Landschapsontwerp Stedendriehoek Apeldoorn, …  · Web viewVanuit de bodem en geologie heeft dit...

11
t Landschapsontwerp stedendriehoek Apeldoorn, Deventer & Zutphen Heleen Jongeneel & Jaldert Veldman

Transcript of Landschapsontwerp Stedendriehoek Apeldoorn, …  · Web viewVanuit de bodem en geologie heeft dit...

t

Landschapsontwerp stedendriehoekApeldoorn, Deventer & Zutphen

Heleen Jongeneel & Jaldert Veldman

ColofonOpdracht: Landschapsontwerp stedendriehoek Apeldoorn, Deventer & ZutphenAuteurs: Heleen Jongeneel, Jaldert VeldmanOpdrachtgever: Hogeschool Van Hall- LarensteinBegeleiders: Loes Leentjes (Landschapsontwerper) Ad Woudstra (Bodemkundige) Frans (ecoloog)

Landschapsontwerp stedendriehoekApeldoorn, Deventer & Zutphen

Een ontwerp voor nieuwe voedseltoepassingen

InleidingInleiding met opdrachtbeschrijvingVoor u ligt de samenvatting van een landschapsontwerp voor de stedendriehoek Apeldoorn, Deventer en Zutphen. Dit project is uitgevoerd in opdracht van Hogeschool Van Hall-Larenstein. Vanuit de opleiding werd ons de vraag gesteld een landschapsvisie te ontwikkelen en een landschapsontwerp te maken voor deze stedendriehoek, waarin de relatie tussen voedselproductie en consument weer optimaal mogelijk is. Een goede landschappelijke kwaliteit is daarbij een vereiste. Voedsel, een thema dat steeds belangrijker wordt. Het lijkt o zo gewoon dat de schappen in de winkel altijd vol liggen en dat we elke dag voldoende te eten hebben. Vaak staan we er niet bij stil waar het voedsel vandaan komt. Van het platteland, het land rondom de stad, of van verder. Soms worden we opgeschrikt door grote ziekte-epidemieën in de veehouderij, grootschalige kap van regenwouden ten behoeve van de consumptie in de welgestelde landen en andere ernstige zaken op gebied van voedsel. Daarnaast worden we voor onze voeding ongemerkt steeds afhankelijker van het buitenland door te toenemende internationale wereldhandel. Het is dan ook geen wonder dat mensen het steeds belangrijker vinden om te weten waar hun voedsel vandaan komt. Gebiedseigen producten staan dan ook steeds meer in de belangstelling.Ook maken natuurgeweld en oorlogen het steeds duidelijker hoe belangrijk het is om als land zoveel mogelijk zelfvoorzienend te kunnen zijn. Zo was IJsland na een vulkaanuitbarsting heel even geïsoleerd van de wereld en moest het zijn voedselvoorraden opmaken en meer zelfvoorzienend worden.Er zijn al nieuwe ideeën en concrete ontwikkelingen op de voedselmarkt. Deze en andere ontwikkelingen hebben invloed op het landschap. Om ervoor te zorgen dat er een multifunctioneel waardevol landschap ontstaat is het belangrijk alle vernieuwingen goed in het landschap te integreren.

Vanaf het begin waren we erg gemotiveerd om aan deze opdracht te werken, omdat deze een grote maatschappelijke relevantie heeft. Vanaf het begin wilden we deze opdracht dan ook uitgebreid en goed aanpakken. Belangrijk vonden we om het voedselthema op vernieuwende wijze een plaats te geven in het landschap, toekomstgericht bezig te zijn en veel functies te combineren. We wilden daarbij ook nieuwe ideeën bedenken en uitwerken.

Allereerst hebben we tijdens een intensieve veldweek het landschap geïnventariseerd en in de vingers gekregen door er veel doorheen te fietsen en het uitgebreid te analyseren. Daarna hebben we conclusies getrokken en op basis daarvan zijn we verder gegaan in het planproces. Om de opdracht breder maatschappelijk toepasbaar te maken hebben we op eigen initiatief een model bedacht dat op elk gebied toegepast kan worden. Een model dat de (voor ons) ideale toekomstige relatie tussen stad en landschap weergeeft en waarin vernieuwende ontwikkelingen o.a. op gebied van voedsel een belangrijke plaats hebben gekregen. Daarna hebben we ons model toegepast op de stedendriehoek. Hieruit is een concept voortgekomen voor de totale stedendriehoek. Het model wordt specifiek toegepast in een deelgebied van deze regio: ‘Apeldoorn-Twello’. Dit heeft een concept opgeleverd en van daaruit hebben we een masterplan ontworpen. Vervolgens hebben we deeluitwerkingen gemaakt van het masterplan, die gerelateerd zijn aan de multifunctionele landbouw. Op elk schaalniveau zijn ideeën ontwikkeld, over multifunctioneel landgebruik en toekomstig voedselgebruik. Daarbij is ook gekeken naar de realiseerbaarheid. Thema’s als ecologie, waterberging en landschappelijke kwaliteiten zijn daarbij meegenomen.

Ons eindproduct van het ontwerp zijn een viertal posters, op groot formaat (A0/A0+). Aan de hand van deze producten hebben wij ons plan gepresenteerd. De posters zijn het eindproduct van een lang, schetsend en creatief onderzoeks-

en ontwerpproces. Er is van groot naar klein en van abstract tot concreet schaalniveau gekeken naar vernieuwende ideeën voor het landschap van de toekomst. Bij het ontwerpen hebben we

zoveel mogelijk nagestreefd vernieuwend, realistisch en doordacht te werk te gaan. Bij de inzendingen van voorgaand jaar zagen we veel uitgebreide rapporten. Onze opleiding vraagt en leert ons vooral veel beeldend te werk te gaan, daarom hebben wij geen uitgebreide teksten bij ons product. Bij dit project zit voornamelijk veel tijd in het proces en de uitwerkingen van de (beeldende) producten. Om uitgevoerd te kunnen worden dienen sommige ideeën eerst verder uitgewerkt te worden, of nader te worden onderzocht op technische haalbaarheid.

ModelHet toekomstig model gaat uit van een traditionele stad. Het geeft een handvat/streven aan voor de relatie tussen het landschap en de stad, waarbij voedsel een belangrijke positie inneemt.

Over het algemeen is te stellen dat de stad in verschillende lagen (schillen) is opgebouwd. De historische stadskern, de stadsuitbreiding met wijken en aan de buitenzijde het industriegebied. Op basis hiervan is het model gebaseerd.

Door de toenemende verstedelijking wordt het groen steeds belangijker. De stad ligt in het landschap, en maakt daar deel van uit. De stad maakt niet het landschap, maar is ingepast met respect voor natuur. Dit zal in uiting komen in alle steden/dorpen. Dit gebeurt door een groene vuist in de stad.

StadskernDit is de bestaande historische kern van de stad, hier bevindt zich vaak het winkelcentrum

StadsuitbreidingIn de stadsuitbreidingswijken zullen de parken en groenstroken met elkaar verbonden worden zodat er een duidelijke groene hoofdstructuur ontstaat. Dit kan door waterverbindingen, groenstroken en lanen. De groene structuur staat in verbinding met de groene wiggen.

IndustrieterreinDit terrein is meestal een dicht opgezette verstedelijkte omgeving. De groenstructuur van de stad zal hierin doorlopen (lanen/kleine bedrijvenparkjes). Infrastructurele ontsluiting is belangrijk. De industriezone loopt vlechtend over in een nieuw te ontwikkelen zone waar veel vraag naar is: de zone van de intensieve landbouwindustrie.

LandbouwindustriezoneDeze zone, dicht bij de stad, voorziet in de vraag naar gezonde voedselproducten met een goedkopere productie. Deze producten hebben ook een verantwoorde herkomst. Hier krijgen de intensieve veeteelt en de plantlabs een plaats. (nieuwe ontwikkelingen) De zowel visuele als economische groene industrie is duurzaam en zoveel mogelijk zelfvoorzienend. Deze door het groen aantrekkelijke en ruim

opgezette zone vormt de overgang tussen stad en landschap.

LandbouwIn de landbouwzone rondom de stad worden de grondgebonden gewassen geproduceerd. Hier zal veel akkerbouw zijn, deze zone produceert voornamelijk grondstoffen voor de intensieve landbouwindustrie. En heeft daarbij een grote variatie aan landbouwproducten. Deze zone vormt de buitenste ring rondom de stad. De landbouw zal afhangen en ingepast worden in het bestaande landschapstype. Deze zone loopt vloeiend over in het omliggende platteland/landschap.

Groene wigDeze zones zorgen ervoor dat het landschap de stad binnendringt. Deze zones zullen de mensen vanuit de stad naar het landschap trekken, maar ook zorgen voor een grotere natuur- en ecologische waarde in de stad. Deze zones komen uit op aantrekkelijke (recreatie)gebieden en het belevingslandschap. De groene wiggen hebben een landschappelijk karakter en sluiten naadloos aan op het landschapstype dat erbuiten ligt. Dit zal voornamelijk gebeuren door met beplantingen het juiste visuele aspect te creëren. In deze zone staat voedselrecreatie en biologische landbouw centraal. Er zal plaats zijn voor functies als vergader- en congrescentra, zorgvoorzieningen en horeca.

LandschapDit is het uitloopgebied van de stedelijke omgeving. De landschapsbeleving is belangrijk. In het landschap worden veel functies gecombineerd. Zo is er plaats voor natuurontwikkeling, recreatie, waterberging, landbouw en ecologie.

Visie & Masterplan

VisieHet landschap staat voortdurend onder druk door de vele ontwikkelingen. Stedelijke uitbreidingsdrang, industrialisatie en productie-intensivering. De recreatiebehoefte om erop uit te trekken naar het landschap wordt daarmee steeds groter. De natuurbeleving wordt steeds belangrijker. Mensen krijgen ook steeds meer behoefte om te weten waar hun voedsel vandaan komt (ziekteplagen, herkomst) duurzame oplossingen zijn hierbij belangrijk.Het landschap is dus onderhevig aan veranderingen. Zaak is het een goede landschappelijke basis te leggen waarin een duidelijke landschapsstructuur ontstaat en er een duidelijke relatie tussen stad en landschap aanwezig is. In het landschap zal ruimte zijn voor de genoemde ontwikkelingen, waarbij in het landschap gelijk functies vervult voor recreatie, natuurontwikkeling, waterberging, landbouw en ecologie.

OntwerpuitgangspuntenOnze ontwerpuitgangspunten komen voort uit onze visie en ons model.- Toekomstgericht/vernieuwend --> historie gebied wel meenemen, maar geen museumlandschap creëren!- Gericht op voedselproductie --> mogelijkheden creëren voor veel voedselproductie- Beleving en recreatie zijn belangrijk --> denk hierbij aan 'voedselrecreatie' (zie toelichting deeluitwerking ......)- Indeling gebied volgens eigen schillenmodel --> (zie blz..... met uitleg schillenmodel)- Huidige kwaliteiten van het landschap benutten en versterken --> rekening houden met landschapstypen

ToepassingToekomstgericht/vernieuwendEen van de beste voorbeelden van dit aspect zijn de plantlabs. De technologie om zonder zonlicht, met ledverlichting, een grote verscheidenheid aan gewassen te verbouwen in elke te bedenken omgeving. Zo is het mogelijk dit toe te passen in leegstaande kantoorpanden, maar in de toekomst ook onder supermarkten. Dit heeft natuurlijk erg veel voordelen. Een groot nadeel van deze plantlabs is dat ze veel energie verbruiken. Om dit nadelen weg te nemen hebben we in de voedselindustriezone zonnepanelen toegepast.

Naast het idee van de plantlabs is waterberging een issue wat erg actueel is. Wij hebben dit toegepast in het noorden van het plangebied, waar het het best was in te passen in het landschapstype. Daarnaast is dat een plek waar kwel omhoog komt. De waterberging willen we multifunctioneel maken. Dit doen we door ook hier het voedselthema toe te passen. Dit doen we door waterberging te combineren met een viskwekerij.

Gericht op voedselproductie In ons masterplan hebben we een nieuwe vorm van industrie toegepast, namelijk de voedselindustrie. (zie uitgelicht: Voedselindustriezone) In onze landbouwzone (zie poster masterplan) hebben we gezorgd voor grote ruime kavels, waardoor het gebied functioneler voor de landbouw wordt. Hierbij hebben we afhankelijk van het landschapskarakteristiek (landschapstype) passende landbouwvormen toegepast. In de kleinschalige verkaveling biologische veeteelt, en de grootschalige gronden veel grootschalige akkers en grasweides ten behoeve van de productie voor de landbouwindustriezone. In deze zone is de productie het belangrijkst, de landschapsbeleving speelt een ondergeschikte rol.

Beleving & recreatieIn ons masterplan hebben we ook een zone gemaakt die specifiek gericht is op de beleving van het landschap. In deze zone zijn de karakteristieke landschapstypen duidelijk herkenbaar. Dit zorgt voor een bijzonderdere sfeer en beleving van dat gebied. Ook recreatie is terug te vinden in het masterplan (zie poster) Dit vooral in de groene wig en de landgoederen.

Indeling gebied volgens eigen schillenmodelIn ons masterplan zijn de schillen uit ons model terug te vinden. Je ziet dit o.a. terug in dichtheid van de massa´s, de kavelstructuur, de grootschaligheid en de kleinschaligheid.

Huidige kwaliteiten landschap benutten en versterkenIn ons masterplan hebben de kwaliteiten van het landschap benut. Een van de voorbeelden hiervan is het natuurgebied. Dit

is gerealiseerd op een plek waar kwel naar boven komt. Op deze manier hebben we dus de kwaliteiten van o.a. de ondergrond van het landschap benut.

VoedselindustriezoneOpbouwDeze deeluitwerking is onderdeel van de voedselindustriezone van ons model. Ook het ontwerp voor deze deeluitwerking is weer opgebouwd uit een aantal schillen. Deze schillen zorgen voor een opbouw die aansluit bij de uitgangspunten van het masterplan, namelijk een geleidelijke overgang van de stad naar het landschap. Dat is hier uitgewerkt in en opbouw van veel massa naar weinig massa. In de afbeelding hiernaast vindt

u de concepttekening waarin de schillenopbouw terug te vinden is. Daarnaast ziet u een ruimte-massakaart te vinden waarin de opbouw van veel massa naar weinig massa te zien is. Op die kaart is ook duidelijk de ruimtelijke opbouw te zien.

BouwstenenIn de voedselindustriezone staat de voedselproductie centraal. Om aan de grote vraag van de productie te kunnen voorzien hebben we gekozen voor de volgende vormen van voedselproductie, namelijk varkensflats, megastallen en plantlabs. De keuze voor megastallen en varkensflats lijkt onlogisch vanwege de geur die ze verspreiden. Maar met de moderne technieken van luchtzuiveringsinstallaties wordt de lucht gezuiverd.

VormgevingDe voedselindustriezone moet een groene uitstraling krijgen. Dit wordt bereikt door het toepassen van wandbeplanting en dakbeplanting. Ook wordt op deze manier het water langer vastgehouden. Door deze manier/vorm van beplanting is het gebied ook duurzaam. Daarnaast komen er op de daken van de gebouwen zonne-energiepanelen. De plantlabs verbruiken veel energie maar deze manier kunnen ze gebruik maken van duurzame energie en daarmee geen schade aanricht aan het milieu. Daarnaast kan ook het water uit de plassen gebruikt worden.Plantlabs kunnen in bijna elke bedenkbare verschijningsvorm voorkomen. Wij hebben voor een vorm gekozen die refereert

naar de vorm van de megastallen en de varkensflats. Voor extra voedselproductie zijn er ook ondergronds meerdere etages waar gewassen verbouwd kunnen worden. Dit zorgt ook voor een functioneel gebruik van de ruimte.

InfrastructuurErg belangrijk voor het functioneren van dit gebied is de infrastructuur. De wegprofielen van de hoofdwegen zijn er breed, zodat vrachtwagens elkaar goed kunnen passeren. Er is een duidelijke hiërarchie in de wegenstructuur. Wegprofielen en

doorsneden van de verschillende wegen zijn te vinden op de poster.

Landgoed ‘t WoudhuysPlaats in visie & masterplan Deze deeluitwerking van Landgoed ’t Woudhuys bevindt zich in de groene zone van het stedelijk gebied naar het landelijk gebied. De landschappelijke wiggen komen uit op interessante gebieden voor recreatie en landschapsbeleving. Landgoed ’t Woudhuys vormt de schakel tussen de landelijke groene wig en het belevingslandschap. Op deze locatie bevindt zich het voedselmarkthuys. Door het recreatieve routenetwerk wordt men vanuit de stad het landschap ingetrokken. Deze groene wig komt uit op speciale landgoederen, verbonden door een

recreatief routenetwerk, waarbij het landschap op elke plek uniek beleefd kan worden. (belevingspad zie poster)

Doel & uitgangspunten ontwerpDit landgoed dient als recreatie- en uitloopgebied van de stad het belevingslandschap in. De thema’s voedsel en gevarieerde natuurbeleving staan centraal in het ontwerp. De karakteristieke opbouw van het landgoed zal bewaard blijven en versterkt worden. Hierbij wordt er meer belevingswaarde toegevoegd, en worden vernieuwende functies landschappelijk ingepast. Het voedselmarkthuys met streekeigen producten zal een belangrijke plaats hierin vervullen. Het ontwerp zal veel functies combineren en het groen economisch aantrekkelijk maken, zodat iedereen er voordeel van heeft. In het ontwerp worden nieuwe ideeën zichtbaar voor de combinatie van recreatie en landbouw.

Beschrijving landgoedontwerp Door de ideale ligging ten opzichte van de stad en de infrastructuur is het landgoed goed bereikbaar. In het van oudsher agrarische gebied wordt het landgoed voor de recreant, de boeren, de zorg en de economie aantrekkelijk gemaakt. Het landgoed kenmerkt zich door de variatie van bospartijen, open agrarische weides en de statige lanen. Ook het opvallende landhuis en de half verscholen oude hoeven zijn karakteristiek. In het ontwerp is gekeken naar de huidige kwaliteiten. Er is rekening gehouden met historie, bodem, reliëf, waterhuishouding en landschappelijke kwaliteit en landschapstypen.Op basis hiervan kent het ontwerp drie zones. Als eerste de agrarische zone, waarin het voedselthema past en volop aan bod komt. Daarnaast komen de Weteringse zone en het moerasgebied (kwel). In deze zones wordt bestaand landbouwgebied omgevormd tot een hoogwaardig natuurgebied met een extra gevarieerde natuurbeleving. Daarbij loopt een unieke route door het gebied die alle bijzondere facetten laat zien.

Weteringse zoneDit wordt een aantrekkelijke open langgerekte ruimte waar bloemenrijke grassen voorkomen (ecologisch uitgewerkt op staalkaarten). De lineaire wetering stroom langs dit gebied. Hier

kan men heerlijk struinen door gevarieerde graslanden en rietlanden. Hier bevinden zich zorgfuncties en horeca, waar op een passieve manier het landschap optimaal beleefd kan worden. Deze natuurlijke zone vormt samen met het kwelmoeras een parel voor de ijsvogel en vele andere flora- en faunasoorten.KwelmoerasVanuit de bodem en geologie heeft dit gebied potentie omgevormd te worden tot een kwelmoeras, hier komen veel water, natte elzenbroekbossen en veel zegge- en dotterbloemvegetaties voor. Door de vele uitzichtpunten en vogelspothutjes kan het moerasgebied optimaal worden beleefd. Ook komen in dit gebied bijzondere flora en fauna voor. Agrarische zoneDit is het huidige landgoed. De boeren zijn recreatief ingesteld, iedereen mag komen helpen, bijvoorbeeld met melken, en kan rondleidingen krijgen om te zien hoe het leven er op een boerderij aan toe gaat. Een nacht doorbrengen op de hooizolder is natuurlijk ook heel avontuurlijk! Ook is er een bijzonder maïsdoolhof en een agrarische minicamping, waar men heerlijk tussen het maïs, met zicht op de koeienweide en bospartijen kan genieten van het agrarische land.Het centrale punt in het landgoed is het landhuis, waar zich horeca bevindt, hier worden gerechten van hoogwaardige gebiedseigen producten geserveerd. Detailuitwerking Markthuis/ZorgboerderijOok het voedselmarkthuis neemt een belangrijke positie in, hier worden de streekeigen producten van de IJsselvallei verkocht en op een unieke plaats aangeboden. Deze functie wordt gecombineerd met een multifunctionele zorgboerderij, waar aan verstandelijk beperkten veel activiteiten aangeboden worden en zij naar eigen interesse kunnen meehelpen, zoals in de voedsel- of theetuin of de kassen, of als dierverzorger, serveerster, verkoopster of bij bloemschikken De bezoekers kunnen hun eten kopen in het markthuis/boerderijwinkel, maar er is ook een voedseltuin, waar zij zelf hun voedsel kunnen oogsten. Het erf is daarbij niet alleen een verkoopplaats voor voedselproducten, maar ook een educatieve plaats waar je gezellig kunt verblijven. De kinderen leren er door ervaring om te gaan met dieren, die er veel zijn op en om het erf, en ze zien dat het voedsel uit de grond komt. Ook is er een

informatiecentrum waar de bezoekers informatie wordt getoond over het landschappelijke voedselsysteem, het landgoed en het erf.Men kan ook aangenaam verblijven op het gezellige erf, heerlijk in de zon op het terras, genietend van een warme kop thee uit het theehuis, terwijl de kinderen zich vermaken in de speeltuin of bij de dieren. Tevens is er plaats voor een bloementuin die interessant ingericht kan worden, en gebruikt kan worden voor het bloemschikken.De erfindeling is op detailniveau uitgewerkt op de poster. Het ontwerp geeft een handvat hoe de functies ruimtelijk zo gecombineerd worden dat er een gezellig plein ontstaat, met een goede doordachte indeling.RoutingZwerven door de koeienweides, akkers en maïsvelden (klompenpaden), lopen door rabatbossen en vennen, het bos beleven vanaf een boomkronenpad. struinen door grasruigten en wandelen over vlonders in het kwelmoeras: gevarieerd recreëren.

SlotwoordWe vonden het superleuk om aan dit project te werken. We hebben veel geleerd. Vooral om vanuit een abstract basisidee steeds een schaalstap verder door te ontwerpen.In de samenvatting hebben we geprobeerd een zo duidelijk mogelijk beeld te schetsen van ons ontwerpproject. Wij willen u met klem adviseren de posters door te kijken, hier staan veel ruimtelijke impressies op, die deze samenvatting ondersteunen en verduidelijken. We zagen geen gelegenheid veel beelden in de samenvatting te verwerken, want dan zou de tekstuele uitleg van het plan tekort schieten.Bedankt voor het lezen van onze samenvatting, we vonden het bijzonder leuk om mee te doen voor deze voor ons eerste prijsvraag.