Klein Vaarbewijs

116 STUDIEWIJZER KLEIN VAARBEWIJSVAARBEWIJS OPLEIDINGEN

LES

5

2. Werken met passer en plotter

Coördinaten

Werken met de passer

Om de coördinaten (de juiste plaats) van een object, bijvoorbeeld de kerk

van Marken, te kunnen bepalen, moet je precies weten waar dat object ligt.

De juiste plaats van de kerk is aangegeven door het heel kleine cirkeltje

onder de voordeur (het cirkeltje kan ook op een andere plaats onder de

kerk staan, zie kerk Edam). Elk object in de kaart, bijvoorbeeld een boei,

een licht of een ander markant punt, is voorzien van een heel klein cirkeltje

dat de exacte plaats aangeeft. Bij vuurtorens is dat een gele cirkel met een

zwarte stip; de stip is de exacte plaats. Aangezien je moet werken met een

nauwkeurigheid van ééntiende van een minuut, ga je de coördinaten van een

punt bepalen met behulp van de passer.

Coördinaten bepalen

Voorbeeld 1

Bepaal de coördinaten van de kerk van Schellinkhout.

De werkwijze is als volgt.

• Je gaat met de punt van de passer (1) naar het cirkeltje onder de deur

van de toren en met het andere passerbeen naar de dichtstbijzijnde

horizontale lijn, in dit geval de kaartrand.

• Je draait de passer (2) om, zet de punt in de linkerbovenhoek en met

het andere passerbeen (met het potloodpuntje) trek je een lijntje op de

‘staande rand van de kaart’.

• Het streepje bevindt zich tussen 35’ en 40’, om precies te zijn op

38,1’. Halverwege de kaart staat 52° . De kerk bevindt zich op 52°

38,1’noorderbreedte.

• Nu zet je de punt van de passer (3) weer in het cirkeltje onder de deur

en ga je met het andere passerbeen naar de dichtstbijzijnde verticale

lijn in het midden van de kaart.

• Je draait de passer (4) om en zet de punt van de passer op de

horizontale lijn aan de bovenkant van de kaart bij 10’en met het andere

passerbeen (met het potloodpuntje) trek je een lijntje op de ‘liggende

rand van de kaart’.

• Het streepje bevindt zich tussen 05’ en 10’, om precies te zijn op

07,4 E’. Links op dezelfde lijn staat 5° E. De kerk bevindt zich op 005°

07,4 E’ oosterlengte.

• De coördinaten van de kerk van Schellinkhout zijn: 52° 38,1’N en 005° 07,4’E.

Koers

Werken met de plotter

Een koers is een richting. Er zijn twee instrumenten aan boord waarmee je

kunt bepalen welke koers je vaart.

STUDIEWIJZER KLEIN VAARBEWIJS 117 VAARBEWIJS OPLEIDINGEN

LES

5

Dat zijn:

• het kompas; het magnetisch kompas geeft globaal aan welke koers je vaart;

er zijn nogal wat afwijkingen die verderop uitgebreid

besproken worden; de koers die je op het magnetisch kompas afleest,

heet de kompaskoers (KK);

• de GPS; deze werkt volgens een heel ander principe en geeft exact aan

wat de werkelijke koers is; de koers die je op de GPS afleest is de

grondkoers (GrK).

Om de richting (koers) van een punt A naar een punt B te bepalen, maak je

gebruik van een kaartplotter. Je kunt ook een parallelliniaal of driehoeken

gebruiken. Wij geven vanwege de kleine ruimte waarin je op een plezierjacht

moet werken de voorkeur aan een plotter en een gewone schoolpasser.

Naast papieren kaarten en plastic kaartplotters zie je tegenwoordig steeds

meer elektronische plotters met digitale kaarten. De digitale kaarten

verdringen langzaam maar zeker de papieren kaarten, maar vallen vooralsnog

buiten de examenstof.

12

4

3


LES

5

Koers uit de kaart halen

Voorbeeld 2

Je vaart op het Markermeer en wilt de grondkoers weten van boei V5 naar

boei E-A1.

Werkwijze

• Je legt de plotter als liniaal langs V5 en E-A1. Let goed op dat je van V5

naar E-A1 gaat en niet andersom. De pijl of het bootje op de plotter

moet naar E-A1 wijzen.

• Je kunt met de plotter schuiven, een beetje meer naar V5 of naar E-A1,

als hij maar precies langs de punten V5 en E-A1 blijft lopen.

• Dan ga je met de kompasroos draaien en wel zo dat de N recht naar

boven wijst. Dat is een precies werkje. Zoek een horizontale of

verticale lijn op de kaart en laat één van de lijnen van de hulplijnen op

de kompasroos daarmee gelijkvallen.

• Als de plotter precies langs de boeien loopt en de N recht naar boven

(het noorden) wijst, pak je de plotter op en lees je de koers af van de

kompasroos. De koers is 084º. Deze koers noem je grondkoers (GrK).


LES

5

Koers in de kaart zetten

Dit is iets wat zeilers regelmatig doen.

Voorbeeld 3

Je zeilt op het Markermeer vlakbij boei V5. Er staat een behoorlijke wind en

je zoekt een koers waarbij je zeilboot lekker snel en comfortabel vaart.

Je GPS geeft een grondkoers (GrK) van 190º aan. Om te achterhalen waar je

uitkomt, zet je deze koers in de kaart.

• Prik de passerpunt in het rondje onder boei V5.

• Pak de plotter en zet de kompasroos op 190º (de 190º op de 0 draaien).

• Schuif de plotter langs de passerpunt en wel zo dat de N precies naar

boven wijst (niet meer draaien met de windroos). Maak hierbij gebruik

van de hulplijnen in de roos en de horizontale en verticale lijnen op de

kaart.

• Trek nu met potlood de grondkoerslijn in de richting van 190º.


LES

5

Eindpunt berekenen

Als je het vertrekpunt weet, de grondkoers (GrK) kent en de snelheid goed

in de gaten houdt, kun je berekenen waar je na een bepaalde tijd bent.

De GPS doet dat automatisch. Die geeft, als je een eindpunt hebt ingegeven, de

ETA (vermoedelijke tijd van aankomst). Maar je kunt die ook zelf berekenen.

Voorbeeld 4

Je vaart om 13.00 uur langs boei E-A1 met een grondkoers van 260º en een

snelheid van 4 knopen (4 mijl per uur). Er is geen stroom en het waait niet.

Na een uur wil je een nieuwe koers gaan uitzetten. Om dat te kunnen doen,

moet je de coördinaten weten van het punt waar je na een uur varen (14.00

uur) bent.

Werkwijze

• Trek vanuit E-A1 de grondkoerslijn van 260º (ongeveer 15 cm lang).

• Pas met de passer (1) op de staande rand van de kaart 4 minuten (= 4

zeemijl) af.

• Omcirkel met de passer (2) deze afstand vanuit E-A1.

• Het snijpunt met de koerslijn is het punt waar je om 14.00 uur bent.

• De coördinaten van dat punt zijn: 52º 35,7’ N en 005º 07,6’ E.

1

2

260°


LES

5

3. De koersformule

De koers die het kompas aangeeft (kompaskoers) is lang niet altijd gelijk

aan de richting waarin de boot beweegt (grondkoers). Als je je dwars op

de stroom laat meedrijven, ga je niet in de richting die het kompas aangeeft

maar in de richting van de stroom.Tussen de kompaskoers en de grondkoers

zit een aantal verschillen. Voor je een kompaskoers in de kaart zet, moet je

eerst de ‘fouten’ eruit halen. Deze fouten zijn:

• deviatie;

• variatie;

• drift;

• stroom.

Deviatie

De hoek tussen het magnetische noorden en het kompasnoorden wordt

deviatie genoemd. Het vast opgestelde stuurkompas op een (stalen) schip

wijst niet precies naar het magnetische noorden, maar heeft door het vele

staal een afwijking. Deze afwijking (deviatie) is afhankelijk van de koers die

je vaart. Door het stuurkompas te laten ijken wordt de afwijking in kaart

gebracht en vastgelegd in de zogeheten deviatietabel of stuurtafel. Elk schip

heeft zijn eigen unieke stuurtafel.

Deviatietabel of stuurtafelkompaskoers deviatie kompaskoers deviatie000° –1° 180° +2° 022,5° –2° 202,5° +3°045° –3° 225° +4°067,5° –3° 247,5° +3°090° –2° 270° +2°112,5° –0° 292,5° +1°135° –0° 315° +1°157,5° +1° 337,5° +0°


LES

5

De stuurtafel geeft de grootte van de deviatie bij de verschillende koersen aan.

In het diagram op blz. 121 is de stuurtafel grafisch weergegeven. Het diagram

is gemaakt op basis van de metingen voor de stuurtafel. Met behulp van dit

diagram kun je de tussenliggende waarden vinden. De deviatie wordt steeds

afgerond op hele graden.

Variatie

De magnetische noordpool is de plaats waar de kompasnaald naartoe wijst.

De geografische (ware) noordpool is het uiteinde van de denkbeeldige

aardas. Deze twee polen vallen helaas niet samen in één punt. De geografische

(ware) noordpool is stabiel, de magnetische bevindt zich in de buurt van

de geografische (ware) noordpool en verandert heel langzaam van plaats.

Het kompas wijst naar het magnetische noorden. In de kaart staat het

geografische noorden. Het verschil tussen het magnetische noorden en het

geografische noorden is de variatie (var). Anders gezegd: variatie is de hoek

tussen de richting van het ware noorden en het magnetische noorden.

De variatie op een bepaalde plaats op aarde is onafhankelijk van de

voorliggende kompaskoers. De variatie is wel afhankelijk van de plaats op

aarde en het jaar. Het magnetische noorden is niet stabiel, maar verandert in

de loop der jaren van plaats.

Onthoud:

• Deviatie (vastgelegd in een deviatietabel) is afhankelijk van de

voorliggende kompaskoers.

• Variatie (vermeld op de kaart) is afhankelijk van de plaats op aarde.

Drift

Je krijgt ook koersafwijkingen door de invloed van de wind (drift). De grootte

van de drift hangt onder meer af van de richting en sterkte van de wind.

Stroom

Ook de stroom veroorzaakt een koersafwijking. De koersafwijking door

stroom is afhankelijk van stroomrichting en stroomsnelheid.

Benoemen van wind en stroom:

• wind: wordt benoemd naar de richting waar hij vandaan komt;

• stroom: wordt benoemd naar de richting waar hij naartoe gaat.

Als wind en stroom dezelfde ‘naam’ hebben, zijn ze tegengesteld aan

elkaar!

Plus of min

Voor alle afwijkingen is het van belang te weten of ze positief (+) of

negatief ( -) zijn. Hiervoor geldt de ‘klokregel’:

• plus, als de afwijking met de wijzers van de klok mee gaat (over

stuurboord, rechtsom);

• min, als de afwijking tegen de wijzers van de klok in gaat

(over bakboord, linksom).

o360N

O

Z

W_

_

o90

o180

o270

Variatie

Klokregel


LES

5

Afkortingen en begrippenKK KompasKoers, de koers volgens het stuurkompas van

het schip

dev. deviatie, de hoek tussen het magnetische noorden en het

kompasnoorden

MK Magnetische Koers, de koers volgens een stuurkompas

zonder afwijking door staal op het schip

var. variatie, de hoek tussen het magnetische noorden en het

ware (geografische) noorden

WK Ware Koers

drift afwijking die door de wind veroorzaakt wordt (verlijeren)

BWK Behouden Ware Koers

stroom beweging van het water die een koersafwijking veroorzaakt

GrK GrondKoers, de rechte lijn die je op de kaart tekent van

een punt A naar een punt B; ook de koers die de GPS

aangeeft (COG).

miswijzing de hoek tussen de kompaskoers en de ware koers, anders

gezegd: deviatie + variatie = miswijzing

log de kilometerteller van een boot, geeft snelheid en

afgelegde weg (afstand) door het water aan

zeemijl 1 minuut van de staande rand van de kaart

knoop zeemijl per uur; 1 knoop is 1 zeemijl (1,852 km) per uur

Als je van de kompaskoers naar de grondkoers wilt of omgekeerd, moet je

altijd rekening houden met deviatie, variatie, wind en stroom.

Je doet dat met behulp van één formule die je van links naar rechts of van

rechts naar links invult.

De koersformule:

KK dev. MK var. WK drift BWK stroom GrK

Nogmaals, het bepalen van de tekens doe je met behulp van de kompasroos:

• beweging met de klok mee geeft een positief (+) teken;

• beweging tegen de klok in geeft een negatief (–) teken.


LES

5

Van kompaskoers (KK) naar grondkoers (GrK)

Voorbeeld 5

Je vaart met je zeilboot op het Markermeer vlak langs boei MN1/GZ2.

Het is mooi weer en er waait een westenwind, windkracht 5. Je kijkt op het

stuurkompas en ziet dat je 30º vaart. Het log wijst een snelheid van 6 knopen

aan. Je besluit deze koers een uur lang aan te houden.

De drift door de wind is 12º. De noordelijke stroom veroorzaakt een

koersafwijking van 5º. De deviatie staat in de stuurtafel.

Waar ben je over een uur? Geef de coördinaten van dat punt.

(De nu volgende oplossingsmethode is niet geheel correct omdat de stroom

ook gevolgen heeft voor de snelheid. Daar komen we in de volgende les op

terug).

Werkwijze

1. Teken een windroos met 0/360, 90, 180 en 270 graden en een middelpunt

en zet daarin:

• de koers van de boot;

• de richting van de wind;

• de richting waarin het water stroomt.

2. Schrijf de koersformule volledig op.

3. Schrijf de gegevens nauwkeurig op.


Gegevens:

- KK 30º

- dev. bij een voorliggende koers van 30º is volgens de stuurtafel is

de deviatie -2º

- var. volgens de kaart (zie windroos in de kaart) is de var. 2º W;

west is links van het noorden, er is dus een afwijking tegen de

wijzers van de klok in, dus -2º

- drift op de tekening kun je zien dat de boot door de wind rechtsom

wordt weggezet, met de wijzers van de klok mee, dus +12º

- stroom op de tekening kun je zien dat de stroom het schip naar

links wegzet, tegen de wijzers van de klok in, dus -5º

Gegevens van links naar rechts invullen in de formule:


30º -2º = 28º -2º = 26º +12º = 38º -5º = 33º


LES

5

Vanuit het vertrekpunt, boei MN1/GZ2 voor de monding van de Gouwzee,

trek je een lijn: de grondkoers van 33º. Je zet de kompasroos van de plotter

op 33º. Vervolgens leg je de plotter op de kaart langs boei MN1/GZ2.

Zorg ervoor dat de ‘N’ naar het noorden wijst. Draai hiervoor niet aan de

kompasroos maar draai de plotter zelf. Trek nu een potloodlijn van ongeveer

15 cm. Pas op de staande rand van de kaart 6 zeemijl (=6 minuten) af met

behulp van de passer. Zet nu de ene passerpunt in het rondje onder boei

MN1/GZ2 en pas de 6 mijl af op de lijn van 33º. Het snijpunt met deze lijn is

de plaats waar je na een uur varen bent.

De coördinaten van dat punt zijn: 52º 35,0’ N en 005º 11,6’ E.


LES

5

Van grondkoers (GrK) naar kompaskoers (KK)

Voorbeeld 6

Je vaart op het Markermeer vlak langs boei MN1-GZ2. Het is mooi weer

en er waait een westenwind. Je besluit naar de haven van Hoorn te gaan

(richtpunt is de vuurtoren). De drift door de wind bedraagt 15º en een

westelijke stroom veroorzaakt een koersafwijking van 3º. De deviatie staat in

deviatietabel en de variatie staat op de kaart in de windroos.

Welke kompaskoers moet je varen?

Werkwijze

1. Bepaal met behulp van de kaart en de plotter de grondkoers.

2. Teken een windroos en zet daarin:

• de grondkoers;

• de richting van de wind;

• de richting waarin het water stroomt.

3. Schrijf de formule op.

4. Schrijf de gegevens nauwkeurig op.



LES

5

Gegevens:

- grondkoers deze haal je met de plotter uit de kaart; je legt de plotter

met de pijl richting Hoorn langs boei MN1-GZ2 en de

vuurtoren van Hoorn; op de plotter lees je 350º af

- dev. de deviatie kun je pas opzoeken als je de

MK (340º) gevonden hebt; de deviatie is afhankelijk van

de voorliggende kompaskoers of magnetische koers

(340º); in de tabel vind je bij 340º een deviatie van 0º

- var. deze staat in de kompasroos op de kaart en is 2º West (-2)

- drift de wind zet het schip naar rechts weg, met de wijzers van

de klok mee, dus +15º

- stroom de stroom zet het schip naar links weg, dus -3º

Je vult de gegevens van rechts naar links in de formule in:

KK dev. MK var. WK wind BWK stroom GrK

1. …. - 3º = 350º

2. …. + 15º= 353º

3. …. - 2º = 338º

4. …. - 0º = 340º

5. 340º. Dit is de te varen kompaskoers.

Als je deze route met een kompas en een GPS vaart, zie je dat het kompas

340º aangeeft en de GPS 350º. Door de genoemde afwijkingen (deviatie,

variatie, stroom en drift) houd je altijd een verschil tussen de kompaskoers

(KK) en de GPS-koers (GrK). Ga vooral niet proberen de kompaskoers en

de GPS-koers gelijk te krijgen. Als je aan het sturen bent, houd je je kompas

(340º) in de gaten. Als je op de kaart gaat kijken waar je naar toe vaart, neem

je de GPS-koers (350º).


LES

5

Deviatie en lichtenlijn

Je kunt met behulp van een lichtenlijn zelf de deviatie van je stuurkompas

controleren.

Voorbeeld 7

Je vaart op het Markermeer precies in de lichtenlijn (037º) richting Enkhuizen.

Er staat geen stroom en het is windstil. Je leest op je stuurkompas een koers

af van 042º. De variatie op het Markermeer is –2°.

Werkwijze

Je kent de ware koers (= richting lichtenlijn), de kompaskoers en je weet dat

de variatie –2° is. De magnetische koers is dan 039º. Je schrijft op:

KK dev. MK var. WK

042º ? 039º - 2º 037º

Het verschil tussen de kompaskoers en de magnetische koers (deviatie)

is –3°. Vervolgens kun je de uitkomst vergelijken met je stuurtafel.

Dat is gegarandeerd een andere stuurtafel dan die we in het boek gebruiken.

Elke stuurtafel is uniek.

Handpeilkompas

De deviatie is afhankelijk van de plaats waar het kompas zich bevindt. Daarom

kun je alleen van een vast opgesteld stuurkompas een stuurtafel (deviatietabel)

maken en ijken. Voor een kompas dat niet vast opgesteld staat, zoals een

handpeilkompas, kun je geen deviatietabel maken. Bij een handpeilkompas

ga je ervan uit dat de deviatie 0 is. Gebruik bij een handpeilkompas nooit de

gegevens uit de deviatietabel van het stuurkompas.

Gegist bestek en gegiste positie

Op zee, waar je alleen maar water ziet, kun je door elk uur de koers en

snelheid op de kaart te tekenen, bijhouden waar je ongeveer vaart. Dat

noemen we het gegist bestek. Vervolgens kun je op basis van dat gegist bestek

bepalen waar je denkt te zijn. Dat noemen we de gegiste positie.

Klein Vaarbewijs

Documents

Transcript of Klein Vaarbewijs