ValizJurriaan Schrofer (1926-1990)grafisch ontwerper, fotoboekenpionier, art director, docent, kunstbestuurder, omgevingskunstenaar

Auteur: Frederike Huygen (auteur)Jaap van Triest, Karel Martens (beeldredactie en ontwerp)

• fris, ongebruikelijk, hoogst eigen en idiosyncratisch werk, oogt bijzonder eigentijds (links naar Karel Martens, Experimental Jetset, e.a.)• computerontwerper avant la lettre• interdisciplinaire aanpak: Schrofer combineerde al zijn kwaliteiten in verschillende rollen en toepassingen• samen met Stedelijk Museum Amsterdam, Het Nieuwe Instituut Rotterdam en Bijzondere Collecties, UvA Amsterdam wordt een programma van lezingen, presentaties etc voorbereid voor zowel vak- als breed geïnteresseerd publiek. Meer info volgt op de valiz-site.

Ondersteund door het Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Premsela/Nieuwe Instituut, Stichting Harten Fonds, Jurriaan Schrofer Stichting Typografie hoofdstuk-openingspagina’s gebaseerd op lettertypes van Jurriaan Schrofer, bewerkt en gedigitaliseerd door Radim Pesko432 blz, ca. 800 afb., soepele paperback, 24 x 17 cm (h x b), separate taaledities NED en ENG, oktober 2012NED editie: ISBN 978-90-78088-69-1, NUR 656, 640, € 39,90ENG editie: ISBN 978-90-78088-70-7, € 39,90

Omslagfiguur van de boekenserie Sociology of Language voor uitgeverij Mouton, 1971 tot jaren tachtig.

Rechts: Omslag brochure 5 jaar CRM 1970, offset Haagsche Drukkerij, 29,8 × 20,7 cm.

jurr

iaan

schroferschrofer

>>>>>>>>>>>>>>>>tt>>>>>>>>tttt>>>cR77Rc/ZtcR77RcZZ/c/77/R/R7RR7R/R/R/77RR/R/R/cctZccccccctttZZZZZ________________hhh3hhhhhhh3hhhhh>Rcc7tR`h+7ttc+_3R>Rcc/R/c>cct7R7/7/tZ77Rc/7R++_h+++++++_pp_hh__ppppppppppppppp_hhhhhhhhhhh3hhhhh>7ZZc>R`3+7hhc+_3R+R7RR7/Z>Zct7R7/cR7R7cRcRt>+F_h+FFFFFF_ppp____pppppppppppppppp___hhhhh_hh3hh___3+FFF``3`hF`3F3_h+3>tZcZZtZ++3+Z>ctc>Z++Z>tttFF__FFFFFFFpppp____pppppppppppppppp__________hhh___________________+3___+>+++++3___Zt++++Fh_FFFFFFF__FFFFFF`pppp____pppppppppppppppp___________h_____h+F`+F>3+`F`+F3cF+h>ZctZc>c>`3>7cZtZ+Fh_FFFFFFF__FFFFFF`pppp____pppppppppppppppp___________h______3>ZZ>c`h`7+Zt>c`_`Rc7>>RcRF_+77cRZR+Fh_FFFFFFF__FFF``F`pppp_______________________________h_____`7>Zt>cF7Fc+Zt>cF_`Rc7cc7Z7F_+ccc7Z>FFh_FFFFF``__FFF````pppp_______h_hhhhhhhhh__h________p_____pphtF>F+>3>`Z`>+++`+3Zc7tZZtZ`p3ttZcttFFh_FFFFFF`__FFF````_ppp____hhhhhhh_h______h3h______ppp__pppppppppppppppppppppp_+tt++FFF3pp_FFFFFFFhpFFF````__FFF````_ppp____________________3h____ppppp__pppp_3phhp__hp3_hpphh3+t7cZ>+++3pppFFFFFFFhp```````__FF`````_ppp____________________3h___pppppp_ppppphZ`t++3hZh3`t_`cRSSS///SSRcFpppFFFF`F`hp```````__```````_ppp______________h_h___3h__ppppppp_ppppphZhF+>``+h>`c7R7RRZ++>tZcR//>__FFFFFF`hp3``````_p``````3pppp____hhhhhhhhhhhhhh__3h__ppppppp_ppppphch`F+>FhhZZ7++>Zt>FFF>ttZcRS/FFFFFFF`hpph`````_p`````3ppppp____hhhhhhhhhhhhhhh_3h_ppppppppppppppphp__p__h_>c`3`F+FF``F++>tZ7S/S>+FFFF`hppp_h33`_p``3h_pppppp____hhhhhhhhhhhhhhh_hh_ppppppppppppppppppppppp_ct3hhh33333`+tZZZc/BS7__pppppppppppppppppppppppppp____________________hhpppppppppppppppppppppppppZZ3`+>>F`F+>>>>ZccRBS/hppppppppppppppppppppppppppp____hhhhhh_hh_______hhppppppppppppppppppp__pppp+c+F+tc>F3>t>ttt>tc//>3_pppppppppppgpppppppppppppp____________________hhpppppppppppppppp___`Zhh_h3>>33`+`33>t+FFF+>c7c+`3_3h3_hh_phhp3_3hhhphppppppp___________________hhppppppppppppppppZ33`Zhht+cFF3333``FtZ+``++>Zc>>7>tt+cFchh++>`c`ZF>>Fthpppppp___________________hhpppppppppppppppp+3>`Zppt+>``333F`3>>t>+FF+>Zc/>7>ZZ+c`+`+++Fhc`ZF>>F>3ppppp____________________hhpppppppppppppppp3hZ`Zh3>>`3c`3`F++>tZZZ>++tcc/>R>Zt>c`F`tF+3hZ`cF>++>3ppppp____________________hhppppppppppppppppp__p____hh_hh3`+``+>>>>>>t7R7BBS/c>+F`h__p__ppp_p_pppppppppp___________________hhppppppppppppppppppppppppp___F7t+F`3`F>>ZcRR7Z/BBBBBBBSSS/R7Z>+hppppppppppppp___________________hhpppppppppppppppp33>3ZF+>F+ZRBS/Z+ttZc7RRR7ct>/BBBBBBBBBBBSSSSSRhpppppppppppp___________________hhpppppppppppppppphhcFc+cZ7/SBS///+`+tccccct++>/BBBBBBBBBBBBSSSSSt_ppppppppppp__________________phhppppppppppppppppZFct77R/SSBS/S/SSZ3h3+77c>FFtRBBBBBBBBBBBBBBSSS/h_pppppppppp___________________h_pppppppppppppppp+RRRRR//SBBSSSSS/SR`3cZ7R>>++RBBBBBBBBBBSBBBSSSSc__ppppppppp___pppppppppppppppph_pppppppppppppppp`RRcZ`h`+>>>t>/SSSS/F>>77+F+F/BBSSBBBBBBBBBSSSSSSt__pppppppp___pppppppppppp__p_h_pppppppppppppppptR/7`3F+`+7///SSSSSSR>>77c`F>RSSSSSBBBBSSBBSSSBBB7__pppppppp___p_____________pph_ppppppppppppppppZRthh`+h3+7RRRSSSSSSS/>c7R+F+RSSSSBSBBBSBBBBBBBBBSF__ppppppp___ppppppppp_______h_ppppppppppppppppZch3`+h3`+F+>FZSSSSSSB7c7RcF+RSSSSSSBBSBBBBBBBBSBB/h_pppppp____p_______________h_ppppppppppppppppctF>c+`F>>++>`>/SSSSSSBR7RR>+RSSSSSSBSSBBBBBBBBBBBS3___ppp_____p_______________h_pppppppppppppppp>7F>++>cZ>++`F>SBSSSSBBBRRR7+/SSSSSSBBBBBBBBBBSSBBBc_____pp____p_______________h_pppppppppp_pp___h7/7t+ttFFF`Ftc/BBBSSBBBSRRRc/SSSSSBBBBBBBBBBBSBBBBB>````h3____p_______________h_pppppppppppph`>hhFRR/++Zcccc77/BBBBBBBBSB/RR//SSSSSBBBBBBBBBBBBBBBBBR333`33______hhhhhhhhhhhh__h_pppppppppp_ph`>hh3RRR3F>tt>>tZcBBBBBBBBSSSRR/SSSSSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBZ33`33hhhh________________hhpppppppppp_ph`>hhhRRR`++++>>>+ZSBBBBBBBBBBSR/SSSSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB>3`33hhhh_hhhhhhhhhhhhhhhhhpppppppppp_ph`>hh3RRRR`F+>t>>tcBBBBBBBBBBBB//SSSSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBSt`33hhhhhhhhhhhhhhhhhhh_h_pppppppppp_ph`>hh`7R///Z>FF+>t/BBBBBBBBBBBBS/SSSBBBBBBBBBBBBBBSSBBBBBBBB+333hhhhhhhhhhhhhhhhhhh3_pppppppppp_ph`>h37R/SSSSS/ctt7BBBBBBBBBBBBBB/SSSBBBBBBBBBBBBSSSSBBBBBBBB+``3hhhhhhhhhhhhhhhhhhh3_pppppppppp_ph`>3t///SSSSSSSS/BBBBBBBBBBBBBBBBSSBBBBBBBBBBBBBSSSSSBBBBBBS>```333hhhhhhhhhhhhhhhh3hpppppppppp_ph3>3t/SSSBBBBSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBSSSSSSSSBBBBtFF``333________________hh_ppppppppp_ph3>33SSSSBBBBBBBBBSSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBSSSSSSSBBBBBBcFF``333hhhhhhhhhhhhhhhh3__ppppppppp_ph3>hh+RSSBBBBBBBB///SBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBS/SSSSSBBBBBBtFF+`F333hhhhhhhhhhh_hh__3_pppppppppp_ph3>hhhh>RBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBS/SSS/SBBBB//SSSSBBBBBBScFFF+`F333hhhhhhhhhhhhhh__3_pppppppppppph3>hhhFt7R//SSSBBBBBBBBBBBBBBBBBS////7cc7Rc+++>Zt>>>>ZcS/FFFF+FF333hhhhhhhhhhhhhh__3_pppppppppp_p33>33Z7RRR//SSSSBBBBBBBBBBBBBSRcR////RR//Fh3`F+>Zct>+7SSS7Z>++F+333hhhhhhhhhhhhhhh_3_pppppppppppp33>3cRRR//SSSSSBBBBBBBBBBBBBBBBBB////BBB+hhh3```>c/S/SSSSSSSScF+333hhhhhhhhhhhhhhhh3__ppppppppppp3`>>/R/SSSSSSSSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBSt3hh333`FRBBSSSSSSSSSBB7>``33333333333333333`h__ppppppp__p3`>tS/SSSSSSSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB>333333`FtBBBBBBBBSSBBBBBR```>>>>>>>>>>>>>>>>>t3hh_ppppp__p3`>`/SSSSSSSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBZ`33333`F+tSBBBBBBBBBBBBBBSF``>>>++>>>>>>>>>>>>++tZ`33h_____3`>`/SSSSSBSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBRF`333``FF+>SBBBBBBBBBBBBBBS+FFtttttttttttttttZZZZc7t>FtF____``>37SS/SSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB>F````FFF+>ZSBBBBBBBBBBBBBBR+FF>>>>>>>++++++++++FFF>>Ftc>`hh_``>337/SSBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBS>+>++>>>>>tcBBBBBBBBBBBBBBB/+FFppp_p___p__p_ppppp_F++Zc7Z+`3h``>`3>/SSBBBBBBBBBBBBBoBBBBBBBBBBBBS++Zt>>t>Ztt7BBBBBBBBBBBBBBB/+FFhhhhhhhhhhhhhhh33`>+FcccRZ>+3hFF>`3F/SSBBBBBBBBBBBBBoBBBBBS/R77c77++cc>>Zttct7BBBBBBBBBBBBBB/c++Fhhhhhhhhhhhhhhh+>>++cc7R7ct+F3FFt``3ZSSBBBBBBBBBBBBBBSSS//RR777c77ZZ77tt7c7BBBBBBBBBBBBBBBBBcZ+FFhhhhhhhhhhhhhhh+>>++ccRR7ct++3FFt```F/SBBBBBBBBBBBBBB////RRR77cc777ccRR///SBBBBBBBBBBBBBBBBStZ+FF

pppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppp

ppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppp

grafisch ontwerper

fotoboekenpionier

art director docent

kunstbestuurder

omgevingskunstenaar

frederike huygen

frederike huygen

urriaan Schrofer (1926-1990 ) was een van de grafisch ontwerpers die het vak

na de oorlog sterk bepaalden. Hij

beoefende alle genres , van pr-drukwerk tot huisstijlen en van tijdschriften

tot reclame en letters. Op het gebied

van fotoboeken geldt hij als een

pionier. Kenmerkend is dat hij zich

opstelde als een regisseur. Hij nam

graag de leiding , mengde zich in beleid en strategie , en manifesteerde zich als auteur en criticus. Binnen

de vereniging van grafisch ontwerpers

GKf spande hij zich in voor de profes-

sionalisering van het vak. Met zijn

avontuurlijke inslag , zijn licht dissidente houding en zijn intellectu-

ele instelling riep Schrofer discussie

op. Hij week graag af van gebaande

paden en had , in tegenstelling tot veel van zijn collega ’s , geen aversie tegen reclame. In de jaren zeventig

ontpopte Schrofer zich tot ruimtelijk

vormgever en raakte hij intensief

betrokken bij het kunstbeleid van de

overheid en de omgevingskunst. In zijn

werk experimenteerde hij met ruimte-

lijkheid op het platte vlak , en letters en tekens , waardoor het voor-uitloopt op de mogelijkheden van de

computer.

Deze monografie volgt Schrofers

carriere via thematische hoofdstukken : pr-drukwerk voor bedrijven , fotoboeken , werk voor culturele opdrachtgevers

reclame ; ruimtelijk werk en kunstbe-stuur ; onderwijs ; letterexperimenten en kunstwerken. De verschillende genres

die hij beoefende , de uiteenlopende rollen die hij speelde en de werelden

waarin de immer nieuwsgierige Schrofer

zich begaf vormen de leidraad om zijn

posities en activiteiten in context te

plaatsen.

Tekst Frederike Huygen

Beeldredactie Jaap van Triest

Grafisch ontwerp Jaap van Triest

en Karel Martens

valiz uitgevers

246247246

5Mager 1974, p. 4; zie ook het hoofdstuk over TD in Huygen/Boekraad 1997.

6Rolf Mager, ‘Verbreding TD-top baart enig opzien’, Adformatie, 13 januari 1977, pp. 16-17, p. 17.

7Max van Rooy, ‘Toon me je house-style en ik zeg wie je bent’, Algemeen Handelsblad, 25 november 1969.

8Mager 1974, p. 5; in het interview met Bibeb nam hij in dat verband het woord ‘fascistisch’ in de mond, Bibeb 1972.

voor opdrachtgevers voor expertise en goede smaak. Het bureau had voor alle vormen van informatieoverdracht oplossingen in huis en wist de uitvoering daarvan te begeleiden tot het eind.

Bij het aantreden van Schrofer in 1974 had het bureau vier teams, die onder leiding stonden van de seniorontwerpers Wim Crouwel, Ben Bos, Jolijn van de Wouw en Anne Stienstra. Crouwels werk bleef het meest gezichtsbepalend en zijn veelvuldige optreden in de openbaarheid maakte hem de spreekbuis van het bureau. Zijn opvattingen – en die van Benno Wissing – over rationele informatieoverdracht, systematisch ontwerpen met behulp van stramienen, en de voorkeur voor een modernistische esthetiek met schreefloze letters waren richtinggevend binnen TD. Schrofer kreeg zijn eigen team en werd opgenomen in de directie, al bracht hij geen grote opdrachtgevers mee.

Total Design miste na het vertrek van zakelijk leiders Paul en Dick Schwarz en ontwerper Benno Wissing (1972) organisatorisch-bestuurlijke en inhoudelijke kracht. ‘Er zijn gewoon te weinig figuren waar het eigenlijk vandaan komt’, zo lichtte Ben Bos de intrede van Schrofer toe.5 De top moest dringend versterkt worden, temeer daar Wim Crouwel twee dagen in de week niet beschikbaar was in verband met z’n hoogleraarschap in Delft. Bos benadrukte daarnaast een nieuwe koers die meer ‘open end design’ en flexibiliteit zou inhouden. Hij motiveerde de keuze voor Schrofer als volgt: ‘omdat wij weten dat vooral die beschouwende kant, de filosofie over het vak en over de problematiek bij hem zo sterk is. Hij doorziet scherp. Formuleert exact.’ Volgens hem ontbrak het TD aan talent dat in staat was op hoog niveau en met grote opdrachtgevers te communiceren, in casu hen aan het bureau te binden en hen te overtuigen. ‘Je zit nu eenmaal met een aantal mensen, die sterk visueel gericht zijn, maar verbaal minder sterk. Die hun werk bij de klant niet weten over te brengen.’ Crouwel: ‘Jurriaan hebben we naar binnen gehaald in de eerste plaats om z’n organisatorische, vakanalytische, theoretische inbreng. En om z’n contactuele eigenschappen, z’n overwicht. Z’n stijl is bovendien bijzonder karakteristiek en betekent dus een duidelijke verruiming van ons vorm-aanbod.’ 6

De verwachtingen waren hooggespannen. Schrofer zou de al enigszins aan slijtage onderhevige TD-signatuur stilistisch en inhoudelijk moeten verlevendigen, intern binnen het bureau stimulerende discussies entameren, en voor zowel de directie als de klanten een gesprekspartner op niveau zijn. Deze rollen waren voorheen met verve door Wissing vervuld, hoewel hij het bureau uit onvrede had verlaten. Schrofer zei bij zijn aantreden graag de ‘vliegende kiep’ te willen zijn. Zijn belangstelling voor huisstijlen, het bread-and-butter-werk van TD, was inmiddels eerder afdan toegenomen en hij had zich een uitgesproken tegenstander betoond van de streng-systematische TD-aanpak. ‘In de hantering van de huisstijl zit een dwangmatige trend; de trend van àlles willen veranderen. Zo van: het consequent doorvoeren moet rigoureus gebeuren. Het fanatisme, een bepaalde vorm van dictatuur. Dat vind ik de nare kant van de zaak: g.v.d. roepen als iemand zich niet aan de house-style houdt.’ 7 In Adformatie zei hij: ‘Bij mij moet ’t ook wel systematisch zijn, maar vooral om er van af te wijken. Die systematische aanpak, niet alleen van het typografische aspect maar van een communicatieprobleem als geheel, begint me trouwens steeds meer te interesseren.’ 8

Crouwel was door alle interne discussies en reorganisaties in

Voor woning bouw maatschap pij Eurowoningen, opgericht in 1960, ontwikkelde Schrofer via de NPO een embleem en gaf hij enkele publicaties vorm. Eurowoningen ging vervolgens op in Polyzathe, een ontwikkelingsgroep voor stedelijke, industriële en recreatieve projecten met een tiental werkmaatschappijen. Voor deze groep ontwierp hij in 1972 een familie van beeldmerken op basis van een kubusvorm. Binnen de gestapelde kubussen kreeg elke maatschappij een eigen symbool, van bakstenen tot schijven, en van toren tot wereldbol. Het boekje voor Multivisie (21 × 21 cm) gaat over kabeltelevisie.

254255254

256257256

Vellen met zelfklevende letters en drie panelen met etage-aanduiding 1975. Boven: het ministerie van CRM in Rijswijk (240 × 100 cm), onder: het administratiegebouw van het telefoondistrict Utrecht (120 × 120 cm). Schrofer

maakte letters van 4 × 4 cm met drie contourlijnen in drie verschillende kleuren-combinaties en gebruikte zes kleuren in totaal. Zo ontstonden er 20 combinatiemogelijkheden waarvan hij er 11 gebruikte. De letters hebben hoekige of ronde contouren.

262263262

43C.H.M. Sterk, ingezonden brief ‘Marte’, de Volkskrant en NRC, 29 april 1978. P. van der Eijk, ‘De pin-up-Marte Rölings in een observatiekliniek’, De Tijd, 9 juni 1978, pp. 34-37.

44Brief aan het hoofd kunstzaken, E.H. van Sonsbeek, 7 mei 1971, archief PW/1743/SAA. Ben Spängberg was gemeente-architect; Sier van Rhijn had woningen en bruggen in Amsterdam gebouwd en ontving in 1970 de architectuurprijs van de stad voor het Mozeshuis. Het duo ontving deze Merkelbach prijs in 1979 voor het metroproject; tent.cat. Holland in Vorm 1987.

45Rapport ‘Metro Amsterdam – Oostlijn, toepassing beeldende kunst’, 20 oktober 1972, archief PW/1743/SAA en archief Schrofer.

de bezoekkamers zelf. Van de Beek beschilderde de muren en Marte Röling hing foto’s op die de ruimte vanuit verschillende perspectieven liet zien waarin zij zichzelf had geïncorporeerd. Haar werk veroorzaakte nog commotie, doordat een van de secretarissen van de Raad voor de Kunst – C.H.M. Sterk – deze ‘pin-ups’ in felle bewoordingen veroordeelde in een ingezonden brief in kranten. ‘Een lekkere meid op elke wand, precies zoals je die in de Revue en andere blaadjes kunt aantreffen en waarop je precies kunt geilen of kotsen zoals toen je je eigen gangetje nog kon bepalen. […] Ik neem het Beyaert [directeur van de kliniek] kwalijk dat hij de opgeslotenen opgeilt zonder dat er een mogelijkheid tot ontlading is.’ 43 Schrofer richtte de kapel in met een altaartafel van wit geloogd eikenhout en een wandreliëf. De ruimte hield hij in verschillende tinten wit, zodat er een atmosfeer van rust ontstond en een neutraliteit, opdat de kapel door alle godsdiensten en voor meditatie gebruikt kon worden.

De identiteit van de Amsterdamse metro

Sommige ruimtelijke projecten liepen via het bureau TD, maar de meeste ondernam Schrofer à titre personnel. Hij werd gevraagd als coördinator, of als individuele ontwerper annex kunstenaar, of hij reageerde op een openbare inschrijving. Bij de eerste Amsterdamse metrolijn, de zogenaamde Oostlijn die vanaf het Centraal Station via de binnenstad naar de nieuwe Bijlmermeerwijk liep, raakte hij als adviseur betrokken. In 1971 stelde de gemeente uit de commissies van advies voor beeldende kunst en toegepaste grafiek een Werkgroep kunstzaken samen, die buiten Schrofer bestond uit de kunstenaars Pieter Engels en Arnold Hamelberg. Samen met de architecten Ben Spängberg en Sier van Rhijn, vertegenwoordigers van de dienst Publieke Werken (PW) en het Gemeentelijk Vervoerbedrijf (GVB), kreeg deze werkgroep de taak te adviseren over de kunstopdrachten en de bewegwijzering in het kader van de percentageregeling. Zij bepaalde de richtlijnen, koos de kunstenaars en begeleidde de uitvoering, maar legde haar voorstellen aan de Commissie van advies beeldende kunst voor. Het budget was circa twee miljoen gulden.

De werken van de kunstenaars moesten de stations niet alleen verfraaien, maar vooral op een bijzondere manier articuleren. ‘De aankleding van de bouweenheden van het metroprojekt’, zo formuleerde de groep, ‘zal meestal niet bestaan uit het aanbrengen van een aantal “losse toegevoegde kunstwerken”, maar in het zoeken van een zo totaal mogelijke integratie van “kunstzinnige toevoegingen”, d.w.z. accentueringen met de bouweenheden en de direkt omringende woongebieden.’ 44 Het begrip ‘integratie’ stond voor de werkgroep centraal in meer dan een opzicht: het gold voor het karakter van de metrolijn als geheel, voor de stations en hun omgeving (stedenbouwkundig én sociaal), en voor het proces van samenwerking tussen kunst en architectuur.45 De metro moest een eigen identiteit krijgen, maar daarbinnen wilde de werkgroep voor elk station een eigen herkenbaarheid. De tunnelwanden waren expliciet opgenomen in de te vergeven opdrachten. De eerste metrolijn werd in 1977 geopend, de werkgroep was een jaar of tien met de kunstprojecten bezig. Negentien stations en de tunnels kregen onderen bovengronds kunstwerken, losse objecten als beelden, maar ook muurschilderingen en ruimtelijke ingrepen. Ruim dertig kunstenaars werden er uitgenodigd en voor twee stations kwam de keuze tot stand via een openbare inschrijving.

De coördinatie leek vlot te verlopen, maar het metroproject

Kunst in de metro Amsterdam 1977: station Nieuwmarkt met de slopersbal van Jan Sierhuis en de verbrokkelde muren van Bert Griepink; station Waterlooplein met de letters van Sandberg; station Weesperplein met werk van Matthijs van Dam; station Strandvliet met gekleurde ruiten van Rolf Adel; de schildering van Wladimir Zwaagstra in een van de tunnels en station Wibautstraat met een krantencollage en letters van Opland.

Inleiding

Leertijd bij Dick Elffers en Drukkerij Meijer

Pr-adviseur voor bedrijven en pionier met huisstijlen

Regisseur van fotoboeken

Visuele en verbale retorica in de culturele wereld

Art director en reclame-strateeg

Totale vormgeving, beleid en bestuur

Docent en academiedirecteur

Experimenten met letters en tekens

Slotbeschouwing

Biografie

Beeldroman van het alledaagse

Een kwestie van verhoudingen

Literatuur en bronnen

Register

1

2

3

4

5

6

7

8

9

7

14

44

86

158

206

241

288

310

390

400

404

406

412

422