Koning Leopold II en Congo: terug naar weetjes

De Vrijstaat Congo:

was een onafhankelijk land, met de Belgische

koning Leopold II als staatshoofd. Een deel

daarvan, het Kroondomein, had hij zelfs in

privé-bezit. Gebruik makend van de rivaliteiten

tussen de grootmachten had de koning de hand

kunnen leggen op een flink stuk van Centraal-

Afrika. Het was een privé-kwestie, waar de

Belgische regering niets mee te maken had. Pas

in 1908 zou dat Afrikaanse bezit aan België

worden overgedragen. Tot 1960 zou het de

kolonie Belgisch Congo blijven.

Koning Leopold zette nooit een voet in

Congo…

Het Casement-rapport: Roger Casement was Brits consul in de

beginjaren van de twintigste eeuw in Boma,

een havenstadje aan de monding van de

Congostroom, de hoofdstad van wat toen

Congo Vrijstaat heette. Hij verwierf

internationale faam met een rapport door de

Britse regering gepubliceerd in februari 1904,

dat een eind maakte aan de tropische idylle in

Congo.

Roger Casement eindigde niet goed. Als Ierse

nationalist wilde hij in het begin van de vorige

eeuw Ierland helpen bevrijden van de toen nog

aanhoudende Britse overheersing. De Britten

veroordeelden hem wegens hoogverraad tot de

doodstraf. Wie het toch nog voor hem bleef

opnemen, kreeg fragmenten uit zijn dagboeken

te lezen, waaruit onomstotelijk bleek dat hij een

praktiserend homoseksueel was, een horreur in

die tijd. Dat zijn staat van dienst als Brits

diplomaat hem een adellijke titel had

opgeleverd, kon hem niet redden. Hij stierf op

3 augustus 1916 in Londen aan de galg.

koning Leopold II

Nog voor het Casement-rapport verscheen, circuleerden al kwalijke berichten over

wantoestanden en excessen in Congo. Officieel heette het nochtans dat Leopold zich met

Afrika bemoeide om daar de Arabische slavenhandel uit te roeien en de Congolezen de

weldaden van beschaving en christendom te brengen. Die mythe hield heel lang stand en

werd tot voor een jaar of twintig ook door de Belgische historiografie niet

tegengesproken.

Roger Casement werd ter dood veroordeeld

maar toch wordt zijn rapport paradoxaal

genoeg, bestempeld als zijnde “propagande

van de Engelse lobby” door bepaalde (meestal

franstalige ex-coloniale) middens in België.

Nadruk wordt inderdaad geled op het feit dat

hij een praktiserend homosexueel was???

Het feit dat Leopold II een onverzadigbare

pedofiel was (11 en 12 jarige meisjes) wordt

dan weer hardnekkig verzwegen door deze

middens.

In Vlaanderen kent men deze droevige

verhalen van de koning beter en worden zij

zonder enige schroom besproken (VR)

Koning Leopold realiseerde er de imperialistische droom waarvoor hij de volgens hem

veel te weinig bevlogen politici nooit warm kon maken: België aanzien in de wereld

verschaffen met een koloniaal imperium.

Anders dan in de meeste koloniserende landen begon het Belgische kolonialisme als een

eenmanszaak, louter en alleen op initiatief van koning Leopold. Grote holdings als de

Société Générale, die heel aanzienlijke winsten zouden puren uit de

grondstoffenexploitatie van Congo, volgden pas later, na de Eerste Wereldoorlog.

Bij het begin van de kolonisatie, in de jaren 1870 en '80, toen de Brits-Amerikaanse

ontdekkingsreiziger Henry Morton Stanley zich voor rekening van Leopold een weg door

het Evenaarswoud heen hakte, was ook nog niet duidelijk wat daar te rapen kon zijn. De

eerste economische exploitatie draaide vooral om ivoor, dienstig voor juwelen,

biljartballen of pianotoetsen. Maar het grote geld kwam er pas toen John Dunlop het nut

van rubber had aangetoond. Met het succes van de auto en de fiets nam de vraag naar

rubberbanden explosief toe. Die rijkdom viel wild te oogsten in het Congolese

regenwoud. In 1891 produceerde Congo 82 ton rubber, tien jaar later bedroeg dat al 6.000

ton.

De Chicotte en erger: Koning Leopold voerde wel de strijd tegen de slavenhandel als reden voor zijn koloniale

initiatief aan, dragers, soldaten of spoorwegarbeiders liet hij onder dwang dienst nemen.

En zijn agenten ter plekke hielden de discipline erin met de chicotte, een zweep van

nijlpaardenhuid.

Voor de rubbertap zou het niet anders gaan. Het bleef niet bij dwangarbeid alleen. Het

exploitatieregime berustte op niets anders dan terreur en georganiseerd geweld. Dorpen

kregen quota van te produceren hoeveelheden rubber opgelegd. Het leger en de milities

van de concessiemaatschappijen gijzelden vrouwen, kinderen en ouderlingen in

erbarmelijke omstandigheden om de ijver van de mannen te verhogen. Dorpen die hun

quota niet haalden, kregen strafexpedities op zich afgestuurd, met platgebrande hutten en

moordpartijen als gevolg. Om hun munitieverbruik te verantwoorden, moesten de

soldaten een hand van hun slachtoffers afsnijden. Al gebeurde het ook dat ze handen of

voeten afhakten van levende mensen, ook van kinderen, bij wijze van intimidatie of om te

verhullen dat ze kogels hadden verspild bij de jacht.

De gevolgen van die gewelddadige uitbuiting waren rampzalig. Hele gebieden raakten

ontvolkt. Volgens demografisch onderzoek zakte de Congolese bevolking tussen 1880 en

1920 - met de rubbercampagne in het midden daarvan - met zeker de helft in aantal als

gevolg van moorden, honger, uitputting, ziekte, ontbering en een sterk gedaald

geboortecijfer. Dat betekent dat Leopolds regime tien miljoen Congolezen het leven heeft

gekost. Dat getal verklaart waarom sommigen daarvoor weleens termen als genocide of

zelfs holocaust in de mond nemen.

Edmund Morel: De grote gangmaker van het protest tegen Leopolds uitbuiting van Congo zou de Engelse

scheepsagent Edmund Morel zijn. Hij had gemerkt dat grote hoeveelheden kostbaar

rubber in Antwerpen arriveerden, maar dat de Congoboten nagenoeg leeg weer naar

Boma en Matadi vertrokken. Allerlei getuigenissen konden zijn vermoedens omtrent de

Congolese roofbouw alleen maar bevestigen.

In Engeland bracht hij een grootschalige actie tegen Leopold op gang. Het was de eerste

internationale mensenrechtenbeweging in de geschiedenis. Haar optreden bewijst

overigens dat het Congolese schandaal niet alleen naar hedendaagse normen, maar ook

naar de normen van toen als ethisch totaal onaanvaardbaar werden beschouwd. Morel, die

eerst met zijn weekblad The West African Mail en vanaf 1904 met de Congo Reform

Association campagne voerde, slaagde erin de Engelse politiek en publieke opinie te

mobiliseren. Dat bracht de Britse regering ertoe om haar consul in Boma met een

onderzoek naar de beschuldigingen te belasten. Roger Casements rapport van februari

1904 liet geen twijfel bestaan over de juistheid van Morels aanklacht.

Koning Leopold hoopte de zaak te kunnen sussen door zelf een onderzoekscommissie

naar Congo uit te sturen. Ze bestond uit Edouard Janssens, advocaat-generaal bij het Hof

van Cassatie, de Italiaanse baron Giacomo Nisco, voorzitter van het Hof van Beroep in

Boma, en de Zwitserse jurist de Schumacher.

De Belgische politiek, die's lands imago danig geschaad achtte, draalde niet langer om

Congo dan toch als een reguliere kolonie over te nemen.

Een reactie.

Een half miljard uit Congo: Hoeveel sleepte koning Leopold II weg uit Congo?

Hij deed er alles aan om het cijfermateriaal daarover te verbergen. Toch is het mogelijk

om via zijn nalatenschap een voorzichtige schatting te maken. Ze gaat uit van de uitgaven

die de koning kon verrichten dankzij het Congolese geld, te verminderen met wat hij al

bezat vóór zijn Congolese avontuur begon en met de opbrengsten uit andere, niet-

Congolese beleggingen, zo'n tien procent van zijn portefeuille.

Het eindresultaat is een minimum. Onbekend zijn bijvoorbeeld wat Leopold in de aanleg

van de Tervurenlaan stopte en de onroerende meerwaarden bij verkavelingen rond de

groene zones die hij creëerde. De bedragen zijn omgerekend naar hun huidige waarde.

Onroerend goed, nu in bezit van de Koninklijke Schenking: 450 mln euro

Triomfboog Jubelpark, Museum Tervuren: 81,5 mln euro

Portefeuille Koninklijke Schenking: 30 mln euro

Aangetroffen in de nalatenschap: 145 mln euro

Congolese waardepapieren barones de Vaughan (minimum): 30 mln euro

Leopolds bezit in 1890: -145 mln euro

Inkomsten uit andere beleggingen: -59 mln euro

Totaal opbrengsten uit Congo: 532,5 mln euro

Koning Cash: Hoe rijk de Belgische koninklijke familie precies is, blijft een goed bewaard geheim.

Zeker is: in de opbouw daarvan speelde Leopold II, met zijn Congo, een centrale rol.

In de lijstjes van de rijkste vorstenhuizen ter wereld komt de Belgische koninklijke

familie, anders dan de Britse of de Nederlandse, niet voor. Er is ook maar weinig bekend

over de welstand van de Belgische royals. En met de 'knik' in de opvolging - Leopold II

werd niet opgevolgd door een zoon, maar door zijn neef, koning Albert I - konden de

beleggers die de eerste Belgische vorsten Leopold I en II waren, hun fortuin ook niet

direct doorgeven aan hun opvolgers.

Als ondernemer moest vooral koning Leopold II, die de troon bezette van 1865 tot 1909,

voor weinigen onderdoen. Het juweel in zijn kroon was Congo, en daar werd hij

financieel bepaald niet slechter van. Voor hij aan zijn Congolese avontuur begon, bezat

hij al een aanzienlijk pak aandelen, onder meer van de oppermachtige holding Société

Générale.

Hij schrok ook niet terug voor buitenlandse beleggingen, vooral in China.

Met Congo ging het hem om meer dan alleen geld. Leopold vond altijd dat het kleine

België een kolonie nodig had, om de allure van een grootmacht te krijgen. Maar de in zijn

ogen bekrompen en krenterige politici hadden daar geen oren naar, dus deed hij het maar

zelf, letterlijk voor eigen rekening.

Het koloniale avontuur bezorgde Leopold tegelijk de financiële middelen om zijn andere

ambities te betalen, het architecturaal en urbanistisch verfraaien van België. De politici

wilden ook daarvoor geen belastinggeld vrijmaken, dus haalde Leopold het kapitaal uit

Congo, vooral met de zeer lucratieve exploitatie van wild rubber in de Congo Vrijstaat,

die een ware boom beleefde in de jaren 1895-1905. De Congo Vrijstaat was van bij zijn

stichting, in 1885, tot 1908, toen België de Vrijstaat als een 'gewone' kolonie overnam,

louter een privé-zaak van Leopold.

Over het beheer daarvan hoefde hij tegenover niemand verantwoording af te leggen. Hij

participeerde er in verschillende ondernemingen, terwijl hij het zogeheten Kroondomein,

25 miljoen hectare groot, als zijn persoonlijke eigendom voor eigen rekening exploiteerde.

En Leopold zag het Kroondomein ook als een geldpomp. Dat bleek toen hij het in 1905

omdoopte tot de Kroonstichting, want hij koesterde de (valse) hoop dat hij die in eigen

bezit kon houden, ook nadat België de rest van Congo zou hebben overgenomen.

Tot Leopolds bouwwerken in eigen land behoren forse uitbreidingen aan de konings

eigen woonst in het paleis van Laken, zijn propagandamuseum in Tervuren, de

triomfboog aan de Cinquantenaire in het Brusselse Jubelpark of de Wellingtonrenbaan in

Oostende. Dit waren prestigeprojecten die niet echt het algemeen belang dienden.

Het omvangrijke onroerend goed dat Leopold tijdens zijn leven verwierf, is hoe dan ook

weinig meer dan familiaal patrimonium, onderkomens en buitenverblijven voor koningen

en prinsen.

Een ander deel diende alleen als investering, bedoeld om huurgeld op te brengen. Zelfs

het Chinees Paviljoen in Laken, nu een museumpje, had aanvankelijk geen publieke

bestemming, Leopold wilde er een luxerestaurant van maken.

Leopold keek ook vooruit. Hij wilde zijn Congolese erfenis na zijn dood niet aan zijn drie

dochters overlaten. Dat zou zijn koloniale werk toch maar versplinteren en naar het

buitenland doen verdwijnen. En bovendien leefde hij met twee van hen in onmin.

Daarom trachtte hij de reële omvang van zijn fortuin te verbergen. Leopold vond dat zijn

officiële nalatenschap niet groter hoefde te zijn dan wat hij zelf had geërfd van zijn vader,

15 miljoen. De 3 miljoen die zijn moeder hem naliet, kwamen niet ter sprake.

Meer voorzag Leopold dan ook niet in zijn testament: 15 miljoen, te verdelen onder zijn

drie dochters. Hij minimaliseerde zijn reële bezit en probeerde nog een deel te verbergen

in een geheime stichting in het Duitse Niederfullbach, gespijsd met 25 miljoen aan

meubelen, juwelen en schilderijen en 20 miljoen van Congolese herkomst. De stichting

bleek echter onwettig.

Na een lang aanslepende rechtszaak kregen de drie dochters toch nog een supplementje,

zodat ze samen goed 20 miljoen kregen. Het overgrote deel van Leopolds bezit, vooral

onroerend goed, was echter al weg. Dat had Leopold in 1901 via de zogeheten

Koninklijke Schenking als een schenking onder levenden aan de Belgische staat cadeau

gedaan. Het klopt dus dat de huidige koninklijke familie rechtstreeks niets erfde van

Leopold II, maar door de Schenking ligt de zaak toch iets genuanceerder.

Want Leopold deed de schenking onder voorwaarden: er mocht niets van vervreemd of

aan gewijzigd worden, en vooral: het gebruik ervan zou te allen tijde toekomen aan de

Belgische koninklijke familie.

De Koninklijke Schenking is een unieke instelling met een gigantisch onroerend bezit. Ze

bezit overigens niet alle eigendommen waar de royals vandaag wel eens verwijlen.

Sommige daarvan, zoals het paleis in Brussel en een deel van het kasteel van Laken, zijn

vanouds in staatsbezit. Andere, zoals de domeinen in het Spaanse Motril en het

Limburgse Opgrimbie, zijn privé-eigendom van koningin Fabiola, zoals het buitenverblijf

in het Franse Châteauneuf-de-Grasse het persoonlijke bezit van koning Albert II en

koningin Paola is.

Het bezit van de Koninklijke Schenking wordt vandaag geschat op 450 miljoen euro.

Daarnaast beschikt ze over een portefeuille van 30 miljoen euro voor het onderhoud van

al deze goederen, ze moet namelijk zelfbedruipend zijn.

Maar haar naam mag niet bedriegen. De staat is slechts de naakte eigenaar van al dit

onroerend goed, het vruchtgebruik ligt voor eeuwig bij de koninklijke familie. Dat geldt

in de eerste plaats voor de zogeheten kroongoederen, zoals een deel van het domein van

Laken of de kastelen van Stuyvenberg, Ciergnon, Fenffe en Belvédère.

Een aantal andere bezittingen heeft een publiek doel, zoals de Japanse Toren en het

Chinees Paviljoen in Laken of het Arboretum in Tervuren. De rest, gaande van de

koninklijke gaanderijen in Oostende, tot gronden, golfterreinen, bossen, boerderijen en

kantoorgebouwen her en der, dient alleen om geld op te brengen waarmee de Schenking

haar andere bezittingen onderhoudt.

De jongste jaren eindigde de boekhouding van de Schenking in de rode cijfers. Dat

verklaart waarom ze eind vorig jaar besloot om, tegen de wens van Leopold II in, toch

een stuk van haar bezit te verkopen. Ze verpatste de leegstaande koninklijke villa in

Oostende aan de stad voor 3,8 miljoen euro, die het gebouw in concessie zal geven als

revalidatieoord voor kankerpatiënten.

Het beheer van al dit koninklijke bezit kost de staat inderdaad niets, maar de koninklijke

familie beschikt ermee wel over een riant onroerend patrimonium dat haar evenmin een

cent kost. En toen prins Laurent in 1993 het ouderlijke huis verliet, kocht de Schenking

voor hem de Villa Clémentine in Tervuren, waar de prins gratis mag wonen.

Het is dan ook niet onlogisch om de eigendommen van de Schenking wel degelijk tot het

feitelijke bezit van de koninklijke familie te rekenen, al heeft ze de eigendomstitels niet

in haar kluis liggen. De Schenking heeft haar zetel op het paleis van Brussel en

hofdignitarissen hebben een dikke vinger in de pap bij het beheer ervan. Zo lijkt ze meer

op een patrimoniumvennootschap dan op een staatsinstelling.

Dat de Stichting veeleer het belang van de koninklijke familie dan het publieke belang

dient, bleek niet alleen uit de aankoop van Laurents villa. De verkoop van de koninklijke

villa in Oostende was louter een commerciële operatie, die via een bieding zoveel

mogelijk geld moest opbrengen. Dat de villa dan toch een sociale functie krijgt, is niet te

danken aan de generositeit van de Stichting, wel aan de Oostendse belastingbetaler en aan

de Nationale Loterij, die de renovatie helpt te financieren.

Het lot van het kasteel Hertoginnendal in Oudergem illustreert evenzeer dat de

koninklijke familie Leopolds erfenis wel degelijk als de hare beschouwt. Het kasteel

komt niet uit Leopolds nalatenschap. De Schenking heeft het achteraf van derden geërfd.

Vandaag is het kasteel het enige van de kroongoederen dat niet door de koninklijke

familie, maar door de regering wordt gebruikt, bijvoorbeeld als vergaderplaats of

gastenverblijf.

Juristen vragen zich wel eens af aan wie al dit bezit toekomt, mocht ooit de monarchie

worden afgeschaft of wanneer België zou ophouden te bestaan.

http://users.telenet.be/johanenleen-six/weetjes/leopoldII.htm