24

Het Le Roy gebiedHonderd jaar samenwerking tussen bewoners en natuur

Gerrit Vos in gesprek met Marleen van der Werff

25

Een jungle-achtige wildernis, slingerend dwars door een naoorlogse woonwijk. Wie het gebied durft te betreden wordt beloond, want vindt er een eco-kathedraal, bijenstal, smulbos, koepeltuin, touwladders, klimbomen en kunst van onder andere William van de Velde en Wim Velt. En dat is nog maar een schijntje van de vele natuurlijke werken die zich in het Le Roy gebied in Lewenborg bevinden. Alles aangelegd door wijkbewoners, die voor de duur van honderd jaar het natuurbeheer hier verzorgen.

plek verbeteren duurzaam vliegwiel

26

Het Le Roy gebied is te vinden in Lewenborg, een wijk aan de Oostkant van Groningen, die bekend staat als één van de groenste wijken van Nederland. 6 hectare openbaar groen, in 1973 opgericht en sinds 1983 volledig onderhouden door bewoners uit de wijk. Zij laten zich inspireren door Louis Le Roy (1924 – 2012): filosoof, kunstenaar, schrijver en Professor honoris causa. Maar vooral was hij de ‘eco-architect’ die dit gebied in 1973 op uitnodiging van de gemeente Groningen inrichtte. Centraal in zijn ideeën staat dat de mens de natuur niet zou moeten beheersen, maar samen zou moeten werken met haar groeikracht. “Als je de natuur uitschakelt, schakel je jezelf in. En als je de natuur inschakelt, schakel je jezelf uit”, legt Gerrit Vos uit, secretaris van de Le Roy Stichting en al sinds 1983 betrokken bij het gebied.

Een beheercontract van 100 jaar “Hoewel het initiatief om Louis Le Roy te betrekken bij de gemeente vandaan kwam, namen wij als bewoners het initiatief om het volledige natuurbeheer eigenhandig voort te zetten”, vertelt Gerrit. De gemeente zocht destijds naar goedkope alternatieven voor het onderhoud van openbaar terrein. Bewonersparticipatie was daarin een logische richting. Louis Le Roy stond toen al bekend om zijn manier van samenwerken met de natuur en inspireerde veel mensen om zich meer met hun groene woonomgeving bezig te houden. In de tien jaar dat hij betrokken was bij de wijk Lewenborg, bleken er inderdaad veel bewoners aan de slag te gaan met zijn denkbeelden. Toen de gemeente in 1983 het contract met Louis Le Roy beëindigde en het

groenonderhoud weer in eigen beheer wilde nemen, kwamen de bewoners en liefhebbers van het Le Roy gebied in opstand. Zij richtten in 1983 een beheergroep op die later, in 2007, Stichting Le Roy Groningen werd. Gerrit: “In onderhandeling met de gemeente wisten we een termijn van honderd jaar vastgelegd te krijgen, met een bijbehorend budget. Inmiddels is een derde van deze termijn verstreken.”

De natuur en de tijd hun werk laten doenLouis Le Roy verwierf internationale bekendheid met zijn eerste ‘eco-kathedraal’ in Mildam: een ‘levend’ kunstwerk waaraan eeuwig gebouwd wordt, bestaande uit afgedankte bouwmaterialen waarmee de natuur haar gang kan gaan. Inmiddels is het ‘eco-kathedraal proces’ een begrip geworden in het Le Roy gedachtengoed. Gerrit: “Het bevorderen van ecokathedrale processen houdt in dat alle activiteiten in de tijd moeten worden gezien en geen vastgesteld eindresultaat hebben. Het doel is het proces, het gaat niet om het eindresultaat.” Louis Le Roy beschreef zijn ideeën in zijn boek ‘Natuur uitschakelen, natuur inschakelen’. Gerrit: “Het uitgangspunt is dat je in een zo groot mogelijk deel van de stedelijke openbare ruimte moet ingrijpen door dat gebied met veel groen in te richten (‘natuur uitschakelen’: de mens doet hier een ingreep). Na zo’n ingreep trek je je handen er vanaf en laat je de natuur en de tijd hun werk doen (‘natuur inschakelen’).”

Le Roy als inspiratiebron, niet als blauwdrukIn de tientallen jaren dat de betrokkenen rond het Le Roy gebied samenwerken, zijn er al vele

27

vrijwilligers gekomen en gegaan. Daarmee kwamen en gingen er ook vele ideeën en uitvoeringen daarvan. Zo wilden bewoners in 1983, toen het gebied nog voornamelijk uit gras en brandnetels bestond, dat er bomen werden geplant. Twintig jaar later blijken de huidige bewoners in de schaduw te zitten en wordt een deel van de bomen weer gekapt. “Het gedachtegoed van Le Roy biedt inspiratie,

maar dient zeker niet als blauwdruk. We willen vooral dat de bewoners zich het gebied eigen kunnen maken en er ruimte is om hun ideeën uit te kunnen voeren. Wanneer zo’n idee minder in de visie van Le Roy past, maar het wel zorgt voor betrokkenheid, juichen wij het toe. Le Roy zou het daarmee eens zijn geweest. Het proces is immers wat telt, het gaat niet om de uitkomst.”

28

Jezelf ontdekken en leren inzettenTyperend aan een organisch proces als bij het Le Roy gebied in Lewenborg is dat de mensen er hun eigen grenzen kunnen verkennen en regels maken. Dat trekt bepaalde mensen aan. Gerrit: “Hoewel het er nooit veel zijn op het totale aantal bewoners, blijven nieuwe vrijwilligers zich aandienen. We hebben de tijdgeest mee: groen en tuinieren is hip. We merken ook dat mensen zich bewuster worden van hun omgeving. Kinderen vinden het bijvoorbeeld geweldig om te ontdekken hoe de natuur werkt en hoe je haar kunt inzetten. In zekere zin leer je daarmee ook jezelf te ontdekken. In een ‘normale’ speeltuin staat precies uitgestippeld wat je moet doen en kun je bijna onmogelijk vallen. Maar in ons speelcircuit, een klimroute bestaande uit netten, touwladders en stepping stones, kunnen kinderen hun eigen grenzen verkennen. Ze leren vallen en weer opstaan. Maar tegelijkertijd hebben we problemen met jongeren, die de mooiste plekken en creaties vernielen of er troep achterlaten. Die kun je daarop aanspreken, maar je moet het ook leren accepteren. Het is onderdeel van het proces. En niet alleen de jongeren kunnen voor problemen zorgen. Er zijn net zo goed volwassenen die denken: ’oh, jullie gebruiken oude bouwmaterialen? Dan dump ik mijn kapotte koelkast ook even in het park.’”

Samenwerking en strijdStichting Le Roy werkt samen met basisscholen, Landschapsbeheer Groningen,

29

de Natuur en Milieufederatie en natuurlijk de gemeente. Gerrit: “Over het algemeen gaat de samenwerking met de gemeente goed. Ze laten ons aardig met rust. Alleen als er gevaarlijke situaties ontstaan, zal de gemeente ingrijpen in het Le Roy proces. Dit staat in een convenant dat we met ze hebben afgesloten.” Tijdens de eerste wilde jaren werd er onder het motto ‘experiment’ nog veel getolereerd. Tegenwoordig moet

Stichting Le Roy meer verantwoording afleggen. Bijvoorbeeld over het feit dat in de loop der jaren steeds meer bewoners hun privétuintje uitbreidden. Deze bewoners maakten gebruik van de ongecontroleerde situatie die Le Roy met zich meebracht. Gerrit: “Wij vinden dat niet zo’n ramp, zolang de mensen daar gelukkig van worden. Maar het klopt natuurlijk niet met het idee van openbaar gebied. Toch is onze ervaring dat dit zichzelf vaak oplost. Er zijn altijd wel bewoners die zich er tegen verzetten, wanneer gedrag van anderen als te storend wordt ervaren.”

Olifantenpaadjes in plaats van ‘linealitis’Een lange adem hebben, steeds weer nieuwe mensen betrekken, leren van successen en falen. Duidelijk is dat de betrokkenen bij het Le Roy gebied in Lewenborg hun werk met veel liefde doen. “Wat het zo leuk maakt, is dat je invloed hebt op je omgeving. Je bent bezig met een hobby en zorgt dat je hier medebewoners, bezoekers van het gebied en het bestuur van de stad bij betrekt. Er komen veel wandelaars in het gebied. Ook uit andere delen van de stad en het land. Zelfs uit het buitenland reizen mensen speciaal naar het gebied af. Wij maken ‘olifantenpaadjes’, in zowel de metaforische als de letterlijke zin. Er worden dingen ontwikkeld die door bijvoorbeeld een plantsoenendienst normaal gesproken niet worden bedacht. Die denken alleen maar volgens vaste lijnen en patronen, ik noem dat wel eens ‘linealitus’. Kijk maar eens naar fietspaden, die lopen soms zomaar in een rechte hoek. Maar zo fietsen we toch niet? De natuur zou zoiets nooit bedenken. Wij van het Le Roy gebied laten ons liever leiden door de natuur.”

Fietspaden lopen soms zomaar in een rechte hoek. Maar zo fietsen we toch niet? De natuur zou zoiets nooit bedenken. Wij van het Le Roy gebied laten ons liever leiden door de natuur.”

“

30

Over honderd jaar...Op dit moment is eenderde van de termijn van honderd jaar verstreken. De natuur en de bewoners mogen in Lewenborg nog pakweg zestig jaar hun gang gaan volgens de afspraken van nu. Gerrit: “Over honderd jaar is alles redelijk hetzelfde. De natuur heeft haar gangen verder doorgezet en bewoners hebben hier zo goed en kwaad als ze kunnen op ingespeeld. Wel hoop ik dat op meerdere plekken in Nederland ruimte zal worden gemaakt voor dit soort langetermijnprocessen waarin bewoners in staat worden gesteld om de natuur haar werk te laten doen. Dit zijn de meest spannende gebieden die er zijn.” Enkele tips die Gerrit zou kunnen meegeven voor andere vergelijkbare initiatieven zijn: “Zorg voor diepe gebieden, dus geen linten of groenstrookjes. Dan is er meer ruimte voor het bouwen van dingen. Zorg verder voor een scherp onderscheid tussen privé en openbaar. Louis Le Roy vond dat dit één en hetzelfde moet zijn, maar in Lewenborg merken we dat het anders werkt: mensen willen geen hondenpoep in hun eigen tuin. En als laatste tip: je kunt nog zulke mooie ideeën hebben, maar laat het vooral van de mensen zelf afhangen. Schakel op tijd anderen in. En als belangrijkste: laat de mensen zelf verantwoordelijk.”

Interview met Gerrit Vos - initiatiefnemerwww.leroy-groningen.nl

Tekst: Marleen van der WerffFoto’s: Stichting Le Roy en Mark Sekuur

31

CLG Groningen beschouwt

ImpactHet Le Roy gebied heeft een gevarieerde ecologische structuur en biedt een uitdagende omgeving voor haar bezoekers. Kinderen kunnen er bijvoorbeeld spelenderwijs hun grenzen verkennen en ontdekken hoe de natuur werkt. Het sociale proces rond het Le Roy gebied heeft overduidelijk tot meer en actievere inzet van wijkbewoners, jong en oud, aan het openbaar groen geleid. De participatie verloopt natuurlijk niet altijd soepel en een relatief kleine groep wijkbewoners is in grote mate betrokken. Maar zeker is dat dit Le Roy gebied en de (inter)nationale aandacht die het kreeg, bijgedragen heeft aan het ontstaan van vergelijkbare initiatieven in en buiten Nederland. Zelfwerkzaamheid van wijkbewoners speelt hierin steeds een belangrijke rol.

SuccesfactorenEen belangrijke succesfactor is het honderdjarige contract dat Stichting Le Roy met de gemeente wist af te sluiten. Hierdoor ligt de verantwoordelijkheid langdurig bij wijkbewoners en kan aan processen op ecologisch en sociaal gebied de tijd worden gegund. Een andere succesfactor is het forse onderhoudsbudget dat de gemeente aan de wijkbewoners gaf. Dat maakt het voor wijkbewoners makkelijk om een veelheid aan initiatieven in het le Roy gebied te ontwikkelen.

UitdagingEen vraag die kan worden gesteld is: wat zal er met de bewonersbetrokkenheid gebeuren wanneer het aan hen beschikbaar gestelde budget op raakt? Het is dan de uitdaging voor de werkgroep om nieuwe geldbronnen te vinden of een verdienmodel te ontwikkelen. Een andere uitdaging vormt het blijvend betrekken en motiveren van wijkbewoners, gedurende de termijn van honderd jaar.