Kleuren contrasten

Mondriaan - Kleur tegen kleur contrastHet eenvoudigste kleurcontrast ontstaat is het “kleur-tegen-kleur” contrast. In dit contrast worden de kleuren direct, zonder tussento-nen, tegen elkaar gezet. Het sterkste kleur tegen kleur contrast is het contrast tussen de primaire kleuren magenta, geel en cyaan. Maar ook het contrast tussen rood, geel en blauw is sterk. Door in je werk een sterk kleur tegen kleur contrast te gebruiken, bereik je een bont en veelal vrolijk effect.

In zijn schilderijen was kleur een belangrijk gegeven voor Piet Mondriaan. Al in een brief uit 1909 verwijst Mondriaan naar het feit dat kunstenaars zo puur mogelijke kleuren zou-den moeten gebruik en dat contrastkleuren naast elkaar horen. Hij stelt dat kleur ontstaat op het moment dat licht door duisternis wordt onderbroken. Mondriaan zoekt naar harmonie door primaire kleuren in verschillende ver-houdingen naast elkaar te plaatsen. Mondriaan schilderde de primaire kleuren niet direct tegen elkaar geplaatst; dat zou wellicht een te hard resultaat opleveren.Mondriaan startte niet meteen met deze kleurstellingen en experimenteerde eerst sub-tieler met de contrasten; Molen bij zonlicht. Ook experimenteerde hij eerst met realistische voorstellingen waarna hij ging abstraheren en meer tot abstract werk kwam in vlakverdeling.

Rembrandt - Licht donker contrastDit contrast heeft alles te maken met de hel-derheid van verschillende kleuren. Het duide-lijkste voorbeeld van een licht-donker contrast is natuurlijk zwart tegenover wit. Maar ook heel donkerblauw tegenover heel lichtblauw is een licht-donker tegenstelling. Ook kan je spreken van een licht-donker contrast wan-neer je twee verschillende kleuren gebruikt.Clair-obscur is een techniek uit de schilder-kunst, film en fotografie waarbij de licht-don-kercontrasten sterker worden uitgebeeld dan ze in werkelijkheid vaak zijn. De lichtbron zelf is meestal niet duidelijk aanwijsbaar; het zou de zon kunnen zijn, of een kaarsvlam. Rembrandt maakte hier ook veel gebruik van. Rembrandt gebruikt het licht en donker om de nadruk te leggen op vooral de lichte delen, waarbij de donkere schaduwen naar de achtergrond worden gedrongen. Hij verkijgt hier door diepte en kan een voor en achter-grond creeeren. Door toepassing van sterke licht-donkercontrasten krijgen zijn composi-ties een meer dramatisch karakter.

van Gogh - Warm koud contrastDe kleurencirkel kan in twee helften worden verdeeld. De rode, gele en geelgroene tinten zijn warme kleuren. De blauwgroene, blauwe en violette tinten worden als koele of koude kleuren gezien. De warmte van een kleur in een schilderij kan door het warm-koud con-trast versterkt worden door er een koelere kleur naast te zetten. Dit wordt het warm-koud contrast genoemd. De warme kleuren hebben een werking alsof ze naar voren komen, de koudere kleuren alsof ze naar achteren wijken.Van gogh maakt vaak gebruik van het warm koud contrast. Hij maakt gebruik van dit con-trast om in een lijkend plat beeld meer diepte aan te geven . Ook geeft hij zijn werk zo een achter en voorgrond. Koelere kleuren lijken meer naar de achtergrond te gaan waardoor een arm voorwerp of persoon meer naar voor komt. Warmere tinten hebben ook meer attentie waarde dan koele tinten zodat je de kijker ook meteen een kijkrichting mee geeft.

Simultaan contrastSimultaan betekent “gelijktijdig”. Het simul-taancontrast is het verschijnsel dat een het menselijk oog, als het een bepaalde kleur ziet, als het ware behoefte heeft aan de comple-mentaire kleur en dat het oog of de hersenen deze kleur zal opwekken. Zo veroorzaakt een hel rood vlak een groen nabeeld als je er een tijdje intens naar hebt zitten staren. Een grijs vlakje binnen een rood vlak, zal enigszins naar groen neigen, vooral aan de randen. De kleurwaarneming verandert dus door de omgeving van de kleur.

Door het simultaancontrast verandert de waarneming van een kleur. Het beste is dat te zien door een neutraal grijs vlakje op een groot kleurvlak te bekijken, zoals in de illus-tratie hiernaast. Het lijkt bedriegelijk, maar het grijs in deze figuur is beslist hetzelfde in alle gevallen.

Whistler - kwaliteits contrastBij het kwaliteitscontrast gaat het om de mate van verzadiging van de kleur. Een doffe kleur contrasteert sterk met een felle kleur. De kleur geel bijvoorbeeld kan heel fel zijn maar ook heel dof. Het gaat hierbij om het contrast in zuiverheid of verzadiging tussen twee kleuren van dezelfde kleursoort: 1 ge-mengde naast een ongemengde, bijvoorbeeld rood en roze.De sterkte van het contrast wordt bepaald door de mate van verzadiging van de kleuren. De ongemengde kleuren van de kleurencirkel zijn het meest verzadigd. Er zijn verschillende manieren om de sterkte en verzadiging van een kleur af te zwakken. De belangrijkste zijn: -Wit toevoegen. Hiermee wordt de kleur lich-ter, maar ook zwakker van intensiteit.-Zwart toevoegen. Hiermee wordt de kleur donkerder.-Grijs toevoegen. Hiermee wordt de kleur afgezwakt-De complementaire kleur toevoegen

James McNeill Whistler - gebruikt in zijn Nocturne in blauw en zilver uit 1870 een sterk kwaliteitscontrast. Hij gebruikt de kleur blauw in verschillende tinten en helderheid wat optisch diepte geeft. Ook gebruikt hij hier het kwantiteitscontrast. De lampen en de reflecties van de lampen in het water vragen bijna meer aandacht dan de grote blauwe gebouwen.

Monet - kwantiteits contrastHet kwantiteitscontrast betekent dat er een sterk contrastverschil kan ontstaan door de kleuren in zeer verschillende hoeveelheden te gebruiken. Bij het kwantiteitscontrast speelt niet alleen de hoeveelheid kleur een rol. Ook de stralingskracht is van belang. Zo heeft een fel geel een grotere stralingskracht dan bijvoorbeeld violet. Van fel geel is dus minder nodig om een kwantiteitscontrast te verkrij-gen. De zuivere kleuren worden wel in deze volgorde gezet qua stralingskracht: 1.Geel2.Oranje3.Rood en groen (hebben dezelfde stralings-kracht)4.Blauw5.Violet

Monet maakt in zijn schilderij “Soleil Levant” hier gebruik van door bijna het gehele schil-derij blauw te maken en de zon, wat een klein onderdeel is, rood/oranje. Omdat rood meer stralingskracht heeft trekt je oog daar meteen naartoe. Ook werkt het warm-koud contrast hier ook mee.

van Eijk - complementair contrastComplementair contrast ontstaat door kleuren naast elkaar te zetten die in de kleurencirkel recht tegenover elkaar staan.-rood-groen-geel-paars-blauw-oranjeAls je twee complementaire kleuren met el-kaar gaat mengen, zal er een bruin ontstaan. Door complementaire kleuren naast elkaar te zetten ontstaat juist een heel sterk contrast. Natuurlijk bestaan er nog veel meer kleuren dan deze zes. Ook de tussenkleuren kunnen elkaars complementaire kleuren zijn. Zo wordt een kleur tussen blauw en groen “blauw-groen” genoemd. Dit is dan de complemen-taire kleur van de kleur die tussen oranje (de complementaire kleur van blauw) en rood (de complementaire kleur van groen) zit.

Jan van Eijk gebruikt naast symboliek ook het complementair contrast in zijn schilderijen. Hij gebruikte dit om een voor een achtergrond en dieptete creeeren. Hij kiest de stralende kleu-ren passend bij de symboliek, bijvoorbeeld het blauwe kleed van zijn Madonna dat symbool staat voor koninklijke status en trouw.