LimburgMiningreportage

2

2

3

In vergelijking met de ons omrin-gende mijnbekkens zijn de Kem-pense steenkoolafzettingen laat ontdekt, in de nacht van 1 op 2 augustus 1901 te As. Pas in 1917, wanneer de meeste oude Waal-se mijnbekkens reeds over hun hoogtepunt heen waren, komt in Winterslag de eerste Limburgse steenkoolproductie op gang.De redenen voor deze late ontwik-keling zijn velerlei: de geologis-che voorkennis van mogelijke ko-lenafzettingen onder de Kempen dateren wel van omstreeks 1875, maar er was tot de eeuwwisseling geen economische nood aan nieu-we steenkoolmijnen en derhalve geen interesse voor dure proef-boringen. Vanaf 1895 verandert de vraag naar steenkool, vooral naar de schaars wordende jonge vette cokeskolen voor de toen sterk uit-breidende ijzer- en staalnijverheid. Het aanboren van precies deze cokeskolen te As (in 1901) bracht begin deze eeuw een ware ‘ko-lenrush’ op gang in Vlaanderens grootste natuur-gebied.Andere vertragingsfactoren waren van politieke aard - het nieuwe bekken ‘nationaliseren of niet ? - en van technische aard. Bedekt onder minstens 550 meter onsta-biele (watervoerende) deklagen konden de kolen enkel via de toen experimentele schachtbevriezings-methode bereikt worden. Deze zeer dure schachtafdiepingen noopten tot het verlenen van zeer grote concessies (van 30 tot 50 km!) die uiteindelijk tot het ontstaan leidden van slechts 7 mijnmaatschappijen en slechts evenveel mijnzetels die vanaf 1907 tot eind de jaren 1930 uitgebouwd werden.

4

4

Op Winterslag (1917) na, waar de gevaarlijke drijfzandlagen vlak boven de kolenafzettingen niet voorkwamen, konden de andere mijnmaatschappijen die ook in 1907 gesticht waren hun kolenproduktie pas na de oorlog op gang brengen: Beringen (1922), Eisden (1923), Waterschei (1924), Zwartberg (1925), Zolder (1930). De mijn van Houthalen, die in 1923 gesticht werd, zal pas in 1938-1939 in productie gaan.

5

5

6

Doordat de steenkolenafzettingen zich uitstrekten onder een praktisch onbewoond heidegebied (zonder enige infra-structuur) dienden de mijnmaatschappijen in zowat alles zelf te voorzien (transport, elektriciteit, constructiewerkplaats-en, ... ). Grootste probleem was evenwel het aantrekken van de noodzakelijke duizenden mijnwerkers uit andere streken. Als lokmiddel in bindmiddel hiertoe bouwde elke maatschappij rond de mijnzetel tussen de 1.000 a 2.000 woningen in (naar de vorm) grote en aantrekkelijke tuinwijken.

7

7

8

8

Op die manier ontstonden er midden de heide, los van de kleine verspreide dorpskernen, zeven ‘industriele eilanden’, ‘Company towns’ met tot op vandaag gemakkelijk herkenbare woondorpen in een eigen stijl en met kleinstedelijke allures, uitgerust met allerhande so-ciale, culturele en recreatieve voorzieningen, tot dan ongezien in deze regio.

De hoogste tewerkstelling in de Kempische mijnen werd kort na de Tweede Wereldoorlog gehaald met meer dan 44.000 mijnwerkers. Het hoogste productiecijfer werd in het midden van de jaren vijftig bereikt.De internationale kolencrisis die in 1958 uitbrak door een massaal aanbod van goedkope petroleum op de markt, het einde van het stoomtijdperk en energiezuinigere hoogovens was van blijvende aard. De door de E.G.K.S. (Europese Gemeen-schap voor Kolen en Staal) opgelegde productiebeperkingen hadden in de Kempen ondermeer tot gevolg dat Hout-halen in 1964 fusioneerde met Zolder en dat ondanks hevig mijnwerkersverzet (waarbij zelfs twee doden en enkele zwaargewonden vielen) de meest modern uitgeruste mijn van Zwartberg twee jaar later gesloten werd.

Vanaf 1967 wordt de kolenproductie overgenomen door een fusiemaatschappij, de n.v. Kempische Steenkolenmijnen (K.S.), waarvan de exploitatieverliezen door de Staat bijge-past worden. Eisden, dat als volgende op de sluitingslijst stond, kroop door het oog van de naald door o.a. het politieke akkoord van Zwartberg om ‘geen verdere sluitingen uit te voeren zonder vervangende werkgelegenheid’ en door verbeterde productiviteitscijfers.

9

9

De oliecrisis van 1974 maakte dat het sluitingsscenario voor de Kempische mi-jnen afgevoerd werd.Pas in 1987 verwierf de overheid - na tal van plannen om op de stijgende ex-ploitatieverliezen te bezuinigen - via de Maatschappij voor de Nationale Sectoren de beslissingsmacht binnen de n.v. K.S. Eind 1986 had de overheid reeds een cri-sismanager in dienst genomen om de ko-lenverliezen tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen. Waterschei werd, als eerste in de rij, in september 1987 ges-loten. Met de sluiting van Zolder op 30 september 1992 werd de Limburgse mi-jnbouw definitief geschiedenis. In totaal werden in Limburg 441 miljoen ton steen-kool gewonnen, zijnde een hoeveelheid die te vergelijken valt met drie maal alle Limburgse terrils.Als gevolg van de inspanningen geleverd bij de sluitingsoperatie van de steenkoolm-ijnen, is er een aanzienlijk vermogen over-gebleven dan door de Vlaamse Regering, in overleg met de provinciale overheden en sociale partners, is ondergebracht in de Limburgse Reconversiemaatschappij en bestemd is voor "projecten ter onder-steuning van de reconversie in de provin-cie Limburg".

10

10

11

11

12

Het takenpakket van LRM is veel-vuldig. Op de eerste plaats beheert zij de mijnterreinen en het mijnge-bouwenpatrimonium en probeert samen met de gemeentebesturen te werken aan de herbestemming ervan.

Op de tweede plaats voert zij een dynamisch investeringsbeleid in ondernemingsgebonden projecten die de economische ontwikkeling van de provincie ondersteunen. Het gaat in dit verband zowel om bedri-jfsfinanciering als projectontwikke-ling.

Ten derde zorgt zij voor de uitvo-ering van de sociale, milieu-tech-nische verplichtingen die voort-spruiten uit de mijnsluiting.

Op sociaal gebied betekende de ontwikkeling van de mijnbouw in Limburg een totale ommekeer. De landelijke en katholieke bevolking werd voor het eerst geconfron-teerd met de moderne industriele wereld, met mijnwerkersvakbonden en - reeds voor de Tweede Werel-doorlog - met massale buitenland-se inwijking.

Vanaf 1945 werd aan het blijvend tekort aan mijnwerkers verholpen door via bilaterale akkoorden Itali-anen te recruteren voor de mijnsec-tor. Na de mijnramp in Marci-nelle (1956) werd hetzelfde scenario gevolgd om Spanjaarden, Grieken en vanaf de jaren 1960 Turken en Marokkanen aan te trekken. Deze immigratiegolf drukt nog steeds zijn stempel op de hedendaagse multiculturele samenleving in de mijn-streek.

De sluiting van de steenkoolmijnen stelde de regio voor de immense uitdaging om zich te herorienteren en een nieuw sociaal en econo-misch profiel op te bouwen. Op di-verse domeinen dienden strategis-che keuzes gemaakt te worden en actieplannen opgestart te worden.

13

13

14

14

15

15

16

16

Het toekennen van een nieuwe functie aan de waarde-volle mijngebouwen is hiervan een belangrijk onderdeel. Het mijnpatrimonium is niet alleen een veruiterlijking van een ooit zeer belangrijke economische sector van ons land. Het is tevens een patrimonium met een belangrijke stedenbouwkundige, architecturale en cultuurhistorische waarde dat men tracht te bewaren voor de toekomstige generaties door de gebouwen diverse verschillende bestemmingen te geven die toelaten het erfgoed te be-waren en de restaureren terwijl het tegelijkertijd een toe-gevoegde waarde krijgt. Voor elke mijnsite worden an-dere toekomstperspectieven vooropgesteld.

17

17

Beringen

Themapark Minepolis: een thema- en attractiepark rond mijnbouw en en-ergie met informatie, educatie en ontspanning. Minepolis wordt als een all weather-project uitgebouwd in de koolmijn van Beringen, de grootste industrieel-archeologische site van Vlaanderen, en is meteen ook het ee-rste volledig overdekte thema- en attractiepark in Europa.

Het park bestaat uit vier onderdelen: het Vlaams Mijnmuseum waar zowel het delven van de steenkool als het gemeenschapsleven in de mijnsites worden er voorgesteld, een overdekt kinderland, de multiculturele markt Kashbah met restaurants, winkels en souvenirshops en een attractiepark met een aantal themagerichte topattracties rond mijn-bouw: waarheidsge-trouwe evocaties en virtuele effecten plaatsen de bezoekers in het zware ondergrondse mijnwerkersleven door middel van motion simulators, wild-water-attracties, virtuele liften, Volgens de planning zal Minepolis zijn deuren openen in april 2003.

Als smaakmaker voor het volledige project is in september 2000 in ophaal-gebouw 1 een bezoekerscentrum ingericht waar toeristen een beeld krij-gen over het ver-leden, heden en de toekomst van de koolmijn.

18

18

19

19

20

Heusden-Zolder

Het Centrum Duurzaam Bouwen stelt zich tot taak om het totale bouwproces in een duurzame ecologische context te presenteren en de kennis ervan te verhogen bij professi-onelen en zelf(ver)bouwers. In een expositiecentrum presen-teren fabrikanten en alle relevan-te segmenten uit de bouwwereld zich permanent. Dit centrum wordt uitge-bouwd als een kenniscentrum in het vakgebied.

21

21

De werking zal dan ook pro-actief zijn: seminaries, congressen, thematentoonstellingen.Het Centrum Duurzaam Bouwen wordt uitgebouwd in de voormalige badzaal van de koolmijn van Zolder. Rond het cen-trum dient het mijnterrein ontwikkeld te worden als een bedrijvenpark voor ambachtelijke bedrijven in een themapark rond bouw en milieu. Jonge bedrijven kunnen zich ook tijdelijk vestigen in een bedrijvencentrum dat als onderdeel van het complex fungeert.

22

22

23

23

24

24

25

25

Houthalen-Helchteren

Het voormalig mijnterrein wordt uitgebouwd tot dienstenzone, bedrijventerrein en groene zone, met het oog op centrumver-sterking en de creatie van een fysieke verbinding tussen het bestaande industriepark Centrum-Zuid en het handelscentrum van Houthalen-Centrum. Het KS-gebouw (incl. de omliggende ter-reinen en het opleidingscentrum TIKB) zal de spil uitmaken van de dienstenzone. De groene zone wordt aangelegd tussen de elektriciteitscentrale en het bedrijventerrein.

26

26

Winterslag

Een belangrijk gedeelte van het mijnterrein van Winterslag is, in het kader van het Hermes-project, reeds ontwikkeld als bedri-jventerrein voor logistieke bedrijven, met een aantal internation-ale vestigingen, een containerterminal en Genk-Goederen, het snelst groeiende goederenvervoerstation van de NMBS in Belgie.

Voor het overige gedeelte van het mijnterrein wordt een meervoudige herbestemming nagestreefd, met woon- en cul-turele bestemmingen.

Voor een gedeelte van het voormalige mijnpatrimonium van Win-terslag worden volgende toeristische functies vooropgesteld: een informatiecentrum over verleden, heden en toekomst van het mi-jnpatrimonium als vertrekpunt van waaruit de site van Winterslag verkend kan worden. Hiervoor is het van belang dat de machi-negebouwen, de schachten en de tunnels toegankelijk blijven voor bezoekers en dat de visuele aansluiting tot de mijnterril en mijncity versterkt wordt. Daarnaast is er de uitbouw van een congresinfrastructuur omdat de mijngebouwen een unieke locatie vormen voor congressen, beurzen en culturele manifestaties.

27

27

28

28

29

29

30

30

Zwartberg

Het voormalig mijnterrein van Zwartberg kende vanaf het begin van de jaren 70 een nieuwe opflakkering door de vestiging van de Limburgse Zoo. De zoo groeide uit tot een bloeiende toeris-tische attractie. Door omstandigheden werden de vergunningen voor de zoo echter ingetrokken, hetgeen leidde tot sluiting. Om te voorkomen dat het gebied een verlaten terrein zou worden dat aanleiding zou geven tot vandalisme en andere negatieve evoluties heeft de stad Genk beslist om het terrein en de daar-bij behorende infrastructuren aan te kopen om, in samenwerking met een prive-investeerder, een toeristisch-recreatief project uit te bouwen dat minimaal een regionale uitstraling moet beogen, waardoor bijkomende werkgelegenheid wordt gecreeerd.

31

31

32

32

33

33

Waterschei

Het voormalig mijnterrein van Waterschei zal uitgebouwd worden tot een hoogwaardig bedrijvenpark. De bestaande mijngebouwen worden ruimtelijk en landschappelijk in de totale ontwikkeling van het bedrijventerrein geintegreerd. Het hoofdgebouw fungeert als eye-catcher en krijgt naast een onthaalfunctie tevens een func-tie als congresruimte, cafetaria en opstartende bedrijvencentrum. Ook de passerel, het ophaalgebouw en de resterende schachtbok worden geintegreerd in de architecturale invulling van het terrein.

34

34

Eisden-Maasmechelen

Voor de herontwikkeling van de voormalige mijnterreinen te Eisden wordt geopteerd voor enerzijds toeristisch-recreatieve projecten en anderzijds commercieel-projecten.

Met het oog op de toeristische ontwikkeling van het gebied worden volgende projecten uitgevoerd: het cinemacomplex Euroscoop met 11 zalen, een sport- en recreatiepark met een multifunctioneel ge-bouw, voetbalvelden, volleybal- en basketbalterreinen, openlucht-zwembad, speeltuin, petanquebaan en een voetbalstadion waar o.a. Patro Maasmechelen haar thuiswedstrijden zal spelen en een pas-santenhaven aan de nabijgelegen Zuid-Willemsvaart met als doel de mogelijkheden voor het toervaren op rivieren en kanalen in het Benelux Middengebied te verbeteren en om de toegankelijkheid van toeristisch-recreatieve voorzieningen aan wal vanaf het water te verbeteren. Last but not least is er Value Retail - Maasmechelen Vil-lage, een groepering van een aantal merkenwinkels die hoogwaar-dige merken (einde stock) tegen fel gereduceerde prijzen verkopen. Er wordt verwacht dat vanaf de opening in het najaar van 2001 ongeveer 3 miljoen bezoekers jaarlijks dit merkendorp zullen be-zoeken.

35

35

36

36

Designed byVincent Pilaet (2RV)