Ketenkaarten voor de Papier- en Kartonindustrie 4 van 45 Publicatiedatum 8-6-2012 Ketenkaarten van...

KENNISCENTRUM PAPIER EN KARTON IJsselburcht 3, 6825 BS Arnhem - www.kcpk.nl

‘Ketenkaarten voor de

Papier- en Kartonindustrie’

Rapport

Kenniscentrum Papier en Karton (KCPK) Nevena Gajic, Tom de Haan en Sanne Tiekstra 7 juni 2012 45 Agentschap NL P015610325 Ellen Hoog Antink

Opdrachtnemer: Auteurs:

Publicatiedatum:

Aantal pagina’s:

Opdrachtgever: Referentienummer:

Contactpersoon:

Pagina 2 van 45 Publicatiedatum 8-6-2012

Ketenkaarten van de papieren kartonindustrie

Colofon

Opdrachtgever: Agentschap NL IJsselburcht 3, NL-6825 BS Arnhem

+31 (0) 26 365 3515 Contactpersoon: Ellen Hoog Antink, [email protected]

Opdrachtnemer: Kenniscentrum Papier en Karton (KCPK) IJsselburcht 3, NL-6825 BS Arnhem

+31 (0) 26 365 3515 Contactpersoon: Nevena Gajic [email protected]

Agentschap NL Rapport P015610325 Dit rapport is gemaakt door KCPK in opdracht van Agentschap NL in het kader van MEE. © Kenniscentrum Papier en Karton 2012 Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen op voorwaarden van bronvermelding: Auteursnamen, de titel van de publicatie, Kenniscentrum Papier en Karton en het jaar van uitgave.



Inhoud

1. Inleiding ....................................................................................................................................................................... 5

1.1 Doelstellingen van dit onderzoek ............................................................................................................ 5

1.2 De opbouw een keten .................................................................................................................................... 6

1.2.1 Grondstoffen ........................................................................................................................................... 6

1.2.2 Productie papier en karton ............................................................................................................... 6

1.2.3 Verwerking .............................................................................................................................................. 7

1.2.4 Verpakken/Distributie........................................................................................................................ 7

1.2.5 Consument ............................................................................................................................................... 7

1.3 Energie- en materiaalefficiëntie in de keten ............................................................................................... 8

1.4 Toegevoegde waarde als indicator voor ketenefficiënte maatregelen ............................................ 8

1.5 Weinig inzicht in de efficiëntie binnen de papierketen ......................................................................... 9

1.6 Onderzoeksvragen ................................................................................................................................................ 9

1.7 Systeemgrenzen .................................................................................................................................................. 11

1.8 Energietransitie Papierketen ......................................................................................................................... 12

2 Methode ..................................................................................................................................................................... 13

2.1 Afwijken van de conventionele methode ........................................................................................... 13

2.2 Stappenplan ................................................................................................................................................... 13

2.3 Energie-efficiëntie berekenen ................................................................................................................ 15

2.4 Functionele eenheid ................................................................................................................................... 16

2.5 Transport ........................................................................................................................................................ 16

3. De papiermarkt ...................................................................................................................................................... 17

3.1 Kader: Waar wordt ons papier voor gebruikt? ............................................................................... 17

3.2 Bulk- en specialiteitproducten ............................................................................................................... 18

4. Resultaten ................................................................................................................................................................. 19

4.1 Toepassen van de methode ..................................................................................................................... 19

4.2 Krantenpapier ............................................................................................................................................... 19



4.2.1 Grondstoffen ........................................................................................................................................ 21

4.2.2 Productie papier en karton ............................................................................................................ 21

4.2.3 Verwerking ........................................................................................................................................... 21

4.2.4 Verpakkingen/Distributie .............................................................................................................. 21

4.2.5 Consument ............................................................................................................................................ 21

4.2.6 Toegevoegde waarde binnen de krantenpapier keten ....................................................... 22

4.2.7 Conclusie ................................................................................................................................................ 22

4.3 Golfkarton ....................................................................................................................................................... 24

4.3.1 Grondstoffen ........................................................................................................................................ 24


4.3.3 Verwerking ........................................................................................................................................... 25


4.3.5 Consument ............................................................................................................................................ 25

4.3.6 Toegevoegde waarde binnen de keten...................................................................................... 25

4.3.7 Conclusie ................................................................................................................................................ 26

4.4 Vouwkarton.................................................................................................................................................... 27

4.4.1 Grondstoffen ........................................................................................................................................ 27


4.4.3 Verwerking ........................................................................................................................................... 28


4.4.5 Consument ............................................................................................................................................ 30

4.4.6 Toegevoegde waarde binnen de keten...................................................................................... 31

4.4.7 Conclusie ................................................................................................................................................ 31

4.5 Massief karton en grafisch papier: Boeken ....................................................................................... 33

4.5.1 Grondstoffen ........................................................................................................................................ 33


4.5.3 Verwerking ........................................................................................................................................... 34

4.5.4 Verpakkingen en distributie .................................................................................................................. 34

4.5.5 Toegevoegde waarde ........................................................................................................................ 35

4.5.6 Conclusies .............................................................................................................................................. 35

5. Conclusie ................................................................................................................................................................... 36



1. Inleiding De papierindustrie is een energie-intensieve sector. Het huidige klimaatbeleid van de Europese

Commissie heeft een grote invloed op de economische positie van de sector. De combinatie van

hogere energieprijzen, een hoge prijs voor CO2-rechten en stijgende grondstofkosten zullen in

toenemende mate invloed hebben op de economische bedrijfsvoering. Daarom is het belangrijk

om naar integrale efficiëntie van papieren kartonketens te streven. Dit is ook in lijn met de

doelstellingen van de Energietransitie Papierketen, die een halvering van het energieverbruik

per eindproduct in de keten nastreven1. Echter, zelfs als de energie-efficiëntie in de

papierproductie toe zou nemen met 100 procent, zouden de doelstellingen van Energietransitie

Papierketen niet worden gehaald. Om de doelstelling te behalen moeten daarom ook

energiebesparingen meegenomen worden die eerder of verderop in de keten zorgen voor een

verhoogde energie-efficiëntie.

Daarom is het project Ketenkaarten opgezet. Met een ketenkaart wordt de bijdrage bedoeld van

de individuele schakel aan de energie-inhoud van het eindproduct. Het project Ketenkaarten van

de Papier- en Kartonindustrie is een initiatief van het Kenniscentrum Papier en Karton en

Wereld van Papier in samenwerking met Agentschap NL. Het schetst een beeld van de integrale

efficiëntie van papieren kartonketens door het energiegebruik, het materiaalgebruik alsook de

toegevoegde waarde per schakel in kaart te brengen. Op die manier wordt duidelijk waar in de

papierketen de grootste mogelijkheden liggen tot efficiëntieverbetering.

1.1 Doelstellingen van dit onderzoek

Het uiteindelijke doel van Ketenkaarten is het identificeren van kansen voor een verhoogde efficiëntie om zo als keten kosten te besparen en meer waarde te halen uit het product. In dit project is in eerste instantie gefocust op de ontwikkeling van een methodiek waarmee het

energieverbruik en de materiaalefficiëntie binnen de papierketen in kaart worden gebracht.

Deze methodiek is vervolgens, voor zover de beschikbare data het toeliet, toegepast op vier

ketens, binnen de productgroepen van golfkarton, krantenpapier, vouwkarton en massief

karton.

De belangrijkste doelstellingen van dit onderzoek zijn:

A) Een methodiek ontwikkelen waarmee inzicht wordt verkregen in de energie- en

materiaalefficiëntie van de keten als geheel

B) Deze methodiek toepassen in typische papierketens

C) Kansen identificeren voor een betere energie-efficiëntie per functionele eenheid aan het

eind van de keten

1 Bron: Business Plan Energietransitie Papierketen, 2008



1.2 De opbouw een keten

Een keten bestaat uit schakels die elkaar opvolgen vanaf de productie van een product tot aan de

levering bij de consument. Producten doorlopen verschillende schakels op hun weg van

grondstof naar consument, als productie, verwerking, verpakken en distributie. Dit zijn

waardetoevoegende fasen. Er moet worden opgemerkt dat er niet zoiets bestaat als “dé keten

van papier en karton”. De keten is erg diffuus en kent vele aftakkingen. Desalniettemin kan er

een zeer grove indeling gemaakt worden die voor elke papieren kartonketen geldt. De schakels

van de papier – en kartonindustrie zijn in figuur 1 weergegeven.

Figuur 1: Schakels in een papierketen

1.2.1 Grondstoffen

Om papier en karton te maken kunnen verschillende grondstoffen gebruikt worden. Grofweg

zijn er drie grondstoffen te onderscheiden: verse vezels, gerecyclede vezels en een mix van deze

twee. Verse vezels zijn vezels die direct van bomen en andere plantaardige bronnen gemaakt

worden. Deze vezels zijn het schoonst en het sterkst, maar ook het duurst. Gerecyclede vezels

zijn minder sterk, minder wit, maar ook goedkoper dan verse vezels. Afhankelijk van het product

dat gemaakt gaat worden, wordt er een keuze gemaakt voor één van de drie grondstoffen. Hout

kan gezien worden als een bundel vezels. Er is echter maar één bedrijf dat nog hout gebruikt als

grondstof en ook bij dat bedrijf is dit een minderheid van de grondstof. In dit onderzoek wordt

het telen van bomen, gezien het geringe belang van onze industrie, daarom niet meegenomen.

1.2.2 Productie papier en karton

Van de grondstoffen wordt papier en karton gemaakt. Dit gebeurt bij papieren kartonfabrieken.

Zij verwerken de vezels tot hun producten.

Er wordt gesproken van een geïntegreerde papierfabriek als deze papierfabriek aan de

pulpfabriek gekoppeld is. De celstof kan direct vanuit de pulpfabriek naar de papiermachine

worden gepompt. Daardoor is een aantal bewerkingen overbodig, zoals celstof indikken, balen

maken en het weer uit elkaar slaan. En dat betekent een besparing op onder andere water en

energie.

Grondstoffen Productie

papier en

karton

Verwerking Verpakken/

distributie

Consument

Ecologische impact: CO2 uitstoot, water, afval



Er zijn verschillende soorten papier en karton te onderscheiden. Volgens het jaarverslag van de

Vereniging Nederlandse Papierfabrieken2 waarbij 21 Nederlandse papierfabrieken zijn

aangesloten worden de volgende soorten in Nederland geproduceerd: gestreken druk- en

schrijfpapier, krantenpapier, ongestreken druk- en schrijfpapier, hygiënische en sanitaire

papieren, papier voor de golfkartonindustrie, massiefkarton, vouwkarton en pakpapier (in

bijlage 2 worden deze kort beschreven).

1.2.3 Verwerking

Wanneer het papier en karton de fabriek verlaat zit het op een rol, of in sommige gevallen op

vellen. Dit moet verwerkt worden tot een product. Afhankelijk van het soort papier of karton

worden er verschillende producten van gemaakt. Dit is ook wat het in kaart brengen van de

papieren kartonketen zo complex maakt; van de verschillende papieren kartonsoorten wordt

een breed scala van producten

gemaakt.

In deze verwerkingsfase van de

keten worden processen als snijden,

bedrukken, stansen en vouwen van

het papier en karton beschouwd.

Kortom, de bewerkingen die nodig

zijn om het papier en karton te

verwerken van rol of vel tot product.

De verwerkingsprocessen zijn per

papiersoort verschillend en

afhankelijk van het product dat

gemaakt wordt. Hier zal verderop in

dit verslag uitgebreid op ingegaan

worden.

1.2.4 Verpakken/Distributie

In deze fase van de verwerkingsketen worden verpakkingen distributieprocessen onderzocht.

Onder deze schakel vallen bijvoorbeeld distributiecentra, maar ook groothandels.

1.2.5 Consument

Tot slot eindigt ieder product bij een consument. Dit kan een particulier zijn, maar dit kan ook

een bedrijf zijn. Papier en karton is overal en het is daarom lastig om een eenduidig beeld te

schetsen van het product. Er zal onderzocht worden welk deel van het papier en karton de

consument bereikt en hoeveel energie en waarde er aan is toegevoegd.

2 Bron: Jaarverslag VNP (2009)

Figuur 2: Papierrollen (Bron: Informatiecentrum Papier en Karton )



1.3 Energie- en materiaalefficiëntie in de keten

Voor het uitvoeren van alle processen in de keten die het mogelijk maken om de grondstoffen te

vervaardigen tot eindproduct is energie nodig. De productiesector is sterk afhankelijk van

energiebronnen om brandstof en elektriciteit te verschaffen voor de omzetting van grondstoffen

in bruikbare producten. Maar ook het transport tussen de verschillende schakels vergt energie.

Energie-efficiëntie kan op verschillende manieren bereikt worden:

Direct: Via reductie in energieverbruik Indirect: Via efficiënter materiaal gebruik

Energie-efficiëntie meet de effectiviteit van de omzetting van energiebronnen in bruikbare

energie. De fysieke en chemische parameters van een proces, alsook het ontwerp van een

productieproces, kunnen leiden tot een prestatie die onder de ideale energie-efficiëntie ligt. Dit

betekent dat een deel van de ingezette energie niet gebruikt wordt, maar als restwarmte

‘verloren’ gaat. Door de energie die het proces ingaat te reduceren en de energie die het proces

uitgaat te hergebruiken in het proces of elders in de keten, kan de energie-efficiënte verhoogd

worden. Een andere manier om de energie-efficiëntie te verbeteren is door middel van een

verbeterde materiaalefficiëntie. Materiaalefficiëntie kan verbeterd worden door de hoeveelheid

materialen, gebruikt in het eindproduct, te reduceren of door de hoeveelheid grondstoffen, die

het productieproces binnenkomt maar eindigt als afvalstroom, te verminderen3.

1.4 Toegevoegde waarde als indicator voor ketenefficiënte maatregelen

De aandacht voor energie en materiaal in afzonderlijke schakels van de keten wordt sterk

bepaald door de energie- en materiaalkosten ten opzichte van de toegevoegde waarde. De

toegevoegde waarde is het verschil tussen de marktwaarde van productie en de ingekochte

grondstoffen. Inzicht in de toegevoegde waarde is cruciaal om in te kunnen schatten of een

bepaalde schakel open zal staan voor maatregelen om de ketenefficiëntie te verhogen; immers

de daadwerkelijke economische impact van energie- en materiaalverlies hangt altijd samen met

de hoeveelheid waarde die is toegevoegd, bijvoorbeeld in de vorm van mankracht, machinale

bewerking, expertise of creativiteit. Met name in het laatste deel van de keten, en vooral bij

producten met kleinere volumes / hogere toegevoegde waarden, is het aandeel van de directe

energie-inzet en het materiaalgebruik in de totaalkosten beperkt. Dit betekent dat het

percentage energiekosten relatief afneemt naarmate de toegevoegde waarde toeneemt. Vanuit

het oogpunt van kostenbesparingen is het dan minder aantrekkelijk om energie-efficiënte

maatregelen in te voeren.

3http://www1.eere.energy.gov/manufacturing/pdfs/understanding_energy_footprints.pdf

http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marktwaarde&action=edit&redlink=1

http://nl.wikipedia.org/wiki/Productie



1.5 Weinig inzicht in de efficiëntie binnen de papierketen

Er is echter weinig inzicht in de energie- en materiaalefficiëntie binnen de papierketen. Voor de

papierfabrieken zijn er over de hoeveelheid en bestemming van de gebruikte energie wel

gegevens beschikbaar, maar verderop in de keten is er minder bekend over de materiaal –en

energie-efficiëntie. Nederland kenmerkt zich door een groot aantal midden - en kleinbedrijven

(MKB’s) in de verpakkingen vooral de grafische ketens. Een deel van deze bedrijven valt zelfs

onder de kleinverbruikers. Hiervoor gelden, in tegenstelling tot de papierfabrieken, geen

convenanten die het verstrekken van gedetailleerde energiegegevens verplicht stellen.

Daarnaast zijn er voor deze schakels in de keten verschillende belangenbehartigers waardoor er

geen eenduidigheid bestaat over de hoeveelheid en soort informatie die beschikbaar gesteld

wordt.

Er zijn, voorafgaand aan Ketenkaarten, verschillende initiatieven geweest die een soortgelijk

mandaat hadden (zie bijlage 1). Deze studies geven aan dat het energieverbruik in de rest van de

keten niet verwaarloosd mag worden. Daarnaast vindt er verderop in de keten relatief veel

materiaalverlies plaats. Een andere conclusie die uit deze onderzoeken valt te trekken is dat er

te weinig data beschikbaar was om een integraal beeld te schetsen van de efficiëntie van de

keten als geheel.

1.6 Onderzoeksvragen

De hoofdvraag van dit project luidt: “Wat zijn de typische energie- en materiaalstromen in de

verschillende schakels van de papieren kartonketen; waar wordt waarde toegevoegd en wat is de

gerealiseerde efficiëntie per schakel ten gevolge van deze drie invloeden en waar liggen de grootste

kansen om tot verbetering te komen?”

Specifieke deelvragen die daarvoor beantwoord moeten worden zijn:

Hoe zien de vier belangrijkste papierketens eruit?

o Wat is het gebruik van de eindproducten en hoe verloopt het einde van de

levensfase?

o Wat gebeurt er aan de systeemgrenzen?

Hoe ziet de energiestroom er per schakel uit?

o Hoeveel energie wordt er in een schakel gebruikt en waarvoor wordt

deze energie gebruikt? In hoeverre is het energieverbruik door de schakel

zelf te beïnvloeden?

o Welke energiereststromen zijn er en wat is het profiel daarvan t.b.v.

mogelijk hergebruik?

Hoe ziet de materiaalstroom er per schakel uit?

o Wat is de materiaalinzet?

o Waar treden welke materiaalverliezen op in de individuele schakels?

o Is er een onderscheid te maken tussen vermijdbare en niet vermijdbare

materiaalverliezen?



o Wat zijn de karakteristieken van de materiaal reststromen?

Hoe ziet de waarde opbouw over de keten eruit?

o Wat wordt waar aan waarde toegevoegd?

o Welke transporten, die ogenschijnlijk geen waarde toevoegen, vinden

plaats en in hoeverre zijn die te vermijden?

Toelichting onderzoeksvragen Alle onderzoeksvragen die in dit rapport gesteld zijn, zijn meegenomen in dit onderzoek.

Gedurende het onderzoeksproces heeft de onvolledigheid en/of het ontbreken van gegevens

echter een belemmering gevormd voor het beantwoorden van alle subvragen die aan het begin

van dit onderzoek zijn gevormd. Rekening houdend met de data die voorhanden was, is er

uiteindelijk voor gekozen om op de volgende manier invulling te geven aan de deelvragen:

Hoe zien de belangrijkste papierketens eruit? o Uit welke schakels bestaan de papierketens? o Welke processen worden er doorlopen vanaf de productie tot aan de distributie

van het eindproduct? o Wat zijn de systeemgrenzen?

Het doel van deze subvraag is om het onderzoek af te bakenen en een beeld te schetsen van de productieprocessen, diensten en het transport per schakel in de keten.

Hoe ziet de energiestroom er per schakel uit? o Wat is het energiegebruik per schakel? o Welk aandeel bedraagt dit energieverbruik ten opzichte van het totale

energieverbruik in de keten?

Hoe ziet de materiaalstroom er per schakel uit? o Welk materiaal wordt er gebruikt? o Hoeveel materiaal wordt er gebruikt? o Wat is de materiaalefficiëntie per schakel?

De energie- en materiaalefficiëntie geven aan welke schakel in de keten het meest efficiënt is en in welke schakel de grootste verbeteringen te halen vallen omtrent energie- en materiaalinzet. Het hergebruik van reststromen is niet meegenomen wegens een gebrek aan data.

Hoe ziet de waardeopbouw over de keten eruit? o Wat is het aandeel van de papierkosten in de totale verkoopprijs van het

eindproduct?

Het bleek in de meeste gevallen niet mogelijk om de waarde opbouw voor elke schakel in de keten te achterhalen. Dit had vooral te maken met het feit dat veel bedrijven niet bereid waren om de benodigde gegevens te verstrekken. Daarom is er in dit geval voor gekozen om te kijken hoe de totale kosten van het papier in het eindproduct zich verhouden tot de verkoopprijs en of het eindproduct gecategoriseerd kan worden als bulkgoed of specialiteitproduct. Hoe kleiner het aandeel van de papierkosten in de totale verkoopprijs, hoe meer waarde er is toegevoegd door overige materialen, diensten en productieprocessen.



1.7 Systeemgrenzen

1.7.1 Onderzochte ketens

Het onderzoek richt zich op de vier belangrijkste papieren kartonketens, te weten:

krantenpapier, vouwkarton, massief karton en golfkarton. Zoals te zien is in figuur 3 beslaan

deze vier groepen ongeveer 70 procent van de afzet van Nederlandse papierfabrieken4.

Figuur 3: Scope van het onderzoek

4 Bron: VNP Jaarverslag 2009

Krantenpapier 10%

Golfkarton 29%

Massiefkarton 25%

Vouwkarton 4%

Gestreken druk en

schrijfpapier 16%

Ongestreken druk en

schrijfpapier 9%

Sanitair 5%

Pakpapier 2%

Krantenpapier, Golfkarton,

Massiefkarton en

Vouwkarton 68%

Overige papiersoorten

32%



Voor elk van deze ketens is een eindproduct gekozen dat als voorbeeld zal dienen voor het

opstellen van de ketenkaarten. De vier gekozen producten zijn:

Krantenpapier: krant

Vouwkarton: parfumdoosje

Massiefkarton: boek

Golfkarton: kartonnen doos

In dit onderzoek worden de schakels van de keten meegenomen vanaf de productie van papier

en karton tot en met de verwerkingsfase. Hierbij wordt ook de distributie tussen deze schakels

meegenomen. De doelstelling is om in kaart te brengen hoeveel energie en materiaal per schakel

nodig is om het eindproduct te vervaardigen.

1.7.2 Geografische grenzen:

Het project richt zich op de situatie binnen Nederland. Als blijkt dat bepaalde producten niet in

Nederland gemaakt of verwerkt worden, zal door middel van aannames de hypothetische,

Nederlandse situatie beschreven worden. In dit onderzoek wordt verondersteld dat import en

export elkaar opheffen Deze vallen daarom buiten de scope van dit onderzoek.

1.7.3 Dataverzameling:

Het project gaat uit van enerzijds beschikbare statistische gegevens en anderzijds van gegevens

en inzichten vanuit bedrijven in de keten en van gerelateerde experts. Het uitvoeren van

metingen valt buiten de scope van dit onderzoek.

1.7.4 Doelgroep:

In principe zijn de uitkomsten relevant voor de bedrijven in de papier - en kartonketens,

verschillende overheden en toeleveranciers van de bedrijven in de ketens.

1.8 Energietransitie Papierketen De Nederlandse papieren

De papieren kartonindustrie is koploper in de ontwikkeling richting duurzaamheid en

energiebesparing. Zij wil deze voorsprong in de komende jaren verder uitbreiden. Hiervoor

worden concrete stappen gezet in de Energietransitie Papierketen. Met dit programma worden

ontwikkeling en implementatie van innovaties bevorderd die een drastische reductie opleveren

in het energieverbruik over de papierketen. Het doel van de transitie is een halvering van het

energieverbruik per eindproduct in 2020. Het Kenniscentrum Papier en Karton en de Wereld

van Papier hebben verschillende projecten opgezet om deze energiebesparingen waar te maken.

Deze zijn onder andere gericht op een efficiënter gebruik van grondstoffen en minder uitval en

verlies aan verpakt product. Met behulp van deze activiteiten wordt geprobeerd om invloed uit

te oefenen op volgende schakels in de keten, die niet onze klant zijn maar wel een bijdrage

kunnen leveren aan de totale ketenefficiëntie en daarmee meetellen voor de Energietransitie

Papierketen. Het Ketenkaarten rapport is hier onderdeel van. Naar aanleiding van dit rapport is



een vervolgtraject gepland om de inzicht in de papierketen te vergroten en de kringloop van

grondstoffen in kaart te brengen. Dit valt in het kader van het programma ‘Slimme Slanke

Ketens’, van het Kenniscentrum Papier en Karton.

2 Methode Om het energieverbruik per functionele eenheid aan het eind van de keten te kunnen monitoren

is in het project Ketenkaarten een methode ontwikkeld. Hiermee wordt onderzocht wat het

energieaandeel per schakel in de keten is, wat de materiaalefficiëntie is en hoe de toegevoegde

waarde is opgebouwd. Daarna wordt gekeken hoe de verschillende schakels in de keten zich tot

elkaar verhouden met betrekking tot energie- en materiaalefficiëntie. Vervolgens wordt deze

methode getest in verschillende papieren kartonketens. Door middel van deze methode kan het

energie- en materiaalverbruik per functionaliteit aan het eind van de keten in kaart gebracht

worden.

2.1 Afwijken van de conventionele methode

Deze methode wijkt af van de conventionele methodes die veelal worden gebruikt voor

ketenstudies, zoals de Life Cycle Analysis (LCA). LCA is minder geschikt voor het bestuderen van

de papierketens omdat deze methode geen rekening houdt met een eventueel tweede gebruik

van een product. Juist voor papier, dat als grondstof voor een aanzienlijk deel uit hergebruikt

materiaal bestaat, is het van belang om rekening te houden met de herbruikbaarheid van de

grondstoffen. Daarnaast neemt een LCA de toegevoegde waarde van een product gedurende de

keten niet mee. Juist de toegevoegde waarde bepaalt voor een groot deel of de besparing in

materiaal en energie als een aantrekkelijke optie gezien wordt. Er is een methode nodig die de

energie –en materiaalefficiëntie en toegevoegde waarde per schakel weergeeft en rekening

houdt met de herbruikbaarheid van grondstoffen. De methode is getest voor de vier casestudies,

maar kon uiteindelijk maar geleidelijk toegepast worden, wegens een gebrek aan data voor het

basisjaar 2005, waarin de Energietransitie Papierketen in werking was getreden en met name

wegens het ontbreken van gegevens verderop in de ketens. De methode zal hier wel volledig

beschreven worden omdat het een als richtlijn kan dienen voor ketenpartners bij het

rapporteren van toekomstige data die nodig zijn voor het bepalen en bevorderen van de

ketenefficiëntie.

2.2 Stappenplan

De eerste stap is om de opbouw van vier typische papier -en kartonketens te onderzoeken. Voor

elk van de ketens is één eindproduct gekozen (zie paragraaf 1.7). Deze zullen dienen als

casestudies om te kijken in hoeverre de ontwikkelde methode toegepast kan worden om de

energie-efficiëntie, materiaalefficiëntie en toegevoegde waarde te beschrijven. Essentieel is dat

nauwkeurig wordt geïdentificeerd uit welke schakels de keten bestaat. Voor elke keten worden

daarom de volgende stappen genomen:

1. Het gebruik van de grondstoffen, productie, verwerking en distributie beschrijven

2. Het energie- en materiaalverbruik in deze fase in kaart brengen



3. Het energieaandeel en de materiaalefficiëntie per schakel weergeven

4. De toegevoegde waarde in kaart brengen

In figuur 4 worden de materiaalstroom, de energiestroom en de toegevoegde waarde

weergegeven per keten in de schakel.

.

Figuur 4: Materiaalstromen, energiestromen en toegevoegde waarde

De gele pijlen geven de energiestroom aan. Van de energie die in het proces wordt gestopt gaat een

deel verloren en een deel wordt weer hergebruikt binnen de schakel of elders in de keten. De

blauwe pijlen geven de materiaalstroom weer. Een deel van het materiaal dat het proces ingaat,

wordt direct toegevoegd aan het product. Het materiaal dat niet in het product komt wordt deels

hergebruikt en gaat gedeeltelijk verloren als afval. De rode pijl is de waarde(in euro) die aan het

product wordt toegevoegd.

Materiaal in: dit is het materiaal dat het proces ingaat. Hierbij wordt rekening gehouden

met het aandeel van de grondstof dat hergebruikt is

Direct product materiaal: dit is het materiaal dat direct aan het product toegevoegd

wordt

Schakel

Schakel

Schakel

Energie in Energie

hergebruikt Restwarmte

Materiaal in

Direct product

materiaal

Afval materiaal

Materiaal

hergebruikt

Toegevoegde

waarde



Materiaal hergebruikt: deze materiaalstroom wordt niet direct gebruikt voor het

product, maar wordt hergebruikt in andere processen binnen of buiten de keten

Afval materiaal: Dit is het onbenutte restmateriaal

Voor elke schakel zal naar de efficiëntie gekeken worden van de hoeveelheid papier of karton

die behouden blijft in de schakel. Dit betekent dat het gewicht van eventuele toevoegingen aan

het product niet zal worden beschouwd in deze categorie.

Elke behandeling kost vervolgens energie. Ook de energie die in elk proces toegepast wordt

verdeelt zich over het product en over reststromen. De volgende categorieën worden

onderscheiden:

Energie in: dit is de energie die het proces ingaat. Deze kan deels of geheel bestaan uit

reststromen die worden verbrand om energie op te wekken voor het productieproces

Energie hergebruikt: dit is de energie die wordt hergebruikt in de keten of elders

(zoals procesenergie ingezet voor stadsverwarming).

Restwarmte: dit is energie die het systeem uitvloeit en niet verder wordt gebruikt

Per schakel zullen er meerdere allocaties van energie en materiaalstromen zijn en het is de

bedoeling deze te scheiden. Dit heeft twee voordelen: ten eerste wordt het beeld nauwkeuriger

en ten tweede kunnen de ‘grootverbruikers’ per schakel geïdentificeerd en efficiënter gemaakt

worden.

2.3 Energie-efficiëntie berekenen

Om het energieverbruik per functionele eenheid aan het eind van de keten (Ee index5) te kunnen

berekenen is het noodzakelijk om eerst de materiaalefficiëntie te berekenen:

%

Voor het berekenen van de Ee index wordt het basisjaar 2005 gebruikt. Zo kunnen de

veranderingen gemonitord worden ten opzichte van het beginjaar van de Energietransitie

Papierketen. De berekening voor de Eeindex voor een bepaald jaar ten opzichte van 2005 is:

Het product van de materiaalefficiëntie en de energie kan als maat dienen voor de totale

efficiëntie van een proces. Door de indexen van alle vijf schakels waaruit de papierketen bestaat

te combineren wordt de Ee-index voor de hele keten worden berekend:

5 Deze Ee index heeft een andere betekenis dan de MJA Energie-Efficiëntie Index, waarmee het

energieverbruik van productieprocessen wordt gemonitord.



(

)

2.4 Functionele eenheid

De berekeningen zullen altijd uitgevoerd worden voor een bepaalde functionele eenheid. Alle

waarden voor materiaal en energie zullen zich richten op de waarde die nodig is om een

bepaalde functionele eenheid te produceren. Meestal wordt er gekozen voor een logische

hoeveelheid eindproduct, zoals de productie voor 1 dag of 1 jaar. Met name voor verpakkingen

kan het zo zijn dat er gekozen wordt voor een eenheid die verband houdt met de nuttige

toepassing van het product, zoals de hoeveelheid verpakt product.

2.5 Transport

Tussen de schakels in worden de materialen getransporteerd. Tijdens transport wordt er veel

energie verbruikt. Om inzicht te krijgen in deze transporten, worden deze ook in kaart gebracht.

Bij het beschouwen van transporten zijn twee variabelen belangrijk: (1) de afstand van het

transport en (2) het aantal kilogrammen getransporteerd materiaal. Wanneer er kleinere

hoeveelheden worden getransporteerd wordt er vaak gekozen voor een kleiner voertuig.

Kleinere voertuigen gebruiken relatief meer energie dan grotere voertuigen die meer

laadvermogen hebben. Voor Ketenkaarten zijn de gegevens gebruikt uit tabel 1 van Ecoinvent. In

deze tabel is ook te zien dat het energiegebruik per vervoerde eenheid significant toeneemt

wanneer het vervoersmiddel kleiner wordt.

Tabel 1: Primair Energieverbruik van transporten (Bron: Ecoinvent)



3. De papiermarkt

3.1 Kader: Waar wordt ons papier voor gebruikt?6

Wanneer er gekeken wordt naar de papierketen is het belangrijk om op te merken aan welk deel

daarvan er in Ketenkaarten aandacht geschonken wordt en welk deel van de totale papiermarkt

dit beslaat. Volgens cijfers van de PRN, de uitvoeringsorganisatie van het inzamel- en

herverwerking systeem van papier en karton, wordt van het Nederlandse papier en karton zo’n

40 procent gebruikt voor het maken van verpakkingen en ongeveer 60 procent voor andere

toepassingen. Hieronder vallen bijvoorbeeld kranten en boeken, maar ook behangpapier en

sanitair papier. In figuur 5 is de inzameling van papieren karton weergegeven.

Figuur 5: De inzameling van papier en karton

6 Naar: http://www.prn.nl/downloads/files/prn%20data%202006-2010.pdf

Papier en karton 2010: Totaal 2937 Kiloton

60% Niet-

verpakkingen

40% Verpakkingen

Ingezameld uit huishoudens en KWDI: 2610 kiloton = 89 %

Inzameling uit huishoudens

43 %

Inzameling uit KWDI 57%

Niet-verpakkingen

77%

Verpakkingen 23%

Niet -verpakkingen

47%

Verpakkingen53 %

Industriële herverwerking



3.2 Bulk- en specialiteitproducten

Papierproducten kunnen grofweg in twee groepen verdeeld worden: bulkproducten en

specialiteitproducten. Bulkproducten kenmerken zich door de grote markthoeveelheid en

gelijksoortige kwaliteitseisen, die het voor de eindgebruiker mogelijk maken om de producten

van verschillende aanbieders onderling uit te wisselen. De producenten die de laagste

productiekosten en een groot marktaandeel hebben bepalen de prijs. De prijs is afhankelijk van

vraag en aanbod. De producenten van bulkproducten richten zich op grondstoffen en productie.

Ontwikkelingen zijn gericht op het vergroten van de efficiëntie van het productieproces7 .

Specialiteitproducten daarentegen kenmerken zich door kleine marktvolumes en verschil in

prijs en kwaliteitseisen tussen eindgebruikers. De concurrentiekracht wordt niet alleen door de

prijs bepaald, maar ook door de kwaliteit, levertijd en technische diensten. Specialiteitproducten

hebben een hogere toegevoegde waarde en hogere prijzen. Ontwikkelingen zijn gericht op het

verbeteren van de kwaliteit en de diensten. In figuur 6 zijn enkele voorbeelden gegeven van

bulkproducten en specialiteitproducten.

Bulkproduct

Specialiteitsproduct

Chemische pulp Gegolfde grondstoffen Krantenpapier Houtvrij ongestreken papier Karton Gestreken houtvrij papier, drankkarton Gelamineerd papier Sigarettenpapier

Figuur 6: Voorbeelden van bulk- en specialiteitsproducten (Bron: Diesen, 1998)

7 Diesen, 1998: The Economics of the Pulp and Paper Industry



4. Resultaten De methode is voor vier verschillende eindproducten getest. Deze producten maken deel uit van

vier typische papieren kartonketens. Op deze manier kan een beeld worden verkregen van de

ketens. Van elk van deze categorieën is een overzicht gegeven van de bewerkingsstappen die

plaats kunnen vinden in de keten. Vervolgens is er aan de hand van een aantal casestudies

onderzocht wat het energieverbruik, de toegevoegde waarde en materiaalverliezen zijn in de

keten.

4.1 Toepassen van de methode

De methode die is beschreven in hoofdstuk twee is toegepast voor deze vier ketens zover de

beschikbaarheid van data dit toeliet. Uiteindelijk is het gelukt om zowel de materiaalefficiëntie

als het energieverbruik per schakel in de ketens te weergeven. Echter, zoals reeds in het rapport

vermeld, zijn de resultaten wegens onvoldoende data voor het basisjaar 2005 niet geïndexeerd

op basis van de formule weergegeven in hoofdstuk 2. Ook voor het weergeven van de

toegevoegde waarde per schakel, was de beschikbare database ontoereikend. Om toch een

indicatie te geven van de toegevoegde waarde, is het aandeel van de papieren kartonkosten van

de verkoopprijs van het eindproduct in kaart gebracht voor elke keten.

4.2 Krantenpapier

In de eerste casestudie is naar krantenpapier gekeken. Krantenpapier, of newsprint, is een

ongestreken papiersoort die voornamelijk gebruikt wordt om kranten van te maken. Vroeger

werd krantenpapier gemaakt van mechanische pulp, maar tegenwoordig worden steeds vaker

gerecyclede vezels gebruikt. Deze vezels hebben oude kranten en oude tijdschriften als

oorsprong. Krantenpapier weegt doorgaans tussen 40 en 52 gram/m2, maar kan tot 65 gram/m2

wegen. Het is meestal wit, maar kan ook een lichte kleur hebben, zoals de roze Financial Times8.

De oplages van dagbladen lopen al sinds geruime tijd terug. De cijfers stammen weliswaar uit

2008, maar volgens het CBS worden kranten verdrongen door nieuws dat gelezen wordt op

internet. Figuur 7 laat duidelijk zien dat de oplages, alsmede het aantal abonnees van dagbladen

terugloopt.

8 Cepiprint website



Figuur 7: Oplages van dagbladen

In 2011 hadden de dagbladen nog een oplage van 3,35 miljoen stuks per dag. Hiervan waren

1,85 miljoen exemplaren landelijke dagbladen en 1,5 miljoen stuks waren regionale. Interessant

hierbij te vermelden is dat het totale bereik van de dagbladen op 10,7 miljoen stuks lag. Dit

betekent dus dat gemiddeld 3,2 personen een krant lazen, voordat deze werd weggegooid9.

Naast de (betaalde) landelijke en regionale kranten kent Nederland drie gratis landelijke

kranten.

Voor de cijfermatige beschouwing van de keten is uitgegaan van een batch oud papier die

vervolgens wordt gesorteerd waarna er krantenpapier van wordt gemaakt. De functionele

eenheid die gekozen is voor deze krant is de productie van 105,5 ton kranten. Dit komt overeen

met de oplage van een dag van een grote krant. Het massaverlies, de materiaalefficiëntie en het

energiegebruik voor alle schakels in de krantenpapierketen tot aan de point of sale zijn

weergegeven in tabel 2. De cijfers in de tabellen zijn afgerond.

Uitgangspunt: 214 ton gemengd oudpapier Impact per schakel

Massa-verlies (ton)

Materiaal-efficiëntie (%)

Energie (MJ)

Oudpapier Sorteren en Balen (150,1 ton) 64 70 5.403

Transport: Oud Papier sorteercentrum naar Papierfabriek (100 km vrachtwagen)

0 100 60.040

Geïntegreerde Papierproductie 38 75 1.689.000

Transport: Papierfabriek naar Krantenfabriek 0 100 11.260

Geïntegreerde krantenproductie 7 93 120.960

Transport: Krantenfabriek naar regionale distributiecentra (120 km, vrachtwagen)

0 100 50.670

Transport: Distributiecentra naar Point of Sale (20 km, busje)

0 100 46.448

Tabel 2: Materiaalefficiëntie en energieverbruik in de krantenpapierketen

9 Bron: Cebuco, http://oplagen-dagbladen.nl/ en http://www.nommedia.nl/upload/documenten/nom-website-

gemiddeld-bereik-npm-2010-ii-2011-i.pdf

http://oplagen-dagbladen.nl/

http://www.nommedia.nl/upload/documenten/nom-website-gemiddeld-bereik-npm-2010-ii-2011-i.pdf

http://www.nommedia.nl/upload/documenten/nom-website-gemiddeld-bereik-npm-2010-ii-2011-i.pdf



4.2.1 Grondstoffen

Krantenpapier wordt gemaakt van een mengsel van gerecyclede vezels en verse vezels.

Afhankelijk van de eisen die aan het papier gesteld worden, kan er ook gekozen worden voor

papier gemaakt van enkel gerecyclede vezels. Voor de krant die beschouwd wordt in deze

analyse wordt uitgegaan van enkel gerecyclede vezels.

Dit oudpapier wordt gescheiden in verschillende soorten, waaronder de soort waarvan

krantenpapier wordt gemaakt. Het oudpapier dat eruit wordt gefilterd wordt niet weggegooid,

maar wordt gebruikt in andere toepassingen.

Op basis van de distributie van de oudpapier sorteercentra en de papierfabrieken door

Nederland is er gekozen voor een afstand van 100 kilometer die overbrugd moet worden door

het oud papier. Dit transport vindt plaats met een grote vrachtwagen.


In Nederland is 242.000 ton krantenpapier geproduceerd in 201010. Van alle grafische

papiersoorten, werd ongeveer 16 procent gebruikt op de Nederlandse markt en de overige 84

procent werd geëxporteerd. In Nederland staat één fabriek waar krantenpapier wordt

geproduceerd; dit is Norske Skog Parenco in Renkum. De productie van krantenpapier wordt in

dit rapport beschouwd als één proces. Er gaat oud papier in en er komt een rol krantenpapier

uit.

Gebaseerd op de distributie van papierfabrieken en krantendrukkerijen door Nederland is

gekozen voor een afstand van 85 kilometer welke wordt overbrugd met een grote vrachtwagen

(> 32 ton).

4.2.3 Verwerking

Van de rol papier wordt vervolgens een krant gemaakt. Ook dit is een geïntegreerd proces. De

rol papier wordt in één machine achtereenvolgens bedrukt, gesneden en opgevouwen. Doordat

dit in één proces gebeurt is het uitermate efficiënt en treedt er relatief weinig materiaalverlies

op.

4.2.4 Verpakkingen/Distributie

Vervolgens worden de kranten naar de point of sale gebracht. Omdat het hier kleine volumes

betreft, worden ze met een klein transportmiddel naar de locatie gebracht waar ze verkocht

worden. Hierdoor ligt het energiegebruik in deze fase relatief hoog.

4.2.5 Consument

Vervolgens belandt de krant bij de consument. In 2010 was de totale oplage van betaalde

kranten 3.220.356. De gratis dagbladen Spits, Metro en De Pers waren in dat jaar goed voor een

gezamenlijke oplage van 1.111.53511. Volgens Papier Recycling Nederland (PRN12) werd in 2011

93 procent van alle niet-verpakkingspapieren gerecycled. In deze categorie vallen naast kranten

10 VNP Jaarverslag 2010

11 HOI, Instituut voor Media Auditing

12 http://www.papierenkarton.org/uploads/FACTSHEET%20%20%20PRN%20%20vs2%203-2011.pdf



ook tijdschriften, folders, boeken, waardepapieren, hygiënepapier, behangpapier en

kopieerpapier.

4.2.6 Toegevoegde waarde binnen de krantenpapier keten

Er is onvoldoende eenduidigheid in de beschikbare gegevens om de toegevoegde waarde binnen

de hele keten te berekenen. Echter, volgens een rapport van NPD Nieuwsmedia, bedragen de

papierkosten 13.4 procent van de totale kosten voor het vervaardigen van een dagblad (zie

figuur 8). Daarmee vormen ze de derde na grootste kostenpost (alleen de kosten voor behuizing,

rente, management en vervoer en bezorging liggen hoger). Bij een krant van 80 gram, met een

gemiddelde prijs van 1.30 euro bedraagt dit 3.15 procent van de verkoopprijs13.

Figuur 8: Verdeling kosten voor vervaardigen dagblad 2010 en 2009 (tussen haakjes weergegeven)14

4.2.7 Conclusie

Om een beeld te krijgen van de zwaartepunten in deze keten met betrekking tot energieverbruik

en materiaalefficiëntie, is het handig om op een rij te zetten wat de grootverbruikers in deze

keten zijn. Hiermee wordt voor energieverbruik de volgende tabel verkregen:

Schakel in de keten Aandeel van totale energie (%)

Geïntegreerde Papierproductie 85.1

Geïntegreerde krantenproductie 6.1 Transport: Oud Papier sorteercentrum naar Papierfabriek (100 km vrachtwagen) 3.0 Transport: Krantenfabriek naar regionale distributiecentra (120 km, vrachtwagen) 2.6

Transport: Distributiecentra naar Point of Sale (20 km, busje) 2.3

Transport: Papierfabriek naar Krantenfabriek 0.57

Oud Papier Sorteren en Balen (150,1 ton) 0.27 Tabel 3: Energieaandeel per schakel in de krantenketen

13 Bron krantenpapierprijzen: www.foex.fi

14 http://www.ndpnieuwsmedia.nl/Uploads/2011/7/NDP2010BW-DEF-binnenwerk.pdf

http://www.ndpnieuwsmedia.nl/Uploads/2011/7/NDP2010BW-DEF-binnenwerk.pdf



Het is duidelijk dat de papierproductie het overgrote deel van de gebruikte energie voor zijn

rekening neemt, gevolgd door de productie van kranten. Als de productie van papier, de

bewerkingen en de transportbewegingen samengevoegd worden in een taartdiagram wordt het

volgend overzicht verkregen (figuur 9):

Figuur 9: Overzicht van het energieverbruik in de keten

Vervolgens wordt in tabel 4 de massa per schakel en de materiaalefficiëntie weergeven. Nu is te

zien dat de materiaalefficiëntie bij geïntegreerde papierproductie het laagste is.

Schakel in de keten Massa (ton)


Uitgangspunt: 214 ton Oud papier 214 100

Oud Papier Sorteren en Balen (150,1 ton) 150 100

Transport: Oud Papier sorteercentrum naar Papierfabriek (100 km vrachtwagen)

150 100

Geïntegreerde Papierproductie 113 75

Transport: Papierfabriek naar Krantenfabriek 113 100

Geïntegreerde krantenproductie 106 94

Transport: Krantenfabriek naar regionale distributiecentra (120 km, vrachtwagen)

106 100

Transport: Distributiecentra naar Point of Sale (20 km, busje) 106 100 Tabel 4: Materiaalefficiëntie krantenpapierketen

Positief aan deze keten is dat er, na het bedrukken van de krant, geen materiaal meer verloren

gaat en dat er geen complexe bewerkingen plaatsvinden, behalve de geïntegreerde

krantenproductie. Het feit dat alle bewerkingen op één locatie plaatsvinden, verlaagt het aantal

transporten. Daarnaast bestaat de grondstof volledig uit hergebruikt materiaal. Dit betekent dat

de afvalstroom vrijwel nihil is en de uitgaande materiaalstromen voornamelijk hergebruikt

worden in de eigen productie of elders.

Totaal Transport Totaal

Bewerkingen

Totaal Transport

Totaal Bewerkingen

Totaal PapierproductieTotaal

papierproductie



Figuur 6 in hoofdstuk 3 laat zien dat krantenpapier geclassificeerd kan worden als ‘bulkgoed’. De

prijs is afhankelijk van het vraag en aanbod en grondstoffen bedragen een relatief groot deel van

de totale prijs. Dit betekent dat het effect van materiaal- en energiebesparing op de totale

kostprijs relatief groot is. Deze keten zal daarom hoogstwaarschijnlijk geïnteresseerd zijn in

ontwikkelingen die energie- en materiaalefficiëntie bevorderen.

4.3 Golfkarton

In dit hoofdstuk wordt de keten van golfkarton beschouwd. De processen die gebruikt worden

om golfkarton te produceren zullen onder de loep genomen worden. Ook zal er, aan de hand van

de productie van kartonnen dozen, bekeken worden wat het materiaal- en energieverbruik zijn.

Als product om in kaart te brengen is in de categorie golfkarton gekozen voor de productie van

kartonnen dozen. De dozen worden gemaakt van 100 procent gerecycled materiaal. In deze case

is gekozen voor een functionele eenheid van het verpakken van 100 m3. Dit wordt gedaan in

dozen van 60 cm x 40 cm x 18 cm en een gewicht van 574 g/m2. Er zijn 2315 dozen nodig, die in

totaal 1116 kg wegen. In tabel 5 worden de materiaalefficiëntie en het energieverbruik in de

golfkartonketen in kaart gebracht voor de productie van deze dozen.

Uitgangspunt: Mixed grade paper (0,70 ton)

Uitgangspunt: Old Corrugated Containers (0,74 ton)

Impact per schakel

Massa-verlies (ton)


Energie-gebruik (MJ)

Papier maken t.b.v. golfkartonproductie 0.15 89 7.2

Papier omzetten naar golfkarton 0.11 91 2.2

Dozen maken 0.10 92 0.7 Tabel 5: Materiaalefficiëntie en energieverbruik in de kartonnen doos keten

4.3.1 Grondstoffen

Golfkarton wordt gemaakt van verschillende papiersoorten die verse of gerecyclede vezel als

basis kunnen hebben. De soorten die het meest gebruikt worden zijn: Kraftliner, Semichemical

Fluting, Testliner en Wellenstof. De eerste twee bestaan (deels) uit verse vezel, de laatste twee

worden geheel uit gerecycled papier gemaakt. In 2009 werd er in totaal 675.000 ton golfkarton

gemaakt. In dit onderzoek wordt echter uitgegaan van een doos die gemaakt is van 100 procent

gerecycled papier.


Er worden grofweg twee verschillende soorten papier onderscheiden voor het maken van

golfkarton: Liners en Fluting. Liners zijn de buitenste lagen van het golfkarton, daartussen zit

een gegolfde laag papier: de Fluting.

In Nederland zijn drie fabrieken die papieren maken waar golfkarton van gemaakt wordt:

Smurfit Kappa Roermond Papier, Papierfabriek Doetinchem en SCA Packaging De Hoop.



Bij het produceren van papier en karton gaat een deel van de massa verloren. Dit gebeurt bij het

verpulpen en het schoonmaken van de inkomende stroom oud papier. Bij deze processen gaat

ongeveer 11 procent van de inkomende stroom verloren. In de papiermachine wordt de pulp

achtereenvolgens gevormd, geperst en gedroogd.

Het maken van het papier is een zeer energie-intensief proces. Er wordt voor iedere functionele

eenheid ongeveer 7.2 MJ gebruikt.

4.3.3 Verwerking

Van deze vier soorten wordt vervolgens golfkarton gemaakt.

Afhankelijk van de gewenste stevigheid kan voor één van de

configuraties worden gekozen zoals is weergegeven in figuur 10.

Ook afhankelijk van de toepassing wordt gekozen voor verse- of

gerecyclede vezels. Van dit golfkarton worden vervolgens

producten, zoals dozen, gemaakt. De doos in dit onderzoek heeft

een ‘single wall’.


Het maken van dozen levert snijverliezen op. Er wordt bij deze handeling relatief weinig energie gebruikt.

4.3.5 Consument

Vervolgens bereikt het golfkarton de consument. Golfkarton kent

vele toepassingen. Het wordt voornamelijk voor verpakkingen

gebruikt, maar daarin zit veel onderscheid. De Vereniging

Golfkarton15 heeft onderzocht waar golfkarton haar toepassing vindt in Nederland. De resultaten

van dit onderzoek zijn samengevat in bijlage 3.

4.3.6 Toegevoegde waarde binnen de keten

Vanwege de zeer schommelende prijzen van OCC en een gebrek aan eenduidigheid in

dataverstrekking zal hier worden volstaan met een indicatie van het aandeel van de

grondstoffenprijs van de totale verkoopprijs van een kartonnen doos. De prijs van een

kartonnen doos is ongeveer 1050 euro per ton16. De grondstofprijzen voor gerecycled karton

bedragen ongeveer 150 euro per ton17. Dit betekent dat de grondstofprijzen voor de

vervaardiging van een kartonnen doos ongeveer 14 procent van de totale verkoopprijs

bedragen.

15 Bron: http://www.vereniginggolfkarton.nl/ > Marktinfo > Kerngegevens

16 Joukiu, 2011 :

http://www.metsaboard.com/materialarchive/Material%20Archive/Other%20IR%20presentations/2011/M-real_CMD_2011_Mika_Joukio.pdf 17

Foex indexes: http://www.paperage.com/foex/pulp.html

Figuur 10: Soorten golfkarton

http://www.vereniginggolfkarton.nl/

http://www.metsaboard.com/materialarchive/Material%20Archive/Other%20IR%20presentations/2011/M-real_CMD_2011_Mika_Joukio.pdf

http://www.metsaboard.com/materialarchive/Material%20Archive/Other%20IR%20presentations/2011/M-real_CMD_2011_Mika_Joukio.pdf



4.3.7 Conclusie

Deze keten van golfkarton toont grote gelijkenissen met die van krantenpapier. De keten telt

slechts één schakel waar bewerkingen worden gedaan. Hierdoor vindt er relatief weinig

transport plaats. Er gaat wel materiaal verloren, maar hierop zijn geen bewerkingen losgelaten,

naast de vorming van karton uit vezels.

Daarnaast bestaat de grondstof volledig uit hergebruikt materiaal. Dit betekent dat de

afvalstroom vrijwel nihil is en de uitgaande materiaalstromen voornamelijk hergebruikt worden

in de eigen productie of elders.

Voor deze categorie valt het op dat het energiegebruik groot is bij de productie van het papier.

Het aandeel dat gebruikt wordt voor de bewerking van het papier tot golfkarton en vervolgens

tot eindproduct is ook significant. Wat verder opvalt, is dat de hoeveelheid energie die gebruikt

wordt voor transport van het materiaal relatief klein is.

Schakel van de keten Aandeel van de totale Energie (%)

Papier maken 60.3

Golfkarton maken 18.5

Overig 8.0

Dozen maken 6.3

Verwerken van oudpapier 3.7

Transport 3.3 Tabel 6: Energieaandeel per schakel in de golfkartonketen

Vervolgens is te zien dat de materiaalefficiëntie bij papierproductie relatief het laagste is.

Schakel in de keten Massa (ton) Materiaalefficiëntie (%)

Papier maken 1.3 89.9

Golfkarton maken 1.2 91.4

Dozen maken 1.1 91.5 Tabel 7: Materiaalefficiëntie in de parfumdoosketen

Als er gegroepeerd wordt in transport, bewerkingen en papierproductie wordt de volgende

taartdiagram verkregen (zie figuur 11):



Figuur 11: Overzicht van het energieverbruik in de golfkartonketen

Dit diagram laat zien dat voor golfkarton, de bewerkingen ook een relatief groot deel van het

totale energieverbruik in beslag nemen. Het aandeel energieverbruik van transport is relatief

gering.

Rekening houdend met het relatief grote aandeel van de papierkosten in de verkoopprijs, kan

gesteld worden dat het eindproduct ergens tussen een bulkgoed en een specialiteitproduct valt

(zie figuur 6 in hoofdstuk 3). Dit betekent dat de energie- en materiaalkosten in deze keten een

relatief groot deel van de totale kosten bedragen. Deze keten zal waarschijnlijk, net zoals de

keten van krantenpapier, openstaan voor ontwikkelingen die de energie- en materiaalefficiëntie

bevorderen.

4.4 Vouwkarton

In dit hoofdstuk wordt de keten van vouwkarton beschreven. In 2010 werd in Nederland

127.000 ton vouwkarton geproduceerd. Dit was een groei van 23 procent ten opzichte van

200918. Nederland telt slechts één producent van vouwkarton: Mayr-Melnhof in Eerbeek 19. De

casestudie die zal worden uitgevoerd voor vouwkarton is een verpakking van een parfum. De

functionele eenheid is 50.000 verpakkingen. Dit komt overeen met de jaaroplage van dit parfum

en haar verpakking.

4.4.1 Grondstoffen

Afhankelijk van de eigenschappen die het karton moet krijgen kan een verhouding gekozen

worden voor de mix tussen gerecyclede en verse vezels. Het is afhankelijk van de toepassing

welke soort vezels gebruikt worden. De sterkte, maar ook de kleur en uitstraling van het karton

zijn afhankelijk van de gekozen vezelsoort. In de casestudie zal uitgegaan worden van een mix

van 33 procent gerecyclede vezels en 67 procent verse vezels.

18 VNP Jaarverslag 2010

19www. papierenkarton.org

Totaalpapierproductie

Totaal transport

Totaal bewerkingen

Totaal

papierproductie

Totaal

transport

Totaal

bewerkingen



Uitgangspunt: hout (0.4 ton) Uitgangspunt: gerecyclede vezels (0.8 ton) Impact per schakel

Massaverlies (ton)


Energieverbruik (MJ)

Productie karton 0.040 90 18000

Aanbrengen laminaten 0.28 100 onbekend20

Drukken 0.24 84 1026

Stansen 0.41 67 288

Verpakken 0 100 onbekend

Tabel 8: Materiaalefficiëntie en energieverbruik in de vouwkartonketen


Vouwkarton wordt gemaakt door verschillende lagen papier op elkaar te persen. Een dunne laag

pulp wordt hiervoor op een zeef aangebracht en een deel van het water wordt eraan onttrokken.

Vervolgens worden verschillende lagen op elkaar geperst tot de juiste eigenschappen zijn

verkregen. Ook wordt er vaak een coating aangebracht op het karton om de bedrukbaarheid, de

uitstraling en de vocht- en luchtdoorlatende eigenschappen te beïnvloeden. Bij de productie van

het karton gaat een deel van de vezels verloren, maar het aanbrengen van de coating zorgt voor

een toename in gewicht.

In de casestudie wordt uitgegaan van ongeveer 10 procent verlies in vezels, en een toename van

15 procent in gewicht door het toevoegen van de coating. Hierdoor neemt het nettogewicht toe

bij de productie van het karton. Het produceren van het karton is een zeer energie-intensief

proces. De meeste energie wordt gebruikt bij het drogen van de vezels. Bij het bepalen van de

materiaalefficiëntie is de efficiëntie genomen van het gebruik van de vezelfractie. Dit is ook in de

verdere stappen gedaan.

4.4.3 Verwerking

De verwerking van vouwkarton kent veel verschillende stappen. Afhankelijk van de eisen van

het eindproduct zullen deze stappen wel of niet moeten worden uitgevoerd of worden

aangepast. De meest voorkomende stappen zijn drukken, stansen, rillen, vouwen en lamineren.

Hieronder zal kort worden ingegaan op deze technieken.

Lamineren Om het karton een luxe uitstraling te geven kan gekozen worden om een laminaat aan te

brengen. Het aanbrengen van een laminaat, van bijvoorbeeld vernis, UV lak of een folie wordt

veredelen genoemd. Dit laminaat kan bestaan uit verschillende materialen en kan diverse

functies hebben. Het kan een bescherming bieden tegen vocht of lucht, maar vaak heeft het een

decoratieve functie. In het geval van de parfumdoos wordt er een laminaat aangebracht van

zilverfolie en hologrampapier en heeft het een decoratieve functie.

20 Onbekende data hebben een waarde van 0 toegewezen gekregen bij de berekeningen



Drukken21 De meest voorkomende druktechnieken voor vouwkarton zijn offset, gravure en flexo. Bij de

laatste twee wordt er vaak op rollen geprint, terwijl bij de eerste vorm vaak op vellen wordt

gedrukt. De keuze voor een druktechniek hangt af van de volgende factoren: de gevraagde

kwaliteit, de lengte van de run, de levertijd, het te verpakken product en het budget. Afhankelijk

van deze factoren kan een keuze gemaakt worden voor een bepaalde techniek.

Voor deze druktechnieken geldt dat de drukpers een aantal proefdrukken nodig heeft om

gekalibreerd te worden. Dit wordt

‘inschiet’ genoemd en is vaak een grote

bron van materiaalverlies. Bij het

parfumdoosje is dit ook het geval.

De stichting Stimular heeft een

benchmark gedaan onder drukkerijen en

daaruit bleek dat grotere drukkerijen

gemiddeld efficiënter met energie en

materiaal omgaan dan kleinere

drukkerijen. De 16 procent papierverlies

die voor het parfumdoosje is becijferd is

aannemelijk, zolang het in een grote

drukkerij wordt gedrukt. Na het drukken

is er 1240 kg papierdoorzet, dus volgens

Stimular wordt er een energieverbruik

van 1240 kWh (4464 MJ) verwacht.

Volgens de becijferingen in dit onderzoek

bedraagt deze hoeveelheid 1026 MJ.

Rillen22 Om ervoor te zorgen dat het karton eenvoudig gevouwen kan worden wanneer dat nodig is, en

om te voorkomen dat de bedrukking ‘breekt’, kunnen er rillijnen worden aangebracht. Rillen kan

op twee manieren: De eerste (traditionele) manier is door een scherp mes tegen het karton aan

te drukken en aan de andere kant twee tegenmessen te zetten, met scherpe of bolle randen. De

afstand tussen de messen bepaalt de sterkte van het rileffect. Hoe dichter bij elkaar de messen

staan, hoe scherper de rillijn. Er bestaat het risico dat het papier scheurt wanneer het papier te

strak gerild wordt. De tweede manier is door een rilmes in het papier te duwen met aan de

andere kant van het papier een rubberen rilkanaal.

Afwerker: Stansen

Door het karton te stansen wordt er een vorm uit een rol of vel gedrukt. De stansmachine heeft

scherpe messen die vrij duur zijn. Bij het stansen ontstaat over het algemeen veel papierverlies.

21 http://procarton.com/files/publications_item/fact_file_71.pdf

22 http://www.grafischwoordenboek.nl/details.php?id=255

Figuur 12: Parfumdozen

http://procarton.com/files/publications_item/fact_file_71.pdf

http://www.grafischwoordenboek.nl/details.php?id=255




Wanneer het doosje af is moet het gevuld worden. De doosjes worden gesneden, maar nog niet

opgezet, bij de afvullijn afgeleverd.

Transport De keten van het parfumdoosje wordt gekenmerkt door een groot aantal transporten dat

plaatsvindt. Dit komt doordat elke behandeling op een andere locatie plaatsvindt. In de

casestudie is uitgegaan van vouwkarton dat in Nederland wordt geproduceerd. In werkelijkheid

wordt slechts een deel van het in Nederland verwerkte vouwkarton hier ook daadwerkelijk

geproduceerd. Het overige deel wordt geïmporteerd vanuit het buitenland. Zelfs wanneer de

transporten uit het buitenland buiten beschouwing worden gelaten, is de hoeveelheid energie

die wordt gebruikt om het product te vervoeren, relatief hoog. Om het aantal transporten goed

weer te geven zijn ze gegroepeerd in een aparte tabel:

Transporten Afstand (km)

Vervoersmiddel (maximale belading in tonnen)

Energie (MJ)

Hout van bos naar Papierfabriek 100 32 312

Oud Papier van sorteercentrum naar Papierfabriek

100 32 464

Papierfabriek naar Groothandel 100 20 480

Groothandel naar Veredelaar 75 10 540

Veredelaar naar Drukkerij 22 1.5 714

Drukkerij naar Afwerker 30 1.5 825

Afwerker naar Producent/Verpakker 65 10 3278

Verpakker naar Distributeur 123 20 2583

Distributeur naar Point of Sale 76 10 2394

Totaal: 8640 Tabel 9: Transporten in de vouwkartonketen

Er is te zien dat het transport later in de keten steeds energie-intensiever wordt. Dit heeft twee

oorzaken. De eerste oorzaak is dat de volumes steeds kleiner worden. Hierdoor worden kleinere

voertuigen gebruikt die minder energie-efficiënt zijn dan grotere, zoals te zien is in hoofdstuk 2

tabel 1.

De tweede oorzaak is dat, bij de laatste twee stappen, het flesje parfum in het doosje wordt

vervoerd. Hierdoor neemt het gewicht significant toe en zo ook de energie die wordt gebruikt

om de doosjes te vervoeren. In totaal legt het doosje 691 kilometer af en dit vergt 8640 MJ.

4.4.5 Consument

Tot slot komt de verpakking bij de consument terecht. Volgens de cijfers van PRN wordt

ongeveer 95 procent van de verpakkingen van papier en karton gerecycled. Omdat de meeste

vouwkarton wordt gebruikt om verpakkingen van te maken zal het percentage gerecycled

vouwkarton rond dit getal liggen.



4.4.6 Toegevoegde waarde binnen de keten

Ook voor het parfumdoosje zal er een indicatie worden gegeven van het aandeel van de

grondstoffenprijs van de totale kostprijs van een product op basis van schattingen van industrie-

experts. Voor het onderzochte parfumdoosje is de prijs van het gebruikte karton ongeveer 1

cent. De verkoopprijs van het doosje bedraagt ongeveer 25 cent. Het gebruikte karton bedraagt

vier procent van de verkoopprijs van het doosje. Voor het eindproduct (parfum + verpakking)

bedraagt de verkoopprijs ongeveer 40 euro. Het aandeel papier van de totale kostprijs is nu

slechts 0.6 procent.

4.4.7 Conclusie

Deze keten van vouwkarton wijkt op enkele punten af van de vorige twee ketens. Ten eerste telt

de keten meerdere schakels waar bewerkingen worden gedaan. Hierdoor vindt er relatief veel

transport plaats. Het materiaal dat toegevoegd wordt, wordt deels teniet gedaan doordat er, na

deze toevoegingen, ook materiaal wordt weggegooid. Dit weggegooide, ‘opgewaardeerde’

materiaal is een goede ingang voor verbeteropties. Wanneer er bijvoorbeeld een manier kan

worden gevonden waarmee eerst wordt gesneden en daarna pas wordt veredeld, kan er waarde

worden behouden.

Wanneer er in de keten van vouwkarton wordt gekeken naar zwaartpunten, dan is te zien dat

het grootste aandeel van het energieverbruik aan de papierproductie toebehoort. Daarnaast valt

op dat het energiegebruik voor transport een aanzienlijk deel van het totale energieverbruik

bedraagt (zie figuur 13). Zou het transport uit het buitenland zijn meegenomen, dan zou dit

percentage nog veel hoger liggen.

Schakel in de keten Aandeel van de totale Energie (%)23

Productie karton 64

Aanbrengen laminaten onbekend24

Drukken 4

Stansen 1

Verpakken Onbekend23

Transport 31 Tabel 10: Energie-aandeel per schakel in de vouwkartonketen

Als er gegroepeerd wordt in transport, bewerkingen en papierproductie wordt de volgende

taartdiagram verkregen (zie figuur 13):

23 Aandeel van de totale energie m.u.v. verpakken en aanbrengen laminaten

24 Bij de berekening van aandeel van de totale energie per schakel is een waarde ‘0’ gegeven aan de onbekende

getallen.



Figuur 13: Energieverbruik in de vouwkartonketen

Kijkend naar de materiaalefficiëntie valt op dat deze relatief het laagst is bij het verwerken van

het karton tot een doosje. Voor stansen is de materiaalefficiëntie maar 67 procent.

Schakel in de keten Materiaalefficiëntie (%)

Productie karton 90

Aanbrengen laminaten 100

Drukken 84

Stansen 67

Verpakken 100 Tabel 11: Materiaalefficiëntie per schakel in de vouwkartonketen

De grondstoffen –en kartonproductie vergt 18000 MJ energie. De materiaalefficiëntie van de

conversie naar een parfumdoosje is 56 procent (67 procent van 84 procent). Wanneer de

materiaalefficiëntie teruggerekend wordt naar 100 procent, dan zou er een energiebesparing

van maar liefst 7920 MJ bereikt kunnen worden (44 procent van 18000 MJ). Dat komt overeen

met een derde van de totale energie gebruikt in de keten.

De hoeveelheid bewerkingen en mate waarin het karton word “veredeld” in deze keten geven

aan dat het om een product met een hogere toegevoegde waarde gaat ten opzichte van de vorige

ketens. De grote hoeveelheid bewerkingen resulteert in dit geval dan ook in een grote

hoeveelheid transport. Door alle bewerkingen is het aandeel van papier een klein deel van de

totale verkoopprijs. Het parfumdoosje is een specialiteitproduct. Ontwikkelingen gericht op

kostenbesparing zullen zich richten op het verbeteren van de kwaliteit en de diensten en niet

zozeer op energie- en materiaalefficiëntie.

Totaal kartonproductie

Totaal bewerkingen

Totaal transport

Totaal kartonproductie

Totaal bewerkingen

Totaal transport



4.5 Massief karton en grafisch papier: Boeken

In de volgende analyse wordt de productie van een boek onder de loep genomen. De productie

van een boek bestaat uit twee delen: de productie van de cover en de productie van het

binnenwerk. In de case die geanalyseerd is gebeurde dit op dezelfde locatie. Ook het binden is op

deze locatie gebeurd.

Het geanalyseerde boek betreft een garenloze paperback. Dit betekent dat het een boek is met

een cover van massief karton en dat het binnenwerk is gelijmd. Het alternatief voor lijmen is

naaien. Bij een genaaid boek worden de pagina’s bij elkaar gehouden door garen in plaats van

lijm.

Massaverlies

Materiaal-efficiëntie (%) E (MJ)

Productie romanpapier 90 grams 1736 kWh/ton Onbekend 2.4 Productie karton voor cover 250 grams 1736 kWh/ton Onbekend 0.27 Transport sulfaatkarton, Zweden – NL (1400 km)

0 100 0.0001

Transport papier, Zweden – NL (1400 km) 0 100 0.15 Drukken cover 34 kg inschiet 88.7 0.01 Lamineren cover Onbekend onbekend 0.03 Snijden cover 8.5 gram 73.2 Onbekend Drukken binnenwerk-inschiet Onbekend 99 0.04 Snijden binnenwerk 42 gram

88.3

Onbekend

Gebruik inkten 0.15 gram/boek Onbekend Onbekend

Drukplaten Onbekend Onbekend 0.45

Lijmen 0.001 liter 100 Onbekend

Brocheren Onbekend Onbekend 0.05

Sealen 0.015 m2/boek 0.006 m2/boek

100 0.0003

Tabel 12: Materiaalefficiëntie en energieverbruik in de boekenketen

4.5.1 Grondstoffen

Het boek dat is geanalyseerd bestaat uit massiefkarton en Romanpapier. Voor de productie van

massief karton wordt uitgegaan van massiefkarton ontwikkeld in Nederland. Het papier van het

binnenwerk van een boek is 90 grams Roman papier.


De cover is gemaakt uit oudpapier. Het papier van het binnenwerk komt uit Zweden en wordt

vervaardigd in een geïntegreerde papierfabriek. Het pulp komt ook uit Zweden en hoeft daarom

niet van ver te worden getransporteerd. Het heeft een Forest Stewardship Council (FSC)

certificaat. Dit betekent dat 70 procent van de pulp hernieuwbaar is. Het pulp bestaat deels uit

verse vezels en deels uit oudpapier vezels.



4.5.3 Verwerking

De cover wordt achtereenvolgens bedrukt, gelamineerd en gesneden. Het binnenwerk wordt

gedrukt en tot boekblok verlijmd. Dit boekblok wordt vervolgens in de cover geplakt. Het

binnenwerk wordt gedrukt op een offset rotatie pers. Deze gebruikt drukplaten die de inkt

overbrengen op het papier. Deze drukplaten worden gemaakt per boek en worden gerecycled op

een externe locatie.

Brocheren Vervolgens komen cover en binnenwerk samen en worden verlijmd tot een boek. Dit proces heet

brocheren en gebeurt op een aparte brocheerlijn.

Sealen Hierna worden de boeken op pallets gestapeld en geseald in plastic. De boeken worden meestal

per stuk geseald en dan worden de pallets ook nog in hun geheel geseald. De getallen in

onderstaande tabel zijn gemiddelden. Er gaat nauwelijks sealplastic (ongebruikt) verloren.

Wanneer de boeken af zijn, worden ze getransporteerd naar het Centraal Boekhuis (CB). Dit is

een groot magazijn waar de het grootste deel van de

boeken die in Nederland gemaakt worden, worden

verzameld. Vanaf hier vindt distributie plaats naar

boekhandels en ook direct naar consumenten, wanneer

deze op internet boeken bestellen. Om van de drukkerij

naar het CB te komen, moet er een transport plaatsvinden.

Dit transport vindt plaats met een grote, afgeladen truck.

Verwerking Centraal Boekhuis Wanneer de boeken in het CB zijn ontvangen, worden ze

voor korte of langere tijd opgeslagen. Het is voor een

specifiek boek lastig om te zeggen hoe lang het wordt

opgeslagen voordat het wordt doorgestuurd naar de klant.

Daarom is er een gemiddelde hoeveelheid energie genomen

voor de energie die gebruikt wordt voor opslag.

Wanneer de boeken het CB verlaten worden ze verpakt in sealplastic en golfkarton. De exacte

energie die hierbij gebruikt wordt is onbekend, en zit inbegrepen bij de energie die gebruikt

wordt in Verwerking CB.

4.5.4 Verpakkingen en distributie

Tot slot worden de boeken verspreid naar boekhandels of via de internetverkoop naar de

consument. In tabel 13 staat een totaaloverzicht van de transporten weergegeven.

Figuur 14: Stapel boeken



Transporten Afstand (km)

Vervoersmiddel (maximale belading in tonnen)

Energie (MJ)

Transport Sulfaatkarton, Zweden – NL 1400 20 0.0001

Transport Papier, Zweden – NL 1400 20 0.15

Transport Inkten 1700 7.5 0.0001

Transport Drukplaten 350 7.5 0.003

Transport Lijm 65 7.5 0.001

Transport Drukkerij naar CB, Culemborg 110 14 0.01

Totaal: 0.2 Tabel 13: Transporten in de massiefkartonketen

4.5.5 Toegevoegde waarde

De verkoopprijs van een geproduceerd boek is sterk afhankelijk van het soort boek dat is

geproduceerd. Om een indicatie te nemen van de toegevoegde waarde wordt als voorbeeld een

boek genomen met een verkoopprijs van 15 euro. Er wordt van uitgegaan dat het 400 gram

houtvrij romanpapier bevat en 100 gram karton voor de omslag. De totale prijs voor de papier-

en kartongrondstoffen (bij een kartonprijs van 150 euro per ton en een houtvrij roman

papierprijs van 750 euro per ton) is 0.32 euro. Dit is 2.1 procent van de totale verkoopprijs.

4.5.6 Conclusies

Wanneer er in de keten van massiefkarton wordt gekeken naar zwaartpunten,dan is te zien dat

de papierproductie relatief het grootste energieaandeel heeft, gevolgd door de bewerkingen. In

tabel 14 zijn alle bewerkingen gegroepeerd. Deze maken ook een fors deel uit van het totale

energiegebruik. Hier moet echter rekening worden gehouden met het feit dat de data voor

enkele processen, waaronder het energiegebruik van inkten en lijmen, ontbreken in het

overzicht.

Schakel van de keten

Aandeel van de totale Energie

(%)

Productie papier 60

Verwerking 35.5

Transport 4.5 Tabel 14: Energieaandeel per schakel in de massief karton keten

Als er gegroepeerd wordt in papierproductie, transport en bewerken, wordt de volgende

taartdiagram verkregen:



Figuur 15: Energieverbruik in de massiefkartonketen

Deze keten van boeken wordt gekenmerkt door het feit dat alle bewerkingen plaatsvinden op

dezelfde locatie. Dit is zeker niet voor alle boeken het geval. Veel uitgevers kiezen ervoor hun

boeken op locatie A te drukken, op locatie B te lamineren en vervolgens op locatie C te binden.

De reden hiervoor is dat bepaalde bedrijven, bepaalde kwaliteiten hebben. Door alles op één

plek te doen wordt veel transport vermeden.

Er wordt relatief weinig materiaal verloren door inschiet. Wel zijn er veel snijverliezen. Dit is

zonde, omdat het voor de cover gelamineerd karton betreft, dat verloren gaat. Dit gelamineerde

karton kan niet worden gerecycled en het lamineren van karton kost relatief veel energie. Door

formaten slimmer te kiezen kunnen snijverliezen voorkomen worden.

Doordat het snijden, drukken en binden onder één dak gebeurt, worden veel transporten

vermeden. Dit is echter niet voor alle boeken het geval. Bij veel boeken worden deze

handelingen op verschillende locaties gedaan. Dit is een beslissing die de uitgever van een boek

maakt. In onderstaande tabel is te zien dat het snijden van de cover van het boek relatief de

laagste materiaalefficiëntie heeft. De materiaalefficiëntie van de productie van het binnenwerk

en de cover is op basis van de verkregen gegevens 56 procent. Door deze te verhogen kunnen

aanzienlijke energiebesparingen gerealiseerd worden.

Schakel in de keten Materiaalefficiëntie (%) Drukken cover 88.7

Snijden cover 73.2

Drukken binnenwerk 99

Snijden binnenwerk 88.3

Tabel 15: Materiaalefficiëntie in de keten

Productie papier

Transport

Verwerken

Totaal transport

Totaal papierproductie Totaal bewerkingen



5. Conclusie Het uiteindelijke doel van Ketenkaarten is het identificeren van kansen voor een verhoogde efficiëntie om zo als keten energiekosten te besparen en meer waarde te halen uit het product. In dit project is in eerste instantie gefocust op de ontwikkeling van een methodiek waarmee het energieverbruik en de materiaalefficiëntie in de keten op een simpele manier in kaart kunnen worden gebracht. Deze methodiek is vervolgens, voor zover de beschikbare data het toeliet, toegepast op vier eindproducten in vier ketens, binnen de productgroepen van golfkarton, krantenpapier, vouwkarton en massief karton. In het project Ketenkaarten stond de volgende vraag centraal: “Wat zijn de typische energie- en materiaalstromen in de verschillende schakels van de papieren kartonketen; waar wordt waarde toegevoegd en wat is de gerealiseerde efficiëntie per schakel ten gevolge van deze drie invloeden en waar liggen de grootste kansen om tot verbetering te komen?” De typische energie- en materiaalstromen bestaan uit energie en materiaal die het proces ingaan en waarvan een deel verloren gaat en een deel weer wordt hergebruikt binnen de schakel of elders in de keten. Door al deze stromen te kwantificeren voor elke schakel in de keten, kan een beeld worden verkregen van de ketenefficiëntie en de partijen met de grootste mogelijkheden tot verbetering. In de casestudies zijn wegens een gebrek aan data niet alle stromen in beeld gebracht. Wel is er gekeken naar het energieverbruik en materiaalefficiëntie voor elke schakel in de ketens. Het project ketenkaarten heeft ten eerste laten zien dat er niet zoiets bestaat als dé papieren kartonketen. Verschillende papieren kartonketens hebben verschillende eigenschappen. Hier dient rekening mee gehouden te worden bij het identificeren van kansen voor verbetering. Ten tweede is dit project er grotendeels in geslaagd om de onderlinge afhankelijkheid van de verschillende schakels in de keten te beschrijven in het kader van energie-efficiëntie. Een verhoogde materiaalefficiëntie verderop in de keten kan aanzienlijke energiebesparingen opleveren in de hele keten. Het is daarom belangrijk om alle ketenpartners te betrekken bij de realisatie van energie-efficiëntie in de papieren kartonindustrie. De ketens van krantenpapier en golfkarton voor de onderzochte eindproducten kenmerken zich door: - de herbruikbaarheid en hernieuwbaarheid van de grondstoffen - het relatief grote energieaandeel van de papierproductie binnen de totale keten - betrekkelijk weinig bewerkingen in de keten Dit betekent dat een relatief groot deel van het eindproduct is gemaakt uit oudpapier. De eindproducten van deze twee ketens kunnen grofweg worden geclassificeerd als bulkgoederen. De energie- en materiaalkosten maken een betrekkelijk groot deel van de totale kostprijs uit. Ontwikkelingen in deze ketens zullen zich daarom richten op het vergroten van de efficiëntie van het productieproces. Zij zullen in grotere mate openstaan voor ontwikkelingen die energie- en materiaalefficiëntie tot gevolg hebben. Voor de vouwen massiefkartonketens in dit onderzoek daarentegen geldt ten opzichte van de vorige twee ketens dat: - het energieaandeel van de papieren kartonproductie relatief lager is - er relatief veel bewerkingen plaatsvinden in de keten - transport betrekkelijk veel bijdraagt aan het totale energieverbruik in de keten



Deze eindproducten kunnen geclassificeerd worden als specialiteitproducten. Het kostenaandeel

van papier t.o.v. de kostprijs van het eindproduct is gering. Ontwikkelingen gericht op

kostenbesparing zullen zich eerder richten op het verbeteren van de kwaliteit en de diensten en

niet zozeer op energie- en materiaalefficiëntie.

De kansen om de ketenefficiëntie te verhogen zijn opgesplitst tussen de papieren

kartonfabrieken en kansen voor partijen verderop in de keten. De geïdentificeerde kansen zijn

deels regelrechte conclusies van dit onderzoek en deels conclusies van andere samenhangende

onderzoeken die een rol hebben gespeeld bij de dataverstrekking voor Ketenkaarten

(beschreven in bijlage 1).

Kansen voor papieren kartonfabrieken

Conclusies die volgen uit het project ‘Ketenkaarten’:

Het stimuleren van materiaal- en energiebesparende producten en productieprocessen

Gebruik maken van geïntegreerde fabrieken (dat wil zeggen fabricage van pulp en papier

onder één dak). Dit levert milieuwinst op door een lager energieverbruik en kortere

transportafstanden

Overleg met de ketenpartners om energie- en materiaaldoelstellingen op elkaar af te

stemmen

Conclusies uit gerelateerde onderzoeken: Rekening houden met de bron van de verbruikte energie (groene stroom –hernieuwbaar,

biobased of fossiel– en kernenergie) Zoveel mogelijk gebruik maken van gerecyclede vezels

Het certificeren van de papierproductie (zoals ISO 14001, ISO50001 of EMAS)

Kansen voor schakels verderop in de keten

Conclusies die volgen uit het project ‘Ketenkaarten’:

Snijverliezen voorkomen door te drukken op het juiste formaat of door het formaat van

het eindproduct aan te passen

Het formaat en de oplage te kiezen die materiaalefficiëntie bevordert

Het actief beperken van gemaakte kilometers door geografische optimalisatie van de

schakels in het productieproces (leveranciers kiezen die qua afstand dichtbij elkaar

liggen)

Conclusies uit gerelateerde onderzoeken: De samenstelling van de gebruikte materialen registreren en beoordelen op

energieverbruik en herbruikbaarheid

Het opstellen, controleren en communiceren van duurzame uitgangspunten

Overleg voeren met ketenpartners om een betere afstemming te bevorderen

Onderaannemers uitzoeken die verschillende bewerkingen op één locatie kunnen

uitvoeren

Eisen stellen aan leveranciers en stakeholders (milieucertificaten, maar ook de

maximale toegestane over- of onderlevering)



Het is voor alle ketenpartners van belang om het eindproduct centraal te stellen bij de

materiaalkeus. Wat gebeurt er met dit materiaal aan het einde van de levenscyclus? Kan het

worden gerecycled? Het voordeel van de primaire grondstoffen voor papierproductie is dat ze

herbruikbaar zijn, mits er later in de keten geen bewerkingen worden toegepast die een nadelige

invloed hebben op de recyclebaarheid van het product.

Georganiseerde externe communicatie vindt binnen de papieren kartonfabrieken al plaats door

middel van convenanten en met behulp van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier-

en kartonfabrieken (VNP, de branchevereniging van alle papieren kartonfabrieken in

Nederland). Voor veel bedrijven verderop in de keten gelden, in tegenstelling tot de

papierfabrieken, geen convenanten die het verstrekken van gedetailleerde energiegegevens

verplicht stellen. Daarnaast zijn er voor deze schakels in de keten verschillende

belangenbehartigers waardoor er geen eenduidigheid bestaat over de hoeveelheid en soort

informatie die beschikbaar gesteld wordt. Wat het Ketenkaarten project aan het licht heeft

gebracht is dat het voor de ketenpartners belangrijk is om standaarden op te zetten voor

communicatie over:

Communicatie en transparantie binnen de ketens De hoeveelheid en soort energie die gebruikt wordt in het productie- en

distributieproces

De bron van de energie (fossiel of hernieuwbaar) en het energieaandeel dat hergebruikt

wordt

De hoeveelheid en het soort materiaal dat gebruikt wordt

Het percentage materiaalreststromen dat hergebruikt wordt

Het verloop van de afdankingsfase van het product; welk deel wordt gerecycled en waar

komt dit gerecyclede materiaal terecht?

Om een beter beeld te krijgen van de energie- en materiaalefficiëntie aan het eind van de keten,

is het voor alle ketenpartners belangrijk om inzicht te verkrijgen en transparantie te bevorderen

voor deze gegevens. Dit zou kunnen helpen om een beter inzicht in de ketens te krijgen, de

verschillende schakels beter op elkaar af te stemmen en zo de efficiëntie van de hele keten te

verhogen.



Bijlage 1

De ketenstudies die reeds zijn uitgevoerd voordat het project Ketenkaarten van start ging, of die paralel met Ketenkaarten plaatsvonden zijn hieronder beschreven: CE Delft Het rapport “Energietransitie Papierketen - Naar halvering in 2020” van CE Delft beschrijft een

methodiek om energiestromen in de papierketen te monitoren. In het rapport worden keuzes

gemaakt met betrekking tot de te gebruiken methodiek en parameters om energiestromen in

kaart te brengen. Omdat de studie zich heeft gebaseerd op bestaande literatuur en er bleek dat

er voornamelijk aan het einde van ketens weinig literatuur beschikbaar was, heeft deze studie

niet een volledig overzicht kunnen geven van de papierketens.

Golfkartonstudie UU Deze uitgebreide studie van studenten van de Universiteit Utrecht had als doel te onderzoeken

hoe energiereductie te bewerkstelligen voor de productie en verwerking van golfkarton. Om dit

te bereiken is er eerst in kaart gebracht waar in de ketens energie gebruikt werd. Dit heeft een

plaatje opgeleverd waaruit bleek dat meer dan de helft van de totale energie die gebruikt wordt

voor een verpakking, wordt gebruikt na het produceren van het karton zelf.

Up & Go De studie Up&Go, uitgevoerd door het Kenniscentrum Papier en Karton heeft aan de hand van

onderzoek bij drukkerijen een lijst met tips opgesteld waarmee papierverliezen vermeden

kunnen worden. In het kader van dit project is ook een onderzoek gedaan naar de grootte van

papierverliezen bij drukkerijen en de redenen voor het ontstaan van deze verliezen. De

belangrijkste conclusie was, naast een uitgebreide lijst met verbetertips, dat in een drukkerij

gemiddeld tussen de 7 procent en 33 procent van het materiaal verloren gaat. Het hangt

voornamelijk af van de producten die gemaakt worden hoe groot deze verliezen daadwerkelijk

zijn.

Duurzaam Boek

Het project Duurzaam Boek is uitgevoerd door het Kenniscentrum Papier en Karton in

samenwerking met het Informatiecentrum Papier en Karton. Hier zijn uitgevers en drukkers van

vier modelboeken bij betrokken. Het doel was om een nulmeting uit te voeren voor de milieu-

impact van deze boeken. Aan de hand van deze resultaten zal een duurzamer boek uitgebracht

worden.



Bijlage 2

Beschrijving van de verschillende papieren kartonsoorten:

Golfkarton – Wordt veel gebruikt als transportverpakking. Het biedt veel bescherming en de

vraag naar dit product groeit met een toename in het gebruik van online winkelen. Golfkarton

kan ook bedrukt worden en is relatief licht. Dit biedt voordelen op het gebied van marketing en

logistiek.

Massiefkarton – Wordt gebruikt als verpakking. Doordat het product bestaat uit meerdere

lagen papier die op elkaar geperst worden, heeft het product een grote stevigheid. Ook wordt er

dikwijls een laag wit of bruin papier opgeplakt, al dan niet met vochtwerende eigenschappen.

Vouwkarton – Wordt gebruikt als consumentenverpakking. Is makkelijk te bedrukken en zeer

flexibel. Daarbij vormt vouwkarton een goede bescherming, zowel fysiek als hygiënisch.

Hierdoor zijn de mogelijkheden voor toepassing zeer groot, zowel voor food als voor non-food.

Ongestreken druk- en schrijfpapier – De term ongestreken verwijst naar de afwezigheid van

een oppervlaktebehandeling in de vorm van een strijklaag. Het oppervlak van ongestreken

papier is niet zo glad als dat van gestreken papiersoorten. De ongestreken papiersoorten

worden veel gebruikt voor enveloppen en antwoordkaarten. De inktopname van het

ongestreken papier is anders dan bij gestreken papier.

Gestreken druk- en schrijfpapier – Deze soort is dus wel voorzien van een strijklaag die een

bepaalde glans bewerkstelligt. Gestreken papier wordt voornamelijk gebruikt voor luxe

printartikelen.

Krantenpapier – Krantenpapier wordt gemaakt van gerecyclede vezels en heeft als

eigenschappen dat het licht is, eenvoudig bedrukbaar en goed vouwbaar.

Hygiënische en Sanitaire papieren – In deze categorie vallen toiletpapier, keukenpapier,

tissues en industrieel reinigingspapier. Voor de productie van toiletpapier wordt vrijwel altijd

gerecycled materiaal gebruikt. Goedkope varianten toiletpapier bestaan vaak uit één laag terwijl

duurdere varianten zijn opgebouwd uit meerdere lagen papier. Geavanceerde weefstructuren

zorgen voor extra sterkte.



Bijlage 3

De markt voor golfkarton is weergegeven in onderstaande grafiek:

Bron: Informatiecentrum Papier en Karton

Levensmiddelen; 34,40%

Verse voedingsmiddelen;

15,40%

Dranken en tabak; 7,40%

Textiel, houtproducten cosmetica,; 7,90%

glasproducten, transportmiddelen,; 0

precisie-instrumenten etc.; 0

Papierproducten; 8,10%

Chemische producten; 3,90%

Rubberproducten; 4,20%

Metaalwaren, machines en onderdelen; 2,00%

Elektronica-apparatuur, audio-video; 1,60%

Golfkartonverwerkers; 9,00%

Sportartikelen, direct mailbedrijven etc. ;

6,30%



Bijlage 4

Kader: Organisaties in De Nederlandse Papier- en Kartonketen

De Nederlandse papieren kartonketen is georganiseerd in een groot aantal organisaties en

verenigingen. Hieronder volgt een overzicht van de verenigingen en organisaties die producten

verwerken.

Energietransitie Papierketen

In 2004 heeft de Nederlandse papieren kartonindustrie met het Ministerie van Economische

Zaken de ambitie uitgesproken om in 2020 de helft minder energie per eindproduct te

gebruiken. De overtuiging was dat er een transitie nodig was om te komen tot grote stappen op

het vlak van energie- en klimaatbeleid. Voor de papierindustrie betekende de combinatie van

innovatie en energie-efficiëntie een kans om de economische positie van de sector te versterken

en zo een belangrijke bijdrage te leveren aan de verduurzaming van de samenleving.

De Energietransitie heeft 5 programma’s geïdentificeerd, met elk hun eigen focus. Eén van die

programma’s, programma 3 (of P3), heet ‘Supply Chain of the Future’ en richt zich onder andere

op het verminderen van het energiegebruik in de keten. Het project Ketenkaarten levert een

bijdrage aan de doelstellingen van de Energietransitie en in het bijzonder aan die van P3.

De papieren kartonindustrie in brancheverenigingen

In onderstaand verslag zal een overzicht worden gegeven van de belangrijkste

brancheverenigingen van verwerkers van papier en karton. Ook wordt een overzicht gemaakt

van de belangrijkste initiatieven op het gebied van ketensamenwerking en duurzaamheid.

Hiermee wordt het belang van goede coördinatie binnen de keten nogmaals zichtbaar gemaakt

en benadrukt.

Koninklijke VNP

De Nederlandse papieren kartonfabrieken hebben zich verenigd in de Koninklijke Vereniging

Nederlandse Papier- en kartonfabrieken (VNP). Deze vereniging is opgericht in 1904 en

behartigt sindsdien de belangen van haar leden. In 2010 waren er 22 fabrieken aangesloten bij

de VNP, verdeeld over 14 concerns. Deze bedrijven waren bij elkaar goed voor een omzet van

1,777 miljard Euro, en hadden een afzet van 2.859.000 ton papier en karton. De leden van de

VNP hadden in 2010 ongeveer 3900 mensen in dienst.

PRN

PRN is de uitvoeringsorganisatie van het inzamel- en herverwerkingsysteem van papier en

karton. Dit systeem bestaat sinds 1998 en is vastgelegd in het Papiervezelconvenant met de

Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Het doel is de inzameling en het hergebruik van

oudpapier continu op een zo hoog mogelijk niveau te houden en te stimuleren.

http://www.prn.nl/prnn/downloads/files/papiervezelconvenant_iv.pdf



CEPI

De Confederation of European Paper Industries (CEPI) is een organisatie, gevestigd in Brussel,

die dezelfde doelen als de VNP nastreeft, maar dan op Europees niveau. In 2010 waren er 998

papierfabrieken aangesloten, verdeeld over 683 bedrijven. De Europese papieren

kartonindustrie zorgde in 2010 voor 224.129 arbeidsplaatsen en had een omzet van 80,6

miljard euro. In totaal werd er ongeveer 96,5 miljoen ton papier en karton geproduceerd. Ervan

uitgaande dat alle VNP leden ook CEPI leden zijn, draagt de Nederlandse productie dus voor

ongeveer 3procent bij aan de totale productie in Europa.

VG

De Vereniging Golfkarton, gevestigd in Hoofddorp, is opgericht in 1949 en behartigt de belangen

van producenten van golfkarton. De vereniging kent 9 leden, die samen 15 fabrieken in hun

beheer hebben. Samen zijn deze fabrieken goed voor 1,1 miljoen m2 golfkarton. Één van de

leden van VG is ook lid van de VNP.

KVGO

Het Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemers (KVGO) zet zich in voor de belangen van

ondernemers in de grafische industrie. In de grafische industrie zijn ondernemers werkzaam die

zich bezig houden met voorbereidingsactiviteiten, drukwerkzaamheden en

nabewerkingswerkzaamheden. In 2011 werkten in de grafische industrie 31.225 mensen,

verdeeld over 2.298 bedrijven. Deze bedrijven hadden een gezamenlijke omzet van zo’n 7

miljard Euro (Cijfers GOC).

Kartoflex

KARTOFLEX, de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Fabrikanten van Kartonnages en

Flexibele Verpakkingen, telt zo’n 100 ledenbedrijven in de volgende sectoren:

Massiefkartonnage, Vouwkartonnage, Golfkartonverwerking, Rondkartonnage, Luxe kartonnage,

Display, Papierverwerking, Industriezakken, Drankverpakking, Laminaten, Beschermende

verpakking, Behang/interieurdecoratie.

Pro Carton

Pro Carton Nederland heeft als doel het toepassen van vouwkarton als verpakkingsmateriaal te

bevorderen. Pro Carton Nederland maakt onderdeel uit van het internationale Pro Carton

netwerk. Pro Carton is een Europees samenwerkingsverband van producenten en verwerkers

van vouwkarton. Doel van Pro Carton is om de supply chain te voorzien van waardevolle

informatie en studies uit te voeren naar de rol van de vouwkarton verpakking. Het maakt zich

ook hard voor het gebruik en de acceptatie van vouwkarton als duurzame en aantrekkelijke

verpakking door de consument.



Verbond P&K

Het Verbond van Papier- en Kartonproducerende en -verwerkende Industrieën (Verbond P&K)

is een samenwerkingsverband tussen de Vereniging Golfkarton, Koninklijke Kartoflex en de VNP.

Volgens dit verbond werken er in de sector zo’n 15.000 mensen.

Nederlands Verpakking Centrum

Het Nederlands Verpakking Centrum (NVC) behartigt de belangen van de

verpakkingsmiddelenindustrie, de verpakkingsmachine-industrie, de verpakkende industrie, de

retail, de catering en de recyclingindustrie op het gebied van het verpakken van producten. Deze

missie beperkt zich niet tot verpakkingen gemaakt van papier en karton, maar ook materialen

gemaakt van andere verpakkingen vallen hieronder.

Vereniging voor groothandelaren in papier en verpakkingsmaterialen

Deze vereniging behartigt de belangen van Nederlandse groothandelaren van

verpakkingmaterialen. De NVGP voert overleg met vertegenwoordigers van de overheid,

privaat- en publiekrechtelijke organisaties over onderwerpen die de branche betreffen, zoals

bijvoorbeeld de Verpakkingenbelasting en zorgt, waar nodig voor vertaling daarvan naar de

individuele ondernemingen.

Ketenkaarten voor de Papier- en Kartonindustrie 4 van 45 Publicatiedatum 8-6-2012 Ketenkaarten van...

Documents

Transcript of Ketenkaarten voor de Papier- en Kartonindustrie 4 van 45 Publicatiedatum 8-6-2012 Ketenkaarten van...