AFASIE, APRAXIE EN AANVERWANTE STOORNISSEN

Door: Thomas Smits

Tweedejaars student HBO - verpleegkunde

Hogeschool van Amsterdam

Amsterdam School of Health Professions (ASHP)

Klinische les10-01-2013

Inhoud

Afasie Definitie + Terminologie Anatomie/Fysiologie Pathosfysiologie Vormen Praktische tips (adviezen, verpleegkundige interventies etc.)

Apraxie Definitie + Terminologie Anatomie/Fysiologie Pathosfysiologie Dementieverklaringsmodel Voorbeeld Praktische tips (adviezen, verpleegkundige interventies etc.)

PIJN!? De cijfers Vragen

2

Vraag?

Wie weet wat afasie of apraxie is?

3

Bron: http://www.afasie.nl/

4

Afasie - Definitie

Definitie: Bron 1: ‘’Het verlies van spraak veroorzaakt door

hersenbeschadiging.’’ Bron 2: ‘’Taalstoornis, gekenmerkt door een verminderd

vermogen om taal te spreken en/of gesproken taal te begrijpen. (diagnostisch criterium voor dementie)’’

Bron 3: ‘’Verzamelnaam voor alle door hersenletsel veroorzaakte stoornissen die tot gevolg hebben een vermindering of verlies van het vermogen zich uit te drukken d.m.v. spraak, schrift of tekens, dan wel de gesproken of geschreven taal te begrijpen (alexie).’’

Bron 4: ‘’Stoornissen in het gebruik van de taal.

Bron 1: Zimbardo P, Johnson R, McCann V. Psychologie een inleiding. Amsterdam: Pearson Education Benelux: 2009.

Bron 2: Hengeveld M, van Balkom A. Leerboek Psychiatrie. Utrecht: De Tijdstroom; 2010.Bron 3: Jochems A, Joosten F. Zakwoordenboek der Geneeskunde. Doetinchem: Elsevier; 2009.Bron 4: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.

5

Afasie - Terminologie

Afasie A ≈ niet Phanai ≈ spreken

Dysfasie Dys ≈ moeizaam, onvolledig, niet. Phanai ≈ sprekenMeer gangbare term, vaker/beter

toepasbaar. Bijv.nw: ‘’afatisch’’. Bijv: ‘’Cliënt is

afatisch’’.Bron: Jochems A, Joosten F. Zakwoordenboek der Geneeskunde. Doetinchem: Elsevier; 2009.

6

Afasie – Anatomie/Fysiologie

Bron 1: http://www.google.nl/imghp?hl=nl&tab=wiBron 2: Grégoire L, van Straaten-Huygen A, Trompert R. Anatomie en fysiologie van de mens. Utrecht: ThiemeMeulenhoff; 2007

7

Afasie – Pathofysiologie

Symptoom van hersenbeschadiging. Hersenbeschadiging van dominante

hemisfeer door: CVA (zowel infarct als bloeding) TIA Tumor(en) Dementieproces (Alzheimer type, vasculair

type etc.) Traumata

Bron 1: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.Bron 2: http://www.afasie.nl/new/?cat=afasie&nr=4Bron 3: http://www.merckmanual.nl/mmhenl/sec06/ch082/ch082b.html

8

Afasie - Vormen

Motorische/expressieve afasie: Patiënt begrijp wat er gezegd wordt. Is niet in staat tot het juist uitspreken van

woorden. Vb.: ‘’Eh, eh, Hoorn, uuhm…. Mooi, eh, eh, eh, eh, ja.’’

Let op: kan gepaard gaan met heftige emoties.

Sensorische/receptieve afasie: Woorden van patiënt verliezen betekenis. Verhaal van patiënt wordt ervaren als

wartaal. Vb.: ‘’Ja, als ik wil doen, schoon en alles toch overdag… soms niet minder, maar wel

begrijpen, heus.’’ Let op: patiënt is niet ‘’gek’’ of leid niet aan een psychiatrische stoornis.

Amnestische afasie: Patiënt heeft moeite met het vinden van woorden.

Vb.: ‘’Waar is mijn… mijn… eh,…eh,… dinges eh.. Het is om te lezen….. Eh… eh.. Toe nou, eh, eh hoe dat nou?’’

Let op: patiënt beschrijft woord, gesprek word langdradig en omslachtig.

Gemengde afasie: Ernstige (vaak voorkomende) mengvorm (sensorisch, motorisch en/of amnestisch)

van afasie. Patiënt begrijpt helemaal niks meer. Let op: ernstige vorm van afasie, patiënt dreigt in een isolement te raken ondanks

mensen om zich heen. Gevoel van eenzaamheid is sterk aanwezig bij deze patiënten.

Bron 1: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.Bron 2: http://www.afasie.nl/new/?cat=afasie&nr=4Bron 3: http://www.merckmanual.nl/mmhenl/sec06/ch082/ch082b.html

9

Afasie - Praktische tips (1)

Stel gesloten vragen. (Patiënt antwoord met ‘’ja’’/’’nee’’.) Blijf in gesprek met patiënt.

Of juist niet? ‘’Ja’’ is niet altijd ‘’ja’’. Geef de patiënt tijd om op rustige toon zijn verhaal te doen. Communiceer in een rustige omgeving. Risicodiagnose: verslikking! Patiënt met afasie leidt niet aan een psychiatrische stoornis. Inschakelen van logopedist. Licht mantelzorger, (naaste) familie etc. voor over het feit

dat patiënt niet moedwillig iets niet kan of begrijpt. Gebaren, lichaamstaal, gezichtsuitdrukking word niet altijd

begrepen door patiënt.

Bron 1: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.Bron 2: http://www.alzheimer-nederland.nl/media/1867/In_gesprek%20met%20iemand%20met%20dementie.pdfBron 3: Carpenito, L. J. (2008). Zakboek verpleegkundige diagnosen. Groningen, Wolters-Noordhoff.Bron 4: McCloskey J.C., Bulechek, G.M. (red.) (2010). Verpleegkundige interventies Maarssen, Elsevier

Gezondheidszorg.

10

Afasie - Praktische tips (2)

Let op pijn bij patiënt. Let op signs and symptoms die op een depressie duiden. Let op irritatie bij zorgverlener, mantelzorger en (naaste) familie.

Geduld is een vereiste. Praat niet zomaar mee met patiënt.

Probeer woorden te herhalen. Achterhaal betekenis.

Verpleegkundige diagnosen/interventies: Zelfzorgtekorten eten, aan- en uitkleden, wassen. Etc. Let op lichaamstaal. Houd oogcontact tijdens gesprek. Stimuleer communicatie, moedig aan, geef tijd en ruimte aan de

patiënt om zich te uiten. Kijk of patiënten nog kunnen lezen.

Mogelijke andere manier van communiceren?

Bron 1: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.Bron 2: http://www.alzheimer-nederland.nl/media/1867/In_gesprek%20met%20iemand%20met%20dementie.pdfBron 3: Carpenito, L. J. (2008). Zakboek verpleegkundige diagnosen. Groningen, Wolters-Noordhoff.Bron 4: McCloskey J.C., Bulechek, G.M. (red.) (2010). Verpleegkundige interventies Maarssen, Elsevier

Gezondheidszorg.

11

Bron: http://www.google.nl/imghp?hl=nl&tab=wi

12

Apraxie - Definitie

Definitie: Bron 1: ‘’Stoornis in de psychomotoriek, gekenmerkt door het

onvermogen om klein, complexe motorische handelingen te verrichten, bij overigens intacte motoriek sensibiliteit en coördinatie en bij goed begrip en volledige coöperatie van de patiënt.’’

Bron 2: ‘’Het onvermogen om doelbewuste handeling uit te voeren.’’

Bron 3: ‘’Het onvermogen tot doelmatig handelen.’’

Bron 1: Hengeveld M, van Balkom A. Leerboek Psychiatrie. Utrecht: De Tijdstroom; 2010.Bron 2: Jochems A, Joosten F. Zakwoordenboek der Geneeskunde. Doetinchem: Elsevier; 2009.Bron 3: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.

13

Apraxie - Terminologie

Afasie A ≈ niet Praxis ≈ handelen, werken, daad

Bron: Jochems A, Joosten F. Zakwoordenboek der Geneeskunde. Doetinchem: Elsevier; 2009.

14

Apraxie – Anatomie/Fysiologie (1)

Bron 1: http://www.google.nl/imghp?hl=nl&tab=wiBron 2: Grégoire L, van Straaten-Huygen A, Trompert R. Anatomie en fysiologie van de mens. Utrecht: ThiemeMeulenhoff; 2007

15

Apraxie – Anatomie/Fysiologie (2)

Bron 1: http://www.google.nl/imghp?hl=nl&tab=wiBron 2: Grégoire L, van Straaten-Huygen A, Trompert R. Anatomie en fysiologie van de mens. Utrecht: ThiemeMeulenhoff; 2007Bron 3: http://www.merckmanual.nl/mmhenl/sec06/ch082/ch082b.html

16

Apraxie - Pathofysiologie

Gevolg van beschadiging van de dominante hemisfeer door: CVA (zowel infarct als bloeding) TIA Tumor(en) Dementieproces (Alzheimer type, vasculair

type etc.) Traumata

Bron 1: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.Bron 2: http://kennisbank.hva.nl/document/218735

17

Apraxie - Vormen

Motorische of kinetische apraxie: Het uivoeren van de handeling verloopt onhandig, niet

vloeiend. Vb. Het heen en weer bewegen van de tandenborstel gebeurt

op de bovenlip in plaats van op de bovenste rij voortanden. Ideomotorische apraxie:

De omzetting van het idee of plan in de motorische realisering ervan gestoord. Vb.: Patiënt is niet in staat om handeling uit te voeren maar

kan wel uitleggen wat er moet gebeuren met welke voorwerpen.

Ideatoire apraxie: De handelingen die zijn opgeslagen in verschillende

‘’motorische programma’s’’ worden in een verkeerde volgorde uitgevoerd. Vb.: handeling verloopt in verkeerde volgorde.

Bron 1: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.Bron 2: http://kennisbank.hva.nl/document/218735

18

Apraxie (en afasie) - Dementieverklaringsmodel - Stress

Bron 1: http://www.dementiefilm.nl/Bron 2: http://www.alzheimer-nederland.nl/media/1860/Dwaalgedrag.pdf

19

Apraxie (en afasie) – Voorbeeld

20

Apraxie (en afasie) - Voorbeeld

21

Apraxie (en afasie) – Voorbeeld

22

Oplossing (in geval van voorbeeld): Overname van ADL-handeling.

Mogelijk in strijd met kernwaarden van De Omring: ‘’eigen regie’’ en ‘’Samen’'?

Bron 1: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.Bron 2: http://www.omring.nl/Omring/Over-Omring/Missie-en-kernwaarden/Bron 3: Carpenito, L. J. (2008). Zakboek verpleegkundige diagnosen. Groningen, Wolters-Noordhoff.Bron 4: McCloskey J.C., Bulechek, G.M. (red.) (2010). Verpleegkundige interventies Maarssen, Elsevier Gezondheidszorg.

Apraxie - Praktische tips

Patiënten weten vaak niet dat zij last hebben van apraxie. Vertel duidelijk wat je gaat doen. Risicodiagnose: valgevaar! Risicodiagnose: verslikking! Let op signs and symptoms die op een depressie duiden. Denk om: patiënten met apraxie herkennen voorwerpen soms

niet. Licht mantelzorger, (naaste) familie etc. voor over het feit dat

patiënt niet moedwillig iets niet kan of begrijpt. Zelfzorgtekorten eten, aan- en uitkleden, wassen. Etc Neem handeling over als deze na twee pogingen mislukt.

Voorkomt irritatie en onrust bij patiënt. Let op irritatie zorgverlener, mantelzorger, (naaste) familie etc.

Patiënten handelingen zelf uit laten voeren kost veel tijd en moeite.

Bron 1: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.Bron 2: http://www.alzheimer-nederland.nl/media/1867/In_gesprek%20met%20iemand%20met%20dementie.pdfBron 3: Carpenito, L. J. (2008). Zakboek verpleegkundige diagnosen. Groningen, Wolters-Noordhoff.Bron 4: McCloskey J.C., Bulechek, G.M. (red.) (2010). Verpleegkundige interventies Maarssen, Elsevier

Gezondheidszorg.

23

PIJN?!

24

REPOS - Rotterdam Elderly Pain Observation Scale

Bron: http://www.pallialine.nl/uploaded/docs/PZ%20voor%20mensen%20met%20een%20verstandelijke%20beperking/REPOS.pdf

25

Afasie vs. Verbale apraxie

Verschil?

26

Apraxie vs. Hypokinesie (of bradykinesie).

Hypokinesie: Het verminderd voorkomen en vertraagde

start van bewegingen. Komt (eigenlijk) alleen voor bij Parkinson.

*Overige (soms foutief) gebruikte ‘’synoniemen’’: Taalslordigheid, taalstoornis,

bewegingarmoede, zenuwziekte, spraakgebrek, etc.

Bron 1: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.Bron 2: http://www.mijnwoordenboek.nl/synoniemen/afasieBron 3: http://www.mijnwoordenboek.nl/synoniem.php?lang=NL&woord=apraxie

27

Afasie en Apraxie.

Vaak comorbiditeit (gezamenlijk voorkomen). Let op (sociaal) isolement. Groot gevoel van onmacht en

eenzaamheid. Gaat gepaard met hevige emoties.

Bron: Gelmers H. Neurologie voor verpleegkundigen. Assen: Van Gorcum; 2010.

28

Dementie – De cijfers29

1 januari 2007: 50.500 personen met dementie.

In het jaar 2007: 19.100 nieuwe patiënten die lijden aan

dementie.

Bron: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/psychische-stoornissen/dementie/cijfers-dementie-prevalentie-incidentie-en-sterfte-uit-de-vtv-2010/

Vragen?30

Bedankt!

31