Kernpunten• Gebruik van lachgas komt steeds vaker voor. Niet alleen onder uitgaanders,

maar lachgas gebruik wordt ook gezien bij 12-16 jarigen, MBO en HBO studenten en op straat/hangplekken/scholen en thuisfeesten.

• Voor zover bekend lijken de risico’s van lachgas niet heel groot. Het aantal meldingen van (acute) gezondheidsincidenten na gebruik van lachgas is beperkt.

• Tijdens gebruik kan zuurstoftekort ontstaan in de hersenen waardoor duizeligheid en flauwvallen kan optreden.

• Er bestaat een zeer kleine groep die veel, vaak en/of zeer frequent gebruikt. • Hoe meer en hoe vaker er gebruikt wordt, hoe groter de kans op ongelukken,

zoals valpartijen.• Bij chronisch gebruik (maanden of zelfs jarenlang intensief gebruik) van lachgas

treedt een tekort aan vitamine B12 op; dit kan tot bloedarmoede en neurologische stoornissen leiden.

• Wat de langetermijneffecten zijn van herhaaldelijk kortdurend zuurstofgebrek in jonge hersenen (door lachgasgebruik) is onbekend.

Het gebruik van lachgas is populair onder jongeren en jongvolwassenen. Er is echter veel onduidelijkheid over welke groepen het wanneer en in welke hoeveelheden gebruiken. Ook over de risico’s en de wettelijke status van lachgas is veel onduidelijkheid. In deze factsheet wordt een beknopt overzicht gegeven van de beschikbare, praktische kennis over lachgas. Wat is lachgas?Lachgas (distikstofmonoxide, N2O) is een kleurloos, niet-irriterend, zoetgeurend en zoet-smakend gas.(1) Het wordt in de geneeskunde gebruikt om patiënten kortdurend onder narcose te brengen. Medicinaal lachgas heeft zeer geringe effecten op functies zoals ademhaling en bloedsomloop tijdens de narcose. Toch wordt lachgas tijdens operaties steeds minder gebruikt als narcosemiddel, omdat er inmiddels meer geschikte (sterkere) middelen zijn. Het wordt nog wel gebruikt door tandartsen en in ziekenhuizen als kortdurende pijnstiller. Het gas remt namelijk de pijnprikkel en werkt kalmerend. In Engeland wordt een mengsel van lachgas en zuurstof onder de naam ‘Entonox’ vrij veel gebruikt door vrouwen als zelf te doseren pijnstilling bij bevallingen. Ook in Nederland wordt deze optie aangeboden bij bevallingen. Naast het medicinale gebruik wordt distikstofmonoxide gebruikt als drijfgas in de voedings-industrie voor o.a. slagroomspuiten en industrieel: in gasflessen die o.a. in de auto- en motor-sport circuleren om het vermogen van verbrandingsmotoren te vergroten. Tot slot wordt het middel steeds vaker gebruikt als roesmiddel wegens de milde, psychedelische effecten.

Lachgas Update december 2016

Factsheet

Wist u dat…

…door een besluit van het Europese Hof het recreatief gebruik van lachgas sinds 1 juli 2016 onder de Warenwet valt? Dat betekent dat de verkoper van lachgas aan de verplich-tingen van de Warenwet dient te voldoen. Voorheen was verkoop voor ‘oneigenlijk’ ge-bruik van lachgas via de Geneesmiddelenwet verboden. Verkoop, handel, bezit en gebruik van lachgas is op dit moment niet strafbaar.

GebruikLachgas is populair mede omdat het gemakkelijk en legaal verkrijgbaar is. Het wordt door gebruikers nauwelijks als ‘drug’ gezien, maar als een relatief onschuldig middel. Waar eerder vooral uitgaande jongeren lachgas gebruikten, wordt het nu ook va-ker gezien bij andere groepen dan uitgaanders, zoals jongeren op straat of rond schoolpleinen. Ook wordt er een toename gesignaleerd van de verkoop en het gebruik van lachgasballonnen in de reguliere horeca, op (openbare) evenementen en op feesten.

• Onder scholieren van 12-16 jaar heeft 8% ooit lachgas gebruikt en 2% in de afgelopen maand. Onder de oudere studenten van MBO en HBO (16-18 jaar) heeft 1 op de 6 het wel eens gepro-beerd, en 20% van de 18-jarigen gebruikte in de afgelopen maand. [2]

• 37% van de respondenten van het Grote Uit-gaansonderzoek 2016 (een websurvey onder Nederlandse uitgaanders), gaven aan dat ze het afgelopen jaar wel eens lachgas hadden ge-bruikt, 1 op de 10 de laatste maand. [3]

• Ook uit Amsterdams onderzoek blijkt dat na een piek eind jaren ’90, de populariteit vanaf 2012 weer sterk toenam. Dat blijft zo (in 2013-2015), maar er is wel sprake van een stabilisering in lach-gasgebruik. [4] Het gebruik onder clubbers/ravers steeg van 3% in 2008 naar 33% in 2013. [5]

• Internationale vergelijkingen van lachgasgebruik zijn er niet, maar resultaten van de Global Drug Survey 2016* geven aan dat Nederland koploper is in het gebruik van lachgas. Nederland staat op de eerste plek met 48,3% ooit gebruik en 33% recent, gevolgd door Groot-Brittannië met 38% respectievelijk 23,7% en op de derde plek Wales met 36,3% en 20,8%. [6]

Wijze van gebruik• Mensen die lachgas inhaleren voor de psychede-

lische effecten - dus als drug - doen dat meestal via een met gas gevulde ballon.

• Het gas wordt door middel van een cilinder of een patroon (via een slagroomspuit) in de ballon gespoten. Er wordt in en uit de ballon geademd, zodat het geïnhaleerde gas langer in de longen blijft. Om zuurstoftekort te voorkomen wordt er tussendoor soms gewone lucht ingeademd. In de recreatieve sfeer wordt alleen lachgas gebruikt, terwijl bij medisch gebruik van lachgas tegelijker-tijd zuurstof wordt toegevoegd.

Werking en effecten• Het inhaleren van lachgas zorgt voor een kort-

durende maar sterke roes en is na 1 tot 5 mi-nuten uitgewerkt. Er is sprake van een bewust-zijnsdaling die een beetje lijkt op dronkenschap. Gebruikers kunnen lacherig worden. Ook krijgt de gebruiker tintelingen en is er een vervorming van de werkelijkheid in beeld en geluid. Dit kan zowel euforie als onrust of angst geven.

• Niet-gebruikers zien ook een andere kant: ge-bruikers kunnen zich verliezen in hun ballontrip en sluiten zich af van hun omgeving. Omdat sommige lachgasgebruikers niet van ophouden weten is hun gedrag niet echt sfeer verhogend.[4]

Ongewenste effecten en risico’s Naast de gewenste effecten (hallucinaties en tripef-fecten/verwardheid) rapporteren gebruikers ook bijwerkingen of ongewenste effecten; duizelig-heid (66%), hoofdpijn (36%), verwardheid (39%), misselijkheid (14%), gevoelloosheid of tintelingen (14%) en flauwvallen (7%). [3] Deze klachten wor-den (deels) veroorzaakt door tijdelijk zuurstoftekort.

* De Global Drug Survey is een internationale online survey waar relatief veel uitgaanders en drugsgebruikers aan deelnemen. De GDS 2016 werd afgenomen in november 2015 en januari 2016 onder honderdduizend deelnemers uit 50 landen, waarvan 5058 Nederlanders.

• Op basis van gegevens uit de Monitor Drugs-incidenten wordt geconcludeerd dat het aantal meldingen van gezondheidsincidenten na ge-bruik van lachgas beperkt is en het vrijwel altijd gaat om mengintoxicaties. [7] Lachgas gecombi-neerd met middelen als alcohol, GHB of andere verdovende middelen versterkt het verdovende effect van lachgas.

• Bij inademing van lachgas rechtstreeks uit de gas-tank, gaspatroon of spuit is er kans op bevriezing van lippen of longen. Dit komt echter zelden voor.

• Bij verkoudheid is het gevaarlijk om lachgas te nemen. Lachgas is in de slagroomspuit samen-geperst en zet daarna uit in lucht. Door de extra druk in het hoofd kan het trommelvlies springen bij een “verstopt” hoofd. Behalve oorpijn kan dit leiden tot blijvende gehoorschade.

• Door zuurstoftekort bestaat er kans op flauw-vallen. Omdat gebruikers meestal een ballon gebruiken zal bij bewusteloosheid de ballon wegvliegen en krijgt de gebruiker weer zuurstof.

• Gebruikers kunnen na gebruik nog uren onoplet-tend blijven. Deelname aan verkeer is ernstig af te raden tijdens en in de uren na het gebruik.

• De langetermijneffecten van herhaaldelijk kortdurend zuurstofgebrek in jonge hersenen zijn niet onderzocht. Gezien de inzichten in de kwetsbaarheid van het zich ontwikkelend brein voor de effecten van psychoactieve stoffen in het algemeen, lijkt voorzichtigheid met het ge-bruik van lachgas door jongeren geboden.

• Verslaving aan lachgas komt weinig voor. Er zijn wel mensen die op een avond aan de ballonnen blijven zitten en niet meer kunnen (of willen) stoppen. Ook lijkt het erop dat er een heel kleine groep is die zeer frequent gebruikt. Ongelukken en valpartijen komen ook vaker voor bij deze groep. Degenen die ongelukken rapporteerden namen gemiddeld 27 ballonnen per sessie. [6]

• Bij zwangerschap is zuurstoftekort zeer riskant voor de baby. Uit dieronderzoek blijkt dat ge-bruik van lachgas kan leiden tot schade aan de ongeboren vrucht en tot een spontane abortus.

• Uit onderzoek blijkt dat er geen verband is tussen lage concentraties lachgas en verminderde vrucht-baarheid of een verhoogd risico op het ontwik-kelen van kanker. Wel is een verband gevonden tussen lachgasnarcose en een verhoogd gehalte van homocysteïne in het bloed. Dat laatste is een risicofactor voor cardiovasculaire aandoeningen.[1]

• Bij chronisch gebruik (maanden of jarenlang intensief gebruik) van lachgas treedt een tekort aan vitamine B12 op; dit kan tot bloedarmoede en neurologische stoornissen leiden.[8] Klachten hiervan zijn: tintelingen, duizeligheid, verdoofd gevoel in ledematen en pijnscheuten (vooral in vingers en voeten). Drie procent van de gebruikers van lachgas rapporteert soortgelijke symp tomen.[6]

• Vooral veganisten lopen sneller risico op het ontwikkelen van dit tekort doordat vitamine B12 doorgaans gehaald wordt uit vlees, vis, melk en eieren. In mindere mate geldt dit voor vegetari-ers, vooral wanneer zij zuivelproducten mijden. Bij vroege opsporing van een vitamine B12 tekort zijn de klachten omkeerbaar met de juiste behandeling.

• Sinds 2000 bestaat het vermoeden dat er kleine hoeveelheden van andere stoffen in lachgas-patronen kunnen zitten.[9] Daarnaast kunnen minuscule stukjes metaal van de patroon zelf meekomen in een ballon. Het is onbekend wat dit betekent voor de gezondheid.

DoseringEen ballon met lachgas wordt meestal met 1 slag-roomgaspatroon gevuld. Een standaard slagroom-patroon die wordt gebruikt om een ballon te vullen bevat 8 gram N2O (~7 ml onder 7-9 bar).[10]

• Om te meten hoeveel lachgas gebruikt is, wordt vaak het aantal patronen of ballonnen gerap-porteerd. Uit internationaal onderzoek uit 2015 onder 6800 lachgas gebruikers bleek dat 40% van hen 3 of minder ballonnen per gelegenheid gebruikt, 46% 4-10, 13% 11-50 en 1% procent gebruikt meer dan 100 ballonnen per keer. [6]

• Een enquête gehouden door het consumenten-programma KASSA onder 932 mensen (werving via Facebook, Spuiten & slikken en Kassapanel) gaf de volgende resultaten: 13% 1 patroon, 54% 2-5 patronen, 10% 10-20 patronen en 3% meer dan 20.

• Recreatief gebruik wordt door RIVM gedefini-eerd als minder dan tien lachgasballonen per gebeurtenis, maandelijks of minder. Op basis hiervan concluderen ze dat bij deze dosering er geen gezondheidseffecten worden gevonden, ook niet op de lange termijn. [10] Het gebruik van tien ballonnen met lachgas zou overeenkomen met de hoeveelheid lachgas die toegediend wordt bij een anesthetische behandeling van een kwartier met 50% lachgas.

PreventieLachgas wordt veelvuldig gebruikt in de voedings-industrie waardoor verbieden onmogelijk is. Daarom wordt vooral ingezet op de preventie van (riskant) gebruik door middel van voorlichting. Dit gaat via de kanalen van de instellingen voor verslavingszorg, het Trimbos-instituut en de teams van Unity (op festivals en feesten).

• Algemene informatie over lachgas is te vin-den op drugsinfo.nl. Daarnaast beantwoorden medewerkers van de Drugs Infolijn (0900-1995, € 0,10 p/min + kosten mobiele telefoon) en de

Colofon

Trimbos-instituut

Postbus 725

3500 AS Utrecht

T: 030 – 297 11 00

www.trimbos.nl

info@trimbos.nl

Deze factsheet is gemaakt met

financiële steun van het ministerie van

Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Tekst

Marloes van Goor, Trimbos-instituut

Advies

Ton Nabben, Universiteit van Amsterdam

Raoul Koning, Raymond Niesink,

Peggy van der Pol, Ninette van Hasselt

Trimbos-instituut

Vormgeving en productie

Canon Nederland N.V.

Druk

4e herziene druk december 2016

Bestelinformatie

Deze factsheet (AF1384) is gratis te

downloaden via www.trimbos.nl.

Vragen?

Heeft u vragen naar aanleiding van deze

publicatie of wilt u advies op maat? Stel

uw vraag via lokaal@trimbos.nl. Algemene

informatie over lachgas is te vinden via de

Trimbos website drugsinfo.nl.

Copyrights Trimbos-instituut

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze

uitgave mag worden verveelvoudigd of

openbaar gemaakt, in enige vorm op enige

wijze, zonder voorafgaande toestemming

van het Trimbos-instituut.

chatservice van het Trimbos-instituut vragen over lachgas. De chatservice is opgezet in samenwerking met instellingen voor verslavingszorg.

• Meer specifieke informatie voor gebruikers is te vinden op verschillende websites waarbij het beperken van de risico’s centraal staat (bijvoorbeeld drugsenuitgaan.nl en unity.nl). Informatie wordt gericht verspreid via diverse mediakanalen Twitter, Facebook, Instagram en drugsfora.

• Unity zet ook voorlichtingsteams in op festivals/clubs. Deze speciaal getrainde jongeren (‘peer educators’) informeren (andere) gebruikers over de werking en risico’s van lachgas in een 1 op 1 gesprek. Dit gesprek is een mogelijkheid voor kennisoverdracht, normsetting en bewustwording.

• Gemeenten en politie kunnen optreden bij overlast.• Ouders kunnen informatie en tips vinden om het gesprek met hun kinderen aan te gaan op

www.uwkindenuitgaansdrugs.nl en via de Facebookpagina Opvoeding en uitgaan.

In de media verschijnen geregeld waarschuwingen van gemeenten en politie, die soms forse hoeveelheden gebruikte lachgaspatronen signaleren op hangplekken voor jongeren en op parkeerplaatsen. Er is nog onvoldoende zicht op de verschillende gebruikersgroepen. Ook is onbekend wat de gevolgen van herhaaldelijk kortdurend zuurstofgebrek op jonge leeftijd zijn. Nader onderzoek (uitgevoerd door het Trimbos-instituut en het Bonger-instituut in 2017) zal mogelijk meer handvatten voor harm reductie, preventie (en handhaving) opleveren.

Bronnen1. Niesink R (2014). Lachgas (distikstofoxide): farmacologische en toxicologische aspecten.

Verslaving: tijdschrift over verslavingsproblematiek, 10, 62-72. 2. S. van Dorsselaer, M. Tuithof, J. Verdurmen, M. Spit, M. van Laar, K. Monshouwer (2016).

Jeugd en riskant gedrag 2015, Kerngegevens uit het Peilstationsonderzoek Scholieren. Trimbos-instituut. 3. Monshouwer, K., Drost, Y., Van der Pol, P., Van Laar, M. (2016) Het Grote Uitgaansonderzoek 2016

Trimbos-instituut, Utrecht.4. Nabben T, Benschop A. & Korf D (2016). Antenne 2015: Trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge

Amsterdammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers. 5. Nabben T, Benschop A, & Korf D (2014). Antenne 2013: Trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge

Amsterdammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers.6. Winstock AR et al . Global Drug Survey 2015. GDS2015 Findings. The world largest study of nitrous

oxide use ever conducted (youtube video).7. Factsheet Monitor Drugsincidenten 2015.8. J. van Amsterdam, T. Nabben & W. van den Brink (2015). Recreational nitrous oxide use: Prevalence

and risks. Regulatory toxicology and pharmacology, 73 (3), 790-796.9. https://www.erowid.org/chemicals/nitrous/nitrous_article2.shtml. 10. Beoordeling gezondheidsrisico’s lachgas (N2O). RIVM 15 september 2016.

Lachgaspatronen worden vaak achtergelaten op straat. Lachgaspatronen zijn erg belastend voor het milieu vanwege het metaal dat nodig is voor de patronen.