LanguageFiles Zin

7/31/2019 LanguageFiles Zin

1/57

Basisbegrip TaalwetenschapSyntaxis

Vincent J. van Heuven

Maarten Mous

Opleiding Taalwetenschap

Opleiding Talen en Culturen van Afrika


2/57

23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 3

5.1 Organisatie van de zin

Lineaire volgorde

Plaats van woorden in zin bepaalt betekenis Jan keek naar Marie (Marie kan blind zijn)

*Jan Marie keek naar (ongrammatikaal)

Marie keek naar Jan (Jan kan blind zijn)

Volgorderegels verschillen van taal tot taal


3/57


5.2 zinsbetekenis ...

zoek je nooit op

zijn zelden vaag

bereken je on the fly

leer je niet expliciet


4/57


5.2 zinsbetekenis ...

Colorless green ideas sleep furiously

bekend voorbeeld van Chomsky vangrammaticaal correcte zin die geen

duidelijke betekenis heeft

Le silence vertbral indispose la voilelicite(Tesnire)


5/57


Coiled Alizarine

for Noam Chomsky

Curiously deep, the slumber of crimson

thoughts:While breathless, in stodgy viridianColorless green ideas sleep furiously.

from The Night Mirror,

by John Hollander. 1971


6/57


5.2.2 Semantische rollen

Agent

Patient

Instrument

Theme

Experiencer Source

Recipient


7/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 9

5.2.2 Voorbeelden

semantische rollen

En Blauwbaardagent zond

een boodschaptheme

aan de adellijke vrouw recipient

Manzanotheme viel van fietssource

door dopinginstrument



5.2.2 Voorbeelden

semantische rollen...

Zoon Van Goghexperiencerhoorde

fatale schotensource


9/57



5.2.3 Casus

nominativus mater

genitivus matris

dativus matri

accusativus matrem

ablativus matre



5.2.3 Casus en

woordvolgordeMarcum mordet canis =

Canis mordet Marcum =Mordet Marcum canis

cf. "Man bijt hond."



Semantische functies en

syntactische rollen

subject agens

object theme


13/57



5.3 categorien

naamwoord

werkwoord

bijwoord

lidwoord

voegwoord

,,,

naamwoordsgroep

werkwoordsgroep

bijwoordsgroep

lidwoordsgroep

voegwoordsgroep

...



5.3 Woordsoorten

te definieren door eigenschappen taalintern

niet door de betekenis van de leden

welke voor- en achtervoegsels

welke functies/plaats in zin

welke combinatie met andere woorden

Dus: Op basis van morfologische valentie

Op basis van syntactische valentie



5.3 Lexicale categorien

Verbum (ww)

__ [tijd- /aspectsuffixen]

__ (asjeblieft!) (imperatief)

Adjectief (bnw)

__ [+er/st] (trappen van vergelijking)

DET __ Nomen (modificeert nomen (znw)ADV __ (na adverbium (bw) heel, erg)



5.3.2 Lexicale categorien

Open lexicale categorien

Nomen (znw.)__ [+pl.] (morf. meervoud)

DET ___ (synt. na determinator)

DET ADJ ____ (synt. na adjectief (bnw.))

subject van werkwoord




Adverbium (bw)

__ ADJ (modificeert bnw)

__ Verb(phrase) (modificeert V of VP)

__ ADV (modificeert ander ADV)


19/57


5.3.3 Gesloten lexicale

categorien

Ook wel: functiewoorden ~ inhoudswoorden = open categorien


20/57



Gesloten categorien (cont.)

Prepositie (Prep., vz)__ NP (voor nominale phrase)

Conjunctie (Conj., voegw)

N __ N, Adj __ Adj, NP __ NP

S __ S (tussen twee zinnen)


21/57



Gesloten lexicale categorien Determinatoren (DET)

__ (Adj) N

Artikels (lw)

Quantoren (onb tw, alle, sommige)

Demonstrativa (DEM, aanw vnw)

Possessiva (POSS, bez vnw)

Sluiten elkaar uit *De sommige deze mijn familieleden


22/57


5.3 Lexicale categorien

Tips

Lex. Cat. Alleen op basis van distributie Geen semantische overwegingen

Lidmaatschap van meerdere cats mogelijk

Let op homofonen (sound-alikes)

Test alle criteria

Cf. an army officer, an army uniform, * armier


23/57


5.3 Taalspecifiek

rood is in de ene taal een adjectief, in de

andere taal een naamwoord en in weer een

andere taal een werkwoord

Sranan hebiheavy is zowel adjectief alswerkwoord als naamwoord: zero-derivatie of

multi-functionaliteit Nederlands heeft veel preposities/voorzetsels.

Sommige talen hebben er maar n


24/57


5.3 Taalspecifiek

Voorzetsels vormen een gesloten klassemaar kan wel groeien: richting(wat is

verschil met naar) In het Abui vormen werkwoorden een

gesloten klasse

Niet in alle talen sluiten determinerselkaar uit, bijvoorbeeld demonstratiefplus possessief is heel gewoon


25/57


Subcategorien

Binnen Verba Intransitieve Vi (onovergankelijk)

lopen, sterven

Transitieve Vt (overgankelijk)

kopen, doden

Di-transitieve Vdi (dubbel-object)

geven, verkopen

Complement Vc

denken (dat X), vragen (of Y), ontkennen(dat Z)

Koppel Vk zijn, worden, lijken, blijven (+ AdjP)


26/57


Subcategorien

Binnen adjectieven

Stative (onveranderlijk)

You are tall ~ * you are being tall

Non-stative (veranderlijk)

You are impatient ~ you are being impatient


27/57


Subcategorien

Binnen nomina

Telbaar (count N) ~ ontelbaar (mass N)

een fles, twee flessen *ik drink fles

*een melk, *twee melken ik drink melk

Concreet ~ abstract

abstracta gedragen zich vaak als Mass N

warmte ~ *warmtes

haat ~ *haten


28/57


5.4 Constituent struktuur

Eenheid van de zin

hierarchisch georganiseerd

heeft een hoofd

lexicale categorie van het hoofd bepaalt aardvan constituent

eenzelfde soort kan verschillende functieshebben

consituent structure = phrase structure


29/57


Zinnen...

bestaan uit zinsdelen

die elk behoren tot een kategorie

en die elk een funktie hebben

maar de kategorie en de funktie

onderhouden geennduidige relatie omdat de funktie bepaald wordt door de

rol in de zin en de kategorie door de

samenstelling van het zinsdeel


30/57


5.4 Frasale categorien

Nominale Phrase (NP)

Jan, mijn vader, de kleine jongen,

__ liep door het park (subject/ond NP)

Ik zie __ (dir.object/lvw NP)

Ik geef __ een boek (ind.object/mvw NP)

Verbale Phrase (VP) V (NPio) (NPdo) ()


31/57



Verbale Phrase (VP)

V AdjP (adjectivale phrase)

Jan isslim

Autos zijn erg duur

V AdvP (adverbiale phrase)

Hij spreekt Fransvloeiend

V PP (prepositionele phrase)

Hij gaatnaar de film


32/57



S (zin, sentence)

Hoofdzin

Het regent

Robert houdt van appels

Ondergeschikte (ingebedde) zin

Het feit dathet regent Hij denkt datRobert van appels houdt


33/57


5.4.3 Frasale categorien

Boomstructuren

Iedere constituent is

of een frasale categorie

of een lexicale categorie

Termen

Wortel (hoogste knoop) Knoop (node)

Tak (branch)


34/57



S

VP

NP NP

Det N V Det N

Mijn moeder voert de katten


35/57


5.4.4 phrase structure rules

= herschrijfregels

formele grammatica voor computertaalen menselijke taal


36/57


5.4.4 Herschrijfregels

Phrase-structure regels (PS rules)

Algoritme automatisch toepasbaar voorschrift

X Y Z

X y z

Werk alle regels af totdat alleen lex

eindknopen overblijven


37/57



Herschrijfgrammatica voor Engels en NL S NP + VP

NP Det (+ Adj) + N NP + PP

VP Vt + NP

Vi PP Prep + NP

(tussen haakjes optionele categorie)


38/57



N Jan, Piet, vader, man, boek, water,

A groot, klein, Vi lopen, sterven,

Vt zien, doden,

Det de, het, een, deze,

P in, op, onder,


39/57



Recursie (oneindigheid)

Zelfde symbool komt zowel links als rechts van de

herschrijfpijl voor NP NP + PP

PP P + NP

NP Det (+ Adj+) N

(waar Adj+ = Adj + Adj +

NP NP+ + Conj + NP

S S + Conj + S


40/57



41/57



Constituentstructuur Veel directeuren aten in echt sjieke hotels

Tests (1) Vraag-antwoord-test

Waar aten veel directeuren?

Wie aten in echt sjieke restaurants? Vervangen door voornaamwoord

Zij aten in echt sjieke restaurants


42/57


Tests (2)

Vooropplaatsing

In echt sjieke restaurants aten veel directeuren

Constituenten binnen constituenten

Hoe sjiek waren de restaurants?Echtsjiek

5.5. Organisatie van de zin


43/57


Hirarchie en ambiguteit

Lexicale dubbelzinnigheid

Bank(geld, meubel)

Was(vuile ~, bijen~, zijn+past)

Constructionele dubbelzinnigheid

Meer intelligente politici Oude mannen en vrouwen

Zij zagen het meisje met de verrekijker



44/57


Boomstructuren

Veel directeuren aten in echt sjieke restaurants



45/57



Boomstructuren

Zij zagen het meisjemet de verrekijker=

Met de verrekijkerhet meisjezagen zij


46/57



Boomstructuren

Zij zagenhet meisje met de verrekijker=

Het meisje met de verrekijkerzagen zij


47/57



S

VP

NP NP

Det N V Det N

Mijn moeder voert de katten

1. S NP + VP

2. VP

V + NP3. NP Det + NP

4. VP V + NP


48/57


5.5.4 Transformaties

PS-regels zijn niet altijd efficint

Oplossing: Ga uit van n onderliggende structuur

Genereer die met PS-regels

Leidt alternatieven af via omzettingsregels

= Transformaties Verschillende oppervlaktestructuren

(~dieptestructuur)


49/57


Transformaties

Stappen in de Wh-vraagtransformatie

Verplaats Aux naar links naast V

Verplaats Wh in object NP naar begin zin

Stappen in passieftransformatie

Verplaats object NP naar subject positie

Verplaats subject NP naar PP positie Voeg Prep doorin

Voeg Aux wordenin op V-positie en pas V aan


50/57


Transformaties

Jan eet een appel

S

NP VP

V NP

Aux VP


51/57


Transformaties

jan eet een appel

een appel wordtgegeten door Jan


52/57


5.6 Woordvolgordetypologie

Belangrijkste constituenten

S = subject (onderwerp)

V = verbum (werkwoord)

O = object (lijd. Voorwerp)

Basisvolgordes in talen van de wereld

SVO (subject-verbum-object)

SOV (subject-object-verbum)


53/57


5.6.1 Woordvolgordetypologie

Volgorde Voorbeeld %

S [VO] Engels 35

S [OV] Russisch, Turks, Japans 44

VSO Iers, Welsh, Arabisch 19

VOS ?? (Malagasy +) 2

OVS (Trio in Surinam) -

OSV -

Totaal (op basis van < 2%) 100


54/57


http://wals.info/feature/81?tg_format=ma

p&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&

v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=

3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=

2996&z2=2995&z1=2994
http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994


55/57



Observaties

Talen houden graag V+O bij elkaar

Talen met O voorop bestaan niet

Vraag: Hoe zit het met het Nederlands?

Jan eet een appel (SVO)

Ik zie dat[Jan een appel eet] (SOV)


56/57



Hoofd

Belangrijkste onderdeel binnen constituent

Bepaalt categorie van constituent

Bepaalt basisbetekenis

Dependent

Modificeert (optioneel, weglaatbaar)

Complementeert (verplicht)


57/57


Twee typen talen

Hoofd vooraan (head-initial)

Hoofd achteraan (head-final)

Geldt voor alle frasale categorien

Engels: S[VO], dus ook on the table

Japans: S[OV], dus ook de tafel op

NL : SVO/SOV > op de tafel, de tafel op

LanguageFiles Zin

Documents

Transcript of LanguageFiles Zin