Kennisacquisitie en -modellering

Rogier van Eijk

college 1 inleiding

Leerdoelen

Vaardigheden

het toepassen van methoden en technieken van kennisacquisitie; het ontwikkelen van een organisatie- en een kennismodel;

Kennis

theoretische aspecten van kennisacquisitie en -modelleren en, in breder verband, het ontwikkelen van kennissystemen.

Waarom KAM?

Voor het oplossen van problemen veroorzaakt door het ontbreken van kennis in een expliciete vorm.

Waarom KAM (2)?

• in veel ICT-systemen zit tegenwoordig kennis ingebouwd

• Vb. serious games, simulaties, trainingsomgevingen, e-learning systemen, coaching systemen, beslissingsondersteunende systemen, bewakingssystemen etc.

• Het gaat om expertkennis maar ook kennis over gebruikers, hun werk- en/of leefomstandigheden, bezigheden en taken, etc.

Waarom KAM (3)?

En ook omdat:

• kennis zit in mensen, hoe kan een organisatie zijn kennis behouden?

 • kennis is aanwezig in een organisatie, hoe kan deze worden

gedeeld? • er ontbreekt kennis in een organisatie, wat is er precies mis

en hoe kan het gat worden gevuld?

Hoe KAM?

1. Kennisidentificatie2. Kennisacquisitie3. Kennismodellering4. Kennisimplementatie

Hoe kennisidentificatie?

• door het onderzoeksterrein stelselmatig steeds verder af te bakenen en in te zoomen op de kern van het probleem

• hulpmiddel: een serie opeenvolgende worksheets

CommonKADS Worksheets Organization Model

Problems &

Opportunities

GeneralContext

(Mission,Strategy,

Environment,CSF's,...)

PotentialSolutions

OM-1 OM-2

OrganizationFocus AreaDescription:

Structure

Process

People

Culture & Power

Resources

Knowledge

OM-3 OM-4

ProcessBreakdown

KnowledgeAssets

Worksheets

• OM-1: Probleem• OM-2: Proces• OM-3: Taken• OM-4: Kennis• OM-5: Project• TM-1: Taak in detail• TM-2: Kennis in detail• AM: Betrokkenen• OTA: Veranderingstraject

Kennisacquisitie

… betreft het expliciet maken van ‘tacit’ kennis.

Kennisacquisitie

Hoe treffend is deze metafoor?

Technieken van kennisacquisitie

• protocolanalyse• repertory grid• 20-questions• …

Wat is kennismodelleren?

… ontwikkeling van computationele modellen op basis van het ruwe materiaal verkregen uit kennisacquisitie.

Wat is een model?

• Algemene eigenschappen:

1. representatie

2. abstractie

3. schoonheid

Wat is een model (2)?

• voor een computationeel model komen daar bij:

4. mechanisme

5. berekenbaarheid

Hoe kennismodelleren?

… stelselmatig opdelen in componenten en deze onderling in verband brengen.

Hoe kennismodelleren?

• kennis in domein en taak

• domein in domeinschema en kennisbank

• domeinschema in concept en regeltype

• kennisbank in instanties en regels

• taak in inferenties en transferfuncties …

• kennisrol koppelt inferentie (in taak) met regeltype (in domein)

Wanneer KAM?

is bij uitstek geschikt voor kennisintensieve taken, taken waarin intensief wordt geredeneerd, verbanden worden gelegd en / of regels toegepast van de vorm:

als … dan …

KAM Uitdagingen

• acquisitie: inzicht krijgen in een onbekend domein/vakgebied

• elicitatie: boven water krijgen van kennis• modellering: kennis computationeel maken • methodologie: geen hap snap maar het consequent

toepassen en geheel uitwerken (behalve implementatie) van één methode (CommonKADS)

• creativiteit: uniek en relevant project maken

PRACTICUMOPDRACHT ‘KENNISANALYSE’

Practicumopdracht ‘Kennisanalyse’

In het kort: Ontwikkel een kennismodel op basis van de kennis van een expert dat voor een bepaald doel kan worden ingezet.

Opdracht 1

• Vind een expert

– die weet (een denker, een kenner, beslisser)

• Vind een onderwerp

– domein, taak en probleem

Wat is een geschikte expert?

Voorbeelden

• Skileraar– Keuze: ‘Wat is de beste snowboardpiste?

Voorbeelden

• Diëtiste– Waarom werkt een bepaald dieet bij een persoon niet?

Voorbeelden

• Faalangsttrainer– Wat is het meest geschikte begeleidingstraject voor een

kind / scholier met faalangst?

Voorbeelden

• Recruiter– Is een bepaald persoon geschikt voor de talentenpool?

Voorbeelden

• Inplanner– Wat is de juiste hijskraan voor een bepaald project?

Voorbeelden

• Ayurvedische arts– Taak (classificatie): ‘Wat is de dosha van deze persoon?’

Voorbeelden

• ICT-projectontwikkelaar– Beslissing: ‘Moet deze freelancer in het

contactennetwerk worden opgenomen?’

Voorbeelden

• Ambulancepersoneel– Beslissing: ‘Moet deze persoon wel of niet meegenomen

worden naar het ziekenhuis?’

Voorbeelden

• Medewerker CBR– Beoordeling: ‘Is deze vraag geschikt als

rijexamenvraag?”

Voorbeelden

• Kok– Ontwerp: ‘Stel het

nieuwe maandmenu samen.’

Criteria

• kennisintensief • veel redeneren, denken, beslissen

• zinvol• nuttig met betrekking tot een kennisprobleem

• haalbaar• de expert is goed beschikbaar (gunfactor)

• leuk • interessant en eenvoudig doch uitdagend

opdracht 2: organisatie-analyse

Organization Model

Problems &

Opportunities

GeneralContext

(Mission,Strategy,

Environment,CSF's,...)

PotentialSolutions

OM-1 OM-2

OrganizationFocus AreaDescription:

Structure

Process

People

Culture & Power

Resources

Knowledge

OM-3 OM-4

ProcessBreakdown

KnowledgeAssets

Opdracht 2: meerwaarde van project

Opdracht 3: taakmodellering

Opdracht 4: inferentie- en domeincomponent

Opdracht 5: evaluatie van kennismodel

Opdracht 6: eindrapport met advies

Deliverables

Activiteit Deadline

1. Onderwerpkeuze zo 24 nov

2. Organisatie en meerwaarde zo 1 dec

3. Taakcomponent zo 15 dec

4. Inferentie- en domeincomponent

zo 12 jan

5. Eindpresentatie di 21 jan

6. Eindrapport (digitaal) Eindrapport (papier)

zo 26 janma 27 jan

Inleveren via submit

• Behalve opdracht 1: via een googledocs-document

Eindpresentaties: flitspresentaties

Tentamen

Boek

Raadpleeg geregeld het uitgewerkte voorbeeld in Hoofdstuk 10 vh boek

Hoorcolleges

Rogier van Eijk Roel van den Broek

practicumbegeleiding

Cassandra Renes Thien Ly Nguyen

http://www.cs.uu.nl/docs/vakken/kam

Week 46

Week 47

Week 48

Week 49

Week 50

Week 51

Week 52

Week 1

Week 2

Week 3

Week 4

Week 5

College 1

Geen college + opdracht 1

College 2 + opdracht 2

College 3

College 4 + opdracht 3

College 5

kerstvakantie

herkansingweek

Geen college + Opdracht 4

College 6 Roel van den Broek

Eindpresentaties + eindrapport

Tentamen

Vorm een team van 2 en je kunt aan de slag!