ki -;ngen van 17 november 1 95 in Geraardsbergen*

l I r h

i "nar ummi r, d ti k • ituati

0 ituatie

t-Europa oor n rbraak an d indu triële maat­

k in n land brac ht d indu tri ·· 1e revo-n paar de nnia n r u achtige omwente-

lin0 t \ · g. aar ni t Ik gewe t of oeiale gro p nd rging di ingrijp nd erand ringen op identieke

wijz . i tt min raakte er ieder bij betrokken, zodat ph t inde "an d l9d eeuw, begin 20 te eeuw, er

" n groter participatieproce en voor ve len verh oopt Ont\ oogding proce op gang kwam.

p de drempel van de 10 te eeuw wa de toestand va n d arbeider in de licht gemoderniseerde ambac hte­lijke bedrijven in de Vlaa mse teden nog teeds zeer

door Freddy De Chou

m n ' nt r nd : lag I n n, ngez nd werkomstan­digh d n, h g w rkt mp , lang werkdagen vrou-

n- n kind rarb id, ... (2) . lg n an d z eh rpe arm ede op oeiaal

nant: rbarm lijke woonom tandighe­eding, verminking, grot kinder terfte,

h li m analfa b ti me enz .. . k p 'd Vlaamse buiten ' wa de toe tand soms n dramati eh. De plaatselijke gezagdrager in de

dorp n bleven er zich hal tarrig verzetten tegen enige orm van indu tria li atie. De grote boeren beschik­

t n aldu ov r en arbeid reserve wat hen mogelijk maakt de lonen te drukken. Door de economische r ce ie en de landbouwcri i en nam de armoede van de keuterboeren en thui werksters (spinsters hand choenmaak ters, kantwerk ter , enz) snel toe. Kon men aa nvankelijk de oudere generatie nog enigs­zin doen va thouden aan hun ituatie, dan groeide rondom hen de verandering en het sociale misnoe­gen. Welke verandering? Het was werk zoeken al dienstper-oneel, naar de stad trekken al fabrieksarbeider, gaan

pendelen naar de Waalse industriegebieden en mijnen se izoenarbeid verrichten in de oordfranse landbouw­gebieden (o.a. de bietencampagnes), in extreme geval­len uitwijken naar de Verenigde Staten en Canada. Het enkel maar berusten in zijn lot zou in de laatste helft va n de 19de eeuw een ijdele paternalistische droom worden. Ook het Vlaamse land kwam in beweging.

120 09

De gemeenteraadsverkiezingen van 17 november 1895 in Geraardsbergen*

RempUssage à fa main.

De situatie in onze reg io verschilde slechts in zover van het algemeen beeld van Vlaanderen dat de toe­stand er alleen nog slechter was. Van oudsher had de streek rond Geraardsbergen een zeer dichte bevolking, hoofdzakelijk wonende in kl e ine dorpen. Het kanton , bestaande uit de huidige deelgemeenten van Geraards­bergen met uitzondering van Ophasselt (kanton Her­zele) maar met inbegrip van Voorde (thans inove), bestond uit zestien kleine gemeenten met een gem id­delde opperv lakte van slechts 474 ha. Bovendien telde met uitzondering van Geraardsbergen en Overboelare alle overi ge gemeenten minder dan 2000 inwoners. Het kanton telde één stedelijk centrum, Geraard ber­gen met aanpalende wijken van Overboelare, eder­boelare en Goeferdinge, waar enkele kleine licht gemechaniseerde bedrijven in de lucifers- , sigaren­en orgelfabricatie en een goed diensten - en handelsap­paraat waren gevestigd(3). Voor de rest was het kanton een typisch plattelandsgebied met veel kleine landbouwbedrijven en veel landbouwers-pen­delaars. Seizoenarbeid kwam voor in elke gemeente maar in het bijzonder in Viane, Smeerebbe-Vloerzegem, Zar­lardinge, Ophasselt, Idegem en Grinuninge( 4). Het pendelen was sinds de aanleg van de spoorweg vooral gericht op de Waalse staalnijverheid, mij nen en steen­groeven(5). Vooral op het platteland was de invloed van de lokale gezagsdragers enorm groot. Daar werd met eerbied en ontzag opgekeken en gefluisterd naar de baron ,

12002 I 181 I 1 o I

de grootgrondbezitter, de notaris , de rijke boer, de pastoor. Dit kan afgeleid worden uit enerzijds het grote aantal lagere statusberoepen (keuterboer, land­man , ongeschoolde arbeider) en anderzijds uit de hoge graad van ongeletterdheid van de bevolking: in 1895 kon 40% van de miliciens noch lezen , noch schrijven.

Politieke situatie in de regio Tot aan de grondwetsherziening van 1893 bezaten in ons land all een de mannen actief kiesrecht voor zover ze jaarlijk een bepaald bedrag belasting betaal­den(6) . Een hele reeks buitenparlementaire actie (betogin­gen, stakingen) re uiteerde in 1893 in een omvorming van het cijnskiesstel el tot het algemeen m ervoudig mannenkiesrecht Hierbij verkreeg elke man van 25 jaar 1, 2 of3 stemm n. In het arrondis ement Aalst hadden de katholieken sinds 1864 de vol trekte meerderheid, m.a.w. alle beschikbare mandaten , zowel voor de Kam r .al voor de Senaat. ochtans was er steeds e n t rk liberale oppositie gewee t ond r de cijnskiez r zodat d ki -strijd meestal zeer bit ig verli p(7) . D r t n die zich in het arrondi sement, net al in h t land trou­wens, als partij wi ten te organi ren war n de libera- ·· len. In 1846, ter voorb reiding van hun r t Nati -naal Congres, werd n Liberale oc tatt Aalst en Geraard b rg n. Lat r ging m n stichting van de ' Lib ral r nd

C'le ÇJcmcenter\~~d~>vcrkiczingen van 17 november 1895 in Geraardroergen"'

.\:\S\l\.'Ïati~' in Ninon: (I X57) 1.'!1 in Zottegem (I X(l4). \·\,lll'lk \l\"\.'tlll~pding van hun politiek~ m:tie en voor ~.k ah.!~m~n~ leiding zorgd~ ~~n Midden-Comit~ of arr"lm:liss~.·m~nt~d b~stuur. Na de zware nederlaag in 1 ~~4 van h~t lib~rak kabin~t Frèrc-Van llumbecck raakt~n d~ \ib~rakn ook in hd arrondiss~m~nt hope­\~,los v~r~.kdd in ~~n radkak en een doctrinaire vlcu­c~l. lk onmadH \"<lil dez~ laatste om op te tornen ;~een het consernttief-katholiek overwicht had tot ,.~~nllg dat vanaf I X9 I de radicaal-liberalen samcn­~·~rki;lC zochten met de jonge socialistische bewe-

~ . ging. Samen bonden ze de strijd aan voor algemeen ;t~1~1recht. evenredige vertegenwoordiging, regeling van de arbeidstijd en nm de lonen en vcrplicht onder­WIJS.

D~ noodzaak om zich als partij te structureren was bij de katholieken aanvankelijk niet zo groot. Ze konden immers rekenen op de medewerking van de clerus en het bestaan van de St.-Vincentius a Paulo-vereni­gingen tot in de verste uithoeken van de regio. Pas omstreeks 1860 werd de 'Grondwettige Bewarendc \'ereeniging van het Arrondissement Aalst' gesticht.

~ .... Hun structuur voorzag een Middencomité, bestaande uit zeven. later twaalf leden. en vijf kantonale comi­tés. elk met vijftien leden. Daarnaast werden lokale comités of 'Katholieke Kringen van de conservateur­spartij' opgericht. her en der aangevuld met erg pater­nalistische en anti-socialistische Werkmanskringen. Aanvankelijk waren de katholieken verdeeld in twee fracties: de liberaal-katholieken en de ultramontanen. Later zal vooral de tegenstelling tussen conserva­tieven en christendemocraten groeien. Het hardnek­kige verzet van de conservatieve leider Woeste, de Brusselse volksvertegenwoordiger voor Aalst, tegen opname van christendemocraten op de katholieke lijst, e\·enals het groeiend succes van het socialisme, zal in 1893 aanleiding geven tot het ontstaan van een onaf­hankelijke politieke beweging, de Christene Volkspar­tij, die in Aalst zal uitgroeien tot de Dacnsistische Partij. In het arrondissement Aalst vinden wc voor het eerst in 1869-71 sporen van een politieke socialis­ti\chc hcwcging. In Aalst en Geraardsbergen ont­stonden toen afdelingen van de Eerste Internationale, die echter spoedig zouden teloorgaan. Pas in I X79 werden de socialisten opnieuw actief in Geraardsber­gen, later ook in Aalst en Ninovc. Bij de stichting in 1885 van Belgische Werkliedenpartij (BWP) in Brus­sel waren vcrtegenwoordigers van deze drie Dender­steden aanwezig. Van een echte politieke doorbraak kunnen wc slechts gewagen vanaf I X90. De politieke strijd van de BWP in de regio werd in deze aanvangs­periode vooral gedomineerd door haar droom naar het Algemeen Stemrecht, die men aanzag als de hef­boom in de strijd voor de •geweldloze en wettelijke hervorming van de burgerlijke maatschappij'. Met het oog op de coördinatie van de propaganda op arrondis-

sementeel vlak werd op 5 november I X93 een • M id­dcncomiteit' opgericht dat via ·ne Vooruit' en door middel van pamllctten, meetings en vergaderingen een felle campagne voerde tegen de ellende, de grote werkloosheid en de lage lonen. Wc wezen reeds op de groeiende samenwerking vanaf dat ogenblik met de liberaal-radicalen. liet groeiend succes dat de jonge socialistische beweging boekte met haar ziekenkassen, vakverenigingen, leergenootschap­pen en vooralmet haar coöperatieven lag zoals vcrmeld aan de basis van de oprichting van de anti-socialistische Werkmanskringen en van de stichting van de Daensiti­sche partij, die beiden een dam wilden werpen tegen wat zij noemden ·het goddeloos socialismus'.

De parlementsverkiezingen van 14 oktober 1894 in het arrondissement Aalst De eerste parlementsverkiezingen op basis van het algemeen meervoudig stemrecht en bij toepassing van het meerderheidsbeginsel, brachten een totale ommekeer in de samenstelling van de Kamer teweeg. Er kwam een definitief einde aan de periode van het twee-partijen-stelsel dat het land met de cijnskiezers had gekend. Twee nieuwe partijen deden hun intrede in de Kamer: de BWP en de Christene Volkspartij.

De einduitslag voor de Kamer (8) luidde als volgt: Katholieken: 51, I% der stemmen I 03 zetels ( + 11) Liberalen: 29,8% der stemmen 20 zetels ( -40) Socialisten: 17,2% der stemmen 28 zetels (+28) Christene Volkspartij: 12% der stemmen 1 zetel ( + 1)

De toepassing van het principe van de absolute meer­derheid bevoordeelde ten zeerste de katholieken, ter­wijl de liberalen enorm werden benadeeld. De socia­listen behaalden door hun zeer geconcentreerde aan­hang in Wallonië een grote electorale overwinning met meer zetels dan zij zelf en hun tegenstrevers hadden verwacht. In Vlaanderen verkregen noch de BWP, noch de liberalen één enkele zetel. De Gentse voorman Edward Anseele moest in Luik, zonder veel problemen trouwens, worden verkozen.

In Aalst spitste zich de belangstelling van het over­grote deel van de bevolking toe op de hevige strijd tussen de conservatief Charles Woeste en de Chris­tene Volkspartij van priester AdolfDaens. Woeste kon hierbij rekenen op de heersende klasse en de rijke bur­gerij, de (hogere) clerus en de katholieke bladen Den­derbode, (ia zet van Aalst, Standaard van het Arrondis­sement Aalst, Stad Ninove en Catholieke Clepel(9). liet zwaartepunt van de propaganda legde de Bcwa­rende Associatie vooral op het platteland waar het gros van de nieuwe kiezers woonde. Ieder •goed katholiek' moest voor hen sternmen en zich vcrzetten tegen het Stelsel van de Evenredige Vertegenwoordi­ging (EV) dat de zo gevreesde opgang van de libera-

12002 I I H I I I I

De gemeenteraadsverkiezingen van 17 november 1895 in Geraardsbergen*

len en de socialisten zou in de hand werken. De katholieken beschikten over een ploeg gerenom­meerde kandidaten. Voor de Kamer waren dat Louis De Saedeleer, advocaat uit Haaltert, volksvertegen­woordiger sinds 1882 en secretaris van de kamer; Vincent Diericx, gemeenteraadslid en brouwer uit Geraardsbergen; Victor Van Wambeke, advocaat en burgemeester van Aalst (1872-1895), volksvertegen­woordiger sinds 1864; en Charles Woeste, advocaat uit Brussel, volksvertegenwoordiger voor Aalst sinds 1874, oud-minister( 1884), ondervoorzitter van de Kamer (1884-1894), minister van staat (1891 ), voor­zitter van de Fédération des Associations et Cercles Catholiques( 1884-1918) en één van de belangrijkste conservatieve leiders. Ook de Christene Volkspartij (KVP), overigens met succes, concentreerde haar propaganda op de buiten­gemeenten. Bij de organisatie van het zeer grote getal meetings kreeg zij hierbij in de meeste dorpen de steun van volkse leiders en de progressieve katholie­ken. Haar grootste troeven in het debat met de katho­lieken waren de populaire weekbladen 't Land van Aalst en Klokke Roeland. De democratische kandi­daten waren Adolf Daens, priester in Aalst; Aloïs De Backer, advocaat en gemeenteraadslid in Dender­houtem, Prosper De Pelsemaeker, advocaat in Dender­leeuw; en Hector Planquaert, auteur-handelaar, zoon van de burgemeester van Wortegem. Voor de vierde kandidatuur had de KVP eerst dokter Van de Velde uit Aspelare gepolst, dan Jan-Baptist Van Langen­haecke, advocaat uit Appelterre, en daarna Paul Guil­lemin, advocaat-rentenier uit Geraardsbergen. Alle drie waren zij in 1893 medestichters van de Christene Volkspartij in Okegem. In 1894 stichtte trouwens Paul Guillemin in Geraardsbergen een christen-democrati­sche mutualiteit 'Bescherming van Vrouw en Kind'. Ook Emiel Van Der Taelen, nijveraar in Idegem en sympathisant werd voor de lijst aangesproken ( 10).

Alhoewel de liberalen in maart 1894 met de socialis­ten een antiklerikaal verbond hadden gesloten, ver­kozen zij niet deel te nemen aan de verkiezingen. Zij wensten hiermee zogezegd de tweedracht in het katholieke kamp nog meer te accentueren. In feite waren hun beide vleugels het te oneens om samen op een lijst te komen.

De socialisten hebben voor hun eerste deelname aan de verkiezingen lang gedacht aan het samengaan met de liberalen. In mei 1894 protesteerde het antikleri­kaal verbond nog krachtig tegen de vervalsingen door de katholieken van de kiezerslijsten en pleitte men samen voor het enkelvoudig kiesrecht. 'Eén man, één stem' luidde de slogan. Hierdoor kwam de socialis­tische propaganda voor de verkiezingen eerder laat op gang. Deze propaganda richtte zich in de eerste plaats tegen de conservatieven, die omkoperijen met

12002 I 181 I 12 I

bier, worsten en kleding evenals dwang op de kie­zers werden verweten. Uiteraard werd de katholieken ook het instandhouden van de lage lonen, de slechte hygiënische werkomstandigheden in de fabrieken, de lange werkdagen, de erbarmelijke woonomstandighe­den, de grote kindersterfte, ... verweten. Aanvankelijk werden de daensisten met enige omzich­tigheid benaderd. Men rekende eventueel op hun steun bij een ballotage( 11 ). Maar de voortdurende aanvallen van Daens dwongen de socialisten tot tegen­acties, vooral onder de vorm van tegenspraak op de meetings. Hierbij werd vooral geredetwist over het alternatief socialistisch landbouwprogramma, dat wou raken aan het traditionele 'eigendomsrecht' om de fel benadeelde positie van de Vlaamse boer ten opzichte van de almachtige grootgrondbezitters te verbeteren. Dit al te collectivistisch standpunt sloeg echter weinig in bij de boerenbevolking en mag beschouwd worden als één van de oorzaken van het laattijdig doorbreken van het socialisme op het plat­teland. Vermelden wij ten slotte nog de spijtige vaststelling dat sommige leiders van de liberale 'Werkmanskring' stemmen ronselden voor de conservatieven. Bij hen zat blijkbaar ook de vrees voor het doorbreken van het socialisme vrij hoog. Begin september werden op een federaal congres de volgende socialistische kandidaten aangeduid: Edward Anseel.e, beheerder van de Vooruit in Gent; Frans Luyckx, garentwijnder uit Aalst; Jan-Baptist Sanders, wever uit Aalst; en Karel-Lodewijk Spitaels, landbouwer uit Geraardsbergen.

Zondag 14 oktober werd door gans het land met span­ning gewacht op de verkiezingsuitslag voor de Kamer in Aalst. Aanvankelijk werden de katholieken als totaalover­winnaars uitgeroepen door het behalen van de vol­strekte meerderheid. Alras bleek echter dat er heel wat foutieve berekeningen waren gebeurd.

Dit gaf uiteindelijk de volgende officiële uitslag: In totaal waren er 38.269 kiesgerechtigden. 24.336 kiezers hadden één stem, 7.408 twee stemmen en 6.525 drie stemmen.

Aantal stembrieven Ongeldig en blanco Geldig Volstrekte meerderheid Katholieken

Louis DeSaedeleer Vincent Diericx Victor Van Wambeke Charles Woeste

53.848 2.073

51.775 25.888

:51% : 27.067 : 26.584 : 25.493 : 25.493

[)~ l:l~manteraàdsver·kie:i"ge." van 17 november 1895 in Geraard5bergen'"

D\.'llltl,,.'ra!l:n: -1--1- 11 n

:\dtll f l ):1\.'llS

.-\ltl\'s l k Hat:ker : 2J.·NX : 21.X7(l

PrtlS!k'r Ik Pdsemaek~r : 21 .J 7 J I k\.·tnr Planqua~rt : 20.(l..j.9

Sllt:ialisten: 511 o

Edward :\nseek Frans Luyckx .I-Baptist San«.krs Kar~I-Lod. Spitads

2.67-1-2.326 2.262 2.27-1-

Bchaalden de volstrekte meerderheid der naamstem­men en werden redlistreeks verkozen: Louis De Sae­deker en Vincent Diericx.

De K \'P probeerde hierna de verkiezingen voor de Kamer ongeldig te verklaren. Er waren volgens hen te weinig stemmen geteld, de samenstelling van de kies­bureaus was te partijdig, getuigen van de oppositie werden afgewezen, kiesbrieven waren vernietigd, er werd dwang uitgeoefend op de kiezers, enz. De zaak werd in de kamer op 1-1- en 15 november behandeld. Ondanks het feit dat de socialisten de verdediging opnamen van de daensisten werden de verkiezingen door de meerderheid voor geldig verklaard. Voor Woeste en Van Wambeke, die geen volstrekte meer­derheid bekwamen. zouden op 9 december herverkie­zingen plaats hebben met als tegenstrevers Daens en De Backer. Bij deze ballotage leed Woeste een zware morele nederlaag. Hijzelf werd wel verkozen met 27.524 stemmen, maar zijn medekandidaat Van Wambekc moest het met 26.577 stemmen afteggen tegen pries­ter Daens, die 26.853 stemmen behaalde. De Backer kreeg 25.726 stemmen achter zijn naam ( 12). Het 'drama-priester Dacns', waarin Woeste een voorname rol speelde, kon een aanvang nemen.

*********** Le\'erden de vcrkiezingen voor de socialisten in het arrondissement niet de vcrwachtte uitslag op, toch zouden zij door het nationaal behaalde resultaat vrij vlug over hun ontgoocheling heen zijn. In Geraardsbergen konden de socialisten wel met grote tevredenheid terugblikken op hun eerste deelname aan de verkiezingen. De partij behaalde in het kanton meer dan 13%) van de uitgebrachte stemmen en scoorde hier­mede één van de hoogste percentages van gans Vlaande­ren. Ilouden wij hierbij enerzijds rekening met de han­dicap die de socialisten met het meervoudig sternrecht toch hadden en ander/.ijds met het feit dat het grootste deel van de bevolking van het kanton op het platteland woonde dan mogen wij gerust stdlcn dat meer dan één vierde van de kiezers van de ( >udcnbergstad het vcrtrou­wen aan de BWP had geschonken.

lh' provincit•raadsverkiezingcn van 4 november I N94 in het kanton Geraardsbergen Ook voor de provincieraad werd gedurende de ganse periode van het cijnskiesstelsel (I 836-1893) in het kanton Geraardsbergen vrij hevig gcstreden tussen katholieken en liberalen. Tot 1868 behaal­den beide partijen om de beurt de gunst van de meerderheid van de kiezers en dus alle gekozenen, daarna zijn enkel de katholieken nog aan de win­nende hand( 13 ). Alhoewel 40 % van de bevolking van het kanton in de stad woonde en de overige gcmeenten eerder dunbevolkte plattelandsdorpen waren, kwamen de liberale kiezers niet alleen uit het centrum. 'Linkse' meerderheden of vertegenwoordigers waren er op het gemeentelijk vlak ook af en toe in Over­boclarc, Onkcrzcle, Zarlardinge, Waarbeke, Grim­mingc en Mocrbckc. Een liberale oppositie was er af en toe in Idegem en Vianc. De andere gemeen­ten waren bijna steeds homogeen katholiek. De determinerende factor voor de politieke mening van de meerderheid van de cijnskiezers was de opinie van enkele belangrijke families. Sommige hiervan vormden echte politieke clans of groeiden uit tot politieke dynastieën. Aan katholieke zijde vennelden we voor de 19de eeuw de clans De L' Arbre, Vrancx, De Clippele (Geraardsbergen), Van Der Linden (Gocferdinge), Berlengée (Ophas­sclt); aan liberale zijde de families Spitacls, Rens (Geraardsbergen), Van Cleemputte, Antheu­nis (Geraardsbergen en Overboelare), Germanes (Grimmingc ), VandernaiJlen ( Overboelare )( 14 ). In 1894 waren voor het kanton Geraardsbergen drie katholieke provincieraadsleden uittredend: Prosper De Clippele, eigenaar en schepen in Geraardsbergen, Arthur Van Der Linden, land­bouwingenieur en burgemeester in Gocferdinge en Prosper De Cooman. geneesheer en schoon­broer van burgemeester Charles De L' Arbre uit G craards bergen.

De verkiezingen Voor deze eerste provincieraadsverkiezingen vol­gens het stelsel van het algemeen meervoudig stemrecht, amper drie weken na de parlementsver­kiezingen en nog volop in de discussie rond het al of niet geldig vcrklaren van deze, werden twee I ijsten neergelegd. De liberaal-socialistische kartellijst bestond uit de kandidaten: Vita! De Clcrcq, letterzetter uit Cieraardsbergen, socialist; François De Launoit, lucif'ersf'abrikant in Cieraardsbergen, liberaal; Louis llooghuys, orgelfabrikant in Geraardsber­gen , I i beraa I. De katholieken stelden hun drie uittredende kan­didaten voor: Prosper De Clippele, Prosper De Cooman en Arthur Van Der Linden.

12002 I I x I IJ

De gemeenteraadsverkiezingen van 17 november 1895 in Geraardsbergen*

Uitslag van de stemming (15)

Aantal stembrieven: Geldige stemmen: Volstrekte meerderheid:

Kartel: Vita! De Clercq François De Launoit Louis Hooghuys

Katholieken: Prosper De Clippele Prosper De Cooman Arthur Vander Linden

7627 7406 3704

2550 2732 2600

4329 4298 4792

De katholieke lijst behaalde 63,7 %van de stemmen en alle gekozenen. Het kartel kreeg 36,3 % van de stemmen en geen gekozene maar had bewezen dat door samenwerking, op de eersfè plaats in de stad, de katholieke alleenheerschappij kon worden bevochten. Hetgeen het jaar daarop met succes gebeurde bij de gemeenteraadsverkiezingen in Geraardsbergen.

De gemeenteraadsverkiezingen van 17 novem­ber 1895 in Geraardsbergen De parlementsverkiezingen van 1894 leverden de BWP 28 kamerzetels op. Uit vrees voor een verdere socialistische vooruitgang op gemeentelijk vlak liet de katholieke meerderheid onmiddellijk een aantal afremmingsmechanismen in de gemeentelijke kies-

wet opnemen( 16). Zo werd de kiesgerechtigde

fJJ~m..k-vJJArle> vvJ~,J ~ 0 ~ ~ ,J,.,_J~t:w..._. ~~ dwwnJ.!!tJ~·

leeftijd verhoogd tot 30 jaar omdat geoordeeld werd datjon­gere kiezers radicaler stemden. Bovendien was de meerderheid van mening dat honkvaste kie­zers conservatiever stemden en voerde ze daarom in dat er pas in een gemeente mocht worden gestemd als men er drie jaar verbleef. Voorts voerde ze een differentiële cijns in (laag in de landelijke gemeenten, hoog in de steden) en kregen grondeige­naars met een kadastraal inko­men van 150 frank een bijko­mende (vierde) stem. Met deze nieuwe kieswet werden ook de gemeenteraadsleden verko­zen volgens een proportioneel systeem, tenzij één lijst de abso­lute meerderheid behaalde en op die manier alle mandaten verkreeg. Er was dus geen bal­lotage meer. De kieswet bevoor­deelde de regerende katholie­ken in de kleinere (Vlaamse) gemeenten waar ze bijna al bij voorbaat de absolute meerder­heid hadden. Het verschafte hen ook een voordeel in de grote steden en gemeenten omdat liberalen en socialisten genoopt werden om een kartel te vormen om de absolute meer­derheid te behalen.

J~~~ ~~~,1>fM~~~j5. ~ d- ~&.- -7~ ~ b /rtt?~-~«"L.

t:l~~~aAL- ~eu-.

I 2002 I I 81 I 14

In 1895 waren er in Geraards­bergen voor in totaal dertien mandatarissen twee verschil-

l)e IJemeentcraade.ve.rkie:ingM van 17 november 1895 in GeraardG.bergen'"

~·r~_ n T4 ~ · r .;l>: r-i~ · ·~ ~ · 7:·'.1""' r··b . ..r --~ '. ~- 1_ h ~ ,7> CP.' ..n- ·~

' 1:{ .... .tlli. ~ "-· ""'--'~J , .. _ .1 :t. \L.Io..__.',.>J. 'L'-. G L!iJ -3

~ . ,. ·l j"! , . . ,

~ ---------- -----· r---I !d Sc•dalisnnts komt weer te ;~t'neprulcn in'

cr,· ... rt.;bcrg,•n. l'~.:-cJs in de ll'lMild :•'cbruari \'.111 dit j:\UI'

hcha:,ldcn Je svd:tlist..:n nl de ·ctcls \':111 dcn1 :~a:.l\.1 ''lHl \Vcrk t:n :"\ij,·.::rhciJ, en lbt, o "'·1-t:.mJe,' , ~c.>;h!cr str;jd .. On•rul. i•1 <J,·nt, in ~t. !\}_klaas,~ { m l .0k.:t"CII 1 tn A::tlst, m 1.1.ln:;sc, 111 i\1no\·c,~ 1

g"m:ch \·:Jnndcrcn donr. ,.,trijt~ ·n k~·is•t:nt..: non- I· nr.:1' '.Jor het vt~lk. en tegen l J,,;·,"l. liecr·.bcr- i ! • ~C•\ ~:-1.1nr. · lj' ' :'ct \·,·. k. ,.ondt..:r \'Crdcdi:~in;,: m·~l{;-:li!Vl'l'J . ' '

~;.:n .'·· ,.; .u•.~crij \:<n ,. :11;.:.50: knpilalt:-.:vn. wor,J.~· :.::::.!::. 0-1' neet' .J._. pt'<HJÏ \'Hn t So.:i:d!:-:mus, Jat hem zijn geloof ontrukt en zijn ~o·~ ,:c-dl':l .·· .. n die Cln!~du'd~i:{cn "(Jfdt nll.: hroc-. .. h:rh•:; .. ;~\\'·)Îgt'l'd!

i 'l a' I ~:.oest' Je mu;H d~r om t•rsch ill i,.;hcid Jh', '~·,men. pas ceni~..: wd~c11, hcdt 111•'11 de kristc1l~ wc.:d:.licJcn, ~~·t.:~r zonder strqJ. luten \\-:~-:,nijlt'n u1t den \\'.::·;.;:rcdnersr:tad, -.'11, zon-~ ·.kr de :nin-;tc tc;~t.·n~::tnJ, zijn so.;ia I istl'n in ;wn pi:.t<th r-;ck0·ncn.

{i ... ·c•rt~bt'rgen, de aloude kristene :>lad, \el'­l:an:..:t·d <"1. wrtccrcl Jour 'l!;oddl'l<ws ~·Jcia-ii .. rr.·.lo;: ~·-= ~t:1d 1·an J.·11 OuJcn l1l'r:: b··l.:ronnd -'1h~t d,• '.·•dd•.: \':111 I'·· ,.•it. 1~

~ In g3, zoo rkp .\nseelc·ulft.:! Gei.!rst,'•·.~,·n, I n:uncn wij den Road in\ an werk en nij\'e. !1eid · t.:n den \'.·erkrechtersra:lJ, in 9-J. ncn,cn wij t Stadhllis. »

J;.l. Gcer~sbcrgen moet de schande \\orden ..-:1.1 't kristene \ïaander~n.

'.\'1j ,,·illcn J:: \'C"'lllt'.\'Oorde!ij!.:hcden, noch Of•Z· •:.::.:.: 1, noch va:;tstclkr.. maa.1· rc;~<:n ei en ra ·~p/.a!i;_~n t0est...1•1d bo.1st uit 'JtlS kri:;;ttmc .. ,;;1 een t:acl,tig \ï:r::~.:~. , ctt :.wmler aarzclcll .r:q;b.:n ".\i; tot 't volk: ZiJ. die <Jangestc!d ,.·,:ren. o:n u !c !·.<den om te strijJt.:<l roor uw :Jrood ec u,,. t .. :oof. zi i heb!_,,_., u ., ~r!.1:.cn i to! • . . :. ·.·1n..tl t0•: ··peen f'-!flf, heiJi,,;r. .t.ij o1ficie·~! \·er'-!;iarJ U no)CIJ te '\ i!len. no..:h ''~ l:ü 11r1ul

·,._·d..:d:;.;..:n. Tul t\·;c~.rr.~wl toe hebbeo zij u plechti:; ,·eri•Jochcnd. IJ ie tn:-!k, die zij vcrstootcn, Jic ZIJ van hunn~ :.;.;houd~rs snlijt~.:ll, mr:et t \'t•lk van Ge~;rt!;bcrg(~n met ons r,pnernen cr1

Yol •. _;eren.

\,l/1' e r;l~ i) ·~~T1ï ~ V .... JJ;.,. .. tJ •

uij weet het. \\'ij .liJn de mannen der }:r: '.ene \'oH:c;pnrti j; -,.,·ij zijn zonl'n en vrienden •:;,:1 't \O!k, zonen \'Un \\crklicden, werklic · !r.:, ,~.;el·.c. Kri-;Lcn tot in het kruim der been- j

.J:.: · :r, ~~~~ volksgezind tot in den lnutstcn vezc!. ·;·:.: f)fr\ h<.::-t. Om··.:rbidó:lijk hebben Wtj ge- I •.' ~e·I1·n 'oor 't algemeen ste1nr•:cht, zontlcr ":t:tr'

I

'I ! I I I

. l ;

·· .. h 'J':Uo ~.Lrijdcn \\ÎJ voor de rcchrrn c. ;

,, ·1 der wrcel\.:rc,: (!.tt ~:en uitbuit'r y; *' · .. ~ ... ,~, '· ·· -...-·f ("'~· ~:h .,.., •l t.:·.t ,•,- n:·, ('fl ~ ~

·• ... :~,:,,;:.;; ''J',•,dJ•·II c: v·~• d1u'khTl .. ·'l l HAL l .na:..,:r~ wij J-.:<.:11 or:du ~<.:hdJ.

\V ij J:angcn 11ic:.t. af ·.ran. d'ot1 burgcrpartije:l. 1

1 ·t.•Jn .~r: p:lrtlj ·.in t volk, 1."">1.\.tnJ,• op ·· • !·/-!l 7.<·:v·~n, in ,olie vrijh,~id t:n rnnn-

'J ,, ··:,:~fb;•r,b·lijkiH!id. I!·.· •. ,·:iiiF~mu:, i:-~ 1.!!/.C vijond. liet !iocialhmus wil de mcnsch<m vcrplichten

• n •·· k•t..:n l.t.OJcr (jnd, de vrouwcu ~oondcr: ·r, d. kind ·r.:n Zl>n,!er mo<.der. '.'/ij t i• . .;J,,·n dl!n ~.:crbic,J voor Je J..ristc:nc

(1\'t.:rtlligin;; v:ln den werkman, eerbied \'oor lijn Houw en dochters, eerbied voor z1jn huishouden.

I let Sn<~ i al ism us p1 eekt Jen haat der m~csters; wij ~okn hnHt der misbruiken.

I let Socinl ism us wil d·~n norlog nw 't. kapi­laai; wijvocrcnoorlo3 tegèn deuit~uigerijendcn lwngct'.

liet ~.n,;;,llismus wil de re\'<ïlutic. wiJ ;;;·.:.h·n SOCdl' \ldll'l\ 1 W•;tten (1111 't t(iüll ··~ \CI'.li,-'C!"·­

.Jerr;n. clr: ·.vrd: 11 ,.,_.,! 111 k k 1 •rtcn,om 1:<;;· f<th i ·.':~.:n

.~!C/o:-•• 1 :"- 14

,-... ~t!:) {):Jl dl'n 'v;.:rk~nnn te vet4;~c­

kcr~n te.::;e 11 O>~gclukkcn en ,;jek ten, lJJl1 den arhciJcr .;i;;edHdr t•~ n1.1kcn Y<Jn :tijn lhti·, t'll hof, Çt'l~ r-~n·~ioen '0H)r Jen ouden d;.g, af: ,;iJnf­,;,1~ Jcr h•:bsi.Î;J,',;,:n die op den '<H't kmo.!n Jru:~­b:n, at'::;·..:tl;::l::<gdcr hlt:eJ\':d 1.!11Z.

l fct Sr:ci:zlismu:.; ,.,·i! ';tn 't wcrk.Yoik slayen maken, st11kwcrkcrs Y<ln den Staat; wij willen \'oor ·t ,~...IL vrijl1eid en r~.:d1t\'<.tardigbcid.

I let s(Jl'Îal i~m US \\'Cd ll ;et \\'<1;).1' liet n ·.:art :::e gn:.tt. Op Xnndag ·J ·1 De:cun b<:r Ycr!.l:!:trJc 1\tJ,.cl.!h.: in !tet Cong•ï:':i Jc:r SCJciali:,tcrl lt~ BiliS­

set: .:< ll ,,.,.,;tnid wat Je tockom~tit:'' :->ta.;t on· U-.'1' dl' S· .. _:.·i:st.:n .-:ip1 ;:ul. »

.\11->~:·:·lc ;·.-t u .Ju-.; a.111 d...: k!.)<~O\\'iJOflii;;c

ma•· tsl.!happij te 't::rmel~n en 'bct.:cnr ITiCG • ..: hehbo::n om :n Je 1<aats te ze:ttcn ! ! !

fl~:t nocmen \•:ij 't \'Ok misleiJen en be­dri,;•;::n !

Daarom gij, socialistischcwerkEedcn. neen. Îll u /..::.::1 wij ge.::nc vijanden ; in u :/.ie:o. ·w1j -;1.?cilc'i onQ.:]ukkiG"e Yel"ll\'\anld.e h--o~r.!c;;;o di'! n~e-.r n.)g~bn an~..:!'n!n n~chtiv~blûJJ ,.,Jzl' ;:, .. _c:­:L:rlit.:täe. Ondcr,;oekt zondt'r '\'('.. -r= .. -~~~·>>TiC<1· IJ~j,j •)e,t !}•v••d. Hlt1 't :iv.;iaiÏSITILI5

1 <· ,1._,-,vL'.:,;_l

"-onder vooroordeel ons pro;;ro1n: . ·a. -)~: l:J • .::-1: :lCi'.tingcn ; en gij zuit doen, lijk ree!-; ':..:­lc snc:~,iistr~n t.:l.!\..~·-··~ :n ~irtrr,·c en ch~·~rs, t i~

te 4'>-·~~.i·l!;1, gij ~u:t JL:n , ug !:ccr~n !i._tn ,i •

dr \~zrcdvn'~11 \·!ln F'JCi: , .. it. :~n u ~-~--hrr\:~1 (1!1-

d .. .:r onze \·lagge . En gij, kristen werkvolk., gij Jie in uw som­

l.::re v..:d<l:cnh:;J zuo hitt::r hebt ,!,·:kdçn, :;c­Jcdcn na.tr uw ziel, ~:deJ•:n r·.:nr l.!\\ li.:h.::w1 gij, kl.~ine burgr.:rs, \'.'icr ,·iaamsch gr.:moed _

•)pbruist tegen lii'c hcrl1aa1Je triomfën van l'oo. >dl, gij uilen, u(c nog :1.1astenlidde in uwe /.Ïel gevoelt, allen samengespannen, den kamp ingericht voor 't welzijn van het volk ; moe­di.; en mannelijk Je ,·aan omho::>g der Kristen..: Vol!:spartij l I\'iet langer zt11:hten noch twijft~-· lcn ; maar als een man opc,.::>Laan, u ing-:richt, op uw èigen, lijk de wcrl.:.lieden tieden \'an Ninovc, vrij en vrank voor uw geloor c.1 \'oor uw brood.

On:>:c m•:Jewcrking, in alles en \'oor all,'s, i:; 'l , •:•·zckcrd. llt·1,c:lt op on<;, wij lclkn op

''· 1-:l::r hor, 1.1d Je l- ïÏSI<:n·~ 'voikspat ~IJ 1<1 <'·. 11

openbare ,\~ccLing haar programma u:ldl!r ont­wi!-kl!len.

LI!\'C 't Vl)lk ",n l lc~'rsbcq.;•;n ! l.cvc Je I' ristene Vo!bpanij!

\'oor iulichting-:n en mc~dt'clinöcll ·:t:hrij­vcn naar Ninovc, h'lokkc Jlocla111l, ga1.ct der Kri:.tenc Vulkspnrtij.

V rut. k. Fil. ~T~;tu :1;, :\!loot~, (hut "oJI v••n I, 1,.1;1 .. , 1/o~tlml<i).

I 2002 I I 8 I 15

De gemeenteraadsverkiezingen van 17 november 1895 in Geraardsbergen*

lende soorten verkiezingen. In een eerste reeks werden zes raadsleden met een mandaat van vier jaar verko­zen. Die mandaten van de 'kleine helft' werden ver­nieuwd in 1899, maar dan voor een periode van acht Jaar. In een tweede reeks werden zeven raadsleden met een mandaat van acht jaar verkozen. Deze reeks of de 'grote helft' werd herkozen in 1903 en 1911. De kiesstrijd werd al vroeg op het jaar ingezet. Aan­vankelijk werden vooral nationale thema's bespeeld: de nieuwe gemeentekieswet, die de socialisten bij monde van Edward Anseele 'la loi des quatre infamies' noem­den; de Congo-politiek van Leopold 11, die in Geraards­bergen vooral bij de liberalen, bij monde van Jules Rens, aan bod kwam; en het wetsontwerp op het lager onderwijs dat voorzag in het verplicht godsdienstonder­wijs en de weigering van subsidies aan scholen die geen godsdienstlessen verstrekten( 17). De oppositie van socialisten en radicaal-liberalen beperkte zich niet tot de kamer maar lokte ook straat­betogingen uit. Bij één van deze manifestaties van de 'stemrechtbeweging' werd Arthur Vandenneucker, de uitbater van het socialistisch lokaal in Overboelare, gevangen genomen en later tot vijf maanden gevan­genisstraf veroordeeld. Ten voordele van zijn gezin werd door de socialistische beweging een benifiet­concert ingericht. In maart richtte de socialistische partij secretaris(?) J. Breckx zich schriftelijk tot volks­vertegenwoordiger Vincent Diericx met het verzoek zich te verzetten tegen de wet die 'aan den rijke vier en aan de armen ééne stem gee,.fi, het is te zeggen, dat een rijke vier maal zoveel waarde hee..ft dan een werkman·. Het antwoord luidde: 'Ik heb reden om te gelooven dat gij nooit getwijfèld hebt dat ik mij, vol­gens den wensch van de 26000 stemmen die mij naar de Kamers gezonden hebben, zal gedragen'. Com­mentaar in Vooruit: 'De heer Diericx heeft nooit in het openbaar daarover zijn kiezers geraadpleegd'. De strijd tegen de nieuwe kieswet bracht liberalen en socialisten dichter bij elkaar. De Vooruit kreeg uit Geraardsbergen volgende brief voor opname van de voorzitter van de Liberale Burgersbond: ' ... In aan­merking nemende dat dit ontwerp gericht is tegen de werkende klas en enkel voor doel hee..fi hare politieke rechten in te krimpen ..... In aanmerking nemende dat de evenredige vertegenwoordiging aan iedere gezind­heid voldoening zou geven en de hevigheid van de kiesstrijden merkelijk zou verminderen ... Verzoekt het Parlement het wetsontwerp te verwerpen'. De nieuwe wet op het lager onderwijs opende in Geraardsbergen bij de liberalen diepe wonden. Vooral bij de familie Rens lag de afschaffing in 1884 van de rijksmiddelbare school nog vers in het geheugen. Het opnieuw oprichten ervan zal bij de liberalen en later ook bij de socialisten een telkens terugkerend aandachts­punt blijven( 18). Naarmate de verkiezingsdatum naderde werden de

12002 I 181 I 16 I

programmapunten meer lokaal getint. Zo klaagde Vooruit, het propagandamiddel bij uitstek van de soci­alisten, naar aanleiding van een ongeval bij sigaren­fabrikant Hoebeke de schrijnende toestanden van de kinderarbeid aan. Ook een aantal mistoestanden in het hospitaal, het ouderlingentehuis en het wezenhuis moesten het ontgelden. De liberalen hekelden het niet toekennen van subsi­dies aan hun verenigingen maar wel aan gelijkaardige katholieke bonden en de slechte toestanden van de wegenis op de Buizemont en het Stationsplein. We kunnen ons van de indruk niet ontdoen dat de Katholieke Associatie vrij passief de verkiezingen tege­moet zag. Rekenden ze teveel op de electorale waarde van de uittredende bestuursploeg of maakte de grote onenigheid tussen burgemeester Charles De L' Arbre en zijn schepenen en raadsleden hen monddood. Alleen de christelijke werkersbond hielden regelmatig meetings in hun lokaal 'De Weerhaan' ( 19), maar deze vergaderingen konden nooit de geestdrift opwekken zoals in het socialistisch lokaal 'Café Hollandais'. Bovendien kregen de katholieke werklieden op 28 april een flinke opdoffer bij de verkiezingen voor de werkrechtersraad waar ze zowel in de chemische nijverheid (lucifers) als de voedingsnijverheid (sigaren) het totale onderspit moesten delven tegen de socialistische kandidaten.

De kandidaten Voor de gemeenteraadsverkiezingen stelden zich voor de beide reeksen twee lijsten voor. Het liberaal-soci­alistisch kartel bood zich aan onder de naam 'Demo­cratisch Verbond der vereenigde Liberalen en werklie­den' en de katholieken onder hun bekende naam van 'Katholieke Associatie'.

Demokratisch Verbond der vereenigde Liberalen en werklieden Eerste reeks * Jules (Paulus Eduardus Julius) FONTAINE (zn v Robertus Amatus en Cecilia Liottier)

x Blanche Clemence Charlotte Maria FUERISON

35 jaar o Geraardsbergen 15-02-1860 + Geraardsbergen 15-08-1944 Lessensestraat 35 Kandidaat notaris, bankier Liberaal Schepen 1896-1899 Kandidaat 1899

* Pierre (Petrus Josephus) GOSSEYE (zn v Petrus Franciscus en Marie Stephanie Pauwels)

ongehuwd 35 jaar

0 Geraardsbergen I 7-09-1860 + La Louvière 04-11-1928 Buizemontstraat, later Molenstraat Sigarenmaker, later handlanger Socialist

D g m n1 r dsverki :lngtn van '17 november 1895 in Geraard&beroen*

--------- . H 11

0

Kandidaat 1899 Kandidaat provin icraad lid I 96 Kandidaat kam r I 94 en I 9 M d tichter, v rziller V'rbro d ring in 1900

coöperatieve De

arolus) BIJL (zn v Franciscus en

K AMP~

50 jaar 56 o raard bergen 13-04- 1845

+ eraard bergen 20- 10-191 2 rbrandhot: traat

Lucifer fabrikant Liberaal

5- 1 99 emeenteraad lid 1895- 1903 99 en 1907 Voorzitter I iberale muziekmaatschappij Orpheus 1887-1889

pro inci raad lid en I 92-1 899

* Vita! (Vitali s) DE C L ERC Q (zn v Eli sius en Isabella Petro-

* i lem1 ) LIO N (zn v arolus nell a Cauwel)

-l jaar

Pr m reur ng huwd

ra

0 eraard berg n _2-1 0-1 4 7 + G raard bergen 06-0 - I 900 \red traat _I Eigenaar, bijzondere Liberaal Gemcent raad lid I 95- 1 99 Kandidaat I 99 Medekoper van Le Cerc le Libérale in 1872

* Fran (Franci cu Emericu Emilius Gis lenu ) RE NS (foto, zie p. 29) (zn v Loui Ghislain en

arie-Loui eDe Vroede) x Julie Marie Rene lde MAHI E

30 jaar " Geraard bergen 0 -02-1865 .,.. Brugge 07-10-1940

r otari ind I 90 Liberaal Burgernee te r 1896-1899 Gemeenteraad lid 1921- 1926 Pro incieraad I id 1921-1929 Kandidaat provincieraad lid I 96 Kandidaat kamer 1925 Mede tichtcr liberale mutua lite it ' De Toekom t' in 1900 Mede tichtcr liberaal yndikaat craard bergen in 1920 Vo rzitter liberale muziekmaat chapp ij Orpheu 1899- 1932 (21)

* Karcl-Ladewijk ( arolu Ludovicus) PITA L (zn v Joannc en Regi na

Vandcnherreweghe) Mari a There ia

I ,eraa rdsbergen 0 1- 9- 19 Winkelier, Jandb uwer

ia list ,cmccnlcraad lid 18 5- 1

x Mathilda Gi lena VA MUYLEM 49 jaar

0 ederboe lare 28- 12- 1 846 + Geraardsbergen I 0-02-1 936 Gaffelstraa t, later Verbrandhofstraa t Letterzetter, dru kker Sociali st Gemeenteraadslid 1895- 1903 Kandidaat 1903 Kandidaat prov incieraads lid 1894

Jan (Joannes Bapti st Co rnelis) DE FROY (zn v Ferdinandus en Theres ia Will ekens)

x Mari a DUSO G 3 7 jaar

0 Geraardsbergen 07-06- 1858 + Geraardsbergen 13-0 1- 1935 Kaa i Sociali st Werkman, herbergier Gemeenteraad lid 1895- 1903 Kandidaat 1903 Mede ti chter soc iali sti sche coöperati eve De Verbroedering in 1900

* August (A ugustus) DE LA NOIT (zn v Jean Baptist en Hortensia Van Damme)

x Ledi a Ro ali a DE BO TRIODER 37 jaar

o eraa rd bergen 23-09- 1 58 eraa rd bergen 20-08- 1934

Le en e traat, Ho pitaa lstraa t Lucifer fabrikant

iberaa l emcenteraad lid I 95- 190

Kandidaat prov incieraad lid 1900

x xx Marie Virgcnie

56 jaar 0 eraa rd bergen 0 -06- 1 9 I craard ·bergen 26- 1 0- 1 Vr de traa t 9

mu n ntonia a per)

12002 I I I I 17

De gemeenteraad5verkiezingen van 17 november '1895 in Geraardç,bergen*

Sigarenfabrikant Liberaal Gemeenteraadslid 1895-1898( +)

* Finnin (Finninus Augustus Paulinus) VANDEREECKEN (zn v Augustus en Dorothea

D'Asseleer) ongehuwd

49 jaar 0 Geraardsbergen 1 7-02-1 846 +Geraardsbergen 27-02-1911 Oudenaardsestraat 6 Eigenaar, brouwer Liberaal Gemeenteraadslid 1895-1903 Kandidaat 1881 Medekoper van Le Cercle Libérale in 1872

* Nestor (François Charles Nestor) VAN HEGHE (zn v Char­les Fréderic en Zoé Hubertine

Zélie Lelubre) ongehuwd

28 jaar o Ophasselt 28-1 0-1867 + Geraardsbergen 11-08-1920 Kaai, later Wijngaardstraat 23 Geneesheer Gemeenteraadslid 1895-1903 Kandidaat 1903, 1907 Voorzitter ( 1894) en erevoorzitter (1906) Liberale Jonge Wacht

Katholieke Associatie Eerste reeks

*Alexander BRUYNEEL (zn v Philippus en Maria Francisca Stevens)

x Hortensia VAN ACHTER 80 jaar

0 Geraardsbergen 21-02-1815 + Geraardsbergen 08-12-1899 Begijnhofstraat Handelaar, particulier, schepen Katholiek Schepen 1886-1895 Gemeenteraadslid 1852-1854 en 1870-1885 Kandidaat 1854 Lid van 'La société dite Cercle Catholique La Concorde' 1870(22)

* Arthur (Gislenus) DELBAUVE (zn v Constantinus en Sophia Vanden Driessche)

x Marie Yalerie Palmire V ANDERMIJNSBRUGGE 27 jaar

o Geraardsbergen 20-0 1-1868 + Geraardsbergen 26-05-1936 Nieuwstraat 47 Kleermaker, handelaar Katholiek

* François (Joannes Franciscus) DE LESTRE (zn v Philippus en Maria Francisca De

L' Arbre) x Charlotte DE BLOCK

62 jaar 0 Geraardsbergen 28-01-1833 +(verhuist in 190 I naar Ixelles)

I 2002 I I 8 1 I 18

Lessensestraat Beeldhouwer, grondeigenaar Katholiek Gemeenteraadslid 1882-1895

* Yincent (Marie Hubert) DIERICX (zn v Louis Hubert en Maria Josepha Ceuterick)

x Sidonia Romana VAN BRANTHEGEM 33 jaar

o Geraardsbergen 11-1 0-1862 +Geraardsbergen 05-08-1947 Yredestraat, later Oudenaardsestraat 24 Brouwer, later rentenier Katholiek Gemeenteraadslid 1891-1895 en 1900-1921 Volksvertegenwoordiger 1894-1898 Voorzitter katholieke ziekenkas Hulp en Onderstand 1891-1904 Voorzitter bouwmaatschappij De Heerd 1893 Voorzitter 'Katholieke Kring De Eendracht VZW' 1922 Stichter en voorzitter Rode Kruis Geraardsbergen 1913(23)

* GustaafVAN DAMME (verhuist voor 1900) Penitentenstraat Beeldhouwer Katholiek

* YictorVANDERSNICKT (zn v Joannes Gislenus enAdriana Francisca De Vos)

x Sylvie MEULEMAN 55 jaar

o Geraardsbergen 1 9-1 0-1840 (verhuist in 1906 naar Schaarbeek) Denderstraat 35 Brouwer Katholiek Gemeenteraadslid 1885-1895 Lid Cercle Catholique La Concorde 1870

Tweede reeks * François (Franciscus Carolus) BAlSIER (zn v Felix Adol­phus en Sophia Willems)

x Stephania DE SMET xx Marie Julie Lima VAN CAENEGHEM

32 jaar 0 Geraardsbergen 16-02-1 863

t- Geraardsbergen 25-11-1919 Markt. later Nieuwstraat 2 Winkelier Katholiek Gemeenteraadslid 1912-1919( +)

* Edmond (Pierre Egide Ghislain) BROCORENS (zn v Egide en Anna Maria Carolina

Janssens) x Marie Josephine Ghislaine DE BRABANTER

51 jaar 0 Geraardsbergen 29-07-1844 + Geraardsbergen 26-0 1-1920 Vredestraat 58 Geneesheer Katholiek Gemeenteraadslid 1888-1895

* Cyrille COSIJNS (zn v Gregorius en Amclia Dierickx) x Madeleine GOEPFERT

C'le IJC:mc:c:n1eraad~vcrkie:ingen van 17 nove.mber 1895 in GeraardE>bergen""

\\ 1\lariu l'lll'I'I.'SÜI SAI·:RFNS '" llnrl1.'1lSÜI \'t\N I>FN HER( i! IE

.~:-:jaar ,. (l~.'n.utn.ishet-gen .::!J-11-1 ~57 . (i~,•ntardsbe~"gen .::!4-12-1427 \ àhn.mdhotstraat S~o:hnenmaker

Katholiek

• Prosper DE Cl.l PPELE (zn v Pieter Jan en Johanna

Catherina lk Clippd) x Cekstina Theresia Joanna BAUWENS

52 .J•tar ,. (ienmrdsbergen 02-06-1 ~43

T Geraardsbergen 30-05-1935 Colkgestraat 24 Grondeigenaar, schepen Katholiek Bu~"gemeester I HX(1 (geweigerd) Schepen I HR4-1 H95 en 1900-1921 Gemeenteraadslid 1872-1884 Pro\'incieraadslid 1882-192 I Lid Cercle Catholique La Concorde 1870 en daarop volgend onder\'oorzitter Katholieke Kring De Eendracht VZW 1922 Lid kerktàbriek St.-Bartholomeus I R88, voorzitter 1904-1935 \lajoor-be\'elhebber 1899-1907(24)

burgerwacht 1887-1895 en

* Karel (Charles) (Carolus-Maria-Philippus ) DE L':\RBRE (zn \ Franciscus en Rosalia

Vrancx) x Eugenia Barbara DE TURCK

58 jaar : Geraardsbergen 23-02-183 7 - Overboelare 03-07-1904 Kaai Bankier, burgemeester Katholiek Burgemeester 1886-1895 Schepen 1884-1886 Gemeenteraadslid 1870-1884 Provincieraadslid 1876-1881

* Karel (Charles) (Carolus Symphorianus Maria) 1>'110:\T (zn v Emmanuel en \1aria

Vandercasseyen) x Maria Luduvica KINA

58 jaar 0 Geraardsbergen 15-02-1 83 7 + Geraardsbergen 06-08-1907 Brugstraat Sigarenfabrikant Gemeenteraadslid 1872-1 895

• Désiré (f-ranciscus Désiré) PIEI{AERT (zn v Joannes en Catherina Bijl)

65 jaar

x Clothilda VAN DEN DOOREN xx Camilla VAN DJ:N DOORI:N

·. Geraardsbergen 02-11-1 830 · ( ieraardsbergen 12-0 1-190 I Vredestraat ( irondeigcnaar, voorheen apotheker Katholiek ( iemcenteraadslid 187(,-1 895

Yt.:rgelijkcn wt.: bt.:idc lijsten even met elkaar. Ik Katholieke Associatie trad aan met negen uittrc­c.knde mandatarissen: de burgemeester, de twee sche­pent.:n en zes raadsleden. De meeste van hen hadden er reeds een lange bestuursperiode opzitten. Burge­meester Karel De L' Arbre zetelde al 26 jaar in de gemct.:nteraad, waarvan 3 jaar schepen en tien jaar burgemeester; daarnaast was hij ook nog eens zes pro­vincicraadslid geweest. Schepen Alexander Bruyneel was al 27 jaar raadslid, waarvan tien jaar schepen en zijn collega schepen Prosper De Clippele was 24 jaar raadslid, waarvan 21 jaar als schepen. Deze laatste zal na 1900 nogmaals 21 jaar schepen worden en zal daarnaast 40 jaar in de provincieraad zetelen. Ook de andere uittredende mandatarissen hadden reeds een behoorlijke bestuurservaring: Karel D'Hont, 24 jaar; Désiré Pieraert, 20 jaar; François De Lestré, 14 jaar; Victor Van der Snickt, 11 jaar, Edmond Brocorens, 8 jaar en het pas verkozen kamerlid Vincent Diericx, 5 jaar. Slechts vier katholieke kandidaten waren neo­fiet. De gemiddelde leeftijd van de katholieke lijst bedroeg 51 jaar, hetgeen vrij hoog was maar te begrijpen omdat er zoveel uittredende mandatarissen werden opgenomen op de lijst. De oudste onder hen, schepen Bruyneel, was trouwens 80 jaar. Inzake beroepsstructuur stellen we vast dat er drie industriëlen op de lijst stonden, twee zelfstandige beroepen, twee handelaren, twee arbeiders en vier renteniers. Negen kandidaten woonden in de boven­stad en slechts vier in de benedenstad.

Alle kandidaten van de liberaal-socialistische kartel­lijst waren nieuwelingen. De gemiddelde leeftijd was dan ook tien jonger, 41 jaar. Bij de liberalen waren vijf kandidaten industriëlen, drie hadden een zelfstan­dig beroep en één was rentenier. De socialisten waren vertegenwoordigd door drie arbeiders en één landbou­wer-winkelier. Zes kandidaten woonden in de boven­stad en zeven in de benedenstad. De kandidaten van de kartellijst waren dus jonger dan de katholieken, vcrtegenwoordigden beter de sociale geledingen van de bevolking en woonden beter over de stad verspreid. Daarentegen konden de katholie­ken rekenen op meer bestuurlijke en politieke erva­nng.

llitslag van de stemming(25)

Aantal inwoners: I 0690 Stemgerechtigden: 1930 (I X% van de bevolking)

waarvan 1354 met I stem: 231 met 2 stemmen: I 07 met 3 stemmen: 23X met 4 stemmen: Totuul:

1354 stemmen 462 stemmen 321 stemmen 952 stemmen 30H9 stemmen

12002 I I x I I t)

De gemeenreraa&;verkiezingen van 17 november 1895 in Geraardsbergen*

Eerste reeks ( einde mandaat 1 januari 1900) Aantal stembrieven: 2979 Ongeldig ofblanco: 81 Geldig: 2898 Volstrekte meerderheid: 1450

Lijst 1 behaalt 1499 lijststemmen of 54,3% Lijst 2 behaalt 1260 lijststemmen of 45,7% Er zijn 139 bonte stemmen

Lijst I: Democratisch verbond der verenigde liberalen en werklieden Jules Fontaine Pierre Gosseye Louis Hooghuys Gustaaf Lion Frans Rens Karel-Lodewijk Spitaels

1569 stemmen I 506 stemmen 1524 stemmen I 531 stemmen I 541 stemmen 15 12 stemmen

Lijst 2: Katholieke Associatie Alexander Bruyneel 1336 stemmen Arthur Delbauve 1280 stemmen François De Lestré 1323 stemmen Vincent Diericx 1358 stemmen GustaafVan Damme 1285 stemmen Victor Van der Snickt 13 I I stemmen

Verkozen: alle kandidaten van lijst I.

Tweede reeks (einde mandaat I januari 1904) Aantal stembrieven: 2979 Ongeldig ofblanco: 59 Geldig: 2920 Volstrekte meerderheid: I 461

Lijst I behaalt 1548 lijststemmen of 55,6 % Lijst 2 behaalt 1235 lijststemmen of 44,4% Er zijn 167 bonte stemmen

Lijst I: Democratisch werklieden Louis Bijl Vita! De Clercq Jan De Froy August De Lawwit Felix De Moor Firmin Vandereecken Nestor Van Heghe

verbond der verenigde liberalen en

I 566 stemmen I 524 stemmen 1521 stemmen 1546 stemmen 1554 stemmen 1563 stemmen 1543 stemmen

Lijst 2: Katholieke Associatie François Baisier 1304 stemmen Edmond Brocoorens 1321 stemmen Cyrille Cosijns 1284 stemmen Prosper De Clippele 1307 stemmen Karel De L' Arbre 1322 stemmen Karel D'Hont

Désiré Pieraert 1306 stemmen 1295 stemmen

Verkozen: alle kandidaten van lijst I.

Zoals bij elke verkiezing juichten de winnaars en zwegen de verliezers. Vooruit kapittelde 'De liberaal­socialistische lijst zegeviert. Na 25 jaren meester­schap zijn de dompers hier voor altijd weggevaagd'.

I 2002 I I 8 I 20

La Flandre Libérale hield het iets koeler ' Les lihé­raux u nis aux socialistes I 'emportent. Les catholiques sant renversés'.

De nieuwe gemeenteraad kwam voor het eerst samen op 23 december 1895. Jules Fontaine en Louis Hoog­huys werden toen tot schepen verkozen. Frans Rens werd voorgedragen voor burgemeester.

Samenstelling van de gemeenteraad op 23 december 1895 Burgemeester: Frans Rens (KB 22 februari 1896, eed op 6 maart 1896) Schepenen: Jules Fontaine (waarnemend burgemees­ter tot 6 maart 1896) en Louis Hooghuys Leden: Louis Bijl, Finnin Vandereecken, Felix De Moor, August De Launoit, NestorVan Heghe, Gustaaf Lion, Vita! De Clercq, Jan De Froy, Karel-Lodewijk Spitaels en Pieter Gosseye.

Het liberaal-socialistisch experiment was geen lang leven beschoren. Bij de verkiezingen van 1899 verloren ze opnieuw de volstrekte meerderheid. Enerzijds moesten ze het onderspit delven voor de verkiezing van de kleine helft ( 6 kandidaten), anderzijds veroverde Vincent Diericx de zetel van Felix De Moor die overleden was en tot de grote helft behoorde(26).

Samenstelling van de gemeenteraad op 9 januari 1900 Burgemeester: Adrien Flamant (KB 29 december 1899) Schepenen: Prosper De Clippeleen Betwit Van Trim­pont Leden: Louis Bijl, Firmin Vandereecken,, August De Launoit, Nestor Van Heghe, Vita! De Clercq, Jan De Froy, Vincent Diericx, Emiel Vanderschueren, Alfred De Vos en Paul Pieraeti.

Na de verkiezingen van 1903 verdwijnen alle liberalen en socialisten uit de gemeenteraad . Het zal duren tot I 921 eer ze er terugkeren.

Noten * Cfr. voordracht door Freddy DECHOU tijdens het "4'tc Geschied­kundig Treffen" van de Geschied- en Heemkundige Kring Gerar­dimontium op zondag 18 november 200 I ter gelegenheid van de eerste lustrumviering van de vereniging.

I. DE CHOU Freddy, Gemeenteraadsverkiezingen en geko=enen in Geraards·hergen. deel I: de periode mn het c!jllSkiesrecht 1830-1893, (in voorbereiding). 2. DE HERDT R., DE GRAEVE B., Kinderarbeid /800-1914, Museum voor industriële archeologie en textiel Gent. 1981, p. 8-12;

D~ g~rn~~nfer.aads.verkie:ingM van '17 november 1895 in Geraardfbergen"" -,

(lil )N DF I{[) J,llond,•nU'''~~' eh ris ft •li/Át' \'akht'll't',~ing 1886-1986, :\.C.V. i.s.m. K:\DOC-l.~.·un·n. Brussel. lllXh, p. lll-25; D'IIAFSF l{dntlltd, />,• dat'llsi.,·tischt• bt'll't'ging, - Ducnsmus~:um ~.·n :\n:hid' van de \'luums~: Slll.'Ïalc strijd. Aulst. 19X I, (tenlt)t)nstdling~atalogus), p. 9-17; DE l ï ll )LJ Frcddv. I <m het spimlt'll'it'l, het \'111/r en de sigaren,

- Tijdsd1ritl \lltU' .ltll.'risme in Otlst-Vlaanderen. jg .39, spcciak uitl!:t\'t' Ik lknden:mk Stcdt.•n, lt>90, p.26-36. -'· ~ liO()FI{OID St0phanc. SURDIACOURT Dirt:k, /.udlásh,·dri/l't'fl /t' Cit•racmMJet~l'll, Stedelijk~: Cultur~:k Raad ( ier.wrJsbergen. 19X3; JAl'\SEN Ad. ROBBEN Danny. De stekfesmamu!n - 90 jaar lucili:rsindustrit• in .Yino\'t', \'.V. V.-N inovc, 199X; HORRF\IANS Etienne. c.a., Tabaksgenot en sigarenglorie, Ger.wrdsbergcn. lt>X7: GODFROID Stéphane, t\lióekinstmmentenhollll' te Gt•raan.L,·hergen \'all de 15·~· t.>t'/111' tot heden, Stedelijke Culturele Raad Gcmardsbergcn. 19X6: COPPENS \larguerite, Geraanl\'!Jet~se Chanti/~1·kant, Rotaryclub ~inovc-Ger.1ardsbt:rgen. Geraardsbergen. 19X4. -t \'.-\N l\lELKEBEKE Dirk. St'i=venarheid in het arrondissement Aalst /890-191-1. Katholieke Universiteit Leuven, (onuitgegeven licentiaatsvcrhandcling). 1977, p. 4X-50. Aantal seizot:narbciders en percentagt: t.o.v. de totale bevolking van de gemeente in I ~99: Viane 200- 12. 7%; Smeerebbe-Yloerzegem 50- I 0,6%; Zarlardinge I 00- 6%; Ophassclt 75 - 5,4%; Idegem 50 - 4,4° o; Grimminge 25 - 4,4%; Moerbeke 35 - 2,5%; Schen­delbcke 25 - 2%; Zandbergen 25 - I ,6%; Overboelare 30- I ,3%; Goeferdinge 10- IJ%; Nederboelare 5- 0,9%; Nieuwenhove 5-O.I)Oo; Onkerzele 10- 0.5%; Waarbeke 0- 0%; Geraardsbergen 0

-OOo. 5. VANDORMAEL Hennan. Wij =ijn de jàssemannen, anders niks !, De Mijnwerker Y.Z. W.. Galmaarden. 1991. 6. LUYKX Theo, Politieke geschiedenis van België 1- van 1789 tot 1944. Elscvier. Amsterdam-Antwerpen, 1977; WITTE Els. CRAEYBECKX Jan, Politieke geschiedenis van België sindç 1830, Standaard Wetenschappelijke Uitgeverij, Antwerpen. I 981 . 7. LIEBAUT Hilaire, De Evolutie der politieke partijen in het arrondissement Aalst 1830-1893, Rijksuniversiteit Gent. (onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1963; DE WINTER Karine, Politieke Strijd en Instabiliteit in het arrondissement Aalst 1830-/940, Rijksuniversiteit Gent, (onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1983; VA~ DE YELDE Luc, Bijdrage tot de geschiedenis der . socialistische arbeidersbeweging afdeling Aalst /870-1914, Vrije Universiteit Brussel, (onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1978; VAN ISACKER Karel, Mijn land in de kering, deel 1: Een ouderwetse wereld I }f30-1914, Antwerpen. 1978; DAENS Pieter, Priester Daens, heruitgave door Pieter Daens N.V., Keerbergen. 1979; DE \1AYER Jan. Op zoek naar de wortels van de christelijke arbeidersbeweging De Antisocialistische Werkliedenhond van Gent voor 1914, in Vr){)r Kerk en Werk, KADOC Jaarbock 1986; DE ('I JOU Freddy, /Je rode burcht - 50 jaar socialistische ~/rijd en verkiezingen in Geraard~hergen I }f94-1944 - /Jee/ I: /Je parlementaire verkiezingen in het arrondissement Aalst l}f94-1919, in Voor Allen, llJlJO, ( 1-18); RUIZ Abraham, Geraard .. bergen op de drempel l'an de 20'''' eeuw /Je opkom.'>/ van het .'iodalisme, llJ76;

RUIZ Abraham, Geraardsbergen ... en de ontvoogdingsstrijd van de werkende-klasse. 1981; YANI>f:R HEKEN Roger, 1/etlihera/isme te Geraard .. hergen, in In de Schaduw van de Kring I X72-/997, Y.Z. W. Liberaal ( icbouw, Cieraardsbergen, 1997, p. 23-32. X. 1'. V., Kamerverkiezingen 1894, dossier A45, h111ds Parlementsverkiezingen, Algemeen Rijksarchief Brussel; \1C JINL W., /Je /Jdgi.vche Verkiezing\'IIÎI.'>Iug,'n ti/.Hell I X4 7 e11 19/4, Brussel, 1914, p. 94-95.

9. LIEBAUT lliluire, Repertori11m van de pers in het armndissemenl Aalst 1~40-/914, - Bijdragen interuniversitair centrum voor hedendaagse geschiedenis, 1967. I 0. DAENS Pi eter, Priester /Juens, o.c., p. 12 en 33. 11. Diverse nummers van het jaar I H94 in de dagbladen Vooruit, AMSAB, Gent; La Flandre Libéralc, Liberaal Archief , Gent; Bien Public, bibliotheek universiteit Gent. 12. P.Y., o.c., dossier A60. 13. LEIIOUCQ Nicole, VALCKE Tony, De fonteinen van de Orat!feherg. Politiek-institutionele geschiedenis van de provincie Oost- Vlaanderen. Deel I, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 1993, p. 222-229. 14. DE RO Jacques, Analyse van een belangrijke .financiële en politieke familieclan: De Spitaels van Geraard5bergen

Machtsverwerving en -verlies, Rijksuniversiteit Gent, licentiaatsverhandeling, 1977; LIEBAUT llilaire, De gezagscancentra/ie in het Arrondissement

Aalst tijdens de /9'1" eeuw, - Handelingen van de Maatschappij

voor Geschiedenis en Oudheidkunde, Gent, 1968; DE CliO U Freddy, Gemeenteraadsverkiezingen en gekozenen in Geraard,·bergen, o.c .. 15. P.V., Provincieraadsverkiezingen, dossir 6150, Fonds Provinciaal Archief Oost-Vlaanderen, Rijksarchief Beveren­Waas. 16. LUYKX Theo, Politieke geschiedenis van België, .. o.c., p. 213-214; WITTE Els, CRAEYBECKX Jan, Politieke geschiedenis van België, ... o.c., p 129. 17. Voor het socialistisch standpunt zie vooral Vooruit, jg. 1895, voor het liberaal standpunt La Flandre Libérale jg. 1895 en voor het katholieke standpunt Het Volk (universiteits-bibliotheek Gent) en Bien Public, jg. 1895. 18. DE CHOU Freddy, e.a., Het rijksmidde/baar onderwijs 1882-1884, in Honderdjaar officieel onderwijs in Geraardsbergen 1880-1980. Van gemeentelijk tot rijksonderwijs, 1980, p. 46-63: RENS Jean-Louis en RENS Laurent. In de geest van de Kring, in In de schaduw van de Kring, ... o.c., p. 36-37. 19. VOORUIT 1895, mogelijk is deze naam van het lokaal een spotnaam die in socialistische kringen werd gebruikt. Ook de naam DOMPERS voor de katholieken was zo'n spotnaam. 20. WALRAET Lucien. 90 jaar coöperatieve werking in Geraardçhergen en Ninove, Gei1/ustreerde geschiedenis van de Socialistische Coöperatieve De Verbroedering' 1900-1990, Geraardsbergen, I 991, p. 11. 21. VANDER BEKEN Roger, Hetliberalisme te Geraardsbergen . ... o.c., p. 28. 22. VAN TRIMPONT Marc, Tém Cercle Catholique La Conc01·de (/~70) tot Katholieke Kring De Eendracht (1922), - De Heemschutter 1995 ( 139), p. 11-16. 23. I MBO Gas ton, Vincent Dieric:~: 1862-194 7,- De Heemschutter 1994 ( 124 ), p. 5-H, ( 125 ), p. 5-H, ( 126 ), p. 5-8; VAN TRIMPONT Marc. Nakaarten over Vincelll Diericx, - De lleemschutter, 1997 ( 149), p. 11-14. 24. VAN TRIMPONT Marc. Pro.\per De Clippeleen Benoit f-'cm Trimpont. schepenen \'an Geraard,·hergen, - De Heemschutter, 1993 ( 117), p.l6. VAN TRIMPONT Marc, De Geraardsbergse 'Garde Cil·ique 'l?{ Burgerwacht ( 1795-1920), Geraardsbergen, 1997, p.l 03,161. 25. P. V., Gemeenteraadsverkiezingen I H95, dossier 2/715X/24, Fonds Provinciaal ArchiefOost-Vlaanderen, Rijksarchief Beveren­Waas. 26. J>. V., < icmeenteraadsverkiczingen I X99, dossier 2/7696/9, ... o.c ..

I 2002 I I x I 2 I