3Het Drense Landschap

Kwartaalbladdec. 2000no. 28 28Takkenhoogte

Kom er even voor zitten— bestuursberichten

Natuurontwikkeling Takkenhoogte— terreinbeschrijving

E r i c v a n d e r B i l t

Woestenij ooit recreatieplek— herinnering

G i n i B a k k e r - B o n e s c h a n s k e r

De Brandgans— jeugdrubriek

G e e r t d e V r i e s

Hulst— flora en fauna

J o a n D . D . H o f m a n

Vlindervriendelijk beheer

De Kleibosch— wandelroute

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Boerenerven in Drenthe— cultuurhistorie

G r e e t B i e r e m a

Waterschap Hunze en Aa’s— berichten

U k o V e g t e r

Kortweg— berichten

Agenda

Kwartaalblad van deStichting Het Drentse Landschap

3

4

10

12

14

16

17

21

24

26

34

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen

Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89,

e-mail: mail@drentslandschap.nl

Web-site: www.drentslandschap.nl

Bankrek. nr. 43.97.50.962

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer

m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer

Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen

Pre-Press Von Hebel bv, Groningen

Lithografie Arfo, Groningen

Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

Omslag Takkenhoogte (John Stoel)

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet nood-zakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het DrentseLandschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan deBegunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden doorbijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage ƒ 35,– per jaar. Begunstiger voor het leven ƒ 750,– .

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op devolgende wijze:

Lijfrente-termijnen In plaats van uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de Inkomstenbelasting aftrekbare periodieke bijdrage (minimaal 5 jaar), die u met een eenvoudige notariële acte toezegt. De kosten van de acte worden door ‘Het Drentse Landschap’ betaald.Nadere informatie bij het bureau van de Stichting.

Giften Indien uw giften in enig jaar zowel 1% van het onzuiver inkomen als ook ƒ 120,– te boven gaan is het meerdere aftrekbaar tot ten hoogste 10% van het onzuivere inkomen.

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van ƒ16.788,– (voor 2000)is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd.Voor grotere bedragen geldt voor ‘Het Drentse Landschap’ het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Een landelijk dagblad kopte onlangs:“De natuur mag niet meer zichzelfzijn”. In een paginagroot artikel schetsteen verontruste Frans van der Helm op een cynische maar indringendewijze de richting die veel natuur-beschermingsorganisaties sinds kort lijken in te slaan.

In het begin van de 21e eeuw is denatuur er in de eerste plaats voor mensen, zo concludeert Van der Helm.De verstedelijkte mens heeft recht opplaatsen waar hij kan onthaasten, waarhij zich kan ontdoen van zijn stress.Natuur is er om van te genieten, ommensen te plezieren. Aan die nobelefuncties ontleent de natuur in Nederlandtegenwoordig haar bestaansrecht.

Je legt natuur aan en je richt natuur innaar de wensen van de consument.Ook de onlangs verschenen beleids-nota van het Ministerie van Land-bouw, Natuurbeheer en Visserij metde veelzeggende titel “Natuur voorMensen, Mensen voor de Natuur”,getuigt vrij expliciet van die visie.

Natuurbeschermingsorganisaties dreigen zo belangenverenigingen voorconsumenten te worden. Natuur-consumentenbonden, die zich bezighouden met vragen als: “Wat willenmensen van de natuur? Wat voor soortnatuur prefereren ze? Voldoet het aanbod wel aan de vraag? Zo niet, wat kunnen we daar dan aan doen?”

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’denkt er niet zo over. Ze ziet het nogsteeds als haar primaire taak de natuuren het landschap in Drenthe in al haarfacetten en de planten en dieren diedaarin thuishoren te beschermen enmeer en betere kansen te bieden.

In zo’n natuurrijke omgeving valt er voor mensen vanzelfsprekend ontzettend veel te genieten. Men kaner rust vinden of juist de spanning van het onbekende. Dat recht zal ‘Het Drentse Landschap’ niemand ontzeggen. Integendeel. We scheppener juist de voorwaarden voor.

Daarvoor mag echter nooit de natuurzijn eigen bestaansrecht ontnomenworden. Natuur moet uiteraard zichzelf kunnen zijn.

Aleid Rensen,Voorzitter Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Bestuursberichten 3

Kom er even voor zitten

foto

: Jaa

p de

Vrie

sl

4

foto

: Joh

n St

oel

In het Reestdal kon de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ door de aankoop van een ruim 30 ha grote

enclave landbouwgrond één groot natuurgebied langs de Reest laten ontstaan. Hierdoor werden de

reservaten Takkenhoogte, Meeuwenveen en Wildenberg-Rabbinge met elkaar verbonden.

Natuurontwikkeling was daarbij het instrument.

De Reest kronkelt op de grens van Drenthe en Overijssel.Vaak is het dal smal. Slechts op een enkele plek behoort eenwat breder flankgebied tot het reservaat. Een plek waar deaanliggende natuurgebieden samen met de Reest een land-schap van nationale allure vormen, is zeker het gebiedWildenberg-Rabbinge. De afwisseling en variatie van elementen vormen hier een indrukwekkend landschap. Dekronkelende Reest met haar natte dotterbloemhooilanden,de monumentale hoeven met bijbehorende kampen, het opeen oerwoud gelijkende bos van Rabbinge en het heideveldvan De Wildenberg. Het natuurgebied zet zich voort aan deoverzijde van de Nieuwe Dijk. Hier ligt het Meeuwenveenals een pingo met haar ringwal, de Slangewortel en de broedende Dodaars. Aan de overzijde van de Reestvervangende Leiding, in hetverleden gegraven om overstromingen in het Reestdal tevoorkomen, liggen nog de bossen van Takkenhoogte en het heideveld van het Nolderveld. Tezamen vormen dezegebieden ruim 400 ha natuur. Het is het leefgebied vanonder meer de Adder, de Das, de Boomkikker en de Kerk-uil. Een ware belevenis.

De aankoopIn 1992 kwam het landbouwbedrijf van de gebroeders Baaste koop. Dit heideontginningsbedrijf werd door deze familiein de eerste helft van deze eeuw met hun eigen handen opde woeste grond veroverd. Het betrof ruim 30 ha cultuur-grond met opstallen. Omdat deze enclave aan drie zijdendoor natuurgebieden omsloten was, heeft de Stichting zichingespannen om deze gronden als natuurontwikkelings-gebied aangewezen te krijgen. Dat is met steun van de

Terreinbeschrijving

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Reestvervangende leiding natuurlijkvriendelijk ingericht.

Van nood tot deugdE r i c v a n d e r B i l t *

Natuurontwikkeling in Takkenhoogte-Meeuwenveen

provincie en het Ministerie van LNV gelukt. Belangrijkgegeven vormde het feit dat intensief landbouwkundiggebruik op de flanken van het Reestdal, het zogeheteninzijggebied, leidde tot sterke nitraataanrijking van het waterdat naar de schraallanden stroomde. Daardoor werden debloemrijke hooilanden in negatieve zin beïnvloed. Debegrenzing werd aangepast en toen we het over de prijs eenswerden, was de aankoop op 1 april 1992 een feit. De boerderij, genaamd De Hofstee, verloor haar agrarischebestemming en de bijbehorende ligboxenstal werd gesloopt.Het huis werd verkocht aan de graficus Han van Hagen enzijn vrouw Lia van Rhijn. Han van Hagen is sinds een aantaljaren bestuurslid van ‘Het Drentse Landschap’. Voor hungevoel leven ze op De Hofstee in het paradijs.

Nieuwe toekomstAl in 1993 ontstonden de eerste ideeën om de enclave beterte laten aansluiten bij de omliggende natuurgebieden. Het feit dat de fa. Buning uit Zuidwolde op 8 ha van hetgebied, gelegen tegen de Reestvervangende Leiding, eenontgrondingsvergunning voor 80.000 m3 geel zand had,

bleek achteraf een geluk bij een ongeluk. De provincie werdervan overtuigd dat het voor dit natuurontwikkelingsgebiedweinig zin had om de ontgronding te laten resulteren in eenlandbouwkundige verbetering. De heer Buning bleek bereidom mee te werken aan een geheel andere wijze van uit-voering van de ontgronding. In plaats van over 8 ha circa 1 meter geel zand af te voeren, werd ingestemd met de uit-voering van een veelomvattend natuurontwikkelingsproject.Het feit dat de heer Buning als kind nog op het toen nogniet ontgonnen heideveld had gedwaald en daar goede herinneringen aan had overgehouden, speelde hierbij zekereen rol. Dat ook de uitvoering door dit bedrijf ter hand zouworden genomen, sprak voor zich.

De plannenNatuurlijk waren we verplicht de hoeveelheid zand te leverendie in de concessie zat. Dat kon evenwel ook op een geheelandere manier. Samen met het Waterschap Riegmeer werdeen plan uitgewerkt. Een viertal doelen werden daarbij na-gestreefd. Allereerst zou de rechte Reestvervangende Leiding een totalemetamorfose moeten ondergaan. Kronkelend, met eilanden,met diepe gedeelten om vissen en amfibieën ’s winters telaten overleven. Met gradiëntrijke oevers en overstromings-gebieden. Het voedselrijke water van deze leiding zou daar-mee kunnen leiden tot een rijke dis voor vele watervogels.Door deze aanpassing zou de hoeveelheid gebiedseigenwater die binnen de sterk vergrote ReestvervangendeLeiding kon worden opgeslagen aanzienlijk toenemen, zonderenige beperking van doorstroming. Het Waterschap zag zo’nbenadering best zitten. De heer Haveman, projectleider vanhet Waterschap, zette alles op tekening, liet tientallen profielenmaken en was een grote steun bij de uitvoering.Het tweede uitgangspunt was de wens om de bouwvoorgeheel af te voeren, zodat de heide weer terug zou komen.De kansen hierop waren relatief groot omdat de heide-ontginning nog vrij jong was. Er zit dan namelijk nog ergveel heidezaad in de grond. Om een goed beeld van het terrein te krijgen werden er door ‘Het Drentse Landschap’110 grondboringen verricht en werd er een hoogtemetinguitgevoerd. Vastgesteld werd dat er nog eens zo’n 70.000 m3

zwarte grond afgevoerd moest worden. De laatste twee

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Meeuwenveen

7Takkenhoogte

onderdelen van het plan betroffen het opnieuw uitgraven vanenige bij de aanleg van Reestvervangende Leiding gedemptevennen en het restaureren van een in het veld nog zwakaanwezig patroon van ruggen en slenken.

De formaliteitenAlle onderdelen van het plan werden in één bestek gegoten.Maar allereerst moest er een nieuwe ontgrondingsvergunningbij de Provincie worden verkregen. De ambtelijke mede-werking was enorm wat niet wegneemt dat dit facet toch denodige moeite kostte. Op 1 december 1994 kregen we eenvergunning voor 6 jaar. Met drie kantjes voorwaarden,onder andere inzake overlast door stuiven en onkruid. ‘HetDrentse Landschap’ moest een leges van ƒ 12.500,– betalenen een bankgarantie van ƒ 5.000,– overhandigen. Voortswerd nagegaan of er archeologische waarden in het gebiedvoorkwamen of dat die eventueel verwacht konden worden.Tenslotte moesten we accepteren dat de gemeente Zuidwoldevan elke afgevoerde kubieke meter grond een kwartje betaaldkreeg. Met dit geld moest de schade aan de wegen worden

hersteld. Hoewel het verkrijgen van de benodigde vergunningen soms vervelend was, is ‘Het Drentse Landschap’blij dat alles zo duidelijk geregeld kon worden. De Stichting,die deze ontgronding zonder de vorige vergunning nooit zouhebben uitgevoerd, wilde kostte wat het kost voorkomen datde indruk zou ontstaan dat natuurontwikkeling door hetleveren van delfstoffen tot gewin zou leiden. Zij heeft dat in al haar navolgende projecten ook steeds als leidraad aan-gehouden.

De financieringDe gehele ingreep zou zo’n ƒ 450.000,– kosten. Mede doorde gedegen voorbereiding, de prettige samenwerking met defa. Buning en de goede argumenten voor het project, was definanciering begin 1995 rond. De belangrijkste steun ontving‘Het Drentse Landschap’ vanuit de Europese Unie. Via deregeling EOGFR/EOGFL is er in het Reestdal zeer veel inaankoop en inrichting gesubsidieerd, waaronder 40 procentvan dit project. Naast de Stichting participeerden financieelook de Provincie Drenthe, het Ministerie van Landbouw,Natuurbeheer en Visserij en het Waterschap Reest enWieden. Maart 1995 ging ‘de schop de grond in’.

De uitvoeringEen probleem bij de uitvoering van het project was de af-voer van de zwarte grond. De firma Buning had geenbelangstelling voor de gehele hoeveelheid. Gelukkig was defirma Haverkort, veenbedrijf te Vroomshoop, bereid dit deelvoor haar rekening te nemen. Grote bulldozers schoven deteelaarde op bulten langs de westelijke zandweg. Even laterbleken de steile wanden van deze bulten een heerlijke verblijfplaats voor tientallen paartjes Oeverzwaluwen. Zijbouwden hier hun nesten. Na het verplaatsen van de teelaarde won de firma Buninghet gele zand op de plekken die het diepst ontgraven werden.Pas in de laatste fase werd onder zorgvuldige begeleiding vanonze medewerkers de detaillering aangebracht. Leidraaddaarbij was steeds het accentueren van het in het verledenvlakgeschoven reliëf. Het eindresultaat is verbluffend mooi. Een golvende hei-schraal gebied met prachtige vennen, grenzend aan eenmoerasgebied langs de Reestvervangende Leiding. In junifo

to: J

ohan

Vos

Oeverzwaluwen

buurt, die veel overlast heeft moeten gedogen, gewaardeerdzal worden. Naast de boerderij De Hofstee zal nog een bosjeaangelegd worden met verderop een kijkheuvel, zodat devele vogels in het gebied en het reliëf beter bekeken kunnenworden. Er is inmiddels al een prachtige wandeling uitgezeten vissers maken dankbaar gebruik van het overstromings-gebied langs de Reestvervangende Leiding. Ondanks het feitdat veel ontgonnen landbouwgrond verloren is gegaan, kijken ook de gebroeders Baas, die als toezichthouders altijdal veel oog voor de fauna van het gebied hadden, met te-vredenheid terug op het project.

Rijke vegetatieDoor van de nood een deugd te maken, hebben we eenprachtig en genietbaar landschap gemaakt. Vloeiend op-genomen binnen de grote eenheid natuur langs de Reest.Hierdoor is de duurzaamheid van de aanwezige natuur groter geworden en bovendien is het ook nog leuk om erdoorheen te wandelen. Maar wat is het effect op de planten-en dierenwereld? Eerlijk gezegd verbluffend, al binnen

8 Terreinbeschrijving

1997 werd het werk feestelijk opgeleverd. Alle betrokkenenwerden voor een ontbijt in het veld uitgenodigd. Vervolgensplaatsten de gedeputeerden mevrouw A. Edelenbosch en deheer S. Swierstra, portefeuillehouders voor respectievelijknatuur- en waterschapszaken, met een kraan een paar enormeveldkeien die in het gebied waren gevonden. De keien vormen een soort ‘landmarkkunstwerk’ op de top van eenheuvel en het lijkt alsof ze daar al vanaf het einde van de ijs-tijd liggen. De Zweedse Hooglanderstier Andrew of Swainsen zijn kudde zijn ons daar dankbaar voor. Het is de besteschurkplek van de wijde omgeving.

De laatste eindjesDe enorme bergen geel zand zijn inmiddels weg. Er liggenechter nog wel grote hopen zwart zand. Een deel daarvanzal nog als wisselzand voor een winning bij Drogt gebruiktworden, de rest moet elders afgezet worden. Doordat demarkt in zwarte grond door een overmatig aanbod in elkaaris gezakt, blijkt het project moeilijk af te ronden. We hopenin 2001 schoon schip te kunnen maken. Hetgeen door de

foto

: Gee

rt d

e V

ries

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Meeuwenveen

Ratelaar

9Takkenhoogte

enkele jaren. De informatie die onze vrijwilligers, de herenVrieling, Van der Schaar en Ballast aandroegen, leerde onsveel. In het eerste jaar bepaalde vooral een ruige storings-vegetatie met veel Ganzevoet het beeld. In 1999 werd al eenveel gevarieerdere situatie aangetroffen met al meer dan 200 soorten planten. Rond de eilandjes vormde zich eenruige begroeiing van Lisdodde, Riet, Liesgras en ookMattenbies. Nabij de poelen en vennen werd onder andereWaterpostelein, Holpijp en Naaldwaterbies gevonden. Opvochtige grazige plekken Penningkruid, Mannetjesereprijs,Grote ratelaar en Kale jonker. Ook op de droge zandgronden werden veel plantensoortengevonden. Klein vogelpootje, Dwergviltkruid, Klein streep-zaad, Stijf havikskruid, Muizeoor en Vlasbekje. Verderkomen ook meer aan akkers gebonden soorten voor, zoalsZandraket, Akkerviooltje, Dubbelkelk en Groot akker-scherm. Tenslotte de heide. In het hele gebied komen kiem-plantjes van Struikhei te voorschijn. Met eromheen Trekrus,Fijn struisgras, Buntgras en Spurrie. Op vochtige plekkenveel Dophei, maar ook fijnproevers van het schrale milieuzoals Blauwe zegge, Kleine zonnedauw en de zeldzameMoeraswolfsklauw. Voorwaar een opmerkelijk resultaat.Vogels laten zich in het gebied ook niet onbetuigd. Veelsteltlopers kan men er zien, zoals Watersnip, Tureluur,Groenpootruiter en Regenwulp. De Kleine plevier broeddeal het eerste jaar op de kale zandvlakte. In 1999 werden deBonte strandloper, Zomertaling, Canadese gans, Dodaarsgezien en zelfs is er eenmalig de Witgesternde blauwborst ende Waterral waargenomen. In het droge deel werden deKwartel en de Duinpieper eenmaal gesignaleerd.

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Misschien is de bovenstaande lijst wat lang. Het geeft echterwel een goed beeld van het succes van dit natuur-ontwikkelingsproject. Natuurlijk dienen zulke grove in-grepen slechts af en toe te worden toegepast. Maar als ergeen grote verliezen te verwachten zijn en de kans op winstvoor natuur en landschap aanzienlijk is, dan moeten wezulke ingrepen ook niet schuwen. Gezien de geweldigesteun die we van de vele betrokkenen genoten om de tallozeproblemen die zich tijdens zo’n project voordoen op te lossen, wordt deze opvatting door velen gedeeld. Van denood een deugd maken dus.

* Drs.E.W.G. van der Bilt is directeur /rentmeester bij de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Kleine plevier

10

Stukje woestenijooit recreatieplekAan het fietspad van Assen naar Balloo ligt even na de oude spoordijk een vennetje, mooi verscholen in

het groen. Het ligt erbij alsof het daar altijd zo gelegen heeft, ‘dromerig’ met rondvliegende libellen.

Achter het vennetje ligt ook nog een ondoordringbaar stukje bos. Niemand die zich daar in waagt, behalve

misschien een bioloog, want je komt er vol schrammen weer uit. En ach, wat hebben we ook eigenlijk te

zoeken in dit stukje woestenij, dat tegenwoordig onder het natuurgebied Kampsheide valt. Toch was dit

stukje wilde natuur in het verleden anders. Het was ons recreatieveldje.

Arc

hief

HD

L

G i n i B a k k e r - B o n e s c h a n s k e r *

11

In de dertiger jaren pachtte mijn vaderhet gebied waarin het vennetje lag enhet stukje bos van de NederlandseSpoorwegen, de toenmalige eigenaar.Het was ons recreatieterrein, ‘avant laletttre’. We noemden het ‘Veldje’.Op zondagmiddag ging ik daar samenmet ouders en twee broers naar toe, opde fiets. Ik heb het dan over de tijd datik nog kleuter was. Wat ik me ervanherinner zijn de heerlijke middagen diewe daar doorbrachten. Vader had ophet terrein een hokje laten plaatsenmet daarin tuinstoelen, een tafeltje, eenpetroleumstel om theewater te kunnenkoken en voor ons een fles ranja. Mijn vader werkte bij de ProvincialeWaterstaat van Drenthe. Collega’s vanhem hadden in hun vrije tijd het vennetje uitgegraven. Al snel bleek eronder het veen een bodem van witzand te zitten. Besloten werd om hetzodanig uit te graven dat er een soort‘zwembadje’ ontstond. Daar vermaaktenwe ons met veel plezier op warmezondagen. En niet alleen ons gezin,maar ook vrienden en buren warenvan harte welkom. In het bosje hadvader een soort kleedhok gemaakt. De normen waren toen minder vrijdan tegenwoordig, of misschien is hetbeter te zeggen dat we preuts waren.

JeneverbessenVanaf de kleedruimte liepen we overeen soort pad naar het water. Rond dezwempoel was de bodem drassig endaar groeiden Beenbreek en Gevlekteorchideeën. Aan de oostkant van onsterrein was een boswal. Deze liep doortot aan de spoordijk. De kop van diewal was voor mij een speciale speel-

plek. Ik vond het er reuze spannend,vooral omdat daar altijd het stoom-treintje van Assen naar Stadskanaalvoorbij kwam. De machinist liet danaltijd even de stoomfluit horen en stakenthousiast zijn hand op.’s Zomers gingen we altijd in de om-geving bramen en bosbessen plukken,waar thuis dan heerlijke jam van werdgemaakt. Ook kwamen we regelmatigin het heidegebied met de Jenever-bessen. Dat was reuze spannend, wantje dacht altijd dat er vreemde wezensin de struiken verscholen zaten. Op de terugweg naar huis gingen wemeestal nog even bij de wegwerkerVöllinck aan. Hij woonde in het tol-huisje bij het Deurzer bruggetje. Altijdkonden we rekenen op een hartelijkeontvangst en mochten we drinken van

dat heerlijke koude water uit de pompdie buiten stond. Het tolhuis is later af-gebroken voor de aanleg van de nieuweweg Assen-Rolde.

Er waren ook wel eens problemen bijhet Veldje. Soms werd het hokje doorjongens uit Balloo opengebroken. Zewaren natuurlijk nieuwsgierig wat er indat hokje zat. De ranja zal bij hen ookgretig aftrek hebben gevonden. Op eenkeer had mijn vader er waarschijnlijkgenoeg van, want op de terugweg fietsten we naar Balloo. Mijn vaderstapte bij een boerderij naar binnen eneven later hoorden we een jongen vreselijk schreeuwen en huilen. Diekreeg van zijn vader een pak slaag. Nietvan mijn vader, want die sloeg nooit. In de tweede wereldoorlog is de pachtopgezegd. Ik denk dat het iets met deDuitsers te maken heeft gehad. HetVeldje is nu aan de natuur teruggegeven,het bos is verwilderd, het zwembadje isweer een ven geworden. Bijna niemandweet meer hoe het eens daar was, maarvoor mij is het een plek die herinnertaan een fijne jeugd.

Het vergeten ‘Veldje’ aan de oude spoordijk bij Balloo

* mevrouw G. Bakker - Boneschansker is begunstiger van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

Herinnering

Bloedrode heidelibel

12 N a t u u r l i j k

De BrandgansG e e r t d e V r i e s *

Ook ’s winters is het boeiend om er op uit te trekken. Vooral omdat er nu maar liefst zo’n miljoen ganzen

en zwanen in Nederland te gast zijn. Met name de parmantige Brandganzen die blaffen als hondjes,

zijn sfeermakers bij uitstek. Van oktober tot april zijn er tienduizenden in Noord-Nederland te

bewonderen. Die broeden allemaal in Rusland (Nova Zembla en omstreken).

In 1960 bestond de groep Russische Brandganzen uit ongeveer 20.000 exemplaren. Nu zijn het er tien

keer zo veel!! Er zijn verschillende oorzaken te noemen voor deze spectaculaire toename. Vijftig jaar

geleden zochten ze slechts op enkele plekken langs onze kust naar voedsel. Nu hebben ze ontdekt dat

het gras bij de boeren in het binnenland ook goed te eten is. Bovendien is tegenwoordig de jacht op

Brandganzen verboden in heel Noordwest-Europa. De grote toename komt vooral door zeer succesvolle

uitbreidingen in het Russische broedgebied.

• ‘Kouzoekers’

Waarom trekken de Brand-

ganzen toch elk voorjaar weer

naar het barre noorden om daar

te broeden? In eerste instantie

gaan ze daar naartoe omdat

daar in de zomer een onvoorstel-

baar uitgestrekt gebied met vers

kort gras en malse bladeren van

kleine struiken beschikbaar is

voor zowel de jongen als de

ouders. Voorts wordt het

’s zomers rond de poolcirkel

nooit donker. De ganzen kunnen

dan het hele etmaal eten en ook

hun grootste vijand, de Poolvos,

goed in de gaten houden.

Tenslotte houden ganzen van

kort en mals gras. In de loop van

april wordt in ons land het gras foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

te lang en te oud voor de

Brandgans. Door naar het

noorden te gaan, komen ze

steeds mals en kort gras tegen.

• Planning

In het voorjaar weten de Brand-

ganzen precies hoeveel vet ze als

brandstof nodig hebben voor

hun lange reis naar het hoge

noorden. Ook weten ze als ze in

Rusland aankomen, dat het land-

schap meestal nog met ijs en

sneeuw is bedekt. Ze kunnen

dan nog geen voedsel zoeken.

De vrouwtjes moeten daarom

reeds in Nederland ongeveer vijf

eieren vormen. Na de trektocht

en uiteraard na de paring kan ze

dan meteen haar eieren leggen

in het nog besneeuwde land-

schap. Als alles volgens plan

verloopt, komen de jongen uit

op het moment dat de sneeuw

is gesmolten en er mals voedsel

beschikbaar is.

• Dik vrouwtje

Ganzen sluiten een huwelijk voor

hun leven. De gent (mannetjes-

gans) zoekt in Nederland voor

zijn vrouwtje de beste gras-

polletjes en verdedigt die tegen-

over andere ganzen. Zo is de

kans groot dat zijn vrouwtje dik

en vet op reis gaat. In Rusland

aangekomen heeft zo’n vrouwtje

nog voldoende vetreserves om

grote eieren te leggen. Een dik

vrouwtje hoeft een maand lang

nauwelijks van het nest af om

voedsel te zoeken. De kans dat

de eieren geroofd worden,

wordt daardoor aanzienlijk ver-

kleind. Bovendien komen uit

grote eieren ook grote jongen.

Grote jongen sterven minder

gauw van de kou dan kleine jon-

gen. Kortom: een goed winter-

seizoen in Nederland is van groot

belang voor een succesvol broed-

seizoen in Rusland.

• Het winterverblijf

De tienduizenden Brandganzen in

Noord-Nederland zijn ’s winters

vrijwel dagelijks te zien. Alleen

bij strenge kou gaan ze even

naar Zeeland. Zodra de vorst is

verdwenen komen ze terug. Elk

winterverblijf moet aan drie

belangrijke eisen voldoen. Er

moeten uitgestrekte gebieden

met kort en mals gras zijn. Een

Brandgans werkt elke dag maar

liefst 60.000 hapjes gras naar

binnen. Dat is een pond per dag.

De Brandgans kan daarvan

slechts 1/4 verteren. Driekwart

verlaat met een snelheid van één

keutel per drie minuten zijn

lichaam. Geen wonder dat de

Brandgans zo’n zeven uur per

dag moet grazen. Daarom is de

tweede eis, namelijk rust, van

levensbelang. Als ganzen vaak

moeten opvliegen, gaat kostbaar

voedsel in de vorm van brandstof

verloren. Het kan dan niet meer

worden gebruikt om bijvoor-

beeld grote eieren te vormen. De

derde eis is de aanwezigheid van

een slaapplaats. In hun broedge-

bied konden de Brandganzen

hun vijanden dag en ‘nacht’ in

de gaten houden omdat het daar

niet donker werd. In ons land

waar het wel donker wordt, zoe-

ken ze ’s avonds het water op

om te gaan slapen. Zo kunnen ze

in ieder geval hun vijanden horen

aankomen. Bij de Brandgans

mag de ‘slaap- en eetkamer’ niet

meer dan 10 km uit elkaar lig-

gen, anders kost het dagelijks

heen en weer vliegen te veel

energie.

• Waar te zien?

Regelmatig zijn enkele duizen-

den Brandganzen in het noorden

van Drenthe te zien. Die slapen

op het Leekstermeer. Wie veel

ganzen wil zien kan het beste

naar de westkant van het

Lauwersmeer gaan. Met name in

de omgeving van Anjum is suc-

ces vrijwel verzekerd. Uiteraard

zorgt iedereen ervoor dat ze niet

opgejaagd worden, zodat ze niet

afvallen. Want in de ganzenwe-

reld geldt: hoe dikker de vrouw,

hoe kansrijker als moeder.

13

* G. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

14 Flora en fauna

Hulst

Toegegeven, het doet wel wat geforceerd aan;

Hulst in het decembernummer. Maar het moet

er toch een keer van komen. De mooiste,

de grootste en de meeste Hulsten van

Nederland groeien immers in Drenthe. En in dit

jaargetijde betekent Hulst iets voor de samen-

leving. Iedereen geniet ervan, al was het maar

als chocoladeblaadje met suikeren ‘kraalties’ of

als opluistering van een kerstkaart.

Het Drentse zandgebied is bij uitstekeen plek voor Hulst. Vooral in oudereeikenbossen kan Hulst hier in de tweedeboomlaag een hoogte van wel meerdan 12 meter bereiken! Elders blijvenhet veel lagere struiken. Hij doet hethet best in bossen op een beetje zure,matig voedselarme, vochtige, leem-achtige bodem. En zo’n bodem treffenwe juist volop in Drenthe aan. Daaromis het Eiken-Hulstbos typisch Drents. Naast Klimop is Hulst het enige winter-groene loofhoutgewas van het Noord-Europese bos. Hij houdt van donkeren draagt daar met zijn dichte, donker-groene gebladerte zelf aan bij. Op debodem onder Hulst kan dan ook eigen-lijk niets groeien, behalve zijn eigenkiemplanten en opslag uit de wortels. Zijn wortelstelsel is opmerkelijk. Hetbestaat namelijk uit ondiepe, horizon-

taal gespreide hoofdwortels van waaruitdunne wortels loodrecht naar benedengaan. Al met al staat hij dus niet ergstevig. Maar dat hoeft ook niet echtonder de beschutting van hoge Eikenen Beuken. Als er toch een keer eenHulst om gaat, dan blijft vaak een deelvan het wortelstelsel nog vast zitten.En dat is vaak voldoende om verder televen. Er ontwikkelen zich dan op deomgevallen takken nieuwe rechtop-staande uitlopers, die zelfs tot struikenkunnen uitgroeien.

StekelbladHet zijn de donkergroene, gekrulde,stekelige bladeren van de Hulst diesterk tot de verbeelding spreken. DeGermanen kenden aan de Hulst almystieke krachten toe. De stekeligheidvan het blad kwam onze voorvaderen

in jongere tijden goed van pas. Metbramen, Sleedoorn en Meidoornvormde Hulst een ondoordringbaarnatuurlijk prikkeldraad in houtwallen enrandbosjes. En met een bos hulsttakkenkon je prima de schoorsteen vegen.Omdat Hulst altijd blad draagt, zou jekunnen denken dat de bladeren er‘eeuwig’ aan blijven zitten. Maar dat isniet zo. De bladeren zitten 3 tot 5 jaar,vallen dan af en worden door nieuwevervangen. Nu kun je wel veel blad hebben in dewinter, maar dan heb je toch bodem-vocht nodig om het blad in leven tehouden. En dat is met zoveel blad-oppervlak riskant in verband metvochtverlies en bevriezing. Het vocht-verlies houdt Hulst beperkt door eendikke washuid, waardoor de bladerenleerachtig aanvoelen. Tegen bevriezing

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

J o a n D . D . H o f m a n *

15Flora en fauna

is niet veel anders te doen dan weg teblijven uit gebieden met langdurigstrenge vorst. Het verspreidingspatroonvan Hulst in Europa, beperkt tot degematigde, vochtige zone, toont datduidelijk aan.Als je zo die leerachtige stekelbladerenziet, verwacht je niet dat er dieren zijndie ervan eten. Toch zie je dat bijvoedselschaarste in de winter Konijnenen Reeën flink wat blad en zelfs complete jonge hulstplanten verorberen.Ook de rups van het Boomblauwtje(vlindertje) kun je vaak op het hulstbladaantreffen. Muizen schillen de stamvan de Hulst soms metershoog. Eendiertje dat echt van Hulst afhankelijkis, is de Hulstvlieg. Deze legt zijn eitjesin het blad; zijn larven vreten zich gangen door het bladgroen en over-

winteren in blaasjes die je op het bladkunt zien.

Rode bessenKraalties, of zoals mijn rasechte Noord-drentse buurman zegt: ‘Krallegies’. Deopvallend rode bessen van Hulst. Wachtu er al jaren op dat de Hulst in uw tuineens bessen zal dragen? Dan kunt u noglang wachten, want dan heeft u eenmannetje. Elke hulstplant bloeit. In mei-juni en vaak weer in het najaar. Lollige,kleine, witte bloempjes in groepjes. Het merkwaardige van Hulst is nu datzich op de ene plant in de bloemenalleen de mannelijke organen ontwikkelen en op een ander alleen devrouwelijke vruchtbaar worden. Ombessen te krijgen moet er in de buurtvan een vrouwelijke plant een manne-

Lijsters en Merels wachten met hetverorberen van de bessen tot na dekerst. Je zou kunnen denken dat ze datspeciaal voor ons doen. In elk gevalhebben de lijsterachtigen een belangrijkerol bij de verspreiding van Hulst.

ToekomstperspectiefOmdat hij toch anders is dan anderebomen en een bijzondere uitstralingheeft, wordt Hulst met een zekerrespect behandeld. In oude religies was het een heilige boom. Een Hulst op het erf bood (of biedt?) ogoddelijke bescherming tegenblikseminslag.Met het verdwijnen van de bossensedert de Middeleeuwen is de Hulst in Drenthe sterk verminderd. Maar de omstandigheden zijn in

Drenthe wat bodem en klimaat betreft voor Hulstnog uitermate geschikt. Omdat het een plant is die het best gedijt op een gerijpte bodem vanoudere loofbossen, ziet de toekomst voor Hulst er rooskleurig uit naarmateonze bossen ouder worden. Dat is nu al goed te zien in de vooroorlogse

bossen, zoals op het LandgoedVledderhof (1920-1940).

* Drs. J. D. D. Hofman is bestuurslid en redacteur van ‘Het Drentse Landschap’.

lijke staan. Dan kunnen zweefvliegenen bijen die op de nectar in de

bloemen afkomen, zorgenvoor het transport van

stuifmeel. Hulst is dus nietecht tweehuizig, want alle bloempjeshebben mannelijke en vrouwelijkeorganen, maar gedraagt zich dus wel zo.De bes is meer pit dan vlees. Vogelszijn er dan ook niet zo in geïnteresseerd.

Hulst als erfafschedingbij boerderij in Deurze A

rchi

ef H

DL

16

(Deze pagina wordt verzorgd door de

NV Waterleidingmaatschappij “Drenthe”)

Vlindervriendelijk beheer bij de WMD

Om de verschillende gebieden de kans te geven zich goed te ontwikkelen, is een goede bege-leiding onontbeerlijk. Afhankelijkvan het gebied is het beheergericht op bossen, heide, gras- enhooilanden. De WMD probeertdeze variatie te behouden en zelfste vergroten. Daarbij wordt ookgekeken naar de plantensoortendie van nature in het gebied voor-komen. Daarom zult u in onzewaterwingebieden ook steedsminder exotische boomsoortenzoals dennen en sparren aan-treffen.

Ook het dierenleven krijgt in degebieden steeds meer aandacht.Veel plantensoorten hebben eenrelatie met de fauna. Zo kan deVuilboom de populatie Citroen-vlinders bevorderen. De rups vandeze fraaie vlinder leeft namelijkvan het blad van de Vuilboom.Niet voor iedereen is de Brand-

netel een favoriete plant, tochlaten we deze planten staanomdat ze dienen als legplaatsvoor de eitjes van de Dagpauw-oog, Kleine vos en Atalanta. Sindstwee seizoenen staan er bijen-kasten in de natuurgebieden vande WMD. De bijen zorgen vooreen goede bestuiving. En ookdaardoor ontstaat weer meervariatie in de flora.

Het winnen en zuiveren van grondwatergebeurt in daarvoor speciaal door de provincie aangewezen gebieden, de water-wingebieden. Deze gebieden zijn eigendomvan de Waterleidingmaatschappij Drenthe(WMD). De WMD heeft ervoor gekozen dewaterwingebieden zoveel mogelijk in terichten en te beheren als natuurgebieden.Behalve dat natuur een schone vorm vanlandgebruik is, levert het ook nog eensprachtige gebieden op, met waardevolleplanten en dieren. De WMD heeft dertienwaterwingebieden in haar bezit, die zichbevinden in een gevarieerd landschap vanbossen, heide en open terreinen. Elk water-wingebied heeft z’n eigen karakter.

Kleine vos

Arc

hief

HD

L

De Kleibosch bijRoderwolde

WandelrouteB e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Een eindje om met Het Drentse Landschap

13

Misschien kijkt u een beetje vreemd tegen denaam ‘De Kleibosch’ aan. Het blijkt een veel-zeggende benaming. ‘De bos’ heet een bos in het Drents. Het is een bos op de ‘klei’ en de ‘sch’verraadt dat het om een oud bos gaat. Samengeven deze details in het woord precies aan wathet unieke van De Kleibosch is: waar elders vind jein Drenthe zo’n oud bos op potkleigronden?Nergens dus. Tijd voor een wandeling over éénvan de waardevolste terreinen van de Stichting‘Het Drentse Landschap’.

Lengte route circa 2,5 km

Benodigde tijd 1 à 11/2 uur

Startpunt Ga aan de oostkant van Roden over deRoderwolderweg, richting Roderwolde. Als de verharde weg een haakse bocht naar links maakt,gaat u bij het bord van ‘Het Drentse Landschap’rechtdoor de zandweg op. De wandeling begint terhoogte van Mechanisatiebedrijf Popken.

Parkeren In de berm langs de zandweg.

Openbaar vervoer Vanaf NS-station Groningenmet de bus naar Roden (Arriva lijn 82), uitstappenbij halte Moleneind (1432).

Honden Toegestaan mits aangelijnd.

Begaanbaarheid paden In vrijwel alle jaar-getijden is een paar waterdichte schoenen of – wel-licht nog beter – goede laarzen een voorwaardevoor optimaal wandelgenoegen. Een groot deel vande paden is in verband met de klei ontoegankelijkvoor rolstoelers en kinderwagens.

• Volg de zandweg langs de bosrand.Links liggen in de verte de oude dorpen Foxwolde enRoderwolde. Streekdorpen die in de Middeleeuwengesticht werden op een lage zandrug langs het Peizerdiep.Het woord ‘wold’ in de namen duidt op de broekbossen die vroeger langs de benedenlopen van alle Drentse bekenmoeten hebben gelegen. In tegenstelling tot zo’n laag-gelegen ‘wold’ had je in Drenthe het ‘holt’ op de hogerezandgronden.Er is een oorkonde uit 1437 bekend waarin de marke-genoten van Roderwolde het wold langs het Peizerdiep verpachtten aan de Abdij van Aduard. Hier, op de overgangvan de hogere gronden van Roderwolde en het beekdal vanhet Peizerdiep lag de potklei letterlijk voor het opscheppen.Ter plekke lieten de monniken van Aduard er dakpannenen grote bakstenen (‘kloostermoppen’) produceren. Het isoverigens onduidelijk of de monniken het werk in DeKleibosch zelf gedaan hebben of dat ze er arbeiders voorinhuurden.

• Neem na enige tijd rechts van de zandweg hetkleine paadje dat u het bos in brengt. Het is feitelijk voorbij Popken het eerste pad rechts.

De Kleibosch bestaat voornamelijk uit hakhout van Els, Es,Berk en Eik met zeldzamer soorten ertussen als Ruwe iep,Hazelaar, Meidoorn, Sleedoorn en Kardinaalsmuts. Recentonderzoek voor een nieuw beheersplan heeft aangetoonddat de huidige bosbodem uit de periode 1840-1850 moetstammen en dat is voor een bos in Drenthe een buiten-gewoon respectabele leeftijd.De onregelmatige ondergrond, die u overal om u heen ziet,is het gevolg van de honderden kleidobben die indertijdgegraven (‘afgeticheld’) zijn voor de baksteenactiviteiten vande Aduarder Abdij. Ze zijn later weer voor het grootste deeldichtgegroeid. Hier en daar is nog een poeltje in het bosovergebleven.Met name in het voorjaar is de bodem van het bos bezaaidmet Bosanemoon. Verder vindt u er in die tijd volop Dal-kruid, Klaverzuring, Salomonszegel en Lelietje-van-dalen.Uit de laatste inventarisatie is gebleken dat in De Kleiboschmaar liefst dertien, uiterst zeldzame, zogeheten ‘Rodelijstplantensoorten’ voorkomen.

Een eindje om met Het Drentse LandschapDe Kleibosch bij Roderwolde

© T

opog

rafis

che

Die

nst

Emm

en

Arc

hief

HD

L

Start

Tichelwerk

• Het bospad brengt u naar een weilandje in het bos. Ga hier linksaf en houdt de rand van het weiland zo’n beetje aan.

In de jaren ’70 werd voor De Kleibosch zoveel mogelijkeen oude manier van bosbeheer gevolgd. Tot in de jarentachtig bleef men een deel van het bos dan ook traditioneel‘op enen zetten’: alle stammen die uit een stobbe groeiden,werden na verloop van tijd gekapt op één na die de kanskreeg uit te groeien. Dit ‘op enen zetten’ is nog duidelijk tezien in het bosperceel aan de noordkant van het weilandje:dikke stobben met slechts één hoge stam.Elders in De Kleibosch begon ‘Het Drentse Landschap’ teexperimenteren met andere vormen van bosbeheer. Hier endaar werden open plekken in het bos gekapt, elders liet men

de bomen simpelweg hun eigengang gaan. Er groeiden daar groteaantallen stammetjes uit de oudestobben. Een deel ervan reddehet niet, een ander deel groeidein korte tijd flink uit dankzijvoldoende water en de bij-zonder voedselrijke kleigrondenhier in het beekdal van hetPeizerdiep.Toen na een aantal jaren debalans van het beheer werdopgemaakt, was er maar éénconclusie mogelijk: hetmaakte nauwelijks iets uitof je als natuurbeheerderveel of weinig deed in De Kleibosch. Laat denatuur het dus zelf maardoen, is dan ook de filosofie die ‘HetDrentse Landschap’sindsdien in de bos-percelen van ditgebied hanteert.

• Bij het toegangspad naar het weiland aan-gekomen, gaat u linksaf. Meteen daarna op de zandweg slaat u rechtsaf. Blijf het pad volgentot u rechts een smalle bosstrook krijgt.

Als u via de dam het bosperceel inloopt, ziet u links eendiepe sloot. Dit is het mooiste restant van de eeuwenoudekanaaltjes waarlangs de gebakken stenen op platbodemschuitjes naar het Peizerdiep en verder werden geboomd.Vergist u zich niet in de waterstand. De Kleibosch maaktonderdeel uit van een polder waar het peil kunstmatig weleen meter lager wordt gehouden dan het van nature zouzijn. Als het gebied niet bemalen werd, zou De Kleiboschtegenwoordig nauwelijks toegankelijk zijn.Tegenover het bosje ligt aan de overkant van de zandwegeen vlakte begroeid met Pitrus. Vooraan moet het ‘haventje’gelegen hebben waar de schuiten geladen werden.

wandelroute

Arc

hief

HD

L

De Kleibosch bij Roderwolde

• Het pad komt uit op een brede zandweg. Als urechtdoor blijft lopen, komt u bij het startpuntterug.

Eigenlijk moet u na het bezoek aan De Kleibosch nog evenin de buurt rondkijken. Bijvoorbeeld om een blik te slaanop boerderij Tichelwerk aan het Moleneind, één van deoudste boerenplaatsen van de omgeving. Enige jaren geledenwerd het gebouw gerestaureerd door ‘Het Drentse Land-schap’ die Tichelwerk nu als beheerboerderij gebruikt.Ga zeker ook even in Foxwolde en Roderwolde kijken.Samen vormen ze één lang streekdorp met tal van monumenten en een prachtig uitzicht op De Kleibosch ende Zuidermaden. En vergeet het achter Roderwolde gelegen Sandebuur niet, een handjevol huizen op een plekwaar de wereld lijkt op te houden. En vergeet u vooral nietde Ooievaar bij de molen te begroeten.

• Voor u hier linksaf slaat het dijkje met eikenaan weerszijden op moet u even rechtsaf naarhet eind van het weiland lopen. (Als er vee inhet weiland staat, kunt u het beste over de damgaan en dan naar het eind van het bosje lopen.)

Aan het eind van het weiland kijkt u uit over de Zuider-maden langs het Peizerdiep. Hier en daar staat een fraaieknotwilg in het land. Het Peizerdiep is van hier af gezienniet meer dan een streepje riet door de weilanden. Het uit-zicht wordt hier grondig bedorven door de lelijke ‘skyline’ ,met onder andere het bedrijventerrein, van het dorp Peize.Op termijn hoopt ‘Het Drentse Landschap’ een deel van dekaden, die het Peizerdiep al zo’n veertig jaar op zijn plaatshouden, te kunnen weghalen waardoor de weilanden regel-matig zullen overstromen en de beek de kans krijgt om innatte perioden weer zijn oude omvang aan te nemen.

• Het dijkje voert naar een klein bosperceel. Het pad loopt er min of meer omheen.

Het dijkje moet indertijd door de Abdij zijn aangelegd overde afgetichelde laagte. In het bosje zijn sporen gevonden vande ronde veldovens waarin men indertijd de dakpannen ende kloostermoppen bakte. Een zomer lang hadden de stenenliggen drogen waarna ze in een soort iglovorm werdenopgestapeld en vervolgens bedekt werden met takkenbossenen zand. Dagenlang brandden en smeulden de bergjes waar-na men – net voor de winter De Kleibosch ontoegankelijkzou maken – de kostbare vrachten via het Peizerdiep richting Aduard kon afvoeren.In de loop van de tijd zijn in deze buurt honderden ‘mis-baksels’ gevonden die kennelijk de moeite van het vervoerniet waard waren.

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Bezoekadres:

Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen

Postadres:

Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52

e-mail:

mail@drentslandschap.nlArc

hief

HD

L

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Har

ry C

ock

Boerenerven in Drenthe

De Landelijke Werkgroep Boeren-erven is al enige jaren bezig om teinventariseren hoe de erven er in heelNederland vroeger hebben uitgezienen hoe ze werden gebruikt. Voor verantwoord onderhoud of herstel vankarakteristieke erven is deze kennis vande vroegere structuur en beplantingonmisbaar. En bij een ontwerp voorherstel gaat het zeker niet alleen omrenovatie of reconstructie, maar juistook om het zoeken naar inspiratievoor een nieuw gebruik.Concrete kennis over erven van vóór1940 is momenteel nog aanwezig bijboerinnen en boeren of kinderen daar-van, waarvan het geboortejaar ligt rondde periode 1910 -1930. De tekeningvan een willekeurige kleine boerderijen erf (‘Het Klein Huussien’) uit oudSchoonebeek is hiervan een goed

voorbeeld. Deze tekening is gemaaktop basis van de herinneringen van driezusjes die rond de eeuwwisseling op dit boerenbedrijf zijn geboren. Hetboerderijtje werd echter in 1935 gesloopt. De tekening is niet maatvast;het gaat vooral om het functioneren vanhet erf, het oorspronkelijke ‘systeem’(wat bevond zich allemaal op het erf,waarom lag het op die plek en wat was

de onderlinge samenhang). Het is dusgeen exacte reconstructie. Daarom is heterf op de tekening ook rechthoekiger(en daarmee meer schematisch) getekenddan het in werkelijkheid geweest zalzijn. Deze gegevens kunnen vervolgensgecombineerd worden met een topo-grafische onderlegger en de kennis vanhet boerenbedrijf in een specifiekestreek.

Schrijven over boerenerven in Drenthe is altijd

een uitdaging. Vooral omdat ik op dit moment

in opdracht van ‘Het Drentse Landschap’ bezig

ben met een onderzoek naar erfbeplanting in

het Reestdal tussen Meppel en Dedemsvaart.

Een onderdeel hiervan is het laten tekenen van

erven zoals mensen die zich herinneren. In het

Reestdal gebeurt dit door een enthousiaste

werkgroep van de Historische Vereniging

De Wijk/IJhorst. Deze gesprekken leveren veel

specifieke kenmerken en waardevolle, bijna

vergeten gegevens op.

21Cultuurhistorie

G r e e t B i e r e m a *

22 Cultuurhistorie

Duidelijke taakverdelingUit de tekening blijkt de samenhangtussen de afzonderlijke delen van heterf. Kenmerkend voor het boeren-bedrijf, vroeger en nu, is dat er geleefden gewerkt wordt binnen één ruimte.Er bestaat op ieder erf als bedrijf eenduidelijke tweedeling, waarin de taak-verdeling tussen vrouw en man tot uit-drukking komt. In het dagelijks taal-gebruik duidt men dit aan met debegrippen ‘voor’ en ‘achter’. Descheidslijn tussen voor en achter looptals een denkbeeldige lijn van rechtsnaar links over de tekening: vanaf devlonder via de muur tussen de deel ende bedstedenwand in de boerderij, naarde gevel van de bijschuur met de tweekastanjebomen tot aan de sloot. Het iste zien dat de drie zusjes zich meer engedetailleerder herinnerden van ‘voor’dan van ‘achter’.‘Voor’ bevonden zich twee siertuinen,de moestuin, de bleek en het stook-hok. Er stonden de meeste bomen,hagen, struiken en bloemen. Onkruidkwam er niet voor omdat er veel werdgewied en het gras regelmatig werdgemaaid. Alle drie tuinen waren duidelijk begrensd door een geschorenhaag, een plankenhek, een draadhek ende sloot en waren toegankelijk via eenhekje. De tuin recht voor de woningmet de drie Leilinden was er waar-schijnlijk het eerst, de tweede siertuinmet het gazon en de kastanjeboom zijnter versiering later toegevoegd. Toenzijn ook de twee kastanjebomen voorde bijschuur geplant. Verspreid over degehele voor- en zijtuin stonden fruit-bomen, waaruit mede af te leiden ishoe het erf als zelfvoorzienend systeem

foto

: Har

ry C

ock

* G. Bierema is als landschapsarchitectwerkzaam bij Het Oversticht in Zwolle.

functioneerde. Bijzonder is tenslotte decirkel tussen de Leilinden met de letters van Sedum acre (Muurpeper).De vier letters WLDV staan voor:Waar Liefde Daar Vrede.

Sterk contrast‘Achter’ bevinden zich de mestvaalt ende bonkenbult, de turf- en hooischuur,de WC en in de plaggenhut de aard-appelvoorraad. Er stonden slechts drienuttige bomen en het ruige gras werdslechts een enkele keer gemaaid. Hetcontrast tussen voor en achter wasdaarmee zeer groot.Wie goed naar de tekening kijkt zietdat het resultaat van het leven op deboerderij zich het gehele jaar vertaaldein de inrichting en daarmee ook in devormgeving. Bijvoorbeeld: de Sneeuw-klokjes en Narcissen luidden het voor-jaar in en stonden daar waar ze nietkonden worden opgegeten door hetvee, maar ook daar waar vervolgens inde zomer de Hosta met z’n grote bladeren de ruimte van de perkenvulde. Een ander voorbeeld: menplantte en zaaide in de moestuin allegroente keurig in strakke rijen, met alsgevolg het strakke pad in een recht-hoekige ruimte.

Boerenerven in het ReestdalZoals gezegd wordt er op dit momentonderzoek gedaan naar de erven enerfbeplanting van de boerderijen langsde Reest. De verwachting is dat ditonderzoek eind 2000 afgerond kanworden. Duidelijk is nu al dat er nogal wat verschil is in beplanting tussen de grotere en de kleinere erven in het

Reestdal, zoals uit de tekeningen blijkt.Dat geldt zowel voor de Drentse alsvoor de Overijsselse kant van de Reest.Op de kleinere erven zie je aan devoorkant van het huis vaak een haagen fruitbomen en opzij of achterop heterf staan bomen als Els, Eik of Populier.Op de grotere erven is er aan de voor-kant een siertuin met een verbredesloot als vijver, een gazon en één ofmeer monumentale parkbomen, zoalsRode beuk en Kastanje. Hagen enfruitbomen ontbreken ook op de grotere erven niet, maar deze vind jehier vooral opzij van het erf. Op-vallend is bij een paar grotere ervenaan de rand van het Reestdal de eiken-gaarde. Voorbeelden zijn de erven ’t Ende, De Hof, ’t Hooge land en hierop de tekening een boerderij aan deHeerenweg in IJhorst.Als je van oost naar west langs hetReestdal gaat, overheersen eerst defruitbomen, daarna richting Meppelzijn het met name de parkbomen diede aandacht op de erven voor zichopeisen. Het zegt wellicht iets over devroegere welvaart van de streek.Opvallend is verder dat de oudsteerven vaak ‘in’ in het landschap liggen,met de achterkant of de zijkant op deweg gericht. De nieuwere boerderijen– circa honderd jaar oud en jonger –liggen altijd andersom. Ze hebben devoorkant van de woning en de siertuingericht naar de voorbijganger.

Tegenwoordig gebruiken we de historische panden en erven heelanders. De kennis over hoe onze voor-ouders met hun bezittingen omgingen,kunnen ons goed inspireren tot een

vernieuwende invulling van boeren-erven. Uiteraard zou daarbij de structuur, de hoofdopzet, behoudenmoeten blijven. In een van de volgende kwartaalbladen zal er noguitgebreid aandacht worden besteedaan het boerderijenonderzoek in hetReestdal.

Literatuur:Jacomien Voorhorst, Boerenerven vroeger en nu, Warnsveld (Uitgeverij Terra) 1996.

Voor meer informatie kan contact worden opgenomen met:Landelijke Werkgroep BoerenervenP/a Willem ten VeenHet Nederlands OpenluchtmuseumPostbus 649 – 6800 AP Arnhem

teke

ning

: Gre

et B

oere

ma

24 Berichten

Recent vonden de waterschapsverkiezingen plaats waarbij nieuwe besturen zijn gekozen voor de

verschillende waterschappen in Noord-Nederland. Eén van de waterschappen waar de Stichting

‘Het Drentse Landschap’ mee te maken heeft is het Waterschap Hunze & Aa’s, dat in januari 2000 van

start ging. Een korte kenschets van dit nieuwe waterschap, de plannen voor de komende periode en

de raakvlakken met de Stichting.

Het nieuwe Waterschap Hunze & Aa’seen nadere kennismaking

U k o V e g t e r *

Waterschap Hunze & Aa’s is binnen zijn beheersgebied (ten oosten van de lijn Delfzijl-Groningen-Assen-Emmen)verantwoordelijk voor het beheer van zowel de water-kwantiteit (waterhoeveelheden) als de waterkwaliteit. Ditgeeft de mogelijkheid vanuit een meer integrale benaderingnaar het watersysteem te kijken. Kwantiteits- en kwaliteits-beheer zullen in toenemende mate op elkaar worden af-gestemd en dat is ook terug te vinden in de missie van hetwaterschap: ‘een nieuw waterschap voor droge voeten, natte plantenen schoon water’. Hoe die afstemming precies gaat plaatsvinden,zal te lezen zijn in het nieuwe Integraal Waterbeheersplanvan Waterschap Hunze & Aa’s, waaraan momenteel wordtgewerkt. Dit beheersplan vormt de basis voor de toekomstigehandel en wandel van het waterschap.

Het Waterschap is ontstaan uit drie kwantiteitswaterschappen(Eemszijlvest, Dollardzijlvest en Hunze & Aa), hetZuiveringsschap Drenthe en Zuiveringsbeheer ProvincieGroningen. Belangrijk in de huidige organisatievorm is deindeling in drie districten. Het district Zuidwest omvat hetDrentse Aa-gebied en het Hunzedal. Dit zijn ook de gebiedenwaarin Waterschap en ‘Het Drentse Landschap’ elkaar ontmoeten als het gaat om het waterbeheer in en rond huidige en toekomstige natuurgebieden.

Waterschapsactiviteiten in het hele beheersgebiedAls voorbereiding op het Integraal Waterbeheersplan maakthet Waterschap zogenaamde waterkansenkaarten. Dezekaarten geven aan welke mogelijkheden er in een gebiedzijn voor woningbouw, (natte) natuur, landbouw, water-berging, scheepvaart e.d. Ze maken duidelijk waar deze

functies kunnen samengaan of waar ze elkaar moeilijk verdragen. In het laatste geval wordt aangegeven aan welke factoren dit ligt en of er oplossingen denkbaar zijn.Een andere taak die het Waterschap uitvoert, is het onder-houden van de hoofdwaterlopen. In tegenstelling tot vroegerwordt nu geprobeerd het beheer beter af te stemmen op hetgebied. Dit betekent bijvoorbeeld eenzijdig onderhoud plegen, later beginnen met de maairondes en niet drie maartwee maal of één maal per jaar maaien. Dit kan lang nietoveral, maar wel op veel plaatsen. De waarde van waterlopenin het landelijk gebied als natte ecologische verbindingenneemt zo toe. Met het vaststellen van zogenaamde peilbesluiten wil hetWaterschap het grondwaterpeil op grond van een integraleanalyse beter gaan afstemmen op de belangen van zowellandbouw- als natuurgebieden. Daar waar eisen vanuit dezefuncties niet zijn te vertalen naar één peil, worden andereoplossingen gezocht. De peilbesluiten geven de mogelijk-heid de wensen die natuurgebieden aan het water stellengoed in beeld te brengen, zodat ook afwegingen beter kunnen worden gemaakt.

Gebiedsgerichte projectenHet Waterschap denkt en doet mee in veel gebiedsgerichteprojecten, onder andere op het gebied van natte natuur. Hetproject Ecologisch herstel Zuidlaardermeer trekt het Water-schap zelf. Dit project is gericht op verbetering van de water-kwaliteit en de natuurwaarden van het meer en omliggendeoeverlanden. Het meer maakt deel uit van het totale Hunze-systeem. Daarom heeft het project raakvlakken met overigeprojecten in het Drentse en Groningse deel van het Hunzedal.

Naast gebiedsgerichte projecten in hetHunzedal (o.a. het Tusschenwater)worden in het Drentse Aa-gebiedmaatregelen uitgevoerd. Zo werdrecent nabij Kampsheide een deel vanhet oorspronkelijke Deurzerdiep weeraangekoppeld. Ook nabij het Gasterensediep, het Rolderdiep en het Amerdiepzijn maatregelen uitgevoerd of in voor-bereiding. Het zijn voorbeelden vanherstel van beeklopen. Aanvullendemaatregelen in het omliggende beek-dalsysteem moeten zorgen voor herstelvan het totale beekdallandschap.

Het nieuwe Waterschap Hunze & Aa’sis met ambitie gestart. Dit betekentniet dat dit morgen al in het veldzichtbaar is. Wel wordt er samen metandere partijen als de Stichting ‘HetDrentse Landschap’ hard gewerkt omhet waterbeheer ten behoeve van huidige en toekomstige natuurgebiedenzo goed mogelijk te laten plaatsvinden. Meer informatie over het WaterschapHunze & Aa’s is te vinden op:www.hunzeenaas.nl

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

* Drs. U. Vegter is werkzaam als eco-hydroloog bij de afdeling Beleid & Onderzoekvan Waterschap Hunze & Aa’s en lid van de beheerscommissie van de Stichting ‘HetDrentse Landschap’.

26 Berichten

ASSEN

EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL

9

4

7

7

32

5

34

34

KortwegA

rchi

ef H

DL

foto

: G

eert

de

Vrie

s

De Wildenberg

• Op 9 september ontving‘Het Drentse landschap’ in hetReestdal de vrijwel voltalligestatenfractie van de VVD, te-zamen met de gedeputeerdenS. Swierstra en J. Dijks en deheer Van Heukelum van de 1e kamer. Er vond een boeiendediscussie plaats over de gewensteverzakelijking van het natuur-beheer, de relatie met de recreatie, de nota Belvedère, depositie van ‘Het Drentse Land-schap’ in de Drentse land-schapsbescherming, en veleandere onderwerpen. De groterebetrokkenheid van de Stichtingmet monumentenzorg en deDrentse cultuur in brede zinwerd zeer gewaardeerd. Vanuitde fractie werd ‘Het DrentseLandschap’ op het hart gedruktnog harder te werken aan

naamsbekendheid en nog meersteun van begunstigers te zoeken.Door de levendige discussieschoot de wandeling erbij in,met als gevolg dat op 8 oktobereen nieuwe afspraak voor eenexcursie op De Wildenbergwerd gemaakt. Algemeengevoel was dat in dat prachtigegebied zandwegen moestenoverheersen en asfaltering tenkoste van alles moet wordenvoorkomen. Ons werd daar-mee een hart onder de riemgestoken.

In het kader van het Belvedère-project heeft de ProvincieDrenthe de restauratie van deboerderij De Wildenberg alsproject opgevoerd. ‘HetDrentse Landschap’ wil deboerderij en het landschap

weer in de oorspronkelijke harmonie brengen door middelvan restauratie en herstel van dees met de eswal.

Op 25 september vond op De Havixhorst de feestelijkeoplevering plaats van het project “Poort naar Drenthe”.Alhoewel nog niet alle restauratiezaken afgerond zijn,was het koetshuis al zo langklaar dat we tot officiële in-gebruikname konden overgaan.Een groot gezelschap werd gastvrij onvangen door de uit-baters van het chateau-hotel, defamilie Wijland. Na korte inlei-dingen van onze voorzitterAleid Rensen, de rentmeesterEric van der Bilt en Jos Wijland,verklaarden gedeputeerden M. Brinks-Massier, A. Edelenbosch en J. Dijks hetproject op kunstzinnige wijzevoor geopend. Een beeld -dooromstanders tot leven gewekt-onthulde vervolgens het eerstebronzen beeld voor de ambitieuze beeldentuin die‘Het Drentse Landschap’ rondDe Havixhorst wil opzetten.Het betrof een portret in bronsvan Eddy Roos, genaamdTabita. Het beeld staat geplaatstin de ruimte van de tuin. ‘HetDrentse Landschap’ is samenmet een aantal partijen van planom op en rond De Havixhorsteen representatief beeld te verschaffen van de ontwikkelingvan de figuratieve Nederlandsebeeldhouwkunst in de 20e eeuw.Voorwaar een ambitieus, maaruitdagend plan. Als steun ontvingen we van onze gasteneen eerste aanbetaling waarbijde gulle giften van de

27Berichten

natuur-lijke gras-landen in debeekdalen en van het slagenlandschap bijNijeveen. De daar dichtbijgelegen natuurgebieden deWieden en de Weerribbenvormen nog steeds een bol-werk voor deze vlindersoort.De Zilveren maan legt eitjes ophet Moerasviooltje. Dit dieppaarsblauwe viooltje komt hierveel voor langs vochtige bos-randen, in rietvegetaties ennatte graslanden. Behalve dewaardplant zijn ook nectar-bronnen als Kattestaart, Kalejonker en Blauwe knoop rijkvertegenwoordigd. In 1990werd de Zilveren maan voorhet laatst in dit deel van hetReestdal gezien. Het is prachtigdat deze speciale vlinder zichweer hier heeft weten te vestigen.

fa. Poortman en notarisWestinga hartverwarmendwaren. Tot onze grote vreugde kunnenwe vermelden dat het eerstebeeld is geschonken door deheer Schmalz, directeur vanLaurus-De Boer, die dit tergelegenheid van zijn afscheidaan ‘Het Drentse Landschap’overdroeg. Een fantastischgebaar waar het bestuur van deStichting de heer Schmalz buitengewoon dankbaar voor is.

Tenslotte mag het grote vak-manschap en de collegialiteitvan de bedrijven die bij hetproject “Poort naar Drenthe”betrokken waren, niet onvermeld blijven. BureauHollema ontwierp de tuin,BTL-Emmen realiseerde dezevervolgens bekwaam. Wouda-Van der Schaaf uit Meppel wasde architect die het koetshuisontwierp en de fa. Poortmanuit Bloemberg bouwde hetvervolgens snel en kundig. Eencompliment. Verder past dankaan de sponsoren, de EuropeseUnie, Provincie Drenthe,Nationale Postcode Loterij,Gemeente Meppel, ANWB,VSB Fonds, Ministerie vanLandbouw, Natuurbeheer en

Visserij en begunstigers van‘Het Drentse Landschap’. Zijmaakten dit prachtige projectmogelijk. Het was een genoegenom het uit te voeren.

Langs de nog fraai slingerendeReest, die de grens vormt tussenDrenthe en Overijssel, zijn hetafgelopen jaar een aantal bijzondere soorten gezien.Tijdens de trekperiode in 1999zijn bij Dickninge verschillendekeren IJsvogels gezien. Inaugustus 2000 werd dit op-vallende kobaltblauwe vogeltjemet de felgekleurde oranjeborst ook waargenomen bij hetbruggetje van het Kerkvonderop De Wildenberg. Deze kies-keurige viseter – hij eet alleenmaar vis uit beekjes en openhelder water – kan niet tegenlangdurige vorst. Hij sterft danmassaal, zoals het geval was inde winters van 1995 en 1996.Na een aantal opeenvolgendezachte winters heeft de soortzich weer hersteld. In heelNederland hebben het afgelopenjaar naar schatting zo’n 250 paargebroed. Voor de IJsvogelhopen we wederom op eenzachte winter. Langs de Reestzijn een aantal plekken doorhet aanleggen van steilwandenextra geschikt te maken alsbroedbiotoop, zoals bij De Havixhorst. Tijdens een libellenexcursiewerden er boven met blauweKorenbloemen bedekte rogge-akkers, jagende Keizerlibellengesignaleerd. Verderop in denatte hooilanden vloog deZilveren maan. Het betreft eenstandvlinder die in Drenthealleen bekend is van half-

Tabita, portret in brons van Eddy Roos

Zilveren maan

Takkenhoogte 5

• Het in 1997 gereedgekomennatuurontwikkelingsprojectlangs de Reestvervangende

Leiding lokt diverse soortentrekvogels. Dit najaar werd

er onder meer eenBokje gesignaleerd.Bokjes zijn kleinesteltlopers die

broeden in hoogveen-en toendragebieden inNoordoost-Europa. Vaak trekken ze door. Soms blijvenze in Nederland overwinteren.Merkwaardigerwijs werden erook een Eidereend en eenMiddelste zaagbek waar-genomen. Beide soorten staante boek als kustvogels, maardaar zitten ze blijkbaar nietmee.

7

foto

: Gee

rt d

e V

ries

De Kleibosch 9

• Intensief speurwerk van deplantenwerkgroep van deKNNV-Assen leidde tot deherontdekking van de Wel-riekende agrimonie in DeKleibosch. Er werden enkeleplanten gevonden. De laatstewaarneming van deze zeldzamesoort uit dit gebied stamde uit de jaren ’70. Welriekendeagrimonie staat binnen Drenthete boek als zeer sterk bedreigd.In het verleden werd de plantop meerdere plaatsen in bos-randen en houtwallen in hetpotkleigebied rond Roden aan-getroffen. ‘Het Drentse Land-schap’ is blij dat de planten-werkgroep het inventarisatie-werk wil voortzetten in 2001.

28 Berichten

foto

: Gee

rt d

e V

ries

foto

: Jaa

p de

Vrie

sBongeveen 4

• Tijdens een excursie doordit ‘pingo-reservaat’ werdenmaar liefst vijf Hazelwormenwaargenomen. Hazelwormenzijn pootloze hagedissen diezich maar zelden laten zien.Dat kleine reservaten van grotebetekenis kunnen zijn voor hetdierenleven, werd hiermeedirect duidelijk voor de

excursiegangers. Overige bij-zonderheden die tijdens deexcursie werden waargenomenzijn Heikikkers, Groene kikkers, Kleine zonnedauw,Lavendelhei, Kleine veenbes endiverse soorten libellen. Bij hetven werd een grote groepWatersnippen waargenomen.

Vele vennen zijn ruïnes van pingo’s.

Dit zijn ijsheuvels die kunnen

ontstaan in toendra’s met een

permanent bevroren ondergrond

(permafrost). Het aangroeiende ijs

drukt de bovengrond omhoog en

opzij. Als de permafrost wegvalt,

smelt het ijs en resteert een laagte

met een gestuwde ringwal.

Hazelworm

Bongeveen

opdooilaag

opgestuwdelagen

permafrost

ijskern

veen

29Berichten

Arc

hief

HD

L

Automatische

i n c a s s ovan de begunstigersbijdrage

In de afgelopen jaren is het aantal

begunstigers fors gestegen, iets waar

wij bijzonder trots op zijn. Dit heeft

tevens tot gevolg dat de werkzaam-

heden betreffende de begunstigers-

administratie ook omvangrijker zijn

geworden. De portokosten voor het

verzenden van de acceptgiro’s en

betalingsherinneringen, alsmede de

bankkosten voor de verwerking ervan

zijn niet gering.

Om kostenbesparend te werken is

besloten u de mogelijkheid te geven

uw jaarlijkse bijdrage automatisch door

ons te laten incasseren.

Van zowel de Postbank als van andere

banken hebben wij toestemming

gekregen om u over dit incassosysteem

te benaderen. Maar uiteraard hebben wij

ook uw toestemming nodig. Die toe-

stemming kunt u ons verlenen door de

groene kaart die u in dit kwartaalblad

aantreft in te vullen en in te zenden.

Een postzegel is niet nodig, maar mag

wel om ons de portokosten te besparen.

Automatisch laten afschrijven is

gemakkelijk, veilig en goedkoop.

• u vergeet nooit te betalen,

• u bespaart uzelf en ons kosten van

steeds terugkerende betalingen,

• u kunt het afgeschreven bedrag

binnen een maand na afschrijving

terug laten boeken door uw bank-

of girokantoor,

• u kunt uw machtiging voor auto-

matische afboeking te allen tijde

stopzetten.

Oude Diep 32

• In het kader van de RAK-Stuifzand heeft Bureau BeheerLandbouwgronden, naast eenaantal andere perceeltjes langshet Oude Diep, het geheleinundatiegebied Pesserma kunnen verwerven. Indien degronden in het kader van hetplan van toedeling bij ‘HetDrentse Landschap’ in eigen-dom komen, zal zij samen methet Waterschap Reest enWieden een inrichtingsplanopstellen.

Eind oktober werd het duidelijkdat zowel de GemeenteHoogeveen als de ProvincieDrenthe substantieel willen bijdragen aan de herbouw vanhet Kleinste Huisje bij Stuif-

zand. Nog dit jaar zal het werkworden aanbesteed.

Op 30 oktober vond er eenexcursie plaats met statenledenen de gedeputeerden A. Edelenbosch en J. Dijks naarde VAM-Essent en het IGOD-project Oude Diep. Uitgebreidwerd stilgestaan bij de samen-werking tussen ‘Het DrentseLandschap’ en Essent inzake hetbezoekerscentrum De Blinkerden de natuurontwikkeling inhet Oude Diepgebied. ‘HetDrentse Landschap’ dankt deProvinciale Staten voor het feitdat zij bereid waren dit prachtigeproject met ƒ 200.000,– testeunen.

Het Kleinste Huisje

30 Berichten

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Orvelte

Hunzedal 34

• Op dit moment is deStichting in gesprek met dedrie gemeenten in het Hunze-dal (Tynaarlo, Aa en Hunze en Borger-Odoorn) inzake het realiseren van natuur-ontwikkelingsprojecten in ditgebied. Binnenkort zullen dewerkzaamheden van het project Annermoeras,Duunsche Landen enElzenmaat gestart worden.Het onderzoeksprojectTusschenwater in de beneden-loop van de Hunze werd doorde streek nogal slecht ontvangen.In overleg met de StuurgroepHunzeproject is op 4 oktoberte Zuidlaren een voorlichtings-avond gehouden. Duidelijkwerd dat er sprake is van eenbelangentegenstelling tussennatuur en landbouw.

Op 18 september werd dooronze collega-organisatie ‘HetGroninger Landschap’ hetnatuurontwikkelingsprojectlangs het Zuidlaardermeergenaamd “Water over Wolfs-barge” feestelijk opgeleverd.Vanaf deze plaats wenst ‘HetDrentse Landschap’ deGroninger collega’s succes met hun aansprekende projectlangs de oevers van het Zuid-laardermeer. De hoop wordtgekoesterd in deze lijn ook inDrenthe projecten uit te voeren.

Het ziet ernaar uit dat Orvelte een goed jaar heeft gehad. Ruim 50.000betalende dagjesmensen en een veelvoud aan bezoekers zorgden vooreen prettige drukte in het dorp. Het revitaliseringsplan loopt goed.Links en rechts worden panden opgeknapt en met riet gedekt. Allepanden zijn verhuurd. Soms aan nieuwe ondernemers waardoor hetgonst van de bedrijvigheid.

Het opzetten van de Multi Media Show is geen eenvoudige klus. Een belangrijke stap is gemaakt door uit een aantal ervaren bedrijvenJBF Producties uit Groningen als partner te kiezen. In de directeur SiepFaber vinden we een geestdriftige en ideeënrijke partner in wie we veelvertrouwen hebben. In oktober zijn we met een aantal betrokkenen naar Hannover gegaan om te zien op welke wijze menmet de meest moderne communicatiemiddelen boodschappen kan verpakken. In ieder geval werd duidelijk dat de Stichting Orvelte zalkiezen voor eenduidigheid. Een heldere inhoudelijke boodschap opsobere wijze overbrengen. Vanuit deze lijn wordt verder gewerkt.

31Berichten

Arc

hief

HD

L

Diversen

• VSB Fonds steunt vrijwilligerswerkDe provinciale Landschappenhebben van het VSB Fonds eenbijdrage ontvangen voor hetaanschaffen van vrijwilligers-benodigdheden. De Stichting‘Het Drentse Landschap’ is hetfonds zeer erkentelijk voordeze steun, omdat we hiermeetegemoet konden komen aaneen aantal wensen van onzevrijwilligers. We hebben vooreen drietal vrijwilligersgroepenmaterialen kunnen aanschaffen.Voor de gidsen zijn educatievematerialen gekocht waarmee zehun verhaal tijdens de excursieskunnen ondersteunen. Hierbijmoet u denken aan zoek-kaarten, schepnetjes en vleer-muis-detectoren. Verder hebben we voorzien inde veiligheid van onze vrij-willigers. De projectteams hebben nu de beschikking overeen rugtas met daarin eenmobiele telefoon en een verbandtrommel, zodat ze ingeval van nood altijd hulp kunnen inroepen. Ook hebbenalle vrijwilligers een badgegekregen zodat ze nu voor derden als medewerker van deStichting herkenbaar zijn.Verder zijn er gereedschappengekocht voor de projectteamsdie kleine onderhoudswerk-zaamheden in de terreinen gaanverrichten.

• BedrijfsautoDoor steeds verdere verbredingvan onze activiteiten heeft deStichting onlangs een bedrijfs-auto moeten aanschaffen.Vooral voor het onderhoud vande ongeveer 200 gebouwenmoeten onze mensen steedsvaker de provincie in. Ookwerd het te vervoeren materiaalsteeds omvangrijker. Vandaardat besloten werd een autovoor deze werkzaamheden aante schaffen. De bedrijfsauto vande Stichting is herkenbaar isaan het opschrift: Dicht bij denatuur, dichtbij de mensen.

• VrijwilligersdagElk jaar houdt de Stichting eenvrijwilligersbijeenkomst. Ditjaar verzamelden de vrijwilligerszich in het Ottenhuis in Orvelte.Hier reikte onze voorzitter,mevrouw A.Rensen, het eerstevrijwilligersbeleidsplan uit aanAlbert Dragt, die al sinds dejaren ’60 als vrijwilliger voor de Stichting werkt. De heer B. van der Kraan hield tijdensde bijeenkomst een korte in-leiding over de projectgroepPromotie. Hierin zitten eenzestal vrijwilligers die zichbezighouden met allerlei promotionele activiteiten.Onze ‘huisfotograaf’ Jaap deVries toonde vervolgens demooiste dia’s uit zijn collectie.De bijeenkomst werd afgeslotenmet een wandeling en barbecue.

• Nederlands Kampioen-schap SchapendrijvenOp 19 en 20 augustus vond ophet Hijkerveld de NederlandseKampioenschappen schapen-drijven plaats. Het evenementwas georganiseerd door deBorder Colly Club en werdvoor de tweede keer op eenterrein van de Stichting ‘HetDrentse Landschap’ gehouden.Het mooie weer zorgde ervoordat enkele duizenden mensen deKampioenschappen bezochten.Nederlands Kampioen werdSerge van der Zweep die uithanden van onze voorzitter,mevrouw A.Rensen, zijn prijsin ontvangst nam. Ron Rogaarvan de kudde van het Witter-veld werd tweede. Onze herderTjitse Terpstra moest genoegennemen met een derde plaats.

• Herder Tjitse Terpstraverrast in DierensurpriseshowTjitse Terpstra, de schaaps-herder van de Stichting ‘HetDrentse Landschap’, zag opwoensdag 4 oktober in de dierensurpriseshow een helebijzondere wens in vervullinggaan. Tijdens het scheperen ophet Hijkerveld werd de herdermet een bezoek van HennyHuisman verrast. De presentatorbood Tjitse Terpstra een geheelverzorgde reis naar Amerikaaan. Daar heeft hij een aantaldagen meegewerkt op eenrange. Samen met ReinoudOerlemans reisde hij naar Texasaf. “Dat was”, zei de zeer verraste Tjitse na afloop vanzijn reis, “een fantastische ervaring.”

32 Berichten

foto

: Gee

rt d

e V

ries

foto

: Gee

rt d

e V

ries

• Week van het Landschap De Week van het Landschap(WvhL) vond dit jaar in Orvelteplaats. Zo’n vijfhonderd mensenhebben meegedaan aan één vande activiteiten die gedurende deweek werden gehouden. Veleactiviteiten zouden niet kunnenplaatsvinden als we geen beroepop onze vrijwilligers kondendoen. Hun enthousiasme enbetrokkenheid hebben de WvhLtot een prettig evenementgemaakt. Zo’n 120 kinderen van om-liggende basisscholen dedenmee aan de kinderspeurtocht,die net als voorgaande jaren in samenwerking met het consulentschap Natuur- enMilieueducatie was uitgezet.Na het uitvoeren van een zestiental opdrachten, kregende kinderen als ‘beloning’ voorhun inzet een zogenaamdspeurdersdiploma en een kleinpresentje. Het eerste speurders-diploma werd door wethouderB.J.H. Boers van de gemeenteMidden Drenthe uitgereikt aankinderen van de basisschool De Lindelaar. Tijdens de speur-tocht moesten de kinderen ookeen gedicht maken. Hierondervolgt een selectie uit de veleleuke gedichten die werdeningeleverd.

Gedicht 1

De natuur is mooi.Het bos hoort schoon.De vogels horen te zingen.En als we er niks aan doen,Dan verdwijnen al die dingen.

Gemaakt door: Sven, Janouk,Durk en Meike van OBS De Lindelaar.

Gedicht 2

Overal bomen, groot en klein.Het is leuk er te komen, super er te zijn.

We zochten naar sporen van dieren in het bos.We konden vogels horen, we zochten erop los.

Als laatste nog een ijsje, met aardbei of bosvruchtensmaak.Het was een paradijsje, zo’n dagbeleef je niet vaak.

Gemaakt door: Fianna van deOBS Meester Sieberingschool.

• Wakker worden in eenbijzonder omgeving?Dat kan in de vakantiewoningenvan ‘Het Drentse Landschap’.Het Hertenhuisje en hetScheperhuisje zijn bijzonderomdat ze de sfeer uitademenvan vervlogen tijden, het lijktalsof de tijd er even heeft stil-gestaan. Ze zijn modern ensfeervol ingericht en zijn uit-stekend geschikt voor heerlijkrustige vakantie in de Drentsenatuur. Op het rentambt kuntu de nieuwe folder over devakantiewoningen aanvragen,tel. (0592) 31 35 52.

• Samenwerking AVRODe AVRO heeft tijdens deWeek van het Landschap in hetprogramma ‘Nederland inBeweging’ aandacht besteedaan de activiteiten van de provinciale Landschappen. Inhet televisieprogramma warenbeelden te zien van It FryskeGea en Het Gelders Landschap.De omroep heeft aangegevenin de nabije toekomst meermet de provinciale Land-schappen te willen samen-werken. De AVRO wil op eenjournalistieke en informatievemanier berichten over allerleionderwerpen die met eengezonde en actieve leefstijl temaken hebben. De activiteitendie De Landschappen organiseren passen hier goed bij. Ook willen ze in hunblad ‘Tribune Vinger aan depols’ aandacht schenken aan hetwerk van de provinciale Land-schappen. Voor meer informatiewww.gezondsite.nl.

Wethouder B.J.H. Boers reikt het eerste Speurdersdiploma uit.

Het Hertenhuisje

33Berichten

• 400 jaar Drenthe in beeldIn het Drents Museum is dezezomer een prachtige afdelinggeopend waar met ruim 100 af-beeldingen op schilderijen,prenten en tekeningen uit deeigen collectie van het museumeen beeld van Drenthe uit de afgelopen vier eeuwen(1640-1960) wordt gegeven.Ook worden er ansichtkaartenuit de periode rond 1900 overde provincie getoond en in eenknus filmtheatertje kunnen debezoekers een keuze zien uithet historisch filmbezit van hetmuseum.Het aantal beeldende kunstenaars dat vanaf de zeven-tiende eeuw regelmatig inDrenthe gewerkt heeft, is vrijbeperkt in vergelijking met deaantallen van hen die in anderedelen van Nederland actief zijngeweest. De meeste kunstenaarsvan wie Drentse taferelenbekend zijn, hebben diegemaakt op doorreis of tijdenseen kortstondig verblijf. Hetoudste werk, dat er te zien is, is het bekoorlijke schetsboekjevan Pieter Serwouters (1642-1643) met daarin een tweetalgezichten op Diever. Hetmeest recente werk is van dehand van Evert Musch, eendorpsgezicht op Tynaarlo.

Natuurlijk ontbreekt het werkvan Egbert van Drielst niet, deschilder die in de 18e eeuw despecifieke kwaliteiten van hetDrentse landschap heeft herontdekt. De beroemdste schilder die inDrenthe heeft gewerkt, isnatuurlijk Vincent van Gogh.

Zijn Turfboot te NieuwAmsterdam heeft in de eerstepresentatie van de historisch-topografische atlas een ereplaatsgekregen. 400 jaar Drenthe in beeld vindt uin het Ontvangershuis van hetDrents Museum.

foto

: Dre

nts

Mus

eum

Vrienden- en cadeaukaart

Met de ingesloten vriendenkaart is het mogelijk om geheel vrijblijvend een proef-exemplaar van het prachtige kwartaalblad ter kennismaking te sturen aan iemanddie geïnteresseerd is in het werk van Het Drentse Landschap. Met de cadeaukaartkunt u iemand begunstiger maken van onze Stichting. Deze steun kunnen wegoed gebruiken, want hiermee kunnen we veel goeds doen voor de natuur en cultuur in Drenthe.

’t Annen in Drenthe – Egbert van Drielst 1798

Agenda

ma. 25 dec. (eerste kerstdag)14.00 uurKerstwandeling op het Hijkerveld met gidsen van het IVN.Gestart wordt bij de schaapskooivan het Hijkerveld, te bereikenvanaf Hijken via de Leemdijk.Vanaf het dorp is de route aan-gegeven met bordjes.

di. 2 jan. 14.00 uurGezinswandeling op hetDrouwenerzand.Dit natuurgebied staat bekend omzijn vele Jeneverbessen, die hetlandschap een bijna mystiek karakter geven. Gidsen van hetIVN begeleiden deze gezins-wandeling die start is bij het recreatiecentrum ‘Het Drouwener-zand’, gelegen aan de Gasselterstraattussen Gasselte en Drouwen.

wo. 3 jan. 13.00 uurLange winterwandeling in Drents-Friese Wold.Samen met het IVN Westerveld enStaatsbosbeheer is een stevige wandeling van ongeveer 3 uur uit-gezet over het Vledderveld en deVledderhof. Gestart wordt bij restaurant De Wilde Hof, gelegenaan de Middenweg. Dit is de wegvan Vledder naar Vledderveen. Het is aan te bevelen om laarzen ofgoed waterdicht schoeisel te dragen.Verder raden we aan om, in verband met de lengte van de wandeling, voldoende eten endrinken mee te nemen.

Algemeen

Vogelkijkhut DiependalDe vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalveals het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is ermeestal op zondagen een vogelkenner aanwezig, die ugraag het een en ander vertelt over het vogelleven op devloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranje-kanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wiedubbel wil genieten moet een verrekijker meenemen!

Schaapskudde HijkerveldDe kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar deheide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. Tijdensde lammerenperiode (maart/april) verblijven de schapenmet de lammeren bij de schaapskooi. De kudde wordtdan niet gescheperd.De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken viade Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven metbordjes.

Voor alle activiteiten geldt dat hondenhelaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!fo

to: J

aap

de V

ries

35Agenda

zo. 21 jan. 14.00 uur Het Drentse landschap in miniatuur.Winterwandeling over Kamps-heide, het eerste terrein vanStichting ‘Het Drentse Landschap’.In dit gebied zijn alle voor hetDrentse landschap kenmerkendeelementen bij elkaar te vinden. De gidsen van het IVN vertrekkenbij het informatiepaneel aan hetG.A.M. van den Muyzenbergpad,ten westen van Balloo.

zo. 18 februari 14.00 uurSporen in het landschap.In de Gasterse Duinen zijn nogduidelijk middeleeuwse karren-sporen te vinden. Gidsen van hetIVN nemen de deelnemers meelangs deze sporen uit het verleden.De wandeling start op de parkeer-plaats aan de Oudemolenseweg, die loopt van Gasteren naarOudemolen.

za. 24 feb. 14.00 uurVogels kijken op Diependal.Vogelkenner Dirk Haanstra neemtde deelnemers mee naar de mooisteplekjes van dit prachtige vogel-gebied. Vertrekpunt van de excursieis de vogelkijkhut. Deze is te bereiken door vanaf het Oranje-kanaal, vlakbij ‘Speelstad Oranje’,de Zwarte weg in te slaan. Deroute is met borden aangegeven.Belangstellenden voor de excursiemoeten zich opgeven bij ‘Het Drentse Landschap’, tel.: 0592 - 31 35 52.

zo. 11 maart 13.00 uurVroeg voorjaar op de Vledderhof.Het Landgoed Vledderhof heeftstatige lanen en uitnodigende wandelpaden, die voeren door af-wisselende bospartijen en cultuur-landschappen. Onder begeleidingvan gidsen van het IVN wordt tijdens de excursie tevens eenbezoek gebracht aan het landhuisdat bewoond wordt door het architecten-echtpaar Kalfsbeek. Het startpunt is op de parkeerplaatsaan de Solweg (hoek Huender-weg/Storklaan). Dit is de wegVledder - Doldersum. Belang-stellenden voor de excursie moetenzich opgeven bij ‘Het DrentseLandschap’, tel.: 0592 – 31 35 52.

zo. 11 maart 13.30 uurNieuwe natuur langs het Oude Diep.In het stroomgebied van het Oude Diep liggen versnipperd verschillende prachtige natuur-gebieden. De verbindende schakeltussen deze gebieden is het beekdal.Vorig jaar is in een deel van hetgebied, bij Zuidmaten, de oorspronkelijke loop van het OudeDiep weer hersteld. De excursie isin handen van het IVN en start opde parkeerplaats aan de VAMweg,achter het bedrijventerrein vanEssent Milieu (VAM).

za. 17 maart 14.00 uurVogels kijken op Diependal.Zie excursie 24 februari.

zo. 18 maart 11.00 - 16.00 uurOpen dag schaapskooien Drenthe.Op deze dag worden in alleschaapskooien in Drenthe diverseactiviteiten gehouden. In deschaapskooi op het Hijkerveld vinden deze activiteiten plaats tussen 11.00 - 16.00 uur. In dediverse media zal het programmabekend worden gemaakt.

zo. 25 maart 14.00 uurDe zandheren van Drouwen.Boeiende excursie over de zand-verstuivingen op het Drouwener-zand. Gestart wordt op de parkeer-plaats van recreatiecentrum ‘HetDrouwenerzand’, gelegen aan deGasselterstraat tussen Gasselte enDrouwen. De excursie wordtgeleid door gidsen van het IVN.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

• Koninklijke BOOM UITGEVERSMeppel (0522) 26 61 11

• Aannemingsbedrijf VEDDER BVEext (0592) 26 26 20Grond-, weg- en waterbouw

• Bouwbedrijf H. POORTMANVeeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw

• IWACO B.V.Groningen (050) 521 42 14Adviesbureau voor water en milieu

• GRONTMIJ DRENTHEAssen (0592) 33 88 99Advies- en ingenieursbureau

• ORANJEWOUD BV - HEERENVEENHeerenveen (0513) 63 45 67Ingenieursbureau

• ABN AMRO BANK N.V.Assen (0592) 33 33 00De bank voor Drenthe

• ESSENT MILIEU Zwolle (038) 852 48 00Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen

• NAM B.V.Assen (0592) 36 20 74Aardoliemaatschappij

• Havesathe ‘DE HAVIXHORST’De Wijk (0522) 44 14 87Hotel - Restaurant

• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’Assen (0592) 85 45 00Water, het wonder uit de kraan

• Buro HOLLEMARolde (0592) 24 13 13Tuin- en landschapsarchitekten BNT

• HOLLAND CASINO GroningenGroningen (050) 312 34 00Prominent in uitgaan

• ARCADIS HEIDEMIJ ADVIES BVAssen (0592) 39 21 11Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie)

• HULZEBOSCH Grondwerken C.V.Beilen (0593) 52 21 39Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind

• RABOBANK Groningen (050) 520 89 11Regio Noord-Nederland

• KADASTER DRENTHE Assen (0592) 31 10 66Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed

• CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50De ecologische aanpak in waterbodemsanering

• QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07Uw bomen, onze zorg

• Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V.Vroomshoop (0546) 64 38 02Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde

• N.V. Waterbedrijf GRONINGENGroningen (050) 318 23 11Wees wijs met water

• SUPER DE BOERAmersfoort (033) 454 77 77Supermarkten

• BUNING Wegenbouw B.V.Zuidwolde (0528) 37 31 64Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJAmsterdam (0900) 300 15 00Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uurLoterij voor mens en natuur

• RTV DrentheAssen (0592) 33 80 80Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad

• Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHEPostbus 35 – 9530 AA BorgerNamens de gezamenlijke notarissen in Drenthe

• Drukkerij Uitgeverij VAN GORCUM & COMP b.v.Assen (0592) 37 95 55

• Bureau B + O ARCHITECTENRheebruggen (0521) 35 10 14

• BORK B.V.Stuifzand (0528) 33 12 25Sloopwerken, asbestsanering en puinreclycling

• DE ROO DRENTE BVStadskanaal (0599) 61 28 52Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• ERDMAN SCHMIDTHoogeveen (0528) 27 72 66Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

• HARWIG Elektriciteitswerken B.V.Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging

• DRENTSE COURANTAssen (0592) 32 95 00

• BARSINGERHORN & TISHAUSERFraneker (0517) 39 47 87Trainingen en begeleiding van personeel en organisatie werkconferenties

• BTL UITVOERINGVestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nlAanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groenen historische buitenplaatsen

• Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAFMeppel (0522) 25 57 96

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van: