Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

43
Kerkom Plaatsnamen en hun geschiedenis Dr. Paul Kempeneers 7 september 2012

description

Voor zijn toponymie van Kerkom raadpleegde dr. Paul Kempeneers alle beschikbare archivalische bronnen. De auteur beschreef dan het hele namenbestand in een aantal rubrieken. Zo ontstond tegelijk een wetenschappelijk en leesbaar boek. Zie http://www.kempeneers.org/publicaties/boek5-28.html

Transcript of Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Page 1: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

KerkomPlaatsnamen en hun geschiedenis

Dr. Paul Kempeneers

7 september 2012

Page 2: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Overzicht van de lezing

• Deel I: Mijn werkgebied: het Hageland

• Deel II: Verzameling van het materiaal– 1. Gedrukte werken

– 2. Archiefonderzoek

» onuitgegeven doorlopende teksten

» cartografisch materiaal

– 3. Verzameling van toponiemen alfabetisch

– 4. Historische atlas met thesaurus

• Deel III: Verwerking van het materiaal– 1. Synthese: Toponiemen in rubrieken en klapper achteraan

– 2. Illustraties: Historische documenten, prenten en kaarten

Page 3: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

DEEL I

Mijn werkgebied: het Hageland

Page 4: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Bewerkte gemeenten

Onvoldoende toponymische gegevens

Kaart van Oost-Brabant, adm. kaart 1973

Page 5: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Kerkom: kaart van de fusiegemeente

Page 6: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Kerkom: verdeling in secties

Page 7: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

DEEL II

Verzameling van het materiaal

Page 8: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

GEDRUKTE WERKEN

Deel II – Verzameling van het materiaal

Page 9: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

vb. Alph. Wauters, maarvooral Martens:

voorpagina van deel III, detoponymie van Kerkom

Vroegere studies

Page 10: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Martens III, blz. 41: Langemeer

Page 11: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

ARCHIEFONDERZOEK

Deel II – Verzameling van het materiaal

Page 12: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Klooster van Rameien, 1214 sorores de kerkehem

Page 13: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Oude bewonersnamen in het Latijn: De Dumo

Page 14: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Oude bewonersnamen in het Nederlands: Vander Hagen

Page 15: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Telling van 1693: graanvoorraden!

Page 16: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Tekst van de aankoop van het Hof vanden Male 1536

Page 17: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Bezittingen van het Pauscollege met plaatsnamen

Page 18: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Eigendommen van de Armentafel in de Gulden Delle (1776)

Page 19: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Fragment van de Haarbeemden op de kaart van Gens (1762)

Page 20: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Goederen van de kerk opgemeten door landmeter Naveau (1776)

Page 21: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Prekadastrale kaarten! Bastendorff 1824. Fragment uit sectie B

Page 22: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Resultaat van de opzoekingen: alfabetische lijsten met attestaties chronologisch gerangschikt

Hof te Cortbeek- 20 nov. 1541 Machiel smeets sone wylen machiels ende kathlyne schats zyne huysvrouwe nv wonende te libbeke (huren van)heeren Peeteren vanden male priestere cannoninck der kercken van ste peeters te louene: ierst Thoff geheeten te cortbeke mettenhuysen schueren stallen backhuyse alsoet gelegen is te male, vuytgenomen de camere bouen den keldere aldaer (U 2573).

- 1560 Jan Aussens zone wylen Goerts ende Cathlyne schots syn huysvrouwe woonende te kerckum (hebben genomen in pachtinge)teghen Augustyn vrancx als procureur tot desen byden president vande collegien vande Pauws ... der seluer collegie hoeue, geheetenthoff te Corbeke ... de selue goeden der voerscreuen collegien aen gecomen syn van heeren Peeteren wylen vanden male (U 2574);1560 specificatie ierst tvoers hoff te Corbeke metten huysen schuren stallen ende backhuyse metten anderen toebehoirten alzoe datgeleghen es te male vuytgenomen de camer bouen den kelder aldaer (U 2574).

- 1560 Jan Aussens soene wylen goerts ende cathlijn schots syn huysvrouwe (huren) Thoff te Cortbeecke (U 2576).

- 11 dec. 1577 der seluer collegie hoeue genaempt thoff te Corbeke (verhuurd aan) Adriaen neffs ende Anna van Haesberge zynhuysvrouwe woonende onder butsel (U 2576).

- 1634 Spaus collegie Adrianj vj binnen deser stadt ende vniversityt van Louen ... (verhuren) aen Pancras Pauwels ende HeylwichHermans gehuysschen, ende Thomas Peyssens hunnen behouden soene ... het Pachthoff der voors. collegie toebehoorende (U2576).

- 18 juni 1650 Cornelis tonnoye als pachter vande collegie vanden paus; dat allen dye pachters dije hunnen bestiaelen waerendryuende doer desen drefft waeren schuldich te maecken eene brugge (U 2574).

- 1663 de goederen der voors. Collegie gelegen onder kerckum geheeten het hoff te Corbeeck (U 2575, p. 1); 1663 huijs ende hoff,schure ende stallinge, speelhuijs met de boomgaerden, wermoeshoff saemen groot drije bonderen ende ses ruijen volgens demetinge van den gesworen lantmeter mr Jan Fontain geschiet in junio in het jaer 1641 ... rgt. de straete van voor primo, de gemeijntevan kerckum 2°, Paus Collegie 3° ende mattheijs Pasteels ter vierder seijde (U 2575, p. 1).

- 1663 (verhuring Hof te Cortbeek) aen Lambrecht Aerts hunnen pachter op hunne pachthoue onder Corbeke voors. geheeten dehoeue te Corbeke; huys ende hoff, schuere, stallinghe ende het speelhuys met de boomgaerden ende wermoes hoff groot saemenmet de graeue rondom het speelhuys dry bunderen ses roeyen (U 2576).

Idem als Hof vander Malen.

Page 23: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Idem

Paanhuisbeemd

- 1470 S Robert lonis van eenen beempde aldaer belegen geheten den paenhuyss beempt oft tdroege eeusel (K8873, f. 223v).

- ca. 1480 den paenhuysbeempt (K 8870, f. g11v).

- 1536 (Male) huys ende hoff groot ontrent eenen boendere rgt. sheeren straete in twee zyden, hedt straetken datleedt nae hedt caluer eussel ende den paenhuys bempt ter vierder zijden (U 2573, f. 1); den paenhuys bempt metden droegen eussel tsaemen houdende een boender ende een halff dachmael rgt. spauws collegie in twee zijden,hedt caluer eussel (U 2573, f. 2).

- 1558 den paenhuys beempdt metten droogen eeussele rgt. tcaluer eeussel (U 2574).

- 1560 den panhuysbempt metten drooghen eeussele tsaemen houdende een boender ende een halff dachmaelrgt. tcaluereneeussel (U 2574).

- 1647 eenen bempt metten droogen eussele gheheten den panis bempt rgt. spaens collegie te vooren sdorps vankerckum bembden (SG 6918/1).

- 1661 eenen bempt geheeten den panisbempt metten droogen eusele (SG 6918/2, nr. 71).

- 1680 Paus collegie te voorens Stas Raps van een bempt geheeten den paenhuijs bempt metten droogheusel grootsaemen een bunder en een half daghmael nu genompt de peersweyde rgt. ... den drisch ofte gemijnte (SG 6918, nr.71).

- 1680 Paus collegie teuorens stas raps van eenen bempt geheeten den paenhuijs bempt metten droogen heusselgroot tsaemen een boender, ende een half dachmael, nu genoempt die peerts weijde (K 8888, nr. 71).

- 1735 Paus Collegie van eene bempt geheeten den paen huijs bempt metten droogheusel groot saemen eenbunder en eene half daghmael nu genoempt de peersweijde rgt. ... den drieshe ofte gemeynte (SG 1791, f. 71).

Gelegen naast Paanhuis van het Hof te Cortbeek. C 201-202.

Page 24: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

HISTORISCHE ATLAS MET THESAURUS

Deel II – Verzameling van het materiaal

Page 25: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Voorbeeld uit de Atlas

Page 26: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Voorbeeld van Thesaurus, sectie B 273 (café Temst) tot 280

B 273: 3,10. Huis. Café Temst. - 1800 Jean-Baptist Temst x Catherine Van Essche; 1845 Temst, Jean Baptist, àKerckom; ca. 1860 Temst, Petrus, Kerkom.

B 274: 10,10. Hof. - 1800 Jean-Baptist Temst x Catherine Van Essche; 1845 Temst, Jean Baptist, à Kerckom;ca. 1860 Temst, Petrus, Kerkom.

B 275: 54,50. Land. - 1800 Jean-Baptist Temst x Catherine Van Essche; 1845 Temst, Jean Baptist, à Kerckom;ca. 1860 Temst, Petrus, Kerkom.

B 276: 64,70. Land. - 1845 Kemels, Jean Baptist, à Kerckom; ca. 1860 Kemels, Joannes Baptiste, molenaer,Kerkom.

B 277: 18,80. Land. - 1845 Schuermans, Pierre, à Wemmel; ca. 1860 Lion, Guilielmus Josephys, koopman,broeders en zusters, Mechelen.

B 277bis: 78,40. Land. - 1845 Fets, à Bryssem (bis); ca. 1860 Fets, Hieronimus, landbouwer, Kerkom (bis).

B 278: 33,20. Land. - ca. 1860 Ons, Felix, Joannes Baptiste, Elisabetha en Petronella, landbouwers, Kerkom.

B 279a: 46,15. Land. - 1845 De Jaeger, Jean, journalier, à Kerckom (a); ca. 1860 Dejaeger, Joannes, daglooner,Kerkom (a).

B 279b: 35 ca. Huis. - 1845 De Jaeger, Jean, journalier, à Kerckom (b); ca. 1860 Dejaeger, Joannes, daglooner,Kerkom (b).

B 280: 76,20. Land. - 1845 Empens (sic), François; ca. 1860 Empsen, Petrus Franciscus, landbouwer enconsoorten, en Empsen, Petrus Franciscus, Binckom.

Page 27: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

DEEL III

Verwerking van het materiaal

Page 28: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

VERWERKING VAN DE TOPONIEMEN

Deel III – Verwerking van het materiaal

Page 29: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Overzicht van reliëf en waterlopen

Page 30: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Beschrijving van de Kortbeek, nu Malendriesbeek

3.3.1. De Malendriesbeek

Malendriesbeek [2, 3112]: 1821 Malendries Beek (Tab), 1884verkeerd Molendriesbeek N° 2 (AW), 1999 Malendries-beek (k. NGI). Voorheenmeestal aangeduid met de soortnaam Beek: 1558 die beke (U 2574), 1561 jndeRoest ... de beke aldaer (SG 5653, f. 123v), 1647 bischops hoff rgt. die beke (SG6918/1), 1663 het kalvereusel bempt ... rgt. de beke (U 2575, p. 4), 1776 (weide= B 46) in den roos rgt. west de beeck (K 23.292). - Deze beek ontspringt aan deKalenberg aan de grens met Lubbeek, vloeit zuidoostwaarts en mondt tussen B36 en B 37 in de Velp uit. Andere namen:

Kortbeek: 20 nov. 1541 Thoff geheeten te cortbeke (U 2573), 1560 teCorbeke (U 2574), 1560 te Cortbeecke (U 2576), 1663 onder Corbeke (U 2576).- De Kortbeek staat in tegenstelling tot de Langebeek die naar Lubbeek vloeit. Tevergelijken met de gemeentenamen Korbeek-Dijle en Korbeek-Lo (DVG, 135). Ingeschiedkundige werken over Kerkom wordt de Kortbeek verkeerdelijk Langebeekgenoemd.

Kraasbeek: 1613 het Schobbosvelt … ende die craesbeeck (SH 4 nr.38). - Het eerste lid is de persoonsnaam Crauwels, vervormd tot Kraas (Claes, in:Naamk. 1980, p. 66).

Leibeek: 1691 den mott met sijn vijuers ende Lijebeke (U 2573), 1759in den Roost rgt. de Leijbeke (SG 5660, p. 101), 1763 (Grote H. Geest = B 50)Leybeeck (O 15 nr. 33).

Page 31: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Veldnamen. Voorbeeld Wivelsborne

Page 32: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Beschrijving van Wivelsborne met attestaties en verklaring

Wijvelsborne: ca. 1390 te wiuelsborne (K 8392, f. 42v),1419 ten wijuelsborne (K 8392, f. 97), 1470 tenwijvelborne (K 8871, f. 193), 1470 ten wijvelborne, tenwievelborne (K 8872, f. 193), 1470 ten wijuelsborne rgt.den driesch van kerckem (K 8873, f. 217v), 1661 bempttot wijuelborne (SG 6918/2, nr. 58), 1735 tot wyuelbornergt. de chichelreije (SG 1791, f. 78). –

Bron in de omgeving van C 31. Het eerste lid is eengenitief van de Germaanse persoonsnaam Wivilo, zoals inde gemeentenaam Wevelgem (DVG, 276) en in deverdwenen gehuchtnaam Wievelkoven in Neerlanden.

Page 33: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Wegen in 1845 gelegen in Velphoven

Page 34: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Geschiedenis van de Zankelaarstraat, nu verscheidene namen

10.2.5. De langste weg van Kerkom [5]

Zankelaar-, Chankelaarstraat: 1757 de sankelere straetevan Binckom naer Loven (SG 1202/1), 1821 (Weg 5) Chankelaer(Tab), 1824 Chankelaers straet (k. Bast., A), 1845 ChaukelaereStraet (ABu), 1865 Chaukelaer straet (k. Popp). - Weg 5 liep vanLubbeek tot aan de grens met Kumtich. Hier is echter de verbindingverbroken. Nu Heurebeekstraat, Koppeleikenstraat en gedeeltelijkBinkomsestraat.

Heurebeekstraat: 1980 Heurebeekstraat (k. Boutersem). -Noordelijk deel van weg 5. Voor de betekenis zie 3.3.5. bij Hortbeek.

Koppeleikenstraat: 1980 Koppeleikenstraat (k. Boutersem).- Naam voor weg 5 tussen de Boskantstraat en deKerkomsesteenweg. Koppeleiken, zie 5.4.

Binkomsestraat: 1980-2008 Binkomsestraat (k. Bout.). -Benaming voor deel van weg 1, maar ook voor de verlenging vanweg 5.

Page 35: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

ILLUSTRATIES: HISTORISCHE DOCUMENTEN, PRENTEN EN KAARTEN

Deel III – Verwerking van het materiaal

Page 36: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Nut van oude prentkaarten: de kerk vroeger

Page 37: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

De kerk nu, zelfde invalshoek

Page 38: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

De Pastorie voor de tweede Wereldoorlog

Page 39: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

De Pastorie in 2011

Page 40: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

De Kapel van Hendrickx

Page 41: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

De kapellen gesitueerd op de kaart

Page 42: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Thema: Goedheid.

Bonis nocet, quisquis pepercerit malis.

Hy doet de goede lieden quaed,

Die het quaed zonder straffe laet.

Naar: Frans T'Serstevens,

Schat van zedespreuken en lessen.

Brussel, 1755.

Page 43: Kerkom. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

Dank u voor uw aandacht

Meer informatie: www.kempeneers.org