Kinderen en jongeren met complex trauma Psychische ... · Correctie: het coverbeeld van het...

Driemaandelijks tijdschrift van de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid v.z.w.

V.U.

: Jan

Van

Spe

ybro

eck

T

ende

rstra

at 1

4 - 90

00 G

ent

Jaargang 30 nr 2 juni - juli - augustus 2018 Afgiftekantoor: Gent X - P708682

Kinderen en jongeren met complex trauma

Psychische hulpverlening door Artsen zonder Grenzen

Sterker door sociale vaardigheidstraining

De Levende Bibliotheek

psyche. is een uitgave van de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid en verschijnt 4 keer per jaar.

Psyche biedt een forum aan een brede waaier van opvattingen over en rond geestelijke gezondheid. De beslissing tot opname van een tekst in Psyche valt onder de verantwoordelijk-heid van de redactie. Deze houdt zich het recht voor teksten te weigeren die een beledigend

karakter hebben of schadelijk geacht worden voor de geestelijke gezondheid. Artikels in Psyche zijn alleen te beschouwen als een officieel standpunt van de VVGG wanneer dit uitdrukkelijk vermeld wordt.

Abonneren

e 20 per jaar (4 nummers), buitenland e 26Betaling gebeurt door overschrijvingop rekeningnummer 446-4601041-83met vermelding van ‘Psyche’.Groepsabonnementen op aanvraag.Prijs per los nummer: e 6.Abonnementen worden automatisch verlengd, tenzij opgezegd vóór 31 december.

Verantwoordelijke uitgever

Jan Van SpeybroeckTenderstraat 14, 9000 Gent

Vlaamse Vereniging voor

Geestelijke Gezondheid vzw

Tenderstraat 14, 9000 Gent tel. 09 221 44 34fax 09 221 77 25 e-mail: [email protected]

ISSN 0776-8427

Redactieraad

Pierre Belpaire, Bob Cools, John Dewitte, Stefaan Lievens (voorzitter), Guido Lissens, Patrick Meurs, Freya Vander Laenen, Rik Van Nuffel

Eindredactie

Rik Van Nuffel

Adverteren

Neem contact op met Rik Van Nuffel, tel. 09 221 44 34

Oplage

3.800 exemplaren

Vormgeving

Magelaan, Gent

Druk

New Goff, Gent

inhoudsoverzicht

Beeld voorblad: Guido CopActiviteitencentrum De Vinken, Antwerpen

Correctie: het coverbeeld van het maartnummer is van Benny Blyweert.

Driemaandelijks tijdschrift van de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid v.z.w.

V.U.

: Jan

Van

Spe

ybro

eck

T

ende

rstra

at 1

4 - 90

00 G

ent

Jaargang 30 nr 2 juni - juli - augustus 2018 Afgiftekantoor: Gent X - P708682

Kinderen en jongeren met complex trauma

Psychische hulpverlening door Artsen zonder Grenzen

Sterker door sociale vaardigheidstraining

De Levende Bibliotheek

4 Van kwetsuur naar littekenNicole Vliegen, Eileen Tang & Patrick Meurs

8 Geestelijke gezondheidszorg door Artsen zonder GrenzenSylvie Fagard-Sultan

12 Sta sterker!Inge Antrop & Sarah Bal

15 Aan de rand, er midden in. WaaromPeter Rober

16 De Levende BibliotheekRik Van Uffel

19 Beweging in de GGZJoëlle Vekemans & Tom Van Aken

20 Zorgarchitectuur. Afzondering behouden om het te laten verdwijnenGideon Boie & Vjera Sleutel

23 Onderzocht en bewezen?24 Vensters – Beeldvorming in de psychiatrie. Jorre Vanbaelen

Erik Thys 26 Zo helpt poëzie(?). Schrijven is zelfexploratie

Jo Smet27 Berichten uit het museum van de psychiatrie.

Zomergasten – Het Vijfde seizoenBart Marius

28 Projectieruimte. Lady Bird Anne Clara

29 Nieuws van patiëntenverenigingen30 Nieuws33 Gezegd34 VVGG-Nieuws35 Boekennieuws43 Agenda +

woord vooraf

3

Van kwetsuur naar litteken: wat een beeldende omschrijving voor wat sommige jongeren voor het leven zullen meedragen. Kinderen die in de hordenloop van hun ontwikkeling strui-kelden komen in een opeenvolging van complexe situaties terecht, zoals ook hun ouders of andere zorgers. Dat leidde tot bijzondere aandacht en het concept trauma-sensitieve zorg. De bedenkers ervan (Vliegen, Tang, Meurs, p. 4) pleiten bovendien voor een maatschappelijk engagement dat verder reikt dan deze van de direct betrokkenen.

Als we denken aan geestelijke gezondheidszorg dan denken we vaak aan de “gestelde lichamen”: psychiatrisch ziekenhuis, centrum gesstelijke gezondheidszorg, ..., psychiater, psycho-loog, ...” Artsen zonder Grenzen toont dat ook in andere contexten zorg voor psychische problemen aangeboden wordt. Zowel in precaire situaties in verre landen als in het riante Westen (aan het Brusselse Noordstation) proberen ze met psychologische consultaties noden te leningen (Sylvie Fagard-Sultan, p. 8).

Het is niet gemakkelijk om de sociale codes te ontcijferen en met “gepast” gedrag in de sociale ruimte te bewegen. Des te moeilijker voor jongeren die nog in volle ontwikkeling zijn: armen, benen, hersenen, en nog wat lichaamsattri-buten. Denken en handelen liggen dichter bij mekaar dan we vermoeden. Antrop & Bal (p. 12) werkten een sociale vaardigheidstraining uit die steunt op gedragstherapeutische principes. Een van de basiselementen: actief luisteren. Ook nuttig voor grote mensen trouwens.

“Deze ontmoeting met onbekenden is een echte verrijking.” zo omschreef een deelnemer aan een Levende Bibliotheek zijn ontmoeting. We worden getraind om snel te oordelen. Later leren we dat snel oordelen ook nadelen kan hebben, mensen met psychische kwetsbaarheden ondervinden dat regelmatig. De Levende bibliotheek is een poging om niet-oordelen aan te moedigen (Van Nuffel, p. 16). Rik Van Nuffel

VIERJARIGE PSYCHOTHERAPIEOPLEIDING IN DE INTERACTIONELE VORMGEVING

Interactionele Vormgeving (I.V.) brengt verschillende therapeutische stromingen in interactie tot een

nieuw model, vertrekkend vanuit een integratieve visie. I.V. integreert experiëntiële met systemische

elementen, een lichaamsgerichte en creatieve benadering met gesprekstherapie.

De Vierjarige Psychotherapieopleiding is een Postgraduaat in samenwerking met de Hogeschool

Vives. De opleiding bestaat uit 120 ECTS-punten en voldoet aan de ECP-norm. Afgestudeerde

therapeuten in de Interactionele Vormgeving komen hierdoor rechtstreeks in aanmerking voor het

European Certificate for Psychotherapy.

Meer informatie en inschrijven op www.educatieve-academie.be.

Lees op onze website alles over kmo-portefeuille, opleidingscheques en betaald educatief verlof!

OPLEIDINGSCENTRUM VOOR EXPERIËNTIËLE, EMOTION-FOCUSED EN EXISTENTIËLE PSYCHOTHERAPIE, COUNSELING & COACHING V.Z.W.

Emotion-Focused Family Therapy: basis – 26-29 september 2018Over het coachen van ouders in het omgaan met emoties bij hun kinderen en zichzelf. Ook voor niet-therapeuten.Met K. Henderson en S. Mayman (CA). Emotion-Focused Family Therapy: verdiepingstraining – 1&2 oktober 2018 – Met K. Henderson en S. Mayman (CA)Workshop Focus op de interne criticus – 19&20 oktober 2018Met C. MissiaenNieuw: Workshop proeven van Gestalttherapie: dromen – ‘Alice(Alex) in Wonderland – 25&26 oktober 2018Met V. VermeirMasterclass Systemisch adviseren voor counselors en coaches deel 3 – 21&22 november 2018 – Met Siebke Kaat (NL.Emotion-Focused Therapy Level 1 – 4 dagen, start 5 december 2018Met R. Elliott (USA), K. Renders en A. HeylenEmotion-Focused Therapy Level 2 – 8 dagen, start 15 november 2018Met J. Watson (CA), K. Renders en A. HeylenMasterclass EFT for anxiety – 1 december 2018Met R. Elliott (USA)Masterclass Empathy & Empathic Attunement – 3 dagen, start 13 december 2018 – Met J. Watson (CA)Masterclass EFT for depression – 15 december 2018Met J. Watson (CA)Masterclass EFT for complex trauma – 18&19 maart 2019Met A. Pascual-Leone (CA) en K. Renders

Inschrijven en meer info op www.focusonemotion.be

Focus on Emotion vzw is erkend voor educatief verlof en kmo-portefeuille!

Focus on Emotion v.z.w.p/a Gerhagenstraat 86 | 3980 Tessenderlo

[email protected] | www.focusonemotion.be

4

psyche. Jaargang 30 (2), juni 2018

Van kwetsuur naar litteken Een hulpverlenend aanbod voor kinderen en jongeren met complex trauma

In 2007 startte de psychodynamische eenheid van de Onderzoeksgroep Klinische Psychologie van

KU Leuven (o.l.v. Patrick Luyten en Nicole Vliegen) een longitudinale studie naar de ontwikkeling

van adoptiekinderen en adoptie-ouders. Met deze onderzoekslijn deden de auteurs relevante ex-

pertise op over de ontwikkelingstrajecten van adoptiekinderen en de specifieke ontwikkelingen

van adoptie-ouderschap; zie ook www.leuvenseadoptiestudie.be en www.giga-studie.be.

There can be no keener revelation of a society’s soulthan the way in which it treats its children.

Nelson Mandela

Aangezien ons onderzoeksteam bestaat uit klinisch psycholo-gen, van wie velen ook klinische praktijk voeren in PraxisP, – sinds 2012 het facultaire praktijkcentrum – raakte ook ons klinisch werk steeds meer gefocust op kinderen wiens vroege leven gekenmerkt werd door breuken in de continuïteit van zorg. Zoals bijvoorbeeld een subgroep van adoptie- en pleeg-kinderen, die tekenen vertoont van ernstige traumatisering. Sinds 2014 leidde dit naar een aanvullend klinisch en maat-schappelijk georiënteerd onderzoeksproject met (a) een kwa-litatieve, exploratieve studie met semi-gestructureerde diepte-interviews naar de noden aan en ervaringen met hulpverlening van adoptie- en pleegouders met een kind met traumatische ervaringen; en (b) een systematische literatuurstudie die het internationaal hulpverleningsaanbod voor ernstig getraumati-seerde kinderen in kaart brengt. Doel: werkzame therapeuti-sche factoren identificeren.

kk Complex traumaOnderzoek toont aan dat kinderen die vroeg in het leven wer-den blootgesteld aan stressvolle ervaringen binnen de zorgcon-text, omwille van een tekort aan voldoende goede zorg en/of een teveel aan mishandelende/slechte zorg, meer risico lopen op een minder dan optimaal ontwikkelingstraject (Anda et al., 2006; Fearon et al., 2017). Voor deze kinderen is de impact van die levenservaringen op hun neurobiologisch functioneren groot, en leidt het cumulatief ontwikkelingsrisico zelfs tot een – soms levenslang – blijvende kwetsbaarheid voor moei-lijkheden op diverse ontwikkelingsdomeinen (Cicchetti & Valentino, 2006; Esposito & Gunnar, 2014; Petersen, Joseph, & Feit, 2014). Deze groep van kinderen wordt in de literatuur omschreven als kinderen met complex trauma, ook wel early

developmental trauma, early relational trauma of attachment trauma genoemd (bv. Schore, 2009). Kinderen met complex trauma zijn met andere woorden kinderen die ernstige kwet-suren hebben opgelopen in hun eerste zorgrelaties. Deze rela-ties zijn normaliter bron van warmte en sensitieve zorg, maar voor deze kinderen zijn het bron van stress, angst en kwetsuur gebleken. Daardoor is hun ontwikkeling op een heel aantal domeinen gehypothekeerd.

kk De impact op de kinderontwikkeling is immensDe brede internationale – ook neurowetenschappelijke – literatuur brengt vier kwetsbare ontwikkelingsdomeinen op de voorgrond. (a) Narratieve en mentaliserende vaardigheden: kinderen met complex trauma missen vaak de capaciteiten om hun eigen binnenwereld te leren kennen en begrijpen, daarover iets tot uitdrukking te brengen via spel, tekenen of spreken, wat hen zou kunnen helpen zich te handhaven in relaties met anderen. (b) Regulatiemogelijkheden: kinderen met complex trauma hebben vaak minder flexibele mogelijkheden kunnen ont-wikkelen om met stress om te gaan, waardoor ze zichzelf en hun gedrag moeilijker kunnen sturen. (c) Gehechtheid en relationele competenties: het oervertrouwen van kinderen met complex trauma in anderen heeft al vroeg in het leven een stevige deuk gekregen, zodat er nadien min-der frustratietolerantie is voor de gewone dagelijkse moeilijk-heden, tekorten en wrijvingen op relationeel vlak, en ze het vaak moeilijker vinden om duurzame en gezonde relaties uit te bouwen en te onderhouden. (d) Zelfbeeld en gevoel van identiteit: ook het gevoel een waar-devol persoon te zijn, maar ook het meer basale gevoel over wie ze zijn, wat hen boeit en welke (kleine en grote) keuzes bij hen passen, is vaak aangetast bij kinderen met complex trauma. Daardoor is het voor hen moeilijker om van daaruit hun leven richting en vorm te geven.

5


kk Met een gamma aan problemen en symptomen tot gevolg

Die kwetsbare ontwikkelingen leiden tot immense emotio-nele, relationele en/of gedragsproblemen: het missen van regu-latie van en controle over eigen emoties en gedrag betekent dat kleine aanleidingen soms grote gevolgen hebben. Of dat in sommige contexten alle remmen losgaan terwijl in andere omstandigheden modelgedrag kan worden getoond. De overlevingsmechanismen die kinderen met complex trauma al vroeg in het leven ontwikkeld hebben om met stress en moeilijke situaties om te gaan, brengen hen, in de latere betere context, net in ernstige moeilijkheden: weglopen uit de school omdat de ruzie met de leerkracht te spannend werd, op de vuist gaan op de speelplaats omdat je je bedreigde voelde … Dergelijke heftige emotionele schommelingen worden niet zelden in gang gezet door belevingen en percepties die op een of andere manier vroege traumatische ervaringen oproepen zonder dat het kind zelf en zijn omgeving zich daarvan bewust zijn. Ze maken het samenleven met kinderen met complex trauma vaak best heftig en soms nauwelijks hanteerbaar. Bovendien ondermijnen deze regulatiemoeilijkheden ook de cognitieve capaciteiten of de capaciteiten tot leren, die er soms in aanleg wel zijn, maar niet tot volle uitdrukking kun-nen komen in een kind dat eigenlijk voortdurend bezig is met overleven. Een kind dat zich bedreigd voelt door de eigen onrustige binnenwereld en de voor hem erg beangstigende sociale buitenwereld.

kk De context lijdt meeDeze moeilijkheden maken kinderen met complex trauma voor hun omgeving moeilijk te begrijpen en te hante-ren. Sommige kinderen zijn licht ontvlambaar, anderen erg onvoorspelbaar, schommelend tussen lief en aangenaam op het ene moment en een furie op een ander. Sommige kinderen zijn moeilijk te plezieren, anderen komen over als manipula-tief omdat ze alleen door te manipuleren hun eigen angsten onder controle weten te houden. Ouders en context geraken bijgevolg vaak besmet door de stress die van hun kind uitgaat. Secundaire traumatisering is niet ondenkbaar. Wanneer de pro-blematiek van het kind open komt te liggen, neemt deze veel plaats in de omgeving waarin een kind met complex trauma opgroeit. De ouders en eventuele andere kinderen in het gezin riskeren geregeld een toxische douche te krijgen en worden in moeilijk hanteerbare situaties gebracht. Soms geraken ouders oververmoeid en slaapgedepriveerd door de slaapproblemen van hun kind, of moeten ze hun kind weleens beveiligen door hem vast te houden wanneer hij een ander kind wil aanval-

len, of roept een kind dat vroeger mishandeld werd tegen zijn ouders in het openbaar dat ze hem pijn doen … Of nog: moeten ouders hun kind voor observatie of behandeling laten opnemen, terwijl noch het kind noch de ouders dat zo gewild hadden. “Trauma affects not only those who are directly exposed to it, but also those around them.” (van der Kolk, 2014, p. 1).

Heel wat ouders zijn – in de loop van het samenleven met een kind met complex trauma – experts geworden in het bijsturen van heftige disregulatie en het voorkomen van te hoog oplo-pende conflicten. Ze zijn soms – zonder dat zelf te beseffen – een quasi-therapeutische context geworden voor hun kind. Ze dragen en verdragen veel, hebben geleerd in veel omstan-digheden rustig te blijven en hun veldslagen te kiezen. Pijnlijk is wanneer in de perceptie van de buitenwereld oorzaak en gevolg worden omgekeerd en ouders worden gepercipieerd als of zelfs openlijk aangesproken op zwak pedagogisch optreden. Opmerkingen als “bij ons zou het niet waar zijn” zijn schering en inslag wanneer een kind in het openbaar uit zijn dak gaat. Deze ouders en de bredere context rondom kinderen met complex trauma verdienen een trauma-sensitieve (trauma-informed, Osofsky, 2011) hulpverlening en maatschappij, die de problemen en het functioneren van het kind waarvoor zij de zorg opnemen, in het juiste perspectief weten te plaatsen.

kk Visie op behandelingDe opgedane kennis en expertise over ontwikkeling en behandeling van kinderen met complex trauma, en over het functioneren van gezinnen rondom werd afgetoetst aan en geïntegreerd met klinische expertise in kinder-psychotherapie, ouderbegeleiding en context-coaching. Dit leidde tot een vernieuwde visie op de behandeling van kinderen met com-plex trauma. Het actuele hulpverleningsaanbod in PraxisP vormt een drie-sporen-aanbod, waarbij in een individuele psychotherapie voor het kind wordt gefocust op de vier ontwik-kelingsdomeinen die in meerdere of mindere mate getroffen zijn door de vroege traumatische ervaringen, zoals hierboven beschreven. In een op mentalisatie gerichte ouderbegeleiding hel-pen we ouders om de binnenwereld en het functioneren van hun getraumatiseerde kind beter te begrijpen en daardoor hun kind beter te kunnen helpen, opvoeden en aansturen, evenals om goed zorg te dragen voor zichzelf en voor hun bronnen van rust en energie. Het derde spoor is het op regelmatige basis samenbrengen van belangrijke contextfiguren (leerkrach-ten, opvoeders, pleeggezinnendienst …) die betrokken zijn bij de opvoeding van een kind, met als doel om vanuit een

6


trauma-sensitief en mentaliserend perspectief een netwerk te vormen dat het kind kan blijven dragen en opvoeden.

kk Van visie naar boekIn het spreken en werken met ouders en bredere context rondom kinderen met complex trauma kregen we vaak de vraag waar men iets kon lezen over de dingen die we over deze kinderen vertellen, en die vaak helpend blijken te zijn in het omgaan en een leefbaar evenwicht vinden met deze kinderen. Het bundelen van deze trauma-sensitieve kennis, inzichten en visie heeft geleid tot een boek voor ouders, zorgfiguren en hulpverleners van en rondom de adoptie- en pleegkinderen met complex trauma die we in de psychotherapeutische prak-tijk ontmoeten. Dat dit boek heel wat beeldmateriaal bevat dat gemaakt is om psycho-educatie te ondersteunen, en dat dit beeldmateriaal getekend werd door Mark Borgions (internati-onaal erkende illustrator, bekend van onder andere de luister-boeken van het Geluidshuis), beoogt de toegankelijkheid van het boek voor een breed publiek te verhogen.

kk Een maatschappelijke taak en verantwoordelijkheidKinderen met complex trauma en hun gezinnen vormen een kwetsbare groep in onze samenleving, met een hoog risico op problemen in de psychische gezondheid. Ze plaatsen onze samenleving voor een grote verantwoordelijkheid, en horen daarom hoog op de agenda van zowel onderzoekers, hulp-verleners als beleidsmakers te staan. Ze vergen een samenle-ving die degelijk geïnformeerd is over wat vroege negatieve levenservaringen kunnen betekenen voor de ontwikkeling van kinderen en over wat werkzame factoren, mechanismen en processen zijn die een scheef- of vastgelopen ontwikkeling terug op een gezonder spoor kunnen krijgen. Ze behoeven ook een beleid dat durft beslissingen te nemen die bijdragen tot trauma-sensitieve zorg.

Ook binnen de groep vluchtelingen-kinderen mogen we ons eraan verwachten dat een deel van hen meer heeft gezien en meegemaakt dan hun psychische capaciteiten kunnen verwerken, en dan goed is voor hun stress-systeem en hun verdere ontwikkeling. Ook daar zal onze samenleving voor de uitdaging komen te staan om deze kinderen, binnen hun zorgdragende context, te helpen om zo constructief mogelijk te ontwikkelen. Tegelijkertijd worden deze kinderen ook wel eens hard to reach of hard to treat genoemd, waardoor net zij meer risico lopen uit de hulpverleningsboot te vallen.

kk Een aanbod van continuïteit en duurzaamheid Bij kinderen met complex trauma gaat het om diepe won-den, vaak verborgen kwetsuren die stevig afgedekt zijn om te kunnen overleven. Deze kwetsuren tonen zich in een breed palet aan ontwikkelingsdomeinen. Het kind laat een nieuwe zorgfiguur of een hulpverlener – vanuit zijn voorgeschiedenis begrijpelijk – niet zomaar toe, uit angst opnieuw traumatische ervaringen op te lopen. Grondige verwerking, die ook op lan-gere termijn betekenisvol zal zijn voor de verdere ontwikkeling van het kind, vergt dan ook tijd en geduld. Het begeleiden van een kind met complex trauma in een gezin en in een therapie is een proces van vallen en opstaan, met talrijke momenten van terugval naar het oeroude gevoel van wantrouwen, waar-door het weleens het karakter kan hebben van een processie van Echternach. Nochtans is het voor de zo gezond moge-

lijke ontwikkeling van deze kinderen en de context die hen omringt, van uiterst groot belang om een hoopvol perspectief vast te houden: een leven met gesloten littekens maakt een heel ander toekomstperspectief mogelijk dan een leven met rauwe open wonden.

Het is zoals iedere kapitein weet:een schip moet maar een paar graden van koers veranderenen je komt in een andere haven

Adriaan van Dis

Nicole Vliegen, Eileen Tang, Patrick Meurs psychodynamisch kinderpsychotherapeuten, onderzoeksgroep Klinische Psychologie, KU Leuven en facultaire praktijkcentrum PraxisP, respectievelijk hoofddocent, onderzoeker en docent

Referenties · Anda, R. F., Felitti, V. J., Bremner, J. D., Walker, J. D., Whitfield,

D., Perry, B. D., … Giles, W. H. (2006). The enduring effects of abuse and related adverse experiences in childhood. A convergence of evidence from neurobiology and epidemiology. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 256, 174-186

· Cicchetti, D., & Valentino, K. (2006). An Ecological-Transactional Perspective on Child Maltreatment: Failure of the Average Expectable Environment and Its Influence on Child Development. In Risk, Disorder, and Adaptation (Vol. 3, pp. 129-201). Wiley

· Esposito, E. A. & Gunnar, M. R. (2014). Early deprivation and developmental psychopathology. In M. Lewis & K. D. Rudolph (Eds.) (2014), Handbook of Developmental Psychopathology (3rd ed., pp. 371-388). New York: Springer

· Fearon, P., Tomlinson, M., Kumsta, R., Skeen, S., Murray, L., Cooper, P. & Morgan, B. (2017). Poverty, early care and stress reactivity in adolescence: Findings from a prospective, longitudinal study in a low-middle income country. Development and Psychopathology, 29 (2), 449-464

· Osofsky, J. (Ed.) (2011). Clinical work with traumatized young children. New York: Guilford Press

· Schore, A. (2009). Attachment trauma and the developing right brain: Origins of pathological dissociation. In P. Dell & A. O’Neil (Eds). Dissociation and the dissociative disorders. DSM-V and beyond. New York: Routledge

· Petersen, A. C., Joseph, J., & Feit, M. (Eds.) (2014). Consequences of child abuse and neglect. In New Directions in Child Abuse and Neglect Research (pp. 111-174). Washington, DC: The National Academies Press

· van der Kolk, B. (2014). The body keeps the score. Brain, mind, and body in the healing of trauma. New York: The Penguin Group

Patrick Meurs, Eileen Tang, Nicole Vliegen (2017). Van kwetsuur naar litteken. Hulpverlening aan kinderen met complex trauma (illustraties van Mark Borgions). Kalmthout, Pelckmans Pro

7


Uit: Dood is Punk, Harm Logghe

8


Na ramp en ontij in de wereld zijn we soms te bewegen tot enige financiële steun. Dat leidt

dan tot verspreiding van voedsel, medicijnen, dekens, tenten. Maar in veel gevallen is de

rampspoed van lange duur en manifesteren zich psychische problemen. Uit deze vaststelling

besloot Artsen zonder Grenzen om ook tegemoet te komen aan geestelijke gezondheidsnoden,

met specifieke programma’s.

Geestelijke gezondheidszorg door Artsen zonder Grenzen52 000 individuele sessies in 2017

In een vluchtelingenkamp in Zuid-Soedan zakt een jonge vrouw plots op de grond in een hoekje van de ziekenzaal en begint oncontroleerbaar te schudden. Het ziekenhuisperso-neel snelt te hulp zodat ze zichzelf niet verwondt. Een ver-pleger bakent de ruimte af met een scherm in een poging wat meer privacy te bieden.

“Ze kreeg een psychogene niet-epileptische aanval,” verklaart Dr. Jairam Ramakrishnan, de ziekenhuispsychiater. “Niet ongewoon hier. Vele mensen kunnen niet om met de stress en de angst ver-oorzaakt door de opsluiting in het kamp. Het ineenzakken en de stuiptrekkingen zijn lichamelijke reacties op de stress.”

Dit tafereel speelt zich af in een vluchtelingenkamp in Malakal, het noorden van Zuid-Soedan waar meer dan 25.000 Zuid-Sudanese vluchtelingen verblijven. Het kamp werd opgericht in 2014 bij het begin van de onrust en het geweld in de Upper Nile-provincie. Vier jaar later zijn velen nog niet naar huis gekeerd door het voortdurende conflict. De moeilijke levensomstandigheden, het verlies van hoop, het gevoel van opsluiting en de beperkte werkgelegenheid in het kamp hebben een grote impact op de psychische gezondheid van de bewoners van het kamp. Vertrekken is voor velen geen optie omdat ze vrezen voor hun leven indien ze terugkeren naar huis.

Artsen Zonder Grenzen (AZG) heeft een ziekenhuis in het kamp met een capaciteit van 40 bedden waar ze eerste- en tweedelijnsgezondheidszorg aanbiedt. Geregeld worden teams uitgestuurd naar de meer geïsoleerde gemeenschappen in de wijde omgeving om te sensibiliseren over de activiteiten en ter plaatse basiszorgen te bieden, of om personen door te ver-wijzen naar het ziekenhuis. Daarnaast biedt het team in het ziekenhuis ook geestelijke gezondheidszorg aan.

“Men zou denken dat de meeste mensen hier lijden aan het post-traumatisch stresssyndroom (PTSS) aangezien ze allemaal

slachtoffers waren van geweld. Maar we zien een ander beeld hier in het kamp,” zegt Dr Ramakrishnan. “Ondanks de periodes van voortdurend geweld zijn de mensen hier zeer veerkrachtig en over-leven ze zonder grote kenmerken van PTSS. Maar teveel tijd om handen, gecombineerd met het gevoel hier ‘vast te zitten’ zonder zicht op verbetering in hun levensomstandigheden geeft velen een gevoel van hopeloosheid.”

De psychoses die ze daardoor ontwikkelen duwen hen als het ware in een mentale gevangenis die hen scheidt van de realiteit. Eenzame individuen lopen rond in een soort van roes. Zij kunnen de harde realiteit van hun situatie niet aan en hebben vaak geen familie waar ze kunnen aankloppen voor emotionele steun.

Uit een studie uitgevoerd in 2017 door de regionale werkgroep van deskundigen in de geestelijke gezondheidszorg van de Internationale Organisatie voor Migratie, blijkt dat de helft van de geestelijke gezondheidsgevallen gerelateerd waren aan depressie en 15 procent aan angst. Deze werden verergerd door psychosomatische aandoeningen, evenals PTSS en psychosen.

De omnipresente dreiging van geweld is een terugkerende factor bij psychische gezondheidsproblemen. In februari 2016 kwamen 25 mensen om in een brand die uitbrak in het kamp in Malakal. Velen werden verwond en de brand verwoestte een derde van de tenten. Gebeurtenissen zoals deze worden niet snel gewist uit hun geheugen en voeden spanning en stress. “Alcoholisme kan ook gezien worden als de wortel van vele soci-ale problemen. Wanneer mensen zich vervelen of met problemen worstelen, grijpen ze naar de fles,” verklaart Dahn Tapp, een van de psychische gezondheidsconsulenten van AZG. “We zien vaak situaties van geweld binnen het gezin of gezinnen die uit elkaar vallen.”

Terwijl de routine van het gezinsleven een houvast kan zijn voor sommige vrouwen, moeten ze ook leven met de constan-

9


te angst voor seksueel geweld wanneer ze bijvoorbeeld hout sprokkelen buiten de omheining van het kamp. “Vaak worden ze aangevallen en seksueel misbruikt,” legt AZG psycholoog Natalia Rodriguez uit. “Slechts enkelen komen tot bij ons voor een sessie of voor een medisch onderzoek. Ze zijn bang, omdat mishandelde vrouwen weinig kans hebben om nog te trouwen.”

Artsen Zonder Grenzen bood voor het eerst psychologische begeleiding aan in 1990 voor slachtoffers van de aardbeving in Armenië. In de daaropvolgende jaren werden geeste-lijke gezondheidsprogramma’s opgestart in de Gaza-strook, de Balkan en in Oost-Europa. Het is een eerste erkenning dat geestelijke gezondheidszorg onlosmakelijk verbonden is met medische zorgen, en dat het zelfs kan bijdragen tot de doeltreffendheid ervan.

De activiteiten richtten zich 25 jaar geleden voornamelijk op slachtoffers van natuurrampen maar evolueerden langzaam naar andere medische programma’s, zoals HIV- of tubercu-loseprojecten en ondervoedingsprogramma’s. “Artsen Zonder Grenzen biedt psychologische begeleiding aan voor slachtoffers van seksueel, fysiek en psychologisch geweld, maar ook voor vluchtelin-gen en ontheemden, slachtoffers van natuurrampen en personen die lijden aan chronische ziekten zoals HIV/aids en tuberculose”, verduidelijkt Sylvie Fagard-Sultan, adviseur voor de psychi-sche gezondheidsprogramma’s. “Mensen die door conflicten, oorlogen en epidemieën bijvoorbeeld familie verliezen, vertonen psychische symptomen of lijden aan stoornissen die hun dagelijks leven beïnvloeden en zware gevolgen kunnen hebben. Om de psychologische gevolgen van geweld of een ramp in te perken op lange termijn, moet vroegtijdig worden tussengekomen op vlak van mentale gezondheidszorg.”

Intussen bestaan er programma’s waar Artsen Zonder Grenzen zich louter op geestelijke gezondheidszorg richt, als onderdeel van een reeks diensten die worden aangebo-den door verschillende organisaties. In België bijvoorbeeld is Artsen Zonder Grenzen actief in de Humanitaire Hub, een project dat werd opgestart in het najaar van 2017 in de buurt van het Noordstation in Brussel samen met andere organisaties zoals Vluchtelingenwerk Vlaanderen en Dokters van de Wereld. Het project richt zich op transitmigranten en vluchtelingen en biedt juridische begeleiding, medische en psychische zorg, maar ook sociale hulp, het opsporen van familiebanden, kledijdistributie en begeleiding naar nachtopvang. Een psycholoog van Artsen Zonder Grenzen is elke dag ter plaatse voor consultaties. “Hun geestelijke gezond-

Artsen Zonder Grenzen

In 2017 heeft AZG meer dan 52.736 individuele therapiesessies verzorgd in 50 projecten en dit in 24 landen: in Europa (in onder andere Zweden, België, Griekenland, Italië en Servië), in Afrika (de Democratische Republiek Congo, Zuid-Soedan, Centraal-Afrikaanse Republiek, Zimbabwe, Malawi, Nigeria, Sierra Leone, Burundi, Mauritanië, Zuid-Afrika) en Azië (Indonesië, Bangladesh, Pakistan, Afghanistan, Oekraïne), in het Midden-Oosten (Egypte, Libanon en Irak) en in de Stille Zuidzee (Nauru).

Op het hoogtepunt van de crisis in Malakal verbleven er 47.000 vluchtelingen in het kamp. © AZG/Philippe Carr

10


heidssituatie staat in direct verband met de trauma’s die ze opliepen in hun land van oorsprong, onderweg naar Europa, en de levensomstandigheden hier in België”, legt Xavier Guillemin uit, de psycholoog ter plaatse. “Al onze patiënten maakten vreselijke dingen mee, maar de onzekere situatie waarin ze zich nu bevinden, zonder dak boven hun hoofd, voedsel of dege-lijke informatie, maakt hen nog kwetsbaarder. Ze lijden aan depressies, angststoornissen en PTSS en hebben, naast degelijke informatie over hun situatie en medische hulp, ook behoefte aan psychologische ondersteuning.”

Het werk van Artsen Zonder Grenzen op vlak van geestelijke gezondheidszorg is jammer genoeg niet bekend bij het grote publiek. Nochtans won AZG in 2017 de Pardes Humanitarian Prize in Mental Health, een prijs die jaarlijks in New York wordt uitgereikt aan een organisatie of persoon die een bui-tengewone bijdrage levert aan het bevorderen van geestelijke gezondheid. Artsen Zonder Grenzen werd erkend om haar “baanbrekend en visionair werk door het verlenen van urgente geestelijke gezondheidszorg aan mensen in nood”.

kk De AZG-teams op het terreinDe teams van AZG voeren verschillende activiteiten uit die zijn aangepast aan de noden, de context en de socio-culturele gevoeligheden, en het beschikbare personeel. De psychologi-sche en psychosociale begeleiding kan worden uitgevoerd door psychiaters, psychologen en psychiatrisch verpleegkundigen, maar ook door psychosociale counselors. Dit hangt telkens af van het land en de beschikbaarheid van bepaalde profielen in dat land.

De activiteiten zijn zeer divers en kunnen zowel individueel als in groep worden aangeboden. Het gaat over bijvoor-beeld psychologische begeleiding voor individuen, groepen of koppels, psychiatrische ondersteuning of psychologische eerste hulp (psychological first aid). Ook psycho-educatieve ondersteuning voor groepen en individuen komt aan bod, of psychosociale activiteiten in het kader van specifieke medische programma’s: HIV, tuberculose of voeding. Tegelijk worden ook sensibiliseringscampagnes opgezet om de bevolking of de gemeenschap te begeleiden en te informeren over het aanbod van Artsen Zonder Grenzen ter plaatse.

kk Waarom komt AZG tussen? In de beleidsnota van AZG staat als doel het psychisch lijden te verzachten van personen met angst en psychische stoornis-sen. Geestelijke gezondheidsproblemen en de noden van de bevolking moeten allereerst geïdentificeerd worden zodat er kan geopperd worden om lokale middelen vrij te maken en aan capaciteitsopbouw worden gedaan. AZG-interventies richten zich op alle leeftijdsgroepen en naar alle soorten nodi-ge steun. Een geestelijk gezondheidsprogramma wordt uitge-werkt gebaseerd op de noden en de beschikbare middelen en rekening houdend met de bestaande socio-culturele context.

Artsen Zonder Grenzen wil zorgen aanbieden op het niveau van de primaire en secundaire gezondheidszorg, die zijn aan-gepast aan de lokale gemeenschappen. Maar ook de opleiding van lokale psychologen of geestelijke gezondheidsmedewerkers en het identificeren van lokale partners in de gemeenschappen die kunnen helpen bij het identificeren en doorverwijzen van patiënten komt aan bod. Ook de versterking van lokale mechanismen en de sensibilisering over mentale gezondheid, net als de de-stigmatisering van bestaande noden zijn belang-rijke onderdelen van het werk op het terrein.

Sylvie Fagard-Sultan adviseur voor de geestelijke gezondheidsprogramma’s van Artsen Zonder Grenzen

Xavier Guillemin (AZG psycholoog) is, met behulp van een vertaler, in gesprek met een migrant uit Sudan. © Bruno De Cock/AZG

Adviseur voor de geestelijke gezondheidsprogramma’s Sylvie Fagard-Sultan (midden) met lokale medewerkers en patiënten in de Centraal-Afrikaanse Republiek.

© AZG

Oproep

Ben je klinisch psycholoog of psychiater met meer dan twee jaar klinische werkervaring? Heb je management skills, praat je vlot Engels en Frans en ben je bereid om te werken op het terrein? Artsen Zonder Grenzen werft klinisch psychologen aan voor verschillende projecten. We bieden een loon, per diem en onkostendekking; een dynamische en stimulerende werkomgeving met multiculturele collega’s; persoonlijke ontwikkeling; en humanitaire opleidingen tussen missies.

www.azg.be

11


Agda Synnergren, Activiteitencentrum De Vinken, Antwerpen

12


Tijdens de therapie vertellen jongeren hen vaak over de sociale moeilijkheden die ze thuis

en op school ervaren. De ene jongere is erg verlegen en vindt contact met anderen soms

erg moeilijk. De andere jongere krijgt vaak opmerkingen van een leerkracht of discussieert

heel dikwijls met zijn ouders. Nog een andere kan moeilijk grenzen aangeven …

STA Sterker!Een gedragstherapeutische sociale vaardigheidstraining voor adolescenten

De auteurs, Inge Antrop en Sarah Bal, beiden doctor in de klinische psychologie en cognitief gedragstherapeut, werken al meer dan twintig jaar met adolescenten met diverse psychische klachten. De bestaande trainingen om kinderen en volwassenen sociale vaardigheden aan te leren vonden we ontoereikend voor ado-lescenten, omdat ze onvoldoende rekening houden met de specifieke sociale en cognitieve ontwikkelingen die jongeren in deze leeftijdsfase doormaken. Daarom besloten we jaren geleden om zelf een training te ontwikkelen, die we doorheen de jaren steeds verder finetuneden in onze contact met ado-lescenten en hun ouders. STA Sterker is het resultaat van een jarenlang proces: een sociale vaardigheidstraining op maat van de adolescent.

kk De adolescentieIn STA Sterker wordt actief rekening gehouden met de spe-cifieke ontwikkelingsaspecten eigen aan de adolescentie, meer bepaald met betrekking tot de sociale cognitie en emotieregula-tie. Tijdens de adolescentie leren jongeren abstracter redeneren en leren ze rekening te houden met de gevolgen van hun gedrag. Impulsief denken en handelen in het hier en nu, maakt plaats voor zelfreflectie en jongeren leren steeds beter om het perspec-tief van anderen te begrijpen en in te nemen. Toch zijn jongeren vaak ook erg op zichzelf gericht en botst het met anderen wan-neer ze deze sociaal-cognitieve taken nog niet helemaal onder de knie hebben. Vaak wordt vergeten dat adolescenten nog steeds nood hebben aan expliciete toelichting en voorbeelden en dat iets leren het meest effect heeft als het op een actieve manier gebeurt. De adolescentie is een egocentrische periode, waardoor sociale problemen vaak gelinkt zijn aan een overmatig bewustzijn van zichzelf of de eigen uniciteit en onraakbaarheid. Jongeren worden vaak overspoeld door emoties en hebben nood aan meer bewuste strategieën om deze te reguleren. Het vergt behoorlijk wat tijd om deze essentiële sociale vaardigheden te ontwikkelen en te beheersen. Wanneer dat niet goed lukt, dreigt het emotioneel welzijn van de adolescenten verstoord te

geraken. Onderzoek toont immers aan dat sociale problemen in deze levensfase sterk verbonden zijn aan andere psychische problemen bij adolescenten.

kk UitgangspuntenSTA Sterker werd ontwikkeld op basis van de cognitieve gedragstherapie en de sociale leertheorie. Het uitgangspunt van de training is dat jongeren relaties vormen op basis van hun sociale gedrag, maar dat dit gedrag wordt beïnvloed door hun eigen gedachten, overtuigingen, emoties en de reacties van anderen. Het grootste accent ligt op het aanleren van ontbrekende vaardigheden, die op een actieve manier met de jongeren worden ingeoefend. Daarnaast probeert STA Sterker jongeren meer bewust te maken van de manier waarop hun gedachten en gevoelens hun sociale gedrag kunnen beïnvloe-den. Op cognitief vlak is er in het bijzonder aandacht voor het innemen van verschillende perspectieven en het uitdagen van negatieve of remmende gedachten. Op vlak van emotiere-gulatie wordt stilgestaan bij de lichaamsbeheersing in situaties van verhoogde opwinding als gevolg van spanning en angst of door frustratie en boosheid.

kk Verschil met andere sociale vaardigheidstrainingenSTA Sterker onderscheidt zich, naast de specifieke aandacht voor de adolescentiefase, ook op andere punten van andere sociale vaardigheidstrainingen.

Ten eerste wordt ernaar gestreefd dat de vaardigheden die de jongere leert zo’n groot mogelijke relevantie hebben op zijn eigen leefwereld. De toepasbaarheid van de oefeningen en de gehanteerde taal is steeds specifiek op maat van elke deelne-mer en is daarom van toepassing in zijn dagelijkse omgeving. STA Sterker zet zoveel mogelijk in op de generalisatie van de geleerde vaardigheden naar het dagelijks leven.

Ten tweede wordt in de training bijna uitsluitend met empirische rollenspelen gewerkt. STA Sterker is een actieve

13


doe-training. Doen leidt tot gedragsverandering en sluit goed aan bij de leerstijl van veel adolescenten. Een rollenspel dient als model, als hulpmiddel om verschillende perspectie-ven te leren innemen en het is uiteraard een middel tot het inoefenen van vaardigheden. Er worden situaties uitgekozen die de jongere zelf als moeilijk ervaart en die ook echt in de leefwereld van de jongere voorkomen. Dit verhoogt de betrokkenheid van de jongere op zijn leerproces en laat hem zien dat de geleerde vaardigheden overal toepasbaar zijn. In de training wordt actief aan de slag gegaan en worden er met de jongeren concrete vaardigheden en tips ingeoefend. De voorkeur wordt gegeven aan het inoefenen in groep, omdat jongeren op die manier nieuw gedrag kunnen inoefenen met elkaar, maar ook door middel van observatie van elkaar kunnen leren.

Een derde belangrijk verschil met andere trainingen is de focus op de generaliseerbaarheid van de geleerde vaardigheden om de leereffecten op lange termijn zo groot mogelijk te maken. Vooreerst wordt de training gespreid over verschillende weken in plaats dat de training bijvoorbeeld tijdens een vakantieperi-ode gedurende vier opeenvolgende dagen wordt gegeven. Na elke bijeenkomst hebben de jongeren een week de tijd om de pas geleerde vaardigheden in hun eigen leefwereld in te oefe-nen en uit te proberen. Op het einde van elke bijeenkomst wordt huiswerk op maat van elke jongere meegegeven waar-mee hij aan de slag kan gaan. Daarnaast vinden we het belang-rijk om geruime tijd na afloop van de training een boosterses-sie te organiseren. Boostersessies verbeteren het effect van de training, omdat ze voorkomen dat het oude gedragspatroon de nieuw aangeleerde vaardigheden gaat beïnvloeden. Na onge-veer twee maanden komt de groep opnieuw samen en worden alle geleerde vaardigheden in spelvorm nog eens overlopen. Er kan opnieuw worden stilgestaan bij specifieke noden van de jongere. De generaliseerbaarheid wordt tenslotte geoptimali-seerd door niet enkel de jongeren maar ook hun ouders bij de training betrokken. Vanaf het begin (intakegesprek) tot het

einde (laatste bijeenkomst) wordt er contact gehouden met de ouders. Er zijn twee tussentijdse bijeenkomsten specifiek voor ouders voorzien, waarbij ook aan hen de te leren vaardigheden worden gedemonstreerd.

Ten vierde hecht STA Sterker veel belang aan een goede indica-tiestelling en groepssamenstelling vóór de training. Vaak wordt, in andere trainingen, te weinig stilgestaan bij de aard van de sociale problemen. Er wordt weinig gedifferentieerd tussen problemen op vlak van sociale vaardigheden, sociale cognitie en/of emotieregulatie. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat jonge-ren zich sociaal vaardig kunnen gedragen, maar dat ze te veel angst ervaren, waardoor ze verhinderd worden om adequate sociale reacties te geven. Deze jongeren enkel trainen in hun vaardigheden biedt dan onvoldoende oplossing voor hun sociale problemen. Voor iedere jongere die STA Sterker volgt wordt steeds uitgegaan van de specifieke sociale vaardigheden waar hij het moeilijk mee heeft. Er wordt een prioriteitenlijst gemaakt van de kritische sociale vaardigheden die kunnen verbeteren, om zo de sociale waarde en toepasbaarheid van de training voor de jongere te verhogen. Dit gebeurt tijdens een individueel intakegesprek waarop de jongere en de ouders worden uitgenodigd. Op basis van dit gesprek wordt samen met de jongere en de ouders nagedacht over de te bereiken doelstellingen. Hierdoor krijgen de trainers een goed zicht op het sociaal handelingsrepertoire van elke deelnemende jongere; op de situaties en op het gedrag dat zij als het meest problematisch ervaren. De training staat of valt in belangrijke mate met de kwaliteit van de groepssfeer en groepscohesie. Belangrijk hierbij is een goede groepssamenstelling. Er wordt gestreefd naar een leeftijdsverschil dat niet groter is dan drie of vier jaar en er wordt bij voorkeur een gelijk aantal jongens en meisjes beoogd. Bijzondere aandacht gaat naar een even-wichtige variatie van sociale problemen (onder-assertief en over-assertief gedrag). Er wordt met andere woorden steeds geopteerd voor een heterogene groepssamenstelling wat soci-ale problemen betreft.

14


kk De trainingSTA Sterker bestaat uit tien wekelijkse bijeenkomsten van elk anderhalf uur en één follow-up bijeenkomst, acht weken na afloop van de training. In aansluiting op de eerste en de vijfde bijeenkomst zijn er ook groepsbijeenkomsten met de ouders van de jongeren.

In de training worden vier groepen vaardigheden onderschei-den die op elkaar aansluiten en elkaar deels overlappen. Binnen de basale vaardigheden wordt de jongeren het ver-schil tussen observeren en interpreteren aangeleerd. Ze leren dat niet alleen wat men zegt, maar ook hoe men iets zegt (lichaamstaal) een grote rol speelt in hoe mensen op elkaar overkomen en hun boodschappen kracht bijzetten.Regulerende vaardigheden zijn gericht op mogelijke achter-liggende problemen in sociale cognitie en emotieregulatie. Wekelijkse relaxatie, het gebruik van rollenspel met rolomke-ringen en het leren regelen van moeilijke gevoelens en gedach-ten komen aan bod.Met de sleutelvaardigheden, actief luisteren en het geven van ik-boodschappen, leren jongeren te reageren op het gedrag en de gevoelens van anderen en leren ze iets te zeggen over hun eigen gedrag en gevoelens. Deze vaardigheden vormen de basis voor alle volgende, meer complexe, sociale vaardigheden.Specifieke sociale vaardigheden ten slotte zijn meer complexe vaardigheden zoals omgaan met (positieve en negatieve) kri-tiek en weigeren.

Alle bijeenkomsten kennen een vaste verloop. In grote lijnen komen in elke bijeenkomst de volgende vaste onderdelen aan bod: bespreking van de oefeningen thuis, ontspanningsoefe-ningen, educatie-gedragsinstructie en modeling, oefenen met gedrag gecoacht door de trainers, feedback en bekrachtiging, pauze, verder oefenen met gedrag, samen zoeken naar relevatie situaties om thuis te oefenen.

Inge Antrop psychologe, Kinder- en Jeugdpsychiatrie, UZ Gent

Sarah Bal klinisch psycholoog – psychotherapeut, professor, Kinder- en Jeugdpsychiatrie, UZ Gent

Antrop, I & Bal, S. (2017). STA Sterker. Een gedragstherapeu tische SocialevaardigheidsTraining voor Adolescenten. Tielt, Lannoo

KEYNOTELEZING: Over trauma bij plegers en hoe daar in de therapie mee om te gaan.Peter Adriaenssens,kinderen jeugd psychiater, professor KU Leuven

I.T.E.R., centrum voor hulpverlening aan plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag bestaat 20 jaar en vraagt blijvende aandacht voor ontwikkelingen in de zorg voor plegers van seksueel grensoverschrij-dend gedrag.

Een samenwerking van I.T.E.R. en de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid.

Inschrijven kan vanaf 15 oktober 2018.

The long and winding road20 jaar op weg met plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag STUDIEDAG

Save the dateDONDERDAG 31 JANUARI 2019, BRUSSEL

15


Wat? Moet ik een diagnose hebben? Een DSM-diagnose? Oh, anders kan je geen dossier voor mij openen?Ik moet eerst een diagnostisch onderzoek hebben? Wat is dat dan, een diagnostisch onderzoek?Vragenlijsten en testen? En een gesprek met de psychiater?Pff, moet dat? Echt?Wel, als het moet zal ik daar dan wel tijd voor maken. Ik heb het stilstaan bij mijn kindertijd al 50 jaar uitgesteld. Een paar weken meer uitstel zal het verschil niet maken zeker?

Peter Rober klinisch psycholoog en gezinstherapeut aan het UZ Leuven, hoogleraar aan de Faculteit Geneeskunde, KULeuvenm [email protected] htpp://peterrober.blogspot.be

Waarom?Ik werd geboren in 1961. Van mijn kindertijd herinner ik me niets. Of ja, toch. Ik herinner mij de blauwe lucht in Hoogstraten waar ik als kind opgroeide. Fel blauw. Oneindig. Waarschijnlijk is dat de lucht geweest die ik zag wanneer mijn moeder mij in de koets legde en met mij ging wandelen. Ja, koets noemden wij dat toen. Nu zou men wellicht eerder kinder wagen zeggen. Maar voor mij is het nog steeds een koets. Ik herinner ze mij niet, maar ik denk ze erbij als ik terug denk aan dat blauw van de lucht toen.

Dat blauw. Meer herinner ik me niet van mijn kindertijd. Van mijn volwassenheid herinner ik me natuurlijk veel. Ik was zes toen ik volwassen werd.

We waren naar de stad verhuisd en mijn moeder was zwan-ger. Het kind werd een paar maanden later doodgeboren en mijn moeder werd depressief. Acht weken later pleegde ze zelfmoord. Ik weet nog steeds niet waarom. Ja, het kind was doodgeboren en dat was natuurlijk een klap voor haar. Maar zelfmoord plegen? Waarom? Ik was er toch? Was dat dan niet genoeg voor haar?

Met die waarom-vraag worstel ik al heel mijn leven en ik voel hoe die vraag mijn leven gekleurd heeft.Ik word binnenkort 56 jaar. Ik ben nooit echt gelukkig geweest. Het voelde steeds of ik niet de moeite waard was. Alsof ik niets kon betekenen voor anderen. Nu wil ik bij die dingen echt eens stilstaan. Daarom wil ik in therapie.

DE RAND, ER MIDDEN IN AAN DE RAND, ER MIDDEN IN AAN DE RAND, ER MIDDEN IN AAN DE RAND, ER MIDDEN IN AAN DE RAN

16


Stigma en discriminatie zijn weerkerende thema’s in gesprekken met psychisch kwetsbare

mensen. Zij geven aan dat de weinig positieve houding van de samenleving over geestelijke

gezondheidsthema’s invloed heeft op hun herstelproces. Vandaar ook uiteenlopende beeld-

vormingsprojecten om de publieke opinie te beïnvloeden.

Eentje springt eruit met zijn bescheidenheid: De Levende Bibliotheek.

Beoordeel een boek niet op zijn kaftDe Levende Bibliotheek als open ontmoetingsmoment

“Voor ons maakt het niet veel meer uit, maar we hopen dat mensen die voor het eerst met psychische problemen te maken krijgen, niet zullen uitgeslo-ten worden zoals wij dat heb-ben ervaren.” Deze uitspraak tijdens een focusgroep met langdurig psychische zieken vat samen hoe in de jaren ’90 de sociale uitsluiting werd beleefd. Mensen met het stig-ma van psychiatrisch patiënt

kregen op vele maatschappelijke domeinen te maken met uitsluiting en discriminatie: studeren, wonen, werken, relaties, vrije tijd, in vele gevallen werd de toegang ertoe moeilijk tot onmogelijk. De conclusies van dit onderzoek heeft de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid toen aangezet om meer systematisch werk te maken antistigma-inspanningen.

kk Hoe Anders is AndersRuim vijftien jaren heeft de VVGG het scholenproject Hoe Anders is Anders georganiseerd. Dit project richtte zich op laatstejaarsstudenten van de middelbare school, en wilde jongeren positiever laten zijn over mensen met psychische problemen. Gestart als een wedstrijd – gekopieerd van een gelijkaardig Iers project – evolueerde het snel naar een bele-vingsproject waarin informatie over psychische problemen werden vermengd met persoonlijke contacten, in de loop van gezamenlijke activiteiten. Er werd steeds meer ingezet op ontmoetingen van de scholieren met mensen met psychische problemen. De gezamenlijke activiteiten waren zeer uiteen-lopend: een wandeling maken, een lokaal schilderen, een toneelvoorstelling maken, …

In een dagboekje penden de jonge mensen hun bedenkingen: voor de eerste ontmoeting, na de eerste ontmoeting en bij

afronden van het project. De toon van de dagboeknotities waren sterk gelijklopend: “wat moet ik zeggen tegen iemand met psychische problemen, hoe spreek ik zo iemand aan” (voor de eerste ontmoeting), “dat was toch een ongemakkelijke situatie” (na de eerste ontmoeting), tot “eigenlijk is er weinig verschil tus-sen iemand met en zonder psychische problemen” (op het einde van de activiteiten).

In 2004 werd het Hoe-Anders-is-Anders-project opgevolgd door Anders Gewoon, dat zich focuste op het organiseren van activiteiten rond 10 oktober, Werelddag Geestelijke Gezondheid. Inzet was om de geestelijke gezondheidszorg zichtbaarder te maken, en dat zoveel als mogelijk te doen in samenwerking met patiënten/cliënten. Gedurende enkele jaren werden jaarlijks op meer dan 100 plaatsen de geestelijk gezondheidszorg meer zichtbaar gemaakt, met opendeurda-gen, tentoonstellingen, concerten en toneelvoorstellingen. Ook hier was de vaststelling dat bij initiatieven waar patiënten actief betrokken en zichtbaar waren, de waardering groter was. In de literatuur kreeg dit een naam: de contactstrategie. Wanneer mensen in persoonlijk contact komen dan beklijft de ontmoeting veel meer.

kk ContactstrategieZoals Te Gek in Vlaanderen zich ontwikkelde, ontstond in Engeland het Time to Change-project. Dit groots project combineert brede media-campagnes met lokale, door patiën-ten gedragen activiteiten. Een van die lokale activiteiten was een Human Library. Dit concept heeft alle kenmerken die beantwoorden aan de contactstrategie.

Het neemt enkele elementen uit de bibliotheekwereld om een-op-een contacten met personen die behoren tot gedis-crimineerde groepen te faciliteren. Het is ontstaan in 2000 in Denemarken, naar aanleiding van geweld op een alloch-tone jongere en wordt nu in ruim 30 landen toegepast. Kort samengevat:

17


− Boek: persoon die ervaringen wil delen − Ontlener: persoon die ‘boek’ wil ontlenen − Catalogus: verzameling van titels en korte beschrijvingen

van elk boek, met trefwoorden − Bibliothecaris: beheerder van de Human Library

De Human Library wordt georganiseerd op publieke plaatsen: bibliotheek, congres, muziekfestival, stadshal, … en duurt enkele uren tot enkele dagen. Een ontlening duurt 30 minu-ten.In dit concept viel alles samen: persoonlijke ontmoetingen die mensen samenbrengen zonder vooroordelen.

kk De Levende BibliotheekIn de aanloop naar de eerste Hersteldagen (december 2013) werden we door Kunstencentrum Vooruit uitgedaagd om een Levende Bibliotheek te organiseren (de naam die voor Vlaanderen gekozen werd). De Werkgroep Ervaringsdelen maakte ons duidelijk dat naast psychisch kwetsbare mensen ook familieleden en hulpverleners erin betrokken moeten zijn. De try-out draaide goed uit en sinds voorjaar 2015 hebben al 25 Levende Bibliotheken plaats gehad, waaraan 160 ‘boeken’ deelnamen die samen ruim 500 keren werden ‘uitgeleend’. Openbare bibliotheken zijn voor de hand liggende plekken om dit organiseren. Via de sectorvereniging VBAD werd het concept gelanceerd en hebben heel wat bibliothecarissen con-tact genomen. Een aantal andere plekken waren verrassend: de gezondheidsdienst van Antwerpen organiseerde het in vier

verschillende omgevingen: een bibliotheek, het administratief centrum, een winkelcentrum, het integratiecentrum. Ook enkele hogescholen waren reeds gastplek.

kk Ooit al een levend boek ontmoet?Achterliggende gedachte is dat de Levende Bibliotheek wordt aangekondigd als een moment van ontmoeting, en niet als de gelegenheid om een psychisch kwetsbaar persoon – in de volksmond psychiatrisch patiënt – uit te vragen. Daaruit volgt dat een Levende Bibliotheek bij voorkeur wordt georganiseerd door een organisatie die niet rechtstreeks betrokken is bij de geestelijk gezondheidszorg. Openbare bibliotheken zijn dan aangewezen partners. Steeds meer profileren zij zich als ont-moetingsplaatsen in de gemeenschap, de Levende Bibliotheek is daarvan een mooie invulling. Zij staan in voor de externe communicatie, via nieuwsbrief, facebook en andere kanalen zoals het stadsmagazine. Het accent ligt dan op de ontmoe-ting en vaak gebruikte zinnen zijn dan “Ooit al een levende boek ontmoet?” (Herken de gelijkenis met “Ooit al een normaal mens ontmoet?”, een zin van Simon Carmiggelt, jarenlang door Stichting Pandora via posters en kaarten verspreid), en “Beoordeel een boek niet op zijn kaft”.

kk De collectie samenstellenVoor elke Levende Bibliotheek zoeken we een tiental boeken, soms worden dat er meer, soms minder. Ze worden uitgeno-digd om het concept toe te lichten. Belangrijk onderdeel is het maken van de achterflap. Zoals in de echte bibliotheek worden de boeken opgenomen in een catalogus, en daarbij horen titel

18


en achterflap. Dat kan tekst zijn, of een beeld of de combinatie ervan. Belangrijk is om een uitnodigende flap te maken, die mensen prikkelt om dit boek te ‘ontlenen’. Dat vraagt enige denkwerk, en soms ook een mentale sprong: prijs je niet aan met lijden maar met hoop; niet steeds een gemakkelijke opdracht. Er wordt ook benadrukt dat het om een gesprek gaat, en niet om een getuigenis. Hier gaat de vergelijking met een boek niet helemaal op, want papieren boeken luisteren niet naar hun lezers. kk Boeken en lezers

In sommige levende bibliotheken kan men vooraf ter plaatse of digitaal reserveren. Soms worden de bibliotheekbezoekers tijdens het evenement aangesproken om een levend boek te ontlenen. In heel wat gevallen zijn alle boeken op voorhand al gereserveerd. Om de lokale betrokkenheid te vergroten nodigen we lokale mandatarissen uit als ‘eerste lezer’. De bur-gemeester, schepen van sociale zaken, … heeft dan een gesprek met een van de boeken. Dat levert in heel wat gevallen ook media-aandacht op, wat niet ongelegen is.

De reacties van zowel boeken als lezers zijn positief. De boe-ken beleven het als een erg respectvolle manier om in gesprek te gaan met mensen, zonder vooraf beoordeeld te worden op hun verleden of hun gezondheidsstatus. Een van de boeken zei daarover: “Ik wou dat elk gesprek zo zou verlopen”. En ook de lezers kunnen het erg smaken. Verschillende keren waren ze verwonderd dat ze in een half uur tijd zo’n intens contact met een voor hen vreemd persoon kunnen hebben, “De Levende Bib is echter dan een boek”. En ook, en misschien niet toevalig, regelmatig gebeurt het dat een lezer eigen psychische kwets-baarheid ontsluiert.

kk Een veilige plekCruciaal in de Levende Bibliotheek is dat de deelnemers beleven dat de gesprekken ‘veilig’ zijn, m.a.w. dat het gesprek tussen boek en lezer blijf. Daarom is de opstelling zo dat er een zekere intimiteit mogelijk is: een klein tafeltje, een sofa, een brede vensterbank. Dat wordt vooraf met de organisator goed overlegd. Eigenlijk kan het gesprek overal plaatshebben, als beiden maar het gevoel hebben dat het in vertrouwen ver-loopt. Het witte tafellampje staat daar symbool voor. Koffie en een koekje willen dat extra onderstrepen.

kk En de toekomstIedereen die betrokken was bij een Levende Bibliotheek is enthousiast. Enkele bibliotheken organiseren dit jaar een tweede of zelfs derde editie. En ook heel wat ‘boeken’ hebben al verschillende keren meegedaan.

Dat zet ons aan om Levende Bibliotheken te blijven organi-seren. Het is een klein gebeuren, met weinig deelnemers, dat wel een intens contact oplevert en sterke indrukken nalaat. Met de woorden van een lezer: “Dankzij de Levende Bib kom je in contact met mensen die je niet kent en luister je naar elkaars verhaal waardoor je weer een stukje van jezelf leert kennen.”

Rik Van Nuffel stafmedewerker [email protected]/de-levende-bibliotheek

Belangstellenden – organisatoren en boeken –

nemen contact met [email protected]

19


geren en volwassenen met psychische kwetsbaarheden meer beweegkansen te geven. Een goede clubwerking draait op een breed draagvlak. De vermaatschappelijking van de zorg reflec-teert in de vermaatschappelijking van club. We stimuleren de clubs dan ook om naast de professionele omkadering ook vrijwilligers en ervaringsdeskundigen een actieve rol te geven.

kk Samenwerken en verbinden Parantee-Psylos wil de spil blijven in het groeiende netwerk van actoren rond sport en beweging voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Met partners als Geestig Gezond Sporten, De Sleutel, CANO Vlaanderen, Same Shirt Same Passion … bundelen we de krachten. Samen met enkele clubs en ervaringsdeskundigen van de commissie psychische kwets-baarheid geven we het sportbeleid van de toekomst vorm. Interne leernetwerken en regionale trefdagen bieden de clubs de mogelijkheid om rond actuele thema’s ervaringen uit te wisselen en nieuwe partners te ontdekken.

Door samenspel scoren, die eerste voorzet geven we graag! In de volgende nummers van Psyche zoomen we verder in op elk van deze thema’s.

Joëlle Vekemans & Tom Van Aken stafmedewerkers Parantee-Psylos

Parantee-Psylos creëert beweegkansen voor sporters met een psychische kwetsbaarheidPsylos vzw overkoepelde als recreatieve Vlaamse sportfederatie sinds 1971 sportclubs voor sporters met een psychische kwets-baarheid, meestal met een link naar de geestelijke gezond-heidszorg. Op 1 januari 2017 fuseerde Psylos met Parantee vzw, de unisportfederatie voor G-sporters met een fysieke, visuele, verstandelijke of auditieve beperking met een sport-aanbod van recreatie tot topsport. Samen creëert Parantee-Psylos kansen zodat alle personen met een beperking volgens hun eigen behoeften, mogelijkheden en ambities, op een gezonde en kwaliteitsvolle manier aan sport en beweging kun-nen doen. We verliezen de specifieke noden van sporters met een psychi-sche kwetsbaarheid en de actuele tendensen binnen de geeste-lijke gezondheidszorg niet uit het oog en focussen daarbij op vier thema’s:

kk De sporter centraal Parantee-Psylos streeft naar een aangepaste sportomgeving voor mensen met een psychische kwetsbaarheid in elke club en op elk event. Via laagdrempelige aansluitingsvoorwaarden in onze clubs en laagdrempelige deelnamevoorwaarden op onze sportevenementen willen we ervoor zorgen dat niemand buitenspel staat. We geven onze kalender en provinciale voet-balcompetitie vorm in dialoog met de sporters en de clubme-dewerkers. We sturen een gerichte communicatie uit en geven onze sporters graag een forum om hun sportverhaal zelf te vertellen.

kk Sterke zelfstandige clubs in een veranderend sporten ggz-landschap

Via het begeleidingstraject 100% Mijn Sportclub stimuleren we opstartende en aangesloten clubs om zich te ontwikkelen op een haalbaar tempo, met respect voor ieders eigenheid. Parantee-Psylos biedt daarom diverse tools en ondersteunings-mogelijkheden in vijf domeinen: aanbod, structuur, know-how, promotie en communicatie, extern netwerk. Onze club-ondersteuners komen graag ter plaatse helpen bij het opzetten van concrete acties, delen goede voorbeelden en leggen een eerste contact met lokale partners. Samen met de club gaan we op zoek naar haar plaats ten opzichte van de ggz-actoren en potentiële partners in haar buurt.

kk Een kwaliteitsvolle omkadering Onze sporters verdienen een kwaliteitsvolle beweegomgeving. We streven dan ook naar een goede mix tussen sporttech-nische kennis en een aangepaste begeleiding in alle clubs. Parantee-Psylos reikt i.s.m. Geestig Gezond Sporten ook het reguliere sportlandschap handvatten aan om kinderen, jon-

GZ BEWEGING IN DE GGZ BEWEGING IN DE GGZ BEWEGING IN DE GGZ BEWEGING IN DE GGZ BEWEGING IN DE GGZ BEWEGING IN

20


In de zoektocht naar een alternatief voor de afzonde-ringskamer wordt veelvuldig verwezen naar het High & Intensive Care-model (HIC). GGZ Breburg (Breda en Tilburg) werkte een aangepaste ruimtelijke setting uit die tegelijk dient als denkmodel. De rol van de extra beveiligde kamer (EBK) is de aanleiding van een reflectie over het al dan niet direct opdoeken van de afzonderingskamer.

kk Comfort, ook in de GGZIn de receptie van de HIC is opvallend dat vooral het com-fortniveau geapprecieerd wordt. In het boek Uitgedokterd beschrijft ervaringsdeskundige Brenda Froyen hoe ze een bezoek aan de HIC-eenheid ervoer als luxe. De vloeren van de gangen zijn bedekt met (chemisch te reinigen) tapijt en kasten zijn ingebouwd in de muur. Ook wordt gewezen op de rustige omgevingskleuren.

De HIC gaat lijnrecht in tegen het gangbare idee dat ruim-telijk comfort in de geestelijke gezondheidszorg contrapro-ductief is binnen de behandeling. De ascetische architectuur van een ziekenhuis wordt ingezet als een stimulans voor het verlangen om terug te keren naar de thuissituatie. Een patiënt mag zich niet nestelen, is de gedachte. Wat hierbij vergeten wordt, is dat de ziekenhuisarchitectuur ondertussen de archa-ische machtsverhoudingen tussen arts, personeel en patiënt bevestigt.

kk Het ziekenhuis voorbijHet comfortabele interieur van de HIC is belangrijk, maar het grootste verschil met het traditionele ziekenhuis ligt wellicht in de ruimtelijke organisatie. Zo ontbreekt, in de eerste plaats, de obligate verpleegpost. Het principe van de HIC is dat pati-enten in crisis onder alle omstandigheden omringd worden door een 1-op-1 aanwezigheid van personeel. Toezicht wordt georganiseerd doorheen de sociale interactie tussen verpleging en patiënt, niet door een statisch kijkregime waarbij gangen en vensters een strak vizier vormen voor elke beweging.

Afzondering behouden om het te laten verdwijnen

ZORGARCHITECTUUR ZORGARCHITECTUUR ZORGARCHITECTUUR ZORGARCHITECTUUR ZORGARCHITECTUUR ZORGARCHITECTUUR ZORGA

Beelden van de HIC afdeling GGZ Breburg, Breda © Burobas

21


De aanwezigheidspolitiek werkt op verschillende manieren door in de ruimtelijke organisatie. De HIC voorziet drie kamers met verschillende mate van beveiliging. Men spreekt over de kamer voor hoge zorgen (HC), intensieve zorgen (IC) en extra beveiliging (EBK). Het diverse aanbod maakt het mogelijk om zorg op te schalen in tijden van crisis. Elke kamer heeft een aangepaste vormgeving. In alle gevallen blijft de aanwezigheid van het personeel mogelijk. Lijnen worden aan-gebracht op de vloerbedekking om zo een zone af te bakenen voor de patiënt en een zone voor het verplegend personeel.

kk Extra kenmerken Een ander belangrijk punt in het terugdringen van de zieken-huisatmosfeer is het overschot aan tussenruimte, met open zitkamers, buitenruimte en familiekamer. Hiermee verdwijnt de ziekenhuisgang met gespiegelde deuren. Bovendien mogen de kamers voor intensieve zorgen niet aan elkaar geschakeld worden. De tussenruimte is niet enkel nodig voor de pati-enten. Na het opheffen van de verpleegpost heeft personeel plaats nodig voor haar dagelijkse werking. Tenslotte is er ook voldoende ruimte nodig om bezoek te ontvangen.

Even belangrijk is de afzonderlijke bouwkundige eenheid voor-zien van een aantal IC’s en EBK’s. Het gaat om een aanbouw bij het bestaande ziekenhuiscomplex. Het is opvallend dat de bouwkundige eenheid niet door iedereen herkend werd tijdens het bezoek. Hiermee ontstaat een pendelbeweging met het bestaande ziekenhuis. Ook wordt onnodige passage vanuit andere afdelingen vermeden. Een ander voordeel is de directe toegang van ambulance en hulpdiensten. Wel vergt de losstaande unit een verhoogde personeelsinzet.

kk Toegift of overbodig maken?Het HIC-model stuitte in Nederland op felle kritiek omdat de EBK een toegift lijkt op het ideaal van de separeervrije ggz. De EBK verschilt uiteindelijk niet zo heel erg van de traditionele afzonderingskamer. De kritiek (o.a. in het Dolhuys-manifest) hekelt dat het wegwerken van dwang en drang in de geestelijke gezondheidszorg vreemd genoeg voor de HIC een aanleiding is om de afzonderingskamer te laten voorbestaan.

Opvallend genoeg wordt de kritiek omgedraaid in de toelich-ting van de HIC. De EBK wordt gezien als een middel in uiter-ste nood dat in het beste geval niet gebruikt wordt. De andere kamers zijn evenzoveel uitwijkmogelijkheden. Men rekent erop dat het aanbod van een serie verschillende kamers een tussen-stap vormen tussen de afdeling en de afzonderingskamer.

Ook vanuit het perspectief van personeel wordt nog vaak de voorkeur gegeven aan het voorlopig behoud van de afzonde-ring voor noodsituaties. In GGZ Breburg geeft men hieraan toe, maar rekent men tegelijk erop dat de uitwijkmogelijkhe-den een nuttig instrument vormen om gaandeweg alternatieve gebruiken in de crisiszorg aan te leren.

In de pers lezen we dat de directie inmiddels plannen heeft om de extra beveiligde kamer niet langer als zodanig te gebruiken. Als de opzet slaagt, toont de HIC twee redenen waarom het voorlopig behoud van de afzonderingskamer, niet noodzakelijk een behoud van ellende betekent, zolang er maar voldoende uitwijkmogelijkheden voorzien worden.

Gideon Boie en Vjera Sleutel BAVO / Faculteit Architectuur KU Leuven

Beelden van de HIC afdeling GGZ Breburg, Tilburg © Burobas

22


Vanbergen, Activiteitencentrum De Vinken, Antwerpen

23


DoctoraatsverdedigingenSupporting family members of mentally ill offenders: A strengths-based approachSara Rowaert | 1 februari 2018doctor in de pedagogische wetenschappen, Universiteit Gentpromotor: prof. dr. Stijn Vandeveldecopromotor: prof. dr. Kurt Audenaert

The validation of the Personality Inventory for DSM-5 (PID-5) in a Flemish Non-Clinical and Clinical Sample, and the relation of PID-5 Psychoticism to psychosisTim Bastiaens | 15 februari 2018doctor in de psychologie, KU Leuvenpromotor: prof. dr. Laurence Claes copromotoren: prof. dr. Marc De Hert, de heer Dirk Smits

Family Functioning and Multi-Family Therapy in Eating DisordersLies Depestele|3 maart 2018doctor in de psychologie, KU Leuven & doctor in de gezondheidswetenschappen, Universiteit Gentpromotoren: prof. dr. Laurence Claes, KU Leuven & prof. dr. Gilbert Lemmens, Universiteit Gent copromotor: prof. dr. Eva Dierckx , Vrije Universiteit Brussel

Beyond probability: How fear is shaped by intensity and specificity of danger. Adaptations of the Pavlovian fear conditioning procedure in humansKim Haesen| 14 maart 2018doctor in de psychologie, KU Leuvenpromotor: prof. dr. Frank Baeyenscopromotoren: prof. dr. Bram Vervliet & prof. dr. Tom Beckers

Navigating through complexity: processes and mechanisms underlying the development of psychosisAnnelie Klippel | 21 maart 2018doctor in de biomedische wetenschappenpromotor: prof. dr. Inez Germeys, KU Leuvencopromotoren: prof. dr. Marieke Wichers, Rijksuniversiteit Groningen, prof. dr. Ulrich Reininghaus, Maastricht University

ERZOCHT, EN BEWEZEN? ONDERZOCHT, EN BEWEZEN? ONDERZOCHT, EN BEWEZEN? ONDERZOCHT, EN BEWEZEN? ONDERZOCHT, EN

Non-suicidal self-injury in adolescence and emerging adulthood: Role of identity formation in Belgium and IndiaAmarendra Pritam Gandhi | 18 april 2018doctor in de psychologie, KU Leuvenpromotor: prof. dr. Laurence Claescopromotoren: prof. dr. Koen Luyckx, prof. dr. Maitra Shubhada Zelfverwondend gedrag (ZVG) is het opzettelijk toebren-gen van schade aan het eigen lichaam zonder de bedoeling zichzelf van het leven te benemen. Zichzelf snijden, maar ook slaan, verbranden en hoofdbonken zijn veel voorko-mende vormen van ZVG. Zelfverwondend gedrag is vaak gerelateerd aan andere psychische stoornissen zoals depressie, angst, eetstoornissen en suïcide. ZVG begint meestal rond de leeftijd van 14-15 jaar. Toch zijn er weinig studies die ZVG gedrag in verband brengen de identiteitsvorming, één van de belangrijkste ontwikkelingstaken in de adolescentie. Het doctoraatsproefschrift onderzocht verbanden tussen ZVG en identiteitsvorming vanuit een cross-sectioneel, longitudinaal en cross-cultureel perspectief. De data werden verzameld in een middelbare school in Vlaanderen en bij jongvolwassenen in Mumbai (India). Uit het onderzoek blijkt dat de associ-atie tussen identiteitsvorming en ZVG in twee richtingen werkt. Adolescenten die te maken hebben met onzekerheden over hun identiteit (diffusie) hebben een verhoogde kans om ZVG te vertonen, en meer ZVG kan op zijn beurt leiden tot meer identiteitsdiffusie. Verder bleek dat het verband tussen de gehechtheid t.a.v. moeder/vrienden (interpersoonlijk), temperament (intrapersoonlijk) en ZVG gemedieerd werd door verstoringen in de identiteitsvorming. Cross-culturele vergelijking van ZVG en identiteitsvorming tussen India en België toont aan dat sommige kenmerken van ZVG (zoals de aanvangsleeftijd, functies en methoden van ZVG) verschilden tussen beide landen. Verder blijkt dat de associaties tussen ZVG en identiteitsvorming sterker zijn in België dan in India. Uit het doctoraatsproefschrift blijkt nog dat identiteitsvor-ming een belangrijk onderdeel moet zijn van de behandeling van ZVG.

Identity constructions at the intersection of mental health, religion, ethnicity and gender in BelgiumElise Rondelez | 27 april 2018 doctor in de sociologie, Universiteit Gent promotoren: prof. dr. Griet Roets, prof. dr. Sarah Bracke, prof. dr. Piet Bracke

Auteur Jorre Vanbaelen over zichzelf: Ik ben een 34-jarige man met psychische moeilijkheden.Schrijven is voor mij een enorme uitlaatklep en in deideale wereld zou ik hier ook iets mee bereiken. Ik schrijfvoornamelijk "flitsverhalen": korte verhaaltjes, meestalmet een clou. Je kan mij volgen op facebook, als je datwil. Relatief recent heb ik de facebookpagina "Ellis Door-steen" opgericht. Hou van mij. Of niet. Daar staan we na-tuurlijk allemaal vrij in.

Man Met Weinig Zelfvertrouwen

Ik ben een man met weinig zelfvertrouwen. Ik geef dat toe. Een man met weinig om handen in het levenheeft nu eenmaal weinig zelfvertrouwen. Een rechtgeaarde man dan toch, denk ik dan. Bovendien is hetook zo dat zulke mannen meestal niet zo goed bij de vrouwtjes liggen, wat natuurlijk ook niet meteenbevorderend is... En een man die denkt dat hij toch niet meer bij de vrouwtjes kan scoren, die laat zich-zelf dan ook weer een beetje gaan. Wat ook helemaal niet helpt. Ik geef het niet graag toe, maar ik beneen man met weinig zelfvertrouwen.

Afgelopen nacht heb ik tot in de vroege uurtjes UFC-filmpjes bekeken op Youtube (UFC staat voor Ulti-mate Fighting Championship). Het viel mij op dat elk van die kooivechters blaakte van zelfvertrouwen(voor de wedstrijd dan toch) en dat die mannen over het algemeen echt gelukkig leken. Ik had ook watpersvoorstellingen en dergelijke gekeken. Sympathieke, gelukkige kerels met gevoel voor humor, diezichzelf geen seconde in twijfel leken te trekken, daaruit bestond mijn indruk van die mannen. En toenviel mijne frank... Ik moest ook agressief zijn.

Ik ging naar de Aldi vandaag met de bedoeling inkopen te doen en ruzie met iemand te zoeken. Natuur-lijk, je moet ergens beginnen, dus ik besliste maar een bejaard iemand eruit te pikken. Daarna zou ikmij wel opwerken tot de jongvolwassenen, nam ik me voor.

Ik wachtte even in de winkel tot er iemand zou binnenkomen waar ik mijn zelfvertrouwen op zou kunnenuitbouwen. Het duurde niet lang vooraleer er een man, waarvan ik dacht dat hij reeds op pensioen was,de winkel binnenstapte met zijn karretje. Hij zag er nog kwiek uit, moeten jullie weten.

Dus ik trotseer hem met kaarsrecht postuur, priemende blik en ik zoek oogcontact. Ik dacht eerst datde man slechtziend was, want hij beantwoordde mijn blik volstrekt ongeïntimideerd en knikte zelfsvriendelijk toen ik hem passeerde. Hierdoor dreigde mijn zelfvertrouwen beneden alle peil te vallen.Maar ik gaf niet op.

Ik ging achter het mannetje aan en wanneer hij een karton melk in zijn handen had om het in zijn karre-tje te leggen, repte ik mij om het zo krachtig mogelijk tussen zijn twee handen uit te slaan. Het kartonvloog met een smak tegen de grond en ik keek de man terug recht in de ogen aan, met priemende blik.

“Oei...”, zei hij. “Gij wou misschien dat karton hebben?”

Ik wil natuurlijk geen lawaai maken want ik wilde niet dat andere mensen erbij betrokken zouden raken.Dus ik negeer wat de man zegt en fluister tussen mijn tanden: “Gij en ik... Sebiet buiten...”

“Oei...”, zei de oude man zonder ook maar een greintje angst te vertonen. “Waarmee heb ik u kwaad ge-maakt? Het zal vast een misverstand zijn.”, vroeg hij vriendelijk.

Ik ben helemaal in de war. Hoe kan dit mannetje nog steeds niet geïntimideerd zijn? Maar ik gaf niet op.Ik zeg: “Gij had niet zo naar mij moeten kijken, daarjust...”

De man lachte... “Jongeman, ik heb u daarnet zo kwaad naar mij zien kijken. Ik dacht: die heeft wel eenheel erg slechte dag, vandaag! Waar zijt ge toch zo kwaad voor?” Hij giechelde!

Ik sta volkomen perplex. Het mannetje was bijna een hoofd kleiner dan ik en misschien half mijnbreedte, schouder tot schouder. En toch kon hij nog giechelen, recht voor mijn neus! Ik voelde versla-genheid opdoemen.

“Laat maar!”, riep ik. Waarop ik, zo snel ik kon, de winkel uit rende, snikkend.

Ze ademt met lange halenen wiegt zo de tijd in haar armenmoederlijktot rust.

Ze oordeelt nietwanneer ze menig medemenseen diepe slaapin kust.

Noch over mijterwijl ik hier slechts ligin haar zoetheid,gedwee.

Ik hou van de nachtmet haar bries over het zand,haar duisternis inde zee.

24


S – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS –

Auteur Jorre Vanbaelen over zichzelf: Ik ben een 34-jarige man met psychische moeilijkheden.Schrijven is voor mij een enorme uitlaatklep en in deideale wereld zou ik hier ook iets mee bereiken. Ik schrijfvoornamelijk "flitsverhalen": korte verhaaltjes, meestalmet een clou. Je kan mij volgen op facebook, als je datwil. Relatief recent heb ik de facebookpagina "Ellis Door-steen" opgericht. Hou van mij. Of niet. Daar staan we na-tuurlijk allemaal vrij in.

Man Met Weinig Zelfvertrouwen

Ik ben een man met weinig zelfvertrouwen. Ik geef dat toe. Een man met weinig om handen in het levenheeft nu eenmaal weinig zelfvertrouwen. Een rechtgeaarde man dan toch, denk ik dan. Bovendien is hetook zo dat zulke mannen meestal niet zo goed bij de vrouwtjes liggen, wat natuurlijk ook niet meteenbevorderend is... En een man die denkt dat hij toch niet meer bij de vrouwtjes kan scoren, die laat zich-zelf dan ook weer een beetje gaan. Wat ook helemaal niet helpt. Ik geef het niet graag toe, maar ik beneen man met weinig zelfvertrouwen.

Afgelopen nacht heb ik tot in de vroege uurtjes UFC-filmpjes bekeken op Youtube (UFC staat voor Ulti-mate Fighting Championship). Het viel mij op dat elk van die kooivechters blaakte van zelfvertrouwen(voor de wedstrijd dan toch) en dat die mannen over het algemeen echt gelukkig leken. Ik had ook watpersvoorstellingen en dergelijke gekeken. Sympathieke, gelukkige kerels met gevoel voor humor, diezichzelf geen seconde in twijfel leken te trekken, daaruit bestond mijn indruk van die mannen. En toenviel mijne frank... Ik moest ook agressief zijn.

Ik ging naar de Aldi vandaag met de bedoeling inkopen te doen en ruzie met iemand te zoeken. Natuur-lijk, je moet ergens beginnen, dus ik besliste maar een bejaard iemand eruit te pikken. Daarna zou ikmij wel opwerken tot de jongvolwassenen, nam ik me voor.

Ik wachtte even in de winkel tot er iemand zou binnenkomen waar ik mijn zelfvertrouwen op zou kunnenuitbouwen. Het duurde niet lang vooraleer er een man, waarvan ik dacht dat hij reeds op pensioen was,de winkel binnenstapte met zijn karretje. Hij zag er nog kwiek uit, moeten jullie weten.

Dus ik trotseer hem met kaarsrecht postuur, priemende blik en ik zoek oogcontact. Ik dacht eerst datde man slechtziend was, want hij beantwoordde mijn blik volstrekt ongeïntimideerd en knikte zelfsvriendelijk toen ik hem passeerde. Hierdoor dreigde mijn zelfvertrouwen beneden alle peil te vallen.Maar ik gaf niet op.

Ik ging achter het mannetje aan en wanneer hij een karton melk in zijn handen had om het in zijn karre-tje te leggen, repte ik mij om het zo krachtig mogelijk tussen zijn twee handen uit te slaan. Het kartonvloog met een smak tegen de grond en ik keek de man terug recht in de ogen aan, met priemende blik.

“Oei...”, zei hij. “Gij wou misschien dat karton hebben?”

Ik wil natuurlijk geen lawaai maken want ik wilde niet dat andere mensen erbij betrokken zouden raken.Dus ik negeer wat de man zegt en fluister tussen mijn tanden: “Gij en ik... Sebiet buiten...”

“Oei...”, zei de oude man zonder ook maar een greintje angst te vertonen. “Waarmee heb ik u kwaad ge-maakt? Het zal vast een misverstand zijn.”, vroeg hij vriendelijk.

Ik ben helemaal in de war. Hoe kan dit mannetje nog steeds niet geïntimideerd zijn? Maar ik gaf niet op.Ik zeg: “Gij had niet zo naar mij moeten kijken, daarjust...”

De man lachte... “Jongeman, ik heb u daarnet zo kwaad naar mij zien kijken. Ik dacht: die heeft wel eenheel erg slechte dag, vandaag! Waar zijt ge toch zo kwaad voor?” Hij giechelde!

Ik sta volkomen perplex. Het mannetje was bijna een hoofd kleiner dan ik en misschien half mijnbreedte, schouder tot schouder. En toch kon hij nog giechelen, recht voor mijn neus! Ik voelde versla-genheid opdoemen.

“Laat maar!”, riep ik. Waarop ik, zo snel ik kon, de winkel uit rende, snikkend.

Ze ademt met lange halenen wiegt zo de tijd in haar armenmoederlijktot rust.

Ze oordeelt nietwanneer ze menig medemenseen diepe slaapin kust.

Noch over mijterwijl ik hier slechts ligin haar zoetheid,gedwee.

Ik hou van de nachtmet haar bries over het zand,haar duisternis inde zee.

25


S – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS – BEELDVORMING IN DE PSYCHIATRIE VENSTERS –

26


catie van nieuw werk nu vier jaar na een hartstilstand. Een hartdood, zegt hij. Sindsdien schrijft hij niet meer, kan hij niet meer schrijven, is hij geen dichter meer. Hij maakt nog wat vroeger werk af, hij schrijft over deze duizelingwekkende erva-ring. En hij zegt jaloers te zijn op wie hij vroeger was. Er zijn geen invallen meer die hem aan het schrijven zetten. En dus is er ook geen verlangen meer, hoewel hij nog verlangt naar het vroegere verlangen, waar hij zich zo aan overgaf.

In het meer dan drie uur durende podcast-interview is hij daarover uiterst toegankelijk. Over hoe hij nog vrijwel dage-lijks naar zijn optrekje gaat. Maar er niet meer de werking van vroeger terugvindt. En hoe hij heel langzaam leert zich te verzoenen met dat het zo zal blijven.

Uit de teneur van mijn column moge duidelijk zijn dat dit schrijven mijn hoogste waardering wegdraagt. Omdat het aansluit bij wat ik zelf ook graag wil betogen: schrijven is een vorm van zelfexploratie en heeft in die zin een therapeutische waarde. Ik ben tenslotte psychotherapeut. En zodoende. En Leonard Nolens is diegene die deze roeping tot in zijn extreemste vorm heeft doorgezet. Een poging om uit de vele zeer gewaardeerde gedichten een keuze te maken.

Ze slaapt en dat is stil. Dan sneeuwt het in de kamersVan het huis waarin ik woon met mijn vriendin.Ze ligt er naakt en wit, een ademende steen,Een groot en lastig beeld dat ik moet dragen alle dagen,Alle nachten dat haar slaap me uit de slaap houdt.

Ik ben met haar alleen. Alleen met haar kom ikDe jaren afgewandeld want haar naam wijst me de wegEn in haar blik zie ik mijn blinde tijd weerspiegeld.Ze ligt er naakt en wit, een ademende steenWaaraan ik heel mijn bot bestaan geslepen hebEn slijp, ook als ik slaap en roepend van haar droom.

Jo Smet

Als er één dichter is die van en voor de lyriek leeft, dan is het wel Leonard Nolens. Met de boekentas in de aanslag trok hij decennialang bijna dagelijks naar zijn kantoor, naar zijn dich-terscel in zijn éénmansklooster, om daar als geen ander met poëzie bezig te zijn. Voor die arbeid werd hem onlangs een eredoctoraat toegekend.

In BRES (2007) schreef hij:(…) Wij promoveerden op ons persoonlijke pathos. Wij diplomeerden ons hart. Wij doctoreerden in de lyriek (…).

Ook zo helpt dus poëzie.

Zijn ambacht bedoelde/bedoelt een durende zoektocht aan te gaan en zo op het spoor te komen van zijn eigen identiteit. Hij schrijft zich keer op keer uit rond de vraag hoe zich te verhou-den tot het geheim van zichzelf. Hij is een ik-dichter bij uit-stek. Hij ontstaat doordat hij zich inschrijft/uitschrijft. Poëzie schrijf je om jezelf te leren kennen. Hij wil leven en letteren laten samenvallen. De dichter wordt een ander door het schrij-ven van poëzie. Hij schrijft zich toe naar een inzicht. Het is dus bij hem geen reflectie op zijn bestaan, maar de uitwerking van een leven. De taal is voor hem een ontdekkkingsmiddel. Een plaats waar hij zich ver houdt van de dagelijkse drukdoe-nerij die ons weghoudt van onszelf. Hij geeft zich over aan de taal. Hij zegt dat hij er alles voor over had. Voor de poëzie als ritueel. Als een litanie. Poëzie is een plicht. Nolens schrijft een autobiografie in verzen. Hij wil volledig uit het woud van zijn gedichten tevoorschijn komen. En dan krijgen we als vanzelf met een grote hoeveelheid ik te maken.

Ook mathematisch-statistisch in cijfers en in schema gebracht, blijkt Nolens een ik-dichter te zijn. De filoloog Willy Vandeweghe deed die (wetenschappelijke) proef en kwam door de taal te tellen tot de conclusie dat hij meer persoonlijke voornaam-woorden gebruikt dan relevant vergelijkbare niet-Nolensen.

Onze grootste nog levende dichter en dagboekschrijver is 70 geworden. Zowat alle literaire onderscheidingen met prestige zijn hem inmiddels te beurt gevallen. Nu wordt hij geëerd met de toekenning van het diploma doctor honoris causa van de Universiteit Gent. Als blijk van academische erkenning voor een indrukwekkend oeuvre van poëzie, dagboeknotities en vertalingen.

Er is een feestelijke heruitgave van zijn verzameld werk, er is een podcast op Klara te beluisteren en er volgt nog de publi-

Schrijven is zelfexploratie

POËZIE(?) ZO HELPT POËZIE(?) ZO HELPT POËZIE(?) ZO HELPT POËZIE(?) ZO HELPT POËZIE(?) ZO HELPT POËZIE(?) ZO HELPT POËZIE(?) ZO HELPT POËZIE(?) ZO HELPT POËIE(?)

27


meeste opvalt is de onafhankelijke positie van de kunstenaar. Gedurende een periode krijgen ze de kans hun oeuvre uit te diepen. Bij het Vijfde Seizoen speelt daarbij de plaats van de residentie een bepalende en voor sommigen zelfs dwingende rol. Effectief in een instelling gaan wonen gedurende een tijd en niet zomaar een bezoek brengen of zich laten inspireren is cruciaal. Het verhaal van directeur en curator Esther Vossen maakt duidelijk dat de eerste weken van een residentie soms emotioneel en confronterend verlopen. Om deel te nemen dient de kunstenaar een plan in. De kunstenaar arriveert met een vooropgezet idee dat logischerwijze voortvloeit uit hun bestaande oeuvre. Al snel volgt de ontnuchtering. Dat de residentieplek verscholen zit in de marge van de instelling met aan de ene kant de verschillende paviljoenen en aan de andere kant de rust en vrijheid van bossen, werkt zowel bevrijdend als beperkend. Van grootste belang en misschien het belangrijkste gevolg van de residenties, is dat daarmee duidelijk wordt dat de kunste-naar een totaal andere rol krijgt toebedeeld dan alle andere personen die deel uitmaken van de psychiatrische instelling. Of het nu gaat om de patiënt, de psychiater en iedereen die daarbij hoort, allen zitten aan de een of andere kant van het therapeutische spectrum. Maar niet de kunstenaar. Hij of zij kan zich binnen zijn artistiek kader opstellen als bevrijder van de patiënt die gewrongen zit tussen verschillende posities of rollen. Net daarin bewijst de tentoonstelling dat het Vijfde seizoen in hun opzet slaagt. De vooroordelen en stigmatisering verdwijnt als sneeuw voor de zon en maken plaats voor een herstel van contact en communicatie – zij het zeer lokaal – tussen kunstenaar en bewoners. Maar door het uiteindelijke resultaat van de residentie kan ook dat opnieuw gesublimeerd worden vertaald naar een buitenwereld. De bewijzen schuilen niet achter statistieken, maar in de artistieke verbeelding zelf. De kunstwerken fungeren als een taal die bij de kijkers voor-oordelen aan de kaak stellen.

Bart Marius

Museum Dr. Guislain16 juni – 23 september 2018

Aan de rand van de Willem Arntz Hoeve, Altrecht GGZ in Den Dolder (Utrecht), ligt een gerenoveerd paviljoen uit de jaren 1930 half verscholen in het bos. Boven de ingang pronkt een opvallend uithangboord als van een hotel: Het Vijfde Seizoen. Vanuit deze plek lopen sinds 1998 kunste-naarsresidenties. Jammer genoeg (en gelukkig misschien voor de bewoners van de Willem Arntz Hoeve) is de locatie niet te bezoeken, maar deze zomer brengt het Museum Dr. Guislain een greep uit hun twintigjarige artistieke werking.Wie kunst en psychiatrie zegt, denkt intuïtief aan de zogenaam-de outsiderkunst of Art Brut. Maar Het Vijfde Seizoen heeft daarmee niks vandoen. Reden van het ontstaan van de residen-tieplek zegt veel over de eigenlijke insteek. Initiatiefneemster van Het Vijfde Seizoen, Suzanne Oxenaar, herinnert zich haar eerste bezoek aan de instelling nog levendig: “De psychiatrie was toen net aan het veranderen. De hekken waren hoger dan nu en de muren dikker. Maar zorginstellingen werden verkleind en patiënten moesten weer meer integreren in de samenleving. Ons werd gevraagd door middel van kunst de maatschappij [in] de instellingen binnen te brengen.” Sinds 1998 zijn al tientallen kunstenaars de revue gepasseerd. Sinds 2014 is ook in King’s County (New York) een buitenlandse poot van deze residenties opgezet met Wilco Tuinebreijer en Fleur Kuypers. Er staan nog enkele verdere vertakkingen in de steigers. Op 25 november 2017 opende op twee plekken in Amsterdam, Nieuw Dakota en De School, een tentoonstelling van 42 werken uit de artistieke productie van de voorbije jaren. Het Museum Dr. Guislain werd door de initiatiefneemsters gevraagd om mee te stappen in het selectieproces. Deze zomer krijgt het project een vervolg in de ruimtes van datzelfde Museum dr. Guislain. Waar Het Vijfde Seizoen de kunsten buiten de muren van de psychiatrie haalde en in de white cube van Nieuw Dakota en de rauwe ruimtes van De School presenteerde, krijgen ze hier een nieuwe betekenis in de muse-umzalen van een voormalig gesticht. Bij het samenstellen van de eerste tentoonstelling werden wij getroffen door de enorme veelzijdigheid en kwaliteit van de vele producties die in het Vijfde Seizoen ontstonden. Gaandeweg en zeker door ons bezoek aan de residentieplek, drongen we dieper door in het maakproces. Wat daarbij het

Zomergasten - Het Vijfde Seizoen

YCHIATRIE BERICHTEN UIT HET MUSEUM VAN DE PSYCHIATRIE BERICHTEN UIT HET MUSEUM VAN DE PSYCHIATRIE BERICHTEN UIT

Yasmijn Karhof, Reality is a fingerprint (Beautiful Distress, 2016)

28


ruimere context en de problemen waar anderen in haar omge-ving mee worstelen: vader die werkloos en depressief is, moe-der die zich voortdurend zorgen maakt over geld, Christine’s eerste lief die zich vragen stelt over zijn seksuele geaardheid, haar beste vriendin die zich door haar in de steek gelaten voelt ... Dit is de verdienste van de genuanceerde manier waarop de regisseur alle personages uitbeeldt. Je begrijpt waarom moe-der constant op haar dochter zit te vitten, maar ook waarom Christine dit niet pikt.

Wanneer Christine er na veel pogingen in slaagt om ingeschre-ven te geraken in een college aan de oostkust, blijkt het gras aan de overkant niet zo groen te zijn als het leek. Christine beseft dat ze de mensen mist die ze achterliet, dat ze eigenlijk lijkt op haar moeder en dat zelfs Sacramento best wel zijn charmes heeft.

Anne Clara

Lady Bird werd voor vijf Oscars genomineerd, maar wist er geen enkele te verzilveren. Toch is deze veelgeschakeerde en tezelfdertijd grappige film zeker de moeite van het bekijken waard.

We volgen één (school)jaar uit het leven van de eigenzinnige zeventienjarige Christine McPherson, die zich Lady Bird laat noemen. We zijn getuige van haar bijdrage aan de schoolmu-sical, haar studentenjob in een koffiezaak, haar verliefdheid en eerste seksuele ervaring. Christine zit in het laatste jaar van de middelbare school, op dat scharniermoment wanneer adolescenten nog afhankelijk zijn van hun ouders, maar zich al volwassen wanen.

Lady Bird woont in een warm nest, samen met een pleegbroer en -zus en haar veelgeplaagde, maar betrokken ouders. De film speelt zich bijna volledig af in Sacramento, volgens haar de saaiste stad van Californië. Ze droomt van hogere studies aan de oostkust van de Verenigde Staten, waar er tenminste cultuur is. Eigenlijk wil ze vooral ver weg van huis. Maar matige cijfers en een grote mond brengen haar af en toe in moeilijkheden op school en verminderen haar kans op een studiebeurs. Lady Bird laat zich hierdoor niet ontmoedigen en probeert alles om haar doel te bereiken, tot het vervalsen van haar studieresultaten toe. Niet alleen op school maar ook thuis leidt haar gedrag tot conflicten. De film focust vooral op de tumultueuze relatie tussen Christine en haar hardwerkende moeder. Het is duidelijk dat ze elkaar dolgraag zien, maar omdat ze beiden wilskrachtig en koppig zijn, staat dit een verzoening telkens in de weg.

Christine gaat zo op in haar grootse plannen dat ze geen oog heeft voor de mensen om haar heen. Toch is ze geen egoïst, eerder een overmoedige en naïeve tiener. Als kijker zie je de

Lady BirdRegie: Greta GerwigVS, 2017

CTIERUIMTE PROJECTIERUIMTE PROJECTIERUIMTE PROJECTIERUIMTE PROJECTIERUIMTE PROJECTIERUIMTE PROJECTIERUIMTE PROJECTIERUIMTE PROJECTIERUIMTE

29


VAN PATIËNTENVERENIGINGEN NIEUWS VAN PATIËNTENVERENIGINGEN NIEUWS VAN PATIËNTENVERENIGINGEN NIEUWS VAN PATIE

Een nieuwe manier om ervaringsdeskundigheid in te zetten

In de zomer van 2017 kwamen wij in contact met de men-sen achter het Social and Mental Health Care Committee van de Cortina Group. Deze familie-ervaringsdeskundigen zien de grote leegte, de eenzaamheid en het perspectiefloze waarmee sommige psychosegevoelige mensen te maken krijgen. Zij ervaren dit als zeer schrijnend. Samen met een enthousiaste hulpverlener bedachten ze daarom het project ‘+’vriend.

Een ‘+’vriend is een persoon met ervaringskennis in de geestelijke gezondheidszorg die één-op-één verbonden wordt met een persoon met een psychosegevoeligheid die op bepaalde punten in zijn of haar leven een tijdlang een coach of buddy nodig heeft.

Een ‘+’vriend ondersteunt mensen bij hun maatschappelijk en persoonlijk herstel zo intensief als nodig. Hij of zij zoekt (mee) naar en sluit aan bij de wensen, de mogelijkheden en de krachten van die persoon en zijn/haar omgeving.

Na wikken en wegen met onze raad van bestuur beslo-ten we in te gaan op de vraag om samen te werken. Het

project kadert immers binnen een belangrijke pijler van UilenSpiegel: het organiseren en faciliteren van lotgeno-tencontact. Als patiëntenvereniging staan we heel dicht bij zowel de mensen die gebaat zouden zijn met een ‘+’vriend als bij diegenen die deze rol zouden kunnen opnemen.

Het is meteen ook een mogelijkheid om handelingsper-spectief te geven aan mensen die bij ons of elders een vor-ming ervaringsdeskundigheid volgden. Zij kunnen met de verworven competenties effectief aan de slag als bron van hoop en herstel voor kwetsbare lotgenoten.

In een pilootfase onderzoeken we de haalbaarheid en werken we een kader uit om dit project verder te kunnen uitrollen. Ook gaan we na hoe en in welke mate we kun-nen samenwerken met Buddywerking Vlaanderen gezien de complementariteit van beide initiatieven.

Voor meer informatie over dit project kan u contact opne-men met onze coördinator basiswerking Thomas Roose via [email protected] of tel. 0484 81 44 08

Ingrid Jongeneelen voorzitter UilenSpiegel

‘+’ Vriend

Beste Psyche-lezers,

Ik ben blij om nu reeds het programma van het Ups & Downs Forum 2018 te kunnen aankondigen. Dit jaar heeft de studienamiddag plaats in het Provinciehuis Vlaams Brabant in Leuven op zaterdag 13 oktober 2018.

We hebben opnieuw twee interessante sprekers uitgenodigd. Het volledige programma vinden jullie hieronder en vanaf 1 augustus 2018 kan men via onze website www.upsendowns.be inschrijven voor deelname.

Hopelijk mogen we op deze editie ook een aantal professionals verwelkomen. Het tarief voor professionelen bedraagt slechts € 30.

Rebecca Müller voorzitter Ups & Downs vzw.

PROGRAMMAProvinciehuis Vlaams-Brabant (Leuven), 13u00 – 17u30

Dit Forum staat in het teken van veerkracht, herstel en preventie

13u00 Onthaal en registratie13u30 Welkomstwoord door Patrick Colemont,

moderator, en inleiding door Rebecca Müller, voorzitter Ups & Downs vzw

13u45 Veerkracht: het verschil tussen leiden en lijden, Michael Portzky, neuropsycholoog / psychodiagnosticus, afdeling psychodiagnostiek Psychiatrisch Centrum Gent-Sleidinge, campus Gent

14u45 Vragen15u00 Pauze15u30 Genetica en erfelijkheid bij bipolaire

stoornis, prof. dr. Stephan Claes, psychiater-psychotherapeut, diensthoofd volwassenenpsychiatrie, Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven

16u00 Vragen16u15 Interview met Annelies Brosens, zangeres van

Laïs, over haar depressie. Naast haar getuigenis in de Open Geest-optredens, sprak zij hierover in diverse media.

16u45 Zevende uitreiking van de Ups & Downs Prijs door Maaike Cafmeyer, actrice, meter van Ups & Downs

17u00 Afsluiting en receptie met borrelhapjes

Ups & Downs Forum 2018 Twaalfde editie – zaterdag 13 oktober

30

psyche.nieuws


Zorgnet-Icuro reageert op cijfers medicatiegebruik in woonzorgcentra

Dat bewoners van woonzorgcentra nogal wat pillen slikken is geweten. Volgens de CM ge-bruikt 40 % van de bewoners antidepressiva, bijna 20 % krijgt antipsychotica. In een pers-bericht verklaarde de CM-voorzitter dat me-dicatie niet de eerste en enige oplossing mag zijn. Zorgnet-Icuro reageerde met een eigen persbericht. De organisatie geeft toe dat het medicatiegebruik hoog ligt, maar wijst ook op het nut van geneesmiddelen. Zorgnet-Icuro zegt nog dat de opname in een woonzorg-centrum een ingrijpende ervaring is, die kan leiden tot depressieve gevoelens. Het netwerk pleit voor een interdisciplinaire aanpak, waar-bij de huisarts, de bewoner en diens familie, het voltallige zorgteam en de apotheek het medicatiegebruik bespreken. Zorgnet Icuro zegt ook in te zetten op betekenisvolle activi-teiten om het middelengebruik te doen dalen en wijst tenslotte op enkele veelbelovende preventieprojecten.

Kinderrechtencommissariaat publiceert brochure over therapie voor kinderen

In principe kan je als therapeut geen therapie opstarten voor een kind zonder de schrifte-lijke toestemming van beide ouders. In veel gevallen krijg je die zonder problemen, omdat ouders ervan overtuigd zijn dat kinderen baat hebben bij een therapie. Maar wat als de ouders van het kind in een vechtscheiding ver-wikkeld zijn en daarover van mening verschil-len? Of wanneer kinderen zelf hulp vragen zonder medeweten van hun ouders? Over dit soort situaties krijgt de klachtenlijn van het Kinderrechtencommissariaat steeds vaker vra-gen. Het Kinderrechtencommissariaat vraagt om de rechten en het belang van het kind altijd voorop te zetten. Een brochure legt aan de hand van wetgeving en sprekende cases uit hoe de sector best omgaat met toestemming van de ouders en het recht op gezondheidszorg voor kinderen.

De brochure is gratis ter beschikking op www.kinderrechtencommissariaat.be/

Nieuwe folder van Familieplatform Geestelijke Gezondheid

‘Voor familie in de geestelijke gezondheidszorg: samen zorgen we beter’ is de gloednieuwe folder voor familieleden van mensen met een psychische kwetsbaarheid. De brochure wil het gesprek – de trialoog – aanmoedigen tussen hulpverleners, cliënten en familie. Het Familieplatform Geestelijke Gezondheid, de uitgever van de publicatie, wijst erop dat familieparticipatie het herstel van de cliënt bevordert. De brochure kan gebruikt worden tijdens gesprekken met familie, bij lotgeno-tencontact, bij onthaal en ondersteuning van familie.

De folder kost 0,50 euro per stuk en kan besteld worden op de website http://familieplatform.be/shop/brochure/

voor familie van mensen met een

psychische kwetsbaarheid

INFO & BESTELLEN

veran

two

ord

elijke uitg

ever: R

ia Van

Den

Heu

vel - p

/A K

ruish

ofstraat 3

41, 2

610

Wilrijk

- © Fam

ilieplatfo

rm

Wil je deze brochure bestellen.

www.familieplatform.beWens je meer informatie over het gebruik van deze brochure, het

Familieplatform of wil je je graag aansluiten bij ons platform?

0476/96.39.66

IN DE BROCHURE

1 Het uitgangspunt trialoog [p8]

2 Ook nodig zorgen voor jezelf [p12]

3 In alle openheid [p16]

4 Wat bij beslissingsonbekwaamheid [p22]

5 En hoe zit het dan bij minderjarigen [p28]

6 Wat te doen bij klachten [p32]

met de steun van de Vlaamse Overheid

BESTEL DEZE BROCHURE

FamilieplatformGeestelijke Gezondheid vzw

Filip Williotstraat 9 – 2600 [email protected] – 0476/96.39.66

Therapie voor een kind

zonder toestemming van beide ouders?

zonder toestemming van beide ouders?

Soms bemoeilijkt de gevraagde toestemming van ouders de toegang tot therapie voor kinderen. Maar hoeft dat zo te zijn? Hoe kan je de regels lezen? En hoe kan je ervoor zorgen dat het kind de geestelijke gezondheids zorg krijgt waar het recht op heeft?

Soms bemoeilijkt de gevraagde toestemming van ouders de toegang tot therapie voor kinderen. Maar hoeft dat zo te zijn? Hoe kan je de regels lezen? En hoe kan je ervoor zorgen dat het kind de geestelijke gezondheids zorg krijgt waar het recht op heeft?

31


Online platform Resetverhaal.be wil lotgenoten verbinden

Resetverhaal.be is een platform met ervarings-verhalen in videovorm van mensen die na een levensveranderende medische diagnose op-nieuw grip op hun leven proberen te krijgen. De getuigenissen focussen op de psychische verwerking en de menselijke veerkracht. Elke video linkt door naar een medische database over ziekten en naar lotgenotenverenigingen. Het platform wil mensen informeren, inspire-ren en uit hun isolement halen. In de resetver-halen komen veelvoorkomende levensveran-derende diagnoses aan bod, van borstkanker

tot (jong)dementie. Een resetgetuigenis gaat de mindere momenten niet uit de weg, maar benadrukt vooral de hoopvolle en positieve elementen. Het platform wil op termijn de 50 meest voorkomende levensveranderende di-agnoses in België verzamelen. Televisiezender Canvas zendt zes verhalen van telkens een half uur uit. Daar zitten ook getuigenissen bij van twee mensen met respectievelijk een bipolaire stoornis en een eetstoornis.

www.resetverhaal.be

Regering preciseert terugbetaling psycholoog: 11 euro per sessie

Een bezoek aan een psycholoog kost vanaf dit najaar 11 euro per sessie. De maatregel moet mensen ertoe aanzetten sneller naar een psy-choloog te stappen. De regeling geldt alleen voor mensen met veelvoorkomende psycho-logische problemen, zoals angststoornissen of stress. Patiënten moeten ook een voorschrift hebben van een huisarts of een psychiater. Mensen krijgen dan recht op vier sessies aan het verlaagde tarief. Na een nieuw voorschrift kunnen daar nog eens vier sessies bovenop komen. Daarna betaalt de patiënt de volle pot. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block kondigde eerder reeds aan dat jaarlijks 22,5 miljoen euro voor de terugbetaling was voorzien. Volgens de minister kan de maatre-gel 120.000 patiënten helpen. De Belgische Federatie van Psychologen rea-geert afwijzend op het voorstel. Gedelegeerd bestuurder Koen Lowet betreurt dat de psy-chologen niet betrokken werden. De maat-regel is volgens hem financieel niet haalbaar. De meeste psychologen hanteren een tarief van 60 tot 65 euro, maar de regering voorziet alleen een tussenkomst bij consultaties van maximaal 45 euro. Lowet vreest daarom dat weinig psychologen vrijwillig zullen inteke-nen. Het Vlaams Patiëntenplatform is wel enthousiast, maar vraagt dat de terugbetaling in de toekomst ook kan uitgebreid worden naar mensen met langdurige psychologische problemen.

AKWA: nieuw kwaliteitsinstituut voor de ggz

In Nederland is begonnen met de oprich-ting van het Kwaliteitsinstituut geestelijke gezondheidszorg. Professionals, patiënten en hun naasten, aanbieders en zorgverzekeraars hadden daar vorig jaar afspraken over gemaakt met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het instituut krijgt als taak de (door)ontwikkeling en implementatie van kwaliteitsstandaarden en kwaliteitsregistraties in de geestelijke gezondheidszorg. Onder de naam AKWA, alliantie kwaliteit in de ggz, krijgt het instituut de komende maanden verder vorm. AKWA komt onder de regie van professionals, patiënten en hun naasten te staan.

Het nieuwe kwaliteitsinstituut zal operationeel zijn vanaf 1 januari 2019.

Tot 50.000 euro projectsteun voor herstelgerichte organisaties

Het herstel bevorderen van personen met een psychische kwetsbaarheid, dat is het ultieme doel van het partnership tussen het Fonds Julie Renson, het Koningin Fabiolafonds en de Koning Boudewijnstichting. De drie lanceren voor de derde keer een oproep naar organisa-ties die personen met psychische aandoenin-gen begeleiden. De geselecteerde kandidaten kunnen rekenen op een trajectbegeleiding van drie jaar. De totale financiering bedraagt maxi-maal 50.000 euro. Dat bedrag wordt verdeeld over consultancy en investeringen. Het geld is bedoeld om de herstelvisie te verankeren en de maatschappelijke invloed te vergroten. Organisaties krijgen tot 4 september 2018 de tijd om hun kandidatuur in te dienen.

Meer informatie:Tinne Vandensande 02 549 02 75 – [email protected] Prête 02 549 02 92 – [email protected]

Terugbetaling psychotherapie en psychologische begeleiding door ziekenfondsen: jaarlijkse update

Het Vlaams Patiëntenplatform en OPGanG hebben een update gemaakt over de terugbe-taling van psychotherapie en psychologische begeleiding door de ziekenfondsen. Die is niet inbegrepen in de verplichte verzekering (die voor elk ziekenfonds hetzelfde is). Het gaat om de aanvullende voordelen en diensten, die verschillen per ziekenfonds. Het dossier bespreekt de terugbetalingsmogelijkheden en vergelijkt het aanbod van de verschillende mutualiteiten. Voor elk ziekenfonds is er een afzonderlijk document, met een samenvatting van alle terugbetalingen.

www.opgang.be/themas/kostprijs-van-de-ggz

32


Lucia Spillebeen, Activiteitencentrum De Vinken, Antwerpen

33


De Morgen, 18 april 2018Het aantal kinderen met gedragsproblemen in de klas neemt toe. Kinderpsychiater Mark Van Bellinghen ziet een oorzaak in een zwakke of ontbrekende autoriteit in de opvoeding van kinderen“Maar door fout gedrag niet te corrigeren, geef je het signaal dat het allemaal zo erg niet is. We beseffen het niet, maar we creëren zo massaal narcistische persoon-lijkheden. Kinderen met een opgeblazen gevoel van eigenwaarde, die onbewust denken dat ze meer mogen of kunnen dan anderen.”

De Morgen, 5 mei 2018Psychiater en zenboeddhist Edel Maex is niet te spreken over de mindfulness-hype die zich overal manifesteert“Daarom heb ik nu een boekje geschreven over wat mindfulness niét is. Het is zeker niet: moeten. Dat is iets waar ik als dokter op probeer te letten; dat ik die mora-listische, dwingende toon van de dokter die alles beter weet, achterwege laat. Ik wil mensen iets aanreiken, ik nodig hen uit om even stil te staan, maar ze moeten niets.”

De Standaard, 12 mei 2018Forensisch kinderpsychiater Bie Tremmery tempert het geloof in de maakbaarheid van de mens“Ik geloof in de verandering van de mens. Een psychiater kan een pathologie behandelen. Daarin maken we voor-uitgang. Ik kan uw depressie behandelen, maar omdat ik uw hele leven niet kan veranderen, kan ik niet garande-ren dat ze niet terugkomt.”

EGD GEZEGD GEZEGD GEZEGD GEZEGD GEZEGD GEZ

Tijdschrift Klinische Psychologie

Jaargang 48, nummer 2, april-juni 2018

REDACTIONEEL Johan Vereycken

ROMANS / CULTUUR Jeroen Brouwers schrijft een boek over zelfmoordMarc Van Mechelen

CASUÏSTIEK Adoptiesensitief psychodynamisch werken in psychotherapie met adolescentenAnn-Sofie Viaene, Lieve Van Lier

FORUM • Wet op de uitoefening van psychotherapie: uitwerken of

laten uitdoven? Kris Martens, Roland Sinnaeve• Albert Ellis en Johan Arndt, met de kennis van nu Peter Popma

WETENSCHAPPELIJK ARTIKELDisseminatie van empirisch ondersteunde psychologische behandelingen: meten en beïnvloeden van attitudes van Vlaamse klinisch psychologen Kris Martens, Tara Santens

BOEKENRUBRIEK• Normaal eten en groeien, een uitdaging? Julie Neefs• Verbindend bouwen aan een nieuwe geestelijke gezondheidszorg Guido Pieters• Leren classificeren in de praktijk Giovanni Timmermans• Ruimte maken voor hoop: antidotum voor suïcide Karl Andriessen• Hoe het leren veranderde Giovanni Timmermans

34


-NIEUWS VVGG-NIEUWS VVGG-NIEUWS VVGG-NIEUWS VVGG-NIEUWS VVGG-NIEUWS VVGG-NIEUWS VVGG-NIEUWS VVGG-NIEUWS

VVGG updates

De Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid ijvert voor een geestelijk gezond Vlaanderen en wil dat in dit Vlaanderen goede, menselijke zorg wordt aangeboden en dat mensen met een psychische kwetsbaarheid er, zonder stigma of discriminatie, ten volle kunnen deelnemen aan het maat-schappelijk leven. De VVGG informeert, inspireert en ver-enigt mensen, organisaties, sectoren en beleidsmakers om dit doel te kunnen realiseren. Deze rubriek geeft u de updates van deze vereniging. We presenteren ons net verschenen jaarver-slag en gaan wat dieper in op WRAP, een zelfhulpinstrument dat mensen ondersteunt bij hun herstelproces.

kk Activiteitenverslag 2017In 2017 bouwde de vereniging verder aan haar drie grote pijlers: Beeldvorming, H.O.P.E. (Herstel Ondersteuning, Participatie en Empowerment) en Feedbackgerichte Behandeling en Uitkomsten meting. Dit bouwwerk wordt gestut door de werking van een aantal nieuwe beleidsgroepen, via ons congres- en informatiecen-trum en via internationale en nationale, informele samenwer-kingen en formele partnerschappen. Twee grote evenementen, het 11de congres kinderen jeugd-psychiatrie en -psychotherapie en de derde Vlaamse herstel-dagen, brachten vele honderden mensen samen. Ondertussen werd ook het lessenpakket over geestelijke gezondheid voor secundaire scholen Take off afgewerkt en is het klaar voor gebruik. De werkzaamheden voor het Globaal Plan Ervaringsdeskundigheid, door de VVGG getrokken, en be-doeld als toetssteen voor alles wat met ervaringsdeskundigheid te maken heeft, zullen dit jaar worden afgerond.De VVGG evolueert verder tot een Vlaamse, autonome, inspi-rerende en innoverende vereniging, die enerzijds de vinger aan de pols houdt van de sector ggz, het beleid en de maatschappij en anderzijds, als wijzer in hoofdzaken, goede praktijken en alternatieven verspreidt, uitwerkt en aanreikt. Deze reeds aan de gang zijnde evolutie sluit aan bij de grote uitdaging waar de VVGG voor staat in 2018, nl. de overstap maken naar het nieuwe Steunpunt Geestelijke Gezondheid. Hiervoor werkt VVGG samen met Te Gek!? (via de Associatie Beeldvorming Geestelijke Gezondheid Vlaanderen), het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD), Zorgnet / Icuro, de Federatie van Diensten Geestelijke Gezondheidszorg (FDGG) en het Netwerk Cultuursensitieve Zorg. Dit steunpunt wil op 1 januari 2019 operationeel zijn.Het volledige jaarverslag kan je vinden op onze website www.vvgg.be/jaarverslag.

kk Wellness recovery action plan (WRAP)Deze veelbelovende en evidencebased methodiek, vrij vertaald als een herstelactieplan voor welbevinden, is een zelfhulpin-strument. Het is overgewaaid uit de VS en ondersteunt men-sen bij hun herstelproces. Deze herstelmethode helpt mensen terug grip te krijgen op hun leven, als dat door ingrijpende gebeurtenissen is ontregeld. WRAP heeft niks magisch en is ook geen kant-en-klaar recept. Het is een praktisch instrument dat ruimte, vertrouwen en perspectief kan bieden. WRAP is ook niet gebonden aan een bepaalde diagnose of specifieke problemen en kan in verschil-lende contexten of settings worden toegepast. Intussen is het wereldwijd ingeburgerd. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt trouwens dat WRAP mensen effectief helpt hun levens-wensen te vervullen.Een eigen actieplan opbouwen gebeurt via groepscursussen. En zo’n cursus richt zich op krachten, in plaats van op klach-ten, door uit te gaan van hoop, persoonlijke verantwoordelijk-heid, persoonlijke ontwikkeling, opkomen voor jezelf en steun geven en krijgen. Dit zijn kernbegrippen van herstel. Het plan is dus gebaseerd op wat een cursist goed doet.Twee getrainde mensen met ervaring staan de groep bij. Zij hebben eerst de WRAP-cursus gevolgd en vervolgens de WRAP facilitator-cursus.De vakgroep Orthopedagogiek van de Universiteit Gent intro-duceerde deze methodiek in Vlaanderen in 2014. Ondertussen leerden al meer dan 150 personen een eigen WRAP op te stellen om er in hun dagelijks leven mee aan de slag te gaan. Daarnaast werden 20 mensen opgeleid tot WRAP-trainer (en sommigen ook tot facilitator). VVGG is het centrale aanspreekpunt voor WRAP in Vlaanderen. Zij zal ook instaan voor het verder orga-niseren van de opleidingen, de intervisie en de opvolging van de trainers. De vakgroep Orthopedagogiek richt zich vooral op de wetenschappelijke evaluatie van WRAP en de modelgetrouwe toepassing ervan.Meer info: www.herstelplatform.be/wrap.

kk Een aantal data om in je agenda te noteren: − Het GGZ-congres op 18 en 19 september 2018

(www.ggzcongres.be) neemt dit keer “Allemaal anders” als thema.

− De 10-daagse in de aanloop naar de werelddag geestelijke gezondheid, 10 oktober 2018 (www.samenveerkrachtig.be): 10 dagen lang een aanbod van tientallen acties en activiteiten die je richting “samen veerkrachtig” helpen.

Jan Van Speybroeck directeur VVGGm [email protected]

VVGG is actief op Facebook, op Linkedin, op www.vvgg.be, www.herstelplatform.be en www.geestelijkgezondvlaanderen.be

35


borderline

Een leeg kasteel. De structuur van borderline persoonlijkheidsstoornis

L. Dijksman Hurt

De auteur, zelf ooit gediagnosticeerd met de borderline persoonlijkheidsstoornis, wil in dit boek meer inzicht en duidelijkheid creëren rond haar diagnose. Ze heeft een suc-cesvolle therapie achter de rug, gebaseerd op de structuur van borderline, en doet hiervan verslag in dit boek. De lezer vindt daarnaast ook een uitgebreide beschrijving van wat volgens de auteur de onderdelen zijn van borderline, en handvatten voor personen met een naaste met borderline.kk de Graaff, S.l., 2018, 80 blz., € 16,95 9789077024584

burn-out

Het jaar van de hondE. Daeleman

Eva Daeleman is een tv-persoonlijkheid die timmert aan haar succes tot op een dag het licht uit gaat. Burn-out is de diagnose. In dit boek gaat ze, samen met haar hond Olav, op zoek naar beterschap en naar zichzelf.kk Manteau, Antwerpen, 2017, 191 blz., € 19,99 9789022333587 –

autisme

De keizer, dat ben ikH. Horiot

De auteur beschrijft zijn persoonlijke zoek-tocht naar een persoonlijke vrijheid met zijn autisme. De moeder van de auteur schreef het boek De kleine prins zwijgt over het autisme van haar zoon. De twee boeken kun-nen samen gelezen worden.kk Uitgeverij Oevers, Koog aan de Zaan, 2018, 168 blz., € 17,5 – 9789492068170

De kleine prins zwijgtF. Lefèvre

Deze autobiografische roman vertelt het ver-haal van een schrijfster en moeder van een kind met autisme. Ze probeert met alle macht haar kind deel te laten uitmaken van haar leven en de wereld. Ze dreigt zichzelf te verliezen en pas als haar zoon begint te pra-ten, kan ze haar roman voltooien. Haar zoon schreef de roman ‘De keizer, dat ben ik’ en deze boeken kunnen samen gelezen worden.kk Uitgeverij Oevers, Koog aan de Zaan, 2018, 174 blz., € 17,5 – 9789492068163

angst/paniek

Ziekelijk bang. Angst in fictieA. Oderwald, K. Neuvel & A. Thijs (red.)

Angst kan zich op veel manieren uiten en is ook al vaak als zodanig beschreven. Het boek is opgedeeld in hoofdstukken waarin verschillende soorten angst, zoals bijvoor-beeld existentiële angst, beschreven worden door verschillende auteurs aan de hand van romans, films en poëzie.kk De Tijdstroom, Utrecht, 2017, 242 blz., € 25,00 9789058980526

arbeid

IPS werkt! Handboek werken en leren met Individuele Plaatsing en Steun

J. Van Weeghel & H. Michon (red.)IPS (Individuele Plaatsing en Steun) is een methodiek om mensen met een psychische aandoening aan het werk te helpen en te zorgen dat zij aan het werk kunnen blijven. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat iedere cli-ent die wil werken dit ook kan, met meer of minder steun. Dit boek combineert informa-tie en theorie met toepassingen in de praktijk in Nederland en getuigenissen van zowel cliënten als hulpverleners.kk Coutinho, Bussum, EPO (verdeler in België), 2018, 255 blz., € 32,50 – 9789046905937 –

ook verkrijgbaar als e-book

psyche.boekennieuwsSamenstelling Rik Van NuffelSecretariaat Karina Hutsebaut en Marieke De WitteDe prijzen werden ons door de uitgevers meegedeeld en kunnen afwijken van de werkelijke verkoopprijs, vooral bij niet-Nederlandstalige boeken.Deze boeken zijn te ontlenen in het documentatiecentrum van de VVGG.

36


communicatie

Dialogisch begeleiden, werken met de dialoog

J.H. Mooren, D. Kleinlugtenbelt & T. Dollevoet (red.)

Dit boek handelt over de dialoog als manier van communiceren op verschillende vlakken. Zo is er de dialoog in hulpverlening, maar ook de filosofische dialoog en de professione-le identiteitsontwikkeling van leraren als dia-logisch proces. In verschillende hoofdstukken komen deze soorten dialoog aan bod.kk de Graaff, S.l., 2017, 128 blz., € 22,5 9789077024850

Intervisie met impACT. Effectiever van elkaar leren

A. Seys & J. A-TjakTips en oefeningen om te komen tot goede en interessante overlegmomenten, de zogenaam-de intervisie. In het eerste deel wordt gekeken hoe je een intervisiemoment goed kan inzet-ten, het tweede deel gaat hier dieper op in en in het laatste deel wordt de theorie ach-ter de oefeningen uitgelegd, namelijk ACT (Acceptance and Commitment Therapy) en FAP (Functional Analytic Psychotherapy).kk Vanden Broele, Brugge, 2018, 96 blz., € 30 9789049616304

gedragsstoornis

Op Stap. Continu methodiek voor sociaal-emotionele ontwikkeling. Voor jeugdigen met gedragsproblemen in (24-uurs) zorg

J. van de BlokenhoeveBij gedragsproblemen bij jeugdigen (van 6 tot 23 jaar) is er meestal een probleem bij sociaal-emotionele ontwikkeling aan de basis. De methodiek van dit boek speelt in op deze onderliggende sociaal-emotionele problema-tiek, waar andere behandelprogramma’s zich vooral richten op het aanleren van prakti-sche vaardigheden. Er bestaat een bijhorend werkboek.kk SWP, Amsterdam, EPO (verdeler in België), 2017, 224 blz., € 32,5 – 9789088507724

Op Stap werkboek. Laten we aan het klussen gaan!

J. van de BlokenhoeveDeze set van vijf werkboeken hoort samen met het boek: Op Stap. continu methodiek voor sociaal-emotionele ontwikkeling. Voor jeugdigen van 6 tot en met 23 jaar met gedragsproblemen in de (24-uurs) zorg. kk SWP, Amsterdam, EPO (verdeler in België), 2017, 44 blz., € 39,5 – 978908850773

gedragstherapie

ACT your way. Doen wat werkt voor jou. Werkboek voor jongeren van 15-25 jaar

D. Matthijsen, E. Rooij de & D. BoddenWerkboek voor jongeren van 15 tot 25 jaar die zelfstandig of met een coach of thera-peut aan de slag willen met Acceptance en Commitment Therapy (ACT). In vier blok-ken komen de verschillende onderdelen van ACT aan bod.kk Boom, Amsterdam, 2018, 184 blz., € 24,95 9789024420483

Methoden en technieken van gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen

P. Prins, J. Bosch & C. Braet (red.)In deze vernieuwde editie worden de metho-den en technieken van gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen besproken. Er wordt eerst dieper ingegaan op wat gedragstherapie is en welke technieken gebruikt kunnen wor-den. Daarna worden de bijzondere aspecten van werken met kinderen, jongeren en het gezin beschreven. Tot slot komen ontwikke-lingen in de gedragstherapie en het evidence-based handelen aan bod.kk Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 2018, 322 blz., € 42 – 9789036819718 –

gezondheidszorg

Where There Is No PsychiatristV. Patel & C. Hanlon

Geestelijke gezondheid is een belangrijk onderdeel van de gezondheidszorg, zelfs al hebben hulpverleners voornamelijk aandacht voor de fysieke gezondheid. Deze gids is geschreven voor personen die zich bevinden in het veld van de algemene gezondheidszorg en die zich vooral bevinden op plaatsen waar er moeilijk toegang is tot de geestelijke gezondheidszorg.kk RCPsych Publications, Londen, 2017, 360 blz., £ 10 9781909726833

Wilsbekwaamheid in de medische praktijkI. Hein & A. Hondius

Soms moet een hulpverlener een inschatting maken van de wilsbekwaamheid van zijn patiënt ten opzichte van een medische beslis-sing. Dit boek bevat onder andere juridische en ethische aspecten van wilsbekwaamheid, maar wil ook handvatten geven voor de praktijk. Ook komt de wilsbekwaamheid bij specifieke groepen, zoals zwangere vrouwen, patiënten met anorexia nervosa, minderjari-gen, ... aan bod.kk De Tijdstroom, Utrecht, 2018, 211 blz., € 34 9789058980649

hechting

Een kind dat zich veilig voelt. Gehechtheid, emotionele veerkracht en nieuwsgierigheid bevorderen met de Cirkel van veiligheid

K. Hoffman, G. Cooper, B. Powell & C.M. Benton

Dit boek helpt ouders om ervoor te zorgen dat een kind zich emotioneel veilig kan voe-len. Ook helpt het om een basis van veilige gehechtheid te creëren door een methodiek gebaseerd op de Cirkel van veiligheid. Deze methodiek gaat er onder andere van uit dat ouders alles in zich hebben om een veilige hechting met hun kind te vormen.kk Nieuwezijds, EPO (verdeler in België), S.l., 2018, 352 blz., € 29,95 – 9789057124839

37


herstel

Project Proeftuinen Zorgdorpen. Woon-zorg-op-maat: fact of fictie?

G. Stroobant, L. De Wilde, K. Deschijnck, M. Buysse, M. Decnodder, e.a.

’Proeftuinen Zorgdorpen’ is een samenwer-kingsverband tussen De Heide, het psychi-atrisch centrum Dr. Guislain, het psychi-atrische centrum Caritas en het Centrum voor Algemeen welzijn Oost-Vlaanderen. De bedoeling is om te komen tot een aangepaste woonomgeving en een betere zorg op maat voor de bewoners.kk Conota, Leuven, EPO (verdeler in België), 2017, 47 blz., € 18,5 – 9789079410125

Praktijkboek resourcegroepen. Herstellen doe je samen

E. Leeman, M. Bähler, F. Bovenberg, M. Dorleijn, L. van Goor, e.a.

Praktijkboek resourcegroepen. Herstellen doe je samenResourcegroepen zijn groepen mede samen-gesteld door een persoon met een psychische aandoening. Deze groepen helpen om pro-blemen op te lossen en steun te geven waar nodig. Ook zijn ze bedoeld om de doelen van de persoon met een psychische aandoening te behalen. Dit resourcegroepen-model geeft die persoon meer regie over zijn eigen herstel.kk De Tijdstroom, Utrecht, 2017, 284 blz., € 26 9789058980458

Ondersteuning van psychisch kwetsbare mensen. In ambulante begeleiding en beschermd wonen

J.W. van Zuthem, F. Kroon, C. Wunderink, J. van Weeghel, e.a. (red.)

Dit jaarboek omschrijft de ontwikkelingen in ambulante begeleiding en beschermd wonen in Nederland. Het werkveld wordt bespro-ken, samen met innovaties en praktijken bij persoonlijk en maatschappelijk herstel. Ook e-health applicaties worden besproken. In het laatste hoofdstuk wordt vooruit gekeken naar de toekomst van ambulante begeleiding en beschermd wonen.kk SWP, Amsterdam, EPO (verdeler in België), 2017, 314 blz., € 39,9 – 978908850711

HART voor HERSTEL. Werken aan een menswaardige ggz

R. van Staveren

De auteur, psychiater van beroep, ijvert voor meer aandacht voor herstelondersteuning in de geestelijke gezondheidszorg. Dit boek is voornamelijk gericht op de praktijk waarbij heel veel voorbeelden van goede praktijken worden gegeven.kk De Tijdstroom, Utrecht, 2018, 172 blz., € 24 9789058981660

hulpverlening

Wegen naar her-verbinding. Narratieve, collaboratieve en dialogische praktijken

S. Vermeire & J. Sermijn (red.)Negenentwintig hulpverleners en therapeu-ten uit België en Nederland geven een kijkje in hun praktijken. Het boek is bedoeld als inspiratie om de gebaande paden in de eigen hulpverleningspraktijk te verlaten en bruggen te slaan tussen verschillendedisciplines.kk Interactie-Academie, Antwerpen, 2017, 318 blz., € 35 9789080126879

Samen beslissen in de zorg. Beter samenwerken, ook als dat lastig lijkt

E. van MeekerenDe focus van het boek ligt op de borderline persoonlijkheidsstoornis omdat dit veel voor-komt en omdat de tips voor deze persoon-lijkheidsstoornis voor iedereen hanteerbaar zijn. Het boek bestaat uit een deel theorie, een deel praktijk en een deel verdieping van de vorige twee hoofdstukken.kk De Tijdstroom, Utrecht, 2018, 138 blz., € 24 9789058980922

internering

Gevangen geboren. Het leven van RenéeR. D. & A. Driessen

Renée is 31 jaar en zit al 8 jaar geïnterneerd in de gevangenis omdat er in een psychia-trisch ziekenhuis geen plaats was. Haar jeugd was een hel door mishandelingen vernederin-gen en verkrachtingen, waardoor ze onhan-delbaar werd. Door haar agressie en stalking belandde ze in de gevangenis.kk Kramat, Westerlo, 2017, 336 blz., € 19,95 9789462420809

kind

Wonderlijke binnenwereld. Aan de slag met Acceptatie en CommitmentTherapie. een lees- en doeboek voor kinderen en jongeren

M. SteemanDit boek bevat veel voorbeelden, informa-tie en praktische oefeningen om via ACT (Acceptatie en Commitment Therapie) gedachten en gevoelens beter te begrijpen. Het bevat verschillende thema’s uit ACT, zoals mindfulness, pijn, lijden, ... op maat van kinderen en jongeren.kk SWP, Amsterdam, EPO (verdeler in België), 2017, 116 blz., € 19,5 – 9789085606826

KOPP

Mijn papa zit vast in een sprookjesboekC. Iserman

Dit stripverhaal neemt de lezer mee met Sam wiens papa psychoses heeft. Dat is niet gemakkelijk voor Sam. Doorheen de strip worden een aantal dingen aangereikt die Sam en kinderen vanaf zeven jaar kunnen doen om om te gaan met een psychose bij één van hun ouders.kk ZITDAZO, S.l., 2018, 12 blz., € 20

38


kwaliteit van leven

Dit is niet het leven dat ik heb besteld. Mentaal sterk worden in een verwendesamenleving

J. WijnbergIn zijn therapieruimte komt auteur Jeffrey Wijnberg vaak mensen tegen die volgens hem verwend zijn en gewoon zijn om op hun wenken bediend te worden. Door de maatschappij worden ons een aantal idealen voorgeschoteld die niet meer realistisch zijn. In zijn provocatieve stijl geeft hij oplossingen voor de verschillende problemen die de maat-schappij creëert.kk Scriptum Psychologie, S.l., 2018, 152 blz., € 16,95 9789463190978 –

Casusboek Kwaliteitsstandaarden. Zorgstandaarden en generieke modules

A.J.L.M. Balkom, R.W. Kupka & J. Spijker (red.)Kwaliteitsstandaarden beschrijven vanuit de patiënt en zijn naasten wat onder goede zorg verstaan wordt. In dit boek zijn casussen te vinden waarbij in elke casus een specifieke kwaliteitsstandaard centraal staat. Er staan heel verschillende zorgstandaarden en gene-rieke modules voorop in de verschillende casussen, gaande van depressie, PTSS (post-traumatische stressstoornis), eetstoornissen, conversiestoornissen, ...kk De Tijdstroom, Utrecht, 2017, 190 blz., € 10 9789058980786

manisch-depressieve stoornis

Alles en niets. Gids voor mensen met een bipolaire stoornis en voor wie met hen samenwoont

E. Thys, G. Magiels, S. Wyckaert & M. De Hert

Dit boek is een combinatie van een strip-verhaal en een boek met informatie over de bipolaire stoornis en wat je kan doen als je de stoornis hebt. Het stripverhaal vertelt het ver-haal van Andrea die worstelt met de bipolaire stoornis. Dat verhaal wordt afgewisseld met informatieve stukjes over de stoornis.kk EPO, Berchem, 2017, 64 blz., € 12,5 9789462670860

Met de wereld in de rugT. Melle

Deze autobiografische roman van de in Duitsland erg bekende auteur Thomas Melle handelt over de worsteling van de auteur met zijn bipolaire stoornis. Hij zoekt naar een evenwicht, maar wordt telkens uit balans gebracht door een manie of depressie.kk Van Oorschot, Amsterdam, 2017, 319 blz., € 24,99 9789028280267 –

ouderen

Psychische klachten bij ouderen. Diagnose en behandeling

S. Wang & A.M. NussbaumPsychische klachten bij ouderen komen vrij frequent voor. Toch worden ze niet altijd tijdig herkend. Het is voornamelijk een uitdaging om de psychische en somatische klachten en de normale verschijnselen van het ouder worden van elkaar te onderschei-den. Dit boek gaat dieper in op psychische klachten bij ouderen en helpt hulpverleners met het herkennen van de klachten.kk Boom, Amsterdam, 2018, 336 blz., € 42,95 9789024409112

Handboek persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen

S.P.J. van Alphen, R.C. Oude Voshaar, F. Bouckaert & A.C. Videler (red.)

Er werd altijd onterecht aangenomen dat persoonlijkheidsstoornissen uitdoven met de leeftijd. Intussen blijkt dat persoonlijk-heidsstoornissen wel degelijk voorkomen bij 65-plussers, maar dat specifieke kennis wel vereist is. Dit boek biedt de lezer daarover vooral theoretische informatie. Het wordt geïllustreerd met gevalsbeschrijvingen uit de klinische praktijk.kk De Tijdstroom, Utrecht, 2018, 339 blz., € 65 9789058980939

persoonlijkheidsstoornissen

Handboek persoonlijkheidsstoornissenT. Ingenhoven, H. Berghuis, S. Colijn & R. Van

In dit boek vindt de lezer recente informatie over persoonlijkheidsstoornissen. Het bevat zowel een algemeen theoretisch deel over per-soonlijkheidsstoornissen en een opsomming van de verschillende persoonlijkheidsstoor-nissen als manieren om ze te behandelen.kk De Tijdstroom, Utrecht, 2018, 237 blz., € 49 9789058980953

psychiatrie

Positieve psychiatrieF. Bannink & F. Peeters

Bij positieve psychiatrie wordt er gewerkt vanuit een positieve visie en dus met een focus op het welbevinden van de patiënt. Dit boek geeft lezers een uitgebreide, theo-retische uitleg over wat positieve psychiatrie en psychologie inhoudt, maar doet ook een handreiking naar de praktijk in de vorm van casussen en verhalen.kk Boom, Amsterdam, 2018, 188 blz., € 22,95 9789024420728 –

Knijpen in de zielF. Zitman

De auteur stelt zich vragen bij de huidige psychiatrie die volgens een aantal gerenom-meerde tijdschriften in crisis zou zijn.In zijn zoektocht wordt duidelijk dat ver-schillende stromingen in de psychiatrie geba-seerd zijn op filosofische standpunten die soms met elkaar botsen. Hij schetst in het boek voor een deel de geschiedenis van de psychiatrie en sluit af met een hoofdstuk over nieuwe wegen voor de psychiatrie.kk Boom, Amsterdam, 2018, 285 blz., € 24,95 9789024419241 –

39


psychische problemen

Comorbiditeit van psychische stoornissenP. Spinhoven, C. Bockting, E. Ruhe & J. Spijker (red.)

Het gebeurt vaak dat psychische stoornissen samen voorkomen. Dit boek bestaat uit een theoretische deel over comorbiditeit en een deel dat probeert handvatten te geven bij een aantal veel samen voorkomende stoornissen, zoals persoonlijkheidsstoornissen en PTSS (posttraumatische stressstoornis), verslaving en stemmingsstoornissen, ...kk De Tijdstroom, Utrecht, 2018, 181 blz., € 45 9789058981332

psychoanalyse

Een psychotherapeutische praktijk in 7 premissen en 77 portretten

M. Kinet

In dit boek wil de therapeut de patiënt aan het woord laten. Eerst worden er 7 premissen die de grondslag vormen voor de praktijk aangebracht, waarna er 77 portretten aan bod komen die deze praktijk illustreren. Er is bewust afstand genomen van vakjargon en abstractie.kk Gompel&Svacina, Turnhout, 2018, 230 blz., € 30 9789463710176

psychotherapie

De essentie van psychotherapie. Psychotherapie voor de psychiatrischepraktijk

M. Thunnissen & M. Nijs

De auteurs zijn beide psychiater die ook psychotherapie toepassen in hun praktijk. In dit boek komt bijgevolg uitgebreid aan bod wat de belangrijkste psychotherapeutische basisvaardigheden zijn voor de psychiater en hoe psychiaters psychotherapie kunnen toe-passen in hun praktijk. Het biedt handvatten voor de belangrijkste onderdelen van psycho-therapie zoals de verschillende interventies die mogelijk zijn en hoe je relatiebreuken herstelt.kk De Tijdstroom, Utrecht, 2018, 324 blz., € 42 9789058981653

relatie

Als een dierbare depressief is. Helpen zonder jezelf te verliezen

H. Buijssen

In deze vernieuwde editie geeft de auteur praktische handvatten en tips voor personen van wie een dierbare depressief is. In een eerste deel wordt uitgelegd wat de kenmerken zijn van een depressie. Daarna gaat de auteur onder andere dieper in op hoe de lezer een dierbare kan steunen, hoe de lezer kan helpen bij de zoektocht naar hulp en hoe de lezer het zelf vol kan houden.kk Spectrum, Houten, 2018, 163 blz., € 17,5 9789000360642 –

roman

een brandende aapA.N. Holstein

Age Niels Holstein is één van de oprichters van de belangrijkste verenigingen voor suï-cidepreventie in Nederland. Dit boekje is een literaire verkenning van gebeurtenissen die hem troffen. Vooral depressie en een psy-chose komen hierbij aan bod.kk de Graaff, S.l., 2018, 48 blz., € 16,5 9789077024560

rouw

Rouwwerk. Liefde, verlies en verder levenJ. Samuel

De auteur is rouwtherapeute en schreef in dit boek de verhalen neer van personen die een ver-lies hebben doorgemaakt. Het is ingedeeld in de verschillende soorten verlies die een persoon kan doormaken, zoals verlies van een partner, van een kind, van een ouder enz. Elk hoofdstuk bestaat uit een aantal verhalen, gevolgd door een deel met reflectie over deze verhalen. Tot slot is er nog een hoofdstuk over hoe vrienden en familie kunnen helpen bij rouw.kk Balans, Amsterdam, 2017, 320 blz., € 22,5 9789460036552 –

Het DNA van rouw. Eigentijds model voor het omgaan met rouw enrouwenden

G. Verthriest & J. MaesIn de eerste delen van het boek worden verschillende elementen van rouw beschre-ven die dan later verwerkt worden in het driedimensionaal rouwmodel dat de auteurs ontwikkeld hebben. Het is eveneens een pleidooi voor meer mildheid en begrip bij de individuele rouwverwerking.kk Witsand Uitgevers, S.l., 2017, 338 blz., € 24,95 9789492011916

Ruimte maken voor verlies en rouw in therapie

G. Claes, J. Maes & H. Modderman (red.)Iedereen komt wel eens in contact met een verlieservaring. Dit kan gaan over de dood van een dierbare, maar ook om andere soor-ten van verlies zoals de achteruitgang van fysieke gezondheid of mentale veerkracht. Dit boek bundelt de recente inzichten over verlies- en rouwtherapie. Verschillende the-rapeuten vertellen over hun methodieken en brengen casussen aan.kk Acco, Leuven, 2018, 392 blz., € 39,5 9789463442428

40


seksueel misbruik

Alleen ja teltL. Kennes

Over seksueel geweld bestaan nog veel mythes. Liesbeth Kennes ontkracht deze mythes en geeft aan dat ze niet alleen te maken hebben met wat tussen dader en slachtoffer gebeurt, maar ook met hoe we als maatschappij kijken naar seksuele intimidatie en seksueel overschrijdend gedrag.kk Polis, Kalmthout, 2018, 255 blz., € 21,99 9789463102131 –

spiritualiteit

De heilige spiegel. Ontmoetingen tussen therapeut en cliënt

J.J. Prendergast, P. Fenner & S. Krystal (red.)

In dit boek wordt het gesprek tussen westerse therapeuten en leraren van oosterse spiritu-ele richtingen aangegaan en onderzocht. Het handelt over de non-dualiteit waarbij het duale onderscheid bv. tussen lichaam en geest als onbestaande beschouwd wordt.kk Samsara, Amsterdam, 2017, 414 blz., € 23,95 9789491411618

Handboek non-duale coaching en therapie. Visie, achtergrond en werkvormen voor coaching en therapie vanuit non-duaal

perspectiefA. Zöllner

In dit boek wordt non-duale therapie bespro-ken. Non-dualiteit houdt in dat het duale tussen bv. lichaam en geest niet bestaat en dat men moet terugkeren bij het ware Zelf. In dit boek komen praktijk en theorie samen.kk Samsara, Amsterdam, 2018, 405 blz., € 34,9 9789491411731

stress

Stressproof. Beter bestand tegen stress door meer veerkracht

M. StoroniIn dit boek vindt de lezer een aantal actuele bevindingen rond stress. Ook geeft het hand-vatten om de stress onder controle te krijgen aan de hand van een aantal oorzaken van stress, zoals een slecht afgeregelde biologische klok, emotionele triggers,...De handvatten zijn divers en gaan van voe-dingsmiddelen die men kan eten in een bepaalde situatie tot mindfulnessoefeningen.kk Scriptum, Schiedam, 2018, 260 blz., € 19,95 9789463190749 –

Grip op je stress. Actief aan de slag om je werkdruk te verlagen

A. Tigchelaar

Dit werkboek geeft tips en tricks over hoe de lezer zijn werkdruk en stress kan verlagen. Het zorgt ervoor dat het duidelijker wordt waar de werkdruk vandaan komt en geeft één of meerdere oefeningen per hoofdstuk zodat de lezer zelf met het onderwerp aan de slag kan gaan. De methodieken zijn gebaseerd op de ervaring van de auteur in het coachen van personen die worstelen met werkdruk.kk Thema, S.l., EPO (verdeler in België), 2017, 184 blz., € 19,95 – 9789462720985 –

therapie

Dagboek van een psycholoog. Meeluisteren in de spreekkamer

J. Wijnberg

De auteur is therapeut en behandelt in dit boek hoe het er in zijn praktijk aan toe gaat. Gedurende een half jaar hield hij een dag-boek bij over de dingen die hij in zijn praktijk meemaakte.kk Scriptum, S.l., 2017, 168 blz., € 16,95 9789463190770 –

trauma

Veerkracht versterken met speltherapeutische interventies

D.A. Crenshaw, R. Brooks & S. Goldstein (red.)Dit boek geeft creatieve interventies om getraumatiseerde kinderen en jongeren te helpen hun veerkracht te versterken. Het biedt een informatief deel, maar gaat vooral uitgebreid in op gevalsbeschrijvingen waarin de auteurs verschillende creatieve therapieën toepassen.kk SWP, Amsterdam, EPO (verdeler in België), 2018, 268 blz., € 39,9 – 9789088507137

vermaatschappelijking

’t is hier een gekkenhuis. De ommezwaai in de geestelijke gezondheidszorg

K. Neuvel & C. de PaterDe auteurs hebben het proces gevolgd waar-bij patiënten op een afdeling voor langdurige zorg behandeld werden en waarbij die patiën-ten nu zo zelfstandig mogelijk moeten gaan wonen omdat een deel van de kliniek waar ze verblijven gesloten wordt. Dit blijkt echter niet voor iedereen evident. De auteurs vertel-len de verhalen van de patiënten en geven zo een blik op de gevolgen van het beleid.kk Podium, Amsterdam, 2018, 287 blz., € 22,5 9789057598968 –

psyche.boekenserviceOndergetekende

Naam ! Verzending naar nevenstaand adres.

De kosten worden aangerekendAdres

Postcode Woonplaats ! Haalt de bestelling op bij de VVGG,

Tenderstraat 14, 9000 Gent. Betaling gebeurt na ontvangst van de goederen.

Telefoon E-mail

Bestelt de volgende folders aan 50 cent per exemplaar

Aantal Aantal Aantal

ex. ADHD ex. Dwangstoornissen ex. Psychische mishandeling & emotionele verwaarlozingex. Angststoornissen ex. Eetstoornissen

ex. Angststoornissen bij ouderen ex. Gokverslaving ex. Rouw- en verlieswerking

ex. Borderline ex. Manisch depres. stoornis ex. Schizofrenie

ex. Dementie ex. Pesten bij jong en oud ex. Slaapstoornissen

ex. Depressie ex. Postpartum depressie ex. Stress overspannenheid & burn-out

ex. Depressie bij jongeren ex. Posttraum. stress-stoornis ex. Suïcide

ex. Depressie bij ouderen

(totaal) aantal x 50 cent = Totaalprijs

Terugbezorgen aan VVGG, Tenderstraat 14, 9000 Gent, faxen naar 09 221 77 25 of mailen naar [email protected]

41


41

welbevinden

Optimisme - Hoop - Veerkracht - Zelfvertrouwen

M. SteeneveldVoor het vergroten van het psychologisch kapitaal zijn er vier pijlers: Optimisme, hoop, veerkracht en zelfvertrouwen. Dit boek helpt de lezer om deze pijlers te verstevigen. De oefeningen zijn bewezen in theorie en prak-tijk en zijn oplossingsgericht, waarbij er wordt gefocust op de sterke kanten van de lezer.kk Boom, Amsterdam, 2017, 173 blz., € 22,95 9789024409372 –

kk

vrouw

Geweld door vrouwen. Motieven en verklaringen

V. de VogelIn 10 verhalen vertelt de auteur over geweld door vrouwen. Ze vertelt hoe geweld door vrouwen meestal een tragische gebeurtenis aan de basis heeft en op welke manier het verschilt van geweld door mannen. Hoewel vrouwen ook gruwelijke misdaden kunnen plegen, krijgen ze minder lange gevangenis-straffen en worden ze vaker ontoerekenings-vatbaar verklaard. De auteur werkt in de klinische forensische praktijk.kk Boom, Amsterdam, 2017, 155 blz., € 20 9789058758842 –

42


psyche.advertenties

LEVENSLANG LEREN

Toegepaste Psychologie | Antwerpen

Postgraduaten Postgraduaat Client-centered spelcounseling Postgraduaat Forensische psychodiagnostiek & counseling Postgraduaat Gedragscounseling Postgraduaat Interculturele hulpverlening Postgraduaat Psychodiagnostiek Postgraduaat Relatie-, gezins-, en systeempsychotherapie Postgraduaat Systeemcousneling Postgraduaat Neuropsychologische diagnostiek & counseling – NIEUW

Workshops & lezingen rond diverse topics

Meer info? www.thomasmore.be/tpvorming

INZENDEN:vóór 1 oktober 2018• digitaal: [email protected];

onderwerp: Wetenschappelijke Prijs Humane Psychiatrische Zorg • post: Sara Wuyts (Wetenschappelijke Prijs Humane Psychiatrische Zorg)

Weststraat 135 - 9940 Evergem-Sleidinge

Jury: Dirk De Wachter (voorzitter), Ignaas Devisch, Marc Hebbrecht, Stijn Jannes, Ingrid Lammerant, Gilbert Lemmens, Stijn Vanheule.

De beoordeling gebeurt op basis van vier criteria: relevantie van het thema, oorspronkelijkheid, duidelijkheid en inhoud.

De tekst - in het Nederlands of in het Engels – telt maximaal 15.000 lettertekens.

Drie genomineerden stellen op de avond van de uitreiking hun werk kort voorstellen. Daarna kiest de jury de winnaar. Die ontvangt een geldprijs ter waarde van 2.500 euro.

OPROEP

4e prijs ‘humane psychiatrische zorg’De editie 2018 wil manifestaties van geweld binnen het huidige werkveld belichten. Bijdragen mogen opkomen voor de eigenheid van de psychiatrie en de ruimere geestelijke gezondheidszorg zowel over haar werkveld, haar theorie als haar ethiek. De bijdragen mogen zowel concreet als abstract zijn, zowel geestdrift als droefenis uitstralen, zin en onzin belichten. De uitreiking van vindt plaats op 29 november 2018, voorafgegaan door een lezing door prof. Paul Verhaeghe.

43


VORMING

14 en 21 juni 2018Vorming: “Beter in je vel en in je job. Focusing voor zorgverleners”. Cultuurconnect vzw, Brussel.

Zorg.Saam, t 016 24 39 75w www.zorgsaam.be

15 en 22 juni 2018Workshop: “Ontmoeting met de Wolf! Omgaan met kwaadheid en agressie in de hulpverleningsrelatie, bekeken vanuit hechtingsperspectief.”. Vormingscentrum Rapunzel, Diest.

Rapunzel vzwt 0476 90 45 41m [email protected] www.rapunzelvzw.be

15 juni 2018Vorming: “Daderhulp: een uitdagende even wichtsoefening tussen gevaar en re-integratie”. Interactie-Academie vzw, Antwerpen.

Interactie-Academie vzw t 03 237 01 52m [email protected] www.interactie-academie.be

26 juni 2018Vorming: “Destigmatisering in de geestelijke gezondheidszorg”. ZNA Middelheim - Mehta complex - Brabo, Antwerpen.

ZNA Middelheim t 03 280 49 34m [email protected] www.zna.be

2, 3, 10 jul, 29, 30 aug, 14 sep 2018Vorming: “6-daagse opleiding ACT home edition”. ACT Academie Ranst, Ranst.

ACT Academie t 0468 34 54 92m [email protected] www.act-academie.be

2 en 3 juli 2018Vorming: “Spiegeltje, spiegeltje aan de wand… Over de persoon van de therapeut in de hulpverleningsrelatie”. Vormingscentrum Rapunzel, Diest.

Rapunzel vzw, (zie 15 juni 2018)

NATIONAAL

30 juni 2018Symposium: “Neurowetenschappen voor de klinische psychiatrie: Quo vadis?”. P aleis der Academiën, Brussel.

Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België

t 0492 15 44 29m [email protected] www.academiegeneeskunde.be

27-31 augustus 2018Studiedag: “Académie d’été AcAdo. Adolescences et évolutions sociales”. Hybrid Studio, Brussel.m [email protected] acado.org

5-8 september 2018Congres: “17de Europees Symposium over Suïcide en Suïcidaal gedrag”. Het Pand en UFO Gent, Gent.

VLESP,t 09 218 85 83m [email protected] www.esssb17.org

18 en 19 september 2018Congres: “Allemaal anders”. Campus Drie Eiken, gebouw Q en R, Wilrijk.

Forum Geestelijke Gezondheidt 09 221 44 34m [email protected] www.ggzcongres.be

21 september 2018Studiedag: “Studiedag: e-PSY 2.0: digitalisering in de zorg # adolescenten”. U. Antwerpen - Campus Drie Eiken, gebouw Q, Wilrijk.

ZNA Universitaire Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen

m [email protected] www.zna.be

22 september 2018Symposium: “Werelddag Dementie 2018. Dementie Inclusief. Samen naar een demen-tievriendelijke samenleving.”. Deinze.

Alzheimer Liga Vlaanderen, ECD Tandem en HIVSET

t 014 47 83 71m [email protected] www.alzheimerliga.be

INTERNATIONAAL

14 juni 2018Congres: “Prikkelverwerking bij kinderen en jongeren 2018”. Aristo Utrecht, Nederland.

11 Congressent +31 6 55370471m [email protected] www.11congressen.nl

26 juni 2018Congres: “3e Congres Mensen met verward gedrag. Preventie en herstelbevordering in een weerbarstige praktijk”. Cultuur- en Congrescentrum Antropia, Driebergen-Rijsenburg, Nederland

Zorg+Welzijn, t +31 (30) 638 3638m [email protected] www.zorgwelzijn.nl

29 juni 2018Congres: “1e Jaarcongres GZ-psychologie”. Marienhof, Amersfoort, Nederland.

Bohn Stafleu van Loghum t +31 (30) 638 36 38m [email protected] www.bsl.nl

5 juli 2018Symposium: “Groepstherapie anno 2018. nieuwe handvatten voor de GGZ-praktijk”. Congres-centrum Inn Style, Maarssen, Nederland.

Lemion® BV, (zie 25 mei 2018)

28 september 2018Congres: “Preventie van psychische aandoenin-gen bij kinderen. Voorkom de etikettenregen!”. Van der Valk Hotel Utrecht, Nederland.

Bohn Stafleu van Loghumt +31 (30) 638 36 38m [email protected] www.bsl.nl

13 november 2018Congres: “Jaarcongres Participatie en Herstel. Sociale inclusie in stad en wijk”. NBC Nieuwegein, Nederland.

Logacom ism SWPt +31 (20) 320 33 64w www.participatieherstelcongres.nl

20 november 2018Congres: “Ernstige persoonlijkheidsstoornis-sen en complexe (behandel-)relaties”. Van Der Valk, Amsterdam, Amstel, Nederland.

Bohn Stafleu van Loghumt +31 (30) 638 36 38m [email protected] www.bsl.nl

Aankondigingen kunnen tot 1 augustus 2018 worden ingestuurd – [email protected] is zijn geen deadlines voor aankondigingen in de agenda van www.vvgg.be.

psyche.agenda

44


4 juli 2018Vorming: “Depressie bij kinderen en jonge-ren”. Sig Gijzegem (Aalst), Gijzegem.

SiG, t 053 38 28 18m [email protected] www.sig-net.be

5, 6 juli, 23, 24 aug, 26, 27 sep 2018Vorming: “6-daagse opleiding ACT home edition”. Oude Abdij, Drongen, Drongen.

ACT Academie, (zie 2 juli 2018)

5 juli 2018Workshop: “Kennismakingsworkshop ACT”. Oude Abdij van Drongen, Drongen.

ACT academie, (zie 2 juli 2018)

10 juli 2018Vorming: “Toepassing van psychomotorische therapie en relaxatietherapie in impuls-controletherapie”. Sig Gijzegem (Aalst), Gijzegem.

SiG, (zie 4 juli 2018)

8 augustus 2018Vorming: “Lichaamsgericht traumawerk met kinderen”. Gasthof De Beiaard, Postel.

De Onderstroom t 485 71 33 45m [email protected] www.deonderstroom.be

27 tot 29 augustus 2018Vorming: “Op stap met Klein Duimpje. Beeldend werken met kinderen, jongeren en gezinnen”. Vormingscentrum Rapunzel, Diest.


30-31 augustus 2018Vorming: “Systemisch werken rond complexe verwerkingsprocessen en trauma: is dat iets voor mij?”. Interactie-Academie vzw, Antwerpen.

Interactie-Academie VZW, (zie 15 juni 2018)

11 en 18 september 2018Vorming: “Trauma-heling integreren in op-voeding met behulp van Aware Parenting”. P.R.H-Persoonlijkheid en Relaties vzw, Antwerpen.

De Onderstroom, (zie 8 augustus 2018)

18 september 2018Vorming: “Gedragsstoornissen bij demente-rende ouderen”. Vormingscentrum Guislain, Gent.

Vormingscentrum Guislain t 09 216 35 50m [email protected] www.vormingscentrumguislain.be

18 september en 2 oktober 2018Vorming: “De kracht van coaching in de zorg”. Vormingscentrum Rapunzel, Diest.


20 september 2018Vorming: “Het psychiatrisch rariteiten-kabinet”. Vormingscentrum Guislain, Gent.

Vormingscentrum Guislain, (zie 20 september 2018)

20 september 2018Vorming: “Welbevindentherapie als Positieve Therapie”. Vormingscentrum Guislain, Gent

Vormingscentrum Guislain, (zie 20 september 2018)

20 september 2018Vorming: “Adviezen voor de detectie en behandeling van suïcidaal gedrag”. Sint-Niklaas.

PC Sint-Hiëronymus vzw t 03 776 00 41m [email protected] www.hieronymus.be

21 september 2018Vorming: “Systemische delictketen”. Interactie-Academie vzw, Antwerpen

Interactie-Academie vzw, (zie 15 juni 2018)

TENTOONSTELLING

16 juni tot 23 september 2018Tentoonstelling: “Zomergasten”

Museum dr. Guislain / Zoe Beloff t 09 216 35 95m [email protected] www.museumdrguislain.be

tot 17 juni 2018Tentoonstelling: “3e Triënnale Hedendaagse Kunst ‘glorious (?) FAILURE”. Congrescentrum De Kleiput, zaal De Leuzze, Duffel.

Psychiatrisch Ziekenhuis Duffel t 015 30 47 47m [email protected] www.triennalepzduffel.be

45


psyche.advertenties

Negende VlaamsGeestelijke Gezondheidscongres

18en 19 september 2018Antwerpen | Wilrijk – Campus Drie Eiken

Allemaal anders

Programma en inschrijven: www.ggzcongres.be

Forum Geestelijke GezondheidMet steun van

46


psyche.advertenties

Onze eenjarige en driejarige opleidingen maken deel uit van een counselingtraject, dat door de Belgische Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie en Systeemcounseling wordt erkend.

Meer informatie hierover vind je op onze website onder leertraject counseling.

Eenjarige opleidingen

•Creatieve methodieken: experimenteren met vele ‘talen’ > start 28 september 2018

•Procesgericht en systeemtheoretisch werken met individuen > start 26 september 2018

•Partnerrelatietherapie > start 27 september 2018

•Samenwerkingsgericht en systemisch werken met gezinnen > start 4 oktober 2018

Driejarige opleidingen

•Opleiding systemische counseling > start 4 oktober 2018

Specialisaties

•Hulp verlenen bij complexe verwerkingsprocessen en trauma > start 13 november 2018

•Systemisch werken in de forensische zorg > start 15 november 2018

Leiding geven

•Opleiding coaching > start 15 mei 2018

•Feedback gestuurde veranderingsprocessen > start 9 november 2018

•Leiding geven > start najaar 2018

Bemiddeling

•Specialisatie Bemiddelen in familiezaken > start voorjaar 2019

•Specialisatie Bemiddelen in sociale zaken > start 15 nov. 2018

•Basisopleiding Bemiddeling en mediation > start 5 oktober 2018

Leertrajecten

•Narratieve hulpverlening•Nieuwe autoriteit en geweldloos verzet

Interactie-Academie, Van Schoonbekestraat 33, 2018 Antwerpen • 0032 (0) 3 237 01 52 • [email protected]

OPLEIDINGEN Geniet van vroegboekkortingen Erkend voor KMO-portefeuille

Meer info over onze cursussen en opleidingen: www.Interactie-Academie.be

VZW Rapunzel organiseert vorming voor hulpverleners die zich verder willen bekwamen in het werken met kinderen, jongeren, volwassenen, gezinnen en koppels vanuit een dynamische systeemvisie.

Kende je deze jaaropleidingen al met start in het najaar?

Werken met koppels – Partnerrelatietherapie

Start: dinsdag 2 oktober 2018 14 opleidingsdagen In samenwerking met May Michielsen en Jan Lens van de School voor Relatietherapie

De Wolf en de 7 Geitjes: Systeemtherapeutisch werken vanuit het hechtingsperspectief

Start: donderdag 11 oktober 2018 13 opleidingsdagen Opleiders: Jean-Marie Govaerts & Greet Splingaer

Begijnenstraat 13 – 3290 Diest

47


psyche.advertenties

www.ivc.be

Opleidingscentrum voor therapie-opleiding en

organisatieontwikkeling

Een nieuwe levensfase! Zin in het leven • Mieke Desimpelaere6-7 juli 2018

Zomergestaltgroep • Maya van Zelst24-25-26 augustus 2018

Familieopstellingen 24-25-26 augustus 2018

Bio-energetica • Riane Malfait30-31 augustus – 1 september 2018

Inspirerend Leidinggeven: persoonlijke ontwikkeling als bron van leiderschap • Annemie Celis4-5-6 september 2018

Kernvaardigheden communicatie • Dirk Clement24-25 september 2018

Masterclass: Opstellingen in individuele therapie • Sara Hendrick9-10-11 oktober 2018

Lijf-tijd • Veerle Schrey11-25 oktober, 15-22 november, 6 & 13 november 2018

Spreken voor publiek • Dirk Clement13 & 20 november 2018

Holistische massage • Karen Poisson17-18 november 2018

Meer info en inschrijvingen:IVC vzw

Min. Vanden Peereboomlaan 278500 Kortrijk

Tel.: 056 21 10 26E-mail: [email protected]

IVC heeft een jarenlange ervaring in het aanbieden van programma’s die aangepast

zijn aan de noden van de organisatie.

Erkend opleidingsverstrekker voor het gebruik van de kmo-portefeuille.

Academie voor Integratieve-Humanistische-Experiëntiële

Psychologie en Psychotherapie

POSTGRADUAAT IN DE INTERGATIEVE ENHUMANISTISCHE PSYCHOTHERAPIEvolgens de Integratieve-HumanistischeExperiëntiële modaliteit, in samenwerkingmet de katholieke hogeschool VIVES

De AIHP is door de European Association for Psychotherapy erkend als een European Accredited Psychotherapy Training Institute. Onze opleiding leidtrechtstreeks tot het European Certificate Psychotherapy

INTEGRATIEVE SPELCOUNSELING – PSYCHOSOMATOLOGIE (2 jaar)KINDER- EN JEUGDPSYCHOTHERAPIE – ROUWCOUNSELING (1 jaar)

DAGOPLEIDINGEN: DRAMA IN THERAPIE – TEKENINGEN IN THERAPIE – SANDPLAY – BEELDDENKEN – DUPLO-METHODIEK – VOICE DIALOGUE – ...

SYMPOSIUM 28 april 2018 – VIVES Campus KortrijkProf. Dr. Paul VERHAEGHE – De psychotherapeut als manager?Schrijf in via onze website.

Alle opleidingen worden door de Belgische Vereniging voor Psychotherapie en haar Platform Psychotherapie, geaccrediteerd.

Locaties te Antwerpen, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Nederlandwww.psychology-integration.eu – [email protected] kan via onze website – Wenst u onze Nieuwsbrief? Schrijf u in via de homepage van onze website www.psychology-integration.eu

De A.I.H.P. vzw aanvaardt opleidingscheques.Geniet van subsidie middels de KMO-portefeuille en van een verhoogde

Vlaamse aanmoedigingspremie bij loopbaanonderbreking.

Focus on Emotion vzw is erkend voor educatief verlof en kmo-portefeuille!

Focus on Emotion v.z.w.p/a Gerhagenstraat 86 | 3980 Tessenderlo

[email protected] | www.focusonemotion.be

Opleiding Counselor/Coach – 3 jaar, start oktober 2018, diverse locatiesVoor professionelen die persoonlijke diepgang en ervaringsgerichtheid nastreven.

Postgraduaat Cliëntgerichte Psychotherapie: kinderen en jongeren 4 jaar, start oktober 2018, Kortrijk Een experiëntiële opleiding i.s.m. de KU Leuven/KULAK

Postgraduaat Cliëntgerichte Psychotherapie: volwassenen, met optie Emotion-Focused Therapy en/of optie Existentiële Psychotherapie4 jaar, start oktober 2018, Leuven. i.s.m. de KU Leuven

Specialisatie Existentiële Psychotherapie & Counseling, module 1 – 4 dagen, start 5/10/2018, LeuvenMet de medewerking van de KU Leuven

Nieuw: Specialisatie Dialectische experiëntiële Gedragstherapie, 3 modules – start najaar 2018, Sint-Denijs-WestremMet M. De Winne, V. Fonteyne, C. Vervisch en I. Claeys

Specialisatie groepstherapie – 18 dagen, start 10 oktober 2019, LeuvenMet H. Libbrecht, C. Leys en L. Peeters

Inschrijven en info op www.focusonemotion.be

OPLEIDINGSCENTRUM VOOR EXPERIËNTIËLE, EMOTION-FOCUSED EN EXISTENTIËLE PSYCHOTHERAPIE, COUNSELING & COACHING V.Z.W.

Boeken, tests en vragenlijsten voor psychologie& psychiatrie professionals

Actieprijzen gelden o.v.v. wijzigingen.

Benieuwd naar ons aanbod? Bekijk de unieke acties op:

www.boompsychologie.nl/actie

ACT your way

‘Met dit boek wordt zowel het zelf-vertrouwen als de interesse om hulp te verlenen aan ouderen met psychische klachten vergroot!’ – Prof. dr. Bas van Alphen

‘Positieve psychiatrie: de toekomst is begonnen! – Jim van Os, hoog-leraar psychiatrische epidemiologie en publieke ggz

Een toegankelijk en vermakelijk boek op het grensvlak van fi loso-fi e en psychiatrie.

Introductie-korting

Introductie-korting

advertentie psyche_210x297_DEF_mei.indd 1 01-05-18 15:22

ACT your way is een zelfhulpboek voor jongeren van 15-25

jaar gebaseerd op de Acceptance & Commitment Therapy.

Het boek heeft een zeer praktische insteek en laat de jongere

het geleerde meteen toepassen in de praktijk met behulp van

oefeningen. Als je het boek leest, doorloop je als het ware

een traject in 4 stappen waarbij je zicht krijgt op wat je wilt

bereiken, wat je in de weg staat, wat je nodig hebt om je

wens te bereiken en hoe je op koers blijft.

Bij het boek hoort een website met fi lmpjes, downloads

en MP3’s. Jongeren kunnen het boek zelfstandig lezen en

gebruiken of onder begeleiding van iemand anders, zoals

een coach, docent of therapeut.

Kinderen en jongeren met complex trauma Psychische ... · Correctie: het coverbeeld van het...

Documents

Transcript of Kinderen en jongeren met complex trauma Psychische ... · Correctie: het coverbeeld van het...