14TIJDSCHRIFT ADMINISTRATIE – NUMMER 6 – JUNI 2007 W W W. T I J D S C H R I F TA D M I N I S T R AT I E . N L

Waar gaat het om bij de ‘value gap’? Uitrecent onderzoek (IP Value 2007, Deloitte,MorganStanley, Thomson, Duff&Phelps,Moody’s, Nasdaq) blijkt dat de 80-20-regel ook van toepassing is op de waardevan een onderneming. Gemiddeld geno-men bestaat maar twintig procent van dewaarde van een organisatie uit de activa opde balans. De andere tachtig procentbetreft onzichtbare bezittingen, verborgenkapitaal dus.Dan is vervolgens de vraag waarom wedeze bezittingen zichtbaar zouden willenmaken. Daarvoor bestaan steeds meeroverwegingen: de Nederlandse kenniseco-nomie in combinatie met open innovatie,bestaande en nieuwe (internationale) wet-geving en politieke bereidheid.

KenniseconomieNederland moet het steeds meer hebbenvan de kenniseconomie, waarbij het vooraldraait om niet tastbare, niet fysieke vermo-gensbestanddelen. Tegelijkertijd dient zicheen nieuwe vorm van innovatie aan: openinnovatie. Open innovatie houdt (in tegen-stelling tot gesloten innovatie) in dat ermet externe partners wordt samengewerktom eerder, sneller en beter te vernieuwenom het nieuwe product of de nieuwedienst vervolgens met meer succes op demarkt te brengen. Hierdoor is het van

Verborgen kapitaalzichtbaar maken

op de balans

INTELLECTUAL ASSET MANAGEMENT: WAT IS UW MENING?

belang om te weten wat de waarde is vanhetgeen wordt ‘ingekocht’ en wat dewaarde is van hetgeen aan een ander wordt‘verkocht’.We werken dus steeds meer metimmateriële bezittingen, die steeds meerwaarde gaan vertegenwoordigen.

WetgevingOp basis van genoemde onomkeerbareontwikkeling komt ook artikel 2:362 BW ineen nieuw daglicht te staan. Dit artikelbepaalt dat ‘de balans met toelichtinggetrouw, duidelijk en stelselmatig de groot-te van het vermogen en zijn samenstellingweergeeft’.Tel daarbij op dat de komst vanIFRS3 via een Europese verordening heeftgeleid tot een subtiele maar essentiële wijzi-ging rondom de waardering van intellectu-ele eigendomsrechten. Daarbij is voorna-melijk de waardering van auteursrechtenvan belang. Zo is bijvoorbeeld in de toelich-ting bij IFRS3 zelfs een balletvoorstellingals een immaterieel vermogensbestanddeelaangemerkt. Aansluitend daarop werdende waarderingsgrondslagen voor intellectu-ele eigendomsrechten in artikel 2:384 BWop even subtiele als forse wijze uitgebreiden werd het vernieuwde Besluit actuelewaarde van kracht.Al met al is er sinds 2001 een nieuw geheelvan economische ontwikkelingen en aan-gepaste wetgeving, waardoor het zinvol en

Er heerst iets in Nederland.Het gaat om een onderhuidse

ontwikkeling die al jaren bezigis en die de afgelopen periode

steeds nadrukkelijker aan deoppervlakte zichtbaar wordt.Het heeft allemaal te maken

met de opkomst van dekenniseconomie en het

streven om innovatie envernieuwing in ons

Nederlandse DNA teverwerken. Deze ontwikkeling

is samen te vatten in depakkende Engelstalige termen:

‘value gap’ en ‘intellectualasset management’.

Door Friso de Jong,

Silverback in Arnhem (jong@silverback.nl)

F I N A N C I A L A C C O U N T I N G

15TIJDSCHRIFT ADMINISTRATIE – NUMMER 6 – JUNI 2007 W W W. T I J D S C H R I F TA D M I N I S T R AT I E . N L

mogelijk is deze tot nu toe verborgen bezit-tingen zichtbaar te maken.

Politieke bereidheidEn alsof dat nog niet genoeg is, is er ookpolitieke bereidheid in Europa en inNederland om verborgen kapitaal zicht-baar te maken en niet meteen ten laste vanhet resultaat te brengen. Zo bepaalde hetCBS al in 2005 dat ‘gezien de huidigeregistratie van immateriële vaste activa ergeen aanwijsbare redenen zijn waaromkenniskapitaal zou moeten worden uitge-sloten van activering’. Een jaar later vuldede minister aan dat ‘de uitgaven aan hetgeheel van kennis, vaardigheden en com-petenties geen kosten maar investeringenzijn’. Om nog maar niet te spreken van deintroductie van de ‘octrooibox’ in de fisca-le wetgeving.

DRUKKERIJ Stel een drukkerij heeft een drukpers.Met deze drukpers verdient de drukkerijhaar geld. Daarnaast kost de bedrijfsvoe-ring rondom de drukpers geld. Kort engoed zijn er in de resultatenrekening kas-stromen waar te nemen, die het gevolgzijn van een actief op de balans: de druk-pers. Anders gezegd: de dynamiek in deresultatenrekening is in dit geval eendirect gevolg van een actief op de balans.Maar dan nu een softwarebedrijf. Op dezebalans staan wat liquide middelen en ver-der een tafel, een stoel, een computer ofdrie en een kapstok. En toch laat de kas-stroom een enorme dynamiek zien. Kijkenwe op de balans, dan kunnen we daar ner-gens de oorsprong van deze geldstromenontdekken. Het komt niet door de tafel, de

Door verborgen kapitaal zichtbaar te maken op de

balans kunnen we de value gap overbruggen.

TECHNIEKBUNDEL

Verborgen vermogensbestanddelen in detechniekbundel kunnen zijn:– octrooien;– handelsgeheimen;– formules;– verpakkings-, proces- en

ontwerptechnologie;– ontwerptechnieken;– technische datasheets;– testresultaten;– productspecificaties;– halffabrikaten;– blauwdrukken/procesbeschrijvingen.

MARKETINGBUNDEL

Verborgen vermogensbestanddelen in demarketingbundel kunnen zijn:– handelsnaam, merk, vormmerk, logo;– marketingconcept en productnamen;– credo’s, slogans (bijvoorbeeld ‘sense

and simplicity’);– verpakkingen;– jingles;– radio- en tv-commercials;– reclamemateriaal;– distributiekanalen;– overeenkomsten: franchises, co-bran-

ding, exclusief importeurschap;– ander commercieel materiaal.

ICT-BUNDEL

Verborgen vermogensbestanddelen in deICT-bundel kunnen zijn:– domeinnamen;– websites;– broncodes;– applicaties, besturingssystemen; – (master)licenties;– maatwerkapplicaties;– databaserechten;– AS-nummer;– IX- aansluiting;– masks;– IP-nummers.

16TIJDSCHRIFT ADMINISTRATIE – NUMMER 6 – JUNI 2007 W W W. T I J D S C H R I F TA D M I N I S T R AT I E . N L

stoel en ook niet door de kapstok. Mis-schien wel een beetje door de computers.Maar computers als zodanig leveren behal-ve productiviteit niet veel op. Wat blijkt?Het desbetreffende bedrijf verdient geldmet een database-applicatie, waaruit eenonline boekhoudpakket wordt getoverd.En als we dan wat dieper kijken, blijkt datdit bedrijf beschikt over softwarecodes,grafische gebruikersinterfaces, databases,logo’s voor het product, een naam voor hetproduct, diverse domeinnamen, diverseIP-nummers et cetera. En die bundel vanitems resulteert in een boekhoudpakketwaar vele duizenden klanten gebruik vanmaken. Deze bundel, dit online boekhoud-pakket, is dus eigenlijk de ‘drukpers’ vanhet bedrijf. Het kost het bedrijf geld om debedrijfsvoering rondom het online boek-houdpakket in stand te houden, maar meernog levert het geld op.

Kortom dit softwarebedrijf is in over-drachtelijke zin een drukkerij. Er is een‘drukpers’ aanwezig in de vorm van eenonline boekhoudpakket. En de resultatenuit deze ‘drukpers’ zijn: jaarrekeningen,balansen, facturen, resultatenrekeningen.En toch staat deze drukpers niet op debalans van het bedrijf. Het wordt tijd datdit gaat veranderen.

KENNISKAPITAALBij vrijwel elk bedrijf in Nederland ziet die‘drukpers’ er anders uit. Hierna staat eenaantal items genoemd, dat een vermogens-bestanddeel vormt volgens internationalewetgeving en experts. Door deze in bun-dels te plaatsen, krijgt de ‘drukpers’ bij dedesbetreffende organisatie vorm. De diver-se items vormen als het ware de onderde-len waarmee de ‘drukpers’ wordt vormge-

geven. De meest bekende vormen van ken-niskapitaal zijn:– octrooi;– merkrecht;– modelrecht;– zaairecht;– chipsrecht;– domeinnaam;– handelsnaamrecht;– auteursrechten.

Maar er zijn nog meer dan honderd ande-re vormen van kenniskapitaal! Verpakt indiverse bundels om daarmee aan de ‘druk-pers’ waarde toe te kunnen kennen: eentechniekbundel, een marketingbundel, eenICT-bundel en een aantal andere bundelszoals onroerend goed, communicatie,onderzoek et cetera. U treft er enkele inaparte kadertjes hierbij aan.

Stelling 1.Het weergeven van verborgenkapitaal is het corrigeren vaneen jarenlange verschrompelingin Nederland.

Stelling 2.Door een ‘goodwill-waardering’op kennisintensieve, innovatie-ve, technische, creatieve endienstverlenende organisatiestoe te passen, is juist goodwillonderhevig aan inflatie; good-will wordt opgeblazen om groteverschillen maar te kunnenoverbruggen.

Stelling 3.Het waarderen en activeren vanimmateriële vaste activa is zon-der meer mogelijk met toepas-sing van alle normale economi-sche en boekhoudkundigewetten en regels. Kan niet,bestaat simpelweg niet. Nietwillen en niet weten daarente-gen wel.

Stelling 4.De octrooibox is een grotegemiste kans. Softwarebedrij-ven kunnen vrijwel geen octrooivestigen op hun vindingen.Tegelijkertijd neemt het groteeconomische belang van de ICTvoor Nederland steeds meertoe. Waarom zouden software-bedrijven hun databaserechtenen auteursrechten ook niet indeze octrooibox mogen plaat-sen, wat maakt hen dan ineensminder waardevol?

REAGEER OP DEZE STELLINGEN!

Laat weten wat u vindt van deze vier stellingen. Ga daarvoor naarwww.kluwerfinancieelmanagement.nl, klik op de knop Discussie enneem deel aan het debat.

Indien je het verborgen kapitaal zichtbaargaat maken, komt het activa op de balanste staan. Volgens mij krijg je ten eerste alde discussie hoe een en andergewaardeerd zou moeten worden. Daarnazal dit activa afgeschreven dienen te wor-den: welke termijn ga je dan hanteren? Alsje het als een soort goodwill wilt zien, danis de afschrijvingstermijn tien jaar. Andersvijf jaar. Ook hier zul je weer de nodige dis-cussie krijgen over de afschrijvingstermij-nen. De meeste producten zijn zo sterkaan ontwikkelingen onderhevig dat dezetermijn aan de lange kant is.Als je de opmerkingen van de auteur ver-

der doortrekt, zouden de uren bij bijvoor-beeld de installatie van een nieuwe druk-pers ook dienen te worden geactiveerd.Waar wordt dan de grens getrokken: welkeuren worden wel en welke niet geacti-veerd?Ik denk dat het zogenoemde verborgenkapitaal juist via de verlies- en winst-rekening toch wel naar voren komt. Dewinstgevendheid van een organisatie isvan belang bij een groot aantal punten diedoor de auteur worden genoemd onder hetkopje Zichtbaarheid van belang. Maar ikdenk dat het niet zinvol is om verborgenkapitaal zichtbaar te maken omdat de

verlies- en winstrekening al een getrouwbeeld geeft van het rendement van deonderneming. Bovendien blijft het waar-deren van het verborgen kapitaal volgensmij onderwerp van een eeuwigdurendediscussie.

Jan Verbruggen, hoofd administratie vanPeutz bv in Mook

VOOR ONS VOLSTAAT DE V&W-REKENING

ZICHTBAARHEID VAN BELANGHet erkennen, herkennen, waarderen enzelfs activeren van deze verborgen vermo-gensbestanddelen kan van groot en somsvan essentieel belang zijn. We noemen eenaantal omstandigheden:– creëren werkkapitaal: uitgeven aandelen;– onderpand bij financiering;– onderbouwing bij een subsidieaanvraag;– inbreng van kenniskapitaal bij oprichting

bv;– verkoop van kennisintensieve diensten,

producten, business unit;– opzetten joint venture of samenwerking;– faillissement (verdeling van de boedel

ten behoeve van de schuldeisers);

– participatie in/door een organisatie;– fusie en overname;– rechtszaak;– bedrijfsoverdracht.

STELLINGENHet wordt hoog tijd dat Nederlandse orga-nisaties, ook voor de Nederlandse econo-mie, laten zien wat hun werkelijke samen-stelling en hun werkelijke vermogen is. Inhet kadertje Reageer op deze stellingen! zet ikvier stellingen neer. Laat weten wat uwmening is! Ga daarvoor naar de sitewww.kluwerfinancieelmanagement.nl. Dediscussie is, opnieuw, geopend.

17TIJDSCHRIFT ADMINISTRATIE – NUMMER 6 – JUNI 2007 W W W. T I J D S C H R I F TA D M I N I S T R AT I E . N L

SAMEN VERDER

Als u zover bent om voorheen verborgenvermogensbestanddelen te waarderen ente activeren, lees dan nog eens de bijdragevan Ed Tonneyck uit het vorige nummerdoor. Hierin staat hoe u de werkelijkewaarde zichtbaar kunt maken.Overigens is de samenloop van deze tweebijdragen geen toeval. De Tijdschrift Admi-nistratie-auteurs Friso de Jong en Ed Ton-neyck zullen gezamenlijk gaan werken aaneen publicatie waarmee intellectual assetmanagement voor financiële professionalsinzichtelijk en werkbaar wordt.

Het artikel van De Jong over intellectualassesment management roept op tot eendebat, en terecht denk ik. Want op welkewijze geef je nu daadwerkelijk aan wat dewaarde van een onderneming is in het eco-nomisch verkeer? Natuurlijk wordt er metzaken als merk, octrooi en intellectueeleigendom wel rekening gehouden bij dekoop of verkoop van een onderneming.Maar wanneer die omstandigheid zich nietvoordoet, dan is de werkelijke waarde vaneen onderneming slecht af te lezen uit debalans en winst- en verliesrekening. Dat isvanuit economisch oogpunt bezien geengoede zaak, Nederland rekent zich armerdan het is. Tegelijkertijd is het ook belang-rijk om goed na te denken op welke wijze

je dan zaken als kennis en merkenwaardeert. Vooral ook omdat kennis eenhoge inflatie kent. Er zal dus ook nage-dacht dienen te worden over de wijzewaarop kennisintensieve organisaties huntoegevoegde waarde borgen op lange ter-mijn.Als het gaat om het juridisch borgen vankennisintensieve innovaties slaat De Jongde spijker op zijn kop. De overheid kanhierin veel beter acteren. Het vestigen vaneen octrooi is voor de meeste onderne-mers een lijdensweg met veel rompslomp.Reden waarom ondernemers er ook maarniet aan beginnen en dat is jammer.Tot slot nog een opmerking over dewaardering van het menselijke kapitaal.

Dat is en blijft een lastige zaak vind ik.Want wat als je sterspeler van vandaag,morgen besluit over te stappen naar eenander bedrijf, of nog erger: als die sterspe-ler ernstig ziek wordt waardoor bepaaldeontwikkelingen stil komen te liggen. Kort-om er zal nog wel het nodige onderzoekgedaan moeten worden, willen we tot slui-tende waarderingen komen. Het artikel vanDe Jong is daartoe een goede eerste aan-zet en verdient in deze ook zeker navol-ging.

Jan Wietsma AA, mede-eigenaar van FullFinance Consultants te Apeldoorn

De discussie over verborgen kapitaal ineen onderneming is voor ons als ‘soft-warebouwer’een heel interessante. Sterkernog, het is een discussie die wij jarenlanggevoerd hebben, met name in de beginjarenvan OnGuard, met onze bankrelaties. Zo’ntien à twaalf jaar geleden was de bank(welke bank laat ik even in het midden)onze belangrijkste kapitaalverstrekker enjaarlijks hadden wij dan ook een gesprekmet onze accountmanager om de jaar-cijfers te bespreken en te analyseren. Enieder jaar weer volgde een hevige discus-sie over het activeren van de broncode vanonze software – voor ons immers onsbelangrijkste bezit, zelfs het enige bezitdat er echt toe doet (medewerkers natuur-lijk uitgesloten, maar deze zijn nu eenmaal

lastig als bezit aan te merken, laat staanop de balans te zetten). Wij – en met onsonze accountant – waren stellig vanmening dat je de waarde van dit bezit danook op de balans tot uitdrukking moetbrengen om de waarde van de onderne-ming correct te kunnen weergeven. Debank was destijds echter een heel anderemening toegedaan en vond letterlijk datsoftware te ongrijpbaar is om als bezit opde balans geplaatst te kunnen worden. Bijde beoordeling van de jaarcijfers lieten zijdan ook geactiveerd intellectueel eigen-dom en software broncode buitenbeschouwing. Onder druk van de bankhebben wij dus altijd slechts een zeerbeperkt deel van onze daadwerkelijkewaarde op de balans geplaatst. Tot op de

dag van vandaag zelfs, terwijl de afhanke-lijkheid van de bank er eigenlijk al lang nietmeer is, zijn we uiterst terughoudend methet activeren van deze immateriële activa,ons grootste bezit en immers onsbestaansrecht. Na alle moeilijke – enonzes inziens onterechte discussies metde bank – zijn wij er nooit meer echt meebezig geweest. Ik vraag mij af wat de stel-ling van onze huidige bankrelatie zou zijnals we de discussie wederom zouden aan-gaan. Gezien de inhoud van dit artikel ende aangepaste wetgeving kijkt men er alsbank nu wellicht heel anders tegenaan.

Judith C. Verloop, Vice President Operations bij OnGuard

ELK JAAR WEER HEVIGE DISCUSSIE MET DE BANK

NEDERLAND REKENT ZICH ARMER DAN HET IS