Klimaatsystemen

Circle Scans

augustus 2016

Pilot projecten

Klimaat voor Verandering

Klimaat voor Verandering is één van de sector-transitieprogramma’s die eind 2015 zijn gestart als onderdeel van het progamma Nederland Circulair!*. De transitieprogramma’s worden uitgevoerd door MVO Nederland en Circle Economy en richten zich op drie sectoren: ondergrondse infrastructuur, klimaatsystemen (‘Klimaat voor Verandering’) en medische wegwerpartikelen. In deze sectoren bestaat er onder de deelnemers een groot animo om circulair te worden, en is de kans om waarde te behouden en een grote impact te creeren - ook in andere sectoren - groot.

Het programma Klimaat voor Verandering heeft als doel om de waardeketen van klimaatsystemen circulair te maken - in termen van materiaalstromen, geintegreerde ketensamenwerking en daarbij behorende circulaire business modellen.

Om de transities in gang te zetten, heeft Circle Economy de ketens geanalyseerd door middel van Circle Scans. Met de Circle Scan worden kansen in kaart gebracht om een systeem (materiaal- stromen, spelers en impacts) circulair te maken.

Drie scans worden verder toegelicht op de volgende pagina’s.

1. Scan generiek klimaatsysteem2. Traditionele lineaire ketensamenwerking3. Circulaire ketensamenwerking

De scans zijn gebruikt om de discussie tijdens de tweede workshop op 16-17 maart 2016 in gang te zetten en tot specifieke vier pilot projecten te komen (zie figuur links).

*Nederland Circulair! Is een programma waarin de maatschappelijke organisaties Click NL, De Groene Zaak, Het Groene Brein, MVO Nederland en Circle Economy met ondersteuning van RVO en het Ministerie van I&M werken 4 thema’s om circulair ondernemen in het Nederlands bedrijfsleven te versnellen. Voor meer informatie zie: www.circulairondernemen.nl

Uitgangspunt voor deze scan is dat klimaatsystemen in principe uit drie onderdelen bestaan:

● Opwekking (verwarming, koeling en luchtbehandeling),

● Distributie (pijpen, buizen, pompen) en ● Afgifte (radiatoren, roosters en andere

elementen).

De materialen die voor de drie onderdelen worden gebruikt, staan links aangegeven in het overzicht; de materialen die gevoelig zijn voor prijsschomme- lingen of grondstoffenschaarste zijn met rood gemarkeerd zoals koper, of die een grote milieu-impact hebben zoals ammoniak, CFKs en koolwaterstoffen.

Vervolgens is gekeken naar de afzonderlijke componenten waar elk onderdeel uit bestaat. Voor elke component zijn allereerst de life cycle costs geinventariseerd. Met name de warmtewisselaars

1. SCAN GENERIEK KLIMAATSYSTEEM

hebben hoge kosten kijkend naar de gehele levenscyclus.

De gemiddelde levensduur en onderhoudscycli zijn in kaart gebracht. Veel componenten gaan 15-20 jaar mee. Luchtfilters moeten echter al binnen enkele maanden worden vervangen worden, terwijl het buizenwerk ruim 30-40 jaar standhoudt.

Wanneer componenten bij het afval belanden verdwijnen ze vaak in het grijze circuit waar het schroot wordt gerecycled. Filters worden vernietigd en koelvloeistof moet worden verwerkt door gecertificeerde bedrijven.

De discussie die volgde op basis van deze scan wees uit er nog veel valt te winnen in het ontwerp van de componenten om hoogwaardig hergebruik mogelijk te maken. Daarnaast moet ook de keten anders worden ingericht om de kringlopen te kunnen sluiten.

2. TRADITIONELE LINEAIRE KETENSAMENWERKING

De traditionele waardeketen voor klimaatsystemen is lineair. Componenten worden door de producent verwerkt tot eindproducten, die via de groothandel bij installateurs terechtkomt, die in opdracht van gebouw eigenaren of ontwikkelaars het klimaatsystemen installeren.

Bij elk van deze stappen wordt een marge van ca. 10% gerekend terwijl het bezit verschuift - telkens een stap verder in de keten.

Er is geen prikkel voor producenten om gebruikte installaties te hergebruiken; groothandels kijken slechts naar energie efficientie labels; installateurs hebben meer baat bij het aanleggen van gloednieuwe klimaatsystemen dan het zorgen dat een systeem zo lang mogelijk meegaat en uiteindelijk zo hoogwaardig mogelijk wordt hergebruikt of gerecyceld.

Het onderhoud wordt vervolgens weer door andere partijen uitgevoerd als de garantie van de installateur vaak al na een jaar vervalt. Hierbij gaat het om onderhoudscontracten van een tot vijf jaar.

Tot slot zijn het vaak weer nieuwe installateurs die het klimaatsysteem vervangen na 30 jaar of meer.

Door sloopbedrijven wordt het klimaatsysteem verwijderd en verdwijnt het via lokale recyclers of schroothandelaren - vaak zelfs naar China.

3. CIRCULAIRE KETENSAMENWERKING

In een circulaire economie ziet de samenwerking in de waardeketen er anders uit.

Klimaat kan als een ‘service’ worden aangeboden door een servicebedrijf dat alle relevante partijen bijelkaar brengt. In deze constructie komt het klimaatsysteem niet in het bezit van de gebouweigenaar of ontwikkelaar.

In plaats daarvan kunnen meerdere partijen in de keten - zoals de producent, het servicebedrijf, installateurs en onderhoudsbedrijven - mede-eigenaar blijven van het klimaaatsysteem. Voorwaarde is wel dat voor elk van hen een meerwaarde bestaat om deel te nemen, die bij- voorbeeld door de restwaarde van de onderdelen en hun componenten kan worden gegenereerd.

De meerwaarde kan ook worden gevonden door middel van activiteiten als revisie en remanufacturing van componenten, door externe partijen of door producenten zelf. Op deze manier kunnen delen van het klimaatsysteem hoogwaardig worden hergebruikt.

Om deze nieuwe vormen van meerwaarde te creeren voor de spelers in de keten, zijn nieuwe financieringsmodellen nodig, om verande- ringen in cash flows en beschikbaar werkkapitaal te kunnen opvangen. Ook leidt een verandering in eigendom tot juridische vraagstukken, denk bijvoorbeeld aan componenten die ‘nagelvast’ zitten en bij faillissement van de gebouweigenaar niet gemakkelijk bij de producent terug kunnen komen.