Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public...

24
Morgen iedereen gezond weer op in Twente Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale Geneeskunde, Amsterdam UMC, locatie AMC

Transcript of Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public...

Page 1: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Morgen iedereen gezond weer op in Twente

Karien Stronks, hoogleraar Public Health,

afdeling Sociale Geneeskunde, Amsterdam UMC, locatie AMC

Page 2: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Mijn bijdrage

• Sociaal-economische gezondheidsverschillen

• Waarom lukt het ons niet goed ze te verkleinen?• Politiek normatieve dimensie vaak genegeerd

• Complexiteit onvoldoende onderkend

• Welke oplossingsrichtingen dienen zich aan als we de complexiteit wel erkennen?

Page 3: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Verschillen in (gezonde) levensverwachting: vrouwen

19 jaar verschil

Page 4: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit
Page 5: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Binnen lagere SE groepen hebben mensen met een migratie-achtergrond op veel (maar niet alle!) aspecten nog slechtere gezondheid / depressie als voorbeeld

Bron: Ikram et al. 2014

Page 6: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Verschillen ontstaan vooral als gevolg van verschillen in kans om ziekte te krijgen

• Gezondheidsverschillen vooral het gevolg van verschillen in kans om ziek te worden

• En niet zozeer als gevolg van tekortkomingen in de zorg, als mensen eenmaal ziek zijn

Page 7: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Mijn bijdrage

• Sociaal-economische gezondheidsverschillen

• Waarom lukt het ons niet goed ze te verkleinen?• Politiek normatieve dimensie onvoldoende onderkend

• Complexiteit onvoldoende onderkend

• Welke oplossingsrichtingen dienen zich aan als we de complexiteit wel erkennen?

Page 8: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Roken is leefgewoonte die vooral kenmerkend is geworden voor lager

opgeleiden, maar percentage rokers daalt in alle groepen

Bron: IBO gezonde

leefstijl 2016

Page 9: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Waarom zo moeilijk te verkleinen? (1)

• In proces van beleidsvorming wordt politieke/normatieve dimensie van het probleem vaak niet benoemd

• Meest gewenste inrichting van de maatschappij? Opvattingen verschillen, terwijl aanpak van gezondheidsverschillen juist daarover gaat, bijvoorbeeld• Gedrag als een reflectie van individuele keuze

• Verdeling van inkomen, macht, kennis

• Lagere SE-groepen ondervertegenwoordigd onder degenen die politieke besluiten nemen, programma’s ontwikkelen etc.

• Ter inspiratie: policy brief evident onrechtvaardige gezondheidsachterstanden

Page 10: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Waarom zo moeilijk te verkleinen? (2)

• In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit van het probleem.

• We komen vaak tot ‘simpele’ verklaringen en oplossingen, die achteraf dan weer naïef blijken

Page 11: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Een simpel antwoord op de vraag waarom gezondheidsverschillen ontstaan

Page 12: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

• Analyse van gedragsverschillen wijzen vaak op structurele omstandigheden

(armoede, sociale norm, invloeden voedingsindustrie),

• maar uiteindelijk wordt vaak als oplossing gekozen: individuen begeleiden

in verandering naar gezond gedrag (“lifestyle drift”), via enkelvoudige

interventies; effectiviteit afgemeten aan specifieke gedrag

• Wat zien we in deze benadering over het hoofd?• Dat als de context niet verandert, de eventuele gedragsverandering niet beklijft

Interventies vaak enkelvoudig, direct op

individueel gedrag aangrijpend (1)

Page 13: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit
Page 14: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

“Lifestyle drift”

• Wat zien we in deze benadering over het hoofd?• Dat als de context niet verandert, de eventuele gedragsverandering niet beklijft

• Dat gedrag van mensen onder invloed van meerdere factoren tot stand komt

Interventies vaak enkelvoudig, direct op

individueel gedrag aangrijpend (2)

Page 15: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit
Page 16: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

“Lifestyle drift”

• Wat zien we in deze benadering over het hoofd?• Dat als de context niet verandert, de eventuele gedragsverandering niet beklijft

• Dat gedrag van mensen onder invloed van meerdere factoren tot stand komt

• Dat gedrag van individu niet onafhankelijk is van dat van andere mensen: uit interactie

tussen individuen ontstaat sociale norm, die gedrag beïnvloedt, maar ook weer een norm

versterkt etc. (feedback loop)– Voorbeeld: Overgewicht op populatieniveau afhankelijk van, maar ook determinant van perceptie van

lichaamsgewicht (Crielaard et al. submitted)

Interventies vaak enkelvoudig, direct op

individueel gedrag aangrijpend (3)

Page 17: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Mijn bijdrage

• Sociaal-economische gezondheidsverschillen

• Waarom lukt het ons niet goed ze te verkleinen?• Politiek normatieve dimensie vaak genegeerd

• Complexiteit onvoldoende onderkend

• Welke oplossingsrichtingen dienen zich aan als we de complexiteit wel erkennen?

Page 18: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

• Volksgezondheidsproblemen zijn niet alleen uitkomst van gedrag,

• maar van samenspel van veelheid aan factoren, die interacteren, over

verschillende domeinen in het leven.

• De uitkomst van die interactie kan niet voorspeld worden door ontrafelen

van alle onderdelen (reductionisme)

• Veranderingen in systeem nodig om uitkomst te veranderen – transities /

‘disruptive innovation’

Gezondheidsverschillen als uitkomst van een

complex systeem

Page 19: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

• Geen ‘magic bullet’

• Beleid inzetten op veel verschillende onderdelen in systeem

• Gezien brede range aan oorzakelijke factoren: intersectoraal beleid nodig

• Vgl. voorbeeld stoppen met roken ondersteuning:– Vergoeding uit verzekering

– Type interventie dat sociale steun mobiliseert

– Aanpak van onderliggende problemen, zoals armoede

– Etc.

Mogelijke implicaties voor beleid (1)

Page 20: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

• SES niet reduceren tot kenmerk van een persoon, maar ook collectieve

processen op niveau van een groep erbij betrekken

• Vgl. voorbeeld sociale normen: – Gedrag van individuen in een bepaalde groep lijkt op elkaar (eenzelfde omgeving….)

– Gedrag van de groep (optelsom) beïnvloedt ook weer gedrag van individu (feedback

loop)

→ om gedrag van individu te veranderen, ook veranderingen in sociale normen nodig

(vgl. effectieve aanpak roken)

Mogelijke implicaties voor beleid (2)

Page 21: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

• Ander voorbeeld van oorzaken op groepsniveau: hoe verhouden groepen

zich tot elkaar? Voelen ze zich onderdeel van onze samenleving?

• Van invloed op ervaren stress, of ontvankelijkheid voor

‘gezondheidsboodschap’

Mogelijke implicaties voor beleid (3)

Page 22: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

• Grote, systeemveranderingen uiteindelijk in kleine beleidsstappen

• Onderzoekend leren, experimenteren

• ‘Small wins’

Mogelijke implicaties voor beleid (4)

Page 23: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Conclusies

• Gezondheidsachterstand voor lager opgeleiden groot – daarbinnen nog

weer speciale aandacht nodig voor mensen met een migratie-achtergrond

• Gezondheidsachterstanden te zien als uitkomst van complexe

mechanismen waaruit onze samenleving is opgebouwd

• Complexiteit erkennen in beleid, betekent (o.a.): • Meerdere maatregelen tegelijkertijd, op verschillende plaatsen in systeem (geen

magic bullet)• Met aandacht voor oorzakelijke processen op groepsniveau• Onderzoekend leren

Page 24: Karien Stronks, hoogleraar Public Health, afdeling Sociale ... · Karien Stronks, hoogleraar Public Health, ... (2) •In proces van beleidsvorming onderkennen we te weinig de complexiteit

Dank voor uw aandacht!

[email protected]