Kippen in de tuin

16
in de tuin ecologisch plezierig Johan Deblaere & Geert Gommers &

description

Wil je kippen houden op een ecologische en dus diervriendelijke manier, maar weet je niet precies hoe je dat moet aanpakken? 'Kippen in de tuin' biedt een antwoord op al je vragen over kippen. www.velt.nu

Transcript of Kippen in de tuin

Page 1: Kippen in de tuin

Wil je kippen houden op een ecologische en dus diervriendelijke manier, maar weet je niet precies hoe je dat moet aanpakken? Kippen in de tuin biedt een antwoord op al je vragen over kippen.

Van de keuze van het ras, over de huisvesting, het gedrag, de voeding en de voortplanting, tot bij een lekker eitje: Kippen in de tuin geeft je uitvoerig, maar helder alle informatie die je nodig hebt om te genieten van een toom vol gezonde kippen.

Ontdek aan de hand van dit boek dat je kippen zich helemaal in hun nopjes voelen als je hen ecologisch vertroetelt. Een goed geventileerd hok met comfortabele zitstokken, een ruime ren met een groene uitloop, gevarieerde keukenrestjes en biologisch geteelde granen houden je kippen in prima conditie.

In ruil voor je optimale zorgen krijg je van je kippenkroost bijna elke dag een handvol kakelverse eitjes cadeau!

www.velt.be ISBN 978-90-816128-7-6

in de t u i n

ecologisch plezierigJohan Deblaere & Geert Gommers

&

Page 2: Kippen in de tuin
Page 3: Kippen in de tuin

KIPPEN IN DE TUIN // ECOLOGISCH EN PLEZIERIGJohan Deblaere - Geert Gommers

Page 4: Kippen in de tuin

Colofon

Kippen in de tuin: ecologisch & plezierigeen uitgave van Velt vzw - de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren

Auteurs: Johan Deblaere en Geert Gommers Leespanel: Arseen Audenaert, Mieke Franquet, Frans Smets, Geert Spitaels, Lies Rottiers, Rony Vandecastele en Karel Vangeel Vormgeving en illustraties: Marieke Smets Foto’s: Guy Augustijns, Johan Deblaere, Dierenbeeldbank (www.dierenbeeldbank.nl - p. 13, 19, 22, 39, 40-49, 53, 56, 67, 76, 84, 87, 89, 90-91, 94-95, 104, 106, 108, 119, 138, 141, 145, 147, 164, 168, 175), Dieren-gezondheidszorg Vlaanderen vzw, Evelyne Fiers, Geert Gommers, Genootschap Herve / Mergelland Hoen (Herve Hoen), Stefan Huysentruyt, Stefan Jacobs, Paul Janssen, Thierry Lecomte (Gele van Méhaigne), Johan Opsomer, Jenke Pyfferoen, Pierre Rondia / Centre wallon de Recherches agronomiques de Gembloux (Gele van Haspengouw), Petersime, Prof. Paul Simoens (Faculteit Diergeneeskunde UGent), Stichting Levend Erf-goed, Stichting Zeldzame Huisdierrassen, Inge Van Der Elst, Ludo Zanders.

Tweede, volledig herziene druk, maart 2014ISBN 9789081612876D/2014/3489/1NUR 431© 2014 Velt vzw.

Page 5: Kippen in de tuin

WOORD VOORAF

Als kippenhouder zie je je dieren graag. Tijdens de dagelijkse voederbeurt bekijk je je kroost aan-dachtig. Je strooit speciaal nog wat eten op een andere plek wanneer niet alle kippen ongestoord van het lekkers kunnen meepikken. Even later loop je tevreden de keuken in met een verse ‘oogst’ van enkele lauwwarme, kakelverse eieren. Het lege bakje voor het keukenafval zet je weer mooi naast de compostemmer.

Vanaf het moment dat je beslist om kippen te houden, rijzen er vragen: Waar zet je de kippenren en het hok het best in de tuin? Hoe groot moet de uitloop zijn voor het aantal kippen? Mag of moet er misschien een haan bij? Wat geef je de kippen naast de keukenrestjes te eten? Waar koop je het voeder?De antwoorden op deze vragen zijn niet zo moeilijk en ze vereisen evenmin dure investeringen. Ze zijn wel van belang voor het welzijn van de kippen én voor je zorgeloze plezier als eigenaar.

In dit Velt-boek leggen we uit hoe enkele kleine, voor de hand liggende ingrepen een ecologische meerwaarde geven aan de veilige, besloten thuis voor onze beste tuinvrienden. Wie weet raak je als trotse eigenaar van een gezellig klokkende kippentoom wel zo in de ban van je nieuwe hobby dat je je geroepen voelt om een bedreigd streekeigen kippenras voor uitsterven te behoeden.

In dit boek vind je alle informatie om met succes te slagen in het scharrelwereldje. Heel wat weetjes zijn ervaringen van Velt-leden die al twintig jaar of langer op een ecologische wijze met kippen omgaan. Aangezien een groot deel van onze leden kippen houdt, vind je altijd wel een ervaringsdeskundige in jouw buurt die je met raad en daad kan bijstaan.

Intussen wensen we je flink wat leesplezier en veel succes met je toom!

Johan DeblaereGeert Gommers

[ ]

5

kip

pen

in d

e tu

in e

colo

gisc

h en

ple

zier

ig

woo

rd v

oora

f

Page 6: Kippen in de tuin

kip

pen

in d

e tu

in e

colo

gisc

h en

ple

zier

ig

inho

ud [

]

6

Waarom kippen houden?De voorbereidingHistoriek

Het ademhalingsstelsel Over poten, benen, tenen en sporenHet skelet Het verenkleedKopversierselen en kamvormenDe kleur van de huid De zintuigen van de kipHet spijsverteringskanaalHoe ontstaat een ei?

Het ras

Vleesras, legras of dubbeldoelras Streekeigen rassen Belgische rassen Hoenders Krielen Nederlandse rassen Hoenders Krielen Andere bijzondere rassen Hybride rassen

De leeftijd van de kip

Eendagskuikens Jonge kuikens Legklare hennen

Een haan erbij?Biologisch opgekweekte kippen

p. 12p. 13p. 14

p. 19p. 19p. 20p. 20p. 21p. 22p. 22p. 23p. 24

p. 28

p. 28p. 30p. 31p. 31p. 37p. 40p. 40p. 46p. 47p. 51

p. 52

p. 52p. 53p. 53

p. 53p. 55

INHOUD

1 // HET LICHAAM VAN DE KIP

2 // KIPPENKEUZE

Page 7: Kippen in de tuin

[ ]

7

kip

pen

in d

e tu

in e

colo

gisc

h en

ple

zier

ig

inho

ud

De kippenren

Oppervlakte Omheining Bodembegroeiing Aanplantingen in de kippenren Stof- en zonnebaden Omweiden Fitness of verzuipen

Het kippenhok

Oppervlakte Soorten en modellen Materiaalkeuze en constructie Ventilatie en lichtinval Kippendeur Legnesten Zitstokken Voederbak Drinkbak

Regels omtrent de bouw van een kippenhok

Regels in Vlaanderen Regels in Nederland

Sociaal gedrag

Kippen onder elkaar Kippen samen met andere dieren De kip en de mens Voortplantingsdrang

Verleidingstechnieken en haremgedrag Het aanzoek van de haan Kippenseks Broedsheid De leg

Legproblemen Gekke eieren

p. 58

p. 58p. 59p. 63p. 64p. 67p. 68p. 70

p. 71

p. 72p. 73p. 73p. 75p. 76p. 76p. 79p. 80p. 82

p. 83

p. 83p. 83

p.86

p. 86p. 89p. 91 p.92

p. 92p. 92p. 92p. 96 p.97

p. 98p. 98

3 // HUISVESTING

4 // KIPPENGEDRAG

Page 8: Kippen in de tuin

kip

pen

in d

e tu

in e

colo

gisc

h en

ple

zier

ig

inho

ud [

]

8

WaterVoedsel

Granen en peulvrucHten Groenvoer Groenten en fruit Kruiden Grasmaaisel en tuinafval Keukenresten Grit Kiezelsteentjes Zeewier

Voedersamenstelling

Voor jonge kuikens van een dag tot zes weken oud Voor kippen vanaf zes weken Voor legkippen Voor vethaantjes

Hoeveel voeder geef je en wanneer?

Hoeveelheid Tijdstip

Voeders in de handel

Biovoeder: wat betekent het? Etikettering van biologische kippenvoeders Nuttige informatie op het etiket Waar vind je biovoeders?

p. 108p. 109

p. 110p. 111p. 111p. 112p. 112p. 112p. 114p. 114p. 114

p. 114

p. 115p. 115 p. 116p. 116

p. 116

p. 116p. 116

p. 117

p. 117p. 118 p. 120p. 121

5 // VOEDING

De rui

Ongewenst gedrag en slechte gewoonten

Verenpikken en agressief pikken Kannibalisme Eierpikken Eieren verstoppen

p. 100

p. 101

p. 101p. 103p. 104p. 105

Page 9: Kippen in de tuin

[ ]

9

kip

pen

in d

e tu

in e

colo

gisc

h en

ple

zier

ig

inho

ud

Broedeieren Het paren De keuze van het broedei Broedeieren transporteren en bewaren

Het uitbroeden van de eieren

De kloek Een broedmachine

De ontwikkeling van het embryoDe kuikens grootbrengen Moeder kloek Kunstmatig grootbrengen

Jonge hennen en hanenFokken

Preventieve gezondheidszorg Natuurlijke weerstand opbouwen Goede hygiënische maatregelen

Een gezonde of een zieke kip?

Kippen vangen en oppakken Gezondheidskenmerken

Wat met een zieke kip?

Veel drinken en gezond eten Een kippenziekenhuis Huismiddeltjes

Ziekten en hun behandeling

Gebreksziekten Uitwendige parasieten Rode vogelmijt Schurftmijt Luizen Vlooien Inwendige parasieten Wormen Coccidiose

p. 124 p. 124p. 124p. 126

p. 127

p. 127p. 129

p. 129p. 132 p. 133p. 135

p. 136p. 137

p. 140 p. 140p. 142

p. 144

p. 144p. 145

p. 146

p. 146p. 147p. 147

p. 148

p. 149p. 149p. 150p. 151p. 152p. 152p. 153p. 154p. 155

7 // GEZONDHEID

6 // VOORTPLANTING

Page 10: Kippen in de tuin

kip

pen

in d

e tu

in e

colo

gisc

h en

ple

zier

ig

inho

ud [

]

10

Bacteriële infecties Snot Salmonella-infecties Virale infecties Infectieuze bronchitis Vogelpest Pseudovogelpest Ziekte van Marek Andere aandoeningen Verwondingen Gebroken beenderen Kropziekte Vergiftigingsverschijnselen Zoolzweren Bevroren kam en kinlellen Vaccinatie

Rovers

Zoogdieren Vogels

Het ei

Samenstelling Voedingswaarde Cholesterol en het ei Kenmerken van het kippenei Eieren uit de winkel Zijn eieren risicoproducten? Over salmonella en dioxines

Het vlees

Kippenvlees is lekker vlees De slacht

BIJLAGEN

Bijlage 1: Waar vind je streekeigen kippenrassen? Bijlage 2: Tentoonstellingen en musea Bijlage 3: Biologisch opgekweekte kippen Bijlage 4: Waar vind je biologische kippenvoeders? Bijlage 5: Afschermen of ophokken: hoe doe je dat?

BIBLIOGRAFIE

p. 156p. 156p. 156p. 157p. 158p. 158p. 159p. 161p. 162p. 163p. 163p. 163p. 163p. 164p. 164p. 164p. 166

p. 166p. 167

p. 171

p. 171p. 171p. 173p. 173p. 176p. 178

p. 181

p. 181p. 182

p. 187

p. 188p. 188p. 189p. 190p. 191

p. 192

8 // PRODUCTEN

Page 11: Kippen in de tuin

[ ]

11

kip

pen

in d

e tu

in e

colo

gisc

h en

ple

zier

ig

inho

ud

p. 156p. 156p. 156p. 157p. 158p. 158p. 159p. 161p. 162p. 163p. 163p. 163p. 163p. 164p. 164p. 164p. 166

p. 166p. 167

p. 171

p. 171p. 171p. 173p. 173p. 176p. 178

p. 181

p. 181p. 182

p. 187

p. 188p. 188p. 189p. 190p. 191

p. 192

Page 12: Kippen in de tuin

INLEIDING

Waarom kippen houden?

Kippen houden is een leuke hobby. Er zijn allerlei redenen om het te doen: voor de eieren, voor het vlees, of gewoon omdat je graag dieren ziet. Dieren zijn vaak goede bondgenoten. In een boomgaard verorberen kippen met plezier een hoop schadelijke insecten bijvoorbeeld. Tegelij-kertijd houden ze het gras kort. Ze zetten bovendien etensresten en een deel van het groenaf-val om in vlees, eieren en mest en houden zo de afvalberg in toom.

Als de kippen hun eieren hebben uitgebroed, zie je van dichtbij jonge kuikens opgroeien. Zeker voor kinderen is dat leuk. Ze kunnen observeren hoe de kloek omgaat met haar kuikens, ze leren verantwoordelijkheid te dragen voor dieren en door ze te observeren krijgen kinderen inzicht in hun gedrag. Sommige liefhebbers houden kippen om (lokale) rassen in stand te houden.

Door de omgang met je dieren beleef je veel plezier aan je hobby. Soms krijgen de kippen een naam en groeit er echt een band. Vele mensen vinden naar kippen kijken bovendien ontspan-nend. Ze genieten ervan om het gedrag van hun tweevoeters gade te slaan. Als amateur houd je vooral van gezonde kippen in een groene omgeving, zonder dat je er te veel naar moet omkij-ken. Met de ecologische tips in dit boek zal dat zeker lukken.

Herve Hoen

kip

pen

in d

e tu

in

inle

idin

g [

]

12

Page 13: Kippen in de tuin

kip

pen

in d

e tu

in

v

oedi

ng [

]

108

Kippen zijn alleseters. In de bosrand, hun na-tuurlijke biotoop, pikken ze insecten, zaden, groenvoer en andere diertjes zoals slakken, wormen en zelfs kikkers of padden op. Daar-mee kan een kip overleven, maar ze zal maar 10 tot 20 eieren per jaar leggen. Als kippen-houder moet je ze dus wel wat meer te eten geven. Een evenwichtig en gevarieerd rantsoen is belangrijk opdat de kippen een goede weer-stand opbouwen en goede legkippen worden. Een mengeling van granen vormt het hoofdbe-standdeel van het menu. Je kunt aan je kippen ook tafelrestjes en groenafval geven. In een groene uitloop scharrelen de kippen een deel van hun voedsel zelf bij elkaar. Door regelmatig bij je kippen te komen, leer je hun eetgedrag kennen. De kippen dagelijks voederen is een goede gewoonte. Neem hiervoor de nodige tijd en doe het op een rustige manier.

Water

Een belangrijk onderdeel van de voeding is vers water. In normale omstandigheden heb-ben kippen tweemaal zoveel water nodig als

Elke hen zat afzonderlijk van haar buren en had niet veel ruimte om zich te kunnen bewegen, maar elke kooi had kleppen, zodat de mest aan de achterkant kon worden verwijderd en voor ieder dier was er een pannetje voor het voer en een kommetje voor het drinken. Zij gaf de kippen gerst, zacht gekookt, sommige dagen in melk, en ter afwisseling andere dagen in bier. Maar steeds mengde ik de gekookte gerst in het pannetje met wat bruine suiker. In de drinkkommetjes deed ik overdag sterk bier, zodat de dieren erg dronken werden, en zich niet veel in de kooien bewogen, want te veel beweging maakt maar dat zij vlees verliezen, en ‘s nachts kregen ze fris water en gedurende de gehele nacht brandde boven de kooien een kaars om ze wakker te houden. Dan moesten ze veel eten vanwege de honger, die ze van het vele water drinken kregen.

Robert Graves in Wife to Mr. Milton, 1642

5 // VOEDING

Kippen zijn alleseters, met granen op het dagelijkse menu.

Page 14: Kippen in de tuin

[ ]

109

kip

pen

in d

e tu

in

voed

ing

voer, dat is ongeveer een kwart liter (250 ml) per kip per dag. Hennen die veel leggen, heb-ben meer water nodig. Bij hoge temperaturen kan de behoefte aan water meer dan verdub-belen. Een dag zonder water volstaat opdat de hen enkele weken niet meer legt. Eieren bevat-ten veel water (ongeveer 70%) en zorgen dus voor veel vochtverlies.

Naast de hoeveelheid water is ook de kwaliteit van het water van belang. Kippen moeten al-tijd over schoon, fris en vers water kunnen be-schikken. Je kunt het best regenwater gebrui-ken. Op warme dagen ververs je het water bij voorkeur dagelijks. In de zomer zorg je ervoor dat het water in de schaduw staat, zo voorkom je dat het water lauw wordt en er zich onge-wenste bacteriën of algen in ontwikkelen. Let er op dat in de herfst geen bladeren of vruch-ten in het drinkwater vallen. Een afdakje of een beschut plekje kan nuttig zijn.

Sommige kippenhouders hebben de gewoon-te om enkele lookteentjes in het drinkwater te leggen, of om het drinkwater aan te zuren, bijvoorbeeld met een beetje appelazijn of

kombucha: 2 eetlepels per halve liter water (zie ‘Huismiddeltjes: appelazijn’, p. 147). Zij gaan ervan uit dat dit de weerstand van de kippen verhoogt.Water geef je in een drinkbak en drinkemmer. Meer informatie hierover vind je in het hoofd-stuk ‘Huisvesting’, p. 82.

Voedsel

Kippen zijn alleseters en ze hebben net als mensen nood aan een gezonde en evenwichtige voeding. Variatie speelt daarbij een belangrijke rol. Kippen met een ruime uitloop zullen zelf heel wat planten, zaden, bessen, larven, slak-ken, teken, regenwormen en insecten vinden. Daarom is het interessant om de kippenren aan te kleden met een groen scherm van zaad- en vruchtdragende planten. Kippen hebben in een groene omgeving heel wat om handen en ze krijgen er voldoende lichaamsbeweging zodat ze niet snel zullen vervetten. Een dage-lijkse portie van een granenmengsel maakt de voeding compleet. Je kunt de kippen nog bij-voederen met keukenrestjes en groenvoeder.

VOEDINGSSTOF VOEDINGSBRON

eiwitten - peulgewassen (erwten, bonen, sojabonen, linzen), koolzaad, lupinen- kruiden (akkerdistel, brandnetel, herderstasje) - dierlijk voedsel (wormen, insecten, vis-, vlees- en zuivelrestjes)

koolhydraten - granen (mais, tarwe, gerst, haver, spelt)- groenten (erwten, aardappelen, wortelen)

vetzuren - oliehoudende gewassen (lijnzaad, koolzaad, zonnebloempitten)

vezels - kruiden (brandnetel, herderstasje, duizendblad)- groenvoer (luzerne, klaver)

mineralen - gemalen eierschalen en schelpen, kalksteenpoeder, zeewier- kruiden (brandnetel, herderstasje, akkerdistel)- groenvoer (luzerne)

vitaminen en spoorelementen - gevarieerd aanbod van granen, groenvoer en kruiden

Page 15: Kippen in de tuin

7 // GEZONDHEID

kip

pen

in d

e tu

in

g

ezon

dhei

d [

]

140

Je kippen gezond houden, is erg belangrijk. Zieke kippen voelen zich slecht in hun vel, leggen geen eieren en groeien niet goed. De kans op ziekten is bij particulieren veel kleiner dan bij professionele pluimveehou-ders. Toch worden kippen bij de liefhebber ook weleens ziek. Om een ziekte te kunnen vaststellen moet je weten hoe een gezonde kip eruitziet en hoe ze zich gedraagt. Als je de symptomen herkent en je weet welk virus of welke bacterie, schimmel of para-siet de ziekte veroorzaakt, dan kun je een behandeling starten.

In dit hoofdstuk komen eerst de preventieve maatregelen aan bod waarmee je je kippen gezond houdt. Je kunt het geheel omschrij-ven als preventieve gezondheidszorg. Daarna bekijken we het gedrag en de kenmerken van een gezonde en een zieke kip. Het verenkleed, het uitzicht van de zintuigen en de uitwerpse-len verschillen duidelijk bij gezonde en zieke kippen. Ook het gedrag, de lichaamshouding, de ademhaling en de alertheid zijn anders.

We beschrijven de belangrijkste ziektes en aandoeningen bij kippen en de maatregelen die je kunt nemen. Ten slotte komen de rovers aan bod: vossen, egels, vogels en nog andere dieren hebben het weleens gemunt op jouw kippen of eieren.

Preventieve gezondheidszorg

Een goede natuurlijke weerstand is de basis voor de goede gezondheid van je kippen. Als de dieren zich goed voelen, bouwen ze weer-stand op. Het welzijn van de kippen hangt af van verschillende factoren. Ziektekiemen

mogen geen kans krijgen om te overleven of zich uit te breiden. Een natuurlijke weerstand opbouwen en goede hygiënische maatregelen zorgen daarvoor.

NATUURLIJKE WEERSTAND OPBOUWEN

In de buitenren en in het hok wordt de kip blootgesteld aan virussen, bacteriën, schim-mels en parasieten. In normale omstandighe-den is er een evenwicht tussen de ziektever-wekker en de gastheer. De kip maakt antistoffen aan en bouwt zo weerstand op, zonder gevaar voor haar gezondheid. Je kunt er dus van uit-gaan dat de kip na verloop van tijd een zekere basisimmuniteit heeft opgebouwd. Het is goed mogelijk dat een kip antistoffen tegen bepaal-de ziekteverwekkers heeft zonder dat ze ooit symptomen van de ziekte heeft vertoond. In Oostenrijk trof men bij scharrelkippen met een vrije uitloop, ook wel Freilandkippen ge-noemd, specifieke IB-virussen aan, zonder dat de kippen minder eieren legden of symptomen vertoonden. IB-virussen veroorzaken infectu-euze bronchitis. Goede levensomstandigheden staan borg voor een optimaal welzijn. Verschillende elementen spelen hierbij een rol: het klimaat in het hok, voldoende ruimte en evenwichtige voeding.

EEN GOED KLIMAAT IN HET HOKHet klimaat in het hok is van wezenlijk belang. Voldoende buitenlucht en zonlicht zijn basis-behoeften. Voorkom dat er in het kippenhok direct zonlicht binnenvalt door mat glas of lichtdoorlatende kunststof te gebruiken. Bij-verlichten in de winter, wat gangbare profes-sionele leghennenhouders doen, is voor de liefhebber zeker niet nodig. Kunstlicht bevat trouwens slechts een klein deel van het spec-trum van zonlicht: het is van mindere kwaliteit.

Page 16: Kippen in de tuin

Om verse lucht in het hok te krijgen is een goe-de ventilatie noodzakelijk, maar het mag er niet tochten (zie ‘Huisvesting’, p.75). Voorzie de ventilatiegaten van muggengaas om vlie-gen en andere ongewenste insecten buiten te houden. Door de ademhaling en de uitwerp-selen van de kippen stijgt de luchtvochtigheid en komen schadelijke gassen zoals ammoniak vrij. In een onvoldoende verlucht hok treedt condensatie op en beginnen de uitwerpselen al gauw te stinken. Gebruik bij voorkeur vers stro. Hooi kan ook, maar klit sneller samen. Houtzaagsel of -krullen zijn eveneens moge-lijk, maar ze veroorzaken meer stof, dat de luchtwegen van de kip kan belasten.

Te smalle zitstokken, scherpe kanten aan de zitstokken, houtsplinters en uitstekende spij-kers moet je vermijden. Ze kunnen verwon-dingen en voetgezwellen veroorzaken.

Als je het hok schildert, gebruik dan natuurlij-ke verfmaterialen zodat de kippen geen scha-delijke stoffen inademen.

VOLDOENDE RUIMTE EN AFLEIDINGZorg ervoor dat er niet te veel kippen op een beperkte ruimte verblijven. Stress voorkomen is de boodschap. In het hok reken je minstens 0,25 m² grondoppervlakte per dier, in de ren minimaal 5 m² per dier. Een goede uitloop is een ruimte zonder plassen met een diversiteit aan planten als begroeiing (gras, struiken, fruitbomen). Voorzie ook een stofbad. Kippen die over voldoende uitloopruimte beschikken, voelen zich goed in hun vel en zullen elkaar minder snel verwonden. Uitwendige wonden maken kippen meer vatbaar voor ziekten.

Legnesten moeten goed bereikbaar zijn zodat de kip in alle rust haar ei kan leggen.

Een ruime uitloop staat borg voor goede natuurlijke weerstand bij deze jonge Welsumer hanen.

[ ]

141

kip

pen

in d

e tu

in

gezo

ndhe

id