KringNieuws 2013 iBook-variant

47
KringNieuws Maart 2013 Uitgave van Kring Vrienden van ‘s-Hertogenbosch, Jaargang 39 nummer 2 Lente in de Uilenburg

description

KringNieuws iBook

Transcript of KringNieuws 2013 iBook-variant

Page 1: KringNieuws 2013 iBook-variant

KringNieuwsMaart 2013Uitgave van Kring Vrienden van ‘s-Hertogenbosch, Jaargang 39 nummer 2

Lente in de Uilenburg

Page 2: KringNieuws 2013 iBook-variant

De Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch heeft haar eerste open huis achter de rug. Op het moment dat ik dit tik, moet dat nog gebeuren. Het is de speling van de deadline. Deze tekst moet eerder aangeleverd worden dan de foto’s van het gebeuren die u elders in dit nummer aantreft. Ook het Lofdicht van rederijkerskamer Moyses Bosch konden we nog meenemen. Misschien was u er ook bij!

VOORAF

1

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Foto cover: Ellie de VriesDe Uilenburg was 40 jaar geleden nog een onderkomen wijk. Nu is het een heerlijke buurt om te wandelen, eten of drinken.

Page 3: KringNieuws 2013 iBook-variant

De ladderwedstrijd die we in het vorige nummer startten heeft een aantal leuke reacties opgeroepen. We hopen dat u naar aanleiding van de nieuwe opgave eens door de binnenstad gaat dwalen om te zoeken naar de juiste oplossing. Er is opnieuw een leuke prijs mee te winnen.

We gaan verder met een aantal series: Het beeld van…, Hier staoi ik dan, Bossche klokken, Een nadere kennismaking, De hertogen van Brabant. Daarnaast is een aantal werkgroepen actief geweest met het aanleveren van kopij. Het Rosmalense kerkhof van de Lambertuskerk wordt onder de loep genomen. Door de werkgroep Verzamelaars Hertog Jan is een bezoek gebracht aan onze zustervereniging in Rosmalen. Via de werkgroep Het Kleine Monument hoorden we van de herplaatsing van fonteintjes en van gerestaureerde beelden. We maakten de start mee van de erfgoedroute voor middelbare scholieren.

Kortom: er is weer genoeg variatie in woord en beeld in dit nummer. We wensen u veel lees- en kijkplezier.

Wilt u zelf een bijdrage leveren: dat kan tot 5 april. Tekst graag digitaal via de redactiemail. Illustraties in zo hoog mogelijke resolutie aanleveren, anders worden de illustraties te klein om in te voegen. En u weet het: als u geen tijd of zin hebt zelf te schrijven, maar wel iets kwijt wilt, laat het ons weten, we komen graag bij u langs…

2KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 4: KringNieuws 2013 iBook-variant

ALGEMENE LEDENVERGADERINGDe Algemene Leden Vergadering van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch heeft dit jaar plaats op dinsdag 25 juni 2013 om 19.30 uur in het Sociaal Cultureel Centrum De Helftheuvel, Helftheuvelpassage 115 in ’s-Hertogenbosch.

De zaal is open vanaf 19.00 uur.

PARADEPAARDJES

2

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 5: KringNieuws 2013 iBook-variant

Het bestuur nodigt u van harte uit deze jaarvergadering bij te wonen.

De agenda voor deze vergadering en het jaarverslag over 2012 worden – zoals gebruikelijk – met het meinummer van het KringNieuws mee gestuurd.

ARCHEOLOGIE EN BOUWHISTORIE IN DE PRAKTIJKDe oude Sint-Jacobskerk aan de Bethaniëstraat is de huisvesting van de gemeentelijke afdeling Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten (BAM). De gemeente heeft deze huisvesting onlangs grondig laten restaureren. In dat kader is daar een permanente publiekspresentatie ingericht waar het archeologisch en bouwhistorisch erfgoed ten toon wordt gesteld. Aan deze ruimte is de naam het Groot Tuighuis gegeven.

De BAM heeft aan de Kring gevraagd om daar rondleidingen te verzorgen. Na overleg tussen de gemeente en de Kring is daarvoor een overeenkomst gesloten. In de afgelopen maanden is een aantal stadsgidsen opgeleid als gids in het Groot Tuighuis. Het is buitengewoon interessant om kennis te maken met dit archeologisch en bouwhistorisch erfgoed in deze fraaie locatie.

Zie ook het stukje elders in dit nummer.

GASTHEREN EN GASTVROUWENHet team van gastheren en gastvrouwen in het Kringhuis behoeft uitbreiding. Deze vrijwilligers zorgen – in dagdeeldiensten: morgen, middag of avond - voor de ontvangst van bezoekers en regelen de verzorging bij ontvangsten en vergaderingen in het Kringhuis. Zij zijn met recht de gastheren en gastvrouwen van de Kring. Graag komen we in contact met personen die de functie van gastheer of gastvrouw als vrijwilliger willen vervullen. Als u belangstelling hebt, kunt u contact opnemen met onze voorzitter, Joop Thissen.

4KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 6: KringNieuws 2013 iBook-variant

In het vorige nummer van KringNieuws zijn we gestart met een zogenaamde ladderwedstrijd. Elk nummer laten we u een foto zien met een detail van een gebouw, een deel van een bouwwerk, een opschrift of iets dergelijks.

WEDSTRIJD 2

3

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 7: KringNieuws 2013 iBook-variant

Op het eerste deel zijn ruim 20 reacties binnengekomen. Alle inzenders hadden het bij het rechte eind: het was een van de medaillons die aangebracht zijn aan het pand op de hoek van de Hinthamerstraat en de Torenstraat, zoals u op bijgaande grote foto kunt zien. Een aantal deelnemers deed de oplossing vergezeld gaan met opmerkingen over het pand.

In het betreffende pand – met de mooie naam De Rooie Sluier – heeft vanaf 1848 een sigarenfabriek van de gebroeders Houtman gezeten. Boven de deur hadden ze als hofleverancier het wapen van de koning aangebracht. Op wereldtentoonstellingen wonnen ze twee medailles en die zijn aangebracht aan de gevel in de Hinthamerstraat. Ook heeft in het pand Maison Linette gezeten en ook dit mode-atelier was hofleverancier. Later heeft er een Jaminwinkel in gezeten en de meest recente gebruiker was een fotozaak. Momenteel wordt het pand verbouwd tot eetcafé.

Natuurlijk hebben we een winnaar. Na loting is dat geworden Désiree de Groot. Van harte. Als u uw adres doorgeeft, zorgen we ervoor dat het presentje bij u komt.

Alle inzenders hebben hun eerste punt te pakken voor de ladderwedstrijd.

Over naar de nieuwe afbeelding. Opnieuw zijn we de Bossche binnenstad ingetrokken. Daar heeft Ellie de Vries bijgaande foto gemaakt. De vraag is simpel: aan welk pand bevindt zich deze lamp? U mag er weer een toelichting over het pand bij geven. Kijkt u vooral goed om u heen, dan vindt u de oplossing wel. Uw oplossing kunt u via de mail of via het Kringhuis (ter attentie van de redactie van KringNieuws) insturen. Dat kan tot en met 5 april.

Foto’s: Ellie de Vries

6KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 8: KringNieuws 2013 iBook-variant

Nik de Vries

Omdat het langzamerhand weer beter wandelweer wordt, is het goed te vermelden dat in het najaar van 2012 twee nieuwe wandelroutes zijn ontwikkeld door Stichting De Groene Vesting. Eerder al, voorjaar 2012, is Bredero’s ronde, rond en door Den Dungen, uitgegeven. Daar hebben we al over geschreven. Nu zijn eraan toegevoegd Hendriks ronde, een wandeling

WANDELEN MET HENDRIK EN

4

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 9: KringNieuws 2013 iBook-variant

rond Maurick, en Nassau’s ronde, die de wandelaar leidt rond en door Orthen.

Bredero’s ronde is 9,5 km lang. In een kleine twee uur is deze ronde te lopen. Dat geldt ook voor Hendriks ronde. Nassau’s ronde is wat langer: 11,5 km, waar je toch al gauw twee en een half uur op wandelt. Als je wat rustiger wilt kijken en/of foto’s wilt maken, ben je zeker een uur extra kwijt. Het zijn ideale wandelingen, ook voor de gewone wandelaar.

HENDRIKS RONDEDeze historische wandeling begint bij de Lambertustoren in Vught, het uitzichtpunt van het leger van Frederik Hendrik in 1629. Al snel schiet je Het Bossche Broek in en vandaar door het Sterrenbos. Je ontmoet verschillende landgoederen en buitenplaatsen aan de Dommel, zoals het Sterrenbosch, Oud Herlaer en Haanwijk. Hier zochten eertijds rijke stedelingen in de zomer hun toevlucht, als het in de stad minder leefbaar werd. Je wandelt ook langs enkele Vughtse buitenhuizen, zoals Villa Elsa en uiteraard Kasteel Maurick. Dit diende tijdens het Beleg van ’s-Hertogenbosch als hoofdkwartier van Frederik Hendrik. Na een beleg van ruim vier maanden gaf de ‘Moerasdraak’ zich op 14 september 1629 over.

8KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Je ontmoet verschillende landgoederen en buitenplaatsen aan de Dommel

Page 10: KringNieuws 2013 iBook-variant

Deze wandeling is erg afwisselend. Zo loop je door de straten van Vught, door het natuurgebied Het Bossche Broek, het bosrijke Sterrenbos. Je steekt de Dommel een aantal keer over en eindigt in het parkachtige gebied rond Maurick. De meeste wegen zijn erg rustig; alleen het deel naar Maurick toe is best wel druk met gemotoriseerd verkeer.

NASSAU’S RONDEDe derde historische wandeling start bij D’n Boerderij op de Herven. Je loopt over de Herven en de Heinis door een mooi klein natuurgebiedje. Langs de dijk word je verrast door wielen,

waterplassen die zijn overgebleven van overstromingen van de Maas. Daarna loop je een tijdje door verschillende wijken van Noord en Maaspoort. Vervolgens wandel je richting Vlijmen en via het natuurontwikkelingsgebied De Diezemonding kom je terug in de bewoonde wereld van Orthen. Daar loop je via Fort Orthen, dat overigens dateert van na het beleg, naar je startpunt.

De ronde is genoemd naar graaf Willem van Nassau. Deze had tijdens het beleg zijn kampement ten noorden van de stad, bij Orthen. In totaal voerde hij het bevel over 3500 manschappen. Door vanuit loopgraven voortdurend de stad te beschieten leidde Willem

9KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 11: KringNieuws 2013 iBook-variant

de aandacht van ’s-Hertogenbosch af van het zuiden, waar de uiteindelijke aanval was gepland.

Ook deze ronde voert je door verschillende omgevingen: van natuurgebied naar bebouwde wijken en vandaar via agrarisch gebied weer naar een stukje natuur in wording.

Foto’s: Nik de Vries

10KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Stichting De Groene Vesting ontwikkelt wandelroutes met als doel de wandelaars te laten beleven hoe de linies van het beleg van 1629 gelopen hebben. Tijdens het wandelen stuit je steeds op min of meer zichtbare overblijfselen van de linies. De mooi uitgevoerde routebeschrijvingen zijn voor 1 euro per stuk te koop via de site: www.degroenevesting.nl.

Page 12: KringNieuws 2013 iBook-variant

KORTE BERICHTEN5

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 13: KringNieuws 2013 iBook-variant

SACRAMENTSKERKRedactie

Onlangs is verschenen een boekje met de titel Kerk en parochie van het Allerheiligst Sacrament te ’s-Hertogenbosch. Het is geschreven door Geert Donkers, schrijver van de reeks Beeld van… in KringNieuws.

Het boekje bevat een beknopte geschiedenis van de Sacramentskerk. Het wel en wee van de kerk en haar kunst wordt beschreven. Het betreft een eenvoudige gekopieerde uitgave. De auteur, Geert Donkers, is lid van de werkgroep Kerken & Kloosters van Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch.

Voor zover de voorraad strekt is het interessante boekje voor 6,50 euro te koop bij de balie van het Kringhuis. Daarna kan het via

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 14: KringNieuws 2013 iBook-variant

KENNISCENTRUMRedactie

Het Kenniscentrum (KC) is de verzamelnaam voor de werkgroepen van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch. Binnen die werkgroepen worden veel zaken die met onze stad te maken hebben onderzocht en besproken.

Het KC heeft een fraaie flyer uitgebracht. Via deze flyer roept het KC leden op om deel te gaan nemen aan een van de werkgroepen. Vrijwilliger van de Kring is een prima manier om een deel van je vrije tijd zinvol te besteden. Wij roepen dan ook een ieder op om zich op te geven. Er is zoveel leuks en

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

KENNISCENTRUM

KRING VRIENDEN VAN ’s-HERTOGENBOSCH

OOK GEGREPEN DOOR ’S-HERTOGENBOSCH?

Page 15: KringNieuws 2013 iBook-variant

Nik de Vries

In 1991 is de Oude Schuts heropgericht. In vroeger tijden zorgden gilden voor de veiligheid van de stedelijke bevolking. Ze hadden visserijrechten. Ook organiseerden ze evenementen als de kermis en kwamen ze in actie bij branden. Daarnaast traden ze op bij plechtige en bijzondere gebeurtenissen. De ‘nieuwe’ Oude Schuts hoeft niet meer te zorgen voor

DE OUDE SCHUTS IN 2013

6

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 16: KringNieuws 2013 iBook-variant

Beeld van Sint-Joris in de Sint-Jan.

de veiligheid, maar een ceremoniële functie heeft ze nog steeds. Eens in de drie jaar vindt bovendien het zogenaamde koningsschieten plaats. Dit jaar is het weer zo ver. Tijd om even bij te praten en dat doen we met Diny en Rob de Jong.

De aanleiding tot de heroprichting vinden we in 1985. Tijdens de feesten rond de viering van het 800-jarig bestaan van ’s-Hertogenbosch komen veel gilden opdraven. De stad zelf heeft er geen en dus zoekt burgemeester Don Burgers contact met Herman van den Heuvel: ook ’s-Hertogenbosch moet een gilde hebben.

SAMENWERKINGVogels van diverse pluimage worden lid van het gilde. Sommigen zijn vooral geïnteresseerd in de historie van ’s-Hertogenbosch en Brabant, anderen zijn gefascineerd door de Middeleeuwen: hoe leefden de mensen toen, welke gebruiken waren er, hoe kleedden ze zich? Daarnaast geeft een gilde een gevoel van gezelligheid, warmte.

Al deze mensen met hun verschillende interesses moeten goed kunnen samenwerken en daar werkt men aan in het gilde. Naast

15KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Zondag 21 april is de openbare dag van de Oude Schuts. Vanaf 12 uur is iedereen welkom op de Citadel bij het traditionele koningsschieten. De Oude Schuts heeft momenteel 23 leden. Wie interesse heeft om lid te worden, kan zich op Sint-Jorisdag aanmelden. Het gilde zoekt vooral tamboers, bazuinblazers en gewone leden.

Page 17: KringNieuws 2013 iBook-variant

De nieuwe koning loopt over het vaandel.

maandelijkse bijeenkomsten komt het gilde vooral naar buiten bij belangrijke ontvangsten, bij begrafenissen, tijdens de Gildedag en bij de Mariavieringen.

OPTREDENS“Als de gemeente iets heeft, schakelt ze het gilde in, bijvoorbeeld bij de ontvangst van de koningin en toen het Belgische vorstenpaar op bezoek was,” zo vertelt Rob vol trots. “Die zaken horen zeker tot de hoogtepunten van de Oude Schuts.” Daarnaast is het verplicht mee te lopen in de bidtocht voor Maria. “Doe je dat niet, dan krijg je een boete. Ook als je te laat bent, krijg je een boete. Dat boetegeld wordt traditioneel besteed aan het Sint-Jorisaltaar in de Sint-Jan. Dat is er nu niet, maar er hangt wel een beeld van Sint-Joris en de draak achter in de kathedraal, “ geeft Diny mee. Het gilde treedt naar buiten in zelf gemaakte kleding naar middeleeuwse voorbeelden. “In het begin was het wel even wennen om in die kleding te lopen: veel mensen dachten dat het iets met carnaval te maken had. Nu vinden we het gewoon om er zo bij te lopen. Alleen met de wapens moeten we oppassen; we hebben een wapenvergunning, maar die geldt alleen als we als groep naar buiten treden,” laten Rob en Diny weten.

KONINGSSCHIETENZoals gezegd vindt eens per drie jaar het koningsschieten plaats. Aanvankelijk was dat eens per vier jaar, maar die tijdsspanne bleek toch te lang. Overigens: veel dorpsgilden wisselen elk jaar van koning.

16KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 18: KringNieuws 2013 iBook-variant

Alle leden die mee willen doen met het schieten, doen dat om de beurt: het lot bepaalt de volgorde. Wie erin slaagt de vogel definitief van de paal te schieten, kan koning worden. De Hoogheid (dat is het bestuur) bepaalt of je geschikt bent als koning. Zo ja, dan volgen felicitaties en verschillende rituelen. Je voeten worden gewassen, je loopt over het vaandel, je wordt overvendeld, er is erewijn, er zijn klapzoenen en je krijgt de koningsbreuk met de Sint-Jorispenning omgehangen. Deze koningsbreuk is de ambtsketen van de koning. Centraal staat een papegaai, waaraan het koningsschild komt te hangen. Binnen een jaar moet de koning namelijk een zilveren schild schenken. Komt er een nieuwe koning, dan komt het vorige schild te hangen in het ‘clublokaal’ op de Citadel, het voormalige kruithuisje.

SINT-JORISDAGEN23 april is de feestdag van Sint-Joris. In het weekend dat het dichtst bij deze datum ligt vinden de Sint-Jorisdagen plaats. Dit jaar is dat op zaterdag 20 en zondag 21 april.

Het gilde start op zaterdag met de gildemis in de Sint-Jan, waar gildeheer plebaan Van Rossem voorgaat. Na de mis is er een gezamenlijke lunch, daarna de jaarvergadering en de dag wordt afgesloten met een etentje.

Zondag is iedereen welkom op de Citadel. Om 12 uur begint het feest met het vrijen van de baan. Daarmee worden de boze geesten verjaagd. “We trekken in gildekleding drie keer om de schietbaan,” aldus Diny, “we mogen niet praten en je moet meelopen, anders mag je niet mee schieten.” Na een gebed zijn de geesten verjaagd, is de baan vrij.

Het eerste schot komt van de Deken van Eer, dan mag de oud-koning een poging wagen en vervolgens schieten de leden tot de vogel helemaal gevallen is en de nieuwe koning bekend is.

Zoals gezegd: zondags is iedereen welkom. Je krijgt gratis een natje en een droogje en je kunt de spanning mee ervaren. Bijzonder zijn en blijven natuurlijk de rituelen rond de nieuwe koning.

Foto’s: Rob en Diny de Jong

17KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 19: KringNieuws 2013 iBook-variant

Marjan Vonk

Voordat het nieuwe tracé van het Zuid-Willemsvaart wordt uitgegraven, gaan archeologen aan de slag. Het is wettelijk verplicht om plaatsen die mogelijk historisch materiaal bevatten voor de aanleg te onderzoeken. Dit om te voorkomen dat er belangrijke gegevens voor altijd verloren gaan. In juni 2012 is het onderzoek langs het zuidelijk deel van het nieuwe kanaal afgerond. In november vorig jaar presenteerde de Willemsunie, samen met het archeologisch onderzoekinstituut Vestigia de eerste resultaten.

De onderzoeken richten zich op sporen van bewoning, de loop van oude wegen en op de versterkingen die Frederik Hendrik liet aanleggen om de Spanjaarden te beletten ’s-Hertogenbosch te ontzetten. Van die verdedigingswerken, de circumvallatie linie is in 1630 een aantal kaarten gemaakt die alle iets van elkaar verschillen. Historici van nu proberen alsnog het naadje van de kous te ontdekken.

DE OOSTELIJKE CIRCUMVALLATIELINIEVoor het onderzoek bij Beusing wordt eerst de bovenlaag van de grond verwijderd. In de laag daaronder zijn veel grondsporen bewaard. Met een digitale camera onder een octocopter, een op afstand bestuurbare helikopter met acht propellers, is het opgravingsterrein gefotografeerd van een hoogte van ongeveer

ARCHEOLOGIE EN ZUID-WILLEMSVAART

7

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 20: KringNieuws 2013 iBook-variant

Artikelfoto: Archeologische vondsten uit het nieuwe traject van de Zuid-Willemsvaart.

Resten van oude schoen.

50 meter. Op basis hiervan zoeken archeologen verder. Op de kaart Obsidio et Expugnatio Silvae Ducis uit 1630 staat bij de circumvallatie linie een dubbele lijn aangegeven, alsof aan de oostzijde van de stad, nabij Beusing een gracht gegraven is. Dat blijkt niet het geval. Er is wel een dijk teruggevonden, met een schans die de weg naar Beusing bewaakte. Die weg bestaat niet meer. De schans is ook verdwenen, maar in de omgeving vinden de onderzoekers tientallen loden kogels van musketten en oude pistolen.

In historische verslagen uit 1629 wordt de dam in de Wambergse beek genoemd. Alle reden om ook op deze plaats onderzoek te doen. De linie wordt over een afstand van ruim 300 meter onderzocht. De loop van de oude Wambergse beek is nu een brede met veen opgevulde strook. De veel kleinere Ingelandse beek mondde hier in de vroegere Wambergse beek uit. Frederik Hendrik lijkt zijn stelling op een strategische plek te hebben aangelegd: precies waar de beken samenvloeien werden ze met één dam allebei afgesloten, zodat het water niet meer

naar de stad kon stromen. Ook zijn resten van een kleine schans gevonden. Misschien postten hier groepjes soldaten om de dam te bewaken. Dat die soldaten er geweest zijn, werd duidelijk uit de vele tientallen musketkogels die achter bleven.

Het onderzoek op de verschillende locaties is afgerond. De vondsten van de meer noordelijke locaties worden nog verder onderzocht. Op basis van historisch kaartmateriaal vinden onderzoekers langs de Burg. Jhr. Von Heijdenlaan resten van stelling van Hintham uit 1838, aangelegd om de stad te beschermen tegen een mogelijke inval uit België. Ten noorden van de Graafsebaan is onderzoek gedaan op de locatie Overdijk. Hier liggen waarschijnlijk ook resten van een stelling uit 1626. Er zijn verschillende proefsleuven gegraven. Helaas is de archeologisch interessante laag zo goed als verdwenen door zandwinning rond 1950.

Foto’s: Nik de Vries

19KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 21: KringNieuws 2013 iBook-variant

Redactie

Op 1 april start de Kring met het zomerprogramma 2013. In een kleurrijke folder en op de website worden alle activiteiten duidelijk gepresenteerd. Varen op de Dommel, wandelingen/rondleidingen en varen op de Binnendieze zijn enkele van de toeristische activiteiten. Al deze onderdelen worden verzorgd door vrijwilligers aangestuurd door coördinatoren. Bij de Binnendieze

EEN NADERE KENNISMAKING

8

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 22: KringNieuws 2013 iBook-variant

bestaat de bedrijfsleiding uit verschillende personen. Op 1 april verlaat Jan van Roosmalen de ‘waterleiding’. Reden voor de redactie om Jan de vijf vragen voor te leggen.

1) WIE IS JAN VAN ROOSMALEN?Ik ben geboren in Waalwijk, daar heb ik tot mijn 18de gewoond. Na de middelbare school studeerde ik een aantal jaren aan de kweekschool. Na mijn militaire diensttijd ben ik bij de gemeente Waalwijk en Drunen gaan werken als ambtenaar Financiën & Personeelszaken. In die tijd heb ik ook de opleiding Gemeente Administratie gevolgd. Omdat het binnenzitten mij na acht jaar tegen begon te staan, heb ik naast mijn werk de Sociale Academie en de Voortgezette Sociaal Pedagogische Opleiding in Nijmegen gevolgd. Na mijn pensionering ben ik vooral van mijn kinderen en kleinkinderen gaan genieten, die gelukkig in de buurt wonen. Daarnaast is sporten mijn hele leven al een passie. Naast tennissen, wandelen en bergbeklimmen, in-line skaten en skiën heb ik ook een aantal marathons gelopen, onder meer die van New York. In de zomermaanden toer ik met plezier op mijn oude Harley Davidson motorfiets. Graag maak ik ook avontuurlijke reizen naar een bijzonder land: de laatste reis was naar Ethiopië.

2) WAT HEB JE MET ’S-HERTOGENBOSCH?In de zeventiger jaren heb ik in de binnenstad gewoond, in de Orthenstraat en in de Jan Heinsstraat. Met veel plezier denk ik terug aan die tijd. Als ik nu door die straten loop, is er nog steeds veel herkenbaar van de stad die in die tijd ook al bruiste van gezelligheid en van de bijzondere sfeer. Begin 1980 werkte ik in Sint-Michielsgestel bij een instelling voor Gezinsverzorging en Maatschappelijk; deze is later met een Bossche instelling is gefuseerd. Hierdoor werd mijn werkgebied vergroot en leerde ik

’s-Hertogenbosch nog beter kennen en waarderen. Ik ben helemaal aan de stad verknocht geraakt.

3) WAT DOE JE BIJ DE KRING?Met 60 jaar ben ik met prepensioen gegaan en toen heb ik deelgenomen aan de cursussen Boschlogie I en II. Toen ben ik ook begonnen aan de opleiding tot schippergids bij de Binnendieze. Drie jaar later ben ik vaarinstructeur geworden bij het opleiden van kandidaat schippers. Sinds december 2005 ben ik naast schipper ook coördinator en weer later ben ik lid geworden van de bedrijfsleiding. Op 1 april aanstaande verlaat ik de ‘waterleiding’, maar ik blijf wel schipper en vaarinstructeur.

4) WAAROM STOP JE BIJ DE ‘WATERLEIDING’?Met mijn collega’s in de bedrijfsleiding heb ik heel fijn samengewerkt om elk vaarseizoen weer alles op tijd klaar te krijgen. Niet alleen tijdens het vaarseizoen, maar ook daarbuiten moet veel werk worden verzet. Ik heb het altijd met veel plezier gedaan. Vorig jaar besloot ik deze functie in de bedrijfsleiding over te dragen aan een opvolger. Dat wordt nu Hans Fagel, eveneens een schippergids. Na zeven jaren in de waterleiding is het tijd voor een frisse wind, met nieuwe ideeën en ontwikkelingen, dat positief kan werken.

5) BLIJF JE WEL VAREN OP DE BINNENDIEZE? Ik ben nu twaalf jaar schippergids en kan dit nog lang niet missen. Wel krijg ik nu meer vrije tijd om ook andere dingen te gaan doen in het vrijwilligerswerk. Ik hoop nog lang te mogen varen en vaarinstructeur te blijven, dat blijft voldoening geven. Ook de onderlinge gezelligheid en collegialiteit binnen het schippersgilde is fantastisch, dat wil ik zeker nog lang niet missen.

Foto: Ellie de Vries

21KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 23: KringNieuws 2013 iBook-variant

Werkgroep Klokken

Koningin Beatrix doet binnenkort afstand van de troon. Willem Alexander volgt haar op. Dat is een nieuwe stap in de historie van Nederland en Oranje. Naar te verwachten weer voor een aantal jaren. Oranje leeft en Nederland doet voort. Klinkt Oranje door in de Bossche klokken? Jawel.

BOSSCHE KLOKKEN 5

9

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 24: KringNieuws 2013 iBook-variant

We schrijven 1971: het nieuwe Provinciehuis wordt officieel in gebruik genomen. Koningin Juliana verricht deze opening. Als blijk van waardering schenkt de provincie een klokje aan het koninklijk huis. Het is geen grote klok, wel een grootse klok.

ORANJEKLOK PROVINCIEHUISJULIANA is de eerste naam die we lezen op een klok in de hal voor de Statenzaal van het Provinciehuis van Noord-Brabant in ‘s-Hertogenbosch.

“Juliana” in de grootste letters, “Bernhard”, ook in forse letters, maar een slag kleiner. Vervolgens stamboomsgewijs de voornamen van de prinsessen met hun echtgenoten en tenslotte de kleinkinderen. De letters lopen mee in eerst minder grote en daarna in kleinere letters. Een snapshot-familiebeeld van de Oranjes in 1971. Alleen “Juliana” met een ‘voetnoot’ Regina (=koningin), bij de overige namen vinden we geen nadere positieterm. In broederlijk Brabants klonken die van zichzelf royaal genoeg: van een dierbare familie, hun afkomst van of binding met de 20ste-eeuwse Oranje stammoeder Juliana was duidelijk.

Dat dit klokje in het Provinciehuis hangt, mag toeval heten. Bij de plannenmakerij voor de gietopdracht van de klok was de tekst zoals hierboven beschreven naar ieders wens. Om ook de schenker in beeld te brengen, moest de zin “Geschonken door de Provincie Noord-Brabant” dienst doen. Waarom is niet duidelijk, maar bij aflevering van de klok bleek die zin te ontbreken. Dat drong pas door drie dagen voor de feestelijke datum. In allerijl moest Koninklijke Eijsbouts, de klokkengieter, voor de tweede maal in actie komen. Een bijna nog warme klok ging mee naar Soestdijk. De klok zonder de schenkers-regel bleef achter in ’s-Hertogenbosch. In de hal voor de Statenzaal roept zij maandelijks – met de hand geluid

door middel van een rood-wit-blauw koord - de 55 Provinciale Statenleden bijeen ter vergadering.

SCHEPENENHoe anders kwam in de 17de eeuw ook een klok met verschillende namen tot stand. In de Sint-Janstoren hangt een klok met namen van hoogwaardigheidbekleders uit die tijd. Latijn was in religie en wetenschap de gangbare wereldtaal.

We lezen eerst:

+ SCABINI SENATORES AEDILES ET QVAESTORES CAMPANAM HANC

D. O. M. SACRAVERE . F : HEMONY ME FEC : A 1663 . +

(D.O.M staat voor Deo Optimo Maximo)

In het Nederlands van vandaag vertaald: Schepenen, raden, stadstoezichthouders en rentmeesters hebben deze klok aan de opperste en hoogste Godheid gewijd.

F. Hemony heeft mij gemaakt in het jaar 1663.

De Staten-Generaal in de tijd van de Republiek der Vereenigde Nederlanden maakten algemeen overkoepelend beleid, in toen nog ’s-Gravenhage op afstand.

’s-Hertogenbosch functioneerde als nagenoeg zelfstandige stadstaat. De schepenen stuurden maatschappelijk en juridisch het wel en wee binnen stad en regio: machtige mannen dus. Hun namen ontbreken dan ook niet op de klok:

23KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 25: KringNieuws 2013 iBook-variant

Schepenenklok in Sint-Janstoren.

GUIL. VAN HOUT, FLOR. SCHUYL, CORN. KVCHLINUS,

FRANC. BRVYNIGH en HENR. VAN SCHRIECK.

De voornamen zijn afgekort, maar juist de familienamen staan voluit vermeld. De machtige mannen hechtten er belang aan hun adellijke afkomst duidelijk waarneembaar kenbaar te maken, in weerwil van huidige republikeinse opvattingen. Boven hun namen prijken familiewapens.

Tweemaal een lijst namen van personen met aanzien.

Historisch bevroren momenten: 1663 en 1971, een tijdsverschil van ruim 300 jaar. Het is echter een wereld van verschil in presentatie van respect en prestige. De drager van die boodschappen was in beide gevallen gelijk: een luidklok in een vele-eeuwen-oud en onveranderd model.

Foto’s: Frans van der Smissen

24KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 26: KringNieuws 2013 iBook-variant

Redactie

’s-Hertogenbosch is een stad met een rijk verleden. Op allerlei plaatsen zijn daarvan getuigen te vinden. Soms duidelijk zichtbaar, zoals de Sint-Jan en de vestingwerken, maar vaak ook verborgen achter muren en in de grond. Deze verborgen resten komen te voorschijn bij archeologisch en bouwhistorisch onderzoek. Zij vormen een schat aan informatie en

HET GROOT TUIGHUIS

10

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 27: KringNieuws 2013 iBook-variant

laten ons zien hoe de stad er vroeger uitzag. Bovendien geven ze ons een beeld van hoe onze voorouders ooit leefden.

Al jaren vindt de afdeling Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten van de gemeente ’s-Hertogenbosch (BAM) onderdak in de Oude Sint-Jacobskerk aan de Bethaniëstraat. Sinds kort heeft het gebouw een nieuwe naam. Op initiatief van de gemeente is gekozen voor Groot Tuighuis.

PRESENTATIEIn het Groot Tuighuis vindt de presentatie van archeologie en bouwhistorie in de praktijk plaats. Hier werken de archeologen en bouwhistorici van de gemeente, ondersteund door een groot aantal enthousiaste vrijwilligers. Zij geven u graag een kijkje achter de schermen. Daartoe is een publiekspresentatie ingericht, die het archeologisch en bouwhistorisch werk van het begin tot het eind laat zien. Dit gebeurt door middel van een wisselende presentatie van interessante objecten. In het laboratorium kunt u zelf het werk van de archeologen en bouwhistorici ervaren. Tevens laat een film zien hoe het archeologisch en bouwhistorisch onderzoek ‘in het veld’ plaatsvindt.

De bezoekers kunnen dus een ‘kijkje in de keuken’ van de archeologie en de bouwhistorie in ’s-Hertogenbosch nemen. Maar dat niet alleen. Er wordt ook gekookt in die keuken: bezoekers kunnen zelf zien en beleven hoe het onderzoek wordt uitgevoerd en wat het oplevert. Dat moet een unieke ervaring worden.

Daarnaast verzorgt de BAM ook educatieve workshops voor kinderen en volwassenen.

Gidsen van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch verzorgen er rondleidingen voor geïnteresseerde Bosschenaren en toeristen. Informatie over deze rondleidingen vindt u op www.kringvrienden.nl

Het Groot Tuighuis heeft veel te bieden. Kom en ervaar zelf hoe de geschiedenis van ’s-Hertogenbosch wordt ontrafeld!

Foto: Rob Hooghuis

26KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 28: KringNieuws 2013 iBook-variant

Rob Hoogeboom

Op de Internationale Tentoonstelling van Filatelistische Literatuur in Mainz op 24 november 2012 is het boek Postverkeer in barre tijden. Post in ’s-Hertogenbosch tijdens en rondom de Tweede Wereldoorlog 1933-1948 van auteur Huber van Werkhoven, bekroond met Groot Vermeil. Op een schaal van 1 tot 100 scoorde het boek liefst 84 punten. Dit betekent voor een boek in dit genre een zeer hoge score. Niet vaak komt een jury beoordeling boven de 80 punten. Op deze manier heeft ’s-Hertogenbosch zich weer eens op internationaal gebied laten zien.

Het boek zag het levenslicht op de nationale postzegeltentoonstelling Hertogpost 2010. In mei van dat jaar overhandigde Jo Timmermans het eerste exemplaar aan burgemeester Ton Rombouts. De auteur van dit boek is ook binnen de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch geen onbekende. Huber van Werkhoven is onder andere lid van de werkgroep Verzamelaars Hertog Jan. Hij staat ook aan de wieg van het boek ’s-Hertogenbosch op de kaart gezet uit 2007 samen met mede auteur Jan Masselink. Dit boek kreeg in december 2008 op de Veendamphilia in Veendam met 75 punten de bekroning Vermeil. Een jaar eerder tijdens Postex 2007 is zijn filatelistische Bach thematentoonstelling bekroond met het Groot

BARRE TIJDEN

11

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 29: KringNieuws 2013 iBook-variant

Vermeil. Deze is in het voorjaar van 2008 ook te zien geweest in het Jheronimus Bosch Art Center. Als voorloper op zijn boek Postverkeer in barre tijden is er in de zomer van 2010 in het Bossche Stadsarchief een thema tentoonstelling geweest over de Tweede Wereldoorlog. Ook schrijft Van Werkhoven verhalen voor het verenigingsblad Hertogpost van de ‘s-Hertogenbossche Filatelistenvereniging. Zo wordt door hem op een filatelistische manier geschiedenis ontrafeld en beschreven. Dit doet hij door middel van briefkaarten, poststempels, poststukken, brieven en enveloppen. Zo schreef hij onder andere over Henri Bakker en bedrijven zoals De Gruyter, PNEM en Cooymans. Maar ook schreef hij over de locaties van Bossche en Rosmalense postkantoren. Daarnaast schrijft hij voor nationale en internationale filatelie magazines en krijgen zijn artikelen veel lof en waardering. Hij is zo een verzamelaar die door middel van filatelie veel mensen laat kennismaken met onder andere de geschiedenis van ’s-Hertogenbosch en omstreken.

Foto: Rob Hoogeboom

28KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 30: KringNieuws 2013 iBook-variant

Rob Hoogeboom

De werkgroep Verzamelaars Hertog Jan heeft in de afgelopen jaren al de diverse locaties bezocht buiten de bekende stadsmuren. Heemkundekring Rosmalen is een vereniging die een bezoek meer dan waard is.

OP BEZOEK BIJ… HEEMKUNDEKRING ROSMALEN

12

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 31: KringNieuws 2013 iBook-variant

In hun Heemhuis is voor ons als verzamelaars genoeg te zien en te beleven. De Kring is opgericht op 12 januari 1989 en start de viering van haar 25-jarig bestaan op 12 januari 2014 met een grote receptie. Des te meer een reden voor een bezoek.

In 1988 is binnen de voormalige gemeente Rosmalen de vraag gerezen of er behoefte was aan een heemkundige vereniging. Het initiatief was afkomstig van gemeentesecretaris van de gemeente Rosmalen, de heer Theo Derksen. Bij de oprichtingsvergadering op 12 januari 1989 is hij meteen tot voorzitter gekozen en hij heeft deze functie 10 jaar vervuld. De eerste bijeenkomsten vonden plaats in het gemeentehuis. Al gauw werd een zaal gevonden in sociaal-cultureel centrum De Bron tegenover sporthal De Hazelaar. Dit gebouw is inmiddels gesloopt en op die plek staat nu de school voor VSO van Cello. Na de verhuizing uit De Bron kreeg men een plekje in het hoofdgebouw op Coudewater. Voor een heemkunde club is dit een meer dan perfecte locatie. Coudewater op zich heeft al een eeuwenlange historie. De parkachtige omgeving kent nog steeds een historische bomenwandeling. De module Rosmalen is een van de onderdelen van Boschlogie III. Mocht uw interesse gewekt zijn? Er zijn plannen in ontwikkeling om meer over Rosmalen te gaan vertellen op de basisscholen in Rosmalen. Regelmatig komen de scholen al naar HKR toe.

Door allerlei ontwikkelingen moest er op Coudewater zelf van locatie gewisseld worden. Dit duurde ook niet al te lang, want deze plek zou ten onder gaan aan de slopershamer.

Begin 2010 moest er snel gezocht worden naar een andere locatie. Men zit nu in de oude schuil- en fietskelder van het voormalige gemeentehuis van Rosmalen. Nu is deze ruimte een onderdeel van Perron 3. Er kleeft wel een groot nadeel aan deze locatie. Deze is

lastig bereikbaar, zeker voor mensen die slecht ter been zijn. Met een rolstoel kun je er al helemaal niet komen. Dat maakt het zeker niet minder gezellig en praktisch maar alles is voor verbetering vatbaar.

DE ORGANISATIEDe fietskelder is nu ingericht als een multifunctionele vergader- expositie en lezingenruimte. Daarbij vallen vooral de grote tafel en bijbehorende stoelen uit het oude gemeentehuis op. Maar ook de aanwezige maquettes van molens en boerderijen hebben een prominente plek. De schuilkelder is vooral archiefruimte.

De Kring heeft nu 240 leden en daarvan zijn er ongeveer 20 actief als vrijwilliger. Er bestaan diverse werkgroepen. Er is een redactie voor het blad Rosmalla. Dan is er de archiefgroep die opgesplitst is in foto+film, papier/kranten, bidprentjes, boeken en ander roerend goed. Denk daarbij aan poststempels, vaandels, schilderijen, poffers, kostuums en wat al niet meer. Het werk van de werkgroep bidprentjes van Arnold van de Veer en Tiny Kappen staat sinds 2012 op de nationale bidprentjes website. Een zeer jonge werkgroep is 25-jarig bestaan HKR: die verzorgt nu in eerste instantie het meer promoten van HKR en uitzetten van activiteiten voor en naar het jubileumjaar 2014. De recent uitgebrachte postzegel van het logo is het eerste wapenfeit.. De eerste postzegel uit deze reeks is op een Rosmalense kaart opgestuurd naar burgemeester van ’s-Hertogenbosch Ton Rombouts. Andere zaken die men wil doen zijn thema/wissel tentoonstellingen op diverse locaties in Rosmalen en het op de markt brengen van een speciaal bier door de Rosmalense brouwerij ’t Levenswater.

Het doel van de vereniging is het uitdragen van de heemkundige kennis van Rosmalen. Dit doet men via de diverse kanalen. Een vast

30KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 32: KringNieuws 2013 iBook-variant

Het clublokaal.

ankerpunt is elke week de publicatie van een foto met tekst in de Rosbode en op de ROS Kabelkrant. Met de komst van de digitale TV is het verspreidingsgebied in de regio fors toegenomen. Mensen kunnen ook op bepaalde voorwaarden boeken of spullen lenen. Het is tevens mogelijk om het heemhuis in Perron 3 te bezoeken. Dat kan dan weer elke maandagavond van 19.00 tot 21.00 uur. Gelukkig vanwege de toename in bezoek gaat men nu ook op dinsdagochtend en donderdagmiddag met de werkgroepen aan de slag. Het stadsarchief van de gemeente in de persoon van Rob van de Laar heeft ook al meer dan gemiddelde belangstelling voor wat men allemaal heeft. Want sommige zaken vragen wellicht om een andere aanpak om het beter te kunnen bewaren voor het nageslacht.

WATERDe vereniging heeft ook regelmatig contact met andere lokale verenigingen in Den Dungen, Berlicum en Nuland. Men zoekt over en weer naar informatie

en men leent onderling spullen uit die bijvoorbeeld nodig zijn voor een tentoonstelling of een bijzondere gebeurtenis. Rosmalen kent op zich een woelige en oude geschiedenis, zowel door oorlogen als ook door moeder Natuur. Overstromingen in de herfst en winter waren tot 60 jaar geleden meer regel dan uitzondering. In het heemhuis zijn hiervan mooie voorbeelden van te zien in boeken, op foto’s en in documenten. Waterhuishouding was en is een noodzakelijk gebeuren om nog erger te voorkomen.

In 815 komt de eerste naamsvermelding van Rosmalen voor samen met Orthen, Engelen en Empel. Men schenkt deze gebieden aan Abdij Lorsch in Duitsland. Er zijn nu plannen om in 2015 dit met een groots festijn te gaan vieren. Ook al omdat vandaag de dag de genoemde plaatsen tot de gemeente ‘s-Hertogenbosch behoren. Vanuit de gemeente is al positief gereageerd voor het geven van een financiële steun.

31KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 33: KringNieuws 2013 iBook-variant

SLOTAls vrijwilligers van werkgroep VHJ zijn we bekend met het werk binnen een heemkunde vereniging. We zijn goed rondgeleid en het geeft nieuwe contacten en zelfs een nieuw Op bezoek bij, bij een van de HKR leden. Wat vooral opviel was het plezier en de ongedwongenheid in het werk van de vrijwilligers van de Heemkundekring Rosmalen. Onder dankzegging aan de huidige voorzitter Wilma van Creij voor de gastvrijheid overhandigde de auteur een magnum fles Liniebier 1629. Want ook Rosmalen lag in 1629 op en rondom deze linie. Wat dat voor Rosmalen heeft betekend, daar is eigenlijk (nog) weinig van bekend.

Bron: www.heemkundekringrosmalen.nl Foto’s: Rob Hoogeboom

Foto’s: Rob Hoogeboom

32KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 34: KringNieuws 2013 iBook-variant

Werkgroep Het Kleine Monument

Wandelend door de Uilenburg loop je onder meer langs de Binnendieze en het klooster Mariënburg. De Mariënburg is het moederhuis van de congregatie van de Zusters van Jezus, Maria, Josef (JMJ). Het is een klooster dat jarenlang was voorzien van een eigen kloostertuin, die slechts beperkt toegankelijk was voor bezoekers.

FONTEINTJES

13

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 35: KringNieuws 2013 iBook-variant

Tegenwoordig is het Stadspark Mariënburg voor het publiek beperkt opengesteld als een zogenaamde ‘stiltetuin’.

Het is een stadstuin midden in het bruisende hart van de stad. Een tuin met oude bomen – waaronder een grote sequoia of mammoetboom - en rustieke wandelpaden. Voor peuters en kleuters zijn er speeltoestellen geplaatst en voor ouderen bankjes om even rustig te verpozen. Aan de ene kant heb je een mooi zicht op het klooster, dat zorgt voor een rustieke sfeer. Aan de andere kant van de tuin liggen moderne appartementen, deels gevestigd in de voormalige schoolgebouwen van de congregatie.

DE FONTEINTJESIn deze oase van rust bevindt zich een aantal opvallende fonteintjes. Deze fonteintjes, geplaatst langs de wandelpaden in de tuin, waren tot aan het eind van de vorige eeuw te vinden op het Burgemeester Loeffplein. De fonteintjes waren een gift van waterleidingmaatschappij WOB aan de stad.

De zeven fonteintjes van de kunstenares Irene Fortuyn (Geldrop 1959, Nederlandse beeldhouwer en installatiekunstenaar ) maken deel uit van het kunstwerk Langue perdue (Seven fountains). Enerzijds door de bouw van appartementen en de herinrichting van het Burgemeester Loeffplein en anderzijds door vandalisme werden in 2000 de fonteintjes weggehaald. Lange tijd hebben deze opgeslagen gelegen op de gemeentewerf. Tot begin 2011 de kloostertuin opnieuw werd ingericht en de fonteintjes daar begin december 2011 zijn herplaatst. De officiële ingebruikstelling en aansluiting op het waternet gebeurde op 19 mei 2012.

De fonteintjes komen in de ‘stiltetuin’ nu weer volop tot hun recht. De hoop is dat zij binnen de hekken en onder de vleugels van de

zusters minder last krijgen van baldadigheid. De fonteintjes zijn trechtervormig uitgevoerd in beige zandsteen, met daarin een bronzen afgietsel van een boomknoest. Zowaar kleine monumentjes met allure.

Foto: Ellie de Vries

34KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 36: KringNieuws 2013 iBook-variant

Antoine de Visser

Dit artikel handelt over het kerkhof van de Rosmalense Sint-Lambertuskerk. In zijn huidige vorm dateert deze kerk uit de 16de eeuw. Voor deze tijd was er al een

KERKHOF VAN DE SINT-LAMBERTUSKERK ROSMALEN

14

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 37: KringNieuws 2013 iBook-variant

Grafstenen omgeven door pilasters en kettingen.

kerk, aanvankelijk van hout, later van tufsteen. Waarschijnlijk was er al bij de houten en daarna tufstenen kerk een kerkhof. Hier bevond zich het hoogste punt van Rosmalen.

Tijdens overstromingen via de Beerse Overlaat stond het hele dorp onder water. Dan trok de bevolking met het vee óf naar de zandverstuiving óf naar het kerkhof en de kerk in afwachting tot het water weer gezakt was.

BEGRAVEN IN EN BUITEN DE KERKNa 1430 is grotendeels deze kerk met toren gebouwd. Er werd toen zowel in de kerk als buiten op het kerkhof begraven. Eén grafsteen is in 1976 tijdens een restauratie van onder de plavuizen naar boven gehaald en ligt nu zichtbaar aan de noordkant onderin de kerk.

Het is de grafsteen van “Claes Reijnen de Visscher en Neesken sijn huisvrouw, dochter van Gerit Jansen Stochorst van Santen. Sterft den 30.April 1647”. Deze Gerit Jansen Stochorst wordt in 1610 genoemd als schepen “in Heze onder Roosmalen ende Nulant”.

36KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 38: KringNieuws 2013 iBook-variant

Vanaf de Middeleeuwen tot aan de tijd van koning Willem I kon men in de kerk begraven worden. Daarna is het verboden door de regering, vanwege angst voor besmettingsgevaar. Voor deze graven moest wel betaald worden. Van enige dominees is bekend dat ze in de kerk zijn begraven, zoals predikant Isaak Teragun (17 september 1679) en predikant A. Laurentius (2 februari 1795). Hierbij is vermeld “en is met een slee over eijs na de kerk gebragt en de kerk sond vol paarden en beesten, omdat het dorp was ingelopen”.

Het kerkhof zal toen waarschijnlijk alleen aan de noordkant gelegen hebben. Daar werden de ‘gewone’ mensen begraven. Nu nog wordt soms nog deze kant de ‘armenkant’ genoemd.

Na de teruggave van de kerk aan de katholieken zal ook aan de zuidzijde van de kerk een kerkhof zijn gekomen. Dit wordt nu nog vaak de ‘rijke kant’ genoemd.

Eigenlijk kloppen nu die namen niet meer, wat zal blijken in het vervolg van dit verhaal.

In later jaren is de zuidkant nog vergroot aan zowel naar het oosten als naar het westen.

Er zijn 432 grafplaatsen, waarvan 322 in gebruik. Het columbarium heeft 80 ruimtes, waarvan 42 in gebruik. Dit is gebouwd in 2003. In het midden hangt het laatste houten kruis dat nog op het kerkhof stond.

BIJZONDERE GRAVENZuidzijde (markt):

Hier ligt het familiegraf van de Mortel. Daar liggen onder anderen:

>Joannes H.J. van de Mortel, notaris (* ’s-Hertogenbosch 1871; + Rosmalen 1941) gehuwd met Jonkvrouwe Cecile de la Court (* ’s-Hertogenbosch 1876; + Rosmalen 1965);

> Eduard van de Mortel (* ’s-Hertogenbosch 1869; + ’s-Hertogenbosch 1949) gehuwd met Jonkvrouwe Cornelis van Ryckevorsel (* ’s-Hertogenbosch 1877; + Vught 1957);

> Mr.Joannes > H. van de Mortel, president Prov. Gerechtshof (* Boxmeer 1797; + Rosmalen 1887);

> Johannes B. A. van de Mortel, wethouder gemeente ‘s-Hertogenbosch (* ‘s-Hertogenbosch 1835;

+ ‘s-Hertogenbosch 1897) gehuwd met Jonkvrouwe Rosa van Meeuwen, dochter van Jhr. mr E. van Meeuwen, gouverneur van Limburg (* ‘s-Hertogenbosch 1841; + ‘s-Hertogenbosch 1877);

> Victor van de Mortel, notaris (* ’s-Hertogenbosch 1835; + ’s-Hertogenbosch 1910) gehuwd met Catharina van Boxtel, dochter van Johannes Mahie, raadslid in ‘s-Hertogenbosch, Heer van Boxtel en Liempde. (* 1844; + 1923).

Victor was een neef van Maria Th. van Meeuwen. Zie grafmonument Van Meeuwen (noordzijde)

HET GRAFMONUMENT VAN DOKTER ANDEREGGDr. Johannes Th. Anderegg (* onbekend; + Rosmalen 1891) en gehuwd met Anna M. C. van den Brandt (1842-1911).

Het betreft een vertikaal geplaatst monument met nis. Opgeknapt in 2005 en toen is er een Mariabeeld in de nis geplaatst met een glasplaat ervoor. Deze dokter Anderegg heeft bij zijn jubileum in 1880 aan de kerk een kruisweg geschonken. Deze 14 staties zijn

37KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 39: KringNieuws 2013 iBook-variant

gemaakt door beeldhouwer Hendrik van de Geld (1838-1914). Deze had zijn atelier aan de Oude Dieze te ’s-Hertogenbosch, te herkennen aan het beeldhouwwerk boven de ramen. Helaas zijn er nog maar twee staties van over, die – gerestaureerd in 2004 - weer in de kerk zijn geplaatst.

DE GRAVEN VAN PASTOORSPastoor Johannes van der Heijden (* Sint-Oedenrode 1802; + Rosmalen 1865).

Hij was pastoor in Rosmalen van 1848 tot 1865. In zijn periode werd in 1850 het monumentale Smitsorgel geplaatst in de Sint-Lambertuskerk, gebouwd door de orgelmaker F.C. Smits (1800-1876) uit Reek.

Pastoor Johannes C. Olifiers (* Oudenbosch 1816; + Rosmalen 1875).

Hij was pastoor in Rosmalen van 1865 tot 1875. Hij heeft in 1873 het klooster gesticht met behulp van Maria Th. van Meeuwen als instelling van liefdadigheid. (zie Grafmonument Van Meeuwen; noordzijde)

Pastoor Augustus J. Fritsen (* Aarle-Rixrtel 1826; + Rosmalen 1907).

Hij was pastoor in Rosmalen van 1875 tot 1907. Hij is deken geweest van het

38KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 40: KringNieuws 2013 iBook-variant

dekenaat Oss, waar toen ook Rosmalen toe behoorde. Hij was een zoon van de bekende klokkengieters.

Pastoor Theodorus J. van Beek, pastoor in Den Dungen (* Rosmalen 1848; + Rosmalen 1916).

Pastoor Alphonsus Fr. M. Hordijk (* Vessem 1861; + Vught 1926).

Hij was pastoor in Rosmalen van 1907 tot 1923.

Pastoor Hubertus J. A, van der Meijden (* Boxtel 1877; + St. Oedenrode 1957).

Hij was pastoor in Rosmalen van 1923 tot 1956. Hij vierde in deze periode in 1927 zijn zilveren priesterfeest en in 1952 zijn gouden priesterfeest. In dezelfde periode 1923-1955 was jonkheer H.C. van Heijden burgemeester in Rosmalen.

Pastoor Cornelis J. A, van Roestel (* Berkel-Enschot 1912; + Rosmalen 1976).

Hij was pastoor van 1961-1976 en tevens deken van het dekenaat Rosmalen van 1962-1968 en 1971-1975.

Kapelaan Antonius van der Putten (* Stiphout 1846; + Rosmalen 1872.

Hij was kapelaan in Rosmalen van 1870-1872.

OOSTZIJDEHier is onder andere in 2005 een kindermonumentje geplaatst. Dit ter gedachtenis aan alle doodgeboren kinderen van de parochie.

NOORDZIJDE (SCHOOLSTRAAT)Het grafmonument Van Meeuwen.

Hierin zijn begraven Bernardus van Meeuwen (+1839) en Franciscus van Meeuwen (+ 1855).

Dit grafmonument is in opdracht van Maria Th. van Meeuwen geplaatst. Zij stichtte in 1873 in overleg met pastoor Olifiers een instelling voor liefdadigheid (verpleging van oude mannen en vrouwen), waarvoor de Zusters van Schijndel werden gevraagd om hen te verzorgen. Tevens werd er een school bij gebouwd, waar de zusters ook voor gingen zorgen. Op de plaats van dit klooster/verzorgingshuis staat nu Van Meeuwenhof.

Maria Th. van Meeuwen zelf ging regelmatig naar Aken, waar deze gegoede dame een woning bezat. Daar overleed ze in 1887. Ze werd begraven in Eynatten.

GRAFMONUMENT NIEUWENHUIZENHierin liggen de Edelachtbare L. Nieuwenhuizen, burgemeester van Rosmalen en Nuland (*1852;

+ 1911) en zijn echtgenote Catharina Verhulst (* 1851; +1924).

GRAFMONUMENT NIEUWENHUIZENHierin liggen Lambertus Nieuwenhuizen (*1808; +1860) en Petronella Nieuwenhuizen (*1802; +1880).

Foto’s: Antoine de Visser

39KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 41: KringNieuws 2013 iBook-variant

Sjef Brummer

Ik kijk Zoete Lieve Gerritje nog maar eens glimlachend aan, en vervolg mijn route door het oude pittoreske gedeelte van de stad. De Uilenburg is het gebied, waar nog geen vijf decennia geleden op vele pandjes onsierlijk het bordje “onbewoonbaar verklaard” prijkte. De Uilenburg vormt thans het bruisende en kloppende hart van de binnenstad. Waar de opstapplaats voor één van de onvergetelijke vaartochten over de Binnendieze en de vele horecagelegenheden jaarlijks duizenden toeristen de gemoedelijke sfeer van ’s-Hertogenbosch letterlijk en figuurlijk laten proeven.

D’N UILENBURGHier staoi ik dan, in d’n Uilenburg ge waant oew eige terug in d’n tijd ’t Mooiste stukske van de Stad ‘t is ginnen drôôm, mar werkelijkheid

Mee al z’n ouwe hùskes ‘t is daor ok zô prachtig Lôôp ik deur de strùtjes’t lijkend wel sprookjesachtig

HIER STAOI IK DAN (8)

15

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 42: KringNieuws 2013 iBook-variant

Het Keershus.Langs de kronkelende Binnendieze in de zomer deur ‘t zunneke bescheneOver de togen en de brugskes ge vergit alles om oe hene

D’n Uilenburg’t mooiste stukske van de StadIk vuul me daor zô gelukkig ’t heet ’n wèrrem plèkske in m’n hart

Voordat we de Molenstraat ingaan, passeren we de Sint Jansstraat, het eerste straatje waar men na het opheffen van de Vestigingswet vrije doortocht naar de stad had. De daar gelegen oude kromme toegangspoort (de Sint Janspoort) verdween pas enkele jaren daarna, bewust krom gebouwd zodat er bij aanvallen op de stad geen kogels doorheen konden worden geschoten.

41KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 43: KringNieuws 2013 iBook-variant

De witte zwaan in de Molenstraat.

Op de hoek Lepelstraat - Sint Jansstraat staat het Keershuis: hier konden koetsiers die in het donker de stad verlieten, kaarsen voor de lantaarns op hun rijtuigen kopen.

Meteen links aan het begin van de Molenstraat, boven de opstapplaats van de vaartochten over de Binnendieze, zien we het beeld van ‘de Halve Peer’ aan de gevelwand hangen. Een carnavalesk bronzen standbeeld ter ere van de Burgervaojer van Oeteldonk, Peer vaan den Muggenheuvel tot den Bobberd.

Een geschil tussen carnavalsvereniging de Oetels (met de Peer als lid) en de Oeteldonksche Club van 1882 lag aan dit beeld ten grondslag. De Oeteldonksche Club verzuimde de afgesproken helft van het bedrag voor dit beeld te betalen, de Oetels hielden wel woord en bij het verstrijken van de afgesproken termijn werd een half beeld gerealiseerd. Om het goed te maken heeft de Oeteldonksche Club later een ander beeld laten vervaardigen, de Kleren van de Peer. Het stelt een kapstok met daarop de burgemeesterskleding van de Peer voor, die elders in de stad, in de Sint Josephstraat, zijn plekje boven de Binnendieze heeft gekregen.

42KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 44: KringNieuws 2013 iBook-variant

Een klein stukje verderop in de Molenstraat, boven het restaurant naast de eerste toog, hangt een plaquette met de afbeelding van een witte zwaan. In de Middeleeuwen stond een witte zwaan symbool voor zuiverheid en reinheid. Jheronimus Bosch zag echter een omgekeerde betekenis van een witte zwaan: losbandigheid, verdorvenheid, prostitutie en dronkenschap. Het is dan ook niet vreemd dat op enkele van zijn schilderijen op uithangborden bij kroegen en bordelen een afbeelding van een witte zwaan te zien is.

Ook opvallend in de Molenstraat en de Uilenburg zijn de grote poorten van enkele panden. Deze poorten gaven toegang voor de handelaren die met paard en wagen en al naar een in het perceel gelegen luik konden rijden. Door dat luik lieten ze dan hun handelswaar naar beneden zakken naar de gereedliggende vaartuigen op de Binnendieze, die van daaruit de goederen dan weer door de rest van de stad gingen vervoeren.

Wat schrijft de Uilenburg toch gemakkelijk, zit ik zowaar weer aan mijn maximaal aantal woorden voor deze editie. Ik besef dat we amper vijfentwintig meter verder zijn gekomen, er valt dus over dit mooie stukje ’s-Hertogenbosch veel te vertellen. Graag maar weer tot de volgende keer, met een welgemeend HOUDOE.

Foto’s: Ellie de Vries

43KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 45: KringNieuws 2013 iBook-variant

OPEN DAG KRINGHUIS16

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

Page 46: KringNieuws 2013 iBook-variant

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2

GALERIE 16.1 Open dag KringHuis

Page 47: KringNieuws 2013 iBook-variant

KringNieuws is het minimaal zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch.

Redactie:Nik de Vries (voorzitter), Michele van den Heuvel, Ed Hupkens, Jan Korsten, Gerard ter Steege, Ellie de Vries (fotografie) en Johan Strang (bestuur).

Vormgeving:Jack van Elten

Redactie-adres: Secretariaat KringNieuwsPostbus 1162, 5200 BE ’s-Hertogenbosch E-mail: [email protected]

Oplage 2.400 stuks

Niets uit een editie mag worden gekopieerd of elders gepubliceerd zonder uitdrukkelijke toestemming van Kring Vrienden en de redactie; dit geldt ook voor het in enige vorm elektronisch beschikbaar stellen.

De redactie heeft getracht alle rechthebbenden van het illustratiemateriaal te achterhalen. Personen of instanties die desondanks van mening zijn aan deze uitgave aanspraken te kunnen ontlenen wordt verzocht om contact op te nemen met de redactie.

Secretariaat Postbus 1162 5200 BE ’s-Hertogenbosch E-mail: [email protected] Internet: www.kringvrienden.nl Betalingen: ING Bank 3119716Jaarlijkse bijdrage minimaal € 17,50

Kringhuis en Kringbalie Parade 12 Telefoon073 - 613 50 98

Ma. van 13.30 - 17.00 uur

Di. tot en met za. van 10.00 - 17.00 uur Zon- en feestdagen van 11.00 - 17.00 uur.

COLOFON

KRINGNIEUWS MAART 2013, JAARGANG 39 NUMMER 2