Bank in Am-sterdam, het nieuwe WTC-kantoor in Rotterdam en het gloednieuwe kenniscentrum B30 in Den Haag.

DE NIEUWE CATALOGUS.BIG WHITE 2018

slv.com

SLV NederlandNoorderpoort 285916 PJ VenloNederlandT +31 (0)77 320 43 43

10 YEARS BIG WHITE EDITION

BIG WHITE 2018

NEW

SMARTLIGHTING+DESIGN.7 + 8 februari 2018BRABANTHALLEN, DEN BOSCHSTAND D8

17ledmagazine

Doordat er steeds meer vanuit de markt gevraagd wordt, heeft Maas & Hagoort zich sterker ontwikkeld als volwassen procespartner. Die rol vraagt soms dat ze als financier en exploitant van installaties optreden. Zwemer: ‘De markt heeft een groeiende interesse om met toeleveranciers van verlich-ting langdurige financierings- en exploitatiecontracten af te sluiten. Gebouweigenaren willen het liefst al hun diensten all-in, verlichting is daar onderdeel van.’

MinderwattEen voorbeeld hiervan is het circulaire concept ‘Minderwatt’, dat Maas & Hagoort in 2014 succesvol heeft gelanceerd. Zwemer legt uit: ‘Wij geloven absoluut in een circulair concept zoals “pay per lux”, waarbij er afgerekend wordt op basis van het aantal gebruikte verlichtingsuren. In plaats van groene oplossingen spreken we liever over blauwe oplossingen, een mix van de nieuwste technologie, hoogwaardige producten, het beschikbare budget en milieuvriendelijke lichtoplossingen. Met een fonds financieren en exploiteren we ook duurzame oplossingen bij onze klanten.’

AmbitiesWat wordt de volgende stap voor de onderneming? Zwemer licht toe: ‘De markt vraagt om langetermijncommitment van de leveranciers. Daarvoor is meer inzicht nodig in de gebruikers-data en dat vergt een forse investering in ICT-oplossingen. We verwachten veel van het verzamelen en interpreteren van spe-cifieke gebruikersdata. Zo kunnen wij de gebruiker meer inzicht geven en adviseren rondom verantwoord energiebeleid. Dit ligt

verankerd in onze langetermijnvisie: een goede toekomst met duurzaam licht, dat is onze zorg. Kortom, de zoektocht naar vernieuwing staat nooit stil.’

In Nederland zijn er naar schatting 500 leveranciers van led-verlichting. Hoewel precieze cijfers ontbreken, wordt de totale omzet in de markt geschat op ruim één miljard euro. Trends die eerder zichtbaar waren in de zonnepa-nelenindustrie zijn ook gaande in de led-industrie. 1. Sterk dalende kostprijzen door betere productietechnie-

ken en toenemende efficiency van de armaturen zelf. 2. Het concept van ‘total cost of ownership’ is in

opkomst: eindgebruikers letten niet alleen op de aanschafkosten, maar ook op de vervangingskosten en de operationele kosten (energieverbruik).

3. De (wereldwijde) led-markt blijft hard groeien, maar de winstmarges blijven flinterdun. De Boston Con-sultancy Group schat een jaarlijkse omzetgroei van 30 procent tot 2020.

4. Assemblage en productie van onderdelen en componen-ten verplaatst zich van Azië terug naar Europa. Voorde-len van productie dichter bij huis zijn volgens de bedrij-ven betere kwaliteit, kortere levertijden en flexibiliteit.

LEd-LAMPEn GAAn ZOnnEPAnELEn ACHTERnA

18 19ledmagazine ledmagazine

n 2018 steunt de vakbeurs Smart Lighting + Design op de drie bekende pijlers: sales en marketing;

productkennis en technische workshops; en ten slotte het onderhouden van relaties en netwerk. Het aantal partners is daarbij nog verder uitgebreid. Inmiddels behoren achtereen-volgens UNETO-VNI, Sterkin, de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV), Lichtontwerp Nederland, Stichting LightRec, de Branchevereniging Nederlandse Architecten-bureaus (BNA) en de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers (BNO) tot de (kennis)partners.

Meer dan een lampNet als de afgelopen jaren staat de organisatie van Smart Lighting + Design daarmee als een huis. De beursorganisatie heeft daarbij afstand genomen van de naam LED Expo Benelux. Beursorganisator Henriëtte Vrisekoop over het hoe en waarom: ‘De naam LED Expo Benelux dekte niet langer de lading van onze beurs. Nu led in de verlichtingsindustrie de meest toe-gepaste techniek is, draait het om veel meer dan sec de led-lamp. Het gaat meer en meer om slimme verlichting, design en elektrotechniek. Trends als human centric lighting zijn dan ook niet meer weg te denken uit het hedendaagse speelveld.’Afgelopen februari reisden 4.483 professionals af naar de Brabanthallen in ’s-Hertogenbosch om de beurs te bezoeken. ‘Lange files door de sneeuwbuien hielden de bezoekers niet tegen om de vakbeurs en masse te bezoeken’, stelt Vrisekoop. Het resulteerde uiteindelijk in een groei van het bezoekers-aantal met 15 procent. Qua oppervlakte zal de beurs ditmaal al

IvAKBEuRS SMART LIGHTInG + dESIGn: KLAAR vOOR nIEuWE GROEISmart Lighting + Design (LED Expo Benelux) beleeft in februari 2018 alweer zijn vijfde editie. De tweedaagse vakbeurs is in de afgelopen vijf jaar uitgegroeid tot de autoriteit als het gaat om led-verlichting. Dit jaar groeit het evenement met 15 procent qua beursoppervlakte en staan er tal van nieuwe beursonderdelen op het programma. Een gesprek met beursorganisator Henriëtte Vrisekoop van Good!.

15 procent groter zijn dan in 2017 en natuurlijk hopen we ook een dergelijke groei door te maken wat bezoekersaantallen betreft.’

Van blackbox tot MoonwalkEen van de hoogtepunten voor de bezoekers die op zoek zijn naar primeurs is de blackbox. Vrisekoop: ‘Afgelopen jaar ver-zorgde lichtontwerper Rogier van der Heide hier de expositie “Dit is LED” en dit jaar zal deze ruimte het nieuwste van het nieuwste laten zien. Het gaat om producten en technologie die nog nooit eerder op een beurs in Nederland te zien zijn geweest. Het is als het ware een visie op de toekomst; van een indoor positioningsysteem op basis van led-armaturen tot een interactieve led-kindermuur voor in een ziekenhuis en led-verlichting in de vloer die met een smartphone te bedienen is.’ Op de beursvloer zijn er dit jaar verder 2 themapleinen. Vrisekoop: ‘Een van deze expert area’s kent het thema “Smart Lighting” en de andere “Intelligent Building”. Het eerste plein toont tal van slimme verlichtingsoplossingen en het tweede plein laat vooral de toepassing in gebouwen zien. Bedrijven als Theben, Helvar en GIA tonen hier hun nieuwste technieken en producten.’

Tekort aan handjes Waar de bezoekers afgelopen jaar bij binnenkomst direct de Moonwalk tegen het lijf liepen, heeft deze innovatieboulevard nu een centrale plek op de beursvloer gekregen. ‘Bedrijven krijgen weer de mogelijkheid om hier op sokkels hun nieuwste pro-ducten te presenteren’, aldus Vrisekoop. De NSVV organiseert samen met Lichtontwerp Nederland (red. Lichtontwerp Nederland

vormt sinds kort het kernteam Design van de NSVV en is zodoende “powered by NSVV”) op een van de ochtenden een workshop-programma. Vrisekoop: ‘Deze workshop draagt de titel “Art, science & technology” en speelt in op de trend dat de lichtarchitect een steeds belangrijkere rol vervult in de lichtsector. Lichtontwerp Nederland is bovendien op de beursvloer aanwezig om beide beursdagen lichtadviezen te geven.’‘Overigens vergeten we ook de installateurs niet’, besluit Vrisekoop. ‘Brancheorganisatie UNETO-VNI zal dan ook een in-houdelijk programma verzorgen. Dat is gericht op installateurs die zich al bezighouden – of dit willen gaan doen – met led-verlichting. In het Smart Lighting + Design Trendrapport 2018 komt duidelijk naar voren dat er in de komende jaren sprake is een van een tekort aan “handjes”. Het is cruciaal om meer in-stallateurs voor de lichtsector te charmeren en hen daarbij ook in contact te brengen met lichtarchitecten, daar zij specialist zijn in het op de juiste wijze toepassen van led-verlichting.’

‘Het is cruciaal om meer installateurs voor de lichtsector te charmeren enhen daarbij ook in contact te brengen met lichtarchitecten daar zij specialisten zijn in het op de juiste wijze toepassen van led-verlichting. ’

BEZOEK GRATIS SMART LIGHTInG + dESIGn OP 7 En 8 FEBRuARI 2018

Lezers van LED Magazine kunnen zich kosteloos registreren voor een bezoek aan de vakbeurs Smart Lighting + Design (LED Expo Benelux) op met de invitatiecode ‘18ticket511’ via www.ledexpo.nl.

20 21ledmagazine ledmagazine

‘GEBREK AAn ERvARInG InSTALLATEuRS PROBLEEM’

SmART LIGHTING + LED TRENDRAPPORT 2018:

40 procent van de led-professionals ziet het gebrek aan ervaring bij installateurs als een belangrijk probleem bij de uitrol van led-verlichting. Dit blijkt uit het Nationaal Smart Lighting + LED Trendrapport 2018. De derde editie van dit marktonderzoek – tot stand gekomen door een coproductie van Smart Lighting + Design (LED Expo Benelux) en LED Magazine – kende meer dan 125 deelnemende bedrijven en organisaties die de onderliggende enquête invulden.

an het onderliggende marktonderzoek van het

trendrapport namen vertegenwoordigers uit de gehele waardeketen deel’, duidt Rolf Heynen die samen met Danielle Drost hoofdauteur is van het trendrapport. ‘Bijna 40 procent van de geënquêteerden is fabrikant van led-lampen, -armaturen, -drivers of andere componenten. Bijna een kwart van de respondenten is groothandelaar of distributeur. Maar ook installateurs en lichtontwerpers hebben deelgenomen.’

Knelpunten: kleur en productgarantieOndanks dat de respondenten het met elkaar eens zijn dat de led-markt in rap tempo volwassen is geworden, zien zij nog genoeg verbeterpunten. Zo is de helft van de deelnemers van mening dat de kleur van led-verlichting momenteel het grootste knelpunt is. De kleur van led-licht wordt vooral als een knelpunt beschouwd vanwege het kleurverschil dat gepaard kan gaan met te grove of onnauwkeurige binning. Het knelpunt kleur wordt door twee derde van de respondenten toegedicht aan kleurverschil dat ontstaat door binning en voor 25 procent aan de kleurtemperatuur.

Beschikbaarheid garanderen‘Er zijn nog steeds problemen rondom verschil in kleurweergave tussen led’s’, stelt Marnix van Twist van Cleary, dat maatwerkoplossingen voor onder meer interieur- en standbouw en lichtreclame maakt. ‘Vervang bijvoorbeeld na één jaar

maar eens een GU10-led-lampje uit een rij van vijf. Dan kun je vrijwel zeker alle vijf de lampen vervangen om ervoor te zorgen dat het totaalbeeld gelijk is. Twee led’s van 3.000 kelvin met gelijke specificaties maar van verschillende merken of types zullen geheid een verschillend lichtbeeld geven. Voor de signingmarkt vangen we dit op door uitsluitend met kwaliteitsfabrikanten te werken. Zij garanderen beschikbaarheid van led’s uit dezelfde bin voor zolang dat type led-module geproduceerd wordt.’

Verbeteringen zichtbaarNaast de kleur van led-licht zien de respondenten de productgarantie van led als een struikelblok. Meer dan 30 procent van hen ervaart hier problemen mee. Opmerkelijk is dat ondanks dat kleur als een van de grootste knelpunten van led-verlichting wordt genoemd, de respondenten in het afgelopen jaar ook al duidelijk verbeteringen ervaren hebben rondom deze problematiek. Daarnaast worden het verhoogde lichtrendement en het verlaagde energieverbruik als een winstpunt genoemd.

Rol installatiebedrijven en lichtontwerpers groterRuim 60 procent van de respondenten denkt dat de rol van installatiebedrijven enigszins tot veel groter zal worden onder invloed van smart lighting en human centric lighting. Meer dan 80 procent van de respondenten heeft positieve verwachtingen van smart lighting. De verwachtingen

A van human centric lighting onder enquêterespondenten zijn nog enigszins afwachtend te noemen. Van hen was een kleine meerderheid negatief ingesteld. Bijna 60 procent van de respondenten denkt dat de rol van onafhankelijk lichtadviseur bij het maken van een lichtontwerp groter gaat worden in de nabije toekomst. Hierbij wordt vooral verwacht dat lichtadviseurs een grotere rol gaan spelen vanwege hun gespecialiseerde kennis, waarna meer vraag zal komen vanuit eindklanten. ‘Het is nog te vaak zo dat de architect het decoratieve gedeelte en het ingenieursbureau de technische kant van het lichtplan voor zijn rekening neemt, waarna de twee delen als het ware “samengevoegd” worden’, stelt Siegrid Siderius, bestuurslid bij Lichtontwerp Nederland, in het trendrapport. ‘Eigenlijk is het vreemd dat we licht zo “losknippen”. Daar kan een lichtontwerper waarde toevoegen door een integraal lichtplan te maken.Dutch (St)Architecture, Dutch Design en Dutch Fashion staan internationaal bekend om de hoge mate van lef, innovativiteit en enorme creativiteit. Ons doel is om op de lange termijn hetzelfde te bereiken voor Dutch Lighting.’

PersoneelstekortEen van de grote zorgen die door de lichtsector in het trendrapport wordt geuit is het gebrek aan voldoende en goed gekwalificeerd personeel. Ruim 40 procent van de respondenten ziet

praktijkervaring als knelpunt bij het installerend personeel. Nog eens 35 procent ziet de genoten opleiding van het personeel als een probleem. Overigens ervaart ook een – weliswaar kleiner – deel van de respondenten helemaal geen knelpunten omtrent personeel; te weten 20 procent.

Vraag en aanbod sluiten niet aan Cor Spaan, senior adviseur en ontwerpleider bij Heijmans, stelt in het trendrapport het volgende: ‘Er is een enorm tekort aan echt gekwalificeerd technisch personeel. In de installatiebranche zijn over het algemeen alle soorten functies nog redelijk in te vullen, maar technische vacatures zijn toch vaak moeilijker. Dat soort vacatures blijft vaak langdurig onvervuld. Een gedeelte van het probleem ligt bij de vooropleidingen. Het enthousiasmeren van jongeren om een technische opleiding te kiezen begint daar, maar de vraag en het aanbod sluiten niet goed aan.’Twee derde van de respondenten die de vraag over personeel beantwoorden, voorziet in de nabije toekomst problemen bij het aannemen van geschoold installerend personeel. Velen sluiten zich aan bij het standpunt van Spaan en leggen de oorzaak bij de vooropleiding(en): ze wijzen erop dat de inhoud van de huidige vooropleidingen onvoldoende aansluit op de vraag in de markt en op de in- en uitstroom van de vooropleidingen.

Het Smart Lighting + LED Trendrapport 2018 is een marktonderzoek (red. een initiatief van Smart Lighting + Design (LED Expo Benelux), en LED Magazine en met medewerking van UNETO-VNI, DEKRA Certification, stichting Lightrec en OTIB) waaraan ruim 125 respondenten – van producent tot installateur, lichtontwerper en eindgebruiker – hebben meegewerkt. Het Nationaal LED Trendrapport 2018 omvat circa 60 pagina’s met gegevens, interpretaties en aanbevelingen. Een volledig exemplaar van het LED Trendrapport 2018 is via de website www.ledexpo.nl/ downloadledtrendrapport gratis te downloaden.

dOWnLOAd HET TREndRAPPORT

22 23ledmagazine ledmagazine

ExPOSAnTEnLIjST En PLATTEGROnd SMART

LIGHTInG + dESIGn 2018

Op woensdag 7 en donderdag 8 februari 2018 geven vele tientallen bedrijven acte de présence op de vakbeurs Smart Lighting +

Design (LED Expo Benelux) die ook dit jaar in de Brabanthallen te Den Bosch plaatsvindt. Onderstaand(e) exposantenoverzicht en

plattegrond zijn bijgewerkt tot en met maandag 24 november 2017. Op de website www.ledexpo.nl vindt u de meest actuele informatie.

Exposant StandnummerA&C Solutions L1Adurolight C10Alien Creations G8Arclite Lichtvertrieb D13ARTECTA B9Arup G4ATS Design L5.1Bailey Lights J1Battery Benelux A1BLINQ88 C8Brumberg Leuchten E5Chess Wise D15Dekra E4.1DMLUX Verlichtingsarmaturen K1Double Lux Lighting E4EcoDim LED Dimmers B1Elincom Electronics D9Expo Trading Holland D16Feilo Sylvania Fixtures Netherlands B6Franssen Verlichting D12General Electric Lighting M9Greenie Polska D7Hateha C4.1HELVAR L2Illunox | LED Rail L7Ilu Design G6[inst]ALLICHT A3Internova Professional Lighting K5Italian Lighting F9KEYLIGHT L4LED Flatlight A5

LED Magazine (Dé duurzame uitgeverij) F1LED-G L8Ledlight Europe D5LEDLINK Optics Inc. C1LEDVANCE Benelux C5Lichtontwerp Nederland G5Light Technology D6Lighting Design Academy F11Lokoled B2Luxor Licht D17MacBright L6Masterlight B4MAVOM Chemical Solutions D1MAX LED E2Megaman C9Nedelko C4NSVV F10Paradin K4.1PyraSied Xtreme Acrylic G9QledX - LEDscreens G7Regiolux K3REVEB Industrial Lighting Solutions C6Rexel Nederland B3Rofianda G2Rogier van der Heide J6Saproco 3D Light Design J3SEC Lighting Holland D10Segula D6Shada G3SLV Nederland D8SmartLight R1Spelsberg F7Standard Electronic Lighting F6Sterkin F3Stichting Lightrec G1Targetti F8TCI Italy A2Telerex M8Theben Nederland M1Tradim K4Tronix Lighting D2UAB Akto K2Uneto-VNI F4Uno Novesette D11Vezalux M12VSL Dutch D8.1Waldmann C11WinLed J4Zirqle M10Bijgewerkt tot en met 24 november 2017

Catering Court

Catering Court

Entree

Catering Court

ExpositionArea

WorkshopsSmart Lighting

WorkshopsIntelligentBuildings

WorkshopsLED Lighting

Plattegrond

Innovation Boulevard

D1D2D3

D5D5.1 D5.2

D8D12

D13D14D15

D16 D17

D8.1

D9D11

D11.1

D7D6

E1

F1

E2E5

E3E4

E4.1E5E7

D10G4

G3

G2

G1G9

G8

G7

G6

M1

M2

M3

M5

M6M7

M8M10

M11

M12

L8

L7R4

R3

R2

R1

L6 L4L5.1

L3 L2

L1

K1

K2K3

K4K5

K7

K6

K4.1

M9

E7

E6

F2F3F4F5F6F7F8F9F10F11P8

J1J2J3J4J5J6

P7 P6 P5 P4 P3 P2 P1

C1C2.1

C2C3

C7C6C5C8

C9

C11C10

C4.1 C4

B1B2B3

B5B4B6

B10B9

B8

B1.1

A1A2A3A5

BEZOEK GRATIS SMART LIGHTInG + dESIGn OP 7 En 8 FEBRuARI 2018

Lezers van LED Magazine kunnen zich kosteloos registreren voor een bezoek aan de vakbeurs Smart Lighting + Design (LED Expo Benelux) op met de invitatiecode ‘18ticket511’ via www.ledexpo.nl.

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

NIEUW!

Geen technologie heeft zo’n grote dichtheid als verlichting. Dat maakt verlichting een grote energieverbruiker en daardoor een belangrijke aanjager om de CO2-uitstoot te verlagen. In het nieuwe Regeerakkoord wordt gesproken over een besparing van 1 megaton in 2030 door de toepassing van ‘zuiniger verlichting’. Maar hoe verhoudt 1 megaton CO2-uitstoot zich tot verlichting?

Hoeveel megaton CO2? Een gemiddeld huishouden verbruikt 390 kilowattuur aan verlichting (ECN, Netbeheer Nederland en Energie-Nederland, Energietrends 2016). Dat is over 7,7 miljoen huishoudens goed voor 1,07 megaton CO2 uitstoot. Met de beste intenties is daar-van een kwart tot de helft te besparen, dus 0,25-0,5 megaton.

Bij de dienstensector (kantoren, onderwijs, zorg, retail, detail, et cetera) is het besparingspotentieel reeds in kaart gebracht door ECN. In de dienstensector is verlichting verantwoordelijk voor 32 procent van het totale elektriciteitsverbruik. Het bespa-ringspotentieel daar is maar liefst 29 Petajoule (ECN 2014, Ver-betering referentiebeeld utiliteitssector), dat is goed voor een besparing van maar liefst 2,86 megaton CO2-uitstoot.

Openbare verlichting verbruikt daarnaast ongeveer 1,5 procent van het elektriciteitsverbruik, goed voor 0,23 megaton CO2-uitstoot. Daarvan moet zeker een kwart tot de helft bespaard kunnen worden.

Samengevat is het besparingspotentieel van de huishoudens, dienstensector en openbare verlichting samen al goed voor ruim 3 megaton CO2-besparing. Dan heb ik de agrarische sector en de industrie nog niet meegerekend.

Hoe besparen? Hoewel een overstap naar energiezuinige tl-verlichting ook forse besparingen kan opleveren, zullen de grootste besparin-gen en voordelen behaald worden door middel van led-verlich-ting. Led-verlichting heeft immers veel bijkomende voordelen

en snelle technologische ontwikkelingen. Deze ontwikkeling verloopt volgens de wet van Haitz (naar analogie van de wet van Moore). Zo produceerde een led-lamp in 2005 nog 30 lumen per watt, maar zijn er nu al lampen beschikbaar van 200 lumen per watt en heeft CREE in 2014 in het laboratorium al de grens van 300 lumen per watt bereikt. Tegelijkertijd blijven de kosten per lumen ook hard dalen.

Maar…. ook meer branduren en meer sensoren? In het Regeerakkoord staat naast de besparingsambitie voor 2030 ook de uitspraak dat ‘daar waar verlichting op de snelwe-gen bijdraagt aan verhoging van de verkeersveiligheid gaat deze ’s avonds en ’s nachts weer aan’ gaat.

Zelfs met deze mogelijke toename van aantal branduren en de toename van het aantal sensoren, moet het geen enkel probleem zijn de doelstelling al ruimschoots voor 2030 te behalen. Zeker in combinatie met de grootschalige toepas-sing van onder andere dim-toepassingen en aanwezigheid- en daglichtsensoren.

Zullen wij als sector de overheid helpen haar ambitie al voor 2025 in plaats van in 2030 te behalen? Dat kan budgetneutraal door bijvoorbeeld slecht 1 procent van het EIA-budget te gebrui-ken voor communicatie richting ondernemers en particulieren. beroepsgroep beter zichtbaar te laten zijn. Licht is een vak!

Rolf HeynenRolf Heynen is hoofdonderzoeker van het Nationaal Smart Lighting + LED Trendrapport en directeur van de vakbeurs Smart Lighting + Design. Het Trendrapport is kosteloos te downloaden op www.ledexpo.nl. De vakbeurs vindt plaats op 7 & 8 februari 2018 in de Brabanthallen Den Bosch.

REGEERAKKOORd WEInIG AMBITIEuS

COLUmN

Het Regeerakkoord heeft de ambitie om in 2030 in totaal 1 megaton CO2 te besparen middels de toepassing van ‘zuiniger verlichting’. Dat is al haalbaar voor 2025! Ontbreekt de wil of het overzicht? Waarom laten wij als sector niet zien dat het sneller kan?

Rolf Heynen

25ledmagazine

luminous efficacy

design customization

easy installation

long warranty

all technical tasks are solved

LED MODULES &

FLEXIBLE LED STRIPS

MADE IN EUadsales@aktoled.com

+370 618 84101www.aktoled.com

Bezoek ons op LED Expo | Stand D10

Kroon Professional Lighting SolutionsParabool 100-102 • 3364 DH Sliedrecht

T +31 (0)184-447977 • E info@kroon-lights.nl www.kroon-lights.nl • www.sec-lighting.nl

27ledmagazine26 ledmagazine

‘BREEAM-nL BIEdT KAnSEn vOOR LEd-BEdRIjvEn’

WORKSHOPS SmART LIGHTING + DESIGN:

In 2008 staken een aantal majeure spelers van de Nederlandse bouwstaffel de koppen bij elkaar om een einde te maken aan de

wirwar aan duurzaamheidsinitiatieven in de sector. Het was tijd voor eenduidigheid. Dutch Green Building Council werd opgericht en het

duurzaamheidssysteem BREEAM – hét instrument om integraal de duurzaamheid van gebouwen te meten en te beoordelen – werd

omarmd als de standaard. Vanaf 2018 zal in de nieuwe richtlijn ook de led-technologie worden meegenomen.

k kan de hele dag over BREEAM vertellen’, zegt Guido Slokkers,

projectmanager bij Dutch Green Building Council en spreker op de vakbeurs Smart Lighting + Design (red. LED Expo Benelux). ‘Op de beursvloer heb ik slechts twintig minuten. Dat maakt het uitdagend, maar niet minder nodig. Een gedegen kennis over ons certificeringssysteem biedt im-mers kansen voor de hele bouwketen, en daarmee ook voor led-bedrijven.’

HolistischDutch Green Building Council is een netwerkorganisatie met zo’n vierhonderd participanten uit de bouw- en vastgoed-wereld. Het gezamenlijke streven is de verduurzaming van de gebouwde omge-ving. Om dat niet bij woorden te laten, maar echte verandering te bewerkstel-ligen, is onder andere gekozen voor het krachtige middel BREEAM-NL. Slokkers: ‘Het is van oorsprong een holistisch systeem uit Engeland. Dutch Green Building Council heeft het, als on-afhankelijke organisatie, aangepast voor de Nederlandse markt. De basis wordt gevormd door duurzaamheidseisen die gerelateerd zijn aan bouwprojecten, bij-voorbeeld op het gebied van energiever-bruik, gezondheid, materialen, transport en vervuiling. We scoren die, wegen ze en komen tot een keurmerk. Bij BREEAM-NL 1-ster doe je het goed, zit je al boven de wettelijke eisen. Scoor je BREEAM-NL 5-sterren, dan ben je uitmuntend bezig.’

AanbestedingenDat de activiteiten van Dutch Green Building Council van meet af aan al enthousiast worden ontvangen door de bouwsector verbaast Slokkers niet. Het streven naar duurzaamheid is volgens hem inmiddels verankerd bij vele bedrij-ven. Daarbij is het ook iets waarmee een bedrijf zich kan onderscheiden. Bovendien worden er steeds meer duurzaamheidsei-sen gesteld bij private en publieke aan-bestedingen; die bepalen steeds sterker wie mee mag doen en wie niet. ‘En wat begint bij de opdrachtgevers sijpelt via de architecten en hoofdaannemers door in de gehele bouwketen’, aldus Slokkers. ‘Wij merken dat. Zo schuiven installateurs, distributeurs en producenten steeds vaker aan tijdens de evenementen en cursus-sen van Dutch Green Building Council. Mijn oproep aan spelers op de led-markt is om dat ook te doen en geen kansen te missen. BREEAM-NL is een dynamisch systeem dat zich continu aanpast aan actuele ontwikkelingen en het gebruik van licht raakt aan heel veel duurzaamheids-aspecten. Dat uit zich steeds meer in onze methodiek. Zo zullen vanaf 2018 expliciete eisen aan led-technologie standaard wor-den opgenomen in de nieuwe beoorde-lingsrichtlijn. En die kunnen bepalen of jij de opdracht binnenhaalt of je concurrent.’

Bekijk het meest actuele workshop-programma van vakbeurs Smart Lighting + Design op www.ledexpo.nl.

I

Peter Hanselaer, professor aan de faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen van de KU Leuven, Technologie-campus Gent, treedt voor de tweede keer op als spreker op de vakbeurs Smart Lighting + Design. Zijn onderwerp van ge-sprek is de perceptie van licht. ‘Een goed en slim lichtontwerp vereist dat we begrijpen hoe we licht waarnemen. Weten-schappelijk onderzoek is daarvoor onontbeerlijk, bijvoorbeeld om een nieuwe verblindingsindex te ontwikkelen.’

Hoe begon je carrière als ‘lichtprofessor’?‘Ik deed onderzoek naar de optische karakteristieken van zonnecellen. In 1999 stapte er iemand met een doosje bij me binnen en opende het. Ik zag een plaatje met een batterijtje en vijf speldenknopjes: ledjes. Hij zei: “Dit wordt de toekomst van de signalisatie, kan je me helpen?”’

Waar heeft dat toe geleid?‘Een onderzoeksgroep met twintig medewerkers waarvan vier professoren. Onze thuisbasis is het Laboratorium voor Licht-technologie in Gent. We doen vooral toegepast onderzoek. De focus ligt op vier topics: binnenverlichting, optisch ontwerp, metrologie en de perceptie van licht.’

En op de beursvloer ga je het over het laatste hebben…‘Het is een interessant thema. Je kunt licht meten. Maar het is niet eenvoudig om de link te leggen met hoe mensen het licht zien en ervaren. Het gaat daarbij niet alleen over lichtintensiteit, maar ook over contrast, kleurtint, adaptatie en saturatie. Boven-dien hebben we het in de praktijk vaak over een complexe scène met diverse stimuli. Dan wordt het echt ingewikkeld.’

Het ontwikkelen van methodieken is dus niet eenvoudig?‘Temeer omdat iets percipiëren ook een persoonlijke ervaring is. Er zijn vele termen om de kwaliteit en kwanti-teit van licht te omschrijven: sfeervol, helder, sprankelend, noem maar op. Iedereen gebruikt daarbij zijn eigen woor-den. Daarom heeft veel van ons onderzoek ook een sterke semantische component.’

Herkent de markt het belang van je onderzoek?‘We werken veel samen met de industrie, zowel wat betreft de ontwikkeling van producten als het karakterise-ren ervan. Door de introductie van led’s wordt de beteke-nis van vele klassieke parameters – kleurweergave en verblinding – echter terug in vraag gesteld. De led-markt is nog jong en er zijn dan ook nog vele vragen die moeten worden beantwoord.’

Kun je een voorbeeld geven van de lacune in kennis?‘Wanneer een verlichtingstoestel bestaat uit een aantal intense led’s voldoet de klassieke verblindingsindex niet. Werk je daar toch mee, dan uit dat zich soms in oplossingen waarmee de gebruiker niet tevreden is.’

Wat is de boodschap die je bezoekers van je lezing wilt meegeven?‘We lichten een tip van de sluier op wat betreft het percep-tieonderzoek: gebruik dus de meest actuele kennis als input bij lichtontwerp. En investeer in samenwerking met de we-tenschap. Kennisontwikkeling en -overdracht is essentieel voor een verdere groei naar een volwassen markt.’

PETER HAnSELAER (Ku LEuvEn): ‘InvESTEER In SAMEnWERKInG MET dE WETEnSCHAP’

‘vanaf 2018 zullen eisen aan led-technologie

standaard worden opgenomen in de nieuwe

beoordelingsrichtlijn voor BREEAM-nL. En die kunnen bepalen of jij de

opdracht binnenhaalt of je concurrent’

29ledmagazine

MAxIMALE vRIjHEId BIj OnTWERPEn vOOR dE ARCHITECT

DE START-UP

In de rubriek de Start-up spreekt LED Magazine iedere editie met een startende ondernemer die technologie ontwikkelt en zijn kansen probeert te verzilveren in de wereld van led-verlichting. In deze editie aandacht voor Cas Jongerius van ArchilumO.

‘Ons bedrijf is formeel

opgericht in april 2015. Tot eind vorig jaar hebben we gewerkt aan de ontwikkeling van ons productplatform. Na een succes-volle presentatie van de prototypes aan een 15-tal Nederlandse lichtontwerpers in het voorjaar van 2016, hebben we besloten om de tweede fase – het commerciële traject – in gang te zetten. Dit heeft ertoe geleid dat wij aan het begin van dit kalenderjaar gestart zijn met het opzetten van een Euro-pees verkoopnetwerk en diverse marke-tingactiviteiten. Dit is uiteraard een “work in progress”. We hebben sinds augustus in Londen een technisch adviseur in dienst. Via agenten en distributeurs zijn we nu vertegenwoordigd in Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Zweden, Zwit-serland en Oostenrijk. Duitsland, Frankrijk en Italië volgen op korte termijn.’

‘Met ArchilumO bieden we 3 pro-

ductlijnen aan: CompoSe, Lightwall en OvalXL. CompoSe is een modulair led-verlichtingssysteem voor klantspecifieke lichtinstallaties aan plafonds, wanden of een combinatie van beide. Het zijn verlich-tingsinstallaties die ontworpen worden door het vrijelijk koppelen van een grote verscheidenheid aan lichtpaneelvormen. Die zijn weer beschikbaar in verschillende breedtes, met een keuze aan ‘designopties’ en in vrijwel alle mogelijke beschikbare led-kleuren. Ze worden alle aangestuurd door DALI-technologie die we zelf ontwik-keld hebben. Een 480 watt, DT6 of DT8 miniatuur led-driver wordt in het frame van de lichtpanelen ingebouwd waardoor ieder paneel “individueel intelligent” en dus aan te sturen is. LightWall is op zijn beurt een op maat gemaakt productplatform dat ont-werpers in staat stelt om grote, gelijkmatig verlichte wandpanelen te ontwerpen in elke afmeting tot 1.200 bij 300 millimeter. Light-Wall heeft een zeer beperkte inbouwdiepte

van 44 millimeter en is in zowel glas als acrylaat leverbaar. Bovendien kan men voor een bedrukking met print kiezen of voor een grafisch design dat met laser-etstech-nologie aangebracht wordt. Ten slotte is er OvalXL: een op maat gemaakt lichtpaneel-systeem om grootschalige, symmetrische en a-symmetrische ovale lichtpanelen te creëren tot een omvang van 1.000 bij 3.000 millimeter. Deze kunnen als afzonderlijk armatuur geplaatst worden om een speci-fiek object te verlichten, maar ze kunnen ook in samenhang gebruikt worden.’

‘Kenmerkend voor alle 3 de producten is dat de architect

of lichtontwerper, op basis van variabelen, zijn eigen unieke lichtinstallatie kan creëren met lichtopbrengsten tot 9.000 lumen voor een lichtpaneel van 300 bij 1.200 millimeter. Daarbij heeft hij of zij volledige vrijheid in de keuze van de led met 5 standaard witkleu-ren, tunable white of rgb. Ook de “looks” van het lichtpaneel, de lichtdistributie en de kleur van het frame zijn variabel.’

‘Al onze producten worden op klantorder

geproduceerd en hebben een levertijd van 6 tot 8 weken. Daar ArchilumO-lichtpanelen eerst door architecten en lichtontwerpers voorgeschreven moeten worden, hebben we te maken met relatief lange verkoop-trajecten maar we verwachten de eerste orders in de komende maanden te ontvan-gen. Goed nieuws is dat de projectpijplijn inmiddels aardig gevuld raakt.’

‘We richten ons in eerste instantie op

Europa en het Midden-Oosten. Wij den-ken dan aan een jaarlijkse omzet van en-kele miljoenen euro’s in 3 tot 5 jaar, maar belangrijker is het bouwen aan goede klantrelaties voor de lange termijn, met toonaangevende Europese architecten en lichtontwerpers.’

ACTIEF SINDS

PRODUCT

USP’S

TE KOOP

AmBITIE

Energiezuinige lampen en verlichtingsarmaturen moeten volgens de wet gescheiden worden aangeboden voor recycling. Nieuw is dat dit vanaf de zomer in 2018 ook geldt voor zogeheten “consumentenarmaturen”. Dit zijn armaturen die ook rechtstreeks aan de consument worden verkocht.

Zelf importeur? Sluit u aan!

Bedrijven die zelf lampen of (consumenten-) armaturen produceren of importeren moeten zich bij LightRec Nederland aansluiten voor opgave van het aantal verkochte exemplaren. Deze stichting is namens alle producenten en importeurs van verlichting opdrachtgever van Wecycle. Wecycle zorgt voor een verantwoorde inzameling en recycling van uw producten.

Ga voor meer informatie naar lightrec.nl en klik op producenten/importeurs, aanmelden of neem contact met ons op via producenten@wecycle.nl of (079) 7600 630.

Wijziging wetgeving: ook consumentenarmaturen gescheiden inzamelen

WECYCLE0913 Wijziging wetgeving 210x297 (installateurs-stijl).indd 1 13-11-17 14:58

BOL.COM KIEST LEd In nIEuW dC

bol.com heeft zijn nieuwe fulfilment center in Waalwijk geopend uitgerust met led-verlichting. De bouw van het 8 voetbalvelden grote centrum is een van de grootste projecten uit de geschiedenis van bol.com. Het fulfilment center is een van de meest duurzame gebouwen in de Benelux. Het is onderscheiden met een internationale BREEAM-award voor duurzaamste bouwproject in de categorie industriële gebouwen. Het fulfilment center biedt ruimte voor zo’n 1 miljoen verschillende artikelen; goed voor in totaal 7 miljoen items.

TRILux vOOR-ZIET MAKRO vAn LEd

TRILUX heeft de Makro in Nieuwegein als eerste Nederlandse vestiging volledig uitgerust met led-verlichting. Er is onder meer een nieuwe presentatie van de producten en een netwerkplein met verse koffie en broodjes. Makro is een nieuwe koers ingeslagen. De keten wil overzichtelijkere vestigingen met de focus op food en food-gerelateerde producten. Daarbij hoort ook een nieuwe presentatie van de producten. Dat heeft een aanpassing tot gevolg van de traditionele manier van het verlichten van de vestigingen.

REvEB GEEFT ROYAL SMIT nIEuW LICHT

In de fabriek van Royal SMIT Transformers heeft Reveb een bijzonder led-project opgeleverd. Wanneer iemand de hal betreedt, schakelen de armaturen automatisch op tot een vooraf bepaald lichtniveau, rekening houdend met ruimtetemperatuur, daglichtniveau én de geldende Arbonormen. De armaturen worden voortdurend gecontroleerd op spanningspieken, kortsluiting en temperatuuroverschrijding.

30 ledmagazine 31ledmagazine

v

32 ledmagazine 33ledmagazine

‘vERLICHTInG KAn ZOMAAR OvERGEnOMEn WORdEn dOOR EEn HACKER’De Europese Commissie luidde begin oktober de alarmbel: de huidige generatie Internet of Things (IoT-)devices voldoet niet aan de nieuwste cybersecurity-eisen. Daardoor zouden ook slimme led-lampen bedrijven en burgers ‘in gevaar’ kunnen brengen.

BINDENDE CyBERSECURITy-EISEN VAN KRACHT:

erlichting kan zomaar overgenomen worden door een hacker’, stelt Jaap Nuesink, businessdeve-

lopmentmanager bij DEKRA, een van ’s werelds grootste expertiseorganisaties op het gebied van veiligheid. De eerste slimme led-lamp die al dan niet gehackt zou zijn, openbaarde zich afgelopen winter. De techsite Tweakers.net meldde dat de Philips Hue-lamp getroffen zou zijn door een ‘worm’. Philips sprak de geruchten dat zijn lamp door een virus getroffen zou zijn al snel tegen. Waarheid of niet, het is tekenend voor de gevaren die ook voor led-verlichting op de loer liggen door de opmars van het IoT.

DDoS-aanval‘Verlichting die verbonden is met een netwerk of met het internet, maakt onderdeel uit van het grotere geheel. Hier-door zou het zomaar kunnen dat verlichting overgenomen wordt door een hacker en ook door de hacker bestuurd kan worden’, stelt Nuesink. ‘Daarbij zal een hacker door het uitlezen van data kunnen zien wanneer verlichting gebruikt wordt en wanneer niet en dat ook voor langere tijd. Op die manier weet een derde precies wanneer verlichting al voor langere tijd niet gebruikt wordt en er mogelijk geen mensen aanwezig zijn. Als een hacker toegang heeft tot een lamp, kan hij mogelijk ook in de structuur van het netwerk waar-mee de lamp verbonden is doordringen en privébestanden uitlezen.’ Beat Kreuter, globalservicedirector Consumer Safety voegt hieraan toe: ‘Verlichting zou ook gebruikt kun-nen worden in bijvoorbeeld een DDoS-aanval zonder dat de gebruiker het doorheeft. Een DDoS-aanval belast met grote hoeveelheden devices een server waardoor de dienst op de server niet meer te bereiken is.’‘De meeste apparaten en ook software ontberen nog steeds de meest basale beveiligingsfeatures’, vervolgt Kreuter. ‘Vaak hebben webinterfaces een standaardwachtwoord en gebruikersnaam die men bij gebruik of installatie niet per se hoeft te veranderen. Ook kan men een uiterst simpel wachtwoord opgeven, zoals “1234”, zonder indicatie van de sterkte van dat wachtwoord. Daarbij gebruiken veel appa-

raten en software geen versleutelde manier van communi-ceren, zowel in apparaten zelf als tussen apparaten en de cloud of het netwerk.’

NIS en NISTNiet voor niets heeft DEKRA het verbeteren van de cyber-security hoog op de agenda staan. Het bedrijf is de eerste organisatie in Europa die de cybersecurity van producten en systemen beoordeelt en certificeert volgens de laatste eisen. ‘De eerste Europese regelgeving rondom cyber-security, de Network and Information Systems (NIS)-richtlijn en het Amerikaanse NIST Cyber Security Framework (NIST CSF) worden beide van kracht in 2018 en zijn bindend’, duidt Kreuter. ‘De International Electrotechnical Commission, kortweg IEC, heeft in voorbereiding hierop de IEC 62443 gelanceerd. Deze geeft fabrikanten, operators en integrators van producten en systemen nu al de mogelijkheid om zich voor te bereiden op de cybersecurity-eisen uit de nieuwe Eu-ropese richtlijn en het Amerikaanse framework. Voldoen aan de standaard is overigens geen eenmalige actie: organisa-ties zullen een “cybersecurity”-bewustzijn moeten kweken waarbij continue verbetering vooropstaat. Er wordt in Europa gepraat over een verplicht cybersecuritykeurmerk zodat consumenten kunnen zien welk product dat in de schappen ligt het meest “cybersecure” is. Wat dat betreft is het een kwestie van tijd tot de snelle technologische ontwikkelingen die nu plaatsvinden, ingehaald worden door wetgeving.’Volgens Kreuter moeten fabrikanten zich realiseren dat slechts een kleine verandering aan de fysieke of software-eigenschappen van een product al gevolgen kunnen hebben voor de beveiliging. ‘Producten worden tegenwoordig steeds vaker met steeds meer software en draadloze modules uitgerust, ontwikkeld door derden met software van weer andere partijen. Elke verandering aan een product moet uiteindelijk bekeken worden om te beoordelen of het de veiligheid in gevaar brengt. Een slimme led-lamp maken is één ding maar zorgen dat deze te allen tijde veilig is, is een veel grotere uitdaging.’

35ledmagazine

LEd REvIEW

In de rubriek LED Review zet de redactie van LED Magazine de belangrijkste productinnovatiesuit het afgelopen kwartaal op een rij. Uw nieuweproduct in deze rubriek? Mail de redactie via het e-mailadres redactie@ledmagazine.nl

1

3

54

76

Spiraled Silhouette | Bailey Bailey pakt door met de ontwikkelingen van led-lichtbronnen door de Spiraled Silhouette te introduceren. Dit in navolging van de suc-cesvolle reguliere spiraled. Dit spiraalvormige led-filament heeft volgens Bailey de heimwee naar de kooldraadgloeilamp snel doen verdwijnen. Om het succes uit te bouwen introduceert Bailey nu de Silhouette-serie. Het lichtgevende flexibele led-filament wordt omgeven door een kunststof koker waarvan de uiteinden in de zwarte kunststof E27-lampvoet zijn gegoten. In combinatie met het 2.200 kelvin warme licht – dat bovendien dimbaar is – levert dit een sfeervol effect. Met de 5 beschikbare vormen (red. bulb, globe, flower, tulip en heart) kan de eindgebruiker thematisch aan de slag. Het verbruik is 8 watt en 12 watt (red. flower en tulip).

Led-armatuur | GoedlichtTerwijl in veel kantoorruimten nog de traditionele tl-buis brandt, introduceert Goedlicht een nieuwe generatie led-verlichting, spe-ciaal voor kantoren. Armaturen die passen in bestaande en nieu-we systeemplafonds. De armaturen zijn volgens het bedrijf 76 procent energiezuiniger dan de meestvoorkomende traditionele tl-verlichtingarmaturen en 30 procent zuiniger dan conventionele volvlak-led-panelen. Het randlicht led-paneel zorgt voor indirect licht. Door toepassing van de Illumisound led-technologie langs de randen van het armatuur blijft het middenvlak van het paneel leeg. Goedlicht is onderdeel van de Hak4t groep en ontwikkelt een complete lijn lichtproducten.

Jade Colour Flow | CLS LEDLS presenteert een nieuw armatuur voor lichtontwerpers en architecten om sfeer en beleving te creëren in alle mogelijke omgevingen: de Jade Colour Flow. Het armatuur is door zijn design nagenoeg overal inzetbaar. In musea en galerijen, winkels en win-kelcentraomgevingen, horecaomgevingen zoals bars, restaurants, hotel lobby’s, luxe kantoren, theaters en schouwburgen, show-rooms, belevingscentra en luxe residentiële toepassingen.Het armatuur combineert de volgende producteigenschappen: een compacte designbehuizing; wit licht, pasteltinten alsmede diepe verzadigde kleuren zijn te programmeren voor elke mogelijke sfeerbeleving; homogene en schaduwvrije kleurmenging.

Lowlander en Talo | modernista en SetgaModernista heeft 2 nieuwe led-armaturen van Setga geïntrodu-ceerd: Lowlander en Talo. De Lowlander kent 2 lichtbronnen: een led-unit voor het verlichten van de straat en een decora-tieve lichtbron voor oriëntatie. De Lowlander-familie bestaat uit een paaltop-, mast-, wand- en overspanningsarmatuur en aanvullend nog uit 2 verschillende typen lichtzuilen. Op deze manier kunnen hele stadswijken eenduidig ingericht worden en een eigen identiteit krijgen. Naast de Lowlander is ook het nieuwe product Talo geïntroduceerd. De Talo is een lichtzuil die verkrijgbaar is als 6, 9 en 12 meter hoge zuil. De Lowlander is als eerste geplaatst in de gemeente Nijmegen en ook voor de Talo heeft Modernista al een opdracht ontvangen.

mito | Occhio Occhio introduceert in de Benelux de armaturenreeks Mito. De Mito-reeks is volgens het bedrijf ‘dankzij de symbiose van design, magische eigenschappen en lichteffecten een sierstuk’. Met Mito gaat Occhio een nieuwe richting uit op het vlak van armatuurdesign. De fijn gedefinieerde ‘cut’ is het belangrijkste kenmerk van Mito en is een indicatie van de verwerkingsmethode. Mito is verkrijgbaar in 6 verschillende materialen. Met de nieuwe warme kleurtonen, zoals brons of roze-goud, is Mito volgens Occhio een blikvanger in ieder interieurdesign. Het hangarmatuur Mito sospeso wordt contactloos bediend. Het licht kan met behulp van sensoren met een handbeweging worden in- en uitgeschakeld, gedimd of met de ‘fading’-functie traploos worden ingesteld tussen up- en downlight.

Fortuné | Saled Saled introduceert het led-armatuur Fortuné. Het armatuur is ontwikkeld voor toepassing in de openbare ruimte. De Fortuné is het eerste in een serie van 5 armaturen die Saled op de markt gaat brengen. Het armatuur is zowel geschikt voor een uithouder als paaltop en is per direct leverbaar. In eerste in-stantie alleen in de uitvoeringen met 10, 15, 20, 25 en 30 watt, later ook in andere wattages. De levensduur van de led-licht-bron bedraagt 100.000 branduren. Zodra de levensduur van de led-module voorbij is, is het eenvoudig om te retrofitten. Dankzij de Wieland-verbindingen is een onderdeel in enkele minuten te vervangen.

viaFlex | VanLien VanLien introduceert het noodverlichtingssysteem viaFlex. viaFlex is de nieuwe naam voor en opvolger van Sentara. Zowel het uiterlijk van de kast als de toegepaste componenten zijn vernieuwd. Het belangrijkste verschil zit volgens het bedrijf echter in de gebruiksvriendelijkheid. Het vernieuwde centrale batterijsysteem viaFlex biedt flexibiliteit in de bouw. Belang-rijkste pre is de toepassing van de bedienings- en programme-ringssoftware viaFlex PRO. Deze zorgt voor intuïtieve bediening en vereenvoudigde installatie en inbedrijfname, maar vooral ook voor extra flexibiliteit bij uitbreiding.

1

2

3

4

7

6

5

34 ledmagazine

2

www.bailey.nl

for professionals2000K 3000K 4000K 6500K

leddeco

37ledmagazine

De verhouding tussen de gemiddelde verlichtingssterkte op de stroken ter breedte van 5 meter direct naast de randen van de rijbaan en de gemiddelde

verlichtingssterkte op de aangrenzende rijstroken.

De gemiddelde lumi-nantie van het wegdek is de hoeveelheid licht die gereflecteerd

wordt door de weg tussen 60 en 160 meter vóór de waarne-mer. Deze staat op een waarnemingspositie van 1,5 meter boven het wegdek in het midden van iedere rijstrook.

Lampen zijn maar verkrijgbaar in een beperkt aantal vermogens. De lichtontwerper wordt in zijn ont-werp belemmerd door objecten en

vormgeving van bijvoorbeeld de openbare weg. De lichtmasten komen vaak te dicht bij elkaar hetgeen niet gecompenseerd wordt door lampen met een lager vermogen, vaak ontbreekt net

een tussenstap. Hier kan dimmen een oplossing bieden. Een armatuur wordt voorzien van een dim-unit die de lamp vol-doende dimt om de overdimensionering teniet te doen. Aange-zien de masten zoveel mogelijk op dezelfde afstand van elkaar geplaatst worden, kan voor de hele straat een gemiddelde vaste dimwaarde berekend worden.

Door toepassen van schotjes of afschermingen in armatu-ren kan de lichtsterkte onder bepaalde hoeken worden

begrensd. Het helpt bijvoorbeeld om het directe schijnselv van lampen onzichtbaar te maken vanuit woonkamers.

Voor het bijdragen aan de verkeersveilig-heid is de visuele geleiding belangrijk. Een rij lichtmasten zorgt voor een ge-leiding maar dit kan ook bereikt worden

door een rij led’s in de kantstrepen of middengeleider. Dit laatste wordt actieve markering genoemd.

OVERDImEN-SIONERING

LICHTExPERTSPRATEn GEEnABRACAdABRA...

LED JARGON

Mensen die in de verlichting werken pratengeen abracadabra! Dit is wat ze bedoelen...

BERmFAC-TOR (SR)

GEmIDDELDE WEG-DEKLUmINANTIE VERBLINDINGS-

BEGRENZING

PARTnER OF AMBASSAdEuR WORdEn?Als Partner betaalt u 5.070 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x hele pagina advertentie (waarde 6.760 euro)• 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 380 euro)• 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register in

LED Magazine (waarde 500 euro)• plaatsing logo in colofon LED Magazine

Als Ambassadeur betaalt u 3.040 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x halve pagina advertentie (waarde 3.800 euro)• 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 380 euro)• 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register in

LED Magazine (waarde 500 euro)• plaatsing logo in colofon LED Magazine

ledmagazine

PRORAIL OP WEG NAAR 100 PROCENT LED OP HET SPOOR

DUTCH LIGHT PRO:‘EEN GRIJZE MARKT VRAAGT OM TRANSPARANTIE’

SMART LIGHTING + DESIGN: ‘BREEAM-NL BIEDT KANSEN VOOR LED-BEDRIJVEN’

editie 17 - dec 2017

NATIONAAL LED TRENDRAPPORT:‘GEBREK ERVARING INSTALLATEURS GROOT PROBLEEM’ VISUELE

GELEIDING

(foto

: Ean

dis)

at in 1951 startte als een garage- en transportbedrijf van een Rotterdamse ondernemersfamilie, maakte ge-

durende de decennia een wezenlijke transformatie door. Anno 2017 is de Van Domburg Groep een fullservicedienstverlener in audiovisuele oplossingen; een specialist in distributie, advies en projectmanagement. Bovendien heeft het een stevige positie in de lichtmarkt opgebouwd. De oprichting van Dutch Light Pro, nu vijf jaar geleden, was voor Ter Wee een logische stap.

Oude Liefde‘Mijn carrière startte 25 jaar geleden in de lichttechniek. Het is een oude liefde. En die stak steeds vaker de kop op als onderdeel van onze audiovisuele projecten. Wat ligt er dan meer voor de hand dan om daar zelf een businesscase rond te bouwen, al helemaal omdat het werkveld bij het karakter van ons bedrijf past. Het heeft een sterke bedrijfseconomische component en is uitgesproken creatief. Een zich snel ontwik-kelende led-technologie zet daarbij de toon. We passen het in bijna honderd procent van onze projecten toe. Er lopen hier veel audiovisuele experts rond. Hun kennis, bijvoorbeeld op het gebied van digital signage, collaboration, presentation en connectivity, is enorm. Dat geeft aan hoe hard het is gegaan in de audiovisuele wereld. Datzelfde zie je gebeuren in de licht-

W‘EEn GRIjZE MARKT vRAAGT OM TRAnSPARAnTIE’

De Van Domburg Groep kwam in september met opvallend nieuws. De Engelse Midwich Group nam een meerderheidsbelang in het bedrijf. Wie denkt dat eigenaren Ed van Domburg en Rick ter Wee een stap terugdoen heeft het echter mis. Ze blijven aan het roer staan van de toonaangevende onderneming in de audiovisuele markt en inter-nationale groei is daarbij het doel. Ook de licht-divisie Dutch Light Pro zal zich daardoor steeds sterker buiten de landsgrenzen manifesteren.

markt. Zo krijgen armaturen IP-adressen, neemt het gebruik van sensoren toe, worden systemen intelligenter, noem maar op. Naast energie-efficiency gaat het daarbij steeds vaker over andere thema’s zoals individualiteit, duurzaamheid, sfeer en gezondheid. Dat alles betekent dat wij waarde kunnen toevoe-gen in alle fases van projecten.’

Top 500Dutch Light Pro is momenteel goed voor zo’n twintig procent van de omzet van de Van Domburg Groep en dat aandeel groeit. Het richt zich primair, in lijn met de rest van de orga-nisatie, op de top 500 van Nederlandse bedrijven en publieke organisaties. Dat ziet men terug in de projecten voor op-drachtgevers als Scotch & Soda, Google, KLM, Radboud Zie-kenhuis en AFAS. Zo start de laatste binnenkort met de bouw van een nieuw experience centre in Leusden. Dutch Light Pro neemt daarbij de volledige verantwoordelijkheid voor het lichtadvies, -design en levering.

DuidelijkheidTer Wee ziet het succes van Dutch Light Pro niet als vanzelf-sprekend. Het is allereerst een zaak van hard werken, en vooral van zeggen wat je doet en doen wat je zegt. ‘De licht-

markt is grijs. Wij zijn gestart tijdens de recente recessie. Mijn verwachting was dat die zou zorgen voor een shake-out aan de onderkant van de markt. Dat is ook gebeurd, maar slechts ten dele. Nu de economie weer aantrekt, zie je het aantal toeleve-ranciers weer groeien. Het speelveld is druk en onoverzichte-lijk. Voor veel opdrachtgevers is het lastig te bepalen met wie ze om de tafel zitten, een producent, handelaar, distributeur, installateur, ontwerper… Transparantie en duidelijkheid zijn belangrijk. Je moet duidelijk maken wie je bent, wat je biedt, waar de klant voor betaalt en wat dat hem oplevert. Vervol-gens moet je het ook nog eens waarmaken. Bij dat hele spel profiteren wij natuurlijk van langlopende relaties met goede klanten. Tegelijkertijd hebben we geen toverformule voor succes. Het is een optelsom van ingrediënten die vaak voor de hand liggen. Voor ons zijn dat bijvoorbeeld openheid, een actieve houding en oplossingsgerichtheid. Dat zie je terug in alle haarvaten van ons bedrijf, in de inrichting van ons pand, de mensen en de wijze waarop we communiceren. Daarnaast draait het ook om respect voor de klant. We zullen nooit met een oplossing komen waar niet om wordt gevraagd. Als hij al-leen een lamp nodig heeft, leveren we een lamp. Wil hij alleen advies, dan krijgt hij advies. Mondt dat uit in een ontwerp of een project dan is dat prima. Maar bij ons betaal je voor wat je krijgt, niet te veel en niet te weinig. Ook zo werk je aan lang-durige partnerschappen.’

AmbitiesSinds september 2017 zijn Ed van Domburg en Rick ter Wee niet langer de grootaandeelhouders van de Van Domburg Groep. De beursgenoteerde Engelse Midwich Group nam een belang van zeventig procent in hun bedrijf. Van Domburg onderstreept dat dit niet de opmaat is naar winstmaximalisatie en verdere door-verkoop. Ter Wee: ‘Onze nieuwe eigenaar is geen investeerder, maar een specialistische audiovisuele distributeur voor de za-kelijke markt in Europa, Australië en Nieuw-Zeeland. Daarmee is het een strategische partner die kan bijdragen aan onze groei in het buitenland. We hebben er een enorme internationale klantenbasis bijgekregen. Omgekeerd stappen zij in op onze kennis en ervaring, ook die van Dutch Light Pro, dat in feite hun internationale lichtdivisie wordt. Daarmee kunnen we ambities gaan verwezenlijken die op eigen kracht moeilijk haalbaar zijn. Ed en ik blijven echter de koers bepalen. We zouden het ook niet anders willen. Wij staan voor dit bedrijf en onze mensen. We hebben het samen opgebouwd en zorgen voor elkaar, ook tijdens deze volgende spannende stap.’

39ledmagazine38 ledmagazine

41ledmagazine

WERELdPRIMEuR duITS GYMnASIuM:

LEd-LAMPEn ZORGEn vOOR

InTERnET

INTERNATIONAAL

Een klaslokaal waar het internet verzorgd wordt door led-lampen. Aan het Duitse

gymnasium Hegel in Stuttgart is het voortaan realiteit. Deze wereldprimeur is onder meer mogelijk gemaakt door het befaamde Duitse

onderzoeksinstituut Fraunhofer.

et het klaslokaal wil het Fraunhofer Heinrich Hertz Institute de bruikbaarheid van lifi in educatieve toepassingen testen. lifi, een afkorting van Light Fidelity, is het via onzichtbaar licht versturen van data naar een apparaat zoals een smart phone. Led-lampen vormen de basis van lifi omdat ze in één seconde miljarden keren aan en uit kunnen gaan. Op deze manier zijn ze net als morse in staat om met een hoge frequentie grote hoeveelheden informatie door te sturen. De Duitse school, die 700 leerlingen telt, kreeg van de gemeente Stuttgart 500.000 euro ter beschikking om de it-systemen te updaten. Samen met het Fraunhofer-instituut besloot het gymnasium om met een deel van

dit geld een klaslokaal van Visible Light Communication (vlc-)technologie te voorzien. Deze techniek, waar veelal aan gerefereerd wordt als lifi, is volgens de onderzoekers een goed alternatief voor de huidige wifi-netwerken. ‘De data-

transmissie is eveneens draadloos. De voordelen van de technologie liggen in het vermijden van radiostraling en het ontbreken van interferentie met andere radiogolven of elektromagnetische vel-den’, aldus Anagnostis Paraskevopoulos, projectmanager bij Fraunhofer. ‘Dit heeft weer een gunstig effect op de mogelijke

bandbreedte voor dichtbevolkte radionet-werken.’ Op het gymnasium wil Fraunho-fer volgens Paraskevopoulos niet alleen de vlc-technologie demonstreren, maar ook nieuwe onderzoeksdoelen vaststel-len. ‘Scholen hebben nieuwe oplossingen

nodig voor flexibele gegevens-uitwisseling. We denken dat vlc-technologie een goed alternatief biedt voor de huidige systemen en bijdraagt aan een verdere di-gitalisering van de klas. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat

de vlc-plafondlampen en -tafelmodules zich nog in de prototypefase bevinden. De verwachting is dat na doorontwikkeling de technologie door de industrie geïnte-greerd kan worden in laptops, tablets en smartphones. De ervaringen die we in dit project opdoen kunnen gebruikt worden voor deze industrialisering.’

M

‘de verwachting is dat de technologie door de industrie geïntegreerd kan worden in laptops, tablets en smartphones’

7 + 8 februari 2018Brabanthallen | Den Bosch

Dé verlichtingsbeursvan de Benelux.Gratis bezoeken?Gebruik deze invitatiecode op www.ledexpo.nl

18tic

ket5

11

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

LED Expo 2018 Advertentie_Bezoekers.pdf 1 21-11-2017 13:28:50

NSVVNederlandse Stichting voor VerlichtingskundePostbus 539, 6710 BM EDET. +31 218 69 53 94I. www.nsvv.nl

OutputDistributeur van professionele audio, video en lichtapparatuurPostbus 2414, 5202 CK Den BoschT. +31 73 639 26 00I. www.outputnl.com

SLV NederlandMore than lightBIG WHITE verlichtingNoorderpoort 28, 5916 PJ VenloT. +31 77 320 43 43I. www.slv.nl | E. info@slv.nl

QledX Europe, large ledscreenVerlengde Hoogeveensevaart 297864 TA ZwinderenT. +31 524 291 526 / +31 65 11 08 032E. info@QledX.nlI. www.QledX.com

42 ledmagazine

COLOFOnJaargang 5 - nr. 3 december 2017LED Magazine is het leidingge-vende Nederlandstalige multi-mediale platform voor eenieder die professioneel betrokken is bij (led-)verlichting in Vlaanderen en Nederland. LED Magazine kent een online nieuwsportal, e-mailnieuws-brief en vakblad. Het vakblad verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren.

Uitgever & HoofdredacteurEdwin van Gastel (De Duurzame Uitgeverij)

(Eind)redactie Marco de Jonge Baas en Els Stultiens (De Duurzame Uitgeverij)

Vormgeving Bette van Loenen (De Duurzame Uitgeverij)Thijmen van Loenen (FloenID)

CoverfotoProRail(Schréder)

Abonnementen & Advertentiesinfo@ledmagazine.nl

Redactionele klankbordgroepM. Weeda (BOM), H. Wijsman (FHI)en R.J. Vos (NSVV)

Partners

Ambassadeurs

© De Duurzame Uitgeverij 2017 - Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zon-der toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel voorkomende onjuistheden.

led industry registerDoor uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het LED Industry Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden licht professionals, van fabrikanten, tot installateurs, overheidsfunctionarissen, commerciële eindgebruikers, lichtontwerpers, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘LED Industry Register’ formulier digitaal in via www.ledmagazine.nl/industrieregister

Adurolight Europe BVLED that mattersPostbus 93, 7700AB DedemsvaartT. +31(0)523 687 555I. www.adurolight.eu

BaileySpecialist op het terreinvan verlichtingEverdenberg 21, 4902 TT OosterhoutT. + 31 162 52 24 46I. www.bailey.nl

N.V. BOMOntwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-BrabantGoirleseweg 15, 5026 PB TilburgT. + 31 88 83 111 20 I. www.bom.nl

FHI LED ClusterNederlandse brancheorganisatie voor Industriële Elektronica Postbus 366, 3830 AK LeusdenT. + 31 33 465 75 07I. www.fhi.nl

De Meerheuvel 105221 EA ‘s-Hertogenbosch

Tel: +31 (0)73 639 2600Fax: +31 (0)73 639 2601

info@outputnl.com

N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij

9, 10 & 11 oktober 2018 Brabanthallen Den Bosch

Hét platform voor duurzame energieopwekking en energiebesparing

Partner:

“Wij zien Vakbeurs Energie als hét platform waar we actuele informatie Wij zien Vakbeurs Energie als hét platform waar we actuele informatie Wij zien Vakbeurs Energie als hét platform waar we actuele informatie Wij zien Vakbeurs Energie als hét platform waar we actuele informatie Wij zien Vakbeurs Energie als hét platform waar we actuele informatie Wij zien Vakbeurs Energie als hét platform waar we actuele informatie Wij zien Vakbeurs Energie als hét platform waar we actuele informatie Wij zien Vakbeurs Energie als hét platform waar we actuele informatie Wij zien Vakbeurs Energie als hét platform waar we actuele informatie Wij zien Vakbeurs Energie als hét platform waar we actuele informatie kunnen vinden en delen over de verduurzaming van de gebouwde omgeving”.kunnen vinden en delen over de verduurzaming van de gebouwde omgeving”.kunnen vinden en delen over de verduurzaming van de gebouwde omgeving”.kunnen vinden en delen over de verduurzaming van de gebouwde omgeving”.kunnen vinden en delen over de verduurzaming van de gebouwde omgeving”.kunnen vinden en delen over de verduurzaming van de gebouwde omgeving”.kunnen vinden en delen over de verduurzaming van de gebouwde omgeving”.kunnen vinden en delen over de verduurzaming van de gebouwde omgeving”.kunnen vinden en delen over de verduurzaming van de gebouwde omgeving”.kunnen vinden en delen over de verduurzaming van de gebouwde omgeving”.

– Dhr. E. (Erwin) Bonis, Marketing Coördinator, Alklima B.V.

www.vakbeursenergie.nl

Onderdeel van:

Facts & Figures Vakbeurs Energie 2017• 43% van de bezoekers heeft een concrete investeringsplannen op korte termijn.van de bezoekers heeft een concrete investeringsplannen op korte termijn.van de bezoekers heeft een concrete investeringsplannen op korte termijn.van de bezoekers heeft een concrete investeringsplannen op korte termijn.van de bezoekers heeft een concrete investeringsplannen op korte termijn.• 53% van de bezoekers heeft daarin een beslissende rol, van de bezoekers heeft daarin een beslissende rol, van de bezoekers heeft daarin een beslissende rol, van de bezoekers heeft daarin een beslissende rol, van de bezoekers heeft daarin een beslissende rol,

waarvan waarvan 27% eindbeslisser.eindbeslisser.

• 40% van de bezoekers heeft 1 of meerdere lezingen/workshops bezocht. van de bezoekers heeft 1 of meerdere lezingen/workshops bezocht. van de bezoekers heeft 1 of meerdere lezingen/workshops bezocht. van de bezoekers heeft 1 of meerdere lezingen/workshops bezocht. van de bezoekers heeft 1 of meerdere lezingen/workshops bezocht.

Top 3 interesse bezoekers• 34% Energiebesparing in woningen & gebouwen Energiebesparing in woningen & gebouwen Energiebesparing in woningen & gebouwen Energiebesparing in woningen & gebouwen• 32% Duurzame energieopwekking Duurzame energieopwekking Duurzame energieopwekking• 9% Opslag & distributie van energie Opslag & distributie van energie

Verkoop weer gestartEen derde van de beschikbare ruimte is direct na beurs weer gevuld, Een derde van de beschikbare ruimte is direct na beurs weer gevuld, Een derde van de beschikbare ruimte is direct na beurs weer gevuld, Een derde van de beschikbare ruimte is direct na beurs weer gevuld, een kleine greep uit de reeds aangemelde partijen:een kleine greep uit de reeds aangemelde partijen:een kleine greep uit de reeds aangemelde partijen:een kleine greep uit de reeds aangemelde partijen:

Interesse in deelname? Neem contact op met Rein Bosma via Interesse in deelname? Neem contact op met Rein Bosma via Interesse in deelname? Neem contact op met Rein Bosma via Interesse in deelname? Neem contact op met Rein Bosma via Interesse in deelname? Neem contact op met Rein Bosma via Interesse in deelname? Neem contact op met Rein Bosma via 06 - 38 14 52 24 of 06 - 38 14 52 24 of 06 - 38 14 52 24 of rein@54events.nlrein@54events.nlrein@54events.nlrein@54events.nlrein@54events.nlrein@54events.nlrein@54events.nlrein@54events.nlrein@54events.nl

In co-locatie met:

LIGHTING SOLUTIONS BY OUTPUT