Keuzevrijheid - deMens.nu · ¬ Over keuze, vrijheid en geluk ... vergelijking met de tijd toen...

uvvIS

SN 0

774-

1359

• A

fgift

ekan

toor

Bru

ssel

X

Vera

ntw

oord

elijk

e ui

tgev

er: S

onja

Egg

eric

kx

Vers

chijn

t tw

eem

aand

elijk

s

2011

- 2

8ste

jaar

gang

nr.

6

uvv

Keuzevrijheid

Van de redactie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

Dossier: Keuzevrijheid¬ Oude en nieuwe vrijheid - Mark Elchardus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

¬ Over keuze, vrijheid en geluk - Arne Roets . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

¬ Wat hersenwetenschap ons (niet) leert over keuzevrijheid, vrije wil en verantwoordelijkheid - Jan Verplaetse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

¬ Keuzes bepalen je levenspad: 4 getuigenissen - Veerle Cannoot, Liza Janssens, Sonny Van de Steene en Julie Van Garsse . . . . . . . . . . . .15

¬ Kiezen, hoe doe je dat? Boekbespreking De kunst van het kiezen - Franky Bussche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

UVV belichtPrikbord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

¬ Scheidingsritueel.be . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

¬ Isabelle Stengers bekleedt Leerstoel Willy Calewaert. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

¬ Gezocht! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

Varia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

¬ In Memoriam Philippe Grollet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

¬ Persbericht ‘Vandaag opnieuw asielzoekers op straat, ook kinderen’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

¬ Persbericht ‘Waakzaamheidscomité voor de Democratie’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

¬ “Eindelijk heb ik jullie gevonden!” - Maarten Peeraer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

¬ Festival van de Vrijheid - Didier De Swert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

¬ Supportief dagcentrum Topaz opent vijf dagen per week - Julie Van Garsse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

Vrijwilligers van bij ons - Sonny Van de Steene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Een consulent vertelt…¬ Voelsprieten in het veld - Peter Egberghs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

Uitsmijters¬ Een universiteit vol ambitie - Sonny Van de Steene. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36

¬ Erasmus uit vrije wil: concertdata VUB-orkest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

¬ Vrijzinnigheid: de mens als maat van de dingen. Boekbespreking Het verdorven genootschap - Photis Schurmans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

Internationaal¬ Vrede is meer dan het zwijgen van wapens alleen - Jakobus Monteyne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Vrij-On-Zinnig - Veerle Cannoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Kruiswoordraadsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

Jongeren en cultuur¬ Haal de kunstenaar in je boven in het MAS - Julie Van Garsse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Zenithbeurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

Info Vrije Universiteit Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

huisvandeMens in je buurt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

HOOFDREDACTIEAnne-France KetelaerMarina Van Haeren

REDACTIEMEDEWERKERSOlivier BeysFranky BusscheVeerle CannootLiza JanssensSonny Van de SteeneSarah Van GaensJulie Van Garsse

COÖRDINATORSonny Van de Steene

LAY-OUTGrafiekGroep

UVV-infoWORDT GRATIS VERSPREID BINNEN DE VRIJZINNIGE GEMEENSCHAP.DE REDACTIE VAN UVV-INFO IS NIET VERANTWOORDELIJK VOORDE INHOUD VAN DE DOOR DERDEN GELEVERDE ARTIKELS.ONDER AUSPICIËN VAN DE UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN VZW

Federaal Secretariaat

Brand Whitlocklaan 87

1200 Sint-Lambrechts-Woluwe

T 02 | 735 81 92

F 02 | 735 81 66

[email protected]

www.deMens.nu

CONFORM DE WET TOT BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER TENOPZICHTE VAN DE VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS (8 DECEMBER 1992)DELEN WIJ U MEE DAT EEN AANTAL VAN UW PERSOONSGEGEVENS OPGENOMENWORDEN IN ONS ADRESSENBESTAND.DEMENS.NU ZAL, ALS HOUDER VAN DIT BESTAND, UW GEGEVENS VERWERKEN IN HET KADERVAN VOLGEND DOELEIND: VERSPREIDEN VAN PUBLICATIES EN INTERNE COMMUNICATIE.

OP SCHRIFTELIJK VERZOEK, GERICHT AAN MEVROUW MARINA VAN HAEREN,SECRETARIS-GENERAAL, BRAND WHITLOCKLAAN 87 TE 1200 SINT-LAM BRECHTS -WOLUWE, KAN U EEN OVERZICHT KRIJGEN VAN DE DOOR DEMENS.NU OVER U OPGE-SLAGEN PERSOONSGEGEVENS. ONJUISTE GEGEVENS VERBETEREN WIJ OP UW VERZOEK.

REACTIES OP DIT NUMMER KAN U STEEDS DOORMAILEN NAAR [email protected],DEZE WORDEN, NA OVERLEG EN GOEDKEURING DOOR DE KERNREDACTIE,GEPLAATST OP DE WEBSITE BIJ DE RUBRIEK REACTIES VAN DE DESBETREFFENDEUVV-INFO OF VERSCHIJNEN IN DE VOLGENDE UVV-INFO.

I N h o u d P A G I N A

Lid van de Unie

van de Uitgevers van

de Periodieke Pers

Va n d e Re d a c t i e

UVV-Info | 28ste jaargang nr. 6

November - December 2011

Verschijnt tweemaandelijks

Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx

DE TIJD VAN DE GROTE VERHALEN LIGT ACHTER ONS. WILT DAT ZEG-

GEN DAT WIJ – EN MET ONS DE MEESTE WESTERLINGEN - WEGZAKKEN

IN EEN POSTMODERNE WINTERSLAAP? HELEMAAL NIET. WE HEBBEN

DE GROTE VERHALEN ENKEL VERVANGEN DOOR IETS WAT ONS VEEL

DIERBAARDER IS DAN EENDER WELK DOGMA OF BOEK: DE MOGELIJK-

HEID OM ONS EIGEN VERHAAL TE SCHRIJVEN. GROOT OF KLEIN, MAAKT

NIET UIT. “DON’T FUCKING TELL ME WHAT TO DO”, ZINGT DE ZWEEDSE

POPZANGERES ROBYN EN DIE LEUZE WORDT NIET ALLEEN DOOR REBEL-

SE PUBERS MEEGEKEELD. KEUZEVRIJHEID IS EEN WESTERSE VERWOR-

VENHEID BIJ UITSTEK, DE INDIVIDUELE VRIJHEID PAR EXCELLENCE.

ONAANTASTBAAR. NIEMAND MOET ONS ZEGGEN WAT WE MOETEN

ETEN EN HOE WE ONS MOETEN KLEDEN. WE KIEZEN ZELF EEN PART-

NER - OF JUIST NIET - EN BESLISSEN ZELF OF WE AL DAN NIET IN HET

HUWELIJKSBOOTJE STAPPEN. KINDEREN? LATEN SOMMIGEN AFHANGEN

VAN DE CARRIÈRE. DIE WE UITERAARD OOK ZELF BEPALEN.

IN DIT NUMMER VAN UVV-INFO BELICHTEN WE DEZE KEUZEVRIJHEID.

HOE WE IN HET WESTEN LANGZAAMAAN, IN GOLVEN, GEËVOLUEERD

ZIJN NAAR KIEZENDE BURGERS. DOOR HET VERWERVEN VAN FORMELE

VRIJHEDEN, GEVOLGD DOOR POLITIEK KIESRECHT EN TEN SLOTTE DOOR

SOCIALE RECHTEN TE VEROVEREN. MET DE EXPLOSIE VAN DE CON-

SUMPTIEMAATSCHAPPIJ ALS ABSOLUTE STROOMVERSNELLER. WE KIE-

ZEN NIET ALLEEN MEER TUSSEN PRINCIPES EN OVERTUIGINGEN, MAAR

OOK TUSSEN TWINTIG SOORTEN CHOCOLADE EN ZESTIG SOORTEN BIER.

TUSSEN BOOTCUT EN SKINNY JEANS, TUSSEN REIZEN NAAR DE

ALGARVE OF CURAÇAO. KIEZEN WORDT MEER DAN OOIT VERLIEZEN –

ZEKER DAT DE STRAIGHT LEG JEANS NIET BETER BIJ JE PAST? – EN HET

WORDT MEER DAN OOIT EEN OPGAVE. VIND MAAR EENS DE BESTE

CHOCO TUSSEN ZEVEN QUASI IDENTIEKE POTTEN IN DE SUPERMARKT.

TWEE VERSCHILLENDE OPTIES ZOUDEN AL EEN PAK MINDER STRESS

OPLEVEREN.

IS KEUZEVRIJHEID TROUWENS UITEINDELIJK NIET MEER DAN EEN ILLU-

SIE? IN WELKE MATE KIEZEN WE IMMERS ONGEBONDEN EN DOOR-

DACHT? WORDEN WE NIET GESTUURD DOOR ONBEWUSTE PROCESSEN,

LIGGEN ONZE ZOGEZEGDE VRIJE HANDELINGEN NIET REEDS OP VOOR-

HAND VAST? MARKETINGEXPERTS WETEN STEEDS BETER HOE ZE CON-

SUMENTEN OM HUN VINGERS WINDEN EN STUREN HUN GEDRAG. EN

DIT GAAT DAN ENKEL OVER JEANS EN CHOCO. WAT ALS JE EEN BESLIS-

SING MOET NEMEN DIE DE REST VAN JE LEVEN ZAL BEPALEN?

WANNEER JOUW KEUZE OOK IMPACT HEEFT OP ANDEREN? KAN JE DAN

WEL SPREKEN OVER KEUZEVRIJHEID? MOEILIJKE VRAGEN. AAN U DE

KEUZE OM ER MEER OVER TE LEZEN. OF NIET.

JULIE VAN GARSSE

Do

ssie

r

De aanloopUiteraard zijn de keuzemogelijkhedentoegenomen. Spectaculair zelfs en opvele vlakken en op veel verschillendemanieren. De denkers van de verlich-ting deden hun best om ons te bevrij-den van de beperkingen van traditie engeloof. Eens gelanceerd waren we nietmeer te stuiten en zetten meteen ookideologie en alle grote verhalen bij hethuisvuil. De rechten die ons toelaten tekiezen, werden geleidelijk -in golven-opgebouwd. De Britse socioloog T.H.Marshall heeft daarover in 1949 eenboeiende reeks radiocauserieën gehou-den, die in 1950 als boek zijn versche-nen en uitgroeiden tot een klassieker.Langzaamaan zijn we kiezende burgersgeworden, eerst door het verwervenvan formele vrijheiden, dan door hetverwerven van politiek kiesrecht en tenslotte door sociale rechten te verove-ren. Die zo belangrijke sociale rechtenzonder dewelke andere rechten nogalloos en zelfs een beetje lachwekkendblijven. De Franse schrijver AnatoleFrance heeft de beperking van formelerechten die niet worden ondersteunddoor sociale rechten en door een grotemate van gelijkheid, onnavolgbaarbelicht “(…) la loi, dans sa majestueuseégalité interdit a tous, aux richescomme aux pauvres de dormir sous lesponts, de coucher dans la rue et de

Oude en nieuwe vrijheid

prof. dr. Mark Elchardus

Vrije Universiteit Brussel

NOVEMBER - DECEMBER 2011 5

‘‘’’

Kiezen lijkt de essentie

van vrijheid, raakt de kern

van ons wezen, is een recht

waarvoor we ons leven

willen geven.

MARK ELCHARDUS

WATT TE KIEZEN?

6 NOVEMBER - DECEMBER 2011

voler du pain.” Zelfs sociale rechtenvolstaan niet om zinvol te kunnen kie-zen, daarvoor zijn ook informatie enkennis en dus onderwijs nodig.Marshall besteedde daar nog weinigaandacht aan, de grote onderwijsex-pansie moest nog komen. Inmiddelshebben we ook die achter de rug. Invergelijking met de tijd toen Marshallzijn luisteraars, rustig en op het ritmevan een radiocauserie over de langza-me en moeizame groei van het moder-ne burgerschap onderhield, zijn we ooknog immens veel rijker geworden. Deeconomische groei, die in de naoorlog-se periode sterk afhankelijk was van deconsumptiemaatschappij, heeft dekeuzemogelijkheden enorm verbreed.

Our way of lifeDe consumptiemaatschappij heeft hetkiezen aangezwengeld, niet zoals deverlichting en het burgerschap, via deroyale weg van rechten en principes,maar via het meer bescheiden, alle-daagse pad van het kiezen tussen twaalfsoorten yoghurt, twintig soorten kaas,dertig soorten groenten, vijftig soortenbier, honderd soorten wijn… Kiezen, kie-zen en nog eens kiezen, terwijl we onskarretje langs de rekken van de groot-distributeur stuwen. Het lijken handelin-gen die iedereen meteen en spontaanonder de knie heeft: door de handels-straat kuieren, in grootwarenhuizen enshopping malls rondhangen, goestingkrijgen, begeren en kiezen. Zoals allesmoest echter ook dat worden aange-leerd. Emily Fogg Mead (moeder van demeer bekende Margaret Mead) was eentheoreticus van de marketing, die al in1901 een cruciaal principe van die disci-pline neerlegde en daarmee een grootvormingsproject, waarschijnlijk hetgrootste van de 20ste eeuw, mee vormgaf: “Wij moeten ons niet bezighoudenmet de vraag of mensen kunnen beta-len, maar met hun bekwaamheid om tebegeren en te kiezen…” Zo gezegd zogedaan, marketing en reclame legdenzich daarop toe en na de TweedeWereldoorlog en de beslissende jarenvijftig waren we er klaar voor. In eentijdschrift dat zich specialiseerde in deproblematiek van de kleinhandel, publi-ceerde de Amerikaanse economist

Victor Liebow in 1955 een opmerkelijkartikel: “Onze uitermate productieveeconomie (…) moet er ons toe brengenvan consumptie onze levenswijze, “ourway of life” te maken (…) het kopen engebruiken van goederen moet ons ritu-eel worden, we moeten zielenheil enbevrediging nu in consumptie zoeken(…) we moeten dingen consumeren,

opgebruiken, vervangen, steeds meeren steeds sneller.” Nog steeds vragenLiebows lezers zich af of de man hetmeende of dit schreef als een satire vanwat hij al zag gebeuren in het Amerikavan zijn tijd. Profetisch was het in elkgeval. Onze economie is sterk afhanke-lijk van het consumeren, opgebruikenen vervangen of vernieuwen. Ik schrijfdit een paar weken nadat Standard andPoor de kredietwaardigheid van de V.S.verlaagde. Als de Amerikaanse consu-menten daarop reageren door de knipop de beugel te houden, is dat slechtnieuws voor de Chinezen, voor Europaen voor de rest van de wereld. Andersgesteld: wij leven goed bij de gratie vanmensen die boven hun stand consume-ren. De absurditeit en onhoudbaarheidvan zo’n situatie begint velen te dagen.Maar omdat we niet goed weten hoe uitdie spiraal te ontsnappen, vuren we kri-tiek af in het wilde weg.

Dat begon al in de jaren zestig toen,vergeleken met nu, de consumptie-maatschappij nog in haar kinderschoe-nen stond, maar vergeleken met desobere naoorlogse opbouwperiodetoch al opdringerig aanwezig was.Onder meer de provo’s gingen daarte-gen tekeer. ‘Klootjesvolk’ zo omschre-ven zij de mensen die geloofden dat zij

het geluk konden vinden in een nieuwpak, een nieuwe wagen of progressiefkonden aanknopen met de vooruit-gang door een elektrisch vleesmes tekopen. Vandaag is dat mes vergeten,vervangen door de iPad. Maar hetboerde rustig voort, dat klootjesvolk,en leek nog echt gelukkig ook met diewagen en dat elektrisch vleesmes. Eenvriend van me, met gevoel voor zelfre-lativering, legt mooi uit waarom dat zois. “Thuis”, zegt hij, “neem ik debelangrijke beslissingen, of Turkije bijde Unie komt, of Israël Palestinaerkent, China in Afrika investeert, deuitbreiding van de Europese Uniewordt teruggeschroefd, de Arabischelente tot liberalisering of dwingelandijvan integrisme leidt, wie benoemdwordt aan het hoofd van de EuropeseCentrale Bank en dies meer.” “Mijnvrouw”, zo gaat hij verder, “houdt zichbezig met de trivia, wat we eten, hoe

Do

ssie

r


we ons huis inrichten, waar we opvakantie gaan, kortom, wat we consu-meren en hoe we ons geld opdoen.”Neerkijken op consumptie en het kie-zen dat daarmee gepaard gaat, isverre van vanzelfsprekend en behoor-lijk wereldvreemd.

Heb ik goed gekozen? De zogeheten dereguleringsbeweging(eigenlijk een herregulering in hetvoordeel van de rijken) heeft het keu-zepakket nog gevoelig uitgebreid.Dingen die gekenmerkt werden doortrouw, vertrouwen en vanzelfsprekend-heid, zoals uw bankier, energieleveran-cier, telefonieprovider en verzekeraar,moesten plots, zonder dat de consu-menten daarom vroegen, de markt op,product tussen producten worden,voorwerp worden van keuze. De consu-ment, die het al zo druk had met job,tv, de kinderen en de levensgezel(lin)(doorgaans in die volgorde) moest nuleren kiezen tussen banken, verzeke-raars, energieleveranciers en telefonie-providers. Dat werkte menig consu-ment op de zenuwen. Temeer daarveel van die producten, die door dealdus gecreëerde concurrentie veelgoedkoper zouden worden, even duurbleven of zelfs duurder werden. Bij hetkiezen van die ‘producten’ moet devoormalige trouwe klant, nu gepromo-veerd tot kritisch, kiezend consument,de kleine lettertjes lezen. Dat nietdoen, is roekeloos. Maar, men kan diekleine lettertjes lezen en herlezen endan nog eens de kleine lettertjes vande concurrent lezen en herlezen en alsmen uiteindelijk kiest… blijft toch nogsteeds de knagende twijfel: heb ik welgoed gekozen? Groot zijn de ontgoo-cheling en de woede als blijkt dat debuur toch nog beter heeft gekozen ofde rekening een paar maanden lateronverwacht hoog oploopt. De herregu-lering heeft de consument vermoeid.Rondslenteren op de Meir, graag, maareen energieleverancier kiezen? Hetleidt tot keuzelast en keuzestress. In2004 schreef de socioloog BarrySchwartz daar een leuk en leesbaarboek over The Paradox of Choice.Consumenten laten kiezen op marktenwaar de behoefte aan informatie groot

is en de ongelijkheid in kennis tussende potentiële klant en verkoper even-eens groot is, blijkt niet zo’n goed idee.Het ergert consumenten, schept velemogelijkheden tot misbruik, zadelt deoverheid op met de moeilijke taak deonbezonnen consumenten tegen zich-zelf te beschermen en eventueel teredden.

De herregulering heeft een sluimerendprobleem tot rijpheid gebracht enzichtbaar gemaakt. Kiezen is, naast eenvrijheid, ook een last geworden. Meeren meer zien we dat wie het zichfinancieel kan veroorloven, anderen(reisbureaus, inkoopdiensten, consu-lenten, juristen, boekhouders, personaltrainers, lifestyle-advisors, conciërge-diensten…) betaalt om in zijn plaats tekiezen.

De vervelende socioloogToch lijkt dat alles voorlopig niet funda-menteel te raken aan de consumptie-en keuzehonger van de meeste men-sen. Nochtans, wie even vijf minutennadenkt, beseft dat we hooguit nogeen paar decennia hebben om te lerengelukkig te zijn met minder materiëlegoederen. Leren we dat niet, dan zul-len er veel ongelukkige mensen zijn.Maar van de broodnodige cultuur- enwaardewissel is nog weinig te bespeu-ren, omdat kiezen niet alleen, zoalsLiebow aankondigde, ons ritueel isgeworden, maar ook omdat het dekern van ons geloof, onze god of afgodis. Kiezen, autonoom, zelfstandig kie-zen, of het nu om plattekaas, bank,partij, boek, principes, waarden ofpartner gaat, lijkt de essentie van vrij-heid, raakt de kern van ons wezen, iseen recht waarvoor we ons leven wil-len geven, of alleszins jongere en

gezondere mensen in onze plaats wil-len laten sneuvelen.

Dat roept de vraag op of we wel zo vrijen persoonlijk kiezen. Benutten wedie enorme keuzevrijheid, die bredewaaier aan mogelijke keuzes effectiefom enigszins vrij te kiezen? Het ant-woord op die vraag hangt af van hetstandpunt dat men inneemt. Wieenkel naar zichzelf kijkt, kan bestgeloven dat de keuzes die hij of zijmaakt hoogstpersoonlijk en origineelzijn. De kans is zelfs groot dat in onzecultuur, waarin veel waarde wordtgehecht aan autonomie, zelfstandig-heid en originaliteit, mensen gelovendat ze echt zelf en onafhankelijk hunsmaken, opinies, principes en produc-ten kiezen. Er is weinig dat hen daarvan af kan brengen. Wie het eigengedrag niet systematisch met dat vananderen vergelijkt, komt er gewoonniet achter dat vele van onze keuzeserg voorspelbaar zijn in termen vaneen beperkt aantal eigenschappenzoals leeftijd, geslacht, sociale klasse,opleidingsniveau en levensbeschou-wing. Men moet wachten tot er zo’nvervelende socioloog langskomt, dieenquêterend de keuzes van een grootaantal mensen systematisch verge-lijkt, om vast te stellen dat op heteinde van de dag, op het einde vanhet leven of op het moment dat toe-vallig die enquêterende socioloog islangsgekomen, de origineel en zeerzelfstandig kiezende persoon onbe-wust de heel vertrouwde, gekende,conventionele patronen van doen,denken en voelen heeft gereprodu-ceerd?

Revelerende voornamenHeel veel hedendaagse mensen gelo-ven bijvoorbeeld dat de voornaam diezij kiezen voor hun baby een heeleigen keuze is, behoorlijk origineelook. Heel wat mensen putten zich trou-wens uit in het vinden of bedenkenvan buitengewoon origineel klinkende,unieke namen. Vergelijkt men echtereen groot aantal geboorten, dan steltmen vast dat heel veel mensen onge-veer tegelijkertijd voor die zeer uniekeen originele naam hebben gekozen en

‘‘’’

We kiezen veel

minder zelfstandig

dan we denken, we worden

steeds meer voorspelbaar,

doorzichtig en manipuleerbaar.


dat er een zeer sterke samenhang istussen de gekozen namen en bijvoor-beeld het onderwijsniveau van deouders(1). De voornaam van de kinderenwordt op die manier onthullend. Menkan er in vele gevallen de sociale klas-se van de ouders uit aflezen. Ironischgenoeg is dat vooral het geval vanouders die origineel willen zijn. Er zijnnamen die veel worden gegeven,waarmee het kind als het ware in demassa verdwijnt, maar die daarom ookniets vertellen over de sociale achter-grond van die persoon. Dat zijn namendie als het ware de privacy respecte-ren. Ouders die origineel willen zijn,plakken hun kind daarentegen eenopvallend etiketje op.

Dat geldt niet alleen voor voorna-men. De keuzes die mensen maken,de opvattingen en smaken die zehebben, blijken heel voorspelbaar. DeNederlandse onderzoeken Paul deBeer heeft op basis van de gegevensvan het Nederlandse Sociaal CultureelPlanbureau zelfs vastgesteld dat tus-sen 1970 en 2000 de voorspelbaar-heid van de Nederlanders is toegeno-men. Bekeken vanuit de sociologie,een discipline die het effect van ken-merken als geslacht, leeftijd, socialeklasse, levensbeschouwing en derge-lijke op onze smaken, keuzes en wij-zen van doen onderzoekt, verschijntde individuele uniciteit als een soortoptisch bedrog: het gevolg van een tebeperkt en zelfbetrokken gezichts-punt. Nieuw is de illusie van eigenoriginaliteit en uniciteit geenszins. DeFranse schrijver Flaubert (1821-1880)bijvoorbeeld, schetste in zijn werkenmensen die heel sterk door hun con-ditie en omgeving gedetermineerdzijn, maar dacht dat hij zelf volkomenaan die determinatie ontsnapte. ZijnEmma Bovary is ronduit zielig in haargedetermineerdheid, slachtoffer vanromantische literatuur en van de‘boekskes’. Over zichzelf schreefFlaubert echter: “Bédoin tant qu’lvous plaira; citoyen, jamais…” Datzijn wij moderne mensen ten voetenuit: voorspelbaar, maar uniek ennomadisch in het diepst van onzegedachten.

De glazen consumentRecentelijk zijn we ook heel actiefgaan meewerken aan onze voorspel-baarheid. Ik zelf doe dat onder meerdoor boeken te bestellen bij Amazon.Geregeld sturen die mij een mailtjemet titels waarvan ze vermoeden datze me interesseren. De nagel op dekop doorgaans. Ze kunnen dat doenomdat ze mijn bestellingen volgen,deze vergelijken met wat mensen diedezelfde boeken hebben gekocht ooknog hebben gekocht, op die maniermijn ‘profiel’ opbouwen en op diebasis voorspellen wat ik interessantvind en desnoods wil aankopen. Ikvind dat leuk, om een taal te bezigenwaarmee veel mensen zich graagbloot geven. Het is gemakkelijk enhandig. Het geeft je wel een gevoelvan transparantie. De Glazen consu-ment heet één van de vele boeken diehandelen over de nieuwe methodenvan bewaking (‘surveillance’ in devakliteratuur). Met onze bankkaarten,kredietkaarten, getrouwheidskaarten,gps en gsm laten we leesbare sporenna die het mogelijk maken ons paddoorheen het leven en de wereld indetail te volgen. ‘Cookies’ bespione-ren ons vanuit onze eigen computer.Eigen aan die nieuwe surveillance isdat we daar actief en doorgaansgewillig en soms enthousiast aanmeewerken. De gegevens die aldusstapelbaar worden en in grote mate alworden opgestapeld, maken onsuitermate doorzichtig, voorspelbaaren stuur- of manipuleerbaar. De voor-zieningen die we hebben om de priva-cy te beschermen – onder meer onzeberuchte privacycommissie – slagen erwel in wetenschappelijk werk tebemoeilijken, maar staan blijkbaarmachteloos tegen die ontwikkelingvan informatie. Het wetenschappelijkewerk dat wijst op onze voorspelbaar-heid wordt bemoeilijkt. Het werkenaan onze voorspelbaarheid met com-merciële bedoelingen wordt onge-moeid gelaten.

De essentie van vrijheidKortom, we kiezen veel minder zelf-standig dan we denken, we wordensteeds meer voorspelbaar, doorzichtig

en manipuleerbaar, en het kapitalismevan de begeerte dat ons, soms aan eenhels ritme, door de cycli van begeerte-keuze- consumptie en nieuwe begeer-te jaagt, heeft een punt van grotegesofisticeerdheid bereikt op hetmoment dat het duidelijk wordt dat heteconomisch en ecologisch onhoudbaaris geworden.

Betekent dat alles dat het vrijheidside-aal dat uit de verlichting werd geborenzijn eindstation heeft bereikt? Con -servatieve denkers die zich in de tradi-tie van de tegen-verlichting plaatsen,zullen geneigd zijn die vraag bevesti-gend te beantwoorden. Volgens henheeft vrijheid nooit echt bestaan, is heteen (gevaarlijke) illusie en legt menzich beter neer bij de invloeden dieonze smaken, opvattingen en waardenboetseren, ongeacht of deze nu voort-vloeien uit tradities, geloof, gezag, ver-meende volksaard of het kapitalismevan de begeerte. Dat antwoord dringtzich echter niet op. De geschetste ont-wikkelingen zeggen niet dat het vrij-heidsideaal van de verlichting ijdelehoop is. Wel dat een heel specifiekemanier waarop dat ideaal werd nage-streefd - individuele keuzevrijheid enkeuzevrijheid van de consument - ach-terhaald is door de feiten. Vrijheid kanen mag niet meer worden gedacht alsenkel of hoofdzakelijk individuele keu-zevrijheid. Het vrijheidsstreven van-daag moet er in de eerste plaats opgericht zijn mensen democratisch vatte geven op de factoren die hun den-ken, voelen en doen beïnvloeden enbepalen. Daar situeert zich nu de nieu-we vrijheidsstrijd: hoe de mensen vatte geven op de wijze waarop onder-wijs, media, reclame… hun denken,voelen en doen beïnvloedt.

Noot(1) Voor kinderen geboren in Vlaanderen tussen 1982

en 1984 werd dit onderzocht door Mark Elchardus enJessy Siongers, First Names as Collective Identifiers:An Empirical Analysis of the Social Meanings of FirstNames, Cultural Sociology, 2010, 5,3:403-422.Laaggeschoolde ouders hadden in de periode vanobservatie een uitgesproken voorkeur voorAngelsaksisch klinkende namen, bij voorkeur eindi-gend op een ‘ie’ of ‘a’ klank (Kelly, Lindsey, Kenny,Cindy, Vicky, Melissa…). Hooggeschoolde ouderskozen wat traditioneler en ‘Hollands’ of Frans (voormeisjes althans) (Nele, Jelle, Charlotte..).

Do

ssie

r

Do

ssie

r

Hoe vrij zijn onze keuzes?We zien onszelf graag als onafhanke-lijke, rationele beslissers die in staatzijn om bewuste, doordachte keuzeste maken, waarbij we alle relevanteinformatie afwegen en zo objectief totde beste keuze kunnen komen.Wetenschappelijk onderzoek naar demanier waarop mensen keuzesmaken, toont echter aan dat ons keu-zegedrag niet altijd even doordacht enobjectief is. Zowel interne als externefactoren beïnvloeden namelijk hetkeuzeproces. Allereerst zijn we beperkt in de hoe-veelheid informatie die we op eenbewust niveau kunnen verwerken, endus ook in de mate waarin we infor-matie kunnen aanwenden om echt toteen geïnformeerde keuze te komen.Dit heeft zo zijn gevolgen wanneer wedaadwerkelijk keuzes moeten maken.Bij complexe keuzes met veel infor-matie kunnen we gewoon niet alleinformatie verwerken en blijkengevoelskeuzes vaak betere resultatenop te leveren. Wanneer het gaat overde kleinere keuzes waar we dagelijksmee geconfronteerd worden, blijkenwe dan weer vooral gewoontekeuzeste maken. Dergelijke geautomatiseer-de gewoontekeuzes zijn heel erg ‘eco-nomisch’, omdat ze zo goed als geenberoep doen op onze beperkte moge-lijkheden tot bewuste informatiever-werking. Dit maakt gewoontekeuzes

Over keuze, vrijheiden geluk

dr. Arne Roets

Vakgroep Ontwikkelings-,

Persoonlijkheids- en Sociale Psychologie aan de Universiteit Gent

DE VRIJHEID VAN HET INDIVIDU OM ZELF KEUZES TE MAKEN, IS ÉÉN VAN DE BELANGRIJKSTE

PIJLERS VAN ONZE MODERNE WESTERSE SAMENLEVING. IEDER INDIVIDU WORDT HIERBIJ

GEZIEN ALS IEMAND DIE ZIJN OF HAAR EIGEN BEWUSTE KEUZES KAN MAKEN, ZONDER

DAT DEZE GESTUURD OF OPGELEGD WORDEN. OP DEZE MANIER ZOU IEDEREEN BOVEN-

DIEN ZIJN OF HAAR GELUK IN EIGEN HANDEN HEBBEN EN KUNNEN MAXIMALISEREN. ZIJN

WE ECHTER WEL ZO VRIJ IN ONZE KEUZES ALS WE DENKEN EN BIEDEN ONGELIMITEERDE

KEUZEMOGELIJKHEDEN ONS ECHT VRIJHEID EN HET VERWACHTE GELUK?


ARNE ROETS

‘‘’’

Een overaanbod aan

keuzemogelijkheden

maakt kiezen in de eerste

plaats moeilijker.


dan ook erg efficiënt en aantrekkelijk,maar tegelijk zorgt het ervoor datervan afwijken extra lastig is. Ookvoor keuzevrijheid lijkt te gelden dattussen droom en daad wetten in deweg staan en in het bijzonder de wetvan de gewoonte. Beperkingen inonze cognitieve mogelijkheden en dekracht van de gewoonte zijn dan ookbelangrijke ‘interne’ factoren dieervoor zorgen dat onze keuzes vaakminder rationeel en bewust zijn danwe zouden willen. Daarnaast zijn er ook externe factorendie niet alleen de keuzevrijheid beper-ken, maar onze keuzes zelfs manipule-ren, meestal zonder dat we ons daar-van bewust zijn. Een overtuigendeillustratie van de sturende invloed vanexterne factoren is de intussen klassie-ke studie van Eric Johnson en DanielGoldstein naar orgaandonatie in West-Europa. Hierbij kwamen de onderzoe-kers tot de verrassende bevinding datWest-Europese landen op dit gebied intwee duidelijk te onderscheiden blok-ken uiteenvallen. Enerzijds zijn er delanden zoals België, Frankrijk enZweden, waar bijna 100% van debevolking ervoor kiest om orgaandonorte zijn. Anderzijds zijn er landen zoalsNederland, Duitsland en Denemarkenwaar slechts een kleine minderheiddezelfde keuze maakt. In al deze lan-den is de keuze om donor te zijn echtervolledig individueel en vrij. Waarom‘kiest’ in België dan bijna iedereenervoor om donor te zijn, terwijl inNederland dit aantal op nauwelijks30% ligt? Het antwoord ligt in een klei-ne nuance in de aanbieding van dekeuze, met name wat men noemt de‘default- of standaardoptie’. In België isde default-optie een keuze ‘vóór’donorschap terwijl dit in Nederland eenkeuze ‘tegen’ donorschap is. Concreetbetekent dit dat men in België explicietmoet aangeven dat men geen donorwil zijn (wat opt-out wordt genoemd),terwijl men er in Nederland explicietvoor moet kiezen om wel donor te zijn(opt-in). Hoewel in beide landen dekeuze dus volledig vrij is, is er een ver-schillend vertrekpunt (bepaald door deoverheid) voor de keuze. Dit vertrek-punt beïnvloedt in sterke mate welke

optie het makkelijkst is en dus hetmeest zal gekozen worden. Afwijkenvan de standaardoptie kost immersmeer aandacht en moeite. Het magduidelijk zijn dat dergelijke procedures‘vrije’ keuzes heel sterk kunnen sturenen ook in ons dagelijks leven wordenwe er verrassend vaak mee geconfron-teerd. Het volstaat om bij het inschrij-ven voor allerlei commerciële dienstenof sociale netwerksites te kijken naarde manier waarop bijvoorbeeld dekeuze wordt geboden om onze privacygegevens al dan niet vrij te geven ofom reclame te ontvangen. Bijna altijdzijn bepaalde opties reeds standaardaangevinkt en moet je deze verwijde-ren als je bijvoorbeeld geen reclamewenst te ontvangen, ofwel moet je zelfexpliciet alles aanvinken wat je nietwil. Tenzij je dus aandachtig bent enmoeite doet om de gebruikersvoor-waarden te lezen en de standaardkeu-zes aan te passen, word je binnen dekortste keren geconfronteerd met eenstroom van reclame en advertenties.Niet omdat je daar bewust voor geko-zen hebt, maar omdat je er niet nietvoor gekozen hebt. Nog een stuk ver-ontrustender wordt het wanneer blijktdat zelfs professionals in hun jobgevoelig zijn voor de invloed vandefault-opties. Zo toonde onderzoekvan gedragseconoom Dan Ariely aandat artsen sterker geneigd zijn om dedefault-behandeling te kiezen naarma-te het aantal alternatieven -en dus demoeilijkheid van de keuze- toeneemt,zelfs wanneer de alternatieven (medi-catie) veel minder risicovol zijn dan dedefault-optie (operatie).Een andere belangrijke externeinvloed op onze ‘vrije’ keuze is heteffect van de zogenaamde ‘inferieureoptie’. Een duidelijke illustratie hiervanis een studie gebaseerd op eenbestaande advertentie om zich teabonneren op een bepaald tijdschrift.Mensen werden de keuze gebodentussen drie opties: enkel onlinetoe-gang voor $59, enkel de gedrukteexemplaren voor $125 of een combi-natie van beide, ook voor $125. Meerdan 80% koos voor het gecombineer-de abonnement in optie 3 en zoalsverwacht koos niemand voor de schijn-

baar onzinnige tweede optie. Het aan-bieden van deze optie is echter hele-maal niet zo onzinnig als het lijkt.Wanneer de tweede optie namelijkwerd weggelaten koos slechts 32% (inplaats van 80%) voor het duurste com-binatie-abonnement. Vanuit een mar-ketingoogpunt is de ‘onzinnige’ optiedus eigenlijk de meest zinvolle omdatze ervoor zorgt dat bijna drie keerzoveel mensen ‘uit vrije wil’ voor hetduurste (en voor de adverteerderongetwijfeld het meest winstgevende)abonnement kiezen. Vrije keuze kandus relatief eenvoudig gestuurd wor-den in de richting van een specifiekeoptie die aantrekkelijker wordtgemaakt door simpelweg ook eenzwakkere variant van deze optie aan tebieden. Het effect van dit principewerd in talrijke situaties aangetoond.Concluderend kunnen we stellen datonderzoek uitwijst dat onder anderecognitieve beperkingen, gewoontes ensubtiele externe factoren onze keuze-vrijheid vaak beperken en zelfs sturen,zonder dat we ons hiervan bewust zijn.In dit licht lijkt de term keuzevrijheiddus eerder relatief.

Maakt keuze ons vrij en gelukkig?In de huidige westerse maatschappijwordt verondersteld dat individuelekeuzes de beste garantie bieden opgeluk en welzijn voor iedereen. In dezeoptiek kan men dan ook nooit te veelkeuze en keuzemogelijkheden hebben.Deze ‘filosofie’ heeft er onder anderetoe geleid dat we in de winkel kunnenkiezen tussen tientallen verschillendesoorten wijn, televisies in allerlei vor-men en maten, groene, roze of paarsedruiven, groot of klein, met of zonderpitten… Ook bijvoorbeeld in het hogeronderwijs is deze trend zichtbaar ineen steeds groeiend aantal verschillen-de studierichtingen en individuele tra-jecten. Dit alles onder het motto: hoemeer keuze, hoe meer vrijheid, en vrij-heid is blijheid. Maar ook hier is niet alles wat het lijkt.Psychologisch onderzoek brengt steedsduidelijker de keerzijde van de medail-le aan het licht. De combinatie van eentoename in zowel het aantal keuzes als

Do

ssie

r


het aantal opties per keuze in ons dage-lijks leven zorgt er immers voor datkeuzes maken vandaag de dag steedsmeer als belastend en stresserendwordt ervaren. De Amerikaanse psycho-loog Barry Schwartz spreekt hierbij zelfsvan de ‘tirannie van de keuze’, waarbijhet maken van (vaak triviale) keuzesons leven gaat beheersen.

Een overaanbod aan keuzemogelijkhe-den maakt kiezen in de eerste plaatsmoeilijker. Kiezen tussen 30 alternatie-ven vergt meestal beduidend meerinspanning, tijd en moeite dan kiezentussen 3 mogelijkheden. Verschillendestudies hebben aangetoond dat eenoveraanbod daarom vaak leidt tot ver-mijdingsgedrag. Zo vonden SheenaIyengar en Mark Lepper in hun onder-zoek dat mensen die in een super-markt jam mochten proeven en keuzehadden uit 24 variëteiten, beduidendminder besloten om jam te kopen danmensen voor wie de keuze slechtsbestond uit 6 variëteiten. De overvloedvan 24 opties maakte de keuzeimmers moeilijker en veel mensenbesloten daarom gewoon om niets tekopen en zo de keuze te vermijden. Op

die manier kan een overvloed aankeuzevrijheid dus verlammend inplaats van bevrijdend werken.Bovendien blijkt een overvloed aankeuzes er paradoxaal genoeg toe teleiden dat mensen steeds mindertevreden zijn met hun gemaakte keu-zes. De verklaring hiervoor is te vindenin het feit dat wanneer het aantal

opties sterk toeneemt, de verwachtin-gen ook veel hoger worden. Bij een zogoed als ongelimiteerd aantal optiesverwachten mensen dan ook dat ééndaarvan wel perfect moet zijn. Als dekeuze die men maakt dan niet perfectblijkt te zijn, zullen de teleurstelling ende ontevredenheid daarom des te gro-ter zijn. Bovendien kan de ’slechte’keuze niet meer toegeschreven wordenaan een beperkt aanbod, maar enkelaan een persoonlijk onvermogen om dejuiste keuzes te maken. Het gevolg isdat men niet alleen ontevreden is overde keuze maar ook over zichzelf.De mate waarin de overvloed aan keu-zevrijheid een negatieve invloed heeftop ons welzijn en geluk is echter nietvoor iedereen gelijk, maar hangt sterkaf van bepaalde persoonlijkheidsken-

merken. Enerzijds zijn er grote individu-ele verschillen in de mate waariniemand de loutere aanwezigheid vankeuze op zich als stresserend ervaart.Een centraal concept hierbij is de zoge-naamde ‘nood aan cognitieve afslui-ting’. Dit verwijst naar een nood aanstructuur en voorspelbaarheid en eenaversie voor onzekerheid en ambiguïteit.Sommige mensen ervaren een sterkerenood aan afsluiting dan anderen.Onderzoek heeft hierbij aangetoonddat tijdens het maken van keuzes enbeslissingen een hoge behoefte aancognitieve afsluiting niet alleen samen-gaat met subjectieve gevoelens vanstress, maar ook lichamelijk een verho-ging van de bloeddruk en hartslagveroorzaakt. Anderzijds verschillenmensen ook in de manier waarop zespecifiek omgaan met een overvloedaan opties voor een bepaalde keuze.Waar sommigen de druk voelen omperfecte keuzes te maken, blijkenanderen genoegen te kunnen nemenmet een keuze die goed genoeg is.Het eerste type wordt door Schwartzbenoemd als ‘maximizers’, het twee-de type als ‘satisficers’. Verschillendestudies opperen dat in het bijzondermaximizers een verhoogd risico lopenop het ontwikkelen van depressies alsgevolg van de keuze-overvloed in demoderne westerse samenleving.

Keuzevrijheid kritisch bekekenSamenvattend kan gesteld worden datvanuit een wetenschappelijk psycholo-gisch oogpunt keuzevrijheid in veleopzichten een relatief begrip is en dater ook negatieve gevolgen aan verbon-den zijn. Betekent dit dat we individu-ele keuzevrijheid dan maar beterafschaffen? Neen, dit zou uiteraard hetkind met het badwater weggooien zijn.Een gebrek aan keuzevrijheid en zelf-beschikking heeft immers psycholo-gisch vaak veel schadelijkere gevolgen.De inzichten uit wetenschappelijkonderzoek bieden echter een uitnodi-ging om met een kritische, open geestte kijken naar wat het begrip individu-ele keuzevrijheid in onze maatschappijbetekent en om naast de onmiskenba-re positieve aspecten ook de grenzenen de valkuilen ervan te (h)erkennen.

Wat hersenwetenschap ons (niet) leert over

keuzevrijheid, vrije wilen verantwoordelijkheid

prof. dr. Jan Verplaetse

Universiteit Gent

Do

ssie

r


Het vrije-wildebat zit vol verwar-rende termen die allerlei misver-standen voeden. ‘Kunnen’ is zo’n

ambigue begrip, maar ‘keuzevrijheid’ isdat al evenzeer. Immers ‘vrijheid’ kanbetekenen dat er geen druk, dwang ofdrang van buitenaf is. Je kunt onge-stoord of ongemoeid je keuze maken.Maar ‘vrijheid’ heeft ook nog eenandere betekenis, met name: los vanenige oorzaak of niet volledig bepaalddoor oorzaken. ‘Vrij’ in de betekenisvan ‘oorzaakloos’. Bedoel je dit, dankom je al gauw in de filosofische pro-blemen. Want wie of wat maakt dan dekeuze? Wie of wat zorgt ervoor dat jede ene beslissing neemt en niet deandere? Beslissingen of keuzes vallentoch niet uit de lucht? En als je eenbeslissing niet oorzaakloos neemt, alsze alleen mogelijk is door een geheelvan oorzaken, hoe kun je dan nog spre-ken van ‘keuzevrijheid’, behalve in detriviale betekenis van ongestoord doordrang, dwang of druk van buitenaf?

Het debat over de vrije wil, is alleengebaat bij heldere termen. ‘Kunnen’ en‘keuzevrijheid’ zijn te dubbelzinnigvoor filosofisch gebruik. Professionelewijsgeren gebruiken ze bij voorkeurniet. Dit neemt niet weg dat het debatop dit ogenblik sterk beïnvloed wordtdoor wetenschappelijke bevindingen

EEN FLAUW GRAPJE GAAT ALS VOLGT. TWEE FILOSOFEN ZIEN TIJDENS EEN TOPWED-

STRIJD HOE HUN DURE VOETBALHELD EEN OPEN DOELKANS MIST. VOOR EEN LEEG DOEL

TRAPT HIJ DE BAL HUIZENHOOG OVER. DE ENE FILOSOOF ROEPT: “HOE KAN HIJ DIT

NU MISSEN!” MAAR DE ANDERE FILOSOOF MERKT DROOGJES OP: “HOE KAN HIJ DIT

NU NIET MISSEN?” HET GRAPJE HAALT TWEE BETEKENISSEN VAN ‘KUNNEN’ DOOR

ELKAAR. JE KUNT ‘KUNNEN’ GEBRUIKEN IN DE BETEKENIS VAN ‘ALGEMEEN VERMO-

GEN’, ‘MOGELIJKHEID’ OF ‘POTENTIE’. IN DEZE BETEKENIS VAN ‘KUNNEN’ HEEFT DE

EERSTE FILOSOOF GELIJK. DE TOPVOETBALLER KON DE BAL ERIN HEBBEN GETRAPT.

KAN HIJ DIT NIET, DAN STOPT HIJ BETER MET VOETBALLEN. MAAR JE KUNT ‘KUNNEN’

OOK GEBRUIKEN IN DE BETEKENIS VAN ‘KEUZE’ OF ‘KEUZEMOGELIJKHEID’. IN DIE

BETEKENIS VAN ‘KUNNEN’ KON HIJ DE BAL ER NIET INGETRAPT HEBBEN. WANT WAAR-

OM TRAPT HIJ DE BAL ER DAN OVER? IN DIE ZIN HEEFT DE TWEEDE FILOSOOF GELIJK.

JAN VERPLAETSE © KICK SMEETS

‘‘’’

Welk keuzeaanbod

we ook hebben,

de keuze is gemaakt

vooraleer we de keuze

bewust nemen.


die ons intuïtief idee van keuzevrijheidof vrije wil zwaar op de proef stellen.Die empirische onderzoeksresultatenhebben de vrije wil terug op de agen-da geplaatst hebben. Dankzij hersen-wetenschappers als Lamme, Swaab,Wegner of Dijksterhuis discussiëren weweer openlijk over het al dan nietbestaan van een vrije wil. Neuro -wetenschappers hebben dus duidelijkminder last van ambigue termen. Indeze bijdrage wil ik het belang vandeze bevindingen verduidelijken, maarook aangeven waar hun tekorten lig-gen. Hersenwetenschappers makenons inderdaad duidelijk dat we onzezogenaamde keuzevrijheid overschat-ten, maar we mogen het belang vandeze bevinding ook niet weer over-schatten. Die bevindingen zijn in over-eenstemming met een eigentijdsmens- en wereldbeeld en, wat erger is,ze helpen ons niet om de belangrijkstediscussie op te lossen: wat met verant-woordelijkheid?

Geen enkele beslissing valtzomaar uit de lucht

Alles begon met een artikelenreeksvan Benjamin Libet in het begin van dejaren ’80. Libet wist dat ons brein bijeen actieve en een passieve reactieeen andere hersengolfpatroon laatzien. Bij een actieve reactie vraag jeproefpersonen om bijvoorbeeld hunrechterhand te sluiten op een voorafmeegedeeld tijdstip. Staat de klok op10 uur, sluit dan je hand. Bij passievereacties reageren proefpersonengewoon op een onverwachte prikkel.Bijvoorbeeld sluit je hand na een naal-denprik op de rug van je rechterhand.Terwijl een actieve reactie voorberei-ding, aandacht en inspanning vergt,kan je bij een passieve reactie gewoonafwachten tot de prik komt. Het ogen-blik waarop je je hand sluit kan jemeten met een toestel dat de spier-spanning meet (een electromyograafof EMG). Het moment waarop je dehand van de proefpersoon prikt, leestde proefleider gewoon van zijn klok af.Het hersengolfpatroon meet je aan dehand van een elektro-encefalograaf(EEG) waarbij je elektroden bevestigt

op een gebied een beetje voor demotorische cortex op de schedel van jeproefpersonen. Dit op beide hersen-helften. Nu, bij een passieve reactievertoont de EEG een vlak patroon. Er isniets bijzonders te zien. Bij een actievereactie zie je een stijgend patroon datcirca één seconde voor de eigenlijkeactie begint. Dat stijgende patroonwerd ontdekt door Kornhuber enDeecke in de jaren 1960 die het ergtoepasselijk Bereitschaftspotentiaal ofreadiness potential (gereedheidspo-tentiaal) noemden. Die potentiaalstemt overeen met het subjectievegevoel van ‘hou je gereed, je nadert de10u waarop je de hand moet sluiten’.Dat alles was Libet bekend.

Libet had het briljante idee om proef-personen het bewegingsmoment zelfte laten kiezen. Dus geen vooraf mee-gedeeld tijdstip meer - geen 10u -maar je mag zelf uitmaken wanneer jejouw hand sluit. Onder ‘zelf uitmaken’verstond Libet twee verschillendezaken die hij zo goed mogelijk onder-scheidde. Hij vroeg zijn proefpersonenom toe te geven aan de plotse neigingom hun hand te sluiten. Die neigingborrelt als het ware uit het niets op enje geeft je eraan over. De instructieluidde immers: “Laat de neiging om tehandelen zelf verschijnen en op gelijkwelk tijdstip, zonder voorafgaandeplanning of aandacht voor het tijdstipom te handelen.” Die beslissingennoemde Libet ‘spontaan’. Dit lukte nietaltijd. Vaak waren de beslissingen‘gepland’. Dit zijn beslissingen waarbijde proefpersonen enige vorm vanvoorbereiding of planning ervoeren.Wanneer ze bijvoorbeeld vooraf hettijdstip van bewegen hadden gekozen.Of wanneer ze de beslissing om tebewegen uitstelden naar een laterogenblik. Na elke sessie vroeg Libet deproefpersonen of ze een spontane danwel geplande beslissing hadden geno-men. Weinig verrassend vond Libet datgeplande beslissingen een gereed-heidspotentiaal laten zien die vroegerbegint (700 milliseconden voor bewe-ging), vergeleken met de gereed-heidspotentiaal van de spontanebeslissingen (tussen 400 milliseconden

en 700 milliseconden voor de bewe-ging). Ten slotte vroeg Libet aan zijnproefpersonen om mee te delen wan-neer ze voor het eerst bewust warenvan hun wil om te bewegen. Hij vroeghun naar hun eerste ervaring van eenwil of intentie om te bewegen. Naarhet tijdstip van het zogenaamde W- ofwantingmoment. Voor de tijdsregistra-tie gebruikte Libet een snel ronddraai-ende klok die precieze tijdsaanduidingtoeliet.

Libet kwam tot de beroemde bevindingdat bij spontane beslissingen degereedheidspotentiaal al op 350 milli-seconden voor het W-moment begint.Bij geplande beslissingen is dat nogvroeger, met name 800 millisecondenvoor het W-moment. De gereedheids-potentiaal treedt dus op voor je eerstebewuste wilservaring. Dit zowel bijspontane als bij overwogen beslissin-gen. Vooraleer je bewust bent van watje wilt, is je gereedheidspotentiaal alactief. Allerlei onbewuste hersenpro-cessen gaan dus aan je bewuste keuzeof beslissing vooraf. Die bevindingzorgde voor veel opwinding maar ookfrustratie. Libet zelf had het er moeilijkmee. Hij bleef geloven dat bepaaldebeslissingen niet door onbewuste pro-cessen aangestuurd werden. Sinds depublicatie namen filosofen en weten-schappers de experimenten ondervuur, bekritiseerden ze methodologi-sche tekorten en overdreven gevolg-trekkingen en stelden ze allerlei alter-natieve interpretaties voor waaruitmoest blijken dat onze bewuste wilperfect kan functioneren zonder voor-afgaande onbewuste processen.

Dit alles zonder echt resultaat. Dertigjaar na Libet weten we dankzij nieuwebeeld- en modulatietechnieken veelmeer over de werking van het beslis-sende brein. Onze kennis reikt nogniet zover dat het causale netwerk vanbeslissingen volledig in kaart isgebracht. Maar heel lang zal dit nietmeer duren. De grote stations van debeslissende breincircuits zijn intussenbekend. Het beeld dat hieruit te voor-schijn komt, bevestigt alleen maarLibets oorspronkelijke bevindingen.


Bewuste beslissingen, ook de meestoverwogen keuzes, worden onbewustvoorbereid en geproduceerd. De neuro -psychologische bewijzen zijn over-vloedig. Hersenwetenschappers zienin bepaalde breingebieden welkebeslissing je 8 seconden later zultnemen. Met behulp van elektrodenkan je proefpersonen de illusie gevendat ze een beslissing namen (algebeurt er in werkelijkheid niets) ofkan je hun ledematen laten bewegen(al weet de proefpersoon niet dat zedie beslissing namen). Ook de beslis-singen waarvan Libet hoopte dat zeniet door voorafgaande processengestuurd werden, leggen breinweten-schappers bloot. De conclusie is onver-mijdelijk: elke bewuste beslissing ont-staat eerst onbewust. Geen enkelebeslissing valt zomaar uit de lucht.Welk keuzeaanbod we ook hebben, dekeuze is gemaakt vooraleer we dekeuze bewust nemen.

Wat leert de hersenwetenschapons niet

Hersenwetenshappers als Swaab,Dijksterhuis of Lamme schrijven hiermooie boeken over. Hun boodschapverrast omdat ze fundamenteel in strijdis met onze dagelijkse intuïtie.Iedereen kent dat prachtige gevoel omeen vrije dag in alle vrijheid in te vul-len. Door niets of niemand gebondenzijn. Op die momenten ervaar je illusievan ‘keuzevrijheid’ het best. Je gelooftgraag dat je bewuste beslissing om eenfietstochtje te maken niet door onbe-wuste processen al eerder genomenwerd. Die gedachte lijkt zelfs belache-lijk. Je hebt het gevoel dat je totaalandere dingen kon doen. Maar denk jevanuit een modern mensen wereld-beeld waarin niets zomaar uit de luchtkan vallen, dan moet je toegeven datje beslissing om te gaan fietsen of omiets anders te doen, aan oorzakengebonden is en dat die oorzaken aanjouw bewuste beslissing moeten voor-afgaan. Je komt tot het besef dat jebewuste wil niet alleen beslist, maardeel uitmaakt van een heel neuraalbeslissingsproces. Je ziet in dat beslis-singen niet alleen door je geest, maar

ook door je brein geproduceerd moe-ten worden. Een modern mens- enwereldbeeld gelooft niet in een abrup-te opsplitsing in materie en geest endat heeft zo zijn gevolgen.

Al doen de bevindingen van hersenwe-tenschappers over ons beslissendebrein vreemd aan, ze botsen immersmet onze intuïties, zo onlogisch zijn zenu ook weer niet. Een geest dat zonderbrein beslist is veel mysterieuzer.Intuïtief kunnen we die hersenweten-schappers niet geloven, maar rationeelmoeten we ze gelijk geven, willen weniet geloven in magie of mysteriën.Rationeel gezien kan het niet andersdan dat elke bewuste beslissing onbe-wust begint. Wie de moeite neemt omer even over na te denken, moet weltot die onvermijdelijke conclusiekomen. Een modern wetenschappelijkmens- en wereldbeeld biedt geenalternatief. In die zin zijn die ‘onthut-sende’ bevindingen allerminst verras-send. Voor wie een dualistisch mens-en wereldbeeld verwerpt, zijn ze van-zelfsprekend, zelfs op het triviale af.‘Keuzevrijheid’ in de betekenis van oor-zaakloos kiezen wat je gaat doen, kanniet bestaan. Hersenwetenschappersdie dit willen bewijzen trappen eenopen deur in.

Veel fundamenteler dan de vraag ofechte keuzevrijheid wel kan bestaanzijn de gevolgen van een onvrije wil.Zijn we dan nog wel verantwoordelijkvoor onze daden? Kun je mensen noglanger verwijten maken of prijzen voorhun verdiensten? In hun mooie boekenmaken hersenwetenschappers vagebespiegelingen over die gevolgen. Zevoelen intuïtief aan dat een onvrije wilmisschien wel nodig is om verantwoor-delijk te kunnen zijn. Zo snel als ze diediscussie oprakelen, laten ze het debatterug los. Ze voelen zich op vreemd ter-rein. Heel begrijpelijk want dit is geendiscussie die je kunt beslechten methersenwetenschappelijke data. Of eenbrein verantwoordelijk is, zie je niet opscannerbeelden. Hiervoor heb je filoso-fen nodig die redeneringen opbouwenwaaruit blijkt dat een vrije wil al danniet noodzakelijk is voor verantwoorde-

lijkheid. In dit debat heb je verdedigersvan de noodzaak van een echte vrijewil en tegenstanders. De controverse isnog niet beslecht. Maar in deze discus-sie heb je niets aan hersenweten-schappers en hun prachtige verhalenover onbewuste processen die aanbewuste beslissingen voorafgaan. Jemoet te rade bij filosofen die zich opredeneringen en gedachte-experimen-ten beroepen. Zij maken met behulpvan taal en logica uit hoe noodzakelijkeen vrije wil is voor verantwoordelijk-heid. In die discipline is men onverbid-delijk voor begrippen met dubbelebetekenissen die redeneringen ver-troebelen. Over ‘keuzevrijheid’ sprekenfilosofen daarom het liefst niet, al blijftdit moeilijk om aan leken uit te leggen.Keuzevrijheid lijkt zo vanzelfsprekenddat we ons liever laten verrassen doorde open deur van hersenwetenschap-pers dan de sluitende redeneringenvan filosofen.

Jan Verplaetse (°1969) is docent moraalfilosofieaan de rechtsfaculteit van de Universiteit vanGent. Hij is mede-initiatiefnemer van The MoralBrain, een interdisciplinaire onderzoeksgroep dieVlaamse en Nederlandse onderzoekers verenigtmet een fascinatie voor de ontwikkeling en diver-siteit van moreel en immoreel gedrag. Hij is deauteur van Het morele brein (Garant, 2006), Hetmorele instinct: over de natuurlijke oorsprong van onzemoraal (Nieuwezijds, 2008) en Localizing the moralsense: neuroscience and the search for the cerebralseat of morality, 1800-1930 (Springer, 2009). Zijnjongste boek is Zonder vrije wil. Een filosofisch essayover verantwoordelijkheid (Nieuwezijds, 2011). Voorzijn Het morele instinct (2008) ontving hij in 2009de Eurekaprijs (NWO, Nederland).

Do

ssie

r

Do

ssie

r

Keuzes bepalen je levenspad

Veerle Cannoot, Liza Janssens, Sonny Van de Steene en Julie Van Garsse

stafmedewerkers


KIEZEN. JE DOET HET VOORTDUREND: TUSSEN TIEN VERSCHILLENDE SOORTEN TANDPASTA OF DRIE PAAR BROEKEN. TUSSEN EEN

AVONDJE WEG OF EEN NACHT VROEG ONDER DE WOL. TUSSEN EEN CURSUS SPAANS OF TOCH MAAR DE TEKENSCHOOL .

SOMMIGE KEUZES ZIJN ECHTER EEN STUK MINDER VANZELFSPREKEND. ZE BEPALEN JE LEVEN EN VAAK OOK DAT VAN ANDEREN.

VIER MENSEN DOEN HUN VERHAAL , HUN NAMEN WERDEN OM PRIVACYREDENEN GEWIJZIGD.

Getuigenissen


Do

ssie

r

Ilse (25)De vloek van Huntington

Ilses vader lijdt aan de ziekte vanHuntington. Als 25-jarige jongevrouw met een vaste job wil ze graagmet haar vriend gaan samenwonen.Haar vaders ziekte hangt als eenschaduw boven het ouderlijke huis.Maar weggaan is niet zo eenvoudig.Haar moeder zou wegkwijnen. Ilsekon steeds bij haar moeder terecht,kan ze haar nu in de steek laten?

“Mijn vader lijdt aan de ziekte vanHuntington. Dat is een erfelijke aandoe-ning die geleidelijk, over een periode vantien tot twintig jaar de hersencellen vande patiënt vernietigt. De eerste sympto-men zijn rond zijn 35ste begonnen. Hij was33 toen ik geboren werd, dus voor zover ikmij kan herinneren, is hij altijd ziekgeweest. In het begin treden er vooralpersoonlijkheidsveranderingen op. Hij wasbijvoorbeeld erg streng, gierig, zenuwach-tig en vaak wantrouwig. Als kind en alspuber was het niet altijd gemakkelijk omzijn reacties te begrijpen of te kunnenplaatsen. Het is voor mijn broer, mijn moe-der en mezelf altijd moeilijk geweest omzijn eigen persoonlijkheid te onderschei-den van de ziekte. Als hij gemeen werd tij-dens ruzies, wisten we nooit goed of hijhet was of de ziekte die sprak.

Omdat zijn reacties niet in te schattenwaren, logen we hem vaak dingen voor.Tegen mama loog ik nooit, zij wist altijdwaar ik was. En zij hielp mij vaak met leu-gentjes opdat hij geen ruzie zou maken,om de vrede in huis te bewaren. Mijnmoeder en ik hebben zolang ik mij kanherinneren altijd al een haat-liefdever-houding met hem gehad. Nog altijd zijner momenten dat ik hem verwens, maareven goed kan ik naar hem kijken en

mijn hart in mijn schoenen voelen zak-ken. Het medelijden en een zwaar gevoelvan onrechtvaardigheid wegen op ons.Mijn vader had net als mijn broer en ikéén op twee kansen dat hij de ziekte zoukrijgen. Zijn broer en zus zijn van de ziek-te gespaard gebleven. Mijn broer en ikhebben ons nog niet laten testen.

Ik ben nu 26 en mijn vader is als een kindin het lijf van een 59-jarige. Hij is graatma-ger, zijn botten zijn zichtbaar doorheen zijnvel. Hij weet niet meer wat dag is en watnacht, hoe hij de televisie uitzet, welkedag het is, wat hij wilt eten, hoe hij moeteten. Hij weet nog vaag hoe hij moet plas-sen, maar niet meer wanneer. Hij vergeetniet dat hij zich moet wassen, maar wan-neer hij in de badkamer staat, weet hijniet meer wat hij daar moet doen. Hijwordt kwaad en agressief als we hemweer eens niet verstaan, en doet alles mette veel kracht. Hij laat dingen vallen envalt vaak zelf. Hij schrokt zijn etenbinnen als een dier op zijn hoedevoor een vijand.

Vroeger was het leefbaar. Eenzwarte vlek in ons hart, eenaltijd aanwezige maar niet alles-overheersende constante. Te -gen woordig is het anders. Deschaduw van zijn ziekte valt overheel ons leven. We kunnen eralleen nog aan ontsnappen dooruit huis te gaan en zelfs danmaken we ons voortdurend zor-gen over hem, over ons huis,over onszelf. Hij maakt ons elkenacht een aantal keer wakker enwe hebben verschillende dok-ters bezocht om hem slaapmid-delen te geven, maar geen vanhen wil ons helpen zonder hemte zien, iets wat hij resoluut wei-gert te doen.

Op mijn werk maken ze soms grapjes overhoe ik nog altijd thuis woon. Ook al heb ikal een aantal jaar een vaste relatie en eeninkomen. Ik kan mijn moeder niet alleenlaten. Ze zou in een depressie zakken enten onder gaan aan zijn ziekte en de een-zaamheid die ze met zich meebrengt. Ikwou dat mijn vader gezond was en mijnmoeder gelukkig. Maar het enige wat ikkan doen, is de best mogelijke dochter zijnvoor haar. Luisteren en helpen waar ik kan,om het toch wat draaglijker te maken. Ikvrees dat de tijd stilaan aanbreekt om hemte laten opnemen, iets waar hij zelf nooitmee akkoord zal gaan. Je kan je niet voor-stellen hoe moeilijk het is om te beslissendat je eigen vader niet meer thuis magwonen. Maar ondertussen staan onzeeigen levens stil en vrees ik alsmaar meervoor mijn moeders fysieke en mentalegezondheid. Ze is de sterkste vrouw die ikken, maar de ziekte van mijn vader vraagtmeer van haar dan menselijk mogelijk is.”

‘‘ ’’Ik kan mijn moeder

niet alleen laten.

© P

. JO

NCK

HEE

RE

Solange (45)Mijn gezin, mijn werk

Solange heeft een man en 2 kinde-ren. Ze heeft bewust haar carrièreop de tweede plaats gezet, zodat zezich volledig aan haar gezin konwijden. Nu haar kinderen ouder zijn,knaagt het af en toe…

“Als werkzoekende moet je soms weleens nemen wat je kan krijgen, dus toende mogelijkheid zich voordeed om aan deslag te gaan als deeltijds bediende greepik die kans met beide handen. Mijn baasbleek een moeilijk man en het loon wasondermaats, maar ik deed mijn werkgraag. Drie jaar later en zwanger van mijntweede zoon, werd de situatie echteronhoudbaar en nam ik ontslag. De RVAvond dit terecht en kende mij volledigstempelgeld toe. Zo kwam het dat ik – raarmaar waar – meer ‘verdiende’ door thuiste blijven dan daarvoor terwijl ik werkte.

Na 2,5 jaar thuis begon het toch weer te krie-belen en ben ik bewust op zoek gegaan naareen halftijdse job. Met een man met een full-time job en een zelfstandig bijberoep entwee kleine kinderen kwam de hoofdbrokvan het huishouden en de zorg voor de kin-deren op mij terecht. Deeltijds werken leekmij evident. Halftijdse jobs liggen niet voorhet rapen, dus het duurde nog een hele tijdvoor ik iets geschikts gevonden had. Maarhet loonde de moeite: halve dagen in devoormiddag en glijdende werkuren! Betervind je niet. Ik kon de kinderen ’s ochtendsnaar school brengen, ze in de namiddagweer ophalen en ik had ook nog tijd vrij voorde boodschappen en het huishouden. Echtideaal. Van zodra de kinderen thuis waren,kon ik mijn aandacht volledig op hen richten.

Intussen zijn we tien jaar verder. Vorigjaar kreeg ik het moeilijk. Ik was een

beetje uitgekeken op mijn job en ver-langde naar meer, verlangde naar erken-ning. “Is dit alles?” ging het bijna continudoor mijn hoofd. Ik had bewust gekozenvoor een halftijdse job, voor een vlakkeloopbaan zonder carrièremogelijkheden,maar eigenlijk wilde ik wel meer. Ik hadtoch niet voor niets een universitair diplo-ma? Moest ik niet meer van mezelfeisen? Moest ik niet uitkijken naar eenfulltimejob, waarin ik meer voor vol aan-zien zou worden? Maar dan zei een anderstemmetje weer: “En de kinderen dan enhet huishouden?”

De kinderen zijn nu vijftien en dertien. Zegroeien op en worden zelfstandiger. Ikben niet meer zo nodig en dat is voor mijwel eens lastig. Ik moet mijn leven nu zelf

meer gaan invullen. Wat het werk betreft,daar ben ik nu wel uit. Ik heb voor mezelfbeslist dat ik blijf waar ik ben. Dat ik meniet verder kan ontplooien op het werkdaar heb ik me bij neergelegd. Niets beletme om mezelf te ontplooien buiten hetwerk: cursussen volgen, sporten, vrijwilli-gerswerk doen… Ik heb er de tijd voor.

Heb ik spijt van mijn keuzes? Nee, nietecht. Of toch niet altijd. Soms steekt dietwijfel nog wel eens de kop op. Maar dankijk ik naar mijn twee grote zonen en danben ik trots. Ik besef dat ik anders zo veelvan hen had moeten missen. Ik heb henen mezelf een groot geschenk gegeven.

Dus, spijt? Nee… Of misschien een beet-je… Of niet… Of soms…”

‘‘’’

Ik had bewust gekozen voor

een vlakke loopbaan zonder

carrièremogelijkheden,

maar eigenlijk

wilde ik wel meer.

17

© P

. JO

NCK

HEE

RE

Myriam (52)100 jaar eenzaamheid

Myriam heeft het in een mix vanbewondering en mededogen voorhaar ‘tant Germaine’. Over de van-zelfsprekende ‘opofferingen’ die zedeed voor haar ouders. Over dekeuzes die ze maakte.

“Mijn ‘tant Germaine’ is nog net 100 jaargeworden. Ze had een bewogen leven,maar heeft het nooit kunnen delen meteen partner, kinderen of kleinkinderen. Van jongs af leerde ze zorg dragen. Haarouders hadden een herberg verbondenaan een sanatorium. Er kwamen heel watfamilieleden van patiënten overnachtenna een lange reis om hun zieke broer,

oom of neef te bezoeken. Germaine hielphaar ouders in de opvang van de bezoe-kers. Toen Wereldoorlog II uitbrak, veran-derde haar leven. Plots moesten de her-bergiers zien te overleven met beperktemiddelen. Germaine smokkelde boter,sigaretten en voedselzegels vanuitNederland. Ze maakte zich toen weinigzorgen om een gezinnetje en had alevenmin tijd om een partner te zoeken. Na de bevrijding werd het sanatoriumomgevormd tot een opvangtehuis voorpsychiatrisch patiënten. De herberg ver-loor hierdoor heel wat van haar klantenen werd omgevormd tot een café, uitge-baat door Germaine en haar moeder.Haar vader verdiende bij door te zorgenvoor de grote tuin verbonden aan hetpsychiatrisch centrum.

Toen haar moeder een paar jaar later over-leed, nam Germaine de zorg voor haaroude vader, het ouderlijke huis en het caféop zich. Ze had immers geen broers nochzussen die dat in haar plaats konden doen.Al zou die extra helpende hand meer danwelkom geweest zijn, Germaine had hette druk om een man te vinden. Ver zou zeniet moeten hebben zoeken. Er kwamengenoeg jonge mannen langs in het café,maar de zorg voor haar vader had voor-rang. Nadat ook haar vader overleed, wasGermaine het al gewoon om geen partneren kinderen te hebben. Ze koos ervoor omalleen te blijven. Vrienden en kennissen,neven en nichten, achterneefjes en ach-ternichtjes en later zelfs hun kinderen vul-den haar verdere leven met liefde engenegenheid…”


Do

ssie

r

‘‘’’

Van jongs af leerde ze

zorg dragen. Ze koos ervoor

om alleen te blijven.

© P

. JO

NCK

HEE

RE


Jules (32)Een nieuw samengesteld gezin

Jules verwacht samen met Vera eenkind. Jules is samen met Arthur, Veraheeft geen partner. Alle drie wonen zesamen. Klaar om hun kind te verwel-komen in hun gezin. Ze hebben eeningrijpende keuze gemaakt en zijnbereid hun verantwoordelijkheid tegen-over hun kind en elkaar te nemen.

“Op een dag liep ik tussen de rekken in deplaatselijke Delhaize. Een man met eenbaby op z’n buik -je weet wel, met zo’ndoeken aan hem vastgebonden- passeer-de me. Een vadergevoel vanjewelstemaakte zich meester over me. Ik wou dol-graag een kind. Liefst één van mezelf. Ikwas toen een alleenstaande homoman.

Het begon al lachend dat Vera en ikafspraken dat we samen een kind zoudenkrijgen. Later veranderde de toon vanonze gesprekken. Ze werden serieuzer enconcreter. Zij was alleen en ik was alleen.Beiden wouden we een kind. Om van tehouden, om op te voeden. Ze ziet me alsde vader van haar kinderen, dus beslotenwe er samen voor te gaan. Aangezien de ‘natuurlijke’ manier geenoptie was -ik blijf een homoman- zijn wenaar een fertiliteitskliniek getrokken. Wekregen er naast technische uitleg ookpsychologische begeleiding. Waar wetegenstand hadden verwacht, kwamsteun. Er komen blijkbaar diverse vormenvan nieuw samengestelde gezinnenlangs. Het viel hen op dat het bij ons eengoeddoordachte keuze betrof.

Maar wat wanneer een van ons twee eenpartner tegenkomt? Voor ons is het duidelijk:hij moet mee in het verhaal willen stappen.Ondertussen ben ik samen met Arthur.Zie hem dolgraag. Hij ging akkoord met

de plannen. Wordt trouwens zelf enthou-siaster en enthousiaster. Zijn familieeveneens. Z’n ma heeft al babykleertjesgegeven. Ook Arthur zal betrokken wor-den bij de opvoeding van onze dochter.Voor mij is het belangrijk dat hij ookerkend wordt als vader.

Vera is nu 5 maanden zwanger. Wewonen alledrie in hetzelfde huis. Wekijken samen -twee papa’s en éénmama- uit naar haar eerste kreetje,eerste glimlach… Inderdaad, we staante popelen om onze kleine meid te ver-welkomen.”

‘‘’’

Een vadergevoel vanjewelste

maakte zich meester over me.

Ik wou dolgraag een kind.

© P

. JO

NCK

HEE

RE

Kiezen, hoe doe je dat?

BOEKBESPREKING

De kunst van het kiezenFranky Bussche

directeur Studie en Onderzoek

Do

ssie

r

IDEEËN OVER KEUZEVRIJHEID VERSCHILLEN WERELDWIJD. DE KEUZES DIE WE MAKEN

GEVEN ONS DE KANS ONSZELF TE DEFINIËREN EN ONS EIGEN LEVEN VORM TE GEVEN.

DAARIN SCHUILEN DE KRACHT, HET MYSTERIE EN DE ULTIEME SCHOONHEID VAN ‘KIEZEN’.

MAAR WAT VERWACHTEN WE VAN ONZE KEUZES? IS JE LEVEN VOORBESTEMD, AFHANKE-

LIJK VAN TOEVAL OF WORDT HET BEPAALD DOOR ONZE EIGEN BESLISSINGEN? BEPALEN

WE ZELF WAT WE KIEZEN OF ZIJN ER ANDERE (ONBEWUSTE) KRACHTEN AAN HET WERK?


eisen. Aanbevelingen van deskundigenen rubriceringen zijn uitstekende hulp-middelen die kunnen bijdragen aan hetmaken van een ingewikkelde keuze.De auteur bespreekt eveneens wat onste doen staat wanneer we niet kunnenbeslissen, wanneer we tussen tweekwaden moeten kiezen of wanneer dekwestie te erg is om over te kunnen den-ken. Ze gaat uitgebreid in op een casusvan een pasgeborene met ernstigegezondheidsproblemen waarbij beslistzal worden om niet verder te behande-len en de baby te laten sterven. Ze wijstop het belang van de informatieplichtvan de arts en de toestemmingsvereistevan de patiënt en het zelfbeschikkings-recht in medische aangelegenheden.

In haar boek analyseert psychologeSheena Iyengaar het complexe procesvan het maken van keuzes aan de handvan haar eigen bewogen levensver-haal. Ze laat op een boeiende wijzezien hoe onze geest omgaat met psy-chologische en culturele factoren dieons beïnvloeden. Ze bezorgt ons hand-vatten om betere keuzes te maken.

De kunst van het kiezenSheena IyengarAmsterdam: De Bezige Bij, 2010, 398 p.ISBN 978 90 234 5850 0

De basiswaarden van het leven, vrij-heid en het nastreven van geluk, zijnvoor iedereen op de wereld hetzelfde.Mensen hebben een aangeborenbehoefte aan keuzevrijheid en zeggen-schap. Hieruit vloeit voort dat mensenrechten hebben zoals gelijkheid voorde wet, recht op deelname aan hetpolitieke proces en op onderwijs, metandere woorden universele mensen-rechten. Dit betekent niet noodzakelijkdat de maatschappelijke structuren diemensen uit andere delen van dewereld creëren, als ze de vrijheid heb-ben om zelf te kiezen, op het westersemodel zullen of zouden moeten lijken.De ultieme democratie betekent datwe verplicht zijn te kiezen. Het ideevan vrijheid en de taak om onze iden-titeit te vinden zijn belangrijk.We worden geconfronteerd met eenexplosie van het aantal keuzemogelijk-heden. Op een bepaald moment heb jegewoon niet de ruimte, het geld of detijd om van al deze keuzes te kunnengenieten. Het grootste probleem datsamenhangt met uitgebreidere keuze-mogelijkheden is dat we daardoorteleurgesteld worden in onze verwach-tingen. Die keuzerijkdom hoeft nietnoodzakelijk negatief te zijn. Wanneerwe onszelf een beetje bijscholen, kun-nen we profiteren van een uitgebreidekeuze in plaats van te buigen voor zijn

De auteur Sheena Iyengar werdgeboren in een sikh-familie dieemigreerde naar de Verenigde

Staten. Ze werd op jonge leeftijd blind.Een opleiding en een huwelijk met eenzelfgekozen partner leken niet haal-baar voor haar. Sheena Iyengaar legdezich daar niet bij neer en besloot haardromen te realiseren. Ze studeerde engaf zelf haar eigen leven vorm. Ze ver-richtte baanbrekend onderzoek op hetgebied van persoonlijke keuzes en isverbonden als hoogleraar bedrijfskun-de aan Colombia University.

Sheena Iyengar ziet het als volgt.Hoewel onze leidraden en uitvoeringenverschillen zijn het verlangen naar ende behoefte aan het maken van keuzesuniverseel. Als we de controle verliezenover wat er met ons gebeurt, voelenwe ons machteloos. Onze levensverhalen die in elke cultuuren in elk huis op verschillende manie-ren worden verteld, hebben verstrek-kende gevolgen voor wat we kiezen enwaarom. Eén cultureel kenmerk in hetbijzonder blijkt de verschillen in opvat-tingen over en de toepassing vankeuze over de hele wereld te helpenverklaren. Het betreft de mate van indi-vidualisme of collectivisme. Bij collecti-vistische samenlevingen ligt de nadrukmeer op plicht.

UV

V b

elic

ht

Scheidingsritueel.be

‘Moeder, waarom scheiden wij?’ Recente cijfers tonenaan dat twee derde van alle huwelijken mislukt en datlangdurige relaties steeds vaker eindigen. Een relatiebreuk heeft doorgaans een diepgaandeimpact op iemands leven, op de kinderen en op dealgemene zinervaring. Daarom hebben enkele vrijzinnig humanistische con-sulenten van verschillende huizenvandeMens uit deprovincie Antwerpen, de koppen bij elkaar gestokenom over scheidingsrituelen na te denken. Het resultaat hiervan is de septembereditie van hettijdschrift Antenne, een nieuwe website en infomo-menten, die tijdens het pilootjaar 2011-2012 in deprovincie Antwerpen georganiseerd zullen worden.

Bezoek ons op www.scheidingsritueel.be

Gezocht!Kan jij je inleven in moeilijkheden

die anderen doormaken?

Sta jij open voor andere opvattin-

gen en levenswijzen?

Wil je je minimum vier uur per

week vrijmaken?

Drie maal JA? Tele-Onthaal is iets

voor jou!

Tele-Onthaal stelt haar telefoonlijnen (106) 24 uur op 24

uur open voor iedereen die in alle anonimiteit wil pra-

ten en biedt ook anonieme gesprekken aan via chat.

Door de telefoonlijn 106 en de internetverbinding loopt

een gesprek over zorgen… van de A van alcohol over de

R van relatie tot de Z van zelfdoding, en alles wat ertus-

sen zit.

Wie zich kandidaat stelt, volgt een opleiding en geniet

ook nadien blijvende ondersteuning en vorming.

Zin om mee te werken? Bel 106 of mail naar

[email protected]

Meer info vind je ook op www.tele-onthaal.be

Isabelle Stengers bekleedt Leerstoel Willy CalewaertDeMens.nu en de Faculteit Ingenieurswetenschappen van de

Vrije Universiteit Brussel zijn er trots op dat prof. Isabelle

Stengers (ULB) aanvaard heeft om in 2011-2012 de Leerstoel

Willy Calewaert te bekleden.

De inaugurale les, onder de titel ‘A plea for slow science’, gaat

door op 13 december 2011 om 17 uur aan de Vrije

Universiteit Brussel (VUB).

Isabelle Stengers studeerde scheikunde en wetenschapsfilosofie aan

de Université Libre de Bruxelles (ULB). Ze doctoreerde in 1984,

onder de leiding van Nobelprijswinnaar Ilya Prigogine met wie zij

Orde uit chaos: de nieuwe dialoog tussen de mens en de natuur

schreef, een baanbrekend werk waarin geprobeerd wordt de filosofi-

sche consequenties te trekken vanuit de thermodynamische studie van

systemen (ver) buiten evenwicht. Inmiddels geldt Stengers internatio-

naal als een van de meest diepgaande en gevierde wetenschapsfiloso-

fen. Ze bekleedt de leerstoel Praktijken van de kennisproductie en

leidt de groupe d’études constructivites (GECo) aan de ULB. In 1993

werd zij door de Académie Française onderscheiden met de Grote

Prijs voor Filosofie, en eerder dit jaar was zij laureaat van de prestigi-

euze vijfjaarlijkse FRS-FNRS prijs Ernest-John Solvay voor humane

en sociale wetenschappen. Isabelle Stengers is een zeer eigentijdse

filosofe, maar bovenal een filosofe die zich volop rekenschap geeft van

het feit dat theorieën nooit neutraal zijn, en diagnoses nooit onschul-

dig. Ver van het relativisme van diegenen voor wie alle kennis betrek-

kelijk is en niets het verschil maakt, nodigt Stengers ons uit om haar

liefde voor de wetenschappen, en haar liefde voor praktijken van die

wetenschap te delen, zonder zelfingenomenheid noch dogmatiek,

zonder luiheid noch pretentie. Dit geeft samenhang en eenheid aan

Stengers’ werk in de vele en gevarieerde domeinen die zij onderzocht

heeft. Isabelle Stengers is een onderzoekster en lesgeefster met een

uitzonderlijke mobiliteit, zowel geografisch als intellectueel, en van-

daag is haar invloed aanzienlijk in verschillende kennisdomeinen.

Meer infowww.vub.ac.be/IRwww.vub.ac.be/UPV

Iedereen welkom.

Isabelle Stengers

Met droefheid in het hart nemen wij afscheid van

de oud-voorzitter van onze Franstalige zusterorganisatie,

de Centre d’Action Laïque.

Philippe GrolletNeuilly-sur-Seine (Frankrijk) 29|12|1950 ~ Lasne 21|09|2011

Philippe Grollet stond van 1988 tot 2007 aan het hoofd van de Centre d’Action Laïque (CAL).

Als kind van een vrijdenkende vader en een katholieke moeder kreeg Grollet een pluralistischeopvoeding, maar al snel vond hij meer aansluiting bij de vrijzinnige levensvisie. Van 1973 tot 1975stond hij aan het hoofd van de Cercle du Libre Examen aan de Université Libre de Bruxelles en van

1982 tot 1987 bekleedde hij het voorzitterschap van Bruxelles laïque.

Als voorzitter van de CAL trad hij eveneens op als covoorzitter van de Centrale Vrijzinnige Raad. Hijstond mee aan het hoofd van de Belgische vrijzinnig humanistische gemeenschap toen de levens -

beschouwing na een lange strijd in 2002 een officiële erkenning in de wacht sleepte. Na het aflopenvan zijn voorzittersmandaat in 2007 bleef hij werkzaam in de Raad van Bestuur van de CAL. Ook stond

Grollet van 2004 tot 2006 aan het hoofd van de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen.

Naast zijn onvermoeibaar vrijzinnig engagement was Grollet eveneens een succesvol jurist. Sinds1979 stond hij ingeschreven bij l’Ordre des avocats au Barreau de Bruxelles en in 1988 was hij

medestichter van het Brusselse advocatenbureau Grollet & associés.

We wensen zijn familie, vrienden en geliefden veel sterkte toe.

Onze gedachten zijn bij hen.

Raad van Bestuur en personeel deMens.nu – Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

In Memoriam

UV

V-b

elic

ht

21 verenigingen en vakbonden eisen onmiddellijke noodmaatregelen regering

Vandaag, 14 september, werden 77 asielzoekers de straat op gestuurd bij aankomst in ons land.Dit gebeurt de laatste tijd bijna dagelijks. De opvangcrisis escaleert en met de winter in zicht stevenen we opnieuw af opeen humanitaire crisis.Vluchtelingenwerk Vlaanderen en haar Franstalige zusterorganisatie Ciré dringen er, samen met verenigingen en vakbon-den, op aan dat de regering van lopende zaken hiervan de ernst inziet. En niet langer de verantwoordelijkheid voor zich uitschuift maar nu reageert en maatregelen neemt.De opvangcrisis sleept nu al drie jaar aan en zette al meer dan 9.000 mannen, vrouwen en kinderen op straat. Zonder begeleidingin de asielprocedure, zonder fatsoenlijke maaltijden, zonder medische zorgen… Deze situatie is onaanvaardbaar en onmenselijk.

Vluchtelingenwerk en Ciré vragen dan ook al een tijdje om snel werk te maken van een spreidingsplan dat gericht is opasielzoekers die al lang in de opvang verblijven en in een asielprocedure zitten. Door deze asielzoekers te spreiden over degemeenten kan er snel plaats vrijgemaakt worden in de opvang voor net aangekomen asielzoekers. Wij zien dat als eenéénmalige noodoperatie. In het huidige politieke klimaat blijkt de regering hier niet voor te willen kiezen.

Toch kan het niet meer dat er mannen, vrouwen en kinderen die bij wet en als mens recht hebben op opvang in ons landop straat belanden. Daarom stellen de 21 organisaties volgende noodmaatregelen voor:

¬ Het snel openen van nieuwe noodopvangplaatsen met kwaliteitsvolle sociale en juridische begeleiding en¬ het regelmatig evalueren van de versterking van de asielinstanties. Indien deze versterking onvoldoende zou blijken

moeten de instanties meer middelen krijgen. Dit om op een flexibele manier extra personeel aan te werven zodat deachterstand in de behandeling van de dossiers wordt weggewerkt. Zo kunnen mensen sneller de opvang verlaten.

Daarbij mogen we niet uit het oog verliezen dat er al heel wat asielzoekers op straat leven. Het is dan ook belangrijk datde mensen die geen opvang kregen (een ‘niet-toewijzing’) wel in het opvangnetwerk worden opgenomen. Zij kunnen inprincipe met hun niet-toewijzing naar het OCMW maar daar worden ze geweigerd waarna ze op straat belanden. Doordeze mensen toch op te vangen kunnen we vermijden dat ze naar de arbeidsrechtbank moeten die dan dwangsommenoplegt voor elke dag dat een asielzoeker nietwordt opgevangen. Asielzoekers hebben noodaan opvang en begeleiding, niet aan dwang-sommen.

Vluchtelingenwerk Vlaanderen, CIRÉ, deMens.nu- Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw, 11.11.11,Dokters van de Wereld – Médecins du Monde,ACW - koepel van christelijke werknemersorga-nisaties, ABVV – FGTB, Socialistische Dienst vanSocialistische Solidariteit, Aide aux PersonnesDéplacées, Welzijnszorg vzw, Point d'Appui asbl,Caritas International, Convivial, MouvementOuvrier Chrétien (MOC), CAW De Terp, SETCA –BBTK, Protestants Sociaal Centrum (Brussel),Jesuit Refugee Service-Belgium, CAW ArchipelPrésence et Action Culturelle, KerkwerkMulticultureel Samenwerken

P E R S B E R I C H T14 september 2011

Vandaag opnieuwasielzoekers op straat,

ook kinderen


P E R S B E R I C H T3 oktober 2011

Waakzaamheidscomitévoor de Democratie

UV

V b

elic

ht


In de huidige politieke en socio-economische contextstaan onze rechten meer dan ooit op de helling. Hoog tijdom aan de alarmbel te trekken, vonden de vrijzinnigen.

DeMens.nu (Unie Vrijzinnige Ver enigingen) en haarFranstalige tegenhanger Centre d’Action Laïque richttendaarom het ‘Waakzaamheidscomité voor de Demo cratie’ op.Hierbij sloten zich de socialistische en liberale vakbondenaan, net als een aantal Neder landstalige en Franstalige orga-nisaties uit het middenveld. Op 3 oktober 2011 hebben deleden van het comité hun manifest ondertekend in het Huisvan de Parlementsleden, democratisch bastion bij uitstek.

Hun grootste bekommernis? Waken over het duurzaam welzijnvan iedere mens. Het comité roept elke burger, vereniging, instel-ling, organisatie… op tot een aanhoudend engagement voor devrijwaring en de versteviging van ons sociale verworvenheden.

Ondertekenaars van het manifest van het Waakzaamheidscomité voor de Democratie:

• CGSLB/ACLVB: Bernard Noël • FGTB/ABVV: Daniel Van Daele • Union Nationale des Mutualités Neutres: Edouard Denoël• Union Nationale des Mutualités Socialistes/Nationaal

Verbond van de Socialistische Mutualiteiten: Dr Guy Peeters• deMens.nu - UVV: Sonja Eggerickx• CAL: Pierre Galand• Les Femmes prévoyantes socialistes: Dominique Plasman• PAC: Yanic Samzun • CLARA: Guy Bricteux• Les Territoires de la Mémoire: Dominique Dauby• Ligue des droits de l’Homme: Emmanuelle Delplace• Moderator: Luc Vander Kelen

OP 3 OKTOBER HEBBEN DEMENS.NU, DE CENTRE D’ACTION LAÏQUE EN ORGANISATIES UIT HET MIDDENVELD HET MANIFEST

VAN HET ‘WAAKZAAMHEIDSCOMITÉ VOOR DE DEMOCRATIE’ ONDERTEKEND. IN HET HUIS VAN DE PARLEMENTSLEDEN RIEP DIT

PLURALISTISCHE COMITÉ DE SAMENLEVING OP OM TE WAKEN OVER ONS SOCIAAL MODEL.

SONJA EGGERICKX ONDERTEKENT HET MANIFEST (OPGESTELD IN DE DRIE LANDSTALEN)

UV

V b

elic

ht

deMens.nu stond op de trouwbeurs van Antwerpen

Tijdens het mooiste en warmstezomerweekend van oktober sindsmensenheugenis (30 september

t.e.m. 2 oktober 2011), stonden demedewerkers van deMens.nu naarjaarlijkse gewoonte terug op de trouw-beurs van Antwerpen (binnen!). En netals buiten was het binnen ook puffengeblazen. Want we hebben veel volkover de vloer gehad. Het was opvallendhoeveel mensen specifiek naar ons opzoek waren. Ze hadden via vriendenvan ons gehoord, lazen positieve com-mentaren over ons op een chatsitevoor mensen die gaan trouwen of wil-den tout court trouwen met een heelpersoonlijke viering op de locatie vanhun dromen. Gelukkig hadden weopnieuw professioneel promotiemate-riaal zodat we op een vlotte wijze onzemanier van werken bij trouwplechtig-heden konden overbrengen.De grote wand met de ‘JA!… metdeMens.nu’ was fris en sprankelend entrok meteen het oog van de voorbij-gangers. Een kleine folder met de eer-ste informatie over onze huwelijksvie-ringen was dan ook zeer in trek. En toch vond niet iedereen ons direct…We stonden niet aan de ingang van dezaal maar eerder achteraan, waardooreen koppel al begon te vrezen ons niet tezullen vinden. Hun uitroep “Eindelijk hebik jullie gevonden!”, deed ons even onzewenkbrauwen fronsen, maar er ontstondal snel een geanimeerd gesprekje. Wekonden hen gerust stellen. Ze waren bijons aan het juiste adres.

Meer info over trouwplechtigheden?Je kan steeds terecht in een huisvandeMens in je buurt: www.deMens.nu

“Eindelijk heb ik jullie gevonden!”

Maarten Peeraer

vrijzinnig humanistisch consulent huisvandeMens Antwerpen


Corgan, Beck, Blur, Pulp, PJ Harvey &Nick Cave, John Porter, Lou Reed, DavidBowie en Metallica. Haar meest recen-te album, ‘Horses and High Heels’, ishet werk van een meer dan ooit bevlo-gen vrouw. Ze verenigt soul, blues, folken country, opgewekte jazzy popaccen-ten en een aangrijpende rockgitaar, endat allemaal gedragen door haar fan-tastische stem. Dit album dat zo kleur-rijk, tragisch en onconventioneel is alshet leven van Marianne Faithfull zelf,zindert van de gelouterde vreugde vaniemand die de wereld kent.

George Clinton & Parlaiment Funkadelic (zaterdag 26/11/2011 - 21u00 -Théâtre National)

Legendarische en baanbrekende funk-groep met als voorman een grote figuurin de mondiale funkscene. Funk is eencollectieve en communautair getinteexpressie door middel van onweerstaan-bare, bruisende, vrolijke, opwindende enfeestelijke muziek, gemaakt om samenop te dansen en te zweten. Funk isafkomstig uit New Orleans. Vanaf dejaren 1950 veroverde funk de zwartegetto’s van de grote Amerikaanse stedenen brak daar internationaal door alspopulaire muziek. Met een melange vansoul en jazz is funk een op zichzelfstaand muziekgenre.

Festival van de VrijheidKies uit de concerten, theater, films en debatten!

Didier De Swert

vrijzinnig humanistisch consulent huisvandeMens Brussel

UV

V b

elic

ht

DE MENS.NU EN HAAR FRANSTALIGE ZUSTERORGANISATIE BRUXELLES LAÏQUE ORGANISEREN VAN 17 TOT 26 NOVEMBER HET

JAARLIJKSE FESTIVAL VAN DE VRIJHEID IN BRUSSEL. NET ZOALS IN DE VOORGAANDE EDITIES STAAT HET FESTIVAL IN HET TEKEN

VAN MENSENRECHTEN EN SOCIAAL ENGAGEMENT. HET CENTRALE THEMA DIT JAAR: WAT IS DE BETEKENIS VAN MYTHEN EN UTO-

PIEËN, ALS PRODUCTEN VAN DE VERBEELDING, BINNEN EEN CULTURELE, POLITIEKE EN MAATSCHAPPELIJKE CONTEXT.

HET FESTIVAL BIEDT CONCERTEN, THEATER, FILMS EN DEBATTEN. VOOR ELK WAT WILS.


MARIANNE FAITHFULL © PATRICK SWIRC

FilmOok in deze editie van het Festivalwordt een internationale filmcompeti-tie georganiseerd. 30 documentairesuit alle hoeken van de wereld werdengeselecteerd voor de competitie. Methet filmbeeld als getuige wil het festi-val zijn maatschappelijke betrokken-heid vergroten en een bijdrage leverenaan de sociaal bewogen cinema.

DebattenOok dit jaar kan je gaan naar debatten,lezingen, infomomenten en expo’s.

ConcertenAanraders

Marianne Faithfull (donderdag 17/11/2011 - 21u00- Théâtre National)

Marianne Faithfull is, met haar rauwe,onweerstaanbare stem, nog steedsoptimaal aanwezig na een uitzonderlij-ke, veelzijdige en veelbewogen carrièrevan 47 hoogst creatieve jaren. Alsonvermoeibare pleitbezorgster voor defusie tussen verschillende generatiesheeft ze samengewerkt met Billy


George Clinton met zijn ParliamentFunkedelic is de ambassadeur bij uit-stek van de funk en de jaren hebbenzijn energie en zijn muzikale zeggings-kracht niet kunnen temperen. Eengeweldig concert, een hap elektrise-rende energie en een oppepper ommet volle teugen van te genieten!

Het volledige lijstje

17 NOVEMBER – Marianne Faithfull18 NOVEMBER – Bernard Lavilliers19 NOVEMBER – Balkan Beat Box 24 NOVEMBER – Linton Kwesi Johnson /

Pablo Moses25 NOVEMBER – ZEBDA.25 NOVEMBER – Eric Legnini &

The AfroJazzBeat ‘The Vox’Featuring Krystle Warren

26 NOVEMBER – Zion Train26 NOVEMBER – George Clinton &

Parlaiment Funkadelic

opgenomen met miniatuur decors enfiguurtjes. Met al die visuele en dramati-sche extravagantie ontstaat een voorstel-ling van ongeziene originaliteit. Door zichte storten op een zo zwaar en gevoeligthema, loopt Hotel Modern niet hetgevaar melodramatisch te worden enslaagt de groep erin om het publiekondanks de ernst van het onderwerp aanhet lachen te brengen. Af en toe is erniets mooiers dan de totale vernieling.

Het volledige lijstje

19 NOVEMBER – Amarillo20 NOVEMBER – Scheissemer22 NOVEMBER – Seaplane mothership23 NOVEMBER – Constellation 196124 NOVEMBER – Guy Redos ‘Rideau’25 NOVEMBER – Aves-vous eu le temps

de vous organiser depuisla dernière fois qu’on vousa vus?

Meer info m.b.t. programma Festival van de Vrijheid:www.festivalvandevrijheid.be

Tickets: www.ticketnet.be of via Fnac

BALKAN BEAT BOX © RAN GOLANI

GEORGE CLINTON © JENNY RISHER

SEAPLANE MOTHERSHIP VAN HOTEL MODERN

TheaterOok de toneelliefhebber komt tijdens hetfestival aan zijn trekken. Dankzij de inten-se samenwerking met de KVS en TheâtreNational, werden een aantal grote inter-nationale producties geprogrammeerd.

Een aanraderNederlandstalig toneelstuk -Seaplane mothership – HotelModern (dinsdag 22/11/2011 -20u00 -Théâtre National)

Een aanval op cultuur loopt altijd uit op deondergang van de beschaving. Dat is hetuitgangspunt van de voorstelling‘Seaplane Mothership’ die met woordenen beelden de omzwervingen ten tonelevoert van een ruimteschip waarop eenspecimen van onze beschaving op ont-roerende wijze afscheid neemt van deAarde, waar de zuurstof uitgeput raakt.Hotel Modern illustreert de kwetsbaar-heid van de mens en de verwoesting dieonze wereld bedreigt met een apocalyp-tische performance waarbij alle vormenen stijlen worden ingezet: dramatischekortfilms, popart, geluidseffecten en ani-matiefilms die live op het toneel worden

In juni besloot het centrum de openingsda-gen uit te breiden van drie naar vier, en in2012 kunnen de gasten vijf dagen perweek in Topaz terecht. Waarom deze beslis-sing?

Wim: Eigenlijk was dat altijd al hetplan. In 1997 stampte het UZ BrusselTopaz uit de grond met de bedoelingom een dagvoorziening te creëren voorpalliatieve én supportieve zorg. Demosterd voor het concept haalden wein Engeland, bij onder andere ‘TheLondon Lighthouse’. In dat opvangcen-trum voor aidspatiënten bleek dat heteen absolute must is om vijf dagen perweek open te zijn. Een dagcentrumvoor ernstig zieken richt zich immersvooral naar alleenstaanden of mensenwaarvan de partner tijdens de weekmoet gaan werken. Zij kunnen nietalleen thuis blijven, een hospitalisatieis vaak het enige alternatief.

In Topaz geven wij deze patiënten,die wij ‘gasten’ noemen, een tweedethuis. Door hen te omringen met allemogelijke zorgen wordt een hospitali-satie overbodig. En ’s avonds kunnende gasten gewoon naar huis. Een dag-centrum bestaat dus naast de pallia-tieve thuiszorgequipes, de palliatieve

Supportief dagcentrumTopaz opent vijfdagen per week

Julie Van Garsse

stafmedewerker

UV

V b

elic

ht

TOPAZ , HET DAGCENTRUM VOOR ERNST IG Z I EKEN IN WEMMEL , BRE IDT Z I JN

WERK ING U I T. VANAF 2012 KUNNEN DE GAST EN ER E LKE WEEKDAG

TERECHT. OM OP ADEM TE KOMEN, E EN K L A P K E T E DOEN, HUN P I L L EN EN

ZORGEN TE VERGET EN . DE WEEKREGE L ING I S E EN BE LANGR I J K WAPENFE I T

VOOR KANKERSPEC IA L I ST PROF. DR . WIM DIST E LMANS EN SOC IAAL VER-

PL E EGKUND IGE MAGR I ET DE MAEGD, DE BEZ I E L ERS VAN HET PRO J ECT. ZE

VERT E L L EN OVER DE LANGE STR I JD OM ERKENN ING EN DE UN I EKE F I LOSOF I E

VAN TOPAZ . “HET I S N I ET OMDAT J E DOOD GAAT DAT J E N I ET MEER VAN HET

L EVEN MAG GEN I ET EN!”


Interview met

Wim Distelmans en

Magriet De Maegd

‘‘’’

Het RIZIV wil voortdurend

weten welke technische

prestaties onze dokters leveren:

we proberen er juist

zoveel mogelijk te vermijden!

WIM DISTELMANS

WIM DISTELMANS

© IN

GE

VAN

DEN

HEU

VEL|

EYE-

FLA

SH

MAGRIET DE MAEGD


supportteams in ziekenhuizen en resi-dentiële palliatieve eenheden. Deweekregeling is eigen aan het con-cept en vormt bijgevolg een citeriumom erkend te worden. Die erkenningdoor het RIZIV is nog steeds niet offi-cieel geregeld, ondanks het feit datons land ondertussen zes centra telt.Bitter weinig, als je weet dat er inEngeland 250 zijn, mét wachtlijsten.Vooral in de grootsteden is er noodaan opvang.

Welke mensen komen naar Topaz?

Magriet: Verscheidenheid en openheidis een hoeksteen van onze werking. Denaam Topaz is, naast een acroniemvoor ‘Thuis voor psychosociale oncolo-gie en palliatieve zorg’, ook een verwij-zing naar een edelsteen met vele kleu-ren en vele facetten. In Topaz vind jedan ook mensen uit alle sociale klassenen met verschillende culturele achter-gronden. Wat soms voor grappige con-frontaties zorgt. Zo hadden we eendoorgewinterde Vlaams Belang-aan-hanger die geen goed woord overhadvoor de Afrikaanse gasten tot hijweken later Rummikub zatte spelenmet een kleine Rwandees. Ook de leef-tijden lopen ver uiteen. Hier zitten niet

alleen oudere personen: de gemiddel-de gast is 50 à 55 jaar. Wat de aandoe-ningen betreft, vormt kanker de hoofd-moot. Andere veel voorkomende ziek-tes zijn aids en neurologische aandoe-ningen.Een Topaz is ook een heel lichte steen,waarmee we ineens bij onze filosofieaanbelanden: bij ons staat de kwaliteitvan het leven centraal. Topaz is in deeerste plaats een supportief centrum.Daarmee onderscheiden we ons vanandere centra, die eerder focussen ophet terminale aspect.

Waar ligt het verschil?

Wim: Palliatieve zorg wordt gegevenaan ernstige, ongeneeslijke ziekenzowel in hun levensfase waar veelondersteuning – support – nodig is, alsin hun terminale levensfase. Sup -portieve zorg richt zich dus tot patiën-ten met een ongeneeslijke en levens-bedreigende aandoening, maar houdtgeen rekening met hun levensver-wachting. Wij ondersteunen alle men-sen die uiteindelijk aan hun ziekte zul-len overlijden. We omringen hen metde best mogelijke zorg, maar dringenniets op. Naast een legertje vrijwilli-gers zijn er voortdurend artsen, ver-

pleegkundigen en een psycholoog aan-wezig. Op het eerste zicht doen dezemensen niet veel, maar ze staan klaarvoor de patiënten - wij noemen hen‘gasten’ - als die er nood aan hebben.In eerste instantie proberen ze miseriete vermijden: door met de gasten tepraten wijzen ze hen erop dat dezoveelste chemokuur echt niet meerhoeft. Dat sommige behandelingenzinloos geworden zijn. Het alternatiefbestaat: ermee stoppen. Dat heet zelf-beschikkingsrecht. Uiteraard beslissende gasten zelf wat ze hiermee doen.Daarnaast houden de professionelende toestand van de gasten nauwlet-tend in de gaten. Hoest er iemandopvallend veel, loopt hij/zij slechter?Dan vragen ze de gast om naar de huis-arts te stappen zodat een hospitalisatievermeden wordt.

Magriet: We werken vooral op de ach-tergrond, maar houden alles in het oogen springen in wanneer nodig. Daarbijbetrekken we voortdurend de huisarts,want het is zeker niet de bedoeling omzijn/haar rol over te nemen. Ook wer-ken we nauw samen met de thuisver-pleegkundigen. Sommigen komen zelfslangs om hun patiënt een bad te gevenof een wonde te verzorgen. Dat zorgttrouwens voor een interessante dyna-miek: de verpleegkundigen leren vanelkaar en gasten die oorspronkelijk nietvan thuisverpleging moeten weten,raken meer vertrouwd met het concepten zetten uiteindelijk ook zelf de stap.Het is belangrijk dat we nauw samen-werken met de zorgverleners en zorgin-stanties in functie van de gasten maarook om ervaringen uit te wisselen.

Jullie vertrekken te allen tijde van het zelf-beschikkingsrecht van de patiënt. Stel nudat je zeker weet dat een gast beter af is

© IN

GE

VAN

DEN

HEU

VEL|

EYE-

FLA

SH

VRIJWILLIGERS HELPEN IN TOPAZ


met of zonder een bepaalde behandelingen hij/zij weigert?

Magriet: Ja, dat is zeer moeilijk. Maarals iemand het echt anders wil, wie zijnwij dan om hem of haar tot iets tedwingen? Zo komen ook soms mensenop consultatie met een euthanasiever-zoek, waarvan we voelen dat de vraagniet echt doorleefd is, maar eerderingegeven door uitzichtloosheid ofeenzaamheid. Dan nodigen we diemensen uit om eens langs te komen bijTopaz. Sommigen hervinden er hunlevenslust en blijven jaren komen,anderen haken na twee dagen af envragen alsnog euthanasie. Tja, dan hel-pen we hen de procedure op te starten.

Wim: Die manier van werken is vooralaangenamer voor de patiënt. Die men-sen zijn het ziekenhuis en alle onder-zoeken zat. Anderen kunnen niet meerbehandeld worden en voelen zich daar-

door soms in de steek gelaten. Wij pro-beren dat op te lossen door hen eenhuiselijke omgeving aan te bieden waarze geholpen worden, maar niet hetgevoel hebben in een medische struc-tuur te zitten. Het een sluit trouwenshet ander niet uit. We hebben hiergeregeld gasten die nog onder actievebehandeling met chemotherapie ofbestraling staan. In Topaz kunnen zebovendien hun gedachten verzetten.Thuis zitten ze hele dagen te piekerenen zijn ze verstoken van sociaal contact.Bij ons vallen voortdurend nieuwemensen binnen, er wordt gelachen enambras gemaakt, er zijn activiteitenvoor zij die willen; zo hervinden de gas-ten hun parlée. Ze brengen ook somsfamilieleden mee, of kinderen. Of hunhond. We hebben zelf ook een hond,Kasper. Zo’n dier is echt een ijsbreker.

Magriet: Nieuwkomers zijn vaak ver-baasd over de vrolijke sfeer in het cen-

trum. Wij zijn allergisch aan betutte-ling: alles kan, niets moet. Wij zeggenniet: “En nu gaan we allemaal tesamenkraaltjes rijgen!” Activiteiten wordenaangeboden en wie wil kan hiervangebruik maken. Wat dat betreft hebbenwe veel inspiratie opgedaan in de jaren'90, bij de aidspatiënten van ‘TheLondon Lighthouse’. Die vaak jonge envrijgevochten mannen hebben eenschokgolf door de palliatieve zorggejaagd, men moest op korte tijd lerenomgaan met personen die zelf de regievan hun ziekte wilden bepalen. In ‘TheLighthouse’ speelden bandjes, kwamde kapper langs en werden alle beslis-singen en initiatieven genomen inoverleg met de personen die er verble-ven. “Het is niet omdat we dood gaan,dat we niet meer kunnen beslissenover de rest van ons leven en dat weniet van het leven mogen genieten!”,vonden ze. Dat vinden wij in Topaz ook.In sommige palliatieve eenhedenhangt een drukkende sfeer. Sprekendoe je met gedempte stem en alcoholis uit den boze. Bij ons zijn ze ongege-neerd ziek, proberen ze hun medischeproblemen te vergeten en drinken zewijn à volonté! Soms zelfs wat te veel(lacht)! Wat wil niet zeggen dat weniet alert zijn voor mensen die proble-men hebben.

Wat zou een erkenning concreet verande-ren voor Topaz?

Magriet: Het zou ons financieel veelmeer ademruimte geven. Nu zittenwe bijzonder krap. Het officiële projectwas berekend op tien mensen perdag, vandaag zitten we aan eengemiddelde van vijftien. Op sommigedagen dekken we de tafel zelfs voor24 gasten. Die kosten lopen op. Voorde gasten is het verblijf gratis, we vra-gen enkel een kleine bijdrage voor demaaltijden en het vervoer. Onze vrij-willigers gaan hen meestal ophalenen zetten hen 's avonds weer thuis af.Dat gaat bijna niet anders: openbaarvervoer is vaak geen optie en eentaxichauffeur lacht er niet mee als eengast zich plots slecht voelt en afbelt.We houden het hoofd boven watermet de steun van het UZ Brussel, extra

UV

V b

elic

ht

SAMEN AAN TAFEL IN TOPAZ

© IN

GE

VAN

DEN

HEU

VEL|

EYE-

FLA

SH©

ING

EVA

ND

ENH

EUVE

L|EY

E-FL

ASH


betoelaging van de Vlaamse Gemeen -schapscommissie en de provincieBrabant. En de steun van de VlaamseLiga tegen Kanker, deMens.nu en giftenuit de privé zijn zeer welkom.

Wim: Daar komen spijtig genoeg welwat pensenkermissen bij kijken.Daarnaast worden we erkend alsexcellentiecentrum door de VlaamseGemeenschap, wat ook een centjeoplevert. Die titel hebben we te dan-ken aan de intensieve investeringenop gebied van sensibilisering en hetdoorgeven van expertise. We werkensamen met een hele resem organisa-ties en projecten uit het medischeveld, zorgen voor stagebegeleidingen vormingsbezoeken. Ook de heleLEIFartsenopleiding, de LEIFnurse-opleiding en die van de zorgverlenersvindt grotendeels plaats in Topaz(nvdr. LEIF is het LevensEindeInformatie Forum, een Belgisch ini-tiatief van mensen en verenigingendie streven naar een waardig levens-einde voor iedereen). Voor ons is hetextreem belangrijk dat we blijvenerkend worden als excellentiecen-trum, het compenseert wat het RIZIVte weinig geeft.

Hoe ver zit Topaz verwijderd van een officiëleerkenning?

Magriet: Soms denk ik “de situatie ishopeloos”. De medische wereld denktnog steeds in termen van ‘terminaal’als het over de palliatieve zorg gaat. Zowerd ons voor de erkenningsprocedurevan de dagcentra een voorstel voorge-legd dat aansluit bij het ouderenzorg-beleid van de Vlaamse Gemeenschap.Het RIZIV gaat ervan uit dat het enkelgaat over zwaar zorgbehoevende bed-legerige patiënten. Terwijl deze men-sen meestal té ziek zijn om nog naarTopaz te komen! Een ander criteriumzegt dat de mensen in de zoveel maan-den voordat ze naar Topaz kwamengehospitaliseerd moeten zijn geweest.Maar wat dan met borstkankerpatiën-ten, die hun operatie al even achter derug hebben maar nog steeds chemonemen en er psyschisch vaak helemaalonderdoor zitten? Onze gasten zijn

ongeneeslijk, maar sommigen kunnennog jaren voort. De criteria van hetRIZIV zijn superstreng, daar wordt eenmens pas ziek van.

Wim: Het grootste struikelblok is deprestatiegerichtheid van het heleBelgische gezondheidssysteem. Dat isdeels historisch te verklaren. Het RIZIVwerd oorspronkelijk in het leven geroe-pen om dure technologische ingrepenterug te betalen, toen deze nog volopin opmars waren. Maar nu zijn wegeëvolueerd naar een situatie waar erteveel technologie wordt gebruikt,enkel omdat ze voorhanden is. Als wekijken naar de actuele noden is hetvaak beter om niets te doen: op eenbepaald moment zijn patiënten simpel-weg uitbehandeld. Dat gaat er echterbij vele artsen en politici niet in. Enondertussen functioneren de dienstenin functie van gebetonneerde codes endito geldstromen. Zo wil het RIZIV

voortdurend weten welke technischeprestaties onze dokters leveren: zij pro-beren er juist zoveel mogelijk te ver-mijden en besparen het RIZIV dus durehospitalisaties! Wist je dat een ligdagin het UZ Brussel de staat 550 eurokost, zonder dat de patiënt een dokterheeft gezien?

Magriet: Daarom geloof ik dat diementaliteitsklik er ooit wel komt: staaten patiënt lijden allebei onder die the-rapeutische hardnekkigheid. We vesti-gen heel wat hoop op onze stagiaires,zij bepalen de grondstroom van demaatschappij. In het begin zijn die stu-denten wat in de war: ze willen vanalles doen, maar ik zeg altijd: “Loopeerst gewoon mee en dan komt hetinzicht vanzelf.” Het is voor hen nietevident om direct te zien dat de laag-drempelige en informele aanpakgepaard gaat met professionele des-kundigheid.Stilaan krijgt het centrum ook meerbekendheid. Onlangs kwam er eendelegatie Nederlanders op bezoek, zijwilden een soortgelijk initiatief opstar-ten. En dankzij de expertise van Topazdragen we bij tot de uitbouw van de‘Leerstoel Waardig Levenseinde’ aan deVUB, een wereldprimeur. De strijd isnog niet gestreden, maar we hebben aleen lange weg afgelegd. Topaz is eenwondermooi project, en dat zeg ik nietomdat het van ons is!

‘‘’’

De medische wereld denkt

nog steeds in termen van

'terminaal' als het over

de palliatieve zorg gaat.

MAGRIET DE MAEGD

IN TOPAZ’ KEUKEN

© IN

GE

VAN

DEN

HEU

VEL|

EYE-

FLA

SH

Bart Vanmarcke, 25 lentesIs vrijwilliger bij het Willemsfonds Mol.

“Als overtuigd vrijzinnige lijkt het me niet meer dan logisch aansluiting te zoeken – en vinden – bin-nen het vrijzinnig-humanistisch verenigingsleven. Ik ben in het Willemsfonds Mol actief als bestuurslid en ledenbeheerder. Ook probeer ik mijn steentjebij te dragen bij de organisatie van concrete activiteiten. Zo legde ikdit werkjaar ondermeer de nodige contacten met het oog op eenbezoek aan de sociale werkplaats ‘Lidwina’ te Mol: hieruit kwam eenbijzonder fijne activiteit voor met maar liefst 30 deelnemers.”

---

Viviane Rooseboom, 65 lentesIs vrijwilliger bij de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen

in de vrouwenafdeling van het Penitentiair Centrum in Brugge.

“In vrijzinnige kringen wordt terecht veel getheoretiseerd. Theorie zonder praktijk lijkt mij een beetjeblaten zonder wol. Mijn bijdrage ‘in the field’ en tussen hen die minder geluk hebben, zie ik als eennoodzakelijke aanvulling van mijn humanistisch vrijzinnige levensovertuiging. Ik hou van mensen.”

---

Sonja Schoonenberg, 67 lentesVerzorgt als vrijwilliger plechtigheden bij het Oost-Vlaamse Feniks vzw en is daarnaast ook vrijwilliger bij het huisvandeMens Gent.

“Ik spreek vooral op afscheidsplechtigheden, maar af en toe verzorg ik ook een huwelijksplechtigheid. Mijn eerste huwelijksplechtigheidstond ik achter een lezenaar in een tent. Het goot water en men had waar ik moest staan een plank gelegd opdat ik geen natte voetenzou krijgen. Tijdens mijn betoog schoot de hiel van mijn schoen van de plank en lag ik op mijn rug tegen de natte flap van de tent. Gelukkigben ik beginnen lachen. (glimlacht) Alle aanwezigen applaudisseerden.”

“Als er zieken zijn in het huisvandeMens spring ik ook wel eens in. Ik doe de telefoonpermanentie, breng de bibliotheek in orde… Ik raadiedereen aan om eens een proefperiode mee te maken, want het is echt leuk. Je hebt een hechte band met het personeel en krijgt op tijden stond een koffietje of frisdrank.”

---

Sonny Van de Steene

stafmedewerker

Vri

jwil

lig

ers

van

bij

on

s 2011 IS HET EUROPEES JAAR VAN DE VRIJ WILLIGER.HET GEORGANISEERDE VRIJZINNIG HUMANISME INBELGIË KAN NIET ZONDER VRIJWILLIGERS.DEMENS.NU MET HAAR HUIZENVANDEMENS, HAARLIDORGANISATIES, HAAR FRANSTALIGE ZUSTER -ORGANISATIE CENTRE D’ACTION LAÏQUE… ZIJNBOVENAL VRIJWILLIGERSORGANISATIES. WAT DEZEVRIJWILLIGERS DOEN, IS ENORM DIVERS. MAAR O ZOBELANGRIJK. WE STELLEN U ER ENKELE VOOR…


van bij ons...


Mario Boulez, 43 lentesIs als vrijwilliger voorzitter van de Werkgemeenschap Leraren Ethiek (WLE)

en oprichter en coördinator van DigiMores (www.nczedenleer.org).

“Ik ben vrijwilliger voor WLE omdat N.-C. Zedenleer een prachtig én eennoodzakelijk vak is. Het enige levensbeschouwelijk vak dat niet steunt op hei-

lige boeken. Omdat we leerlingen stimuleren om vrij en zelfstandig te lerendenken en handelen met respect voor de rechten van de mens. Een onmis-

baar vak omdat het tolerante en mondige burgers tracht te vormen die jenodig hebt in een democratie. Én de WLE is de organisatie bij uitstek waar je,

samen met andere collega's, dat vak kan verbeteren.”

“Sinds de lancering van DigiMores, de viruele werkgemeenschap voor leer-krachten N.-C. Zedenleer, op 1 september 2006 krijgen we nog steeds com-

plimentjes van collega's. Beginnende collega’s vinden er een massa lessen opterug, terwijl je vroeger van quasi nul moest beginnen. De collega’s met

meer ervaring vinden er dan weer inspiratie. Het doet deugd om te merkendat ons werk geapprecieerd wordt en het motiveert ons om op de ingeslagen

weg verder te gaan.”

Wil je je liefde verklaren aan het vak N.-C. Zedenleer: FB-pagina 'I ♥ N.-C. Zedenleer' - www.facebook.com/iloveNCZedenleer

---

Yves Lambrechts, 56 lentesIs vrijwilliger voor het Feest Vrijzinnige Jeugd Brussel.

“Ik ben lid van de filmploeg. We volgen de feestelingen op al hun activiteiten tijdens het Feestweekend. Als afsluiter presenteren wedan een film tijdens de plechtigheid op de Vrije Universiteit Brussel. Ik sta in voor de regie en montage van de film en zit tijdens deplechtigheid achter de knopjes boven in de regiekamer.”

“Toen mijn zoon zijn Lentefeest vierde, vroeg de toenmalige juf zedenleer of ik wou meewerken. Het jaar daarop ging ik mee opweekend om te helpen achter de toog en zo. Toevallig kwamen ze net een cameraman te kort. En aangezien ik wist hoe zo een dingwerkte… Het volgende jaar nam ik de regie op mij. En ondertussen zijn we 16 jaar verder en doe ik nog altijd mee.”

“Ieder jaar opnieuw zit je daarboven moe en lichtjes nerveus en hoop je dat alles vlot zal verlopen. Na de speech zet je dan het intro-muziekje op en kijk je door het raampje naar hoe de kinderen onder daverend applaus binnenkomen in de aula. En ieder jaar schietmijn gemoed dan vol en voel ik mij gewoon… gelukkig… en voor dat moment, dáárvoor doe je het… toch?!”

---

Luc Veroeveren (coördinator van debegeleidingsgroep Tienen) “De naamzegt het zelf. Een begeleidingsgroepmoet begeleiden. Het mag zeker nietcontrolerend werken. Niet te fel zeg-gen hoe het allemaal moet gebeu-ren. We staan altijd klaar met adviesvoor de praktische aangelegenhedenen voor activiteiten. Met de internewerking zoals bijstand en plechtighe-den willen we ons inhoudelijk nietmoeien.”

Om te begeleiden moet je op dehoogte blijven van de werking.Daarom komen we jaarlijks vier tot vijfkeer samen. We maken dan telkenseen stand van zaken op over de ver-schillende werkingsvelden. Het isbelangrijk dat daar geen bloemlezinggegeven wordt over de werking.Correcte informatie is de basis vooreen goed werkende begeleidings-groep. Tussen het team van hethuisvandeMens en de leden van debegeleidingsgroep is er een weder-

5 januari 2009. De stratenlagen er spekglad bij. Zelfsals voetganger was hetniet evident om een wegdoor de stad te banen.Het was de eerste dag dathet huisvandeMens, toennog bekend als CentrumMorele Dienstverlening,in Tienen zijn deurenopende. Ondanks dekoude die buiten heerste,kregen de kersverse con-sulenten al gauw eenwarm onthaal. Het wasduidelijk dat de consulen-ten er niet alleen de wegmoesten zoeken. Eengroep enthousiastelingenstond te springen ommee te helpen aan deopbouw van de werking.Die constructieve insteekwas van cruciaal belang voorhet jonge huisvandeMensin Tienen.

EEN VRIJZINNIG HUMANISTISCH CONSULENT VERTELT...

Voelsprieten in het veld

Peter Egberghs

vrijzinnig humanistisch consulent Een

co

nsu

len

t ve

rtel

t...

VRIJWILLIGERS ZI JN BROODNODIG VOOR DE WERKING VAN EEN HUISVANDEMENS. ELK ASPECT VAN ONZE WERKING LEENT

ZICH VOOR EEN VRIJWILLIG ENGAGEMENT. ALS VRI JZ INNIG HUMANISTISCHE CONSULENTEN BIEDEN WE VRIJWILLIGERS DE

NODIGE ONDERSTEUNING EN ZORGEN WE VOOR EEN GESCHIKTE OPLEIDING. MAAR DIE ONDERSTEUNING IS ZEKER GEEN EEN-

RICHTINGSVERKEER. FEEDBACK EN ADVIES ZI JN HEEL BRUIKBAAR OM ONZE WERKING TELKENS BIJ TE SCHAVEN EN NOG

BETER AF TE STELLEN OP DE REGIONALE NODEN. VRIJWILLIGERS ZI JN DE INDICATOREN VAN WAT ER LEEFT IN DE VRIJZ IN-

NIGE GEMEENSCHAP. ZE ZI JN DE VOELSPRIETEN IN HET VELD. DIE INDICATOREN ZI JN LEVENSNOODZAKELI JK VOOR ONZE

WERKING. OP DIT VLAK SPEELT DE BEGELEIDINGSGROEP EEN BIJZONDERE ROL . WE LICHTEN ER EENTJE TOE . DE BEGELEI-

DINGSGROEP VAN HET HUISVANDEMENS TIENEN.


PETER EGBERGHS

© K

ARO

LIEN

DEM

AN


zijds vertrouwen. Indien er twijfelsover iets bestaan, kunnen we heteven bij elkaar verifiëren. Je leest hetal, het houdt niet op bij die paar ver-gaderingen per jaar. Op regelmatigebasis wordt er een mailtje gestuurd,gebeld of als iemand in de buurt is,loopt hij of zij in het huisvandeMensbinnen. Een kopje koffie erbij en evenbijpraten. Op die manier blijven onzevrijwilligers op de hoogte van het rei-len en zeilen van het vrijzinnig huma-nisme in Tienen en in Vlaanderen. Zezitten op de eerste rij.De leden van onze begeleidingsgroepzijn actief in het verenigingsleven.Daardoor is het makkelijk om contac-ten te leggen en het spoort aan totsamenwerken. Het huisvandeMens isnatuurlijk niet de enige vrijzinnigeinstantie in de Tiense regio. De TienseVrijzinnige Kring vzw is een heelactieve vereniging die voor de komstvan het huisvandeMens al decenniabezig was met de uitbouw van eenvrijzinnige gemeenschap. Sinds dekomst van het huisvandeMens wer-ken beiden nauw samen. Doorgedeelde leden in de begeleidings-groep en het bestuur van TienseVrijzinnige Kring vzw kunnen ze naad-loos op elkaar aansluiten.

Luc Veroeveren: “We zorgen voor eenlink met onder andere de Stad Tienenen de Tiense Vrijzinnige Kring. We spre-ken kennissen aan waardoor we hethuisvandeMens vooruithelpen. Er is bij-voorbeeld een vlotte samenwerkingmet de Tiense Vrijzinnige Kring. Ik blijfhet wel belangrijk vinden dat hethuisvandeMens Tienen en de TienseVrijzinnige Kring als twee afzonderlijkezaken gezien worden. Ze hebben in degemeenschap elk hun opdrachten. Zemogen niet in elkaar overvloeien, wat

niet wegneemt dat er een samenwer-king moet zijn. Die samenwerking is eren die is goed.”In het dagelijkse leven dragen deleden van de begeleidingsgroep hunsteentje bij aan de naambekendheidvan het huisvandeMens. Hierdoor stui-ten ze op noden, suggesties en even-tuele lacunes waar de consulenten opin kunnen spelen. Ze verwijzen vaakmensen door naar het huis en schui-ven ons naar voren als vrijzinnig aan-spreekpunt.

Natuurlijk steken onze leden van debegeleidingsgroep graag de handenuit de mouwen, maar de hoofdbrok

van het engagement dat ze aangaan,is denkwerk. Meedenken over demogelijkheden van de werking, overpromotie of over thema’s voor activi-teiten. Werk voor creatieve, vrijzinnigelieden dus.Leden van een begeleidingsgroepkomen in alle geuren en kleuren. Erstaat ook geen leeftijd op. Diversiteit isjuist een troef voor een groep die mee-denkt en een netwerk kan aanspreken.Als jij je aangesproken voelt door ditzinvol engagement, loop dan gerusteen huisvandeMens (www.deMens.nu)in jouw buurt binnen. Een warm ont-haal en meer informatie staan je op tewachten.

HET HUISVANDEMENS TIENEN

BEGELEIDINGSGROEP VAN HET HUISVANDEMENS TIENEN (MET UITZONDERING VAN PETRA VAN HOFTEN) VAN LINKS NAAR RECHTS: SYLVIA CHALTIN,JEAN-MARIE HENNUY, GILBERTE ROWIE, LUC VEROEVEREN, GERDA VAN DEN BRANDE, KATRINA VANDENBOSCH, ALVIN DE CONINCK

“De Vrije Universiteit Brussel moet eenmeer duurzame universiteit worden”,aldus haar rector. “Zo keurde de Raadvan Bestuur een ‘Intentieverklaring tothet realiseren van een duurzame VrijeUniversiteit Brussel’ goed, werkte onzemilieucoördinator Dimitri Devuyst eenreeks strategische doelstellingen uit en zaleen Stuurgroep Duurzame Ontwikkelingjaarlijks een actieplan opstellen. DeVUB heeft in het verleden al heel watprojecten gerealiseerd, zoals het invoe-ren van zonnecollectoren voor hetopwarmen van het zwembad, maar wildus verder gaan. Dit omdat de VUB alsuniversiteit een maatschappelijkevoorbeeldsrol vervult”, meldt rector DeKnop.

De VUB is een universiteit vol ambitie.Paul De Knop: “Alle Vlaamse universi-teiten behoren tot de wereldtop. Ookde VUB. We bieden kwaliteit enbeschikken over wereldgerenom-meerde wetenschappers. Maar omdat excellentieniveau te handhavenen te verstevigen zijn er meer midde-len nodig. Het tekort aan middelen heeft volgensde rector vooral te maken met hetfinancieringssysteem van het hogeronderwijs: hoe meer studenten hoemeer geld.

“Pascal Smet, Vlaams minister vanOnderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen enBrussel, erkent dat de VUB een pijler isvan de Vlaamse aanwezigheid in Brusselen voert daarom de Brusselfactor in inde financiering van het hoger onderwijs.Dit betekent dat de nadelen van de VUBop het vlak van infrastructuurkosten enstudentenrekrutering – doordat we ineen Franstalige omgeving moeten wer-ken – voortaan door de overheid gecom-penseerd zullen worden.”Een stap in de goede richting volgensde rector, maar hij vindt dat de moge-lijkheden van de VUB nog niet optimaalaangesproken worden.“De Brusselse context waarin de VUBzich bevindt, is een internationale con-text. Er is een potentieel aan buiten-landse studenten dat te weinig benutkan worden omdat we door de wetgedwongen worden het Nederlands als

hoofdonderwijstaal te gebruiken.” PaulDe Knop pleit dan ook voor maatrege-len die ervoor kunnen zorgen dat deVUB kan inspelen op die situatie. “Alshet in Maastricht mogelijk is om eenopleiding volledig in het Engels tegeven, waarom kunnen wij dit danniet? We zitten in het hart van Europa,in een stad waar het Nederlands slechtsde derde, misschien wel de vierde taalis. Er zijn studenten die niet door onskunnen aangesproken worden louter enalleen door de onderwijstaal. In denabije toekomst zullen er heel watvacatures moeten ingevuld worden. Destrijd om talent zal heviger dan nugevoerd worden. De nood aan (buiten-landse) afgestudeerden zal enorm zijn.Indien de VUB niet bestond en rekeninghoudend met de demografische trendsin Brussel, dan zou de VUB binnen 10 à15 jaar opgericht moeten worden.”

Een universiteit vol ambitie

Academische opening 2011-2012 Universitaire Associatie Brussel

Sonny Van de Steene

stafmedewerker

Uit

smij

ters

OP DINSDAG 27 SEPTEMBER OPENDE DE UNIVERSITAIRE ASSOCIATIE BRUSSEL HAAR ACA-

DEMIEJAAR 2011-2012. DE OPENING STOND IN HET TEKEN VAN ‘DUURZAAMHEID’. HET

WAS EEN VREUGDEVOLLE DAG VOOR BEIDE LEDEN VAN DE ASSOCIATIE. ZOWEL DE ERASMUS

HOGESCHOOL BRUSSEL ALS DE VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL (VUB) KONDIGDEN EEN

TOENAME VAN HET AANTAL STUDENTEN AAN. DE VUB ZAG HAAR GEHELE STUDENTEN-

POPULATIE STIJGEN MET 13 PROCENT EN DE ERASMUS HOGESCHOOL MET EEN KLEINE

2 PROCENT. TOCH TEKENDE VUB-RECTOR PAUL DE KNOP ENKELE KANTLIJNEN.


‘‘’’

Indien de VUB niet bestond

en rekening houdend met de

demografische trends in Brussel,

dan zou de VUB binnen 10 à 15

jaar opgericht moeten worden.

RECTOR PAUL DE KNOP

In Parijs wemelt het in die tijd van deliteraire salons waar een intellectueleelite voorleest uit en gesprekken voertover nieuwe boeken. Politieke en filo-sofische discussies worden gevoerd inde meest progressieve salons vanClaude Adrien Helvetius en Paul HenriThiry D’Holbach. Twee alom bekendeen onverbeterlijke vrijdenkers, die doorhun werken geregeld in aanvaringkomen met de autoriteiten. D’Holbachis goed bevriend met Diderot, die aande gigantische taak begonnen is alletot dan toe beschikbare kennis kritischen wetenschappelijk bij elkaar te bren-gen. Dit wordt na 21 jaar zwoegen, ende nodige problemen met de overheid,de Encyclopédie. De Encyclopédie iseen lijvig werk in 28 banden, die elkzo’n 5 centimeter dik zijn. Een aantalvooruitstrevende denkers die hieraanmeewerken, ontmoeten elkaar enandere binnen- en buitenlandse voor-aanstaande denkers zowat elke don-derdag en zondag bij een goed glaswijn en rijkelijke diners in de elegante

villa van D’Holbach in de rue Royale,vlakbij het Louvre.

Behalve over de Encyclopédie wordt erdruk gefilosofeerd over zeer heden-daagse onderwerpen: wetenschap,religie, politieke macht, de menselijkenatuur, moraal… In oppositie met elkgangbaar denken wordt een filosofischalternatief voor religie ontwikkeld,geleid door universele natuurwetten.Sceptisch wordt naar de werkelijkheidgekeken. Niet geloof in god als schep-per van de wereld, maar wetenschap,proefondervindelijke kennis gecombi-neerd met rede en theoretisch naden-ken, moet de basis zijn van kennis. Dewereld zoals wij die werkelijk ervarenvormt de basis van hun denken. Omdatze de werkelijkheid verklaren vanuithet bestaan, het leven zelf, zonder ver-wijzing naar enige bovennatuurlijkemacht, is hun interpretatie van dewereld radicaal vrijzinnig. Samen -werking, gedeelde noden en empathiemaken de mens tot een solidair moreel

wezen. In een wereld van gelijke, vrijeen onderlegde burgers gaat de mens,deel van de natuur, op zoek naar zijngeluk. Sociale regels maken het alge-meen welzijn mogelijk. Cultuur, voor-uitgang, rede en sociale hoop vormende basis van hun denken.

De verlichting ging in tegen het dog-matische autoriteitsgeloof in kerk, adelof koning die hun macht direct aangod, in zijn alwetendheid, ontleenden.Rousseau en Voltaire kennen wij alle-maal als de filosofische vertegenwoor-digers in Frankrijk. Nochtans verwatertde vriendschap tussen het radicaaldenkende gezelschap van de rueRoyale en Rousseau al vanaf het eindevan de jaren ’50. Voltaire, alhoewel inballingschap, hebben ze steeds met denodige argwaan benaderd. Toch herin-neren wij ons Diderot slechts als deredacteur van de Encyclopédie en isD’Holbach verwezen naar de onbe-kendheid. In de 18de eeuw vindt een zoektocht

Uit

smij

ters

IN VERDORVEN GEZELSCHAP VOERT DE HISTORICUS PHILIPP BLOM ONS TERUG NAAR

HET 18DE EEUWSE PARIJS. NEWTONS WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK EN DE ONTDEK-

KING DAT DE AARDE NIET HET CENTRUM VAN HET HEELAL IS HEBBEN GOD AAN HET

WANKELEN GEBRACHT. DE NATUUR ZELF KAN DE WERKING VAN DE WERELD VERKLA-

REN. KENNIS IS MOGELIJK ZONDER VERWIJZING NAAR GOD. WETENSCHAP EN THEO-

LOGIE ZIJN IN DEBAT. VOOR BEPAALDE FILOSOFEN IS GOD NIET LANGER HET CENTRUM

VAN HET UNIVERSUM MAAR WEL ONZE CONCRETE, REËLE WERELD. BURGERS KRIJGEN

LANGZAMERHAND MEER VRIJHEID, DE FEODALE TIRANNIE VAN DE ADEL VERLIEST BEET-

JE BIJ BEETJE AAN MACHT. TURBULENTE TIJDEN.


Vrijzinnigheid: de mens als maat

van de dingenBOEKBESPREKING

Het verdorven genootschapPhotis Schurmans


plaats naar nieuwe funderingen vaneen maatschappelijk bestel. De salons,wetenschappelijke academies en filo-sofische gezelschappen schieten alspaddenstoelen uit de grond. Een gelet-terde elite, die zich niet verenigt opbasis van klasse, stand of beroepsacti-viteit maar uit gemeenschappelijkeinteresses, denkt na over politiekewaarden en ideologie. Er wordt gedis-cussieerd en een nieuwe manier vandenken, beïnvloed door nieuwe weten-schappelijke inzichten en methode,wordt verfijnd. Onvoorwaardelijkgeloof in god als legitimerende derdeis niet langer algemeen aanvaard. Eenseculiere publieke sfeer krijgt vorm. Indit proces profileren zich twee strekkin-gen, enerzijds een meer gematigdedeïstische, die god aanvaardt als oor-zaak en uiteindelijk doel van ons zijn.Anderzijds een radicaal afwijzen vanelk goddelijk grondbeginsel waarbijmens en wetenschap centraal gesteldworden. Voltaire beschouwt ongelovig-heid als politiek gevaarlijk, Rousseauheeft nood aan een geruststellendegoddelijke aanwezigheid als onveran-derlijk existentieel referentiepunt, eengids van - vooral zijn eigen - menselij-ke passies. D’Holbachs kring staat vooreen pragmatische, wetenschappelijkewereldvisie. De passies zijn noodzake-lijk voor de voortzetting van de soort.Op moreel vlak zullen mensen gelukkigzijn wanneer een samenleving gezon-de driften bevordert in plaats van ze teonderdrukken zodat mensen in harmo-nie met de natuur leven. Nietzsche for-muleerde het als volgt “[Voltaire was]de laatste geest van het Oude Frankrijk,Diderot de eerste van het nieuwe.”

Onze moderne politieke en socialeinstituties hebben vorm gekregen inrevoluties - de opstand van de Neder -

landen eind 16de eeuw, de EngelseGlorious Revolution, de Amerikaanseen de Franse Revolutie - en de verlich-ting. De Franse revolutionairen kozenresoluut voor Rouseau, macht moetkunnen worden gelegitimeerd, nu nietlanger door god maar door de rede,geloof in de mens, niet slechts numaar ook in zijn onsterfelijkheid diemensenoffers rechtvaardigt. Als men-sen niet in staat zijn te zien wat hetbeste voor ze is, moeten we ze ertoedwingen. Slechts dan kan de algeme-ne wil, die niet alleen de grondslag isvan de ons welbekende kapitalistischedemocratieën maar ook van commu-nisme en zelfs het fascisme, tot uitingkomen. De Engelse en Amerikaanserevoluties gaan terug op Locke, wiensideeëngoed de basis is van deAmerikaanse onafhankelijkheidsver-klaring. Hij grond vest leven, vrijheiden eigendom in superioriteit doorarbeid - van de westerse mens. Hetverwerpen van nationale superioriteit,van het uitbuiten van arbeiders engekoloniseerde volkeren gingen nietsamen met het 19de eeuwse kapitalis-me. Geloof in de ultieme rationaliteitvan de mens, in een goddelijk doeluitgedrukt in de universele orde vande natuur worden vandaag vertaald in‘homo oeconomicus’. Wij zijn allemaaltotaal onafhankelijke en rationeeldenkende deelnemers aan de vrijemarkt. Economische groei en vooruit-gang met als ultiem doel een perfectrationele - geplande en gecontroleer-de - samenleving, binnen een door demens beheerste natuur zijn ons doel.Wanneer dan dit ideaal, deze utopie,zoals bij de huidige financiële crisis,op losse schroeven komt te staan danzien we nog slechts de Apocalyps. Heteinde van deze wereld en hopelijk eenbetere wereld daarna.

Philipp Blom heeft een punt wanneerhij zegt dat de deïstische wereldvisiehet gehaald heeft. De boegbeeldenvan de Franse Revolutie konden hunideaal wereldbeeld alleen tot uitvoe-ring brengen door deze met hardehand op te leggen. Rousseau’s verbin-den van een modern wereldbeeld metchristelijke gevoelens doordringt onshedendaagse denken. In onze dubbel-zinnige houding tegenover seks, inonze waardering van lijden in de vormvan dieëten en sporten, in schuldge-voelens ter vervanging van de zonde,in de overtuiging dat de mens bovende natuur staat, in ecologische, econo-mische en andere doembeelden enverlossing. Een paradijs op aarde of inhet hiernamaals. Met zijn verhalende,leesbare schrijfstijl neemt Blom delezer op sleeptouw. Echter Rousseauafschilderen als een geschift mannetjelijdend aan een minderwaardigheids-complex, Voltaire afschrijven als eenstreber die andermans ideeën verdraaitom ze naar zijn hand te zetten, enDiderot en D’Holbach ophemelen als deonversaagde bezielers van het vrijedenken is een karikaturale voorstellingvan de evolutie van het vrije denken.De radicale verlichting, die god afweesals basis van het denken, was Frans,Brits, Duits, Italiaans, joods en Neder -lands en zocht naar een andere maat-schappelijke invulling waarbij de menseen centrale rol heeft. 300 jaar laterworden we nog steeds gesteld voor dekeuze tussen een cultuur van hetgevoel en ons vermogen onszelf te rea-liseren als autonoom individu.

Het verdorven genootschap. Devergeten radicalen van de ver-lichtingPhilipp BlomISBN 978-90-234-5831-9

De locatieOslo, recent geschokt door een onver-klaarbare daad van terreur, was delocatie voor het houden van het WereldHumanistisch Congres (12, 13 en 14augustus) over vrede. Een ogenschijn-lijke ironische locatie bij het voorbij-schrijden van de bloemenpracht ternagedachtenis van de mensen die hetleven verloren door een irrationeelgetinte daad. Tijdens het congres werdduidelijk dat er geen plaats betergeschikt is voor dit intellectueel evene-ment. De reactie van de Noorse over-heid op deze daad kan als voorbeelddienen. Hun beslissing om verder testreven naar een open samenlevingkan niet anders dan gewaardeerd teworden.

ProgrammaAls jonge delegatie van deMens.nuwaren we zeer verheugd om deel tekunnen nemen aan dit congres. Eenschitterende organisatie heeft ons latengenieten van intellectuele en cultureleevenementen. Een mooi gevuld pro-gramma, een resem van sprekers en demogelijkheid om gelijkgezinde buiten-landse humanisten aan te spreken.

De opening van het congres werdverzorgd door de voorzitter vanInternational Humanist and EthicalUnion (IHEU), de welbekende SonjaEggerickx. Na deze uiteenzetting vande doelstelling en inleiding van hetcongres kwam Åse Kleveland, de voor-zitster van de Norwegian HumanistAssociation, een persoonlijk verhaalvertellen over de strijd naar vrede inhaar land. Erik Assadourian nam aansluitendplaats aan de lezenaar om een uit-eenzetting te geven over de risico’sdie mogelijk leiden tot een ‘apoca-

Vrede is meer danhet zwijgen van

wapens alleenWorld Humanistic Congress 2011

Jakobus Monteyne

Brussels Studentengenootschap, lidvereniging van deMens.nu

Inte

rnat

ion

aal


ÅSE KLEVELAND, VOORZITSTER NORWEGIAN HUMANIST ASSOCIATION


lyps’ van oorlog. Deze ecologischetoets werd ook later tijdens een work-shop van de International Humanistand Ethical Youth Organisation(IHEYO) verder opgenomen door deeerlijke verdeling van drinkbaar waterals een kernpunt te beschouwen omeen leefbaar vredevolle wereld tekunnen nastreven.Later die dag werd het congres bezochtdoor de kroonprins van Noorwegen diehet belang van dit congres aantoonde.Een bezoek dat niet zonder de nodigemedia-aandacht en een poging om denodige geplogendheden op te leggen,gepaard ging.Professor Galtung gaf weer hoe menconflicten diende in de kiem te smorenen aan te pakken om deze te ontman-telen. Een gerenomeerde spreker diezonder meer ook zijn wijsheid liet blij-ken in een uitenzetting over de prag-matische aanpak van deze problemen. De laatste lezing van de eerste dagwerd gegeven door professor Roar

Richard Norman die het begrip van een‘Just War’ (‘geoorloofde oorlog’) kwamuitleggen en weerleggen. VolgensNorman kan men nooit beroep doen opde uitzonderingen die een rechtvaardi-ge oorlog moeten vergoeilijken.

“De nadeligste vrede is beter dan de meest rechtvaardige oorlog.”

(Desiderius Erasmus)

De tweede dag was gevuld met work-shops waar de deelnemers konden kie-zen tussen 4 verschillende sessies. Dekeuze viel op een voormiddag overlevensstandaard en vrede en vervol-gens een namiddag over ons emotio-nele leven en vrede. De eer om de ses-sie te openen viel te beurt aan Greg M.Epstein die een strijd voert om inAmerika het humanisme te versterken.Een zeer moeilijke taak waar hij gecon-fronteerd wordt met een religieuzemassa. Deze persoon viel dan ook opdoor zijn humoristische en creatieve

aanpak van de doelstelling. De krachtvan deze persoon inspireert menigeenom het humanisme te verspreiden ineen omgeving van tegenwind.De specialist over vrijheid van religieen geloof, Jeremy Gunn, liet verstaandat religie niet de oorzaak is van extre-mistische acties, maar wel een kataly-sator kon vormen om extremistischedaden in de praktijk te zetten. De zoek-tocht naar de oorzaak van extremismemoet zich niet blindstaren op de religi-euze overtuigingen van de extremist.Vervolgens kwam de filosoof Lars Guleeen uitleg geven over hoe men extre-mistische visies moet identificeren enontmantelen. In de vragenronde kwamer een aardige discussie op gang overde vrijheid in de maatschappij omextremisme te vermijden.

In de namiddag hadden we de voor-keur om onze geplande sessie in te rui-len voor een meer genetische en emo-tionele weergave van een mens als

HET CONGRESS DINNER VOND PLAATS IN HET PRESTIGIEUZ E OPERAHUIS VAN OSLO

Vrij-o n -zinnig Veerle CannootNO‘k Stond er bij en ik keek er naarEen experiment uit 1999 verliep als volgt: proefpersonen kijken

naar een korte video. Ze zien drie personen in een wit T-shirt en

drie personen in een zwart T-shirt een basketbal doorgeven.

Terwijl ze kijken, moeten ze tellen hoeveel keer het witte team

de bal doorgeeft. Fluitje van een cent.

Maar… dan komt de aap – of in dit geval de gorilla – uit de

mouw. Ongeveer in het midden van het filmpje verschijnt een

gorilla op het basketpleintje, slaat zich op de borst en verdwijnt

weer uit beeld. Onmogelijk om daar naast te kijken zou je den-

ken. Maar wat blijkt? Slechts de helft van de proefpersonen had

de gorilla opgemerkt. De andere helft telde zo geconcentreerd

dat de gorilla ‘onzichtbaar’ werd.

Op de website www.theinvisiblegorilla.com vind je niet alleen de video van het origi-

nele experiment, maar ook een heleboel interviews en achtergrondinformatie.

De Nederlandse versie van het boek The Invisible Gorilla (2010) verscheen in april

2011 als… De onzichtbare gorilla.

Inte

rnat

ion

aal

Sociale stabiliteit zal pas ontstaanindien de mens zich openstelt tot dewereld en de nodige basis zelfrelative-ring ten pas kan brengen. Een zwart-witoplossing zit er echter niet in.Daarom kunnen we enkel hopen opgelijkaardige evenementen waar wediverse gerenommeerde sprekers aan-horen om vervolgens deze materiemee te nemen op de zoektocht en hetbouwen naar/aan zichzelf.

“De mensen proberen de wereld teveranderen in plaats van zichzelf.”

(John Cleese)

aan het congres was gehecht, gaf vol-doende ruimte om gedachten, projec-ten en ideeën uit te wisselen. Een kansdie zonder meer is aangegrepen om deverscheidene jeugdorganisaties aan tespreken en de kiem van een vruchtba-re samenwerking te planten.

VredesdoelHet vredesdoel is een complexe mate-rie. De verwezenlijking van dit vredes-doel kan enkel door het voorzien vaneen menswaardig leven voor iedereen.Maar de kans op een vredevollesamenleving begint bij de mens zelf.

vredevol dier. Professor Myers gaf eenbetoog dat de mens in zich een vrede-vol dier is. De mens is zoals elk dierinstinctief op zoek naar een doel, metname het doel om zich voort te plan-ten.De lezingenreeks werd afgesloten doorJudith Hand die een uiteenzetting gafover de macht/kracht van de vrouwom een vredevol bestaan te leiden.Door de zoektocht van de vrouw naarsociale stabiliteit kan hun manier omconflicten of problemen aan te pakkeneen oorlog vermijden.

CultuurDe organisatie liet evenmin na om onste laten genieten van hun cultuur. Eenreceptie op het stadhuis en een diner inhet Operahuis lieten ons genieten vande gastvrijheid van de Noren. Een uit-stap in Oslo, met een bezoek aan devele standbeelden in het Vigilandparken de historiek over de Nobelprijs vande Vrede in het Vredeshuis van Nobel,streelde het oog.

Een contactpuntHet congres gaf ons de mogelijkheidom kennis te maken met anderehumanisten. Als vertegenwoordigersvan vrijzinnige jeugdorganisatieswaren we dan ook bijzonder geïnteres-seerd naar de jeugdorganisaties vanandere landen. Het congres bood demogelijkheid om contacten te leggenen om eventuele samenwerkingen opte bouwen. De culturele sfeer die ook


HET CONGRES KENDE DRUK BIJGEWOONDE LEZINGEN

A N T W O O R D :

© Puzzelland.com

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

Vijf winnaars krijgen het boek De kunst van het kiezen van Sheena Iyengar.

Hoe maakt u kans?Vul snel het kruiswoordraadsel in en stuur het sleutelwoord vóór 25 november 2011 naar dedeMens.nu, Brand Whitlocklaan 87 te 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe of fax het door op num-mer 02 735 81 66. U kan het ook via e-mail aan ons bezorgen: [email protected]. Met evenwelvermelding van ‘oplossing kruiswoordraadsel’ en persoonlijke gegevens.De oplossing verschijnt samen met de namen van de vijf winnaars in het volgende nummer.

VOORNAAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

NAAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

GEBOORTEDATUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M V

ADRES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oplossing vorig nummerHet sleutelwoord dat we zochten was SCHARNIERMOMENTEN

Winnaars vorig nummer:

Struys Kris uit Groot-Bijgaarden

Decamps Martine uit De Panne

Lauwereys Jean-Paul uit Ninove

Prummel Esther uit Brussel

Coone Annemie uit Laarne

Vijf winnaars kregen elk twee boeken: De toe-komst van de levensbeschouwelijke vakken.De eerste stappen naar de gelijkberechtiging:50 jaar schoolpact van Luc Devuyst enChristophe Van Waerebeke (red.) en Religievoor atheïsten van Alain de Botton.

o o

Kru

isw

oo

rdra

adse

l 6


23

BEELDEN: JE ZIET ZE OVERAL. IN DE CINEMA, OP JE COMPUTERSCHERM, IN MAGAZINES OF OP AFFICHES. MAAR

OOK KUNSTENAARS GEBRUIKEN HEEL VAAK BEELDEN IN HUN WERK. ZE SCHILDEREN OF BOETSEREN, TEKENEN OF

FILMEN DE DIEREN, DINGEN EN MENSEN DIE ZE ROND ZICH ZIEN. HET GLOEDNIEUWE MUSEUM AAN DE STROOM

(MAS) PAKT UIT MET EEN INDRUKWEKKENDE TENTOONSTELLING IN HET TEKEN VAN HET BEELD.‘MEESTERWERKEN IN HET MAS’ MIXT RUBENS MET JAN FABRE, OUD MET MODERN. MAAR DE MOOISTE MEESTER-WERKEN MAAK JE ZELF, TIJDENS DE KERSTATELIERS VOOR KINDEREN EN JONGEREN IN HET MUSEUM.

Jon

ger

en &

Cu

ltu

ur

Haal de kunstenaar

in je boven in het MAS

Julie Van Garsse

stafmedewerker

ClashDeze mix zorgt voor een interessanteconfrontatie tussen oud en modern, schil-derijen en video's, sculpturen en installa-ties. Op het eerste zicht hebben Jan vanEyck en Jef Geys weinig met elkaargemeen. Maar ondanks de meer dan vijfeeuwen die deze kunstenaars van elkaarscheiden, zetten beiden zich af tegen despektakelmaatschappij waarin ze wer-ken. Zo heeft elke zaal een rode draad:beelden waarin de details de grote bood-schappen vertellen, beelden die kennisoverdragen of beelden die zichzelf invraag stellen. De gekste samenstellingvind je in de ‘Wunderkammer’. Vanaf de16de eeuw brachten de Antwerpse sche-pen schelpen, mineralen, archeologischevondsten en andere exotische schattenmee uit de verre landen die ze aande-den. Handelaars en burgers verzameldendeze prullaria in curiositeitenkabinettenof ‘Wunderkammers’: kunstkastjes vol

MeesterwerkenRedenen genoeg om een volledigeverdieping in het MAS, het nieuwstepronkstuk van de stad, te wijden aanhet beeld in ‘Meesterwerken in hetMAS. Vijf eeuwen beeld in Antwerpen’.Drie Antwerpse musea werkten voor dezetentoonstelling samen met het MAS.Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinetstelt een deel van zijn prenten terbeschikking. Het Koninklijk Museumvoor Schone Kunsten Antwerpen(KMSKA) pakt uit met topstukken vandrie cruciale momenten in de ontwik-keling van het westerse beeld: deVlaamse primitieven, schildersgenresdie betekenis leggen in het onbedui-dende en de beeldraadsels van Rubensen zijn tijdgenoten. Het Museum voorHedendaagse Kunst (M HKA) toont danweer kunstenaars die radicaal ingaantegen de beelden uit de huidige con-sumptiemaatschappij.

Antwerpen heeft iets metbeelden. En dan hebbenwe het niet over het

standbeeld van Rubens op deGroenplaats. Met beelden bedoelen wehet afbeelden van de wereld, op allemogelijke manieren. In de 16de eeuw wasde stad reeds één van de grootste druk-kerscentra ter wereld. Boeken en gedruk-te prenten gingen van hand tot hand. Indie tijd ontstond er in de koekenstad ookeen heuse kunstmarkt. Schilders ver-kochten hun schilderijen niet langerenkel aan koningen en graven, maar aaniedereen die het wilde. Dat zorgde vooreen echte beeldenstroom. De Antwerpse‘Wunder kammers’, kamers en kastenversierd met schilderijtjes, gingen dewereld rond. Niemand minder danRubens, de beroemde leverancier vanbarokschilderijen, kwam uit Antwerpen.En dan hebben we het nog niet overPanamarenko, Jan Fabre of Luc Tuymans.


Peter Paul Rubens, Venus frigida, 1614, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, © Lukas–Arts in Flanders vzw

Zit er een kunstenaar in jou?Schrijf je snel in: • 5-7 jaar:

dinsdag 3 januari 2012 van 10 tot12 uur of van 13 tot 15 uur (8 euro)

• 8-12 jaar: donderdag 5 januari 2012 van 10 tot15 uur (16 euro)

• 12-15 jaar: woensdag 4 januari 2012 van 10 tot15 uur (16 euro)

LocatieMASHanzestedenplaats2000 Antwerpenwww.kmska.be

ReserveringInfo CultuurGrote Markt 132000 AntwerpenT 03 338 95 85

laden en schuifjes, versierd met schil-derijtjes. Dit waren de eerste museaavant la lettre. Nieuwsgierig verzame-len is trouwens van alle tijden: kijkmaar naar de rariteiten in de studio vanPanamarenko.

Doe het zelfVerrassend en confronterend, origineelen toch trouw aan de klassiekers. Opeen wandeling door de meesterwer-kenverdieping in het MAS trek je jeogen open. En dan heb je het bestenog niet eens gezien: beeldende kunstin een radicaal actueel kleedje.Waarom zou jij het immers niet beterkunnen dan Rubens? Trek je schilder-schort aan en rep je in de kerstvakantienaar het MAS! Het KMSKA organiseertkerstateliers voor kinderen en jongerenin de tentoonstelling ‘Meesterwerken’en in het atelier. Na een rondleidingdoor de wondere wereld van het beeld,is het aan jou om de wereld te verba-zen. Penseel, papier? Klaar!


Frans Francken II, Een kunstkamer, 1619, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, © Lukas–Art in Flanders vzw

HET MAS

huisvandeMens in je buurthuisvandeMens Hasselt A. Rodenbachstraat 183500 HasseltT 011 21 06 54 - F 011 23 55 [email protected]

huisvandeMens LeopoldsburgKoningstraat 49/gelijkvloers3970 LeopoldsburgT 011 51 62 00 - F 011 51 62 [email protected]

huisvandeMens LommelHertog Jan Plein 24 - 3920 LommelT 011 34 05 40 - F 011 34 05 [email protected]

huisvandeMens Maasland Pauwengraaf 633630 MaasmechelenT 089 77 74 21 - F 089 77 74 [email protected]

huisvandeMens Sint-TruidenKazernestraat 10/0013800 Sint-TruidenT 011 88 41 17 - F 011 31 26 [email protected]

huisvandeMens TongerenVlasmarkt 113700 TongerenT 012 45 91 30 - F 012 45 91 [email protected]

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN

huisvandeMens Aalst Koolstraat 80-82 - 9300 AalstT 053 77 54 44 - F 053 77 97 [email protected]

huisvandeMens EekloBoelare 131 - 9900 EekloT 09 218 73 50 - F 09 218 73 [email protected]

huisvandeMens GentSint-Antoniuskaai 2 - 9000 GentT 09 233 52 26 - F 09 233 74 [email protected]

huisvandeMens RonseZuidstraat 13 - 9600 RonseT 055 21 49 69 - F 055 21 66 [email protected]

huisvandeMens Sint-NiklaasAnkerstraat 96 - 9100 Sint-NiklaasT 03 777 20 87 - F 03 777 31 [email protected]

huisvandeMens ZottegemKastanjelaan 739620 ZottegemT 09 326 85 70 - F 09 326 85 [email protected]

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT

huisvandeMens HalleMolenborre 28/021500 HalleT 02 383 10 50 - F 02 383 10 [email protected]

huisvandeMens LeuvenTiensevest 403000 LeuvenT 016 23 56 35 - F 016 20 75 [email protected]

huisvandeMens TienenBeauduinstraat 423300 TienenT 016 81 86 70 - F 016 82 40 [email protected]

huisvandeMens VilvoordeFrans Geldersstraat 251800 VilvoordeT 02 253 78 54 - F 02 253 57 [email protected]

PROVINCIE WEST-VLAANDEREN

huisvandeMens BruggeJeruzalemstraat 518000 BruggeT 050 33 59 75 - F 050 34 51 [email protected]

huisvandeMens DiksmuideEsenweg 308600 DiksmuideT 051 55 01 60 - F 051 55 01 [email protected]

huisvandeMens IeperKorte Torhoutstraat 48900 IeperT 057 23 06 30 - F 057 23 06 [email protected]

huisvandeMens KortrijkOverleiestraat 15A8500 KortrijkT 056 25 27 51 - F 056 25 27 [email protected]

huisvandeMens RoeselareGodshuislaan 948800 RoeselareT 051 26 28 20 - F 051 26 28 26 [email protected]

FEDERAAL SECRETARIAATBrand Whitlocklaan 87 1200 Sint-Lambrechts-WoluweT 02 |735 81 92 - F 02 |735 81 [email protected]

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

huisvandeMens BrusselStalingradlaan 18-201000 BrusselT 02 242 36 02 - F 02 242 56 [email protected]

huisvandeMens JetteJetse laan 362 - 1090 JetteT 02 513 16 33 - F 02 420 42 [email protected]

PROVINCIE ANTWERPEN

huisvandeMens AntwerpenJan Van Rijswijcklaan 962018 AntwerpenT 03 259 10 80 - F 03 259 10 [email protected]

huisvandeMens AntwerpenBreughelstraat 60 - 2018 AntwerpenT 03 227 47 [email protected]

huisvandeMens HerentalsLantaarnpad 20 - 2200 HerentalsT 014 85 92 90 - F 014 85 44 [email protected]

huisvandeMens LierBegijnhofstraat 42500 LierT 03 488 03 33 - F 03 488 03 [email protected]

huisvandeMens Mechelen Hendrik Consciencestraat 92800 MechelenT 015 45 02 25 - F 015 43 55 [email protected]

huisvandeMens MolLaar 2 bus 3a2400 MolT 014 31 34 24 - F 014 31 34 [email protected]

huisvandeMens Turnhout Begijnenstraat 53 - 2300 TurnhoutT 014 42 75 31 - F 014 42 54 [email protected]

PROVINCIE LIMBURG

huisvandeMens BilzenKlokkestraat 4 bus 13740 BilzenT 089 30 95 60 - F 089 56 57 [email protected]

huisvandeMens GenkBochtlaan 16 bus 6 - 3600 GenkT 089 51 80 40 - F 089 51 80 [email protected]

Keuzevrijheid - deMens.nu · ¬ Over keuze, vrijheid en geluk ... vergelijking met de tijd toen...

Documents

Transcript of Keuzevrijheid - deMens.nu · ¬ Over keuze, vrijheid en geluk ... vergelijking met de tijd toen...