Klagen

Eredienstcreatief, Maarsen 17 maart 2012

kerkruimte

• De kerk van mijn kinderjaren

• Met de rug naar de zee, geen ramen op het Noorden

• Gebouwd van de stenen van kloosters

• Een ruimte van betrouwbaarheid: het komt wel goed

• Omgeven door liefde

Psalm

• Voor de koorleider, een Psalm van David

• Zo’n opschrift betekent: dat de Psalm herhaald kan worden

• En dat je je eigen situatie, een situatie van eigen leed of pijn en leed in de wereld kunt meenemen en herkennen in de woorden van de Psalm

• Neem een situatie van leed in gedachten die je bezighoudt, een situatie die je misschien wel van je stuk brengt. Neem die mee de Psalm in.

Psalm 13 adres klacht

• Voor de koorleider. Een Psalm van David.

• Hoe lang nog Heer, zult u mij vergeten,

• hoe lang nog verbergt u voor mij uw gelaat?

• Hoe lang nog wordt mijn ziel gekweld door zorgen

• en mijn hart door verdriet overstelpt, dag aan dag?

• Hoe lang nog houdt mijn vijand de overhand?

Psalm 13 petitie

• Zie mij, antwoord mij , HEER mijn God!

• Verlicht mijn ogen, dat ik niet in doodsslaap wegzink.

• Laat mijn vijand niet roepen: ‘Ik heb hem verslagen’,

• Mijn belagers niet juichen omdat ik bezwijk.

Psalm 13: vertrouwen en voornemen

• Ik vertrouw op uw liefde:

• Mijn hart zal juichen omdat u redding brengt,

• Ik zal zingen voor de HEER, hij heeft mij geholpen.

Psalm 13 • Stilte kan een klacht zijn of een klacht

verdiepen. Lijden maakt sprakeloos, een gesprek is even niet mogelijk, er is desoriëntatie

• De taal van de klacht in de context van pastoraat of een eredienst:

• Neemt het leed ernstig en verwoordt het, is niet dadelijk oplossingsgericht

• Geeft expressie aan pijn en leed, aan boosheid en ook vorm aan de situatie en soms hoop

• Is uit op rehabiliatie (ook in leederkenning-Ps 41: mijn vrienden wens mij al dood)

klagen

• Klagen heeft in onze cultuur negatieve connotaties * zeuren is niet flink * cultuur van onbehagen vraagt om blijmoedige tegencultuur,

denken we * verboden te lang in de modder te blijven, suggereren we * oplossingsgericht denken In bijbel en in de geloofstraditie vormt de klacht een onderdeel van het

hele reddingsgebeuren: Aanroepen van God, klagen, toevertrouwen, vragen, danken, loven,

vooruitlopen op toekomst Pas op voor inflatie van klachten. Je moet er gevoelsmatig en

inhoudelijk bijkunnen. Eenvoud: niet te veel leed opsommen

Hoe lang nog?

• De vraag staat in Psalm 13

• Maar Jezus beklaagt zich bij zijn leerlingen over hun onbegrip: ‘wat zijn jullie een ongelovig volk, hoe lang moet ik nog bij jullie blijven? Hoe lang moet ik jullie nog verdragen?’ (Marcus 9:)

• Ongeduld? Of de ervaring dat kwaad en verwarring aanhouden, ondanks komst van Jezus?

voorbeelden

• Lezen van Lucas 10 ‘Maar dat kan toch niet!’ En: ‘Maar, God, dit kan ook!”

• Plaat Storm op het meer: ‘Meester, kan het u niet schelen dat we vergaan?’ (Marcus 4:38)

kyrie

• Kyrie is een roep om ontferming tot Jezus: Bartimeüs, later ook wel een roep tot God. Tot de drie-enige God.

kyrie

• Klacht meestal in kyriegebed opgenomen. Dat kan. In een kyriegebed is het niet nodig precies te formuleren wat de wens is.

• Maar klacht over lijden en nood past ook op andere momenten in de ontmoeting tussen God en de mensen. In de schriftlezing, de preek, bij de voorbeden

• Kyrie is al een soort gloria: de roeper heeft verwachtingen van God en doet God zo eer aan.

Klacht en aanklacht

• bidden geschiedt in het spanningsveld van Gods heil en onheil en omvat verschillende modaliteiten en stemmingen: klacht, aanklacht, bede, dank en aanbidding. In elk van die modaliteiten is de verhouding tussen heil en onheil verschillend, vermoedelijk ook muzikaal.

• De klacht behelst een articulatie van onheil bij God, als de omstandigheden niet stroken met heil,

• De aanklacht roept God en/of mens ter verantwoording voor onheil,

• de bede legt aan God een heilzame oplossing voor om aan de onheilssituatie een eind te maken, maar laat de oplossing wel open,

• de dank betuigt ervaren heil • en de aanbidding prijst God puur om het bestaan zonder dat de

bidder iets van God wil of direct ontvangen heeft.

Klacht

• ‘Oh my God’, is al een klacht. Wat gezien wordt strookt niet met wat we van Gods Liefde vermoeden, weten.

• De Poolse (katholieke) componist Gorecki componeerde een Lamentation-symfonie (derde symfonie). In elk deel is gezang te vinden: een klacht van moeder Maria (I), een vrouw uit Silezië op zoek naar haar gedode zoon (Zing to hem, jullie Gods zangvogeltjes, want zijn moeder kan hem niet vinden), en een tekst van een meisje op de muur in Auschwitz. Ze roept haar moeder aan, die vast veel pijn heeft dat ze hier is. Ze roept ook Maria aan, de koningin van de Hemel

• Voor de koorleider. Bij snarenspel. Een psalm van David.

• Muzikale aanwijzing: sela; Improvisatie van musici, gaat er van uit dat deze term van tokkelen is afgeleid en op een muzikaal intermezzo of zelfs een muzikale interpretatie van de passage slaat

Psalm 4 als structuur van dienst

Kerkdienst als gebed: Psalm 4

2. Antwoord mij als ik roep,

God die mij recht doet.

Geef mij ruimte als ik belaagd word,

wees genadig,

hoor mijn gebed.

Psalm 4

3. Machtigen, hoe lang nog maakt u mij te schande,

is de schijn u lief,

de leugen uw leidraad? Sela

4. De Heer schenkt zijn gunst aan wie hem

trouw is.

De Heer luistert als ik tot hem roep.

Psalm 4

5. Beef voor hem en zondig niet,

bezin u in de nacht en zwijg. Sela

6. Breng de juiste offers,

Heb vertrouwen in de Heer.

Psalm 4

7. Velen zeggen:

‘Wie maakt ons gelukkig?’

Psalm 4

7. Heer, laat het licht van uw gelaat over ons schijnen.

8. In u vindt mijn hart meer vreugde

dan zij in hun koren en wijn.

Psalm 4

9. In vrede leg ik mij neer En meteen slaap ik in, Want U, Heer, laat mij veilig wonen in een vertrouwd En veilig huis.

Psalm 4

• Aanroep van God

Geef ruimte als ik belaagd (sar=Egypte) word

• (Aan)klacht van de machtigen (farao-achtigen)

• Aanvechting: geeft iemand geluk? (woestijnig)

• Bede om licht (zegen onderweg)

• Uiting van lof

• Alvast veilig wonen (beloofde land)

‘Profiel’ van God: wie spreek je aan?

• God wordt gezien als een persoon die antwoordt, rechtvaardig handelt, ruimte geeft, medelijden toont, luistert (1,3), wonderen voortbrengt (3), gerespecteerd wordt (5), kan vertrouwd kan worden (5), partijdig zorgt, hoewel dat controversieel is (6), vreugde geeft, gelukkig maakt, rust en veiligheid geeft. Mensen kunnen met God communiceren.

Profiel van de biddende ik-figuur

• De ik-figuur roept God aan om hulp, maar richt zich tegelijk op de machtigen, die hem kwaad doen (mannen. Hij doet dat in het bewustzijn dat God hem waardigheid geeft, rust, veiligheid. De ik-figuur heeft zijn eer, zijn gewicht, zijn zelfachting. Juist de mensen die hem onrecht doen, vallen zijn waardigheid aan. Het is alsof de ik-figuur een rechtsgeding voert en terwijl God luistert zegt hij als het ware tegen zijn tegenstanders: ‘kijk, jullie onteren me, maar je zaak tegen mij stelt niets voor. Je moet meer respect tonen voor God en jezelf onder handen nemen. Onderzoek je jezelf wel eens als je ‘s avonds in bed ligt? Nou doe dat maar eens. Houd op met te beschuldigen. Als je God nu offers brengt, dan zou je stoppen met mij te minachten.’

• Bidden tot God geeft de ik-figuur een gevoel van zelfwaarde, zodat hij zich kan verzetten tegen zijn vijanden.

Profiel van de machtigen

• Machtigen (mannen) doen iemand tekort. Trachten de menselijke waardigheid te verstoren en de ik-figuur te onteren

• Maken iemand te schande. Houden van schijn

• Liegen en beminnen de leugen

• Zoeken niet hun eigen hart en zijn niet stil

• Offeren op een onjuiste manier.

Meditatieve benadering: eigen klacht

• Antwoord mij als ik roep?

• Wat roep je?

• Welk antwoord dat ruimte geeft verlang je?

• Wat zit je in de weg als machtige?

• Doorlezen. stilte

• Kyrie zingen of ten gehore brengen (Ramirez, Missa Criola, Kyrie)

Woede uiten: Psalm 58

• Voor de koorleider. Op de wijs van ‘verdelg niet’. Van David, een stil gebed.

• Muziek en Stilte. Hoe klinkt wijs?

Woede

• De klacht geeft expressie aan gevoelens van leed, pijn, verlangen

• De klacht geeft vorm, taal en daarmee enige structuur aan de ervaringen van pijn en leed

• De klacht kan ook boosheid, woede uiten en enigszins richting geven, bijvoorbeeld door deze uit te spreken en voor God neer te leggen

Psalm

• Machtigen, spreekt u werkelijk recht,

• beoordeelt u de mensen eerlijk?

• In uw hart bedrijft u al onrecht, en overal op aarde

• geeft u vrij spel aan het geweld van uw handen.

Woede verwoord

• Van de moederschoot af zijn ze van God vervreemd,

• Van hun geboorte af dwalen die leugenaars.

• Giftig zijn ze als een bijtende adder,

• doof als een slang die zijn oren niet sluit,

• die niet luistert naar de stem van zijn bezweerders,

• hoe bedreven ze hun spreuken ook zeggen.

woede

• God, sla hun de tanden uit de mond, • verbrijzel de kaken van die leeuwen, HEER – • dat ze verdwijnen als water dat wegvloeit, • als pijlen die op de boog al breken,

• als een slak die kruipend oplost in slijm, • als een misgeboorte die nooit de zon ziet, • als een doorntak die in een storm verwaait, • nog voor hij de pot kan verhitten.

woede

• Verheugd is de rechtvaardige als hij vergelding ziet,

• in het bloed van de wettelozen wast hij zijn voeten.

• Dan zegt men: ‘De rechtvaardige wordt beloond, er is geen God die recht doet op aarde’.

reactie • Over de wraakgedachte

• Uiten van woede helpt: neem ernst van situatie serieus, is reinigend

• Zou God de tanden uit de mond slaan?

• Wie dat denkt ziet voorbij aan de functie van poëzie; die formuleert hier gedachten die mensen hebben als hen groot onrecht aangedaan is

• Het probleem ontstaat als wij dadelijk voor God gaan spelen: wraakgevoelens bij God gebracht

• Christus ondergaat kwaad, blijft missie trouw

Klacht

• Een inkadering van een klacht in de eredienst • Hizkia legt een brief neer voor God (2 Kon.19:14) • Trouw 17 maar 2012, uit het verslag van een

Syrische vluchteling: • ‘Op gezette tijden werd de vloer van de kelder nat

gespoten en onder stroom gezet. ‘We gaan dansen’ noemden de bewakers dat. Ze stonden er bij te lachen. Soms werden we in kleine groepen samengebonden en afgeranseld met stokken en kabels. Elke dag werd ik apart genomen en kreeg ik elektrische schokken’

klacht

• ‘God, o God wat is dit? Intimidatie, staatsterreur Oliebelangen. Machtsbelangen. Hoe lang nog? Hoe lang nog?’

• Stilte

• “Psalm 22:12-14, ook de Psalm van Jezus. Wij bidden woorden van die Psalm voor gemartelden in een Syrische gevangenis. Alsof ze zelf bidden: ‘Blijf dan niet ver van mij, want de nood is nabij en er is niemand die mij helpt. Een troep stieren staat om mij heen. Buffels van Basan omsingelen mij, roofzuchtige, brullende leeuwen sperren hun muil naar mij open’.”

klacht

• ‘God, wat is dit? Snel te hulp.’

• Stilte

• Zingen; gezang 176

• ‘O Liefde die verborgen zijt

• In diepe stilte en eeuwigheid,

• Erbarm U over ons bestaan,

• Het wordt verraden en verdaan.’

Klacht

• ‘Hoe achteloos in ons midden wordt • het kostbaar mensenbloed gestort • en in het onbarmhartig licht • het kruis des Heren opgericht

• De minsten van de mensen zijn • daar uitgestrekt in angst en pijn. • Tot aan het eind der wereld lijdt • Christus in hun verlatenheid.’

Klacht

• De gemeente brengt de klacht als ‘kruis van iemand’ bij het kruis van Jezus, zoals uit bijgaand schildering een kruis op het kruis van Christus legt. De krassen verwijzen naar de zaken die niet stroken met Gods Rijk. Het wit laat in de expressie van leed en pijn een andere werkelijkheid toe, Gods aandacht.

• Er wordt een kryrie gezongen tot slot (Taizé)