KLIMAAT

Al Gore 2.0: http://www.youtube.com/watch?v=b-0p7GbPJ14

• Hoogterecord Felix Baumgartner 39000 meter. http://www.youtube.com/watch?v=u8ZZ5nXBP54

• http://www.youtube.com/watch?v=qDdFlhzNq8o

http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20110425_stralingsbalans01

absorptieverstrooiingreflectie Exstinctie(uitdoving)

– Weerkaatsing energie van de zon• 20% door de wolken• 4% door het aardoppervlak• 6% wordt verstrooid door gasdeeltjes• 30% albedo• 23% wordt geabsorbeerd door wolken en waterdamp (in

troposfeer)• Totaal: 47% van de kortgolvige zonnestraling bereikt

aardoppervlak. Dit wordt omgezet in warmte en door de aarde als langgolvige straling teruggekaatst.

• De langgolvige straling wordt eerst nog geabsorbeerd door wolken en broeikas gassen en roet/stof

• Met vertraging verdwijnt de lange golf straling naar de ruimte• Stralingsbalans is neutraal

Rayleighverstrooiing zorgt voor een blauwe lucht, die rood wordt als de door de atmosfeer afgelegde weg dusdanig groot is dat al het blauwe licht uitgedoofd is

Plaatselijke variatie in straling

• Stralingsoverschot tussen 35⁰NB en 35⁰ZB• Straling loodrecht• Korte weg door de sferen: minder reflectie,

absorbtie, verstrooiing

Verdeling van straling

• Earth from space: http://www.youtube.com/watch?v=-lGwvjhr7V4&list=PL4380F3952AB05AF7

Schooltv klimaat

• zon en atmosfeer: http://www.schooltv.nl/docent/project/3106818/aardrijkskunde-voor-de-tweede-fase/ug/

• oceaanstroming en wind: http://www.schooltv.nl/docent/project/3106818/aardrijkskunde-voor-de-tweede-fase/ug/

Wind real-time; klik op de afbeelding.

http://home.kpn.nl/kalsb004/geobronnenbb/animaties/Windsystemen.htm

De wet van Buijs Ballot

• “Wind waait van een gebied met hoge druk naar een gebied met lage druk”.

• “Met de wind in de rug heeft wind op het noordelijk halfrond altijd een afwijking naar rechts en op het zuidelijk halfrond altijd een afwijking naar links”.

Coriolis effect

Extra

• uitleg corioliskracht (Duits): http://www.youtube.com/watch?v=O4VqwW-dR3g

• seizoenen/stand zon: http://astro.unl.edu/naap/motion1/animations/seasons_ecliptic.swf

Verschuiving van de intertropische convergentiezone

Verschuiving ITCZ

Zeewater

• Is zout, afkomstig van opgeloste gesteenten• Bewegend watermassa’s aan de oppervlakte

noem je stromen of driften

Zeestromen

• Temperatuur hangt af van herkomst– Afkomstig van de evenaar: warm– Afkomstig van de polen: koud

• Richting hangt af van stuwing door de wind boven het water

• warm of koud is relatief en betekent warmer of kouder dan je op een bepaalde breedte zou verwachten

Zeestromen

Schip met 290000 badeendjes gezonken

• 1992• na 15 jaar

op Britse stranden

• nog steeds onderweg

ALLES WAT NIET AANSPOELT KOMT SAMEN IN DE GYRES

PLASTICSOUP FOUNDATIONhttp://plasticsoupfoundation.org/

Thermohaliene circulatie

De circulatie ontstaat door:• Verschillen in dichtheid van oceaanwater:

door afkoeling neemt de dichtheid van water toe en daarmee ook de hoeveelheid opgelost zout per kubieke meter water. Koud en zout water daalt naar de oceaanbodem. Er ontstaat een koudwaterstroom die elders water naar boven stuwt. De diepwaterpomp bij Groenland

• wind: Op andere plaatsen blaast de wind warmer oppervlaktewater weg zodat het koude water kan opwellen

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20110425_zeestromen01

Thermohaliene circulatiehttp://www.youtube.com/watch?v=EwDBkylr3k4&list=PL4380F3952AB05AF7

Al Gore on ocean currents

Coastal upwelling

De wind stuwt aan de oppervlakte water weg, waardoor onderin een koude compensatiestroom opwelt

uitleg el Ninohttp://www.youtube.com/watch?v=tyPq86yM_Ic

KLIMAATVERANDERING

http://eyes.jpl.nasa.gov/earth/index.html

http://esminfo.prenhall.com/science/geoanimations/animations/26_NinoNina.html

Externe factoren

• Ligging van de tecktonische platen op de aarde (= een randvoorwaarde; waar ligt het gebied)

• Baan van de zon (is een sturend mechanisme)• Variaties in hoeveelheid zonne-energie (is een

sturend mechanisme)

Effecten op lange termijnEffecten op korte termijn

Interne factoren

• Oceaan• IJs• Landoppervlak• Vegetatie• atmosfeerTussen de interne factoren bestaan oorzaak gevolg relaties die versterkend of afzwakkend werken.

Terugkoppeling

Specifieke veranderingen versterken klimaatverandering, of zwakken deze af.

Bijvoorbeeld

http://aardrijkskundegymnasiumhilversumon.yurls.net/nl/page/

endogene krachten: bewegende platenDivergent, convergent, transform

https://vle.whs.bucks.sch.uk/mod/page/view.php?id=51740

Convergente beweging van de Afrikaanse, de Egeïsche (Anatolische) en de Euraziatische plaat

Herhaling endogene krachten

Het gesteente vervormt in de mantel. Dat komt door de temperatuurverschillen. Bij een hogere temperatuur zet het gesteente uit maar de massa blijft hetzelfde. Daardoor komt het gesteente omhoog en drukt het tegen de aardkorst aan. Waar het koud is zakt het gesteente naar beneden.

De opwaartse en neergaande stroming veroorzaakt breuken in de aardkorst

De aardkorst drijft op de mantel. Door wrijving van de gesteentestroming (convectie) aan de onderkant van de aardkorst, beweegt de aardkorts mee in de richting van de stroming

• Divergente beweging: door het uit elkaar drijven van de platen ontstaat een rug of/en een “rift”.

• Convergente beweging: Bij een botsing van twee continentale platen ontstaat een plooiingsgebergte; bij twee oceanische platen of een oceanische en een continentale, ontstaat een trog en een opheffing (een bergrug)

• Als bij een botsing tussen twee platen, de ene onder de andere plaat schuift, dan heet dat subductie. Door “slabpull” zakt de aardkorst in de mantel en smelt en gaat weer deel uitmaken van de convectiestroom.

• Bij een transforme beweging schuiven twee platen langs elkaar.

Nederland in het Perm 300-250 miljoen jaar bp.

De Zechstein zee:• ondergelopen woestijnvlakte• ondiepe zee• sterke verdamping door

grote hitte(Nederland ligt ongeveer Sahara locatie 30⁰NB

• Zoutafzetting onder Dode Zee-achtige omstandigheden

• http://www.youtube.com/watch?v=YOdGSRl5wvg

Verandering in de positie van de Aarde ten opzichte van de zon.

Inleiding tot duo opdracht

Verklaar het klimaat

Land/zee:- in land- aan zee:

. bufferwerking zee

. invloed zeestromen

Reliëf/

hoogteligging

- temperatuurgradiënt

- richting gebergte:

. loef/lij-zijde

. klimaatscheiding

ligging/breedte:- stralingsbalans- seizoenen:. verschuiving ITCZ. wisseling drukverdeling /wind

Opdracht

Werk in tweetallenAtlas pagina 193-196 of overzichtskaarten Basisboek pagina’s 42+45AtacamaHongkongPerthCherapunji (staat niet in het namenregister, wel op de kaartjes p194-195))

• Benoem het klimaat volgens Köppen (geef neerslag en temperatuurwaarden)

• Verklaar a.d.h.v.:- ligging- invloed reliëf/hoogte- invloed zeestromen- invloed verschuiving ITCZ/windpatronen

Atacama• Woestijn BW• Temp/neerslag:

- < 250 mm (15 mm jaarlijks)- 0-20⁰C

• Ligging:- rond 23⁰ZB- Dicht bij de kust

• relief/hoogte:- 610mtr.- tussen de Chileense coastal range en de Andes- regenschaduw

• zeestroming: coastal upwelling/ koud; weinig verdamping

• itcz: ligt permanent boven de evenaar in westen van Zuid Amerika

• wind: afgeschermd door de Andes van het oosten; wind langs de kust voornamelijk noordwest

Cherapunji• Google/Wiki: Ligging, zuidelijke zijde

(loef) Khasigebergte, 1484 m.• Temp: jul. 20-30 graden

jan. 10 graden!!!!gereduceerd tot zeeniveau

• Neerslag: jan. 25-50mm jul. 400 mm-meer

• 12063 mm• AW• Enorme variatie door moesons

ITCZ in juli net ten noorden van Cherapunji- juli, ZW moeson over warme zeestroom

• Stuwingsregen ten de loefzijde van het gebergte

Broeikasaarde

• Door de plaatbewegingen ontstond veel nieuwe oceaanbodem bij de midoceanische ruggen. Die nieuwe korst is dikker dan oudere oceaankorst, omdat het net gevormd is.

• De oceanen waren dus erg ondiep, waardoor de zeespiegel steeg en het water over het land liep.

• Smeltwater van de ijskappen kwam ook in zee en het zeewater zette door opwarming uit.

60% land onder water

Hoge zeespiegel

Ondiepe oceanen

• In het Krijt (120 miljoen jaar – 66 miljoen jaar geleden) was het CO2-gehalte op zijn hoogst.

• CO2-gehalte nu: 385 delen per miljoen luchtdelen.

• CO2-gehalte Krijt: 4.000 tot 5.000 delen per miljoen (schatting). Dit is 20 keer zo veel.

• Oorzaak: snel uiteendrijven van de platen. Door dit vulkanisme kwam er veel CO2 vrij.

weinig CO2 opname

weinig verweringveel CO2

• na het perm 245 milj. jaar geleden

Koolstofcyclus

• Dit koolzuurgas is uiteindelijk in dikke kalklagen terechtgekomen via de koolstofcyclus.– De CO2 in de lucht verbindt zich

met waterdruppels en vormt koolzuur (H2CO3). Dit valt samen met de neerslag naar beneden op de gesteentes op aarde.

– Mineralen (Ca, K, Na) in gesteentes lossen op en vormen klei (Verwering)

– Dit komt uiteindelijk via grondwater en rivieren in de zee.

– De klei en de koolzuur worden, door organismen omgezet in kalkskeletten en later afgezet en omgevormd tot kalklagen.

§ 2.2 Broeikasaarde

Actualiteitsprincipe

• De kennis van de omstandigheden en de processen in het verleden helpen om dat wat er nu en in de toekomst gebeurt, beter te begrijpen.

• Het verleden is de sleutel tot het heden.

• Maar ook: het heden is de sleutel tot het verleden. Processen in het verleden verlopen op dezelfde manier als tegenwoordig.

Verandering

•Tussen Krijt en Tertiair een abrupte klimaatverandering.

–90% zeeleven verdween.–70% flora en fauna op aarde verdween.

•Er wordt nog steeds onderzoek gedaan naar wat er precies is gebeurd.•Een bekende theorie is die van een geweldige meteorietinslag.

Milankovitch animatie: https://vle.whs.bucks.sch.uk/mod/page/view.php?id=53739

Equivalent per breedtegraad• Bv.: tijdens de koudste

periode van het Elsterien ontvangt de 65ste breedtgraad gedurende ongeveer 5000 jaar de zonne -energie die normaal is voor de 79ste breedtegraad

De Milankovitch curve is een berekening van ontvangen zonne-energie die ontvangen is op Aarde, waarin de bewegingen van de Aarde zijn verwerkt.

Greenland icecore project

• http://www.youtube.com/watch?v=iSb0DUn79dY&list=PLF837EE3FD8589F57• http://www.youtube.com/watch?v=iSb0DUn79dY

Naar Allègre & Schneider 1994Berendsen 2004

Klimaatverandering is van alle tijden

Gevolgen van klimaatverandering voor laaggelegen kustgebieden

http://www.youtube.com/watch?v=rUO8bdrXghs

Al Gore at TED

Risico’s van klimaatverandering

Intergovernmental Panel on Climate Change ( IPCC) doet zelf geen onderzoek, maar evalueert wetenschappelijk onderzoek:

• de waterbalans thermische expansie: smelten landijs en uitzetten zeewater

• bedreiging biodiversiteit• kwetsbaarheid kustgebieden: erosie en overstroming• landbouw en visserij: effect op productiviteit• industrie: relatie met versterking broeikaseffect• gevaren voor gezondheid• http://

aardrijkskundegymnasiumhilversumon.yurls.net/nl/page/898234#topboxes

De hockeystick

• De globale temperatuurstijging is een feit

• Over de oorzaken wordt gediscuseerd

• enorme belangen

Belangrijke conclusie deel I klimaatrapport

Opwarming zet doorDe mondiale temperatuur aan het aardoppervlak is tussen 1880 en 2012 met 0,85 graden Celsius gestegen. Er is nauwelijks twijfel dat de klimaatverandering van de afgelopen zestig jaar grotendeels het gevolg is van door de mens veroorzaakte uitstoot van broeikasgassen.

Gevolgen opwarming

Gevolgen voor Nederland

KNMI scenario’s tot 2050

conclusies In de klimaatscenario’s KNMI

Ontwikkeling• de opwarming zet door, hierdoor

komen zachte winters en warme zomers vaker voor

• de winters worden gemiddeld natter en ook de extreme neerslaghoeveelheden nemen toe

• de hevigheid van extreme regenbuien in de zomer neemt toe, maar het aantal zomerse regendagen wordt juist minder

• de berekende veranderingen in het windklimaat zijn klein ten opzichte van de natuurlijke grilligheid

• de zeespiegel blijft stijgen • http://aardrijkskundegymnasiumhilv

ersumon.yurls.net/nl/page/

Gevaren• ‘s zomers verdroging en

vochttekort • verzilting landbouwgebieden• overstromingen door

extreme piekafvoer rivieren• zee doorbraken• moeilijke afvoer • moeilijkheden

zoetwatervoorziening• http://

www.deltacommissie.com/film

http://kaart.edugis.nl/nederland.html

BANGLADESH

Gevolgen klimaatverandering

Sterkere invloed natte moesson: hoger debiet rivieren

Zeespiegelstijging : overstroming kustgebieden

Krachtigere en meer tropische stormen: hogere vloedgolven

Schade aan landbouwgrond (verdrinking en verzilting) en veel slachtoffers

Mogelijke gevolgen van de zeespiegelstijging voor Bangladesh

Zeespiegelstijging

• Zeespiegelstijging; onderlopen land en verzilting

• Bij 1 meter 20% van het land weg, 15 miljoen mensen dakloos (berekening ICCP)

jaarlijks 12063 mm december t/m februari

nauwelijks neerslag ITCZ in juli net ten noorden

van Cherapunji Stuwingsregen ten de

loefzijde van het gebergte

Rivier overstromingen

• Rivier overstromingen zijn normaal en nuttig

• Wel of geen dijken; wie betaalt?• http://www.youtube.com/watch?v=h3wAS5qgnc

A• http://www.youtube.com/watch?v=VWUtIZ0Zil0

Wel of geen dijken?

• Voedselproductie is afhankelijk van slib afgezet door overstromingen; natte rijstbouw

• Dicht bevolkt, 159 miljoen mensen; veel voedsel nodig

• Als ramp toeslaat veel doden en miljoenen daklozen, 130000 doden in 1991: In 1998, 35 miljoen daklozen door overstroming

Gevolgen opwarming

Gevolgen voor Nederland

Klimaatjagers

• http://embed.vpro.nl/popout/?id=VPWON_1181315&profile=wetenschap&paused=0&volume=0.9&muted=0&streaming=0&currenttime=29.64

• http://www.hollanddoc.nl/kijk-luister/documentaire/k/klimaatjagers.html

Waar zijn de pijlen van W18?

De evenwichtslijn geeft de scheiding aan tussen het deel van de gletsjer waar in een jaar netto meer ijs aangroeit dan smelt, en het deel van de gletsjer waar in een jaar netto meer ijs smelt dan aangroeit. Als het warmer wordt verschuift de evenwichtslijn dus naar boven

CO₂ equivalent• De emissie van alle gassen wordt teruggerekend naar

CO₂ • Om vergelijking en verrekening gemakkelijker te

maken

Maatregelen• Twee soorten maatregelen:

brongerichte maatregelen het structureel aanpakken van een verhoogde CO2-uitstoot

Symptoombestrijding effecten milieuvervuiling worden bestreden, oorzaken niet aangepakt

Ieder bedrijf heeft een emissieplafond

Door het teruglopen van de productie wereldwijd als gevolg van de crisis, blijven de emissierechten van veel bedrijven onbenut. Het aanbod van deze rechten op de markt is enorm gestegen waardoor de prijzen flink zijn gedaald. CO2 uitstoot is spotgoedkoop waardoor de prikkel om in CO2 beperkende techniek te investeren is teruggelopen.

http://www.havovwo.nl/havo/hak/bestanden/hak09iopg1.pdf

Hier.nu

• http://www.hier.nu/klimaatneutraal/compenseren/

• http://www.hier.nu/news/

Docu’s

• Het CO2 alibi:http://www.hollanddoc.nl/kijk-luister/economie/globalisering.html?playurn=urn:vpro:media:program:3074436&currentPage=2

• cleantech revolutie: http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2011-2012/CleanTech--De--schone-toekomst.html

• klimaatconferentie Kopenhagen:http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2009-2010/voorbij-kopenhagen.html