4

KLIMAAT en MILIEU I

Onze vorige reeks artikelen ging over het onderwerp LEVEN (VESTA's 78 t/m 83) en dan

vooral over de vraag: Is er buitenaards leven ?

Ondanks alle onderzoekingen tot nu toe (naar -sporen- van leven op Mars en Titan en

exoplaneten met een sfeer, geschikt voor leven) is het nog steeds niet gelukt deze vraag te

beantwoorden.

Nu is kennisname van de evolutie van het heelal en van het leven, voor de mens een

interessante en zinnige zaak en het instituut VESTA poogt daartoe zijn steentje aan bij te

dragen, maar...... om wat dichter bij huis te blijven, hoe zijn de verwachtingen voor onze

overlevingskansen voor de (nabije en verre) toekomst, niet alleen op financieel gebied (bv

kwestie AOW) maar ook wat betreft milieu en daarmee samenhangend het klimaat ?

Deze prangende vraag houdt ons, zeker de laatste 20 jaar, intens bezig. Wat zijn de

vooruitzichten voor ons leven wat betreft klimaat en milieu ? Je kunt momenteel bijna geen

krant -of ander medium- meer opslaan of er wordt wel gesproken over de -angstwekkende-

toename van o.a. de -gemiddelde- temperatuur- veroorzaakt door toename van de CO2

concentratie, een broeikasgas, met alle gevolgen van dien: smeltende ijskappen en daardoor

verontrustende stijging van de zeespiegel .

Al eerder werden problemen als bodemverontreiniging, zure regen en ozongaten, waardoor de

gevaarlijke UV straling meer vat op ons kon krijgen, (in de media) aan de orde gesteld.

In deze aflevering komen de volgende kwesties aan de orde:

I Hoe ongerust moeten we ons eigenlijk maken ?

Doemscenario's en foutieve beslissingen daardoor.

II Wat wel te doen ?

III Klimaatontwikkelingen in het verre verleden.

IV Temperatuurverloop over de laatste 1000 jaar.

V Hoe is de temperatuur over die periode bepaald ?

VI Hockeystickmodel van Mann en de kritiek daarop.

VII Reacties van de mens in vroeger tijden op (vooral) ongunstige klimaatontwikkelingen

VIII Klimaat top 12-18 december te Kopenhagen

I. Kranten brengen bij voorkeur sensationeel nieuws, liefst met doemscenario's; dat

willen mensen lezen. Geruststellende artikelen zijn veel minder interessant.

Neem nu de berichten over afbrokkelende ijskappen, door zure regen kaalgestripte bomen,

een verzuurde oceaan waarin het Groot Barrièrerif oplost als een bruistablet, en als er niets

gedaan werd aan het gat in de ozonlaag dan was het lot van de mensheid bezegeld,

dramatische zeespiegelstijging en -als klap op de vuurpijl- de Nederlandse gifwijk in

Lekkerkerk. Het dorp werd zelfs wereldnieuws.

Aan saneringen werden miljarden over de balk gesmeten. In 1980 dachten bewoners dat hun

kinderen geen jaar meer te leven hadden. Wat bleek? Het beeld van stervende bossen was

zwaar overdreven, in Nederland en België is nog nooit iemand van bodemverontreiniging

ziek geworden, laat staan overleden, het gat in de ozonlaag heeft nooit bestaan, door een

tikfout werd de benzeenconcentratie in de grond van Lekkerkerk een factor duizend(!) te

hoog voorgesteld !

Waren in de jaren 80 inslagen van meteorieten welke massale uitstervingen tot gevolg zouden

hebben een 'hot item', in de jaren 90 stond temperatuurstijging ten gevolge van toegenomen

CO2 concentratie, het meest bekende broeikasgas, hoog op de agenda.

5

II. Nu luidt een bekend gezegde 'regeren is vooruitzien', dus het was een zinnig idee omniet lui achterover in onze stoel te blijven zitten en wel zien 'waar het schip zoustranden', maar om een klimaatbeleid uit te stippelen om voor de toekomst te proberenerger te voorkomen.

Belangrijk was om niet alleen, kennis te hebben van de huidige situatie, maar ook om teonderzoeken hoe het klimaat zich in het verleden had ontwikkeld en, nog belangrijker, teweten aan welke oorzaken deze klimaatwijzigingen ten grondslag lagen.

III. Klimaatontwikkelingen in een (ver) verleden. Dat er tijdens de geschiedenis van onze aarde (sinds 4,5 miljard jaar) heftige veranderingen inatmosfeer en klimaat hadden plaats gevonden, is genoegzaam bekend. Zie ook Vesta nr 78pag. 5 t/m 8: In den beginne bestond de atmosfeer vnl uit kooldioxide en waterdamp, pas veellater (na ± 4 miljard jaar) ontstond er, dankzij fotosynthese, zuurstof en ontstond zo’n570 miljoen jaar geleden de zg 'Cambrische explosie' met uitbundig meercellig leven.Sindsdien hebben een vijftal massale uitstervingen plaatsgevonden, gemarkeerd doorgeologische tijdperken. Oorzaken waren -meestal- heftige klimaatwisselingen (denk aan bvde ijstijden), veroorzaakt door heftige vulkaanuitbarstingen en -soms- inslagen vanmeteorieten (van enkele 10tallen km's groot), waardoor er dermate veel stof in de atmosfeerterechtkwam dat de zon voor langere tijd praktisch geheel verduisterd werd met dramatischetemperatuurdalingen tot gevolg.De eerste 'mensachtigen' (z.g. hominiden) werden in Afrika gevonden.Zo’n 2 miljoen jaar geleden migreerde de Homo Erectus van Afrika naar Azië. Men vermoedtnu dat een dramatische klimaatverandering met enorme droogte tot gevolg, de oorzaak ervankan zijn geweest.In 536 (de vroege Middeleeuwen) werd de mens door een heftige vulkaanuitbarstinggetroffen, met als gevolg een zeer zware ramp, waarschijnlijk de ergste uit de geschrevengeschiedenis. Oorzaak was een droge 'mist' die de zon grotendeels verduisterde waardoor detemperatuur scherp daalde. Het vroor in de zomer, in Europa vielen rivieren droog, oogstenmislukten en er braken, ziekten, oorlogen en hongersnoden uit. Pas enkele jaren geleden is hetgelukt deze uitbarsting aan te tonen uit een laagje vulkaanrestant.

IV. Temperatuurveranderingen de laatste 1000 jaarMaar voor een klimaatbeleid, gericht op toekomstige milieuveranderingen, zijn de klimaat-en temperatuurwisselingen van zeg maar de laatste 1000 jaar interessant. Hoe was hettemperatuurverloop en -belangrijk!- welke oorzaken lagen aan de veranderingen tengrondslag ?Klimaatonderzoeker Michael Mann heeft in 1999 daartoe een grafiek opgezet -waarmee hijwereldberoemd is geworden- waarbij van de laatste duizend jaar op het noordelijk halfrondhet temperatuurverloop tegen de tijd is uitgezet. Deze grafiek staat bekend staat als defameuze hockeystick grafiek.

V. Temperatuurbepaling over de laatste 1000 jaar.Belangrijke vraag is uiteraard: hoe bepaalt men de temperatuur (in deze periode van 1000jaar)?Betrouwbare temperatuurmetingen zijn er pas sinds 1850 (dus over de laatste 150 jaar).Voor die tijd is men afhankelijk van indirecte metingen met temperatuurindikatoren, ook welproxies genoemd, zoals jaarringen van bomen, ijskernen, sedimentlagen en koralen.Dikte en dichtheid van een jaarring zeggen iets over het klimaat van dat betreffende jaar.Maar die jaarring wordt niet alleen bepaald door de temperatuur maar ook door neerslag,grondsoort, CO2 concentratie en aan welke kant van de heuvel stond deze boom? Jaarringen zijn goed te dateren maar omrekening naar temperatuur is lastig. Zo kunnen twee bomen, nietver van elkaar, maar aan verschillende zijde van een heuvel staande, verschillendetemperaturen opleveren.IJskernen zijn nauwkeuriger in temperatuurbepaling maar niet voor elke locatie beschikbaar.Daar over de laatste 100 jaar nauwkeurige temperatuurmetingen beschikbaar zijn, kan menover die periode de proxies ijken (kalibreren).

6

Figuur 1

Figuur 2 Temperatuurverloop volgens Mann (doorlopende lijn) en zijn critici (gestippelde

lijn).

VI. Hockeystick van Mann en de kritiek daarop Uit het hockeystickmodel van Mann zou moeten blijken dat het laatste decennium van devorige eeuw(1990-2000) het warmste was sinds die 1000 jaar. Mann publiceerde zijn modelin het gezaghebbende tijdschrift Nature.Om een artikel in dat tijdschrift geplaatst te krijgen is geen eenvoudige zaak. Er aanvoorafgaand dient er een z.g. peer review plaats te vinden, een onderzoek door (vaakanonieme) collega's. Maar ... daarbij werd niet goed onderzocht hoe Mann die fameuzehockeystick-grafiek in elkaar had gezet ! Belangrijk is bv om te onderzoeken in hoeverre eenonderzoek reproduceerbaar is, d.w.z. bij een onderzoek door derden moet men tot het zelfderesultaat komen en dat was niet gebeurd ! Kritiek op hockeystickmodel.De Canadezen Mc.Intyre en Mc.Kitrickdeden zelf onderzoek, onder andere aan(meerdere) boomringen. En wat bleek:sommige bomen vertoonden hetzelfde beeldals Mann, bij andere bomen bleek in hetgeheel geen hockeystickmodel. (Zie figuur 1)Uit hun onderzoek bleek dat in de 15e eeuwde temperaturen een stuk hoger lagen dan dievan Mann, zelfs hoger dan in de 20e eeuw !(Zie figuur 2)

De fout van Mann was dat hij alleen dieproxies gebruikte die 'in zijn straatje te paskwamen'. Maar helaas, naar de Canadezenwerd niet geluisterd. Pas in 2008 heeft deklimaat-wetenschap het opgebracht om haar ongelijk toe te geven: Mc.Intyre en Mc.Ittrickhadden gelijk en Mann's reconstructie deugde niet, maar toen was het leed al geschied. (Ziefiguur 2).

7

Figuur 3 15-11-1989

VII. Reacties van de mens in vroeger tijden op (vooral ongunstige) klimaatwisselingen.Uit bovenstaande blijkt dat pas sinds halverwege de vorige eeuw (± 1950) men zich echtbewust werd van een sterk stijgende temperatuur met alle gevolgen van dien en wat de mensdaaraan kon doen.Maar hoe reageerde de mens vroeger op sterke wijzigingen in de temperatuur ?De warme Middeleeuwse periode (tussen 1100 en 1300) bracht juist veel voorspoed dooro.m. grote technologische vernieuwingen (zoals weefgetouw en windmolen). Als gevolg vande economische 'boom' verrezen overal enorme kastelen, meer mensen gingen in de stedenwonen, het was het begin van de gotiek. Na 1300 daalde de temperatuur rigoureus. De z.g.kleine ijstijd nam een aanvang. De Mer de Glace-gletcher vaagde twee dorpen weg, alle groterivieren vroren dicht, oogsten mislukten, dorpen werden verlaten, alom kommer en kwel.Over klimaat sprak men in die tijd nog niet, men beschouwde de ellende als een straf vanGod. Er moesten zondebokken gevonden worden. Dat waren allereerst de Joden (ja ook toenal). Velen werden vermoord zodat ze geen pest konden veroorzaken. Preventievegeneeskunde van de gruwelijkste soort. Het gaf niets. Als nieuwe zondebok werd hetfenomeen heks in het leven geroepen. Ze werden op brandstapels levend verbrand. Pas tijdensde Verlichting (18e eeuw) kwam aan deze onmenselijke praktijk een einde.Maar doet u bovenstaande niet ergens aan denken ? Ja juist ! Nu wordt de mens als zondebokaangewezen ! Verschil is dat het niet de koude is maar angst voor opwarming.In de volgende aflevering (Klimaat II welke in VESTA 85 verschijnt) zullen we behandelenwat de mens dacht er aan te kunnen doen. VIII. Klimaat top 12-18 december te Kopenhagen.Van 12 tot 18 december is er een grote VN-klimaat top, maar de verwachtingen zijn niet hooggespannen. Tijdens het EU beraad van ministers van Financiën te Luxemburg keken ze 'de katuit de boom'. Toezeggingen werden er niet gedaan. Ook op de conferentie te Barcelonakwamen onderhandelaars niet tot een tekst als voorbereiding op de top in Denemarken. Hardeafspraken zullen (nog) niet gemaakt worden. Dat bleek wel uit een verklaring van Obama nazijn bezoek aan China waar hij met Hu Jintao over deze top sprak: een bindend akkoord isonhaalbaar, de tijd is te kort. De Boer (hoofd klimaatbureau van de VN) sprak echter de hoop uit dat een algemeenakkoord in Kopenhagen binnen een half jaar kan worden omgezet in een juridischdoortimmerd verdrag. Ook milieuminister Cramer was optimistisch: 'Klimaat top moet slagen!' (Maar dit zei ze voordat Obama, Hu ontmoet had). Let wel de VS en China produceren hetmeeste CO2. Maar ook grootmachten als Brazilië en Rusland moeten mee willen werken.Zonder hen is een mondiaal beleid onmogelijk.In het volgend nummer zullen we de resultaten noemen.Hier het laatste nieuws over de klimaat top.De 2e aflevering klimaat bevat onder meer: Klimaatafspraken enKyoto-protocol. Wat zijn feiten en wat speculaties ? Voorspellende waarde vanklimaatmodellen. figuur 3 Welke factoren, behalve het CO2, beïnvloeden de temperatuur ? Hoe is het temperatuurverloop eigenlijk op andere planeten? Hierzijn uiteraard geen 'menselijke’ factoren die het klimaatbeïnvloeden. Hoe kan de mens de CO2 concentratie terugdringen ? Vergelijk van CO2 uitstoot per ontwikkeld KWh bij deverschillende elektriciteitsinstallatiesProblemen -en hun oplossing- bij gebruik windenergie, ook inverband met de elektrische auto. En hoe zit het eigenlijk met die te ontwikkelen energie m.b.v.kernfusie ? En tot slot de resultaten van de klimaatconferentie deze maand inDenemarken.

Literatuur: Veel artikelen uit 'Natuur, Wetenschap en Techniek.Diverse NRC artikelen.

Heiloo, november 2009, Jaap Kuyt