Lees alles over de activiteiten en programma’s van deelnemende bedrijven tijdens de Dag van de Chemie in Nederland.

3

Op zaterdag 21 mei is het weer zover. Dan opent een groot aantal chemiebedrijven, waterschappen, onder-zoekscentra en laboratoria hun deuren om u te laten zien hoe het er in de dagelijkse praktijk aan toe gaat. Zij heten u van harte welkom voor een kennismakingsbe-zoek aan de fascinerende wereld van de chemie.

Het effect van de chemie op ons dagelijks leven is groot. Kunststoffen worden gemaakt in chemische processen, net als cosmetica, schoonmaakmiddelen en medicijnen. De chemie ontwikkelt nieuwe materia-len die duurzame oplossingen bieden voor complexe problemen. Lichte, maar toch sterke bouwmaterialen en afbreekbare plastics, supersterke coatings. Het zijn dingen die wij eigenlijk zo vanzelfsprekend vinden dat we er niet vaak bij stilstaan. Tot op de Dag van de Che-mie. Want dan laten wij zien waar de oorsprong ligt van al die chemische toepassingen. Hoe vanuit olie, gas en zout nieuwe moleculaire structuren worden ont-dekt die de basis vormen van vele nieuwe producten. Dingen van alledag, maar soms ook heel bijzonder. Chemie maakt bijvoorbeeld dat magere kaas kan smaken als volle kaas, dat u na een sportinspanning weer sneller kunt herstellen en dat uw regenjack waterdicht blijft terwijl het materiaal toch kan ‘ademen’. En wist u dat de chemie bijdraagt aan duurzame energie?

De poorten en deuren staan wagenwijd open tijdens de Dag van de Chemie en vragen staat uiteraard vrij. Kom kijken hoe chemische fabrieken functioneren. Ervaar hoeveel aandacht wij besteden aan veiligheid en de zorg voor een goed milieu. Kijk mee over de schouder van onderzoekers naar de producten van morgen.De Dag van de Chemie is dit jaar extra bijzonder, omdat 2011 het Internationaal Jaar van de Chemie is met als thema ‘Chemie – ons leven, onze toekomst’. Hiermee willen we aangeven dat chemie en chemici een belangrijke rol spelen bij allerlei zaken die te maken hebben met de kwaliteit van ons leven op aarde zoals schone lucht, veilig drinkwater, gezonde voeding, betrouwbare medicijnen, vernieuwende materialen, ecologische producten en duurzame energie. Tevens is het 100 jaar geleden dat de Nobelprijs voor de chemie is toegekend aan Marie Curie. Dit biedt gelegenheid om de bijdrage van vrouwen aan de chemische wetenschap in de schijnwerpers te zetten.Ontdek het programma en de lijst van deelnemende bedrijven op www.dagvandechemie.nl en in deze krant.

Ik zie u graag ergens terug ergens in het land tijdens de Dag van de Chemie!

Colette Alma,

directeur van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI)

Voorwoord 3

5

7

8-9

10-11

13

14-15

17

19

Voorwoord, inhoudsopgave en colofon

2011: Internationaal Jaar van de Chemie

Biënnale Kijkduin en Stichting C3 promoot chemie onder jongeren

Overzicht deelnemers Dag van de ChemieWie, wat, waar? Provincie Groningen, Friesland, Overijssel en Gelderland

Overzichtskaart deelnemers Dag van de Chemie

Overzicht deelnemers Dag van de ChemieWie, wat, waar? Provincie Utrecht en Noord-Holland

Overzicht deelnemers Dag van de ChemieWie, wat, waar? Provincie Zuid-Holland en Noord-Brabant

Overzicht deelnemers Dag van de ChemieWie, wat, waar? Provincie Noord-Brabant, Zeeland en Limburg

Kinderpagina met proefjes om zelf te doen

C O L O F O N De chemiekrant is een uitgave van VNCI i.s.m. Mediabureau 100kW Medialis en het Advertentiebedrijf van BN DeStem en PZC onderdeel van Wegener Media Redactie: VNCIDocumentatie: VNCI i.s.m. deelnemende bedrijven aan de Dag van de Chemie Eindredactie: VNCI, Fien van Gelderwww.vnci.nl Ontwerp/vormgeving:100kW Medialis, Esther van der Broek, Linda Verwoerdt

Fotografie: VNCI en deelnemers Dag van de Chemie Druk:Wegener Nieuwsdruk Coördinatie:Kees van Zalinge, www.100kwmedialis.nlJohan van den Kieboom, www.bndestem-pzc.nl

5

De Verenigde Naties hebben 2011 uitgeroepen tot International Year of Chemistry. Dat feit heeft de chemische sector met beide handen aangegrepen, met een goed gevulde activiteitenkalender tot gevolg.

Chemie is overalDat chemie een belangrijke rol in technologische vooruitgang speelt weet u misschien al. Misschien denkt u daardoor wel dat chemie iets is dat ver van uw dagelijks leven staat. Maar wist u dat u dagelijks ontelbare malen met chemie in aanraking komt? Denk aan uw mobiele telefoon, de pindakaas op uw boterham, contactlenzen, pijnstillers of een regenjas. Want wat we ook doen, eten, maken, gebruiken of beleven. Het heeft (bijna) al-lemaal met chemie te maken!

Waarom een Jaar van de Chemie?De initiatiefnemers van het Internationaal Jaar van de Chemie willen de publieke waardering voor de chemie vergroten en de belangstelling van jongeren voor de chemie stimuleren. Daar-naast is het doel om mensen te informeren dat toenemende ken-nis van chemie telkens leidt tot de ontdekking van nieuwe prin-cipes en toepassingen. Chemie en chemici spelen een belangrijke rol bij allerlei zaken die te maken hebben met de kwaliteit van ons leven op aarde zoals schone lucht, veilig drinkwater, gezonde voeding, betrouwbare medicijnen, vernieuwende materialen, ecologische producten en duurzame energie. Daarom een Jaar van de Chemie.

De activiteiten Wat gebeurt er achter de hekken van chemische fabrieken? Welk werk voert een chemicus uit? Welke rol speelt chemische techno-logie in sport? Hoe draagt chemie bij aan duurzame energie? Op deze en talloze andere vragen geven de activiteiten in het Jaar van de Chemie antwoord. Er zijn activiteiten in heel Nederland, het hele jaar door. Het is onmogelijk om hier alle activiteiten te noe-men. Om toch een indruk te geven van wat u kunt verwachten, lichten we graag een aantal activiteiten uit.Eén ding is zeker: er valt voor jong en oud van alles te beleven! Een volledige activiteitenkalender is te vinden op www.jaarvan-dechemie.nl

UitgelichtVerborgen krachten in Museum Boerhaave

Het vinden van olie, de ontdekking van kernenergie, het efficiënt benutten van water- en windenergie; de eeuwige zoektocht naar energiebronnen is het werk van uiterst gedreven mensen en staat garant voor markante verhalen. De tentoonstelling Verborgen Krachten toont de kleurrijke afwisseling van succes en tragiek, van briljante geleerden en regelrechte charlatans in de geschiede-nis van de Nederlandse zoektocht naar energie. In de tentoonstelling is een bijzondere mix van historische voor-werpen te zien. Zo worden de oudst bewaard gebleven stoomma-

chines van Nederland en antieke Shell-benzinepompen getoond. Ook wordt het radiumpreparaat van Marie Curie geëxposeerd, dat zij honderd jaar geleden meenam naar Leiden om onderzoek aan te laten verrichten. Dit radioactieve preparaat wordt – in een voor deze gelegenheid speciaal gemaakte loodvitrine – voor het eerst aan het publiek vertoond.Verborgen krachten is te zien van 30 september 2011 tot en met 18 maart 2012 in Museum Boerhaave in Leiden. Ga voor meer informatie naar: www.museumboerhaave.nl

Een hele zomer lang in NEMOChemie aan zee

Science Centre NEMO in Amsterdam presenteert een geweldige tentoonstelling voor de hele familie! De hele zomer lang kun je in NEMO naar het strand. Niet zomaar een strand, maar een waar je kunt spelen met moleculen. Ontdek de kleine deeltjes in de tentoonstelling Chemie aan zee. Want alles, dus jij ook, bestaat uit deeltjes. Door goed te kijken naar hoe die deeltjes zijn opgebouwd en hoe ze samen werken, kun je een hoop van de dingen om je heen begrijpen. Deze deeltjes, die we atomen en moleculen noemen, bepalen hoe iets eruit ziet, of hoe iets ruikt of hoe sterk iets is. In de surfshop kun je supersterke materialen testen, je kunt geuren mixen in de cocktailbar en je frituurt moleculen in de frietkraam. Je kunt Chemie aan zee bezoeken van 25 juni t/m 4 september 2011. Meer informatie: www.e-nemo.nl

Ontdek de chemie van het lopen tijdens de Chemieloop

Op zaterdag 10 september 2011 vindt er een fantastische hard-loopwedstrijd plaats: de Chemieloop in Terneuzen. Uniek aan deze loop is het parcours: het voert over een indrukwekkend fabrieksterrein, door prachtige natuur en finisht in het gezellige centrum van Terneuzen. Het parcours is niet alleen afwisselend, het is ook nog eens variabel, dat komt omdat je door een sluizen-complex loopt. De Chemieloop is voor de loper en de toeschou-wer een bijzondere belevenis. Er zijn drie afstanden: de halve marathon, de 10 kilometer en de Kidsrun van twee kilometer. Het is ook mogelijk om met een team aan de Businessloop deel te nemen. Meer weten of inschrijven? Ga naar www.chemieloop.nl.

The C-Team in Continium

Tot en met 18 september is The C-Team te gast in Discovery Center Continium in Kerkrade: vijf briljante, maar beetje vreem-de wetenschappers met één en dezelfde passie, namelijk chemie. Ontdek als bezoeker de bijzondere “uitvindingen” van The C-Team en ga zelf aan de slag met het schetenorgel, vang je eigen schaduw en ontdek de schoonheidsgeheimen van zeep. En er is nog veel meer te beleven! Nieuwsgierig geworden? Ga voor meer informatie naar www.c-team.nl.

Chemie – ons leven, onze toekomst

2011: Internationaal Jaar van de Chemie

Dhr. en mw. Curie. Foto: Museum Boerhaave

Lopers op Dowterrein. Fotograaf Duofoto

Meer informatie over het

Internationaal Jaar van

de Chemie inclusief een

uitgebreide activiteiten-

kalender vindt u op

www.jaarvandechemie.nl

7

Tentoonstelling ‘CHEMISTRY – Creating new Worlds’

20 kunstenaars en designers uit 8 landen presenteren 21 monumentale glas- en lichtkunstwerken tijdens de Biënnale Kijkduin. Biënnale Kijkduin is een in-ternationale tentoonstelling aan de kust van Kijk-duin/Den Haag. De monumentale glas- en licht-kunstwerken worden geplaatst op boulevard, duinen en Deltaplein, waar zij tot leven komen dankzij de wisselende luchten van de Hollandse zeekust. De kunstenaars laten zich inspireren door de vin-dingen van de chemische wetenschap en visualiseren hun persoonlijke ontdekkingen in actuele glas- en lichtinstallaties. Toepasselijk, want glas en transpa-rantie zijn onverbrekelijk met chemie verbonden. In de eerste plaats is glas zelf de chemische verbin-ding van zand, kalk en soda. En voor de wetenschap geldt: zonder glazen kolven en reageerbuizen geen experimenten, geen helderheid in processen. Glas- en lichtkunst is het medium bij uitstek voor het ver-kennende karakter van de 6e Biënnale in Kijkduin. De tentoonstelling is te zien van 2 t/m 26 juni 2011.

Kijk voor meer info op www.biennalekijkduin.nl

Stichting C3 promoot de chemie en de beroepen in de chemische sector onder jongeren. Via aansprekende materialen en activitei-ten uit projecten, met veel succes en samen met jou!

Maak kinderen enthousiast voor chemie!C3 laat kinderen op een speelse manier ontdekken hoe leuk che-mie is. Bijvoorbeeld bij een chemisch bedrijf tijdens de Dag van de Chemie. Veel bedrijven zetten dan een kinderlab op, waar kin-deren onder begeleiding een proef uitvoeren. Hier maken zij hun eigen haargel of versieren een T-shirt. En na a� oop? Op de web-site www.expeditionchemistry.nl vinden kinderen proeven die zij zelf thuis kunnen doen. Het kinderlab is één van de activiteiten van Stichting C3. Ieder-een kan een kinderlab organiseren: het is eenvoudig om op te zetten én het maakt een evenement tot een groot succes. Wil je meer weten, vraag dan de kinderlabsurvivalgids ‘Hoe organiseer ik een onvergetelijk kinderlab?’ aan!

Ben jij leerkracht en lijkt het jou leuk om een les met chemie te geven? Ben jij een (chemische) ouder en wil jij een gastles over chemie verzorgen op de basisschool? Of organiseer jij een evene-ment voor kinderen en wil je daar chemie aan toevoegen? Neem dan eens een kijkje op de website van Stichting C3: WWW.C3.NL

Laat scholieren beroepen in de chemische sector ontdekken! C3 informeert middelbare scholieren over de opleidingen en de beroepen in de chemische sector. Tijdens de Dag van de Chemie nemen scholieren alvast een kijkje bij een chemisch bedrijf. En daarna? Op de interactieve website www.exactwatjezoekt.nl staat alles wat zij willen weten over de carrièremogelijkheden in de che-mie, life science en procestechniek.

Deze website van C3 is interessant voor jongeren. Met de quiz testen zij of een chemie(gerelateerde) opleiding echt bij hen past. Of vragen jongeren de informatie� yers van ‘Exact wat je zoekt!’ over de beroepsmogelijkheden in de chemische sector aan. En kunnen zij video’s bekijken, waarin pas afgestudeerde chemici vertellen wat er zo leuk is aan hun beroep en het bedrijf waar ze werken.

Ben jij (scheikunde)docent en wil jij een les over beroepenvoorlichting geven? In de onderbouw of bovenbouw? Of organiseer jij een evenement over beroepenoriëntatie voor jongeren? Of ontvang jij middelbare scholieren bij jouw bedrijf? Bezoek dan de website van Stichting C3: WWW.C3.NL

Stichting C3 promoot chemie onder jongeren

Foto: The Daily Photo

8

Dagprogramma van alle deelnemers: Alle deelnemers hebben voor u een leuk programma samenge-steld met onder andere rondleidingen, demonstraties (van bij-voorbeeld de brandweer), u kunt zelf proe� es doen, er zijn vrije bezoeken, quizzen, muziek, lekkernijen, aardige attenties en veel gezelligheid! Voor kinderen zijn er bij veel deelnemers speciale activiteiten samengesteld zoals teken –en ballonnenwedstrijden, springkussens, zelf proe� es doen, po� ertjes eten, spelquizzen, een speelhoek en speciale rondleidingen. Meer informatie over de programma’s van de deelnemers vindt u op www.dagvandechemie.nl. Mocht u speci­ eke vragen heb-ben over het programma bij een deelnemend bedrijf, dan kunt u contact opnemen met het desbetre� ende bedrijf via de con-tactgegevens die in onderstaand overzicht genoemd staan. Let op: bij sommige bedrijven gelden kledingvoorschriften en een minimumleeftijd i.v.m. de veiligheid!

GRONINGEN

Chemie Park Delfzijl Bezoekadres: Oosterhorn 4, 9936 EA Farmsum.Wat doen we? Het Chemiepark is een sterk geïntegreerde en duurzame keten van ondernemingen die elkaars hoogwaardige producten en diensten afnemen. Het product van één bedrijf vormt de grond-stof voor de ander. Op deze wijze zijn 10 bedrijven, waaronder AkzoNobel, BioMCN, Delamine, Delesto, Lubrizol, Stork, SGS en Teijin Aramid, nauw met elkaar verbonden. Deze bedrijven maken chemische sto� en, die verwerkt worden in producten die je elke dag gebruikt en om je heen ziet, zoals zout en chloor. Wil je weten hoe dat zit? Kom maar kijken!Beschrijving activiteiten: Spelen met chemie (proe� es), Disco-very Truck (Rijksuniversiteit Groningen), Uitstalling van eind-producten die je dagelijks gebruikt, waarin onze hal� abricaten zijn verwerkt, diverse demonstraties van de bedrijven, aandacht voor veiligheid, vacatures, onderwijs en arbeidsmarkt.Openingstijden: 10.00-16.00 u. (laatste rondrit om 15.00 u.).Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: vanaf 10 jaar op de locatie (rondrit), voor kin-deren onder de 10 jaar is er van alles te zien in de tent. Er is kinderopvang vanaf 4 jaar.Contactgegevens: dhr. H. Jasken, mevr. I. Schutten en mevr. A. Buter T: 0596 648110 / 06 3657 9405 / 0596 647197. E: Harry.Jasken@AkzoNobel.com, Ilonka.Schutten@AkzoNobel.com en Anneke.Buter@AkzoNobel.com.Website: www.chemiepark.nl

DOW Benelux B.V. SBH plant -DelfzijlBezoekadres: Valgenweg 7, 9936 HV Farmsum / Delfzijl (voormalige vestiging Rohm&Haas).

Wat doen we? Op de SBH fabriek in Delfzijl worden natri-umboorhydrideoplossingen gemaakt. Naast deze oplossingen worden ook “tussenproducten” als natriumhydride 60%, trime-thylboraat azeotroop en trimethylboraat gemaakt. De producten worden gebruikt in de papier- en farmaceutische industrie. Beschrijving activiteiten: Rondleiding van een uur, ver-schillende activiteiten en een kijkje in de controleka-mer en in het lab. Voor elke bezoeker is er een kleine at-tentie. Vervoer: Er rijden pendelbussen tussen de twee vestigingen van Dow Benelux BV, het Chemiepark, ESD en Zeolyst C.V.Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur, laatste rondleiding start om 15.00 uur. Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: vanaf 10 jaar tot 16 jaar onder begeleiding van een volwassene het terrein op. Er is kinderopvang voor kinderen vanaf 4 jaar. Contactgegevens: mevr. M. Dreijer T: 0596 – 633563 E: mdreijer@dow.com.Website: www.dowbenelux.com

DOW Benelux B.V. MDI plant- Delfzijl Bezoekadres: Heemskesweg 45, 9936 HE Farmsum / Delfzijl.Wat doen we?In Delfzijl op de MDI fabriek produceert Dow grondsto� en voor de polyurethaanindustrie. Het gaat om de destillatie van ruwe MDI (Methyleen Difenyl di-Isocyanaat), een grondstof voor polyurethaanschuimen, isolatiematerialen en kunstvezels voor onder andere de bouw. Beschrijving activiteiten: Rondleiding van ruim een uur met demonstraties in het laboratorium, kijkje in de controlekamer en een demonstratie IBC vullen. Daarnaast verzorgt de ­ rma Hertel een aantal demonstraties op het gebied van isolatie / mechanical / stralen en conserveren / steigerbouw en touwtechnieken. Voor elke bezoeker is er een kleine attentie. Vervoer: Er rijden pendelbussen tussen de twee vestigingen van Dow Benelux BV, het Chemiepark, ESD en Zeolyst C.V.Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur, laatste rondleiding start om 15.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: van 10 tot 16 jaar onder begeleiding van een vol-wassene. Er is kinderopvang aanwezig voor kinderen vanaf 4 jaar op de SBH plant van DOW.Contactgegevens: Mevr. M. Keizer T: 0596 – 675209 E: mkeizerelias@dow.com. Website: www.dowbenelux.com

ESD-SIC- Farmsum Bezoekadres: Kloosterlaan 11-13, 9936 TE Farmsum.Wat doen we? ESD-SIC bv is één van de grootste siliciumcarbidefabriek ter wereld. Siliciumcarbide is onmisbaar in ons dagelijks leven en wordt toegepast in een brede range aan duurzame producten en hal� abrikaten, zoals allerlei soorten geavanceerde schuur-, slijp-, snij- en polijsttoepassingen, verwarmingsketels, dieselroet­ lters en de lucht- en ruimtevaart. Beschrijving activiteiten: Rondleiding van een uur waarin u een toelichting krijgt op het proces. In het lab kunt u proe� es doen in de proefopstellingen. Kinderen kunnen meerijden op de shovel en voor iedere bezoeker is er een kleine attentie.Vervoer: Er rijden pendelbussen tussen het Chemiepark, ESD, Zeolyst en de twee vestigingen van Dow Benelux.Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: Vanaf 6 jaar. Tot 16 jaar onder begeleiding van ouder(s), verzorger(s) of docent.Contactgegevens: T: 0596-637222 / E: info@esd-sic.nl. Website: www.esd-sic.nl

Kisuma Chemicals B.V.- Veendam Bezoekadres: Billitonweg 7, 9641 KZ Veendam.Wat doen we?Kisuma Chemicals BV (KCBV) is verantwoordelijk voor de productie, marketing en verkoop van magnesiumverbindingen wereldwijd. Deze niet schadelijke producten worden hoofdza-kelijk toegepast in de kunststof producerende en verwerkende industrie. Beschrijving activiteiten: Open Dag / rondleiding, demonstra-tie, prijsvraag.Openingstijden: 10.00 -15.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: minimumleeftijd is 10 jaar.Contactgegevens: T: 0598-666766 / E: info@kisuma.com Website: www.kisuma.com

Nedmag Industries Mining & Manufacturing B.V.- Veendam Bezoekadres: Billitonweg 1, 9641 KZ Veendam.Nedmag Mining: Nedmagweg 199, Veendam.Wat doen we?Nedmag is de toonaangevende Europese producent van doodge-brand magnesiumoxide (DBM) van hoge zuiverheid. Daarnaast produceert Nedmag Magnesiumchloride in Calciumchloride in vaste en vloeibare vorm.Beschrijving activiteiten: Film, rondleiding van een uur door DBM en Calmag fabriek met een kijkje in de controlekamer. Let op: platte schoenen vereist!Openingstijden: 10.00 -15.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: minimumleeftijd is 10 jaar.Contactgegevens: T: 0598651911 / E: general@nedmag.nl.Website: www.nedmag.nl

Waterlaboratorium Noord (WLN)Glimmen/ GroningenBezoekadres: Rijkstraatweg 85, 9756 AD Glimmen.Wat doen we?Wateronderzoek en advies. WLN is het (drink)water labora-torium voor Waterbedrijf Groningen en de Waterleidingmaat-schappij Drenthe en andere opdrachtgevers met vragen over de waterkwaliteit. Daarnaast is WLN adviseur in bijvoorbeeld de industriële, recreatieve en de zorgsector en speelt WLN een rol bij het ontwikkelen en testen van sensoren voor het meten van waterkwaliteitsaspecten. Beschrijving activiteiten: Open dag, rondleiding, prijsvraag kinderprogramma.Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: n.v.t.Contactgegevens: T: 050402212 / E: info@wln.nl.Website: www.wln.nl

Zeolyst C.V.- DelfzijlBezoekadres: Oosterhorn 36, 9936 HD Delfzijl.Wat doen we?Zeolyst produceert Zeoliet, dat gebruikt wordt in de petroche-mische industrie. Door toevoeging van dit product kan er meer hoogwaardig product uit ruwe olie worden gehaald; meer ben-zine, meer dieselolie en meer kerosine.Beschrijving activiteiten: Bezichtiging van de locatie, rond-leiding laboratorium, fabriek en technische dienst, presentatie, kijkje in de controlekamer.Openingstijden: 10.00 uur - 15.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: rondleiding is vanaf 10 jaar (voor de jongere kin-deren is er kinderopvang).Contactgegevens: mevrouw Pia Azier, T: 0596-643301/ E: pia.azier@zeolyst.nl. Website: www.zeolyst.com

In het overzicht op de volgende pagina’s vindt u de contactgegevens en praktische informatie van de bedrijven die deelnemen aan de Dag van de Chemie. De bedrijven die meedoen aan de Dag van de Chemie vervaardigen produc-ten en diensten die het leven een stuk gemakkelijker en aangenamer maken. Chemie is onze toekomst, ontdek het op zaterdag 21 mei!

Overzicht deelnemers Dag van de Chemie

Wie, wat, waar?

9

FRIESLAND

Vitens- LeeuwardenBezoekadres: Snekertrekweg 61, 8912 AA Leeuwarden.Wat doen we? Vitens bestaat uit meer dan 1.700 mensen die zich verbonden voelen door een passie voor water. Zij werken voortdurend aan het winnen, zuiveren en leveren van drinkwater van topkwaliteit.Beschrijving activiteiten: Open Dag, bedrijfspresentatie en de-monstraties in het laboratorium. Waterproeverij. Voor bezoekers is het mogelijk om watermonsters mee te nemen en deze op een aantal bepalingen te laten testen. Er worden ook een aantal ac-tiviteiten voor kinderen georganiseerd waaronder het uitvoeren van diverse proe� es.Openingstijden: 10:00 – 16:00 uur. Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: n.v.t.Contactgegevens: T: 058-2945594.Website: www.vitens.nl

OVERIJSSEL

AkzoNobel Functional Chemicals DeventerBezoekadres: Zutphenseweg 10, 7418 AJ Deventer.Wat doen we?AkzoNobel site Deventer maakt chemicaliën om polymeren (plastics) te kunnen produceren en te verwerken. Daarnaast is er een uitgebreide groep van onderzoek- en ontwikkelingsafdelin-gen ten behoeve van de AkzoNobel Business Units. Beschrijving activiteiten: Voor volwassenen en kinderen boven 12 jaar is er een rondlei-ding in één van de productie units. Verder zijn er demo’s van de logistieke dienst en brandweer. Op de laboratoria zijn er demon-straties en kunnen kinderen zelf proe� es doen.Openingstijden: 10.00 -16.00 uur (na 15.00 uur worden geen nieuwe bezoekers meer toegelaten).Vooraanmelding: gewenst, via Mirjam.Huisman@akzonobel.com Leeftijdsgrens: de productierondleiding is vanaf 12 jaar. In de laboratoria geldt geen leeftijdsbeperking.Contactgegevens: T: 0570 679222. E: Mirjam.Huisman@AkzoNobel.comWebsite: www.akzonobel.com

AkzoNobel Chemicals - Hengelo Bezoekadres: Boortorenweg 27, 7554 RS Hengelo.Wat doen we? AkzoNobel wint en produceert zout. Naast een bezoek aan AkzoNobel is er een zoutverpakkingsbedrijf en een energiebedrijf op het terrein te vinden.Beschrijving activiteiten: rondleiding door het zoutproductie-bedrijf, het zoutverpakkingsbedrijf en het energiebedrijf. Daar-naast kunnen laboratoriumproe� es gedaan worden, worden het proces en de toepassingen toegelicht, worden er producten ten-toongesteld en is er een kennisquiz.Openingstijden: 9.30-14.30 uur. Er wordt gewerkt met bloktij-den vanaf 9.30 uur (na 14.30 uur worden geen bezoekers meer toegelaten).Vooraanmelding: ja via een speciale aanmeldpagina op www.akzonobel.com/hengelo. Leeftijdsgrens: n.v.t.Contactgegevens: T: 074-244 9111.Website: www.akzonobel.com/hengelo

DSM Resins Zwolle Bezoekadres: Ceintuurbaan 5, 8023 AW Zwolle.Wat doen we?Bij DSM Resins in Zwolle werken zo’n 300 mensen aan de ont-wikkeling, productie en verkoop van kunstharsen en geavanceer-de composiet materialen. Het is een kennisrijke plek: dagelijks zijn 200 specialisten in onderzoek en ontwikkeling bezig met innovatie en duurzaamheid. Samen met de DSM vestiging in Waalwijk vormt DSM in Zwolle het innovatieve hart van alle DSM-activiteiten in harsen en composiet materialen, wereldwijd.Beschrijving activiteiten: Open dag met diverse demonstraties, workshops, proe£ aborato-rium, speurtocht voor kinderen.Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur.Vooraanmelding: niet van toepassing.Leeftijdsgrens: n.v.t.Contactgegevens: T: 038 4569569. E: info.dsmzwolle@dsm.comWebsite: www.dsmzwolle.com

Elementis Specialties Netherlands B.V.- DeldenBezoekadres: Langestraat 167, 7491 AE Delden.Wat doen we?Elementis Specialties is een chemisch specialiteitenbedrijf die zich vooral richt op oppervlakteactieve sto¤ en voor diverse in-dustriële toepassingen (Surfactants, Coating Additives & Oil¦ eld Chemicals).Beschrijving activiteiten: Open dag met rondgang over het productiegedeelte en een be-zoek aan onze laboratoria, activiteiten van de bedrijfsbrandweer. Volwassenen kunnen zelf kleine blusmiddelen toepassen, kin-deren kunnen meedoen aan een waterspel of een ritje met de brandweerauto maken. Ten slotte kunnen kinderen zich vermaken op het springkussen of zich laten schminken door een clown. Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: minimumleeftijd is 12 jaar.Contactgegevens: T: 074 3775 000.Website: www.elementis-specialties.com

Waterschap Regge en Dinkel- AlmeloBezoekadres: Kooikersweg 1, 7609 PZ Almelo.Wat doen we?Waterschap Regge en Dinkel zorgt voor schoon en voldoende water. Twente mag niet te nat en niet te droog zijn. Het labora-torium van het waterschap is een dynamisch laboratorium, die monsternemingen en analyses uitvoert voor zowel waterschap Regge en Dinkel als waterschap Rijn en IJssel. Daarnaast voeren we werkzaamheden uit voor externe partijen.Beschrijving activiteiten: Open dag met rondleiding, demonstraties, proe£ aboratorium, tentoonstelling en kinderprogramma. Ook kunt u op deze dag de PH-waarde van uw eigen vijverwater laten bepalen. Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: n.v.t.Contactgegevens: T: 0546 – 83 25 25.Website: www.wrd.nl

GELDERLAND

Kemira Chemsolutions B.V.- TielBezoekadres: Papesteeg 91, 4006 WC Tiel.Wat doen we?Kemira zorgt voor de productie van organische zuren en zouten, en mengsels daarvan, o.a. voor de levensmiddelen-, diervoeder- en pharmaceutische industrie en voor gladheidsbestrijding op vliegvelden.Beschrijving activiteiten: Open dag met rondgang over het terrein, waarbij diverse pro-ductieafdelingen en het laboratorium worden bezocht. Er zijn diverse demonstraties en presentaties, en activiteiten voor kinde-ren, alsmede een po¤ ertjeskraam. Er is een prijsvraag voor kinde-ren en senioren, na a£ oop wordt in beide categorieën een leuke prijs verloot.Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: tot 14 jaar onder begeleiding van een volwassene. Contactgegevens: T: 0344-615224.Website: www.kemira.com

10 11

EijsdenEijsdenEijsden

Boxtel Boxtel Boxtel

MoerdijkMoerdijkMoerdijk

ZevenbergenZevenbergenZevenbergenKlundertKlundertKlundert

Terneuzen Terneuzen Terneuzen

Middelburg Middelburg MiddelburgVlissingenVlissingenVlissingen

Botlek Botlek Botlek Botlek Botlek Botlek

DelftDelftDelft

Koudekerk Koudekerk Koudekerk Koudekerk Koudekerk Koudekerk aan den Rijn aan den Rijn aan den Rijn

Gouda Gouda Gouda

Gorinchem Gorinchem Gorinchem Vlaardingen Vlaardingen Vlaardingen Vlaardingen Vlaardingen Vlaardingen Vlaardingen Vlaardingen Vlaardingen

RotterdamRotterdamRotterdam

De Meern De Meern De Meern

Arnhem Arnhem Arnhem

Nijmegen Nijmegen Nijmegen

Oss Oss Oss

Uithoorn Uithoorn Uithoorn Weesp Weesp Weesp

Amsterdam Amsterdam Amsterdam

Hoorn Hoorn Hoorn

Lelystad Lelystad Lelystad ZwolleZwolleZwolle

Deventer Deventer Deventer HengeloHengeloHengelo

Sneek Sneek Sneek

Groningen Groningen Groningen

Delfzijl Delfzijl Delfzijl

Farmsum Farmsum Farmsum

FRIESLANDFRIESLANDFRIESLAND

DRENTEDRENTEDRENTE

GRONINGENGRONINGENGRONINGEN

OVERIJSSELOVERIJSSELOVERIJSSEL

GELDERLANDGELDERLANDGELDERLAND

FLEVOLANDFLEVOLANDFLEVOLAND

NOORD -NOORD -NOORD -HOLLANDHOLLANDHOLLAND

ZUID - HOLLANDZUID - HOLLANDZUID - HOLLAND

UTRECHTUTRECHTUTRECHT

LIMBURGLIMBURGLIMBURG

NOORD - BRABANTNOORD - BRABANTNOORD - BRABANT

ZEELANDZEELANDZEELAND

LeeuwardenLeeuwardenLeeuwarden

BredaBredaBreda

Hoek v Holland Hoek v Holland Hoek v Holland Hoek v Holland Hoek v Holland Hoek v Holland

KerkradeKerkradeKerkrade

ZEELAND

ARKEMA Vlissingen B.V.- VlissingenBezoekadres: Europaweg Zuid 2, 4389 PD Ritthem

(Havennummer 9850, Vlissingen Oost).

Dow Benelux/ Styron- TerneuzenBezoekadres: Herbert H. Dowweg 5, 4542 NM Hoek.

Eastman Chemical B.V.- MiddelburgBezoekadres: Herculesweg 35, 4338 PL Middelburg.

ICL-IP Terneuzen B.V. - TerneuzenBezoekadres: Frankrijkweg 6, 4538 BJ Terneuzen.

Thermphos International B.V.- VlissingenBezoekadres: Haven 9890 Europaweg-Zuid 4, 4389 PD Vlissingen.

NOORD-HOLLAND

Chemtura AgroSolutions - AmsterdamBezoekadres: Ankerweg 18, 1041 AT Amsterdam.

Koppers Netherlands B.V. / Neville Chemical Europe B.V.Bezoekadres: Molenlaan 30, 1422 ZA Uithoorn.

Shell Technology Centre Amsterdam- AmsterdamBezoekadres: Grasweg 31, 1031 HW Amsterdam.

NOORD-BRABANT

AQUON- BredaBezoekadres: Korte Huifakkerstraat 6, 4815 PS Breda

AQUON- BoxtelBezoekadres: Bosscheweg 56, 5283WB Boxtel.

Basell Benelux bv- MoerdijkBezoekadres: Chemieweg 3, 4761 RV, Moerdijk.

Coatex Netherlands B.V.- MoerdijkBezoekadres: Middenweg 47a, 4782 PM Moerdijk.

Shell Nederland Chemie - locatie MoerdijkBezoekadres: Chemieweg 25, 4782 SJ Moerdijk.

GELDERLAND

Kemira Chemsolutions B.V.- TielBezoekadres: Papesteeg 91, 4006 WC Tiel.

UTRECHT

AkzoNobel - AmersfoortBezoekadres: Stationsstraat 77, 3811 MH Amersfoort.

BASF Nederland B.V.- De MeernBezoekadres: Strijkviertel 67, 3454 PK De Meern.

LIMBURG

Exxonmobil Chemical Films Europe Kerkrade B.V.Bezoekadres: Vestastraat 5, 6468 EX Kerkrade.

Umicore Nederland B.V.- PQ Corporation B.V.- LimburgBezoekadres: Ir. Rocourstraat 28, 6245 AD Eijsden.

OVERIJSSEL

AkzoNobel Functional Chemicals - DeventerBezoekadres: Zutphenseweg 10, 7418 AJ Deventer.

AkzoNobel Chemicals - Hengelo Bezoekadres: Boortorenweg 27, 7554 RS Hengelo.

DSM Resins Zwolle - Zwolle Bezoekadres: Ceintuurbaan 5, 8023 AW Zwolle.

Elementis Specialties Netherlands B.V.- DeldenBezoekadres: Langestraat 167, 7491 AE Delden.

Waterschap Regge en Dinkel- AlmeloBezoekadres: Kooikersweg, 7609 PZ Almelo.

GRONINGEN

Chemie Park Delfzijl Bezoekadres: Oosterhorn 4, 9936 EA Farmsum.

DOW Benelux B.V. SBH plant - DelfzijlBezoekadres: Valgenweg 7, 9936 HV Farmsum / Delfzijl.

DOW Benelux B.V. MDI plant - Delfzijl Bezoekadres: Heemskesweg 45, 9936 HE Farmsum / Delfzijl.

ESD-SIC- Farmsum Bezoekadres: Kloosterlaan 11-13, 9936 TE Farmsum.

Kisuma Chemicals B.V.- Veendam Bezoekadres: Billitonweg 7, 9641 KZ Veendam.

Nedmag Industries Mining & Manufacturing B.V.- Veendam Bezoekadres: Billitonweg 1, 9641 KZ Veendam.

Waterlaboratorium Noord (WLN)- Glimmen/ GroningenBezoekadres: Rijkstraatweg 85, 9756 AD Glimmen.

Zeolyst C.V.- DelfzijlBezoekadres: Oosterhorn 36, 9936 HD Delfzijl.

FRIESLAND

Vitens- LeeuwardenBezoekadres: Snekertrekweg 61,

8912 AA Leeuwarden

ZUID-HOLLAND

AQUON - Rotterdam en LeidenBezoekadressen:

Locatie Rotterdam: Bonn en Meeswerf 205, 3087 EH Rotterdam.

Locatie Leiden: Voorschoterweg 16, 2324 AB Leiden.

CRODA Nederland B.V. - GoudaBezoekadres: Buurtje 1, 2802 BE Gouda.

DSM Resins- Hoek van Holland Bezoekadres: Slachthuisweg 30, 3151 XN Hoek van Holland.

Kemira Watersolutions B.V.- Rotterdam BotlekBezoekadres: Botlekweg 175, havennummer 4501,

3197 KA Botlek Rotterdam

Huntsman Holland- Rotterdam-BotlekBezoekadres: Merseyweg 10,

3197 KG Botlek-Rotterdam havennummer 5210.

Latexfalt B.V.- Kouderkerk aan den RijnBezoekadres: Hoogewaard 183, 2396 AP

Koudekerk aan den Rijn.

Lyondell Bayer Manufacturing- MaasvlakteBezoekadres: Australiëweg 7, Havennummer 8217,

3199 KB, Maasvlakte.

Momentive Specialty Chemicals B.V.- Pernis Bezoekadres: Vondelingenweg 601, 3196 KK Rotterdam.

Purac Biochem- GorinchemBezoekadres: Arkelsedijk 46, 4206 AC Gorinchem.

Shell Nederland Chemie- locatie Pernis Bezoekadres: Vondelingenweg 601, 3196 KK Hoogvliet.

Shin-Etsu PVC B.V.- locatie PernisBezoekadres: Welplaatweg 12, 3197 KS Rotterdam.

TNO- RijswijkBezoekadres: Lange Kleiweg 137, 2288 GJ Rijswijk.

13

UTRECHT

AkzoNobel - AmersfoortBezoekadres: Stationsstraat 77, 3811 MH Amersfoort.Wat doen we? AkzoNobel Industrial Chemicals produceert en verhandelt zout en energie, chlooralkali producten en derivaten zoals mono-chloorazijnzuur (MCA) en metaalzouten. De producten zijn onmisbaar in het dagelijks leven en worden gebruikt bij het ma-ken van onder andere auto-onderdelen, glas, plastic, genees- en ontsmettingsmiddelen en textiel. AkzoNobel Functional Chemicals is een vooraanstaande interna-tionale producent van chemische tussenproducten, performance chemicals en consumenten producten. Ethyleen amines, chela-ten, cellulosespecialiteiten, zoutspecialiteiten, zwavelproducten en polisul� den zijn slechts enkele van de chemicaliën die we produceren. U vindt ze terug in vele alledaagse producten zoals wasmiddelen, cosmetica, verf, plastic, farmaceutische producten, electronica en voeding. Beschrijving activiteiten: kinderlab.Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: minimumleeftijd is 6 jaar.Contactgegevens: T: 0334676564 / E: communication@akzonobel.com Website: www.akzonobel.com/ic

BASF Nederland B.V. De MeernBezoekadres: Strijkviertel 67, 3454 PK De Meern.Wat doen we?BASF maakt grondsto� en of half-fabricaten die op hun beurt weer gebruikt worden in de produc-ten van onze klanten. Op onze vestiging in De Meern ontwik-kelen, produceren en verkopen wij katalysatoren. Een katalysator zorgt ervoor dat een reactie tot stand komt of juist voorkomen wordt. Zo´n 80% van alle producten waarmee we dagelijks te maken hebben zijn gemaakt met behulp van een katalysator.Beschrijving activiteiten: U maakt kennis met de activiteiten binnen ons chemische be-drijf; van productontwikkeling tot productie van een eindpro-duct. Na een bezoek aan het laboratorium en de proe� abriek wordt u een korte � lm getoond. Deze � lm geeft inzicht in wat er allemaal komt kijken om een katalysator te maken. Na een kop ko¡ e met een lekkernij erbij staat een deskundige BASF’er klaar voor een rondleiding over de productielocatie. Tijdens de rondleiding worden u een paar vragen gesteld. Onder de beste antwoorden worden leuke attenties verloot. Aan de kleintjes is uiteraard ook gedacht in de vorm van speelvermaak.Openingstijden: 10:00 - 15:00 uur. Laatste rondleiding start om 14.30 uur.Vooraanmelding: niet verplicht, maar garandeert wel een vlotte toegang.Leeftijdsgrens: n.v.t.Contactgegevens: T: 030-6669375.Website: www.basf.nl

NOORD-HOLLAND

Chemtura AgroSolutions AmsterdamBezoekadres: Ankerweg 18, 1041 AT Amsterdam.Wat doen we?Chemtura AgroSolutions produceert gewasbeschermingsmidde-len en � jnchemicaliën. Wij zorgen zelf voor de eindverpakking en maken deze geschikt voor de eindgebruiker. Tevens verpakken wij aangeleverd product voor de kleinverbruiker.Beschrijving activiteiten: Wij laten u onder andere zien hoe onze producten worden ge-maakt en hoe analyses worden uitgevoerd. Bezoekers (zowel jong als oud) kunnen op het lab diverse proe¦ es doen. Er is kinderop-vang, waarbij de kleintjes worden vermaakt met o.a. schminken en er is een springkussen.Openingstijden: 10:00 - 16:00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: n.v.t.Contactgegevens: n.v.t. Website: www.chemtura.com

Koppers Netherlands B.V. Neville Chemical Europe B.V. UithoornBezoekadres: Molenlaan 30, 1422 ZA Uithoorn.Wat doen we?Koppers Netherlands destilleert uit teer grondsto� en voor andere bedrijven. Neville Chemical Europe BV produceert koolwater-stofharsen.Beschrijving activiteiten: Rondleiding, demonstraties, proeª a-boratorium, kinderprogramma.Openingstijden: 10.00 - 14.00 uur (er zijn 2 rondes van de rondleiding).Vooraanmelding: ja, via www.dagvandechemieuithoorn.nl, ver-volgens wordt uw toegangskaart thuisgestuurd.Leeftijdsgrens: vanaf 10 jaar.Contactgegevens: T: 0297545228 / E: p.glas@nevchem.nl Website: www.dagvandechemieuithoorn.nl

Shell Technology Centre AmsterdamBezoekadres: Grasweg 31, 1031 HW Amsterdam.Wat doen we?Op 21 mei organiseert Shell Technology Centre Amsterdam de Open Innovatie Dag. Shell werkt aan innovatieve technologische oplossingen om de wereld te voorzien in de steeds groter wor-dende behoefte aan energie.Beschrijving activiteiten: Tijdens de Open Innovatie Dag krijgen de bezoekers een indruk van de laboratoria, testhallen, en werkplaatsen in het Shell Tech-nology Centre Amsterdam. Er zijn diverse informatiestands, er worden demonstraties en lezingen gegeven en � lms vertoond. Voor kinderen wordt een speciaal programma georganiseerd, zo-als een kennisquiz en een kinderlab waar ze zelf proe¦ es kunnen doen. Openingstijden: Er zijn twee tijdsblokken: 9:30 - 12:00 en 13:00 - 16:00 uurVooraanmelding: Registratie op de website www.welkombijstca.nl is verplicht.Leeftijdsgrens: Toegang vanaf 6 jaar. De laboratoria en testhal-len zijn alleen toegankelijk voor volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar. Contactgegevens: T: 020-6302123 / E: communications-stca@shell.comWebsite: www.welkombijstca.nl

®

14

ZUID-HOLLAND

AQUON Rotterdam en LeidenBezoekadressen:Locatie Rotterdam: Bonn en Meeswerf 205, 3087 EH Rotterdam.Locatie Leiden: Voorschoterweg 16, 2324 AB Leiden.Wat doen we?AQUON is een instituut voor wateronderzoek en advies. U kunt bij ons terecht voor het gehele proces van monstername tot en met onderzoek en advisering. Kortom, AQUON is uw ideale partner voor watergerelateerd onderzoek en advisering over het natte milieu.Beschrijving activiteiten: Er worden rondleidingen verzorgd in kleine groepjes waarbij we laten zien hoe we de kwaliteit van oppervlaktewater, afvalwater en slib meten. Biologisch onderzoek van onder andere beek- en slootwater is daarvan een onderdeel. Openingstijden: 10.00 - 15.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: n.v.t.Contactgegevens: T: 0411-618555 / E: info@aquon.nl. Website: www.aquon.nl

CRODA Nederland B.V.GoudaBezoekadres: Buurtje 1, 2802 BE Gouda.Wat doen we?Croda in Gouda maakt van natuurlijke oliën en vetten hal� a-bricaten die terug te vinden zijn in allerlei eindproducten die we allemaal dagelijks gebruiken. Denk daarbij aan sportschoenen, auto’s, cosmetica, verf, smeermiddelen en nog veel meer.Beschrijving activiteiten: Open dag: rondwandeling op ons bedrijfsterrein langs diverse stands met proces- en productin-formatie en langs procesinstallaties, een centrale controle kamer, (BHV) Bedrijfshulp-verleningsdemonstratie en -informatie, proe� es en informatie op ons laboratorium, historische tentoon-stelling, opleidingsinformatie, computersimulaties, etc. Maar …. kom vooral zelf kijken wat voor bedrijf Croda is!Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: tot en met 14 jaar onder begeleiding.Contactgegevens: T: 0182- 54 22 95 E: trudy.van.diest@croda.com.Website: www.croda.com

DSM RESINS Hoek van Holland Bezoekadres: Slachthuisweg 30, 3151 XN Hoek van Holland.Wat doen we?Hoek van Holland Coating Resins is een wereldwijde, klantge-richte leider in speciale harsen. DSM Functional Materials is een producent van hoogwaardige UV uithardende coatings. Beschrijving activiteiten: U kunt onze bedrijfs¥ lm “van grond-stof tot hars” bekijken. Aan de hand van allerlei materialen zul-len we u tonen waar onze DSM producten in verwerkt worden, zodat u kunt zien wat DSM ook voor u betekent. Vervolgens kunt u ons proefbedrijf, en de fabrieken van Hoek van Holland Coating Resins en DSM Functional Materials bezoeken. Dit gaat via een vastgestelde route. Langs de route staan onze medewer-kers voor u klaar om u iets te vertellen over ons bedrijf. Ook de bedrijfsbrandweer zal zich presenteren, waarbij de jeugd deel kan nemen aan een brandweerspel.Openingstijden: 10.00-16.00 uur.Vooraanmelding: via HvH.Opendag-2011@dsm.com o.v.v. naam, adres en leeftijd. Leeftijdsgrens: 12 jaar en ouder. Contactgegevens: T: 0714-315 555.E: HvH.Opendag-2011@dsm.com. Website: www.dsmnederland.nl

Huntsman HollandRotterdam-BotlekBezoekadres: Merseyweg 10 3197 KG Botlek-Rotterdam, havennummer 5210 Wat doen we?Tijdens de Dag van de Chemie laat Huntsman vol trots zien hoe we iedere dag veilig werken aan innoverende, duurzame oplossin-gen met polyurethaan. Samen met Air Liquide, Evides , Invista Lucite, Plant One en Tebodin zorgen we voor de juiste chemie. Dus, welkom! Zie de chemie. Kom kijken waar en hoe we wer-ken. Kom en ontdek!Beschrijving activiteiten: Centraal plein ingericht met (expo)tenten, catering en een professionele kinderopvang. Een inspire-rend programma neemt je vervolgens mee op reis -letterlijk per bus over de plant- door de wereld van de chemie en industrie. Komt dat zien: • Experimenten op het chemieplein • 50 jaar samenwerking op havennummer 5210 • De processen en fabrieken van dichtbij• De kidscorner • De chemieoplossingen in ons bestaan. Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur.Vooraanmelding: ja, via www.huntsman.nl/ziedechemie. Leeftijdsgrens: Chemieplein: alle leeftijden met professionele kinderopvang voor kinderen onder 10 jaar. Rondleidingen fa-brieksterrein vanaf 10 jaar. Onder 18 jaar begeleiding van een meerderjarige.Contactgegevens: T: 0181 29 3004 E: ziedechemie@huntsman.com.Website: www.ziedechemie.nl

Kemira Watersolutions B.V.Rotterdam-BotlekBezoekadres: Botlekweg 175, 3197 KA Botlek Rotterdam, havennummer 4501.Wat doen we?Kemira is een internationaal chemieconcern met voornamelijk klanten werkzaam met toepassingen in de water industrie. Voor Kemira is water de bron van leven en groei.Beschrijving activiteiten: Rondleidingen over het terrein , kinderspelletjes, brandweerspel-letjes kinderen, diverse demonstraties en diverse attracties.Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: alle leeftijden, rondleidingen vanaf 6 jaar o.b.v. een volwassene.Contactgegevens: T: 0181-295800.Website: www.kemira.com

Latexfalt B.V.- Kouderkerk aan den RijnBezoekadres: Hoogewaard 183, 2396 AP Koudekerk aan den Rijn.Wat doen we?LATEXFALT B.V. ontwikkelt, produceert, verkoopt, appliceert en distribueert bindmiddelen voor de bouw, wegenbouw en in-dustriële toepassingen.Beschrijving activiteiten: Wij laten u zien waar Latexfalt zich mee bezighoudt. In het labo-ratorium zult u, onder begeleiding, zelf proe� es kunnen doen en op ons terrein zullen demonstraties worden gehouden. Tijdens deze dag, die samenvalt met het internationale Year of Chemis-try, zal Latexfalt haar productie-uitbreiding o± cieel en feestelijk openen!Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur.Vooraanmelding: ja noodzakelijk, via onderstaande gegevens.Leeftijdsgrens: vanaf 5 jaar.Contactgegevens: T: 071-341 91 08 / E: info@latexfalt.com.Website: www.latexfalt.com

15

ZUID-HOLLAND

Lyondell Bayer ManufacturingMaasvlakte VOFBezoekadres: Australiëweg 7, Havennummer 8217, 3199 KB, Maasvlakte. Wat doen we?LyondellBasell is een wereldwijd chemisch bedrijf. Onze produc-ten vormen de basis voor talloze producten die je dagelijks ge-bruikt, zoals verpakkingen voor verse voedingsmiddelen, bouw-materialen en auto-onderdelen. In Nederland hebben we drie productielocaties, waaronder de Maasvlakte. Beschrijving activiteiten: Tijdens de open dag worden er rond-leidingen georganiseerd naar de fabriek, de controlekamer en het laboratorium. Daarnaast maak je kennis met de verschillende disciplines die werkzaam zijn op de fabriek. Voor de kinderen is er een kinderhoek. Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur.Vooraanmelding: ja, via opendagmaasvlakte@lyondellbasell.com Leeftijdsgrens: onder 12 jaar begeleiding van een meerderjarige.Contactgegevens: opendagmaasvlakte@lyondellbasell.comWebsite: www.lyondellbasell.com/maasvlakte

Momentive Specialty Chemicals B.V.- Pernis Bezoekadres: Vondelingenweg 601, 3196 KK – Rotterdam.Wat doen we?Momentive maakt op basis van olieproducten onder andere epoxyharsen. Hieruit kunnen coatings (verf ) worden gemaakt, maar ook sportartikelen en printplaten voor bijvoorbeeld com-puters. Beschrijving activiteiten: Open dag: rondleiding door het la-boratorium (research lab), de werkplaats en de controlekamer. Daarnaast is er ook een feesttent met demo’s hap/snap en diverse stands met uitleg en leuke gadgets.Openingstijden: 09.00 tot 17.00 uur.Vooraanmelding: ja, via inschrijvingsformulier op de Shell web-site: www.shell.nl/pernis, kiest u hierbij het programma van Mo-mentive Specialty Chemicals.Leeftijdsgrens: minimum leeftijd 6 jaar. Tot en met 16 jaar on-der begeleiding van een volwassene.Contactgegevens: Gonnie Paas, tel. 010-2952101.Website: www.momentive.com

Purac Biochem- GorinchemBezoekadres: Arkelsedijk 46, 4206 AC Gorinchem.Wat doen we?Purac heeft ruim 80 jaar ervaring in de ontwikkeling, productie en het vermarkten van producten op basis van natuurlijk melk-zuur. De focus ligt hierbij op natuurlijke voedselconservering en natuurlijke bouwstenen voor chemicaliën.Beschrijving activiteiten: georganiseerde rondleidingen.Openingstijden: 09.00 – 13.00 uur.Vooraanmelding: ja, via onderstaande contactgegevens.Leeftijdsgrens: minimumleeftijd is 12 jaar.Contactgegevens: E: pnl@purac.com.Website: www.purac.com

Shell Nederland Chemielocatie Pernis Bezoekadres: Vondelingenweg 601, 3196 KK Hoogvliet.Wat doen we?Shell Pernis vervaardigt zeer uiteenlopende basischemicalien die olie als basis hebben, te denken valt aan grondsto� en voor (isola-tieschuim, meubels, verf, inkt, medicijnen, cosmetica). Beschrijving activiteiten: Open dag, rondrit over het terrein, proe¡ aboratorium, bezoek controlekamers Shell, Shin-Etsu en Momentive en aannemersbraderie. Openingstijden: 09.15 – 17.30 uur.Vooraanmelding: ja, via inschrijvingsformulier op de website.Leeftijdsgrens: minimum leeftijd 6 jaar. Tot en met 16 jaar on-der begeleiding van een volwassene.Contactgegevens: T: 0800 0238044 / E: infopernismoerdijk@shell.com Website: www.shell.nl/pernis

Shin-Etsu PVC B.V.locatie PernisBezoekadres: Vondelingenweg 601, 3196 KK Rotterdam.Wat doen we?Shin-Etsu is ‘s werelds grootste PVC-producent. In Nederland vindt de productie plaats op twee locaties: Botlek & Pernis. Het commerciële hart zetelt in Hilversum. Onze afnemers verwerken onze PVC in leidingsystemen, raamkozijnen, vloerbedekking, kabels en een groot aantal andere producten.Beschrijving activiteiten: Op het bedrijvenpark ontvangen wij u bij het laboratorium, waar onze bedrijven zich presenteren in de vorm van een braderie. Hier zijn ook activiteiten voor de kinderen. Neem ook zeker een kijkje in het lab zelf, daar zijn spannende proeven gaande! Na ongeveer 1 uur gaat u naar de touringcar, deze neemt u mee naar onze PVC-plant en laat on-derweg het bedrijvenpark zien.Openingstijden: 9.45 – 17.30 uur (de tijden van de rondleidin-gen staan aangegeven op de website).Vooraanmelding: ja, via www.shell.nl/pernis. Kiest u hierbij het programma van Shin-Etsu PVC plant. Leeftijdsgrens: kinderen vanaf 6 jaar onder begeleiding.Contactgegevens: T: 010-4389719. Website: www.shinetsu.nl.

TNO- RijswijkBezoekadres: Lange Kleiweg 137, 2288 GJ Rijswijk.Wat doen we?TNO verbindt mensen en kennis om innovaties te creëren die de concurrentiekracht van bedrijven en het welzijn van de samenle-ving duurzaam versterken.Beschrijving activiteiten: Verschillende demonstraties en op-stellingen, rondleidingen door het gebouw en langs laboratoria, workshops, lezingen, tentoonstellingen, kinderactiviteiten en verschillende informatieve stands.Openingstijden: 11.00 -15.00 uur.Vooraanmelding: ja, via www.tno.nl/dagvandechemieLeeftijdsgrens: n.v.t.Contactgegevens: T: 088-866000 / E: karin.brug@tno.nlWebsite: www.tno.nl/dagvandechemie

NOORD-BRABANT

Basell Benelux B.V. MoerdijkBezoekadres: Chemieweg 3, 4761 RV, Moerdijk.Wat doen we? LyondellBasell is een wereldwijd chemisch bedrijf. In Nederland hebben we drie productielocaties, waaronder in Moerdijk met twee fabrieken die polymeren produceren. De polymeren wor-den gebruikt in producten zoals autobumpers, dakbedekking maar ook in waterleidingen en koelinstallaties. Beschrijving activiteiten: Tijdens de open dag worden er rond-leidingen georganiseerd naar de fabriek, de controlekamer en het laboratorium. Daarnaast maak je kennis met de verschillende disciplines die werkzaam zijn op de fabriek. Voor de kinderen wordt een kinderhoek ingericht.Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur.Vooraanmelding: ja, via opendagmoerdijk@lyondellbasell.comLeeftijdsgrens: onder 12 jaar begeleiding van een meerderjarige.Contactgegevens: E: opendagmoerdijk@lyondellbasell.comWebsite: www.lyondellbasell.com/moerdijk

Coatex Netherlands B.V.MoerdijkBezoekadres: Middenweg 47a, 4782 PM Moerdijk.Wat doen we? Coatex zorgt voor de productie van dispergeermiddelen. Beschrijving activiteiten: Rondleiding en demonstraties in het laboratorium.Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur.Vooraanmelding: ja, via onderstaand e-mailadres. Leeftijdsgrens: minimumleeftijd is 14 jaar.Contactgegevens: E: opendag.coatexbv@coatex.nl Website: www.coatex.com

17

NOORD-BRABANT

AQUON Breda enBoxtelBezoekadres: Breda: Korte Huifakkerstraat 6, 4815 PS Breda. Boxtel: Bosscheweg 56, 5283 WB Boxtel.Wat doen we? AQUON is een instituut voor wateronderzoek en advies. U kunt bij ons terecht voor het gehele proces van mon-stername tot en met onderzoek en advisering. Kortom, AQUON is uw ideale partner voor watergerelateerd onderzoek en advise-ring over het natte milieu.Beschrijving activiteiten: Er worden rondleidingen verzorgd in kleine groepjes waarbij we laten zien hoe we de kwaliteit van op-pervlaktewater, afvalwater en slib meten. Biologisch onderzoek van onder andere beek- en slootwater is daarvan een onderdeel. Openingstijden: 10.00 - 15.00 uur.Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: n.v.t.Contactgegevens: T: 0411-618555 / E: info@aquon.nl Website: www.aquon.nl

Shell Nederland Chemielocatie MoerdijkBezoekadres: Chemieweg 25, 4782 SJ Moerdijk.Wat doen we? Shell Moerdijk maakt bulkchemicaliën waarvan andere bedrijven eindproducten maken (zoals CD-hoesjes, bum-pers, isolatie, matrassen en plastic bekertjes).Beschrijving activiteiten: Bedrijfs� lm tonen, tentoonstelling, rondrit over het terrein, bezoek controlekamer of Laboratorium (proe� es), bezoek brandweergarage en een braderie.Openingstijden: 08.00-17.00 uur.Vooraanmelding: ja, via inschrijvingsformulier op de website.Leeftijdsgrens: minimum leeftijd 6 jaar, t/m 16 jaar onder bege-leiding volwassene.Contactgegevens: T: 010-4314127 E: infopernismoerdijk@shell.com Website: www.shell.nl/moerdijk

ZEELAND

ARKEMA Vlissingen B.V.VlissingenBezoekadres: Europaweg Zuid 2, 4389 PD Ritthem (Havennummer 9850, Vlissingen Oost).Wat doen we? De grondsto£ en en producten van ARKEMA vinden hun toepassing in vrijwel alle industriële sectoren. Op de locatie in Vlissingen worden o.a. stabilisatoren (hulpstof bij de fabricage van kunststo£ en), DMAB (wordt gebruikt bij de elektronica industrie) en glascoating (bescherming van glas tegen krasvorming) geproduceerd.Beschrijving activiteiten: Op de dag van de Chemie verzorgen wij op ons bedrijf rondleidingen. Voor kinderen tot 12 jaar heb-ben wij in ons kantoor een aantal activiteiten zoals een knutsel-club voor de jongste kinderen en vanaf 6 jaar het kinderlabora-torium.Openingstijden: 10.00 - 12.00 uur: ochtendprogramma en van 13.30 - 15.30 uur: middagprogramma.Vooraanmelding: ja, via onderstaande e-mailadres.Leeftijdsgrens: De rondleidingen zijn toegankelijk vanaf 12 jaar.Contactgegevens: T: 0113 617 262 E: marjolein.eversdijk@arkema.comWebsite: www.arkema.com

Dow Benelux / StyronTerneuzenBezoekadres: Herbert H. Dowweg 5, 4542 NM Hoek.Wat doen we? Dow is een van de grootste chemiebedrijven ter wereld. Verschillende bedrijfsonder-delen van Dow voor specialistische chemicaliën, geavanceerde ma-terialen, landbouwwetenschappen en kunststo£ en zijn toonaange-vend binnen de industrie.Beschrijving activiteiten: Interactieve gallery walk die het pu-bliek laat kennismaken met het nieuwe Dow. Daarnaast een Quiz, site tours en een meet & greet met de klankbordgroep. Ook is er de mogelijkheid kennis the maken met Styron, een wereldleider in plastics, latex en rubber. Styron is ontstaan uit Dow, die in 2010 haar stryreenactiviteiten verkocht.Openingstijden: 10.00 -15.00 uur.Vooraanmelding: aanmelden via de website.Leeftijdsgrens: minimumleeftijd voor de site tour is 10 jaar. Boerderij is vrij toegankelijk.Contactgegevens: T: 0115-672700 / E: beneluxinfo@dow.comWebsite: www.dowbenelux.nl

Eastman Chemical B.V.MiddelburgBezoekadres: Herculesweg 35, 4338 PL Middelburg.Wat doen we? Eastman Chemical Middelburg B.V. produceert natuurlijke- en kunstharsen. Deze harsen worden geëxporteerd naar meer dan 70 landen en toegepast in de kleefsto£ en-, rub-ber- en kauwgomindustrie.Beschrijving activiteiten: De bezoekers krijgen een uitgebreide rondleiding over het terrein langs de diverse productie units en het ontwikkeling- en toepassingslaboratorium. Verder zijn er di-verse demonstraties en exposities te zien.Openingstijden: 09.30 - 16.00 uur.Vooraanmelding: ja, via onderstaand e-mailadres. Leeftijdsgrens: Minimum leeftijd 12 jaar. Jongeren van 12 tot en met 16 jaar worden alleen toegestaan op ons terrein onder begeleiding van een volwassene.Contactgegevens: T: 0118-678203 / E: opendag@eastman.comWebsite: www.eastman.com

ICL-IP Terneuzen B.V. TerneuzenBezoekadres: Frankrijkweg 6, 4538 BJ Terneuzen.Wat doen we? ICL-IP Terneuzen is producent van een breed scala chemische producten met broom en fosfor als basis. Ver-der leveren we elementair broom aan diverse klanten in Europa. Onze producten vind je bijvoorbeeld in brandvertragende mid-delen, life science en farmaceutische producten. Beschrijving activiteiten: Rondleiding, demonstratie en ten-toonstelling.Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur.Vooraanmelding: via onderstaande website.Leeftijdsgrens: minimumleeftijd is 12 jaar.Contactgegevens: T: 0115 – 689000.Website: www.iclip-terneuzen.nl

Thermphos International B.V.VlissingenBezoekadres: Haven 9890 Europaweg-Zuid 4, 4389 PD Vlis-singen.Wat doen we? © ermphos International B.V. maakt fosfor en verschillende producten die fosfor bevatten zoals, fosforderiva-ten, fosforzuur, fosfaten en fosfonaten. Fosforproducten vind je terug in cola, tandpasta, meubels en vleeswaren. Beschrijving activiteiten: Tijdens de Dag van de Chemie kun je alles vinden wat je wilt weten over fosfor en © ermphos. Er is een informatiemarkt, een � lmzaal, een fosforwinkel om te weten te komen hoe je in het dagelijks leven met fosfor te maken hebt en een workshophoek waarin je spannende proe� es kunt doen die te maken hebben met chemie en uiteraard voorzien wij ie-dereen graag van koª e/thee en iets lekkers. Daarnaast is er een uitgebreide rondleiding over het terrein van © ermphos. Deze rondleiding kan slechts voor een deel van de bezoekers worden gegeven dus geef je snel op via www.thermphosvlissingen.nl.Openingstijden: 9.30 - 12.30: ochtendprogramma en van 13.30 - 16.30 uur: middagprogrammaVooraanmelding: ja via www.thermphosvlissingen.nl Leeftijdsgrens: minimumleeftijd is 12 jaar. Jongeren van 12 tot en met 16 jaar worden alleen toegestaan op ons terrein onder begeleiding van een volwassene.Contactgegevens: T: 0113-689500 E: dagvandechemie@thermphos.com Website: www.thermphosvlissingen.nl

LIMBURG

Exxonmobil Chemical Films Europe Kerkrade B.V.Bezoekadres: Vestastraat 5, 6468 EX Kerkrade. Wat doen we? ExxonMobil Chemical Films Europe Kerkrade B.V. produceert en verkoopt verpakkingsfolie. De folie wordt gebruikt voor het verpakken van diverse voedingsproducten (biscuits, chips en snoep), maar ook voor non-food toepassin-gen zoals reinigingsmiddelen, zeep en papier, en voor etiketten (drank, reinigingsmiddelen, toiletartikelen - ¬ essen en doosjes in een groot aantal vormen). Beschrijving activiteiten: Open dag met rondleiding en kinder-programma.Openingstijden: 10.00 - 17.00 uur.Vooraanmelding: ja, via onderstaand e-mailadres.Leeftijdsgrens: vanaf 8 jaar.Contactgegevens: E: kerkrade.� lms@exxonmobil.com Website: www.exxonmobil.nl / www.exxonmobil.com

Umicore Nederland B.V. PQ Corporation B.V.LimburgBezoekadres: Ir. Rocourstraat 28, 6245 AD Eijsden.Wat doen we? Umicore Nederland B.V. is een productiebedrijf in o.a. zincoxyde en veevoeder. PQ Corporation B.V. is een pro-ductiebedrijf in o.a. silicaten en zeolieten.Beschrijving activiteiten: Tijdens de Open Dag zijn er rond-leidingen in de fabrieken (processen) en magazijnen (laad/losplaats). Voor kinderen vanaf 4 jaar is er kinderopvang/kin-derhoek met van alles te zien en te beleven. De rondleidingen eindigen in de kantine waar er een hapje en drankje voor u klaar staat. Wij verzoeken u bedekkende kleding (armen en benen), stevig en gesloten schoeisel te dragen. Openingstijden: 10:00 – 16:00 uur (laatste rondleiding start om 15:00 uur).Vooraanmelding: n.v.t.Leeftijdsgrens: minimumleeftijd is 8 jaar. Tot 16 jaar onder be-geleiding van een volwassene.Contactgegevens: T: 043 4099261 E: harald.habets@umicore.com of T: 043 4099484 / E: suzanne.born@pqcorp.comWebsite: www.umicore.com / www.pqcorp.com

De Zeeuwse zeehavens vormen dé verbinding met alle

continenten. Zij garanderen een snelle goederenstroom

dankzij hun goede toegankelijkheid, hun ligging aan diep

zeewater en hun prima voorzieningen. De twee moderne

havens zijn strategisch gelegen tussen Rotterdam en

Antwerpen, aan de monding van de Westerschelde. Samen

met een uitgebreid fi levrij netwerk van auto-, spoor- en

waterwegen garandeert dit uitstekende verbindingen met

het achterland. Kenmerkend is de klantvriendelijkheid, de

oplossingen op maat en de grote verscheidenheid aan

mogelijkheden voor logistieke en industriële bedrijvigheid.

Havenauto riteit Zeeland Seaports helpt al deze voordelen in

stand te houden.

1102

65

driven by dedication

schelpenpad 2 postbus 132 4530 AC terneuzenport@zeelandseaports.com www.zeelandseaports.comt 0031 (0)115 647400 f 0031 (0)115 647500

MAATWERK MAAKT HET VERSCHIL

Feiten & cijfers

ca. 1,300 bedrijven (96 % < 250 employees)

Werkgelegenheid: 66.000 Kenniswerkers:

15.000

Toegevoegde waarde: € 13 Miljard (3% BBP)

Omzet: € 50 Miljard (‘08) € 38 Miljard (’09)

Bijdrage aan NL export: 17%

R&D investeringen: € 1.4 Miljard

19

Wat heb je nodig?2 stukjes melkchocolade2 stukjes pure chocoladeHeet water uit de kraan

2 theeglazen2 theelepels

WeetjeCacaopoeder zorgt voor de kleur van de chocolade. Doordat er in melkchocolade

minder cacaopoeder zit dan in pure chocolade is het lichter van kleur. In witte chocolade zit wel cacaoboter, maar geen

cacaopoeder. Daarom is het wit.

•Neem in één hand

een stuk pure chocolade en in de andere melkchocolade.

•Knijp je handen dicht. Welke smelt het eerst?

•Doe in één theeglas een stukje pure en in een ander een stukje melkchocolade.

•Vul de glazen voorzichtig met heet water uit de kraan.

•Roer met de theelepels tot de chocolade is opgelost.

•Wat zie je bij het afkoelen?chocolade zit wel cacaoboter, maar geen

cacaopoeder. Daarom is het wit.

Wat gebeurt er?De melkchocolade smelt eerder dan de pure

chocolade. In pure chocolade zit cacaopoeder en cacaoboter. Aan melkchocolade zijn ook

nog melkvetten en melksuikers toegevoegd. De melkvetten smelten eerder dan de cacaoboter.

Daarom smelt de melkchocolade als eerste.Als je de chocolade smelt in het hete water, zie je bij het afkoelen twee lagen. De cacaoboter

en het melkvet drijven op het water. De cacaopoeder en de melksuikers lossen op in het

water.

Wat kun je nog meer onderzoeken?Smelt witte chocolade eerder dan

melkchocolade?

Chocola smeltenchocolade is het lichter van kleur. In witte chocolade zit wel cacaoboter, maar geen

Wat heb je nodig?Zeewater (als je dat niet hebt: zout)

WaterWaspoederKoffiefilter

Koffiefilterhouder2 glazen

2 eetlepels2 rietjes

Een vriendje of vriendinnetje

Wat gebeurt er?Met zeewater kun je minder goed schuim maken dan met kraanwater. Om schuim te maken moeten er zeepmoleculen tussen de watermoleculen zitten. In zeewater zit zout. Er zitten daarom zoutmoleculen tussen de watermoleculen en er passen minder zeepmoleculen bij. Als je de zeep oplost, merk je ook dat dit moeilijker gaat in zeewater. Kleding wordt daarom minder goed schoon als je deze in zout water wast.

•Zet de koffiefilter in de filterhouding

en filter het zeewater boven een van de glazen. Als je geen zeewater hebt, los je een

eetlepel zout op in een glas water. Dit hoef je niet te filteren.

•Vul het andere glas met kraanwater.•Doe in ieder glas een eetlepel waspoeder.

•Roer in de glazen tot alle waspoeder is opgelost.

•Zet in ieder glas een rietje.•Geef een glas aan je vriendje of

vriendinnetje en blaas een minuut lang door het rietje. Wie krijgt het meeste

schuim?

Schuim maken

Wat gebeurt er?

Met rodekoolsap kun je je geheime boodschap zichtbaar

maken. De kleurstof in rodekool is heel bijzonder: hij kan namelijk in meer kleuren voorkomen. De kleurstof is paarsblauw, maar in een zure vloeistof wordt de kleurstof rozerood. Zulke

kleurstoffen noemen we met een moeilijk woord indicatoren. Citroensap is zuur, daarom kleurt

het papier daar rozerood.

Wat kun je nog meer onderzoeken?Probeer of de proef ook werkt met melk, water

met zout erin opgelost, azijn of water met suiker erin opgelost. Als je melk gebruikt, moet

je je tekening strijken om je boodschap zichtbaar te maken.

Wat heb je nodig?400 gram rode kool

(fijn gesneden)500 ml water

CitroensapPenseelEetlepel

SchaaltjePan

Vergiet of zeefVel stevig wit papier

PlantenspuitVolwassenePlantenspuitVolwassene

•Vraag een volwassene

om hulp bij het maken van het rodekoolsap. Doe de rodekool met het water in de pan en zet hem op het fornuis. Wacht tot de rodekool kookt en zet het vuur uit.

Laat de rodekool afkoelen. Giet de rodekool af en bewaar het

kookvocht in de plantenspuit.•Doe 2 eetlepels citroensap in een schaaltje

en doop je penseel erin.•Teken of schrijf een geheime boodschap

op het witte papier met het citroensap.•Wacht tot het citroensap is opgedroogd.

Spuit het rodekoolsap op het papier.•Kijk wat er gebeurt.

Wat gebeurt er?

Als je het bellenblaasraampje uit het zeepsop haalt, zie je een

vliesje. Dit vliesje wordt gemaakt door de oppervlaktespanning. Water heeft

oppervlaktespanning, dat betekent dat de watermoleculen elkaar heel goed vasthouden. Als je tegen het vliesje blaast, rekt het vliesje

uit en vormt het een bel. Met alleen water kun je geen bellen blazen. Als je zeep toevoegt aan het water kun je het vliesje ‘uitrekken’.

Maar met teveel zeep kun je ook geen goede bellen blazen. Wat de beste bellenblaas is, hangt van veel dingen af: het merk

afwasmiddel, de vochtigheid van de lucht en de kwaliteit van het water.

Wat heb je nodig?Water

Afwasmiddel3 bekers

3 eetlepelsBellenblaasraampje

•Vul 3 bekers voor

de helft met water.•Doe in beker 1 een halve eetlepel

afwasmiddel. Roer goed. •Doe in beker 2 een hele eetlepel

afwasmiddel. Roer goed.•Doe 2 eetlepels afwasmiddel in

beker 3. Roer goed. •Probeer alle 3 de soorten

bellenblaas. •Welke geeft de beste

bellen?

BellenblazenGeheime boodschap

Meer informatie over proeven zie: www.expeditionchemistry.nl