KUNSTIN DEZEBRASTRAAT

Panamarenko p. 17

Marnix Verstraeten p. 19

Nick Ervinck p. 21, 131

Sonia Delaunay p. 23

Levi van Veluw p. 33

Bill Viola p. 35

Yves Velter p. 37

Masashi Echigo p. 39

Thomas Huyghe p. 49

Noëlle Pujol p. 51

Agnès Guillaume p. 53

Bob Van Mol p. 55

Filip Claus p. 55

Jimmy Kets p. 55

Jonas Lampens p. 55

Tim Dirven p. 55

Yann Bertrand p. 55

Anneke Eussen p. 65

Jeanne Opgenhaffen p. 67

Didier Faustino p. 69

Injas Devoldere p. 71

Vincent Cunillère p. 81

Tom Van de Weghe p. 83

Honoré δ’O p. 85, 113

Patrick Keulemans p. 87

Tom Dekyvere p. 97

Dominique Sarraute p. 99

Ho-Yeol Ryu p. 101

Dirk Denoyelle p. 103

Hendrik Vermeulen p. 115

Peter Bracke p. 117

Nicoline van Stapele p. 119

Bernard Verhaeghe p. 129

LAb[au] p. 133

Ned Kahn p. 135

InhoudContentsSommaire

VoorwoordPrefacePréfacep. 11

B iograf ieënB iographies p. 145

Over de ZebrastraatAbout the ZebrastraatÀ propos de Zebrastraat p. 163

11

Paul Dujardin,CEO & Artistic Director van de nv Paleis voor Schone Kunsten, Brussel

v o o r w o o r d

NL Het begint met een plek in een stad ineen straat met een haast surrealistischenaam: Zebrastraat. In de negentiendeeeuw liepen hier dieren uit andere wereld-delen rond. Ook straten in de buurt her-inneren aan de Gentsche Diergaerde:Alpacastraat, Buffelstraat, Leeuwstraat,Olifantstraat, Tijgerstraat …

Het begint met een gebouwencom-plex rond een binnenplaats dat tot deverbeelding spreekt, een architecturaleparel van stadsarchitect Charles VanRysselberghe. Begin twintigste eeuwkwamen hier arbeidersgezinnen wonendie vooral werkzaam waren in de bloei-ende textielindustrie. Van Rysselberghepootte geen fantasieloze arbeidershokjesneer, geen identieke huisjes, die vooralbeklemtonen hoe kleinbehuisd arbeiderswel zijn. Hij ontwierp een vroeg voor-beeld van een werkmanswoningcomplexin de hoogte – een voorloper van watvandaag cohousing heet. De kinderengenoten samen van een ruim speelplein.

Het begint met de beslissing – ergensrond de millenniumwisseling – om ditonroerend erfgoed voor verloedering te behoeden en de site een nieuwebestemming te geven. Om het gestag-neerde verleden een toekomst te bieden.Om er mensen te laten wonen. Om eruiteenlopende mensen te laten samen-komen. Om er kunst te integreren. Om de

interactie tussen kunst en technologie te bevorderen … De nv Zebrastraat paartonroerend goed aan ontroerend goed:kunstwerken en culturele activiteiten die mensen beroeren.

De magie van de Zebrastraat schuilt in de mix van functies (appartementen – evenementen – cultuur) en de keuzevoor het glokale: de lokale inbedding ende internationale blik gaan er samen.Steden zijn laboratoria voor een samen-leving in verandering. Hier krijgt de globalvillage gestalte – de wereld als één grootdorp – die de filosoof-wetenschapperMarshall McLuhan al in 1959 voor ogenstond. De nv Zebrastraat durft dwars tedenken, een beetje zoals de strepen vandat vreemde paard.

Alain Liedts is een kunstcollectioneur.Zoveel is zeker. Maar hij heeft niet hetzoveelste privémuseum neergezet termeerdere eer en glorie van zichzelf. Hij heeft een plek gecreëerd waar kunst-werken tot stand kunnen komen en kunstallerlei relaties aangaat die buiten degeijkte paden treden. Een collectioneurdie een verschil wil maken, begint bijvoorkeur bij de bestaande context, bij delacunes en bij wat hij zelf het beste kent.De Zebrastraat begint vanuit de plek ende stad Gent. Honoré δ’O mocht letterlijkde eerste steen leggen. Meteen haaldede Zebrastraat een ‘Gents’ kunstenaar in

Dwarsdenker in de global v illage

12

huis met een internationaal cv, die zichqua medium en materialen en stijl enaanpak en inzet niet laat domesticeren.Daar bleef het niet bij. Honoré δ’O geniethier tot vandaag de volle steun. Als hetechtpaar Liedts iets of iemand eenduwtje in de rug geeft, dan gaan ze voluit. Ze creëren een vrijruimte en een lange-termijnvisie waarin kunstenaars gedijen.

Alain Liedts is een ondernemer. Ookdat is zeker. Hij wil op zijn minst geenverlies maken met deze nv. Hij wil boven-dien financieel onafhankelijk blijven. Het iseen fundamenteel verschil met publiekecultuurhuizen of public-private partner-ships zoals de nv Paleis voor SchoneKunsten. Daar ben je (gedeeltelijk) afhan-kelijk van publiek geld. Het ecosysteemdat de nv Zebrastraat uit de grond heeftgestampt, onderhoudt zichzelf. Dat bete-kent echter niet dat dit privé-initiatiefschamper doet over de publieke sector,zoals ondernemers in de kunsten datweleens doen. Integendeel: Alain Liedtsdeelt zijn expertise, gaat de dialoog aanen wil een aanvulling zijn op publiekeinitiatieven: in Gent, in België maar ookinternationaal. De Zebrastraat werktevoor de biënnale Update in 2008 samenmet ZKM (Zentrum für Kunst und Medien-technologie) in Karlsruhe en een editielater met de collectie Nouveaux Médiasvan het Centre Pompidou in Parijs. Zo speel je met je tentoonstelling met-een in de premier league. Het is zo dat ik Alain Liedts heb leren kennen enappreciëren, als een man met een opengeest die samenwerkingsverbandenaangaat. Het dwarsige zit hem ook in de connecties. De nv Zebrastraat is een actieve gesprekspartner voor hetBOZAR LAB, de plek en het beleid die we hebben opgestart op het kruispuntvan kunst, wetenschap en technologie.

Ook dat bedoel ik met beginnen van-uit datgene wat je als kunstliefhebber zelf het beste kent: Alain Liedts neemtzijn ervaring als ondernemer in de infor-maticasector mee en injecteert zijnexpertise in het project. In België is deZebrastraat een pionier in art & techno-logy. De Stichting Liedts-Meesen was er al mee bezig toen er in België nog

bijna niemand van wakker lag. In de‘klassieke’ wereld van de beeldendekunsten stuit je vlug op organisatorischeen psychologische grenzen. Er bestaatbijvoorbeeld een parallel circuit voor watmen media art is gaan noemen – alsofhet om fundamen teel andere kunst gaatdan wat je op kunstbiënnales à la Venetiëof documenta in Kassel tegenkomt. Eendergelijke hokjesmentaliteit is misschiengoed voor een negentiende-eeuwse dier-gaerde, maar niet voor een toekomst-gericht kunstenproject.

The medium is the message. Ook diegedachte danken we – naast het con-cept van de global village – aan MarshallMcLuhan, voor het eerst geformuleerd in Understanding Media: The Extensions of Man (1964). Bij goede kunstwerkenvallen vorm en inhoud grotendeelssamen. Voor kunstenaars is het mediumniet zozeer de boodschap als wel eeninstrument voor een doorgedreven artis-tiek onderzoek. Je kunt in het digitaletijdperk de dingen nu eenmaal andersuitdrukken dan enkel met penseel endoek, of met klei of een stuk marmer.Daarin schuilt het belang van art &technology: de expressiemogelijkhedenuitbreiden en loskomen van het analoge.

De in-situwerken in de Zebrastraatgetuigen van heel wat lef: hier gebeurtiets dat de gebaande wegen verlaat. De ontwerpen van Nick Ervinck, bijvoor-beeld, hebben een ondernemendeorganisatie als de Zebrastraat nodig omdaadwerkelijk in geel polyester gereali-seerd te kunnen worden. Vergelijk hetmet de symbiose van een architect meteen visionaire bouwheer. Andere ijk-punten zijn Wind Sketch van Ned Kahn(2013) en de XYZ Lounge (2017–2018) van Didier Faustino. Met werken als dezedoorbreekt de Zebrastraat al doende de muren tussen de hokjes kunst,architectuur en design.

Het begint met een plek in een stad ineen straat met een haast surrealistischenaam: Zebrastraat. Daar is sinds 2002 de verbeelding aan de macht, de wil omde blote en vaak banale werkelijkheidanders te denken. Het houdt daar noglang niet op met beginnen…

v o o r w o o r d

13

Paul Dujardin,CEO & Artistic Director of the Centre for Fine Arts, Ltd, Brussels

P R E FA C E

A transverse th inker in theglobal v illage

EN It starts with a site in a city in a street with an almost surreal name: Zebrastraat.During the nineteenth century, animalsfrom all over the world were walking aroundhere. Other streets in the neighbourhoodalso recall the presence of the Ghent Zoo:Alpacastraat, Buffalostraat, Leeuwstraat,Olifantstraat, Tijgerstraat…

It starts with a building complex around an interior plaza that appeals to the imagination, an architectural gem bycity architect Charles Van Rysselberghe. At the beginning of the twentieth century,working-class families were living here,especially those employed in the thrivingtextile industry. Van Rysselberghe did notdesign unimaginative homes for working-class people, which would have beenidentical and, above all, emphasise theircramped living quarters. On the contrary,he designed an early example of a social-housing complex built vertically. It was a precursor to what today is called co-housing. The children enjoyed a spaciousplayground together.

It starts with the decision – sometimearound the turn of the Millennium – to save this real piece of heritage fromdegradation and to give the site a newdestiny. To provide the stagnated past with a future. To entice people to live there. To have different people live communally.To integrate art. To promote the inter-action between art and technology…Zebrastraat, Ltd stands for much more than mere real-estate management, and

its activities include presenting works of art and cultural activities that stir people’semotions.

The magic of Zebrastraat lies in themixture of functions (apartments – events –culture) and the choice for the glocal: local embedding coexists with a global view. Cities are laboratories for a changingsociety. Here the global village will beshaped – the world as one, large village,which the science philosopher MarshallMcLuhan already envisioned in 1959.Zebrastraat, Ltd dares to think outside the box, transversely, a bit like the stripes of that peculiar equine.

Alain Liedts is an art collector. However, let’s look beyond face value here. He hasnot merely opened yet another privatemuseum to glorify himself. He has createda place where works of art can be enjoyedand art enters into a variety of relationshipsthat are not in the mainstream. A collectorwho wants to make a difference ought tobegin with the existing context and its gapsand with what he knows best. Zebrastraatstarts from the place and the city of Ghent.Honoré δ’O was allowed to lay the firststone of New Zebra. Zebrastraat imme-diately welcomed him as its ‘resident’ artistwith an international CV that proves he can-not be domesticated in terms of mediumand materials, style and approach, nor withhis dedication. That was indeed not theintention. Honoré δ’O has total support to this very day. When Alain Liedts and his spouse support something or someone,

they go for it 100%. They offer a free space and a long-term vision in whichartists thrive.

Alain Liedts is an entrepreneur. Let’s also look beyond the face value here.He wants his company to break even at thevery least and also to remain financiallyindependent. This is fundamentallydifferent from public, cultural houses orpublic–private partnerships such as thePalace of Fine Arts, Ltd. These depend(partially) upon public funding. Theecosystem that Zebrastraat, Ltd has builtfrom scratch is self-supporting. However,that does not mean that this private initia-tive is scornful towards the public sector, as one sometimes notices with entre-preneurs in the arts. On the contrary; Alain Liedts shares his expertise, enters into dialogue and works complementarywith the public initiatives – in Ghent andBelgium, but also abroad. For the biennialUpdate in 2008, Zebrastraat collaboratedwith ZKM (Zentrum für Kunst und Medien-technologie/Centre for Art and MediaTechnology) in Karlsruhe, and for the lateriteration of Update with the New Mediacollection of the Centre Pompidou in Paris.This is how one plays with his exhibition in the Premier League. It is in this way that I got to know and appreciate AlainLiedts as an open-minded man who entersinto cooperative relationships. The trans-verse is also found in the relationships.Zebrastraat, Ltd is an active interlocutorfor BOZAR Lab, the place and the policy we have started at the crossroads betweenart, science and technology.

It is also what I mean by beginning with what you know best as an art lover:Alain Liedts takes his experience as anentrepreneur in the computer sector and injects his expertise into his projects. In Belgium, Zebrastraat is a pioneer in Art & Technology. The Liedts–MeesenFoundation was already working on thisrelationship at a time when in Belgiumhardly anyone was interested in this field.

In the ‘classical’ world of the visual arts, one quickly encounters organisa-tional and psychological boundaries. For example, there is a parallel circuit for what people are now used to calling‘media art’, as if it were fundamentallydifferent from what one sees at artbiennales such as in Venice or at theDocumenta in Kassel. Such a pigeon-holing mentality might be suitable for anineteenth-century zoological garden, but not for a future-oriented art project.

The medium is the message. In addition tothe concept of the global village, we canalso attribute this idea to the philosopher-scientist Marshall McLuhan, who formu-lated it for the first time in UnderstandingMedia: The Extensions of Man (1964). In most good works of art, form andcontent constitute a whole. For artists, the medium is not so much the message but rather a tool for a thorough artisticresearch. In the digital age one can expressthings differently than with only brush andcanvas, or with clay and a piece of marble.The importance of Art & Technology lieswithin: extend the possibilities for expres-sion and release yourself from the analogue.

The works at the site of Zebrastraattestify to a great deal of boldness: heresomething happens that is not in the main-stream. The designs of Nick Ervinck, forexample, need an enterprising organisationsuch as Zebrastraat in order to have themrealised in yellow polyester. Compare itwith the symbiosis between an architectand a visionary client. Zebrastraat alreadybreaks through the boundaries between art,architecture and design. Other referencepoints are Wind Sketch (2013) by Ned Kahn,for example, and the XYZ Lounge (2017–2018) by Didier Faustino.

It starts with a site in a city in a streetwith an almost surreal name: Zebrastraat.Since 2002, imagination has been in powerthere, the will to think differently about thebare and often banal reality. The projectwill continue for a long time…

P R E FA C E

14

Paul Dujardin,PDG et directeur artistique du Palais des Beaux-Arts, Bruxelles

P R é FA C E

Un penseur transversal au v illage global

FR Cela commence par un site urbain, dans une rue au nom presque surréaliste :Zebrastraat. Au xixe siècle, des animauxvenus du monde entier se promenaient ici.D’autres rues alentour rappellent elles aussile Zoo de Gand : Alpacastraat, Buffalostraat,Leeuwstraat, Olifantstraat, Tijgerstraat…

Cela commence par un immeubleconstruit autour d’une place intérieure quiappelle à l’imagination, un joyau architec-tural de l’architecte gantois Charles VanRysselberghe. Au début du xxe siècle, desfamilles ouvrières vivaient ici, particulière-ment celles qui travaillaient dans l’industrietextile alors florissante. Van Rysselberghen’a pas conçu de banales maisons pourtravailleurs, à savoir des maisons quiauraient été identiques et surtout, petites. Au contraire, il a conçu l’un des premiersexemples d’un complexe de logementssociaux construits en hauteur. Il fut unprécurseur de ce qu’on appelle aujourd’huile co-housing, l’habitat groupé. Les enfantsont pu y jouer ensemble sur le grandterrain de jeu.

Cela commence par la décision – priseau tournant du millénaire – de sauver de la ruine ce véritable joyau de notre patri-moine afin de donner au site un nouveaudestin. Pour donner au passé figé un avenir. Pour faire vivre les gens ensemble.Pour faire se rassembler des personnesdifférentes. Pour intégrer l’art. Pour pro-mouvoir l’interaction entre art et techno-logie… La SA Zebrastraat fait beaucoupplus que gérer un immeuble, et ses activités

comprennent l’intégration d’œuvres d’art et l’organisation d’activités culturelles quiinterpellent.

La magie de Zebrastraat réside dans le mélange des fonctions (appartements – événements – culture) et le choix pour le glocal : intégration locale et vision globaley vont de pair. Les villes sont des labora-toires pour une société en mutation. Ici, levillage global prendra forme – le mondecomme le grand village que le philosophescientifique Marshall McLuhan avaitenvisagé dès 1959. La SA Zebrastraat osepenser de manière transversale, un peucomme les rayures de ce cheval étrange.

Alain Liedts est un collectionneur d’art.Et alors ? Il n’a pas ouvert un énième muséeprivé pour en tirer gloire. Il a créé un lieuoù des œuvres peuvent être appréciées etoù l’art entre dans une diversité de relationsqui sortent des sentiers battus. Un collec-tionneur qui entend faire la différence doit commencer avec le contexte existant et ses lacunes, et avec ce qu’il connaît lemieux. Zebrastraat commence à partir dulieu et de la ville de Gand. Honoré δ’Oa posé la première pierre de New Zebra. La SA Zebrastraat l’a immédiatementaccueilli comme artiste-maison, dont le cvinternational prouvait qu’il ne se laisseraitpas domestiquer en termes de médium, de matériaux, de style, d’approche nid’engagement. Ce n’était en effet pas le but. Honoré δ’O jouit jusqu’à présent d’unappui total. Quand Alain Liedts et sonépouse accordent leur soutien à quelqu’un,

15

ils s’y donnent à 100 %. Ils offrent un espace libre et une vision à long terme qui permettent aux artistes de s’épanouir.

Alain Liedts est un entrepreneur. Et alors ? Il entend que sa société soit aumoins en équilibre budgétaire et veut resterfinancièrement indépendant. C’est là unedifférence fondamentale avec les centresculturels publics ou les partenariats public-privé comme la SA Palais des Beaux-Arts.Ceux-ci dépendent (en partie) d’un finance-ment public. L’écosystème qu’a créé la SA Zebrastraat à partir de rien est auto-suffisant. Mais cela ne signifie pas que cetteinitiative privée méprise le secteur public,comme on l’observe parfois chez certainsacteurs des arts. Au contraire : Alain Liedtspartage son expertise, entame le dialogue et travaille en complémentarité avec desinitiatives publiques, à Gand, en Belgiquemais aussi à l’étranger. Pour la biennaleUpdate de 2008, Zebrastraat a collaboréavec ZKM (Zentrum für Kunst und Medien-technologie) à Karlsruhe et, pour l’éditionsuivante, avec la collection de NouveauxMédias du Centre Pompidou à Paris. C’est ainsi que l’on joue en premièredivision avec son exposition. C’est ainsi que j’ai pu rencontrer et apprécier AlainLiedts comme un homme à l’esprit ouvertqui entre dans des relations de coopération.L’aspect transversal se retrouve aussi dansles relations. Zebrastraat est un interlocu-teur actif pour BOZAR Lab, le lieu et la poli-tique que nous avons initiés à la croisée deschemins entre art, science et technologie.

C’est également ce que j’entendais par« partir de ce qu’on connaît le mieux » en tant qu’amateur d’art : Alain Liedts partde son expérience d’entrepreneur dans lesecteur informatique et injecte son expertisedans ses projets. En Belgique, Zebrastraatest un pionnier en Art & Technologie. La Fondation Liedts-Meesen y travaillaitdéjà à une époque où, en Belgique, personneou presque ne s’intéressait à ce domaine.Dans le monde « classique » des artsvisuels, on se heurte rapidement à des

frontières structurelles et psychologiques. Ainsi, il existe un circuit parallèle pour ceque certains ont pris l’habitude d’appeler« media art », comme si cette forme étaitfondamentalement différente de ce que l’on rencontre dans des biennales commecelle de Venise ou à la Documenta deKassel. Une telle mentalité de « comparti-mentage » pouvait convenir à un zoo auxixe siècle, non à un projet d’art orientévers l’avenir.

Le médium est le message. Une autreidée – outre le concept du village global –que nous devons toujours au philosophescientifique Marshall McLuhan, qui l’aformulée pour la première fois dansUnderstanding Media: The Extensions of Man(1964). Dans les œuvres de qualité, forme et fond constituent le plus souvent un tout.Pour les artistes, le médium n’est pas tant le message qu’un outil pour une rechercheartistique approfondie. À l’ère numérique,on peut exprimer les choses autrementqu’avec seulement la brosse et la toile, oul’argile et un bloc de marbre. C’est là queréside l’importance de l’art & la techno-logie : étendre les possibilités d’expressionet se détacher de l’analogique.

Les œuvres du site de Zebrastraattémoignent d’une grande audace : il sepasse là quelque chose qui sort des sentiersbattus. Les conceptions de Nick Ervinck,par exemple, ont besoin d’une organisationentreprenante comme Zebrastraat pourêtre réalisées en polyester jaune. Comparezcela à la symbiose entre un architecte et un client visionnaire. Zebrastraat traversedéjà les frontières entre l’art, l’architectureet le design. D’autres points de référencesont, par exemple, Wind Sketch (2013) deNed Kahn, et le XYZ Lounge (2017-2018)de Didier Faustino.

Cela commence par un site urbain, dansune rue au nom presque surréaliste : Zebra-straat. Depuis 2002, l’imagination y est aupouvoir, la volonté de penser différemmentde la réalité nue et souvent banale. Le projetse poursuivra encore longtemps…

P R é FA C E

16

17

Hout, metaal, polyurethaan, textiel, vilt, aluminium, polyethyleenfilm, tape, hoogte 130 cm, spanwijdte 650 cm

p. 2 5

NL Brazil is het eerste kunstwerk dat de Stichting Liedts-Meesen aankochtvoor de ontmoetingsruimte van deZebrastraat. Op 22 maart 2005 hielpPanamarenko zelf met het installeren van het beeld. Het is een van zijn laatstewerken: op 29 september van datzelfdejaar, de openingsdag van de grotePanamarenkoretrospectieve in deKoninklijke Musea voor Schone Kunstenvan België in Brussel, kondigde hij heteinde van zijn artistieke loopbaan aan.

De zwaartekracht trotseren is eenwens die Panamarenko al sinds zijnkindertijd koestert. Aerodynamica, vlieg-tuigen en toestellen die bewegen op eigenkracht fascineren hem mateloos. Eenscène uit de film Brazil van Terry Gilliam,uit 1985, inspireerde Panamarenko tothet maken van deze sculptuur. De filmgaat over de kracht van de verbeelding,die het mogelijk maakt om uit eeningewikkelde en bureaucratische maat-schappij te ontsnappen. Panamarenkoidentificeert zich met het hoofdper-sonage, dat ervan droomt om op eigenkracht uit die absurde wereld weg tekunnen vliegen.

‘De man zou moeten opstijgen als hij 40 kilometer per uur loopt’, aldus dekunstenaar. ‘Om hem daarbij te helpen,draagt hij een motor op zijn rug die

hem met 12 kilo voortstuwt. Het is een doodsimpel principe.’ Een van degrote misverstanden, volgens Pana-marenko, is dat velen denken dat zijnconstructies en assemblages nietwerken. ‘Ze werken voor 90 procentwel, maar dat is voor mij om te weten en voor de rest om te ontdekken. Er blijft immers die droom.’ VoorPanamarenko zijn het ontwerp en het moment van trial-and-error hetbelangrijkst.

De sculptuur is ontstaan inMichelbeke, het dorpje in de VlaamseArdennen waarheen Panamarenko vanuitde grootstad Antwerpen verhuisd is. Daar heeft hij de tijd en ruimte om zijntoestellen uit te proberen. Brazil issamengesteld uit een elektromotor eneen inklapbare vleugelconstructie vanmeer dan 6 meter spanwijdte, gemaakt uit diverse materialen. De mannequin die de vleugel op zijn rug draagt, heeftPanamarenko naar zijn eigen beeltenisgesculpteerd. Het uniform van de figuurkomt uit de kleerkast van de kunstenaaren is dat van een officier van de Confede-rates in de Amerikaanse Burgeroorlog. De ontwerptekening gaf hij de titel Brazil Ornitopter, een samentrekking van de Griekse woorden ornis (vogel) enpteron (vleugel), oftewel vogelvlucht.

panamarenkobrazil2004

EN Brazil is the first work that the Liedts–Meesen Foundation purchased forthe lounge of Zebrastraat. On Thursday, 22 March 2005 Panamarenko himselfhelped to install the sculpture. It is also one of the last works he made, because on29 September 2005, at the very opening ofthe Panamarenko major retrospective at theRoyal Museums of Fine Arts of Belgium, he announced the end of his artistic career.

The desire to defy gravity has been astrong interest for Panamarenko since hischildhood. Aircraft, aerodynamics and self-driving engines fascinate him tremendously.

A scene from the movie Brazil by Terry Gilliam in 1985, in which the maincharacter dreams of flying, inspired Pana-marenko for the sculpture. The film is aboutthe power of imagination, which offers thepossibility to escape from a structuredsociety. Panamarenko identified himselfwith the character, who wants to flee fromreality and his absurd society. The sculp-ture was created in Michelbeke, a village inthe Flemish Ardennes, which he opted forover the big city of Antwerp. There, he hasthe time and space to try out his devices.

‘The man should take off as he runs at 40 km per hour,’ says Panamarenko. ‘To help him, he wears a motor on his backthat propels him with a force equivalent to 12 kg. It is a very simple principle.’According to him, one of the great mis-conceptions is that many think that hisconstructions and assemblies do not work.‘They work for 90 percent, but that’s for me to know and for the rest to discover.Indeed, the dream remains.’ Most import-ant for Panamarenko are the design and the period of trial and error.

The sculpture is composed of a foldable-wing structure made of various materialsand an electric motor. For the first con-ceptual drawing he used the title BrazilOrnitopter, a neologism of the Greek wordsornis (bird) and pteron (wing). Panamarenkohimself modelled for this sculpture, wearinga foldable wing with a span of over 6 m onhis back. He wears the uniform of an officerof the Confederate Army from theAmerican Civil War, in order to create animage as realistic as possible.

FR Brazil est la première œuvre acquise par la Fondation Liedts-Meesen pour décorerle lounge de Zebrastraat. Le jeudi 22 mars2005, Panamarenko a lui-même aidé àinstaller la sculpture. Elle est par ailleursl’une de ses dernières œuvres puisque, le29 septembre 2005, jour de l’ouverture dela grande rétrospective Panamarenko auxMusées royaux des Beaux-Arts de Belgique,il annonçait la fin de sa carrière artistique.

Depuis l’enfance, Panamarenko estobséd é par le désir de défier la gravité. Il est fasciné par les avions, l’aérodynami-que et les engins qui se déplacent de leurspropres forces.

Une scène du film Brazil de Terry Gilliamen 1985, où le personnage principal rêve de voler de manière autonome, a inspiréPanamarenko pour cette sculpture. Le filmtraite de la puissance de l’imagination, quipermet d’échapper à une société structurée.Panamarenko s’identifie au personnage, qui veut fuir la réalité et l’absurdité de lasociété. La sculpture a été créée à Michel-beke, un village des Ardennes flamandespour lequel l’artiste a quitté la métropoleanversoise. Là, il a le temps et l’espace pourtester ses engins.

« L’homme devrait décoller lorsqu’ilatteint une vitesse de 40 km à l’heure », ditPanamarenko. « Pour l’aider, il porte surson dos un moteur qui le propulse avec uneforce équivalente à 12 kg. C’est un principetout simple. » Selon lui, un des grands mal-entendus est que beaucoup de gens pensentque ses constructions et assemblages nemarchent pas. « Ils fonctionnent à 90 %,mais c’est pour moi un fait certain et pourles autres quelque chose à découvrir. En effet, le rêve subsiste. » Ce qui importepour Panamarenko, ce sont la conceptionainsi que le temps d’essais et d’erreurs.

La sculpture se compose d’une structureavec des ailes pliables en matériaux divers et d’un moteur électrique. L’artiste a donnéau premier dessin conceptuel de son œuvrele nom de Brazil Ornitopter, amalgame desmots grecs ornis (oiseau) et pteron (aile), enbref « vol d’oiseau ». Panamarenko a lui-même servi de modèle pour cette sculpture,portant au dos une aile pliable d’une enver-gure de plus de six mètres. L’artiste porte ununiforme d’officier de l’armée confédérée dela Guerre de Sécession, afin de donner uneimage aussi réaliste que possible suivant sapropre apparence.

Pa n a m a r e n k o B r a z i l 2 0 0 4

18

Wood, metal, polyurethane, textiles, felt, aluminium, polyethylene film, tape, height 130 cm, span 650 cm

Bois, métal, polyuréthane, textile, feutre, aluminium, film de polyéthylène, ruban, hauteur 130 cm, envergure 650 cm

Roestvrij staal, hoogte 14 m, diameter kop 1 m

p. 2 6 – 2 7

NL Nagel symboliseert de verankeringvan de familie Liedts in de site van deZebrastraat. Hij is geslagen in eeninspirerende waterpartij, die het auravan dit project weerspiegelt.

Het werk brengt een soort balans in de historische locatie. Rond zijn asbroeit een overvloed aan creativiteit.Nagel steekt boven alle nabije gebouwenuit, waardoor er een uitzonderlijk per-spectief ontstaat. Dit statische objectkrijgt door zijn ingenieuze omgeving eenhaast dynamische gedaante. De kop vande spijker is afneembaar en biedt, netzoals de inspectiedeur aan de basis,toegang tot internettechnieken.

Marnix VerstraetenNagel2006

19

EN Nagel (Nail) symbolises the anchoring of the Liedts family at the Zebrastraat site. It was nailed in an inspiring water pool that reflects the aura of this project.

This nail brings a kind of balance to this historic location. Around its axis, a labyrinth of creativity is cultivating. It rises above all nearby constructions, thus creating an exceptional perspective.This static object is transformed by itsingenious environment into a moredynamic appearance. The head of the nail is removable and offers, as well as the inspection door at its base, access to internet technologies.

FR Nagel (Clou) symbolise l’ancrage de la famille Liedts au site de Zebrastraat. Il a été disposé dans un plan d’eau, reflétantainsi l’aura de ce projet.

Le Clou apporte une sorte d’équilibre à ce lieu historique. Autour de son axe secultive un labyrinthe de créativité. Il dépasseen hauteur toutes les constructions voisines,créant ainsi une perspective exceptionnelle.Cet objet statique, transformé par soningénieux environnement, présente uneapparence plus dynamique. La tête du clou,amovible, offre un accès aux technologiesde l’Internet, tout comme le fait d’ailleursla porte d’inspection à sa base.

M a r n i x V e r s t r a e t e n n a g e l 2 0 0 6

Stainless steel, head of 1 m diameter and a length of 14 m

Inox, tête : 1 m de diamètre, longueur : 14 m

20

p. 2 8 – 3 1

NL WARSUBEC bestaat uit twee identiekemaar gespiegelde raamwerkconstructiesin gele hoogglans, geïnstalleerd op dedaken van de Zebrastraat. De monumen-tale beeldhouwwerken zijn uit één stukgemaakt en werden met een uitzonderlijktransport vanuit Venlo, Nederland, onderspeciale begeleiding in de nacht van 28 op 29 juli 2009 naar de Zebrastraatgebracht. De officiële inauguratie vanWARSUBEC door ereconservator JanHoet vond plaats op 23 september 2009.

Typisch voor kunstenaar Nick Ervinckis dat hij voor de creatie van WARSUBECgeen tastbaar schaalmodel maakte, maarhet werk volledig op computer ontwierp.In het proces van het virtuele naar hetreële en van abstractie naar uitbeeldingwas de productie op ware grootte dusmeteen de volgende stap. Het werk werdvervaardigd in samenwerking met eenNederlands bedrijf gespecialiseerd incommerciële sculpturen voor attractie-parken. Het geraamte van multiplex werd met polyurethaanschuim bekleeden vervolgens gepolijst met een machinedie Ervinck speciaal voor dit werk ont-wikkelde. Daarna kreeg het drie lagenpolyester en een buitenlaag van glasvezel,die met de hand werd gepolijst. Zo werder een element van vakmanschap aan het hightechontwerp toegevoegd.

Twaalf vakmensen werkten er, onderleiding van de kunstenaar, drie maandenlang aan en creëerden zo een van degrootste kunstwerken van België.

Net zoals bij andere werken van Nick Ervinck is het niet eenvoudig omWARSUBEC precies te omschrijven – hetheeft duidelijk verschillende connotaties.WARSUBEC is een net- of mazenstructuur,maar het lijkt ook enigszins op de vroegerekoraalstudies van de kunstenaar. Ervinckis gefascineerd door koralen vanwege huncomplexe, potentieel oneindige vormen,die je alleen met behulp van een com-puter kunt reconstrueren.

In tegenstelling tot de meeste archi-tectuur die met behulp van computerswordt ontworpen, werd de vorm vanWARSUBEC niet gegenereerd door eenprogrammeertaal. In de plaats daarvanwerd het raamwerk, net als de blobbyleegtes, door Ervinck met de handvormgegeven, en gebruikte hij enkel eenprogramma om de ronde randen glad temaken. WARSUBEC is op elke mogelijkemanier een hybride: sculptuur en struc-tuur, blob en doos, functie en vorm,fictie en realiteit.

Nick Ervinck is erin geslaagd eenhedendaags ontwerp perfect in te passen in de historische architectuur van de Zebrastraat.

Nick Erv inckWARSUBEC2009

21

Polyester, polyurethaan, hout en ijzer, 314 × 1222 × 647 cm (2 x)

168

colofon | colophon

Dit boek kwam tot stand op initiatief van de Stichting Liedts-Meesen. This book was published on the initiative of the Liedts-Meesen Foundation.Ce livre a été publié à l’initiative de la Fondation Liedts-Meesen.

www.zebrastraat.be

ONDERSTEUNING ZEBRASTRAATSUPPORT ZEBRASTRAATSOUTIEN ZEBRASTRAATAnnelies Geenen

MET BIJDRAGEN VAN WITH CONTRIBUTIONS BY AVEC DES CONTRIBUTIONS DE Paul Ardenne, Peter Bracke, Inge Braeckman, Isolde De Buck, Frank Despriet, Injas Devoldere, Nick Ervinck,Anneke Eussen, Didier Faustino,Annelies Geenen, PatrickKeulemans, Jan Moens, PaulMorrens, Jeanne Opgenhaffen,Noëlle Pujol, Yves Velter,Nicoline van Stapele, Levi VanVeluw, Bernard Verhaeghe, Els Vermang, HendrikVermeulen, Bill Viola, HansWillemse & Karen Wulgaert

VERTALING TRANSLATION TRADUCTIONJan Moens

EINDREDACTIECOPY-EDITINGSUIVI DE RÉDACTIONMarianne Thys (NL)Robert Fulton (EN)Françoise Osteaux (FR)

VORMGEVINGGRAPHIC DESIGNCONCEPTION GRAPHIQUEThomas Soete

www.lannoo.comRegistreer u op onze website en we sturen u regelmatig een nieuwsbrief met informatie over nieuwe boeken en met interessante,exclusieve aanbiedingen.Register on our website to regularly receive our newsletter with new publications as well as exclusive offers.Inscrivez-vous sur notre site web et nous vous enverrons régulièrement une info-lettre sur nos nouvelles parutions, avec des offresintéressantes et hors-série.

© Uitgeverij Lannoo, Tielt, 2018D/2018/45/677 – NUR 646ISBN: 9789401458528

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave magworden verveelvoudigd, opgeslagen in een geauto-matiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,mechanisch of op enige andere manier zonder vooraf-gaande schriftelijke toestemming van de uitgevers.All rights reserved. No part of this publication may bereproduced or transmitted in any form or by any means,electronic or mechanical, including photocopy, recordingor any other information storage and retrieval system,without prior permission in writing from the publisher.Tous droits réservés. Aucune partie de cet ouvrage nepeut être réimprimée, reproduite ou utilisée sousquelque forme que ce soit par aucun procédé électro-nique, mécanique ou autre déjà connu ou à venir, en cecompris la photocopie et l’enregistrement, ou dans toutsystème de stockage ou de récupération d’informa-tions, sans l’accord préalable par écrit des éditeurs.

Omslag | Cover | Couverture: Nick Ervinck, WARSUBEC, 2009

FOTOVERANTWOORDING PHOTOGRAPHIC CREDITS CRÉDITS PHOTOSDe uitgevers hebben ernaar gestreefd de wettelijkevoorschriften inzake copyright na te leven, maar kondenniet altijd met zekerheid de herkomst van de geprodu-ceerde werken achterhalen. Eenieder die meent nogrechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot de uitgevers te wenden.Every effort has been made to trace copyright holders.If, however, you feel that you have inadvertently beenoverlooked, please contact the publishers.Les éditeurs se sont efforcés de régler les droits relatifsaux illustrations conformément aux prescriptions légales.Les ayants droit que, malgré nos recherches, nousn’aurions pu retrouver sont priés de se faire connaîtreaux éditeurs.

Yann Bertrand p. 62–64David Boureau p. 2–3, 78–79Peter Bracke p. 126–127Filip Claus p. 62–64Tom De Visscher p. 28Koen de Waal p. 48Tim Dirven p. 62–64Agnès Guillaume p. 60–61Pieter Huybrechts p. 29–31Jimmy Kets p. 62–64Patrick Keulemans p. 96LAb[au] p. 8, 140–141Jonas Lampens p. 62–64Kira Perov p. 44–45Bob Van Mol p. 62–64Cis Van Nijverseel p. 94–95Nicoline van Stapele p. 128Thomas Verfaille p. 58–59, 76, 77, 80, 90–91, 108–109, 112, 121–122, 125, 173, 174, 175Didier Verriest p. 25, 57, 73, 74–75, 92–93, 123, 172, 176Hannes Verstraete p. 7, 105–107Mira Verstraeten p. 4, 5, 6, 26–27, 32, 41–43, 46, 47, 89, 137, 142–144, 169